als antwoord op de economische tegenwind

als antwoord op de economische tegenwind

Colofon Opdrachtgever:

Stichting MEER

Uitgave van:

INHolland & Stichting MEER

Titel: 

Creativiteit en innovatie als antwoord op de economische tegenwind

Contactadres:

Postbus 492 2000 AL HAARLEM

Samengesteld door:

Dhr. drs. S.D. Bulterman, lectoraat ‘Ondernemen’ INHolland

Met medewerking van:

Valérie Benjamins Els Boskemper Connie Chen Floris Freriks Michel Laterveer Alfred Mense Hugo de Reus Hugo Story Coen van Wetering



Dhr. drs. D. Scherjon, lector ‘Ondernemen’ INHolland Mw. R.A. Smit MSc, Stichting MEER Dhr. dr. Ir. V.V.P. Swarte, Stichting MEER Dhr. drs. S. Nijboer, Stichting MEER

Vormgeving:

LIV Creatie, Timur Ozen

Fotografie:

Valérie Benjamins

Bestuur:

Jan Vegter Paul Feldbrugge Peter van Koppen

2.

Voorwoord

De economische crisis van dit moment doet een groot beroep op de flexibiliteit en creativiteit van ondernemers. Het komt erop neer slimmer en goedkoper te werken. Het kijken naar innovaties die gericht zijn op nieuwe producten en afzetmogelijkheden is hierbij essentieel. Creativiteit, onderwijs en regionale samenwerking zouden hierbij als belangrijke voorwaarden moeten gelden. De vraag roept zich nu op in hoeverre en op welke wijze ondernemers in de regio Haarlem, ofwel Zuid-Kennemerland als onderdeel van de Metropoolregio hun creativiteit inzetten en waar ze die vandaan halen. Binnen de metropool is het van belang om onderscheidend op te kunnen treden. Stichting MEER heeft als doelstelling om in de vorm van projecten en ­onderzoek de regionale economie te bevorderen. Wij vroegen ons daarom af wat nu precies het belang is van de Haarlemse creatieve industrie voor het functioneren van de Haarlemse regionale economie.

In deze publicatie worden de hoofdlijnen van het ­onderzoek gepresenteerd. Deze onderzoeksresultaten ­fungeren als ­aanzet voor een brede publiek private ­discussie met ­betrekking tot de creatieve industrie. Tevens zal in het ­onderzoek het belang duidelijk worden van de samen­ werking tussen Ondernemerschap, Onderwijs, Overheid en ­Onderzoek (O4). Dit is een bevestiging van eerdere ­onderzoeken die uitgevoerd zijn door MKB-Haarlem, ­INHolland en de ­Rabobank. Het gaat hierbij om ­Kansen Tussen Meer en Zee en Haarlem Schone Slaapstad. ­Vervolg onderzoek zal inzichtelijk moeten maken hoe de banden binnen dit O-4 verband verder versterkt zouden kunnen worden. Stichting MEER en INHolland roepen ­daarom ­publieke en private partijen op om met ons ­verder te werken teneinde een helder beeld te krijgen van de ­regionale economie opdat er Meer Economische Energie in de Regio komt. Tot slot willen wij dank uitspreken aan allen die hebben meegewerkt aan de totstandkoming van het rapport, in het bijzonder Sergej Bulterman, associate van het Lectoraat ‘Ondernemen in het MKB’. Namens Stichting MEER en INHolland, Dhr. drs ing H. van Overeem MBA Directeur School of Economics INHolland Haarlem Dhr. J.W. Vegter Voorzitter Stichting MEER Haarlem, september 2009

Om onderscheidend te kunnen zijn is onder leiding van burgemeester Schneiders in Haarlem de campagne ­‘NieuwHaarlem’ gestart. Het doel van deze campagne is om alle toekomstige ontwikkelingen en belangen van ­bedrijfseconomisch Haarlem onder de aandacht te ­brengen en te houden. Nieuw Haarlem heeft Stichting MEER geïnspireerd om dit onderzoek te houden. Het Lectoraat ‘Ondernemen in het mkb’ van Hogeschool INHolland heeft in opdracht van Stichting MEER ­onderzocht hoe ondernemend Haarlem aankijkt tegen Haarlem als ­creatieve & innovatieve stad. Het onderzoek is ­uitgevoerd in samenwerking met MKB-Haarlem. Met het ­onderzoek proberen we inzicht te krijgen in het imago van de ­creatieve industrie in de westelijke flank van de metropool, namelijk Haarlem en omgaeving. Ook kijken we naar de creativiteit van de ondernemers zelf. We gaan in op de gesteldheid van de creatieve industrie. Natuurlijk hebben we ook de onderzoeksvragen gesteld hoe andere bedrijven tegen de creatieve industrie aankijken. Ten slotte proberen we inzicht te geven in het economisch belang van de ­creatieve ­industrie van Haarlem en Zuid-Kennemerland. Wij hopen met dit onderzoek een positieve bijdrage te hebben geleverd aan het Nieuw Haarlem-proces.

3.

Inhoudsopgave Voorwoord

pagina 3

Inleiding

pagina 5

Samenvatting en conclusie

pagina 6

De creatieve economie van Haarlem

pagina 8

Imago van en visie op de creatieve industrie in Haarlem

pagina 10

Creatieve industrie over het Haarlemse vestigingsklimaat

pagina 12

Meerwaarde van creatieve bedrijven

pagina 14

Bijlage: onderzoeksaanpak en (non-)responsanalyse

pagina 19

Geraadpleegde bronnen

pagina 23

4.

Inleiding Aanleiding Evenals een aantal andere steden in ons land heeft ­Haarlem sinds een aantal jaar extra aandacht voor de ­creatieve industrie als een van de economische pijlers van de stad. Die aandacht is niet uit de lucht komen vallen. Op het gebied van media en boekdrukkunst, musea en cultuur heeft de stad een lange en rijke traditie. Bovendien heeft de stad een relatief hoog opgeleide (beroeps)bevolking, wat op zich een goede basis biedt voor creatief ondernemerschap. Initiatieven als Bevrijdingspop, Haarlem Jazz, de ­Kunstlijn en het multiculturele Houtfestival, NieuwHaarlem, ­Touchdown Center, GNR8 (het creatieve leerwerkbedrijf van ­INHolland) en de ontwikkelingen in de Waarderpolder laten zien dat Haarlem probeert dat creatief ondernemerschap verder aan te zwengelen en te ondersteunen. Juist met een grote buur als Amsterdam is het voor Haarlem van belang om op het gebied van creatieve industrie haar eigen profiel en dynamiek te ontwikkelen. Gegeven de inzet op creatieve industrie is het ­interessant

na te gaan wat die aandacht voor de creatieve ­industrie ­Haarlem oplevert, hoeveel steun er voor die ­bijzondere ­aandacht in de stad bestaat en hoe belangrijk de ­sector voor Haarlem feitelijk is. Voor Stichting MEER is dit ­aanleiding ­geweest onderzoek te laten doen naar de ­economische betekenis van de creatieve industrie voor Haarlem. In ­termen van banen en toegevoegde waarde heeft de ­sector een ­direct belang voor de lokale ­economie. Een ­meetbaar belang bovendien, dat via resultaten uit al eerder ­uitgevoerd ­onderzoek ­becijferd kan worden1. Niet bekend is welke meerwaarde de creatieve industrie voor het (overige) ­Haarlemse bedrijfsleven heeft, een zogenoemd ‘indirecte’ economisch effect. Op die vraag heeft het onderzoek zich dan ook grotendeels gericht. De onderzoekvraag die in deze publicatie centraal staat, luidt:

Afbakeningen en begrippen In het onderzoek wordt onderscheid gemaakt tussen de ­creatieve industrie enerzijds en alle overige ondernemingen en instellingen anderzijds. In het eerste deel van ­hoofdstuk 2 wordt aangegeven wat wij verstaan onder creatieve ondernemingen. Hier kan al worden opgemerkt dat in de tekst, in plaats van de ‘creatieve industrie’ soms ook de term ‘creatieve bedrijven of ‘creatieve ondernemingen’ wordt gehanteerd. Voor ondernemingen en instellingen die ­buiten de creatieve industrie vallen wordt ook de term ‘overig ­bedrijfsleven’ of ‘overige ondernemingen’ gebruikt. Wat precies onder het begrip ‘creatieve industrie’ wordt ­verstaan is van grote invloed op de betekenis die aan de ­sector wordt toegekend. Een brede definitie ­omvat ook ­bedrijven die creatieve producten en diensten ­verspreiden, zoals een kunsthal, een kunstuitleen, een cd-winkel, ­enzovoorts. Een nauwere definitie beperkt de sector tot die bedrijven, die de creatie van creatieve producten en ­diensten tot hun ­kernactiviteiten rekenen. ­Architecten, ­kunstenaars, ­reclamebureaus, mediabedrijven en de ­gaming ­industry ­voldoen aan dat criterium. Natuurlijk zijn er genoeg ­bedrijven die niet tot de creatieve industrie worden ­gerekend, maar wel ruimte bieden aan creativiteit in de bedrijfsvoering, bedrijven ook waar creatieve mensen werkzaam zijn. Niettemin wordt in gangbaar onderzoek2 naar de creatieve industrie om praktische redenen van een wat starre afbakening van uitgegaan, gebaseerd op branchering. In het veldonderzoek zijn bedrijven benaderd die zijn ­gevestigd in de stad Haarlem of een van de direct ­omliggende gemeenten: Bloemendaal, ­Haarlemmerliede, ­Spaarnwoude, Heemstede en Zandvoort. Voor deze ­afbakening is gekozen, omdat de economie van de ­randgemeenten binnen de ­directe invloedssfeer van ­Haarlem ligt. Leeswijzer Na de samenvatting en conclusies gaat hoofdstuk 1 in op de creatieve industrie als economische sector in Haarlem en het directe belang ervan voor de economie van Haarlem. Hoofdstuk 2 gaat vervolgens na wat het draagvlak voor de creatieve industrie in Haarlem is en wat het imago van Haarlem als creatieve stad is bij het eigen bedrijfsleven. Aansluitend op hoofdstuk 2 schetst hoofdstuk 3 de ­waardering van het Haarlemse vestigingsklimaat door het creatieve bedrijfsleven. Vervolgens richt hoofdstuk 4 zich op de meerwaarde van de creatieve industrie voor andere bedrijven en instellingen in Haarlem, door in te gaan op onderlinge klantrelaties. Tot slot is achter in deze studie een bijlage opgenomen met een (non-)responsanalyse en een toelichting op de ­onderzoeksaanpak.

´Wat is het karakter van de creatieve industrie in Haarlem, wat is de betekenis ervan voor de economie van Haarlem en op welke terreinen kan dat belang voor de Haarlemse economie worden vergroot?´ 1

Zie onder andere: iMMovator (2008), Cross Media Monitor.

2

Zie onder andere: iMMovator (2008), ABF (2005) en TNO (2004).

5.

Samenvatting en conclusie Voor u ligt een onderzoek naar het imago, ­vestigingsklimaat, toekomstperspectief en de economische meerwaarde van de creatieve industrie voor Haarlem en omgeving. ­Aanleiding voor het onderzoek vormt de ­­(beleids)­aandacht die de ­creatieve industrie in Haarlem krijgt, vanuit de ­veronderstelling dat deze sector van groot belang is voor de Haarlemse economie. Dit onderzoek gaat na in ­hoeverre dit, in de ogen van het bedrijfsleven, het geval is. Aan de basis van dit onderzoek staan twee enquêtes die in totaal door 150 bedrijven en instellingen uit Haarlem en omliggende gemeenten zijn ingevuld. De ene enquête was bestemd voor creatieve ondernemers, de andere ­­voor ondernemingen en instellingen die niet tot de creatieve ­industrie behoren. De resultaten van de enquêtes worden in deze publicatie gepresenteerd. Meer informatie over de aanpak van het onderzoek is te vinden in de bijlage, achter in deze studie. Voor een indruk van het draagvlak voor de creatieve ­industrie in Haarlem en de passendheid van deze sector in de stad is ondernemers gevraagd naar hun visie op het fenomeen ‘creatieve industrie’ en het imago van Haarlem als creatieve stad. Zowel de bevraagde creatieve ­bedrijven als de overige ondernemers zijn aardig op de hoogte van het begrip ‘creatieve industrie’. Men weet dus wat de ­creatieve industrie grofweg inhoudt. Daarnaast zijn zowel de creatieve ondernemingen als het overige bedrijfsleven positief over de toekomst van de ­creatieve industrie in Haarlem. “De creatieve industrie is geen hype, maar heeft de toekomst”, is een stelling die door ongeveer 80% van alle ondernemers wordt onderschreven. Ook worden creatieve bedrijven nuttig bevonden voor het Haarlemse bedrijfsleven. Slechts 28% van de ondernemers buiten de creatieve industrie vindt dat de creatieve industrie hun onderneming weinig te bieden heeft. Als klap op de vuurpijl vindt meer dan 60% van de ondernemers die buiten de creatieve industrie actief zijn dat de creatieve industrie de concurrentiekracht van Haarlem bevordert. Aan ondernemers uit de creatieve industrie en het ­overige bedrijfsleven is ook naar een waardering van de ­verschillende aspecten van het vestigingsklimaat gevraagd. Over het algemeen beoordeelt de creatieve industrie het ­huidige ondernemingsklimaat wat negatiever dan de ­overige ondernemers. Wel wordt door de creatieve ­industrie positief geoordeeld over de ondernemersgeest in Haarlem, de ­bereikbaarheid per openbaar vervoer en de ­beschikbaarheid van gekwalificeerd personeel. Opvallend zijn enkele verschillen tussen de twee groepen. Zo zijn respondenten uit de creatieve industrie bijvoorbeeld minder te spreken over de afstemming van het ­onderwijs op de functies binnen de creatieve industrie. Ook de ­kennisuitwisseling met Haarlemse onderwijsinstellingen wordt door creatieve ondernemers lager beoordeeld dan door andere ondernemers.

6.

Een belangrijk deel van het onderzoek heeft zich op de zakelijke relaties tussen de Haarlemse creatieve industrie en het overige bedrijfsleven gericht. Het belang van de creatieve industrie voor de economie van Haarlem was namelijk al bekend voor zover het de directe bijdrage aan banen en omzet betreft: 4,8% van de werkgelegenheid en 3,2% van de omzet die door van de lokale economie wordt gegenereerd. Maar de betekenis in indirecte zin, namelijk in termen van de meerwaarde voor het bedrijfsleven in de stad, was echter nog niet onderzocht. Over het algemeen kan gesteld dat ondernemers die tot de creatieve industrie behoren tevreden tot zeer tevreden zijn over de door de Haarlemse creatieve industrie geleverde producten en diensten. Omgekeerd is gebleken dat de ­creatieve sector eveneens positief aankijkt tegen de relatie met hun Haarlemse zakelijke klanten. Vooral over aspecten als de onderlinge communicatie, het wederzijdse vertrouwen en de gelijkwaardigheid in de relatie zijn creatieve ondernemers te spreken. Eventuele ­cultuurverschillen tussen creatieve bedrijven enerzijds en hun klanten actief buiten de creatieve industrie anderzijds frustreren de samenwerking dus niet. Op zakelijke aspecten als de winstgevendheid van de ­opdracht en de prijs-kwaliteitverhouding van geleverde ­creatieve producten en diensten is het oordeel kritischer, maar nog altijd overwegend positief. Deze positieve ­uitkomsten worden enigszins gekleurd door de ­selectiviteit van de ­respons. Ondernemers die niet aan het ­onderzoek ­konden of wilden meewerken, zullen gemiddeld minder ­positief tegenover samenwerking staan en beginnen er minder snel aan. Niettemin is het beeld dusdanig ­gunstig, dat het ­bedrijfsleven in Haarlem met overtuiging zal ­aangeven dat de creatieve industrie van belang is voor Haarlem. Ondernemers hebben er immers zelf positieve ervaring mee. De studieresultaten leiden tot een aantal conclusies over de betekenis van de creatieve industrie voor Haarlem en kansen om die betekenis te vergroten. De creatieve industrie is onmisbaar voor de ­Haarlemse economie Het over grote deel (79%) van het overige ­Haarlemse ­bedrijfsleven denkt dat de creatieve industrie ­toekomstperspectief heeft en geen hype is. Daarbij vindt zij in meerderheid dat de creatieve industrie de ­concurrentiekracht van Haarlem bevordert. Een kleine ­minderheid van de ondervraagde Haarlemse ondernemers actief buiten de creatieve industrie geeft aan dat de ­creatieve industrie hun onderneming weinig te bieden heeft. Hieruit kan worden geconcludeerd dat de creatieve industrie belangrijk wordt geacht voor de Haarlemse economie en zeker thuis hoort binnen de gemeente.

De gemeente Haarlem mag meer zichtbaar ­opkomen voor de belangen van de creatieve ­industrie Ruim een derde van de ondernemers uit de creatieve sector kan niet achter de stelling staan dat de gemeente voldoende opkomt voor de belangen van de creatieve ­industrie. Daar tegenover staat dat 41% van de bevraagde ­ondernemers van mening is dat de gemeente voldoende ­opkomt voor de belangen. Het zijn vooral creatieve ­zakelijke ­dienstverleners die kritischer over de rol van de gemeente zijn. De ­kunstsector en media- en entertainmentbranche oordelen daar iets positiever over. Uit deze peiling valt niet af te leiden wat de argumenten van kritische ondernemers zijn en op welke terreinen en ­wijze verbeteringen in het beleid gewenst zijn. Het kan ­bovendien zijn dat vooral onbekendheid met de ­gemeentelijke ­inspanningen in kritiek resulteren. Het vestigingsklimaat voldoet nog niet op alle ­punten aan wensen van creatieve bedrijven Respondenten uit de creatieve industrie beoordelen het vestigingsklimaat per saldo wat negatiever dan die uit het overige bedrijfsleven. Dit kan zeker te maken hebben met afwijkende en mogelijk ook meer specifieke wensen van de creatieve industrie ten aanzien van het ­vestigingsklimaat. Zo worden de aspecten financieringsmogelijkheden, de ­aansluiting van het Haarlemse onderwijs op gevraagde functies in het bedrijfsleven en de samenwerking ­tussen ­creatieve industrie en de lokale onderwijsinstellingen door creatieve ondernemers verhoudingsgewijs lager beoordeeld. Het overige bedrijfsleven waardeert de ­bereikbaarheid per auto juist lager dan creatieve bedrijven. De cruciale succesfactor voor Haarlem als ‘creatieve stad voor de toekomst’: investeren in kennisuitwisseling en onderlinge afstemming van scholing Het draagvlak voor stimulering van de creatieve sector in Haarlem is aanwezig en de stad biedt al plaats aan een groot aantal creatieve bedrijven. Om in de toekomst de ­creatieve sector in de stad te versterken en te laten ­groeien is het van belang dat het lokale (beroeps)onderwijs en ­creatieve bedrijven opleidingsmogelijkheden en wensen nauwer op elkaar afstemmen. Dit begint bij het verkrijgen van een compleet en exact beeld van de door de creatieve industrie gewenste nieuw afgestudeerde arbeidskrachten. Het regelmatig actualiseren van dat beeld maakt ­hiervan ook deel uit. Anderzijds vergt een meer gerichte ­instroom van studenten naar de arbeidsmarkt voor creatieve ­bedrijven, dat de creatieve industrie voortdurend investeert in stagemogelijkheden en ondersteuning biedt aan lokale onderwijsinitiatieven. De Haarlemse creatieve industrie kan inspelen op onbenutte lokale marktpotenties Tweederde van de bevraagde Haarlemse bedrijven en ­instellingen geeft aan de afgelopen drie jaar één of ­meerdere creatieve producten en/of diensten te hebben ­afgenomen. Een derde heeft dat niet gedaan en dat is

lang niet altijd omdat men daar intern voor zorg draagt. Er ­liggen voor de creatieve industrie dus kansen om de lokale markt bewust te maken van de toegevoegde waarde die creativiteit in de bedrijfsvoering genereert. Vooral bedrijven in de maaksector hebben tot dusver (minder snel) oren naar het ­inschakelen van creatieve bedrijven. Verminderen van de ‘mismatch’ tussen vraag en aanbod van lokale creatieve producten Bijna de helft van alle ondernemers die geen deel ­uitmaken van de creatieve industrie geeft aan liever gebruik te ­willen maken van creatieve bedrijven afkomstig uit Haarlem. Vooral de zzp-ers geven aan een voorkeur te hebben voor creatieve bedrijven uit Haarlem. Opmerkelijk is dat 46% van de ondernemers uit het overige bedrijfsleven met een voorkeur voor Haarlemse creatieve bedrijven, tegelijkertijd aangeeft moeite te hebben die bedrijven in Haarlem te ­vinden. De ‘mismatch’ kan mede het gevolg zijn van het ­eenvoudigweg ontbreken creatieve bedrijven die de gevraagde producten en diensten leveren. De oorzaak kan ook terug te voeren zijn op een gebrek aan informatie en transparantie in de markt. Aan ondernemersplatforms en de gemeente de taak een voortrekkersrol te vervullen waar het gaat om de zicht- en vindbaarheid van de creatieve industrie. Creatieve bedrijven zijn geen vreemde eend in de bijt De Haarlemse creatieve industrie heeft een goede basis om op voort te bouwen. Ondervraagde creatieve bedrijven zijn overwegend positief over hun relatie met haar ­klanten, ­zeker op het gebied van onderling vertrouwen. Ook ­aspecten als communicatie en wederzijds begrip, ­creatieve ­vrijheid en de professionaliteit van de opdrachtgever worden ­gunstig gewaardeerd. Respondenten die creatieve bedrijven inhuren zijn eveneens in meerderheid tevreden met de klantrelaties. Voornamelijk de betrouwbaarheid en de professionaliteit van de verleende creatieve diensten werden hoog gewaardeerd. Weliswaar worden klantrelaties van creatieve ­bedrijven met een collega-bedrijf uit dezelfde sector nog ­positiever beoordeeld dan relaties met bedrijven van buiten de eigen sector. Van een ‘mentale kloof’ als gevolg van ­verschillen in cultuur tussen creatieve bedrijven enerzijds en ­andere ­bedrijven anderzijds lijkt bij het grootste deel van de ­ondervraagde ondernemers geen sprake. Dat geldt ­mogelijk nog wel voor bedrijven die niet aan het ­onderzoek wilden meewerken of in ieder geval (bewust) niet aan ­samenwerking met creatieve bedrijven doen. Uit deze laatste en ook de meeste andere conclusies valt af te leiden dat de creatieve industrie in Haarlem volop meetelt en meedoet. De sector vormt geen buitenbeentje en is, ook al is ze zelf misschien experimenteel ingesteld, meer dan een Haarlems economisch experiment.

7.

Hoofdstuk 1 De creatieve economie van Haarlem Economisch belang van de creatieve industrie in Haarlem In 2007 telde Nederland ruim 66 duizend bedrijven in de creatieve industrie. In Haarlem bedroeg het ­aantal ­creatieve vestigingen 1.001. Dat was 1,5% van alle ­creatieve ­bedrijven in Nederland. Hieronder, in tabel 1, is het aantal vestigingen, banen en de omzet van de ­creatieve

i­ndustrie van Haarlem vergeleken met die van Amsterdam en ­Nederland als geheel. Het directe aandeel van de ­creatieve industrie in de Haarlemse economie varieerde van 3,2% tot 10%, naar gelang de gehanteerde maatstaf. Daarmee is het directe belang voor de economie hier groter dan landelijk, maar lager dan in Amsterdam.

Tabel 1 Aandeel van de creatieve industrie in de economieën van Haarlem, Amsterdam en Nederland, 2007 tabel
1
hfs
1

ves$gingen

%
aandeel

omzet












 %
aandeel (€
mln.) Haarlem 1.001 10,0% 3.175 4,8% 311 3,2% tabel
1
hfs
1 9.558 tabel
1
hfs
1 Amsterdam 14,8% 32.813 6,9% 3.008 5,0% Nederland 66.529 6,9% 324.027 4,2% 21.076 2,1% ves$gingen %
aandeel banen ves$gingen %
aandeel banen %
aandeel omzet












 %
aandeel Bron: IMMovator (2008), Cross Media Monitor en LISA (2008), Werkgelegenheidsregister. (€
mln.) Haarlem 1.001 10,0% 3.175 4,8% Haarlem 1.001 10,0% 3.175 4,8% 311 3,2% Amsterdamindustrie 9.558 uitgeverijen in 14,8% 32.813 6,9% Amsterdam 9.558 zorgde in 2007 14,8% 32.813 6,9%sector 3.008 5,0% De Nederlandse creatieve Haarlem, dat in deze thuis ­hoort. De Nederland 66.529 6,9%in de media en324.027 4,2% Nederland 66.529waren er een kleine 6,9% werkgelegenheid 324.027 4,2% 21.076 voor 324 duizend banen. Daarvan entertainmentsector is2,1% dan

3,2 ­duizend in Haarlem te vinden. Tabel 2 laat zien hoe de ­werkgelegenheid verdeeld is over de drie creatieve ­stabel
2
hfs.
1 ectoren. De relatief grote werkgelegenheid binnen ­media en ­entertainment kan uitgelegd worden door het grote ­aantal tabel
1
hfs
1

tabel
1
hfs
1

kunsten

banen

%
aandeel

ook voor een groot deel in de grafische bedrijven en de uitgeverij geconcentreerd.

media
en
 entertainment

Grea$eve
zakeliHke
 dienstverlening

11.753 71.094 10,0% 1.001 kunsten media
en
 14,8% 9.558 entertainment 66.529 6,9% 682 1.131 10.084 11.753 44.476 71.094

10.976 118.257 10,0% 3.175 media
en
 Grea$eve
zakeliHke
 32.813 14,8% entertainment dienstverlening 324.027 6,9% 1.131 1.344 11.753 10.976 71.094 118.257

totaal

Tabel 2 Werkgelegenheid per branche in de creatieve industrie, uitgedrukt in Haarlem 682 1.131 1.344 3.157 ves$gingen ves$gingen %
aandeel %
aandeel banen %
aandeel banen omzet












 %
aandeel %
aandeel aantal banen, 2007 tabel
2
hfs.
1 tabel
2
hfs.
1 Amsterdam Nederland Haarlem

Amsterdam Nederland Haarlem Amsterdam Nederland tabel
3,
hfs
1

Haarlem Amsterdam Nederland Haarlem Amsterdam Nederland

10.084 44.476 1.001 kunsten 9.558 66.529 682 10.084 44.476

32.813 234.027 4,8% 3.175 Grea$eve
zakeliHke
 totaal 32.813 6,9% dienstverlening 324.027 4,2% 1.344 3.157 10.976 32.813 118.257 234.027

(€
mln.) 311 3.008 21.076

3,2% 4,8% totaal 5,0% 6,9% 2,1% 4,2% 3.157 32.813 234.027

Bron: IMMovator (2008), Cross kunsten Media Monitor en Gemeente Amsterdam (2008), Ontwikkelingtotaal creatieve industrie media
en
 Grea$eve
zakeliHke
 in de Noordvleugel. entertainment dienstverlening Haarlem ‐0,3% ‐2,5% tabel
3,
hfs
1 tabel
3,
hfs
1 Amsterdam 6,5% ‐0,2% tabel
2
hfs.
1 tabel
2
hfs.
1 Economische dynamiek in de Haarlemse Nederland 4,6% 1,9% creatieve industrie kunsten kunsten media
en
 media
en
 In de periode 1996-2007 is dekunsten werkgelegenheid ­bkunsten innen entertainment entertainment de creatieve industrie in Haarlem gestagneerd. Alleen de Haarlem ‐0,3% Haarlem ‐0,3% ‐2,5% Haarlem Haarlem 682 1.131 682 ­cAmsterdam reatieve zakelijke dienstverlening liet nog enige groei Amsterdam 6,5% 6,5% ‐0,2% Amsterdam Amsterdam 10.084 11.753 zien. De kunst- en Nederland de media-10.084 en ­entertainmentsector 4,6% Nederland 4,6% 1,9% Nederland 44.476 44.476 71.094 ­hNederland adden zelfs met een banenkrimp te kampen. ­Daarmee

is de ­werkgelegenheidsdynamiek in Haarlem ­duidelijk ­ chtergebleven bij die in Amsterdam en landelijk. ­Landelijk a Tabel 3

tabel
3,
hfs
1

Haarlem Amsterdam Nederland

3,2% 0,0% 5,0% 3,1% was zelfs sprake van groei over de gehele linie binnen de 6,5% 4,7% ­creatieve industrie. Vooral in de jaren van de ­laagconjunctuur media
en
 Grea$eve
zakeliHke
 totaal Grea$eve
zakeliHke
 totaal Grea$eve
zakeliHke
 media
en
 Grea$eve
zakeliHke
 totaal industrie ­zwaarder totaal vanaf 2002 lijkt de Haarlemse creatieve entertainment dienstverlening dienstverlening dienstverlening entertainment dienstverlening te zijn getroffen dan die landelijk. Dit komt voor een deel door ‐2,5% 3,2% 0,0% 3,2% 0,0% 1.131 3.157 1.344 3.157 de kwetsbare1.344 positie van de r ­ elatief belangrijke ­grafische ‐0,2% 5,0% 3,1% 5,0% 3,1% 10.976 11.753 en uitgeverijsector. is10.976 ­verhoudingsgewijs32.813 sterk 1,9% Deze ­sector 32.813 6,5% 4,7% 6,5% 4,7% 118.257 71.094 118.257 234.027 internationaal georiënteerd en 234.027 heeft structureel te kampen

met harde competitie en dunne marges.

Groei werkgelegenheid per branche in de creatieve sector, 1996-2007 tabel
3,
hfs
1

kunsten Haarlem Amsterdam Nederland

‐0,3% 6,5% 4,6%

media
en
 kunsten entertainment ‐0,3% ‐2,5% ‐0,2% 6,5% 4,6% 1,9%

Grea$eve
zakeliHke
 media
en
 dienstverlening entertainment ‐2,5% 3,2% ‐0,2% 5,0% 6,5% 1,9%

Grea$eve
zakeliHke
 totaal dienstverlening 0,0% 3,2% 3,1% 5,0% 4,7% 6,5%

Bron: IMMovator (2008), Cross Media Monitor en Gemeente Amsterdam (2008), Ontwikkeling creatieve industrie in de Noordvleugel.

8.

omze (€
mln 31 3.00 21.07

totaal 0,0% 3,1% 4,7%

omz (€
mln 31 3.00 21.07

Branchering van en specialisatie binnen Haarlemse ­creatieve industrie  Zoals hierboven al was opgemerkt, is de uitgeverijsector de grootste banenverschaffer binnen de Haarlemse creatieve industrie. De reclamebranche doet daar echter nauwelijks voor onder. Er is dus sprake van een hoge concentratiegraad van de creatieve industrie in deze twee branches. Opvallend is verder het verschil met ­Amsterdam op het gebied van podiumkunsten en de ­filmindustrie. Deze branches spelen in Haarlem een veel bescheidener rol. Een vergelijking met de Nederlandse ­branchestructuur is mogelijk gemaakt door zogenoemde­ ­locatiequotiënten* te berekenen (zie tabel 4). Daarbij wordt het ­werkgelegenheidsaandeel van een branche in de ­Haarlemse economie gedeeld op het aandeel dat diezelfde branche binnen Nederland heeft. Een quotiënt boven de 100 betekent een oververtegenwoordiging van de ­betreffende

branche in Haarlem. Dit is het geval voor praktisch alle branches, wat erop duidt dat creatieve branches voor de Haarlemse werkgelegenheid van grotere betekenis zijn dan diezelfde creatieve branches in Nederland als geheel. De sterke vertegenwoordiging van de uitgeverijbranche komt hier wederom naar voren. Maar de mediasector in brede zin is hier relatief sterk aanwezig. De ´voorsprong´ van Haarlem op het gebied van creatieve zakelijke diensten is bescheiden, al scoort Amsterdam niet veel hoger. Dit komt doordat de zakelijke dienstverlening minder archetypisch is voor de stedelijke creatieve ­industrie. Communicatieadviesbureaus, ontwerpers en architecten kom je overal in het land tegen, ook in minder verstedelijkte gebieden. Dergelijke branches zijn landelijk gezien, en ook in Haarlem, jarenlang tevens de snelst groeiende binnen de creatieve industrie geweest.

Tabel 4 Branchering van en specialisatie binnen de creatieve industrie, gemeten in tabel
4
hfs
1 het aantal banen, 2007

kunsten podiumkunsten scheppende
kunsten theaters,
schouwburgen
en
 concertgebouwen dienstverlening
t.b.v.
kunstbeoefening
en
 organisaMe
 van
evenementen musea
en
galerieën
 media
en
entertainment uitgeverijen fotografie film omroeporganisaMes producMe
en
ondersteuning radio
en
televisie overig
amusement journalisten 8rea9e:e
;ake
Haarlem

Haarlem

A'dam

LQ*
Haarlem

LQ*
A´dam

abs 682 61 139 81

% 21,6% 1,9% 4,4% 2,6%


% 30,7% 8,6% 3,3% 6,1%

NL=100 178 91 232 125

NL=100 365 586 249 427

249

7,9%

6,9%

211

268

152 1.131 821 69 142 50

4,8% 35,8% 26,0% 2,2% 4,5% 1,6%

5,8% 35,8% 17,3% 2,4% 9,4% 1,2%

206 186 293 110 144 185

361 268 280 173 435 84

0 0 0 1.344 402 66 776

0,0% 0,0% 0,0% 42,6% 12,7% 2,1% 24,6%

3,4% 0,6% 1,6% 33,5% 8,6% 1,5% 18,2%

0 0 0 133 106 51 175

272 143 264 150 103 54 187

100 3.157

3,2% 100,0%

5,2% 100,0%

157 157

370 227

*Locatiequotiënten: uitgedrukt als het % aandeel van een branche in de Haarlemse economie gedeeld door het % ­aandeel van een branche in de Nederlandse economie en vervolgens geïndiceerd (Nederland=100). Bron: IMMovator (2008), Cross Media Monitor.

9.

Hoofdstuk 2 Imago van en visie op de creatieve industrie in Haarlem Haarlem wil zich bewust profileren en ontwikkelen als een creatieve stad. Hoe staat het ervoor met het imago van de creatieve industrie en Haarlem als creatieve stad? Wat ­vinden creatieve en andere ondernemers er zelf van? In dit hoofdstuk wordt de visie van het Haarlemse bedrijfsleven uiteengezet. Wat is ‘creatieve industrie’? De definitie van creatieve industrie die dit onderzoek

standaard hanteert luidt: “Bedrijven en instellingen die zijn gericht op het bedenken, produceren en ­verspreiden van ­creatieve uitingen”. Het overgrote deel van de ­creatieve respondenten (86%) lijkt zich te kunnen vinden in ­voorgenoemde definitie van creatieve industrie ­­(zie ­tabel 5). Ook bedrijven buiten de creatieve sector kiezen ­overwegend (78%) voor deze definitie. Voor de twee ­overige definities die respondenten werd voorgehouden, was nauwelijks steun te vinden.

Tabel 5 Keuze van respondenten uit voorgelegde definities van de term ‘creatieve industrie’

!abel
1.
)efini-e
./rea-eve
ind3strie.
door
respondenten


E&ploita,e

van
kunst
en
cultuur 8edenken,
produceren
en
verspreiden
van
crea,eve
ui,ngen Versterken
Nederlandse
cultuur Anders,
door
respondent
zelf
ingevoerd Totaal

Crea-eve
>edrijven Overig
bedrijfsleven abs % abs % 6 9% 5 6% 59 86% 68 78% 0 0% 5 6% 9 10% 4 6% 69 100% 87 100%

Uit verdere ondervraging, door het voorhouden van een onmisbaar vinden als kleinere bedrijven. Ook grotere aantal voorbeeldbedrijven uit de creatieve industrie, ­bedrijven rekenen creatieve producten en diensten vaak ­blijkt dat de respondenten het bedenken van creatieve niet tot hun ‘core business’. uitingen ­belangrijker vinden voor de definitie van de Grafiek
1.
Imago
volgens
respondenten
CI ­creatieve ­industrie dan het produceren en verspreiden Binnen de creatieve sector zelf heerst weinig ­verdeeldheid van ­creatieve ­uitingen. Een reclameadviesbureau, mode- over voornoemde onderwerpen. Zowel de ­kunstsector, 90 ontwerper en een ­architectenbureau behoren volgens de de mediaen entertainmentbranche, als de zakelijke De
CI
is
onmisbaar
voor
de 80 creatieve ­ondernemers tot de creatieve industrie. Dit terwijl ­dienstverlening zijn positief over het imago van de ­creatieve Haarlemse
economie een ­onderzoeksbureau, producent van cd’s, kunstuitleen industrie en beschouwen de creatieve industrie als ­onmisbaar 70 en een uitgeverij als door de meeste respondenten niet voor de Haarlemse economie. Ook naar grootteklassen van Haarlem
PeeQ
een
guns,g als ­c60 reatieve ondernemingen worden gezien. We kunnen bedrijven variëren de meningen niet noemenswaardig. imago
voor
de
CI hieruit ­concluderen dat de ­creatieve ondernemers dus de 50 creatieve industrie krapper afbakenen dan de in de inleiding De stelling: “Haarlem moet op het gebied van creatieve 40 definitie. Bij die definitie worden, zoals doorgaans industrie Haarlem
biedt
de
CI
een
goed gegeven niet concurreren met Amsterdam maar een ­eigen in onderzoek ­gebruikelijk is, bedrijven en instellingen met richting ondernemingsklimaat kiezen”, wordt door 77% van de bevraagde 30 een zogenoemde ‘distributiefunctie’ wel meegeteld. ­creatieve onderschreven. Echter, minder dan de helft (42%) 20 van hen CI
moet
niet
concurrenen
met beoordeelt het Haarlemse ondernemingsklimaat Imago en visie als gunstig; 23% is het daar in elk geval niet mee eens. ARdam,
eigen
ricP,ng
kiezen 10 Het overgrote deel van de bevraagde ondernemers vindt de 0 creatieve industrie onmisbaar voor de Haarlemse ­economie. Ook over de gemeente Haarlem als belangenbehartiger van De
gemeente
komt
op
voor Deze visie wordt van de creatieve zelf de creatieve industrie heerst verdeeldheid. ­Ondervraagde Eens
 door 84% Neutraal
 Oneens
bedrijven Geen
mening
 de
belangen
van
CI
in
de
stad onderschreven en door 74% van het overige bedrijfsleven. creatieve bedrijven zijn in minderheid (41%) van mening dat de gemeente voldoende opkomt voor de belangen Dat bijna alle ondervraagde creatieve bedrijven hun eigen van de creatieve industrie in de stad, terwijl 35% vindt dat sector geen hype vinden, is niet vreemd. Maar ook 79% de gemeente dit nalaat. Deze verdeeldheid heerst zowel van de rest van het Haarlemse bedrijfsleven is die ­mening bij zelfstandigen, kleine bedrijven, als bij bedrijven met toegedaan en denkt dat de creatieve sector toekomst meer personeel. Nader inzoomend op creatieve branches heeft. Zij vindt bovendien in meerderheid dat de creatieve (zie appendix A1-3), blijkt vooral de creatieve zakelijke ­industrie de concurrentiekracht in Haarlem bevordert. ­dienstverlening negatiever te oordelen (33% eens, 44% Slechts 16% van de ondervraagde ondernemers is het hier oneens) op de vraag of de gemeente voor haar belangen niet mee eens. En slechts 28% van de ondernemers buiten opkomt. Dit oordeel is duidelijk positiever in het geval van de creatieve industrie heeft het idee dat die industrie hun de kunstbranche (60% eens, 30% oneens), en ook licht onderneming weinig te bieden heeft. positiever binnen de media en entertainmentbranche (40% eens, 35% oneens). Opvallend is dat grote bedrijven, die in theorie meer zelf binnenshuis (kunnen) doen, de ­creatieve industrie evenzo

10.

Versterken
Nederlandse
cultuur Versterken
Nederlandse
cultuur Anders,
door
respondent
zelf
ingevoerd Anders,
door
respondent
zelf
ingevoerd Totaal Totaal

0 4 69

0% 6% 100%

0 5 4 9 6987

0% 6% 6% 10% 100% 100%

5 9 87

Grafiek
1.
Imago
volgens
respondenten
CI Figuur 1 Imago volgens respondenten uit de creatieve industrie Grafiek
1.
Imago
volgens
respondenten
CI 90

90

De
CI
is
onmisbaar
voor
de De
CI
is
onmisbaar
voor
de Haarlemse
economie Haarlemse
economie

80

80

70

70

Haarlem
PeeQ
een
guns,g Haarlem
PeeQ
een
guns,g imago
voor
de
CI imago
voor
de
CI

60

60

50

50

Haarlem
biedt
de
CI
een
goed Haarlem
biedt
de
CI
een
goed ondernemingsklimaat ondernemingsklimaat

40

40

30

30

20

20

10

10

0

0

Eens


Eens


Neutraal


Oneens


CI
moet
niet
concurrenen
met ARdam,
eigen
ricP,ng
kiezen CI
moet
niet
concurrenen
met ARdam,
eigen
ricP,ng
kiezen De
gemeente
komt
op
voor Neutraal
 Oneens
 Geen
mening
 de
belangen
van
CI
in
de
stad De
gemeente
komt
op
voor Geen
mening
 de
belangen
van
CI
in
de
stad

Grafiek
2.
Imago
volgens
respondenten
overige
bedrijfsleven Grafiek
2.
Imago
volgens
respondenten
overige
bedrijfsleven Figuur 2 Imago volgens respondenten overige bedrijfsleven 90

90

80

80

70

70

60

60

50

50

40

40

30

30

20

20

10

10

CI
is
geen
h>pe,
ze
heeB
de CI
is
geen
h>pe,
ze
heeB
de toekomst toekomst CI
is
onmisbaar
voor
de CI
is
onmisbaar
voor
de economie
van
Haarlem economie
van
Haarlem CI
in
Haarlem
bevordert
de CI
in
Haarlem
bevordert
de concurrenJekracht concurrenJekracht CI
in
Haarlem
richt
zich
sterker CI
in
Haarlem
richt
zich
sterker op
bewoners/consumenten op
bewoners/consumenten CreaJeve
bedrijven
hebben CreaJeve
bedrijven
hebben mijn
onderneming
weinig
te mijn
onderneming
weinig
te bieden bieden Liever
gebruik
maken
van Liever
gebruik
maken
van creaJeve
producten/diensten creaJeve
producten/diensten van
bedrijven
in
Haarlem van
bedrijven
in
Haarlem

0

0 Eens

Eens Neutraal

Neutraal Geen
mening Oneens Oneens

Resumé Het draagvlak voor de creatieve industrie en Haarlem als creatieve stad is aanwezig, zo blijkt uit dit onderzoek. Haarlem heeft een zeer positief imago onder de creatieve ondernemers die in de stad en directe omgeving ­gevestigd zijn. Van de inzet van de gemeente voor de belangen van de creatieve industrie is een aanzienlijk deel van de ­creatieve ondernemers echter niet overtuigd. Dit kan ­betekenen dat bedrijven meer actie van de gemeente willen zien, maar het is ook mogelijk dat ondernemers onvoldoende op de hoogte zijn van de initiatieven die de gemeente ­onderneemt. Ook onder het overige bedrijfsleven, dat is bevraagd, heeft de creatieve industrie een zeer positief imago.

Zou
meer
met
CI
willen Zou
meer
met
CI
willen samenwerken,
maar
CI
is samenwerken,
maar
CI
is moeilijk
te
vinden moeilijk
te
vinden Geen
mening

Meer dan drie kwart van de bedrijven die buiten de ­creatieve industrie actief zijn weet een passende ­begripsomschrijving van het begrip ‘creatieve industrie’ te selecteren. En ook het ­economisch belang en het perspectief van de creatieve ­industrie worden positief beoordeeld. Wel is meer dan een kwart van de ondernemers van mening dat creatieve ­bedrijven geen toegevoegde waarde voor het eigen bedrijf bieden. Hieruit mag worden geconcludeerd dat het lokale draagvlak voor de creatieve industrie aanwezig is en de sector zeker thuis hoort binnen de stad.

11.

1 10

Hoofdstuk 3 Creatieve industrie over het Haarlemse vestigingsklimaat Vestigingsklimaat volgens creatieve bedrijven Uit het vorige hoofdstuk is onder meer gebleken dat het Haarlemse bedrijfsleven Haarlem als een creatieve stad ziet. Betekent dit ook dat het Haarlemse vestigingsklimaat op creatieve ondernemers is toegesneden? Wat vinden creatieve ondernemers van zaken als bedrijfshuisvesting, beschikbaarheid van personeel en de bereikbaarheid van Haarlem? En in hoeverre wijkt hun mening af van die van het overige Haarlemse bedrijfsleven? Creatieve en andere ondernemers hebben hun ­waardering uitgebracht door middel van het geven van een ­rapportcijfer

voor verschillende aspecten van het vestigingsklimaat in ­Haarlem. Vergelijken we de uitkomsten dan blijken ­ondervraagde creatieve bedrijven wat minder positief te zijn over het vestigingsklimaat dan andere ­bedrijven en ­instellingen. Vooral de beschikbaarheid van ­passende ­huisvesting, de aansluiting van het onderwijs en de ­financieringsmogelijkheden worden lager gewaardeerd (zie tabel 6). Uiteraard moet bij die laatste waardering rekening worden gehouden met het huidige economische klimaat. De beperkte(re) financieringsmogelijkheden zijn immers niet zozeer een lokaal alswel een wereldwijd ­probleem.

Tabel 6 Waardering van aspecten van het vestigingsklimaat in Haarlem !"#$%&'(&)""*+$*,-.&/"-&"01$23$-&/"-&4$3&/$05.,-.06%,7""3&,-&8""*%$7

Rapportcijfers
respondenten !anbod
bedrij,shuisves1ng Betaalbaarheid
bedrij,shuisves1ng Beschikbaarheid
gekwalificeerd
personeel !,stemming
onderwijs
op
,unc1es Kennisuitwisseling
met
onderwijsinstellingen Kennisuitwisseling
met
bedrijven Bereikbaarheid
per
auto Bereikbaarheid
per
OV Ondernemersgeest
Haarlem Kromo1e
LM
gemeente Financieringsmogelijkheden

12.

!re$%eve
(nd+s-rie 6,2 5,4 6,5 5,2 5,0 6,1 6,4 6,8 6,9 5,5 4,7

Overig
bedrijfsleven 6,7 5,1 6,4 6,2 5,5 n.v.t. 5,4 6,9 6,8 n.v.t. 5,1

Wat betreft bedrijfshuisvesting voor creatieve bedrijven, ­blijkt dat de respondenten vinden dat het aanbod in ­voldoende mate aanwezig is (6,2), maar de ­betaalbaarheid ervan te wensen overlaat (5,4). Ook vindt de gemiddelde ­respondent in de creatieve industrie dat de gemeente haar sector te weinig promoot (5,5). Dit kan betekenen dat ondernemers een actiever, intensiever beleid van de gemeente wensen, of een beleid met andere accenten en prioriteiten. Het kan echter ook betekenen dat ondernemers onvoldoende op de hoogte zijn van initiatieven die de gemeente voor de ­creatieve industrie onderneemt. Verder waarderen zij de bereikbaarheid van Haarlem ­redelijk positief, zowel per auto (6,4) als per openbaar ­vervoer (6,8). Tot slot zijn Haarlemse bevraagde creatieve evenals andere ondernemers te spreken over de ondernemersgeest (6,9) in de gemeente.

Creatieve ondernemers hebben vaker behoefte aan ­specifieke bedrijfsruimte en relatief veel vierkante ­meters (atelierruimte) waarbij de betaalbaarheid niet in het ­gedrang komt. Bovendien is uit algemene studies over ­huisvesting van de creatieve industrie bekend dat een deel van hen graag met collega bedrijven geclusterd gehuisvest zit3. Een wens die bij niet-creatieve bedrijven veel minder vaak wordt gehoord.

Resumé De creatieve industrie beoordeelt het vestigingsklimaat per saldo wat negatiever dan andere bedrijven en ­instellingen. Reden hiervoor kan zijn dat de creatieve ­industrie andere wensen heeft op het gebied van het ­vestigingsklimaat. Zo beoordelen creatieve ­ondernemers ­financieringsmogelijkheden en de aansluiting van het onderwijs laag, terwijl het overige bedrijfsleven de ­bereikbaarheid per auto juist laag waarderen. In elk geval zijn beide ondernemersgroepen wel zeer te spreken over de ondernemersgeest in Haarlem!

Een andere belangrijke uitkomst is de onvrede van ­creatieve bedrijven over de afstemming van het Haarlemse ­onderwijs op banen en functies binnen hun ­bedrijven (5,2). Het ­overige bedrijfsleven komt wellicht sneller in contact met het ­Haarlemse onderwijs in de vorm van ­stages, ­waardoor zij beter aansluiting ervaart. Het regionale ­onderwijs ­lijkt nog niet goed ingesteld te zijn op de creatieve ­industrie. Wellicht komt dit door de snelle ontwikkeling van de ­sector en de snel veranderende competenties van ­creatieve ­medewerkers. Ook kan de afwezigheid van een ­kunstacademie een oorzaak zijn, waardoor vooral vanuit de kunstenbranche geen aansluiting wordt gevonden bij het beroepsonderwijs. Verder is het goed mogelijk dat er vanuit de creatieve ­zakelijke dienstverlening vraag is naar mensen met een specifieke opleiding die in Haarlem niet wordt aangeboden, zoals bijvoorbeeld IT-ers en journalisten. Ook de kennisuitwisseling tussen onderwijsinstellingen (5,0) en creatieve bedrijven wordt met een onvoldoende beoordeeld. Deze waarderingen variëren niet sterk naar gelang het opleidingsprofiel van bedrijven. Creatieve ­bedrijven met minder hoger opgeleiden in dienst zijn even kritisch als bedrijven met veel hoger opgeleiden. Over de kennisuitwisseling tussen creatieve bedrijven ­onderling wordt overigens wat positiever geoordeeld (6,1).

O.a. Stogo (2009), De kunst van het overleven - Overlevingskansen en vestigingsgedrag van nieuwe creatieve bedrijven in de stad Utrecht tussen 1997 en 2007.

3

13.

Hoofdstuk 4 Meerwaarde van creatieve bedrijven De economische betekenis van de creatieve industrie voor Haarlem houdt niet op bij de werkgelegenheid en omzet die zij zelf genereert. Minstens zo belangrijk is de ­meerwaarde van creatieve bedrijven voor andere bedrijven en instellingen in de stad. Creatieve producten en diensten ondersteunen bedrijven en instellingen immers bij zaken als marketing, communicatie, productontwikkeling en andere vormen van innovatie. Zaken die resulteren in een hogere efficiency in de bedrijfsvoering of, vaker nog, het verhogen van de afzet en de toegevoegde waarde van producten en diensten. Een belangrijk deel van het onderzoek richt zich dan ook op de onderlinge zakelijke relaties tussen de Haarlemse ­creatieve industrie en het overige bedrijfsleven. Daarbij gaat het om vragen als: welke Haarlemse ondernemers maken gebruik van producten en diensten afkomstig van de creatieve industrie? Naar wat voor soort creatieve ­diensten en producten is er vraag? Hoe winstgevend zijn deze activiteiten? Hoe is de prijs/kwaliteit verhouding van de geleverde diensten? Behoefte aan creatieve producten en diensten Tweederde van de bevraagde ondernemers die buiten de creatieve industrie actief zijn heeft gedurende de ­afgelopen drie jaar één of meerdere creatieve diensten ­afgenomen. Van de bedrijven die geen creatieve dienst hebben ­afgenomen, geeft 32% aan creatieve producten en ­diensten intern te regelen en 46% geen creatieve diensten nodig te hebben. Het niet kunnen vinden van een goed creatief ­bedrijf als leverancier, of het hebben van slechte ­ervaringen met in het verleden afgenomen creatieve ­diensten zijn niet als ­reden genoemd. Bedrijven en instellingen lijken dus ­bewust te kiezen voor het wel of niet inhuren van een creatief ­bedrijf. Overigens moet bij deze cijfers worden opgemerkt dat er een reële kans is dat het aantal bedrijven dat creatieve

­ iensten heeft afgenomen in werkelijkheid lager ligt dan de d ­tweederde die hier is gemeten. Een aanzienlijk aantal voor het ­onderzoek benaderde ondernemers kon of wilde ­namelijk niet ­meewerken aan het onderzoek (zie de bijlage achter in de studie voor de responsanalyse). Het is goed mogelijk dat het aantal ­niet-gebruikers van creatieve diensten in deze groep hoger ligt. Van de ondernemers die wel een of meerdere ­creatieve ­diensten hebben afgenomen, is 42% actief in de ­commerciële dienstverlening (voornamelijk zakelijke dienstverlening), 27% in de consumentenmarkt (voornamelijk detailhandel), 19% in de niet-commerciële dienstverlening en 12% in de industrie. Hun ervaringen met de inhuur van creatieve ­bedrijven heeft betrekking op 103 diensten en producten. Omgekeerd hebben bevraagde creatieve ondernemers een oordeel gegeven over in totaal 158 klantrelaties, ­ofwel ­afnemers van hun creatieve producten en diensten. De ­belangrijkste ­opdrachtgevers (23% van het totaal) ­blijken de creatieve ­industrie zelf te zijn, op de voet gevolgd door de ­zakelijke dienstverlening (22%). Een beperkter ­aandeel hebben overheden (10%), de culturele en ­recreatieve ­dienstverlening (8%), de industrie (8%) en financiële ­instellingen (6%). Voor 70% van de ondernemers die producten en ­diensten hebben afgenomen van de creatieve industrie beslaat de ­investering in deze creatieve diensten en producten ­maximaal 5% van de totale bedrijfskosten (zie tabel 7). ­Ongeveer 19% van de ondernemers geeft aan dat de ­investering in creatieve diensten 5-10% van de totale ­bedrijfskosten ­uitmaken en bij 12% van hen betreft het ­minstens 10% van de ­bedrijfskosten. Verder geeft meer dan de helft van de bevraagde ­ondernemers aan een tot vijf keer per jaar creatieve ­producten en diensten in te kopen (tabel 8).

Tabel 7 Kosten van de inkoop van !"#$%&'(&)*+,$-&."-&/$&0-1**2&."-&34$"5$.$&/0$-+,$-&"%+&6&."-&/$&,*,"%$&#$/ creatieve diensten als % van de totale bedrijfskosten !"#$%&'(&)*+,$-&."-&/$&0-1**2&."-&34$"5$.$&/0$-+,$-&"%+&6&."-&/$&,*,"%$&#$/4078+1*+,$!"#$%&'(&)*+,$-&."-&/$&0-1**2&."-&34$"5$.$&/0$-+,$-&"%+&6&."-&/$&,*,"%$&#$/4078+1*+,$!"#$%&'(&)*+,$-&."-&/$&0-1**2&."-&34$"5$.$&/0$-+,$-&"%+&6&."-&/$&,*,"%$&#$/4078+1*+,$-


 0‐5% 5‐10% >10% Totaal


 
 0‐5% 0‐5% 5‐10% 5‐10% >10% >10% Totaal Totaal


 abs 0‐5% 41 5‐10% 11 7>10% Totaal 59

% 69 19 12 100

absabs 4141 1111 7 7 5959

%% 6969 1919 1212 100 100

abs 41 11 7 59

% 69 19 12 100

abs 10 21 14 10 4 59

% 17 36 24 17 7 100

Tabel 8 Frequentie !"#$%&9(&:4$;<$-5$&0-1**2&=>&0-&?""4%$@ van inkoop bij!"#$%&9(&:4$;<$-5$&0-1**2&=>&0-&?""4%$@ de creatieve industrie in Haarlem !"#$%&9(&:4$;<$-5$&0-1**2&=>&0-&?""4%$@

!"#$%&9(&:4$;<$-5$&0-1**2&=>&0-&?""4%$@ !"#$%&9(&:4$;<$-5$&0-1**2&=>&0-&?""4%$@ !"#$%&9(&:4$;<$-5$&0-1**2&=>&0-&?""4%$@ 
 Niet 1‐2
maal
per
jaar 2‐5
maal
per
jaar 5‐10
maal
per
jaar >10
maal
per
jaar Totaal

14.


 
 
 abs % Niet 10 Niet 17 Niet 1‐2
maal
per
jaar 21 1‐2
maal
per
jaar 1‐2
maal
per
jaar 36 2‐5
maal
per
jaar 14 2‐5
maal
per
jaar 2‐5
maal
per
jaar 24 5‐10
maal
per
jaar 10 5‐10
maal
per
jaar 17 5‐10
maal
per
jaar >10
maal
per
jaar 4>10
maal
per
jaar >10
maal
per
jaar 7 Totaal Totaal Totaal 59 100

absabs 1010 2121 1414 1010 4 4 5959

%% 1717 3636 2424 1717 7 7 100 100

Maakindustrie Consumentensector

42% 27%

Commerciële dienstverlening Niet‐commerciële

Vragend naar het klantenprofiel bij creatieve ­dienstverleners bedrijven volop aan coproductie doen en werken als dienstverlening blijkt dat collega-bedrijven uit de creatieve sector zelf de ­onderaannemer door elkaar in te huren. Na de creatieve belangrijkste afnemer zijn, met een aandeel van 23%. De 42%industrie zelf is de (niet-creatieve) zakelijke dienstverlening creatieve sector is de netwerkeconomie bij uitstek, waarin de grootste opdrachtgever.

A4"B$1&9(&E$%"-D4071+,$&"8-$@$4+&34$"5$.$&/0$-+,$-&

$%&'(&)*+,$-&."-&/$&0-1**2&."-&34$"5$.$&/0$-+,$-&"%+&6&."-&/$&,*,"%$&#$/4078+1*+,$-

Figuur 3 Belangrijkste klantengroepen van Haarlemse creatieve dienstverleners, A4"B$1&9(&E$%"-D4071+,$&"8-$@$4+&34$"5$.$&/0$-+,$-& naar sector abs %

CreaKeve
Industrie
MelN

% 0% % aal

23%

41 23%23%

CreaKeve
Industrie
MelN 69 23% Zakelijke
dienstverlening 11 19 Zakelijke
dienstverlening 7 12 Openbaar
bestuur !"#$%&'(&)*+,$-&."-&/$&0-1**2&."-&34$"5$.$&/0$-+,$-&"%+&6&."-&/$&,*,"%$&#$/4078+1*+,$59 100 Openbaar
bestuur Cultuur,
recreaKe
en


 0‐5% 5‐10% >10% $%&9(&:4$;<$-5$&0-1**2&=>&0-&?""4%$@ Totaal

6%

6%

8% 8% 10%

abs

8%

22% 10

abs 41 11 7 59

% 69 22% 19 12 100

overige
dienstverlening Industrie

Cultuur,
recreaKe
en Financiële
instellingen overige
dienstverlening Overig
 Industrie

% Financiële
instellingen 17 abs % 36 10 17 Overig
36 24 21 14 24 17 10 17 7 4 7 Overheid en non-profitorganisaties een belangrijke sector. 59 100 omzet kan deze sector van groter volgen100 daarna. Qua

!"#$%&9(&:4$;<$-5$&0-1**2&=>&0-&?""4%$@


 maal
per
jaar 21 Niet 8% maal
per
jaar 14 1‐2
maal
per
jaar 10% 2‐5
maal
per
jaar 0
maal
per
jaar 10 5‐10
maal
per
jaar 
maal
per
jaar 4 >10
maal
per
jaar Respondenten die creatieve producten en diensten ­afnemen Totaal en zelf buiten de creatieve sector actief zijn, behoren aal 59zelf

vaak tot de zakelijke dienstverlening (zie figuur 4). Dit ­belang zijn dan de consumentensector, aangezien hier sluit aan bij het hiervoor geschetste klantenprofiel van de alleen het aantal afnemers bekend is en niet de uitgaven ­creatieve industrie. De consumentensector is met 27% ook van die afnemers aan creatieve producten en diensten. A4"B$1&'(&C$3,*4.$4/$%0-D&"8-$@$4+&."-&34$"5$.$&24*/<3,$-&$-&/0$-+,$-

B$1&'(&C$3,*4.$4/$%0-D&"8-$@$4+&."-&34$"5$.$&24*/<3,$-&$-&/0$-+,$12%producten en diensten, naar sector Figuur 4 Haarlemse afnemers van creatieve 19%

Maakindustrie

12%

19%

Consumentensector 27%

Maakindustrie Commerciële dienstverlening Niet‐commerciële

Consumentensector dienstverlening 42%

27%

A4"B$1&9(&E$%"-D4071+,$&"8-$@$4+&34$"5$.$&/0$-+,$-&

Commerciële dienstverlening

Niet‐commerciële dienstverlening CreaKeve
Industrie
MelN 23%

23% Zakelijke
dienstverlening

42%

Openbaar
bestuur 6%

B$1&9(&E$%"-D4071+,$&"8-$@$4+&34$"5$.$&/0$-+,$-&

Cultuur,
recreaKe
en overige
dienstverlening Industrie

15.

(Mis)match tussen creatieve en andere bedrijven Iets minder dan de helft (45%) van de bevraagde ­ondernemers actief buiten de creatieve industrie zegt ­liever gebruik te ­maken van een creatief bedrijf dat in ­Haarlem is gevestigd. Een bijna even grote groep (39%) is het daar echter niet mee eens. Er is dus zeker geen sprake van een duidelijke ­voorkeursbehandeling van Haarlemse creatieve bedrijven door de lokale zakelijke markt. Alleen ­zelfstandigen zonder personeel geven (met 57%) vaak de voorkeur aan het inschakelen van creatieve bedrijven uit Haarlem. Slechts een derde van het midden- en grootbedrijf (vanaf 30 medewerkers) spreekt diezelfde voorkeur uit.

Die minder sterke focus op Haarlemse creatieve bedrijven van het midden- en grootbedrijf heeft niet te maken met het wijdere geografische bereik die grotere bedrijven in zijn ­algemeenheid kunnen hebben. Bedrijven met een beperkter geografisch marktbereik zijn niet loyaler aan de Haarlemse creatieve industrie dan bedrijven die op het (inter)nationale speelveld actief zijn. In de praktijk blijkt ongeveer een kwart van de bevraagde bedrijven en instellingen alle creatieve producten en ­diensten van Haarlemse bedrijven te betrekken (tabel 9). Een veel ­grotere groep echter neemt nauwelijks creatieve producten en diensten binnen Haarlem af.

!abel
5.
)andeel
inkoo/
bij
1aarlemse
5rea6eve
ind8strie !abel
5.
)andeel
inkoo/
bij
1aarlemse
5rea6eve
ind8strie Tabel 9 Aandeel !abel
5.
)andeel
inkoo/
bij
1aarlemse
5rea6eve
ind8strie inkoop bij de Haarlemse creatieve industrie


 
 abs 
 % abs Nauwlijks
of
niets Nauwlijks
of
niets 24Nauwlijks
of
niets 41% 24 5.
)andeel
inkoo/
bij
1aarlemse
5rea6eve
ind8strie 5inder
dan
de
hel9 5inder
dan
de
hel9 115inder
dan
de
hel9 19% 11 5eer
dan
de
hel9 5eer
dan
de
hel9 105eer
dan
de
hel9 17% 10 Alles Alles 14Alles 24% 14 abs % !abel
5.
)andeel
inkoo/
bij
1aarlemse
5rea6eve
ind8strie Totaal Totaal 59Totaal 100% 59

% 41% 19% 17% 24% 100%

abs 24 11 10 14 59

% 41% 19% 17% 24% 100%

ijks
of
niets 24 41% 
 abs % r
dan
de
hel9 11 19% Opmerkelijk is dat 46% van de bevraagde o ­ ndernemers, die netwerkrelaties. In de overige gevallen (44%) ontstaat het Nauwlijks
of
niets 24 41% zeggen liever gebruik te maken van creatieve ­diensten uit eerste klantcontact voornamelijk via internet of telefonisch. dan
de
hel9 10Grafiek
5.
Belangrijkste
diensten
afgenomen
door
het
overige
bedrijfsleven 17%11 5inder
dan
de
hel9 19% Haarlem, tegelijkertijd aangeven dat zij het lastig ­vinden die Het gebruik van publieke media, zoals radio, tv, kranten Grafiek
5.
Belangrijkste
diensten
afgenomen
door
het
overige
bedrijfsleven Grafiek
5.
Belangrijkste
diensten
afgenomen
door
het
overige
bedrijfsleven creatieve bedrijven in5eer
dan
de
hel9 Haarlem te vinden. Dit wijst14 erop dat e.d.24% blijkt10 zelden tot 17% een (direct) klantcontact te leiden. Dienst
1,
2 Alles 14 24% vraag en aanbod niet goed op elkaar ­aansluiten. ­Ofwel, het Grafisch
o 59markt, Aanleiding 100%59 voor het100% ontbreekt aan informatie in en transparantie van de Totaal inschakelen van een creatief bedrijf is

Webdesig danwel aan afstemming tussen de in ­Haarlem gevraagde doorgaans de behoefte aan diensten en producten op het Uitgeverij en aangeboden creatieve diensten en p ­ roducten. 25% 25% ­gebied van25% communicatie, informatieverspreiding, ­marketing Reclameb 30% 30% en30% reclame. Van de 103 afgenomen ­creatieve ­diensten Hoe hebben bedrijven en instellingen die creatieve diensten ­blijken Overig de meeste afkomstig Grafisch
ontwerp van grafische ­ontwerpers Grafisch
ontwerp Grafisch
ontw hebben afgenomen Grafiek
5.
Belangrijkste
diensten
afgenomen
door
het
overige
bedrijfsleven hun leverancier dan gevonden? Het (25%) en webdesigners (24%), op afstand gevolgd door Totaal Webdesign Webdesign Webdesign onderzoek laat zien dat in 56% van de gevallen het in de ­uitgeverijen en drukkerijen (12%) en ­reclamebureaus (9%). k
5.
Belangrijkste
diensten
afgenomen
door
het
overige
bedrijfsleven hand nemen van een creatieve onderneming geschiedt via Uitgeverij/drukkerij Uitgeverij/drukkerij Uitgeverij/dr

Reclamebureau Reclamebureau Reclamebure Figuur 5 Belangrijkste creatieve diensten en 25% producten afgenomen door het overige Overig Overig Overig bedrijfsleven30% 9% 9% 9% Grafisch
ontwerp 24% 24% 24% 25% Webdesign 30% 12% 12% 12% Uitgeverij/drukkerij

Grafisch
ontwerp Reclamebureau Webdesign Overig

9% !abel
@.
Aaardering
5rea6eve
ind8strie
klantrela6e
met
o/dra5htgeversB
 !abel
@.
Aaardering
5rea6eve
ind8strie
klantrela6e
met
o/dra5htgeversB
 !abel
@.
Aaardering
5rea6eve
ind8strie
klantrela6e
met
o/dra5htgeversB
 Uitgeverij/drukkerij Laag24% Neutraal Hoog Laag Totaal Neutraal Laag Hoog Neutra Totaa Abs 9 26 Abs 131 9 166 Abs 26 131 9 26 166 4o66uni8a:e;weder>ijds
begri@ 4o66uni8a:e;weder>ijds
begri@ 4o66uni8a:e;weder>ijds
begri@ 12% Reclamebureau % 5% 16%% 79%5% 100% 16% % 5% 79% 16% 100% 22 23 Abs 117 22 162 Abs 23 22 117 23 162 4rea:eve
vrijheid 4rea:eve
vrijheid Abs 4rea:eve
vrijheid Overig % 14% 14%% 72% 14% 100% 14% % 14% 72% 14% 100% 9% Abs 8 29Abs 115 8 152 Abs 29 115 8 29 152 Professionaliteit Professionaliteit Professionaliteit !abel
@.
Aaardering
5rea6eve
ind8strie
klantrela6e
met
o/dra5htgeversB
 24% % 5% 19%% 76%5% 100% 19% % 5% 76% 19% 100% Laag Neutraal Hoog Totaal Abs 5 12Abs 136 5 153 Abs 12 136 5 12 153 Onderling
vertrouwen Onderling
vertrouwen Onderling
vertrouwen Abs 9 26 131 166 4o66uni8a:e;weder>ijds
begri@ 12% % 3% 8% % 89%3% 100% % 8% 3% 89% 100% 8% % 5% 16% 79% 100% 8 24Abs 121 8 153 Abs 24 121 8 24 153 Gelijkwaardigheid Gelijkwaardigheid Abs Gelijkwaardigheid 16. Abs 22 23 117 162 4rea:eve
vrijheid % 5% 16%% 79%5% 100% 16% % 5% 79% 16% 100%


 
 
 
 
 abs abs abs% % abs abs % % % Nauwlijks
of
niets Nauwlijks
of
niets Nauwlijks
of
niets Nauwlijks
of
niets Nauwlijks
of
niets 2424 24 41% 41% 24 24 41% 41% 41% 5inder
dan
de
hel9 5inder
dan
de
hel9 5inder
dan
de
hel9 5inder
dan
de
hel9 5inder
dan
de
hel9 1111 11 19% 19% 11 11 19% 19% 19% 5eer
dan
de
hel9 5eer
dan
de
hel9 5eer
dan
de
hel9 5eer
dan
de
hel9 5eer
dan
de
hel9 1010 10 17% 17% 10 10 17% 17% 17% Alles Alles AllesAlles Alles 1414 14 24% 24% 14 14 24% 24% 24% Tevredenheid overTotaal de klantrelatie tussen ­c59 reatieve een Overigens kan dit gunstige beeld Totaal Totaal Totaal Totaal 59 100% 59100% 59 open 100% 59 houding. 100% 100%

en andere bedrijven en instellingen ­overschat zijn, doordat in de non-respons ­ondernemers met De creatieve industrie is gevraagd haar ­belangrijkste ­klanten een ­sceptischer houding tegenover creatieve bedrijvigheid te beoordelen op diverse aspecten van de ­klantrelatie, ­zoals sterker vertegenwoordigd zullen zijn. de onderlinge communicatie en het ­wederzijds ­begrip ­tussen Grafiek
5.
Belangrijkste
diensten
afgenomen
door
het
overige
bedrijfsleven Grafiek
5.
Belangrijkste
diensten
afgenomen
door
het
overige
bedrijfsleven Grafiek
5.
Belangrijkste
diensten
afgenomen
door
het
overige
bedrijfsleven Grafiek
5.
Belangrijkste
diensten
afgenomen
door
het
overige
bedrijfsleven Grafiek
5.
Belangrijkste
diensten
afgenomen
door
het
overige
bedrijfsleven creatief bedrijf en haar ­afnemers, de ­creatieve ­vrijheid Creatieve bedrijven waarderen ook andere aspecten van die zij kreeg van haar klanten en de ­winstgevendheid de klantrelatie, die nauw verband houden met ­wederzijds Dienst
1,
2
 Dienst
1,D van opdrachten. Tegelijkertijd is aan andere bedrijven en vertrouwen: communicatie en begrip (79% is tevreden) Grafisch
on enGrafisch
o G ­instellingen, die buiten de creatieve industrie actief zijn, juist de creatieve vrijheid die ze van de opdrachtgever ­krijgen Webdesign Webdesig W gevraagd hoe zij de klantrelatie met creatieve ­bedrijven (72%). Ook de professionaliteit van hun ­opdrachtgevers Uitgeverij/d Uitgeveri U 25% 25% 25% 25%wordt 25% goed gewaardeerd (76%). Keerzijde van die als zijnde leveranciers van ­creatieve producten en ­diensten R 30% 30% 30%is30% 30% op punten als prijs/ ­medaille is waarschijnlijk de lagere waardering van Reclamebu ­ervaren. Deze klantrelatie beoordeeld deReclameb Overig Overig O kwaliteit verhouding van de ­dienstverlening, ­professionaliteit ­winstgevendheid van de relatie (‘slechts’ 57% is t ­ evreden). Dit Grafisch
ontwerp Grafisch
ontwerp Grafisch
ontwerp Grafisch
ontwerp Grafisch
ontwerp van het creatieve bedrijf, geleverde (after sales) service en beeld wordt versterkt wanneer klantrelaties tussen ­creatieve Totaal Totaal T Webdesign Webdesign Webdesign Webdesign Webdesign betrouwbaarheid van het creatieve bedrijf. ondernemers onderling worden vergeleken met klantrelaties tussen creatieve bedrijven enerzijds en ­bedrijven die buiten Uitgeverij/drukkerij Uitgeverij/drukkerij Uitgeverij/drukkerij Uitgeverij/drukkerij Uitgeverij/drukkerij De vraag is in hoeverre de cultuur in een creatieve ­omgeving die industrie actief zijn anderzijds. De relaties met andere Reclamebureau Reclamebureau Reclamebureau Reclamebureau Reclamebureau zich in de praktijk laat verenigen met die in bedrijven en creatieve bedrijven worden (nog) gunstiger gewaardeerd, ­instellingen waar creativiteit niet centraal staat. De creatieve juistOverig op het punt van vertrouwen Overig Overig Overig Overig en communicatie. Ook over industrie waardeert de klantrelatie met haar opdrachtgevers de winstgevendheid is men meer tevreden. Dit kan erop 9%9% 9% 9% 9% hoog, zeker op het punt van het onderlinge v ­ ertrouwen. wijzen dat zaken doen met bedrijven buiten de creatieve 24% 24% 24% 24% 24% Ondanks mogelijke cultuurverschillen is dus sprake van sector als lastiger en minder winstgevend wordt ervaren. 12% 12% 12% 12% 12% Tabel 10

 aardering creatieve industrie voor aspecten van de klantrelatie W met opdrachtgevers* (Tevredenheid is gemeten per klantrelatie)

!abel
@.
Aaardering
5rea6eve
ind8strie
klantrela6e
met
o/dra5htgeversB
 !abel
@.
Aaardering
5rea6eve
ind8strie
klantrela6e
met
o/dra5htgeversB
 !abel
@.
Aaardering
5rea6eve
ind8strie
klantrela6e
met
o/dra5htgeversB
 !abel
@.
Aaardering
5rea6eve
ind8strie
klantrela6e
met
o/dra5htgeversB
 !abel
@.
Aaardering
5rea6eve
ind8strie
klantrela6e
met
o/dra5htgeversB
 Laag Laag Neutraal Laag Neutraal Laag Neutraal Laag Hoog Neutraal Hoog Neutraal Hoog Totaal Totaal Hoog Abs Abs Abs 9 Abs 9 Abs 9 26 26 9 9 26 131 131 26 26 131 166 166 131 4o66uni8a:e;weder>ijds
begri@ 4o66uni8a:e;weder>ijds
begri@ 4o66uni8a:e;weder>ijds
begri@ 4o66uni8a:e;weder>ijds
begri@ 4o66uni8a:e;weder>ijds
begri@ %% %5%5% % % 5% 16% 16% 5% 5% 16% 79% 79% 16% 16% 79% 100% 100% 79% Abs Abs Abs 2222 Abs Abs 222323 22 22 23 117 117 23 23 117 162 162 117 4rea:eve
vrijheid 4rea:eve
vrijheid 4rea:eve
vrijheid 4rea:eve
vrijheid 4rea:eve
vrijheid %% % 14% 14% % 14% %14% 14% 14% 14% 14% 72% 72% 14% 14% 72% 100% 100% 72% Abs Abs Abs8 Abs 8 Abs 829298 829 115 115 29 29 115 152 152 115 Professionaliteit Professionaliteit Professionaliteit Professionaliteit Professionaliteit %% %5%5% % % 5% 19% 19% 5% 5% 19% 76% 76% 19% 19% 76% 100% 100% 76% Abs Abs5 Abs 5 Abs 512125 512 136 136 12 12 136 153 153 136 Onderling
vertrouwen Onderling
vertrouwen Onderling
vertrouwen Onderling
vertrouwen Onderling
vertrouwen Abs %% %3%3% % % 3% 8%8% 3% 3% 8% 89% 89% 8% 8% 89% 100% 100% 89% Abs Abs Abs8 Abs 8 Abs 824248 824 121 121 24 24 121 153 153 121 Gelijkwaardigheid Gelijkwaardigheid Gelijkwaardigheid Gelijkwaardigheid Gelijkwaardigheid %% %5%5% % % 5% 16% 16% 5% 5% 16% 79% 79% 16% 16% 79% 100% 100% 79% Abs Abs Abs 1515 Abs Abs 155151 15 15 518787 51 51 87 153 153 87 Winstgevendheid Winstgevendheid Winstgevendheid Winstgevendheid Winstgevendheid %% % 10% 10% % 10% %33% 33% 10% 10% 33% 57% 57% 33% 33% 57% 100% 100% 57%

Hoog Totaal Totaal Totaal 131 166 166 166 79% 100%100% 100% 117 162 162 162 72% 100%100% 100% 115 152 152 152 76% 100%100% 100% 136 153 153 153 89% 100%100% 100% 121 153 153 153 79% 100%100% 100% 87 153 153 153 57% 100%100% 100%

*
in5l8sief
o/dra5htgevers
8it
de
5rea6eve
ind8strie *
in5l8sief
o/dra5htgevers
8it
de
5rea6eve
ind8strie *
in5l8sief
o/dra5htgevers
8it
de
5rea6eve
ind8strie *
in5l8sief
o/dra5htgevers
8it
de
5rea6eve
ind8strie *
in5l8sief
o/dra5htgevers
8it
de
5rea6eve
ind8strie

* Inclusief opdrachtgevers uit de creatieve industrie.

Bevraging van bedrijven en instellingen die creatieve ­bedrijven inhuren zijn eveneens in meerderheid tevreden over de klantrelatie. Daarbij zijn wel andere aspecten bekeken dan bij de bevraging van creatieve bedrijven, waardoor een wederzijdse vergelijking van waarderingen niet mogelijk is. Het hoogst is de waardering op het punt van de betrouwbaarheid (82%) en van de professionaliteit (79%) van het ingehuurde creatieve bedrijf. Maar ook over de prijs/kwaliteit verhouding (64%) en de after sales service (73%) is nauwelijks ontevredenheid onder de bevraagde bedrijven en instellingen gemeten.

17.

Tabel 11

Waardering overig bedrijfsleven van geleverde creatieve diensten

4-5&"(67(8--,+&,%30()1&,%0(5&+,%9'$"&1&3(0&"&1&,+&(!,&-2&1&(+%&3$/&3( 4-5&"(67(8--,+&,%30()1&,%0(5&+,%9'$"&1&3(0&"&1&,+&(!,&-2&1&(+%&3$/&3( 4-5&"(67(8--,+&,%30()1&,%0(5&+,%9'$"&1&3(0&"&1&,+&(!,&-2&1&(+%&3$/&3( Laag Laag Neutraal Neutraal Laag Hoog Neutraal Hoog Abs Abs 55Abs 30 305 62 6230 Prijs/Kwaliteit
 Prijs/Kwaliteit
 Prijs/Kwaliteit
 % % 5% 5%% 31% 31% 5% 64% 64% 31% Abs Abs 44Abs 17 174 77 7717 Professionaliteit
 Professionaliteit
 Professionaliteit
 % % 4% 4%% 17% 17% 4% 79% 79% 17% Abs Abs 88Abs 19 198 72 7219 0er1i2e
3a4er
sale5
 0er1i2e
3a4er
sale5
 0er1i2e
3a4er
sale5
 % % 8% 8%% 19% 19% 8% 73% 73% 19% Abs Abs 22Abs 16 162 80 8016 Betrouwbaarheid
 Betrouwbaarheid
 Betrouwbaarheid
 % % 2% 2%% 16% 16% 2% 82% 82% 16%

Totaal Totaal Hoog 97 9762 100% 100% 64% 98 9877 100% 100% 79% 99 9972 100% 100% 73% 98 9880 100% 100% 82%

Totaal 97 100% 98 100% 99 100% 98 100%

*ex!"#$%&'()*+,-!./0&1&,$(#%/(+&(!,&-2&1&(%3+#$/,%& *ex!"#$%&'()*+,-!./0&1&,$(#%/(+&(!,&-2&1&(%3+#$/,%& *ex!"#$%&'()*+,-!./0&1&,$(#%/(+&(!,&-2&1&(%3+#$/,%&

Resumé De creatieve industrie waardeert de relatie met haar klanten hoog. Omgekeerd geldt hetzelfde: het overige ­bedrijfsleven is tevreden met de klantrelatie van creatieve bedrijven als toeleverancier. Opvallend, maar niet ­onlogisch, is dat de creatieve industrie het minst te spreken is over de ­winstgevendheid van haar klanten. En ook hier is de ­ervaring wederzijds: het overige bedrijfsleven waardeert

18.

de relatie met haar creatieve leveranciers het laagst op het aspect van de prijs/kwaliteit verhouding. Het is echter maar de vraag of de lagere waardering voor het zakelijke aspect iets bijzonders is voor klantrelaties tussen creatieve en andere bedrijven en instellingen. Ook in ‘reguliere’ (b2b) inkooprelaties vormen prijs en winstgevendheid een kritische factor en zorgen zakelijke belangen voor fricties in de klantrelatie.

Bijlage Onderzoeksverantwoording en (non-)responsanalyse Aanpak en verantwoording Voor de uitvoering van dit onderzoek is gebruik gemaakt van een veldwerkaanpak van de gegevensverzameling. Daarbij is in eerste instantie gekozen voor het houden van een internetenquête onder creatieve bedrijven en andere bedrijven en instellingen die binnen Haarlem of een van de randgemeenten zijn gevestigd. Voor deze enquête is een omvangrijke selectie van relaties van MKB-Haarlem ­geselecteerd. De respons op deze enquête viel laag uit, wat te verklaren valt uit: •D  e beperkte enquêterespons van ondernemers in het ­algemeen, als gevolg van de enquêtedruk in combinatie met overvolle agenda’s van ondernemers, zeker in deze tijden van crisis • De lagere respons bij schriftelijke enquêtes, gezien de indirecte benaderingswijze van de doelgroep • Het specifieke karakter en toegespitste onderwerp van dit onderzoek • De timing van de enquête, aan het begin van de ­zomervakantie Om tot een voldoende respons te komen op basis ­waarvan verantwoorde uitspraken kunnen worden gedaan, is ­ervoor gekozen een extra telefonische enquête te houden, ­grotendeels onder dezelfde doelgroep. Het kunnen doen van verantwoorde uitspraken vereist een zogenoemde celvulling van minimaal circa 30 respondenten. Dit betekent dat bij een verdere onderverdeling van ondernemersgroepen en meerdere antwoordmogelijkheden in de ­enquête al gauw een veelvoud van deze 30 respondenten noodzakelijk is. Uit ervaring is bekend dat het telefonisch benaderen van de doelgroep tot een beduidend hogere respons leidt dan via een schriftelijke aanbieding van een enquête. Ook in dit onderzoek had de extra ingelaste telefonische ­enquêteronde een gunstig effect op de respons.

De totale respons is echter niet omvangrijk genoeg om ­analyse-uitkomsten algemeen geldend te laten zijn voor het hele Haarlemse bedrijfsleven. Zoals in de ­responsanalyse hieronder blijkt, komt het bedrijvenprofiel van de respons op hoofdlijnen aardig overeen met het profiel van de ­Haarlemse bedrijvenpopulatie. Niettemin is de respons per ­bedrijfssegment (grootteklasse en branche) te beperkt om tot een verantwoorde ophoging en weging van de ­resultaten te komen. Daarom worden resultaten in de studie altijd in ­verband gebracht met ‘respondenten’ of ‘bevraagde’ ondernemers en dus niet met ‘het Haarlemse ­bedrijfsleven’. Tevens blijkt de celvulling bij meer gedetailleerde analyses onvoldoende om statistisch significante verklaringen voor de uitkomsten te geven. Dit lukt alleen bij analyses ­waarbij het aantal categorieën beperkt is tot maximaal 4, soms 6. In de studie worden dan ook alleen ‘harde’ uitspraken gedaan over resultaten, waarvoor voldoende respons ­beschikbaar is. Responsanalyse Deelnemers Creatieve Industrie Aan de enquête die onder creatieve bedrijven is ­gehouden, hebben 69 personen meegewerkt, namens het bedrijf ­waarvan zijn eigenaar, directeur of bedrijfsleider zijn. Deze 69 bedrijven zijn onderverdeeld in 22 ­verschillende branches. In het onderstaande figuur is de verdeling van de ­respondenten over de branches weergegeven. ­De ­branches grafisch ontwerp (14%), tekstschrijven/ ­communicatie ­advies (14%) en reclamebureaus (13%) zijn het meest ­vertegenwoordigd. De televisieproductie/ ­omroep en pers-/nieuwsbureaus zijn echter met slechts 1% ­vertegenwoordigd.

!ra$e&
1.
Branche.
re./0nden2en
crea3eve
ind6.2rie Figuur 6 Branchesamenstelling van respondenten uit de creatieve industrie !ra$e&
1.
Branche.
re./0nden2en
crea3eve
ind6.2rie

4% 3% 3% 13%

15%

7%

Toneel/theater Toneel/theater 6%Interieur‐/modeontwerp

Branche
re Toneel/the 4% Interieur‐/modeontwerp 9% 9% Interieur‐/ Beeldende
kunst Beeldende
kunst 3% Beeldende Uitgeverij/drukkerij Uitgeverij/drukkerij 3% Uitgeverij/ Grafisch
ontwerp Grafisch
ontwerp 6% 6% Grafisch
on Fotografie Fotografie 13% Fotografie FilmproducMe FilmproducMe 6% 6% Filmprodu TelevisieproducMe/omroep TelevisieproducMe/omroep Televisiepr Pers‐/nieuwsbureau Pers‐/nieuwsbureau Pers‐/nieu Webdesign Webdesign Webdesign Tekstschrijven/communicaMeadvies Tekstschrijven/communicaMeadvies Tekstschrij 15% 15% Reclamebureau 15% Reclamebureau Reclamebu Architectuur/stedenbouw Architectuur/stedenbouw 1% Architectu Industrieel
ontwerp 1% 1% 4% Industrieel
ontwerp 7% PoQware
ontwerp/‐ontwikkelingIndustriee 1% 4% 4% PoQware
ontwerp/‐ontwikkeling AutomaMsering/computerbeheerPoQware
o 4% AutomaMs AutomaMsering/computerbeheer 19.Totaal

3%

6%

3%

7% 15% 15%

15%

4%

4% 15%

15%

6% FilmproducMe FilmproducMe FilmproducMe FilmproducMe FilmproducMe

Pers‐/nieuws Pers‐/nieuws Pe

Fotografie Tekstschrijven/comm Webdesign WebdesignW TelevisieproducMe/omroep TelevisieproducMe/omroep TelevisieproducMe/omroep TelevisieproducMe/omroep TelevisieproducMe/omroep Tekstschrijve Tekstschrijve Te FilmproducMe advies 15% 15% 15% Reclamebure Re Pers‐/nieuwsbureau Pers‐/nieuwsbureau Pers‐/nieuwsbureau Pers‐/nieuwsbureau Pers‐/nieuwsbureauReclamebure Reclamebureau Architectuur/ Architectuur TelevisieproducMe/omroep Ar

15% 15%

1% 1% 1% 1% 1% Webdesign Webdesign Webdesign Webdesign Webdesign Industrieel
o Industrieel
o In 15% 15% 1% 1% 1% 1% 1% 4% 4% 4% 4% 4% Wanneer de cijfers (figuur 6) worden vergeleken met de behoorlijk overeenkomen met de verdeling in de creatieve Pers‐/nieuwsbureau 7% 7% 7% 4% 7% 7% PoQware
ont PoQware
ont Po 4% 4% 4% 4%Tekstschrijven/communicaMe Tekstschrijven/communicaMe Tekstschrijven/communicaMe Tekstschrijven/communicaMe ­verdeling van de bedrijfsvestingen in de ­agglomeratie ondernemers enquête. Zie Tekstschrijven/communicaMe hiervoor de ­onderstaande AutomaMseri AutomaMser Au advies advies adviesWebdesign advies ­Haarlem in het jaar 2008 in de drie categorieën die door1% ­tabel. advies 1% Reclamebureau Reclamebureau Reclamebureau Reclamebureau Reclamebureau Totaal Totaal To 4% Immovator4 wordt aangehouden, blijkt dat deze ­percentages 7%

Architectuur/stedenb


1.
Brancheverdeling
CI
Haarlem
(%)

Industrieel
ontwerp Tekstschrijven/communicaMe

4%

Architectuur/stedenbouw Architectuur/stedenbouw Architectuur/stedenbouw Architectuur/stedenbouw Architectuur/stedenbouw advies Tabel 12 Gehanteerde brancheverdeling (%) van de creatieve industrie in Haarlem Reclamebureau Industrieel
ontwerp Industrieel
ontwerp Industrieel
ontwerp Industrieel
ontwerp Industrieel
ontwerp Tabel
1.
Brancheverdeling
CI
Haarlem
(%) Tabel
1.
Brancheverdeling
CI
Haarlem
(%) Tabel
1.
Brancheverdeling
CI
Haarlem
(%) Tabel
1.
Brancheverdeling
CI
Haarlem
(%) Tabel
1.
Brancheverdeling
CI
Haarlem
(%)

PoQware
ontwerp/‐

Enquête
CI Immovator Architectuur/stedenbouw PoQware
ontwerp/‐ PoQware
ontwerp/‐ PoQware
ontwerp/‐ PoQware
ontwerp/‐ PoQware
ontwerp/‐ ontwikkeling Enquête
CI Enquête
CIEnquête
CI Immovator Immovator Enquête
CI Enquête
CI Immovator Immovator Immovator ontwikkeling ontwikkelingontwikkelingontwikkeling ontwikkeling AutomaMsering/com Industrieel
ontwerp Tabel
1.
Brancheverdeling
CI
Haarlem
(%) AutomaMsering/computerbe AutomaMsering/computerbe AutomaMsering/computerbe AutomaMsering/computerbe ten Kunsten 20 Kunsten Kunsten Kunsten Kunsten 20 20 20 26 26 20 20 26AutomaMsering/computerbe 26 26 26 heer heer heer heer heer Media
&
Entertainment Media
&
Entertainment Media
&
Entertainment Media
&
Entertainment Media
&
Entertainment 32 32 32 24 24 32 32 24 heer 24 24 PoQware
ontwerp/‐ ia
&
Entertainment 32 Enquête
CI Immovator CreaMeve
Yakelijke
dienstverlening CreaMeve
Yakelijke
dienstverlening CreaMeve
Yakelijke
dienstverlening CreaMeve
Yakelijke
dienstverlening CreaMeve
Yakelijke
dienstverlening 48 48 48 49 49 48 48 49 49 49 24 ontwikkeling Kunsten 26 49 Totaal Totaal Totaal Totaal Totaal 100 100 100 100 100 100 20 100100 AutomaMsering/computerbe 100 100 Meve
Yakelijke
dienstverlening 48 heer Media
&
Entertainment 32 24 al In dit verslag wordt deCreaMeve
Yakelijke
dienstverlening 100 48 100 branche-indeling van ­IMMovator ­filmproducenten, televisieomroepen en 49 ­persbureaus. !ra$e&
B.
Brancheverdeling
crea3eve
ind6.2rie
in
he2

0nderC0e& !ra$e&
B.
Brancheverdeling
crea3eve
ind6.2rie
in
he2

0nderC0e& !ra$e&
B.
Brancheverdeling
crea3eve
ind6.2rie
in
he2

0nderC0e& !ra$e&
B.
Brancheverdeling
crea3eve
ind6.2rie
in
he2

0nderC0e& !ra$e&
B.
Brancheverdeling
crea3eve
ind6.2rie
in
he2

0nderC0e&

aangehouden. De eerste groep is die van de kunsten Totaal (20%), bestaande uit toneel, theater, ­interieurontwerpers, ­modeontwerpers en beeldende kunstenaars. De tweede 20% 20% bestaande 20% uit groep is media & entertainment (32%),

De ­laatste en grootste de creatieve 100groep is die van 100 ­dienstverlening (48%), bestaande uit ­webdesigners, Brancheverd Brancheverd Br ­communicatieadviesbureaus, reclamebureaus, ­architecten, 20% 20% industrieel ontwerpers, ­softwareontwikkelaars, Kunsten en Kunsten Ku ­uitgeverijen, drukkerijen,!ra$e&
B.
Brancheverdeling
crea3eve
ind6.2rie
in
he2

0nderC0e& grafische ontwerpers, ­fotografen, ­automatiseerders. Media
&
Ente Media
&
Ent M Kunsten Kunsten Kunsten Kunsten Kunsten

e&
B.
Brancheverdeling
crea3eve
ind6.2rie
in
he2

0nderC0e& Figuur 7 48% 48%

CreaMeve
Yak CreaMeve
Ya Cr Totaal Totaal To Gehanteerde brancheverdeling van respondenten uit de creatieve industrie 20% Media
&
Entertainment Media
&
Entertainment Media
&
Entertainment Media
&
Entertainment Media
&
Entertainment 48%

48%

48%

20% 32% 48% 32%

32%

Kunsten CreaMeve
Yakelijke CreaMeve
Yakelijke CreaMeve
Yakelijke CreaMeve
Yakelijke CreaMeve
Yakelijke dienstverlening dienstverlening dienstverlening dienstverlening dienstverlening 32% 32% Media
&
Entertainment

Kunsten

CreaMeve
Yakelijke dienstverlening 32%

48%

Media
&
Entertainment CreaMeve
Yakelijke dienstverlening

32% Deelnemers reguliere mkb Aan de enquête onder het reguliere midden- en kleinbedrijf (mkb) hebben 87 personen, namens het bedrijf waarvan zijn eigenaar, directeur of bedrijfsleider zijn, meegewerkt. Deze 87 bedrijven zijn onderverdeeld in twaalf ­verschillende branches. In het onderstaande figuur is de verdeling van de respondenten over de twaalf branches weergegeven. De branches zakelijke dienstverlening en handel en reparatie hebben beiden een hoog aantal respondenten. Zij zijn ­respectievelijk verantwoordelijk voor 33,3% en 24,1% van de respons. De branches visserij, delfstofwinning, openbare nutsbedrijven en transport, opslag en communicatie worden slechts door één respondent vertegenwoordigd.

20.

4

Zie: iMMovator (2008), Cross Media Monitor.


3.
Branches
respondenten
overige
bedrijfsleven Grafiek
3.
Branches
respondenten
overige
bedrijfsleven Figuur 8

Brancheverdeling van respondenten uit het overige bedrijfsleven

7%

1% 3% 1%

1% 3% 1%

7%

7%7%

7%

Delfstofwinning

Delfstofwinning 7%

Industrie

Industrie

5%

Openbare
nutsbedrijven

Openbare
nutsbedrijven Bouwnijverheid

5%

Bouwnijverheid Grafiek
3.
Branches
respondenten
overige
bedrijfsleven Grafiek
3.
Branches
respondenten
overige
bedrijfsleven Grafiek
3.
Branches
respondenten
overige
bedrijfsleven Grafiek
3.
Branches
respondenten
overige
bedrijfsleven Grafiek
3.
Branches
respondenten
overige
bedrijfsleven

Handel
en
reparaAe Horeca

25% Handel
en
reparaAe

Transport,
opslag
en
communicaAe Delfstofwinn Delfs

Industrie Indus 1%7% 1% 1% 25% 3% 1% 3% 1% 3%1% 7% 7% 7%3% 1% 1% 1% Openbare
nu Open 7% 7% 7% Zakelijke
dienstverlening 7%34% 7%7% 7% 7% Transport,
opslag
en
communicaAe Industrie IndustrieIndustrie Industrie Industrie Bouwnijverh Bouw Onderwijs Openbare
nutsbedrijven Openbare
nutsbedrijven Openbare
nutsbedrijven Openbare
nutsbedrijven Openbare
nutsbedrijvenHandel
en
re Hand Financiële
instellingen 5% 5% 5% 7% Gezondheids‐
en
welzijnszorg Horeca Hore Bouwnijverheid Bouwnijverheid Bouwnijverheid Bouwnijverheid 2%1% Bouwnijverheid Zakelijke
dienstverlening Transport,
op Trans Cultuur,
recreaAe
en
overige Handel
en
reparaAe Handel
en
reparaAe Handel
en
reparaAe Handel
en
reparaAe Handel
en
reparaAe

7% 7%

7% 5%

Horeca Financiële
instellingen 1%Delfstofwinning 3% Delfstofwinning Delfstofwinning Delfstofwinning Delfstofwinning

5%

34%

Financiële
in Finan

25%

7%

Onderwijs 25% Horeca 25% Horeca 25% Horeca 25% Horeca Horeca Zakelijke
die Zake Transport,
opslag
en
communicaAe Transport,
opslag
en
communicaAe Transport,
opslag
en
communicaAe Transport,
opslag
en
communicaAe Transport,
opslag
en
communicaAe Gezondheids‐
en
welzijnszorg Onderwijs Onde

Tabel
2.
Brancheverdeling
Haarlem
onderzoek
vs.
CBS
cijfers 2%1% Financiële
instellingen Financiële
instellingen Financiële
instellingen Financiële
instellingen Financiële
instellingen Gezondheids Gezo MKB‐enquête Cijfers
CBS
2008 Cultuur,
recreaAe
en
overige Cultuur,
recr Cultu Zakelijke
dienstverlening Zakelijke
dienstverlening Zakelijke
dienstverlening Zakelijke
dienstverlening Zakelijke
dienstverlening A/B
Landbouw,
bosbouw
en
visserij 2,3 1,1 Wanneer bovenstaande cijfers met dat deze percentages behoorlijk overeenkomen met de 34% 34% 34%worden 34% vergeleken 34% Onderwijs Onderwijs Onderwijs C/F
Nijverheid
en
energievoorziening 11,5 17,2 de verdeling van de bedrijfsvestingen in de agglomeratie ­verdeling inOnderwijs de mkb-enquête. ZieOnderwijs onderstaande tabel: Totaal Totaa ­Haarlem in vier CBS-sectoren (cijfers over 7% 2008) 7% blijkt7% Gezondheids‐
en
welzijnszorg 7% 7% G/K
Commerciële
dienstverlening 67,8 65,4 Gezondheids‐
en
welzijnszorg Gezondheids‐
en
welzijnszorg Gezondheids‐
en
welzijnszorg Gezondheids‐
en
welzijnszorg 2%1% 2%1% 2%1% 2%1% 2%1% L/O
Niet‐commerciële
dienstverlening 18,4 16,3 Cultuur,
recreaAe
en
overige Cultuur,
recreaAe
en
overige Cultuur,
recreaAe
en
overige Cultuur,
recreaAe
en
overige .
Brancheverdeling
Haarlem
onderzoek
vs.
CBS
cijfers Cultuur,
recreaAe
en
overige Totaal brancheverdeling (%) Haarlem volgens 100 cijfers van het 100 CBS en Tabel 13 Werkelijke

MKB‐enquête brancheverdeling respons van niet-creatieveCijfers
CBS
2008 bedrijven

Grafiek
4.
Brancheverdeling
overige
dienstverlening
in
het

onderzoek ndbouw,
bosbouw
en
visserij 2,3 1,1 Tabel
2.
Brancheverdeling
Haarlem
onderzoek
vs.
CBS
cijfers Tabel
2.
Brancheverdeling
Haarlem
onderzoek
vs.
CBS
cijfers Tabel
2.
Brancheverdeling
Haarlem
onderzoek
vs.
CBS
cijfers Tabel
2.
Brancheverdeling
Haarlem
onderzoek
vs.
CBS
cijfers Tabel
2.
Brancheverdeling
Haarlem
onderzoek
vs.
CBS
cijfers verheid
en
energievoorziening 11,5 17,2 MKB‐enquête MKB‐enquête MKB‐enquête Cijfers
CBS
2008 MKB‐enquête Cijfers
CBS
2008 MKB‐enquête Cijfers
CBS
2008 Cijfers
CBS
2008 Cijfers
CBS
2008 A/B
Landbouw,
bosbouw
en
visserij A/B
Landbouw,
bosbouw
en
visserij A/B
Landbouw,
bosbouw
en
visserij A/B
Landbouw,
bosbouw
en
visserij A/B
Landbouw,
bosbouw
en
visserij 2,3 2,3 14%2,3 1,1 2,3 65,4 1,1 2,3 1,1 1,1 1,1 mmerciële
dienstverlening 67,8 18% C/F
Nijverheid
en
energievoorziening C/F
Nijverheid
en
energievoorziening C/F
Nijverheid
en
energievoorziening C/F
Nijverheid
en
energievoorziening C/F
Nijverheid
en
energievoorziening 11,5 11,5 11,5 17,2 11,5 16,3 17,2 11,5 17,2 17,2 17,2 et‐commerciële
dienstverlening 18,4 G/K
Commerciële
dienstverlening G/K
Commerciële
dienstverlening G/K
Commerciële
dienstverlening G/K
Commerciële
dienstverlening G/K
Commerciële
dienstverlening 67,8 67,8 67,8 65,4 67,8 65,4 67,8 65,4 Maakindustrie 65,4 65,4 100 100 L/O
Niet‐commerciële
dienstverlening L/O
Niet‐commerciële
dienstverlening L/O
Niet‐commerciële
dienstverlening L/O
Niet‐commerciële
dienstverlening L/O
Niet‐commerciële
dienstverlening 18,4 18,4 18,4 16,3 18,4 16,3 18,4 16,3 16,3 16,3 Totaal Totaal TotaalTotaal Totaal

100

100

100 100 100

100 100

100 Consumentensector 100 100


4.
Brancheverdeling
overige
dienstverlening
in
het

onderzoek

Grafiek
4.
Brancheverdeling
overige
dienstverlening
in
het

onderzoek Grafiek
4.
Brancheverdeling
overige
dienstverlening
in
het

onderzoek Grafiek
4.
Brancheverdeling
overige
dienstverlening
in
het

onderzoek Grafiek
4.
Brancheverdeling
overige
dienstverlening
in
het

onderzoek Grafiek
4.
Brancheverdeling
overige
dienstverlening
in
het

onderzoek Commerciële 32%

18%

18%

18%

14% 14%18% 18% 36%

14% 18%

14% 14%

14%

dienstverlening Niet‐commerciële dienstverlening

Brancheverd Bran

Maakindustrie Maakindustrie Maakindustrie Maakindustrie Maakindustrie Maakindustr Maak

Maakindustrie

Consumente Cons

Consumentensector Consumentensector Consumentensector Consumentensector Consumentensector Commerciële Com

Consumentensector

32%

36%

36%

36% 36%

36%

32%

32%

Niet‐comme Niet‐

Commerciële Commerciële Commerciële Commerciële Commerciële Totaal Totaa dienstverlening dienstverlening dienstverlening dienstverlening dienstverlening 32% 32% 32% Niet‐commerciële Niet‐commerciële Niet‐commerciële Niet‐commerciële Niet‐commerciële Commerciële dienstverlening dienstverlening dienstverlening dienstverlening dienstverlening dienstverlening

Niet‐commerciële dienstverlening 36%

21.

heverdeling
Haarlem
onderzoek
vs.
CBS
cijfers MKB‐enquête Cijfers
CBS
2008 Tabel
2.
Brancheverdeling
Haarlem
onderzoek
vs.
CBS
cijfers MKB‐enquête1,1 Cijfers
CBS
2008 ,
bosbouw
en
visserij 2,3 A/B
Landbouw,
bosbouw
en
visserij 2,3 1,1 
en
energievoorziening 11,5 17,2 C/F
Nijverheid
en
energievoorziening 11,5 17,2 ële
dienstverlening 65,4 G/K
Commerciële
dienstverlening 67,8 67,8 65,4 In dit verslag wordt echter niet de branche-indeling van het ­consumentenmarkt (detailhandel L/O
Niet‐commerciële
dienstverlening 18,4 16,3 en horeca), de ­commerciële merciële
dienstverlening 18,4 16,3 CBS aangehouden. Er is voor gekozen om de ­branches dienstverlening (zakelijke dienstverlening en ­financiële Totaal 100 100 in te delen op een manier dat er vier even100 ­ongeveer ­instellingen) 100 en de niet-commerciële ­dienstverlening even grote groepen beschikbaar zijn. Deze groepen ­(onderwijs, gezondheidszorg en cultuur). Zie de ­volgende zijn de ­mGrafiek
4.
Brancheverdeling
overige
dienstverlening
in
het

onderzoek aakindustrie (industrie en ­bouwnijverheid), de figuur voor de brancheverdeling:

ncheverdeling
overige
dienstverlening
in
het

onderzoek Figuur 9

18%

Geaggregeerde branche-indeling 14%van het overige bedrijfsleven 18%

14%

Maakindustrie Consumentensector

Maakindustrie 32%

Commerciële dienstverlening

Consumentensector

Niet‐commerciële dienstverlening

36%

32%

Commerciële dienstverlening Niet‐commerciële dienstverlening

36%

Non-responsanalyse Het veldonderzoek onder Haarlemse ondernemers is ­gestart met het uitzetten van een internetenquête op basis van de ledenlijst van het MKB-Haarlem in juli 2009. ­Daarvoor zijn per e-mail achthonderd bedrijven benaderd om mee te werken aan de enquête. Naar aanleiding hiervan zijn 18 enquêtes ingevuld door bedrijven uit de creatieve ­industrie en 12 door het overige bedrijfsleven. Oorzaken van deze lage respons kunnen zijn dat de enquête in de ­zomervakantie naar de bedrijven verstuurd is en dat, ­zoals algemeen bekend is, de respons bij passieve vormen van enquêtering laag ligt. Schriftelijk enquêteren leidt er al gauw toe dat, vanwege drukte en prioriteitstelling, ondernemers de aanvraag even laten liggen om er vervolgens niet meer aan toe te komen. Ook is het voor ondernemers lastiger zich in het nut en belang van de enquête in te leven wanneer zij daarvoor alleen een schriftelijke toelichting ontvangen. Om de respons fors te verhogen is in de laatste weken van augustus is een telefonische enquêteronde gestart. Hiervoor werden, naast de ledenlijst van het MKB-Haarlem, ook de persoonsgegevens uit de internetsites Netwerk 023 en Waarderpolder.nu gebruikt. Gedurende deze telefonische enquête zijn in totaal 361 bedrijven benaderd. Van deze 361 bedrijven hebben 95 bedrijven meegewerkt aan de telefonische enquête; een respons van 26%. 266 bedrijven (74%) hebben dus niet meegewerkt aan de telefonische enquête. Dit heeft verschillende redenen. In een groot aantal gevallen was de juiste (contact)­persoon binnen het bedrijf niet telefonisch te bereiken, vanwege

22.

(meerdere malen) geen gehoor (155 keer), het niet ­kloppen van het telefoonnummer (25 keer) of het in gesprek zijn van het ­telefoonnummer (zes keer). Daarnaast gaven twaalf ­bedrijven aan de enquête niet telefonisch te willen of ­kunnen afnemen, maar per e-mail te willen ­ontvangen. Nog eens zeven telefonisch benaderde bedrijven ­hadden de ­enquête al eerder naar aanleiding van de e-mail ­ingevuld. Van 64 ­bedrijven (18%) is expliciet bekend dat zij geen ­medewerking wilden verlenen aan de enquête. De ­voornaamste redenen hiervoor zijn dat de ­verantwoordelijke geen tijd had (34 keer) of dat het bedrijf principieel niet mee werkt aan ­onderzoeken (5 keer). Naast de internetenquête en de telefonische enquête is ook een enquête afgenomen bij winkeliers en ­horecabedrijven in Haarlem en omliggende winkelkernen. Voor deze ­aanvullende methode is gekozen aangezien uit ­onderzoek bekend is dat de detailhandel lastig per telefoon en per ­e-mail te bereiken is. Bij de rondgang langs winkels en ­andere consumentenbedrijven is wel exact dezelfde ­vragenlijst gehanteerd als bij de internet- en telefonische enquête.

Bra Ma Con Br Com Nie M Tot Co

Co Ni To

Geraadpleegde bronnen • ABF (2005), De creatieve industrie in Nederland – Vooronderzoek. Delft. • CBS (2008-2009), Statline. • EIM (2005), Creatieve bedrijvigheid in Nederland - Structuur, ontwikkeling en innovatie. Zoetermeer. • Florida, R. (2002), The Rise Of The Creative Class. New York. • Gemeente Amsterdam (2008), Ontwikkeling creatieve industrie in de Noordvleugel. Amsterdam. • LISA (2008), Werkgelegenheidsregister. Enschede. • Ministeries  van EZ en OC&W (2005), Creativiteit in kaart gebracht Mapping document creatieve bedrijvigheid in Nederland - Discussiestuk voor de conferentie Cultuur en Economie ­Koninklijke Schouwburg Den Haag, 28 juni 2005 • RvB (2008), Arbeidsmarktmonitor Zuid-Kennemerland, Haarlemmermeer en IJmond. Zoetermeer. • Stichting iMMovator (2008), Cross Media Monitor 2008. •S  togo (2008), De kunst van het overleven - Overlevingskansen en vestigingsgedrag van nieuwe creatieve bedrijven in de stad Utrecht tussen 1997 en 2007. Nieuwegein. • TNO (2005), Creatieve industrie in Rotterdam. Delft. • TNO (2004), De creatieve industrie in Amsterdam en de regio. Delft. • www.waarderpolder.nu • www.netwerk023.ning.com

23.