Tweede evaluatierapport van het georganiseerde screeningsprogramma voor borstkanker in het Brussels Gewest

OBSERVATORIUM VOOR GEZONDHEID EN WELZIJN BRUSSEL

OBSERVATOIRE DE LA SANTÉ ET DU SOCIAL BRUXELLES

Tweede evaluatierapport van het georganiseerde screeningsprogramma voor borstkanker in het Brussels Gewest Periode: 2003-2004 en 2005-2006

Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie



Dossiers van het Observatorium

Tweede evaluatierapport van het georganiseerde screeningsprogramma voor borstkanker in het Brussels Gewest Periode: 2003-2004 en 2005-2006

Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie

Dossiers van het Observatorium Elk dossier belicht op een eigen manier bepaalde aspecten van de welzijns- en gezondheidssituatie in het Brussels Gewest. De dossiers worden verspreid via de website (www.observatbru.be) en op eenvoudig verzoek. Elk dossier mag worden gekopiëerd, mits vermelding van de bron.

Reeds verschenen in de collectie “Dossiers van het Observatorium”: 2008 Perinatale gezondheidsindicatoren in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 1998-2004 2007 Thuiswonen na je 65ste: Atlas van de behoeften en actoren in Brussel Evaluatierapport van het georganiseerde screeningsprogramma voor borstkanker in het Brussels Gewest (Periode: juni 2002 tot december 2005) 2006 Welzijns- en gezondheidsatlas van Brussel-Hoofdstad 2005 Evaluatie van de participatie van mensen die in armoede leven aan het Brusselse armoederapport 2003 Zelfmoord in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, situatie 1998-2000 2002 Uitdagingen voor een armoedebeleid in Brussel Tuberculose in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, situatie 2000 Kansarmoede en achtergestelde buurten in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

Gelieve op volgende wijze naar deze publicatie te verwijzen: Mazina D., Deguerry M., De Spiegelaere M., Verduyckt P. Tweede evaluatierapport van het georganiseerde screeningsprogramma voor borstkanker in het Brussels Gewest (Periode: 2003-2004 en 2005-2006), Observatorium voor Gezondheid en Welzijn van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie, 2008

Colofon Coördinatie: Observatorium voor Gezondheid en Welzijn: Murielle DEGUERRY Auteurs: Déogratias MAZINA, Murielle DEGUERRY, Myriam DE SPIEGELAERE, Peter VERDUYCKT Truus ROESEMS Informatiebronnen: Jean-Benoît BURRION (Brumammo), Michel CANDEUR (Brumammo), Bégonia MONTILLA (CLPS Brussel), Heidi DU LAING (Logo Brussel), Françoise RENARD (Belgian Cancer Registry), Anne VANDENBROUCKE (Centre Communautaire de Référence de la Communauté française). Lay-out: Centre de Diffusion de la Culture Sanitaire asbl: Nathalie DA COSTA MAYA

Voor meer informatie: Observatorium voor Gezondheid en Welzijn van Brussel-Hoofdstad Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie Louizalaan, 183 – 1050 Brussel Tel.: 02/552 01 89 [email protected] www.observatbru.be Murielle DEGUERRY Tel.: 02 552 01 65 [email protected] Om dit dossier te bestellen: Observatorium voor Gezondheid en Welzijn Nahima AOUASSAR Tel.: 02/552 01 89 Fax: 02/502 59 05 [email protected] U kan dit dossier downloaden van de website van het Observatorium voor Gezondheid en Welzijn: www.observatbru.be

Vertaling: Brussels Language Services Depotnummer: D/2008/9334/20

GEORGANISEERDE SCREENINGSPROGRAMMA VOOR BORSTKANKER IN HET BRUSSELS GEWEST

3

Inhoudstafel 1.

Samenvatting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7

2.

Inleiding

9

3.

Epidemiologische situatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 3.1 Evolutie van de sterfte door borstkanker in Brussel tussen 1998 en 2006 . . . . . . 10 3.2 Incidentie van borstkanker in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest . . . . . . . . . . . . . . 11

4.

Activiteiten van de mammografie-eenheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 4.1 Aantal uitgevoerde mammotests volgens jaar en woonplaats . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 4.2 Aantal uitgevoerde mammotests volgens radiologie-eenheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

5.

Activiteiten van het Brusselse programma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.1 Uitnodigingen per ronde en volgens leeftijd en woonplaats van de vrouwen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2 Mammotests per ronde en volgens leeftijd en woonplaats van de vrouwen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3 Deelname aan het programma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.4 Sensibilisering van de doelgroep voor het programma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

...............................................................................................

21 21 25 28 29

6.

Wijze van deelname en motivatie van de Brusselse vrouwen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 6.1 Wijze van deelname (uitnodiging of voorschrift) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 6.2 Factoren die de vrouwen deden beslissen om de MMT te laten uitvoeren. . . . . 33

7.

Termijn tussen de uitvoering van de mammotest en de verzending van het resultaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.1 Termijn tussen de mammotest en de verzending van het resultaat aan de 1ste lezer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.2 Termijn tussen de mammotest en de 2de lezing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.3 Termijn tussen de 2de lezing en de verzending van het resultaat aan de 1ste lezer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.4 Termijn tussen de 2de lezing en de 3de lezing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.5 Overzicht van de verschillende termijnen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8.

9.

Resultaten van de mammotest. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.1 Densiteit van het borstweefsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.2 Aanwezigheid van mammografische afwijkingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.3 Concordantie/discordantie en uitvoering van een 3de lezing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.4 Resultaten van de mammotest: eindresultaten van de lezingen en terugroepingsgraad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

35 35 36 38 39 40 41 41 42 43 45

Trouw aan het programma. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

10. Follow-upgegevens

.................................................................................

48

11. Conclusies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 12. Glossarium

............................................................................................

51

13. Methodologie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

4


14. Bijlagen 14.1 Bijlage 1:

Percentage uitnodigingen van de Brusselse vrouwen volgens leeftijd en woongemeente voor de periode 2005-2006 . . . . . . . . . . . 54

14.2

Bijlage 2:

Maandelijks aantal uitgevoerde mammotests bij de Brusselse vrouwen volgens woongemeente (2003-2006) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

14.3

Bijlage 3:

Percentage vrouwen van 50 tot 69 jaar die een mammotest hebben ondergaan ten opzichte van vrouwen van deze leeftijdsgroep die zijn ingeschreven in het rijksregister, volgens leeftijd en woongemeente, 2005-2006 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

14.4

Bijlage 4:

Dekkingsgraad van de uitnodiging, mammotest en deelname, per ronde en per woongemeente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

14.5

Bijlage 5:

Werking van het programma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

14.6

Bijlage 6:

Fiche van de eerste lezing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65


5

1. Samenvatting Borstkanker is de vaakst voorkomende kanker bij de vrouw in België. In 2004 werden 931 invasieve tumoren gediagnostiseerd in het Brussels Gewest. De ruwe incidentie voor borstkanker bij Brusselse vrouwen bedraagt 179,2 / 100 000, de incidentie gestandaardiseerd voor leeftijd bedraagt 164,8 / 100 000, wat hoger is dan in de andere twee gewesten van het land. Borstkanker vertegenwoordigt de eerste doodsoorzaak bij de vrouw in het Brussels Gewest: 17,9% van de kankersterfte en 4,0 % van de totale sterfte in de periode 2005-2006. Na een daling van het sterftecijfer tussen 1990 en 1997, is er een stabilisatie van 1998 tot 2004 en voor de jaren 2005 en 2006 opnieuw een gevoelige daling, respectievelijk 41,2 en 40,8 per 100 000 vrouwen. Het betreft dus een belangrijk probleem voor de volksgezondheid waarvoor in het Brussels Gewest sinds juni 2002 een georganiseerd screeningsprogramma voor borstkanker werd opgezet voor de vrouwen van 50 tot 69 jaar. Dit rapport behandelt de analyse van de gegevens die werden verzameld door het referentiecentrum voor het programma (Brumammo) en meer in het bijzonder de gegevens van de tweede ronde (periode 2005-2006). Het aantal verzonden uitnodigingen of her-uitnodigingen bedroeg in de tweede ronde 83 233 waar in de eerste ronde 64 035 uitnodigingen werden verzonden (+ 30 %), volgend op de aanlevering begin 2006 van een geactualiseerd bestand van de doelgroep in het Brussels Gewest door de Kruispuntbank Sociale Zekerheid (103 856 vrouwen van 50 tot 69 jaar). Het aantal uitgevoerde mammotests neemt ook toe van 5 804 mammotests in de periode 2003-2004 tot 8 362 mammotests in 2005-2006 (+ 44 %). In tegenstelling tot de eerste ronde namen meer vrouwen deel aan het programma door een uitnodiging dan door een voorschrift van hun arts. Over het algemeen is de termijn tussen de uitvoering van de mammotest en het versturen van het resultaat aan de eerste lezer-radioloog korter geworden tussen de twee rondes, hoofdzakelijk dankzij een verbetering van de gegevensverwerking door het referentiecentrum. De mediane termijn bedroeg in 2005-2006 12 dagen. Er zijn jammer genoeg geen gegevens over de termijn tussen de mammotest en de ontvangst van de resultaten door de vrouw. De resultaatsindicatoren zijn niet allemaal beschikbaar maar deze die konden worden berekend bevinden zich binnen de Europese normen: in 2006 bedroeg de heroproepingsgraad (mammotest met verdachte anomalie) 4,6 % (zonder de 6,1 % vrouwen mee te tellen waarbij een echografie werd aangevraagd omwille van dens borstweefsel) en de detectiegraad wordt geschat op minstens 8,0 per 1000 (% gescreende kankers bij de vrouwen die een mammotest ondergingen). Wanneer de vrouwen die een mammotest ondergingen worden beschouwd ten opzichte van de uitgenodigde vrouwen bekomt men, volgens de registratiegegevens, een participatiegraad van 10,4 % voor het georganiseerde screeningsprogramma in het Brusselse Gewest in 2005-2006 (9,0 % in 2003-2004), welke varieert naargelang de woongemeente (van 5,9 % in Ukkel tot 17,9 % in Jette). Na de tweede ronde kon de trouw aan het programma worden geschat: 81,6 % van de deelnemende vrouwen waren nieuw gerecruteerden, 13,9 % zijn regelmatig deelnemende vrouwen (vrouwen die minstens 1 mammotest lieten uitvoeren in elke ronde) en 63,3 % van de vrouwen werd verloren (vrouwen die zich in de eerste ronde lieten testen maar niet meer in de tweede ronde).


7

Tot besluit: Hoewel de resultaten in termen van participatie verbeteren blijven ze evenwel nog onder de verwachtingen. Het programma slaagt er wel in om nieuwe vrouwen aan te trekken maar heeft nog moeite om ze trouw te maken. Er blijft evenwel nog 50 % van de doelgroep in het Brussels Gewest die geen enkele screening onderging, noch via het georganiseerde programma, noch door middel van een individuele screening. Een opgedreven dialoog tussen het programma en de professionele gezondheidswerkers, het opzetten van een coördinatie op Brussels niveau van informatie- en sensibilisatie-acties, het behoud van een routineuze kwaliteitscontrole van de radiologische eenheden en de koppeling van de gegevens in het programma aan de gegevens in het Kankerregister zijn zeker sleutelelementen voor de verbetering van het georganiseerde screeningsprogramma voor borstkanker in het Brussels Gewest.

8


1. Samenvatting

2. Inleiding Dit rapport is een actualisatie van het in 2006 verschenen rapport: Evaluatierapport van het georganiseerde screeningsprogramma voor borstkanker in het Brussels Gewest (Periode: juni 2002 tot december 2005). Het betreft vooral de analyse van de gegevens die werden verzameld binnen het georganiseerde screeningsprogramma voor borstkanker door mammografie, waarbij vrouwen tussen 50 en 69 jaar om de twee jaar een gratis kwaliteitsvolle mammografie wordt aangeboden (de ‘mammotest’). In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest werd “Brumammo vzw – Brussels Coördinatie Centrum voor Borstkankeropsporing” opgericht als Brussels referentiecentrum, op basis van een protocolakkoord tussen de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie en de Vlaamse en Franse Gemeenschap. Het centrum heeft een overeenkomst gesloten met de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie en de relatie met de gemeenschappen is geregeld via ministeriële besluiten. De werking van het programma wordt hier niet beschreven, maar is terug te vinden in het eerste rapport van het Observatorium voor Gezondheid en Welzijn van Brussel-Hoofdstad over de georganiseerde borstkankerscreening (zie http://www.observatbru.be/nl/Sante/Borstkanker_prot.pdf). Een samenvattend schema vindt u in bijlage 5. Dit tweede rapport heeft betrekking op de tweede ronde, zijnde de periode waarin Brumammo voor de tweede keer een ‘volledige’[1] uitnodigingscyclus van de doelgroep heeft uitgevoerd. Deze tweede ronde werd vergeleken met de eerste. De periode 2003-2004 wordt beschouwd als de eerste ronde (Round 1), de periode 2005-2006 als de tweede ronde (Round 2) [2]. Deze definities van eerste en tweede ronde betreffen het programma in zijn geheel, en niet de individuele vrouwen. Zo is het mogelijk dat een vrouw die haar eerste mammotest heeft ondergaan in juli 2002, in 2006 aan haar derde screening toe is terwijl een vrouw die bij de tweede ronde nieuw is in de doelgroep, in 2006 haar eerste mammotest ondergaat.

1 Voor meer uitleg over het aantal werkelijk verzonden uitnodigingen, zie paragraaf 5.1. 2 Het programma ging in feite van start in juni 2002. Op dat ogenblik konden de vrouwen zich enkel voor een mammotest aanbieden met een voorschrift van de arts (= “eerste kanaal”); de uitnodigingen werden pas verstuurd vanaf februari 2003 (= “tweede kanaal”). Om technische redenen worden in dit rapport de jaren 2003, 2004, 2005 en 2006 beschouwd. Sommige tabellen zijn dus niet vergelijkbaar met die van het eerste rapport waarin enkele werkingsgegevens werden geanalyseerd voor de periode 20022005.


9

3. Epidemiologische situatie 3.1

Evolutie van de sterfte door borstkanker in Brussel tussen 1998 en 2006

Deze resultaten zijn gebaseerd op de analyse van de statistische overlijdensformulieren door het Observatorium. Ze betreffen enkel de vrouwen die in het Brussels Gewest wonen. Voor de periode 2005-2006 is borstkanker de eerste doodsoorzaak door kanker bij de vrouw (17,9 % van de sterfgevallen door kanker, 4,0 % van alle sterfgevallen) en de eerste oorzaak van vroegtijdige sterfte (overlijdens voor de leeftijd van 65 jaar). Tussen 50 en 69 jaar veroorzaakt borstkanker een vijfde van de sterfgevallen door kanker en 8,9 % van alle sterfgevallen bij vrouwen in het Brussels Gewest. Tabel 1

Aantal door borstkanker overleden Brusselse vrouwen per jaar naar leeftijd

Leeftijd

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

25-29 jaar 30-34 jaar 35-39 jaar 40-44 jaar 45-49 jaar 50-54 jaar 55-59 jaar 60-64 jaar 65-69 jaar 70-74 jaar 75-79 jaar 80-84 jaar 85-89 jaar 90-94 jaar >= 95 jaar Totaal

0 1 7 6 12 18 12 20 26 27 28 28 29 10 6 230

0 2 4 2 12 21 18 18 23 23 36 28 26 11 3 227

0 0 2 11 17 14 12 19 35 32 32 22 32 15 4 247

0 1 5 8 14 17 24 17 24 24 24 36 22 13 6 235

1 0 4 5 15 11 18 27 23 26 30 27 23 14 4 228

1 1 9 6 16 14 29 28 19 26 33 26 15 12 8 243

1 3 3 4 8 21 15 15 21 26 28 37 20 22 4 228

1 1 1 5 8 14 13 17 16 29 28 39 14 10 3 199

1 2 4 8 9 12 13 12 20 28 23 29 20 15 2 198

Totaal 1998-2006 5 11 39 55 111 142 154 173 207 241 262 272 201 122 40 2 035

Bron: Statistische overlijdensformulieren

Het aantal sterfgevallen per jaar door borstkanker blijft relatief stabiel tussen 1998 en 2004 met gemiddeld 234 sterfgevallen ieder jaar en is merkbaar lager voor de jaren 2005 en 2006.

10


Figuur 1

Evolutie van het voor leeftijd gestandaardiseerde borstkankersterftecijfer, Brusselse vrouwen, 1990-2006

70 Sterftecijfer / 100 000

60 50 40 30 20 10 0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Bron: Statistische overlijdensformulieren

Na standaardisering voor de leeftijd ziet men een daling van het sterftecijfer tussen 1990 en 1997; na 1997 blijven de sterftecijfers relatief stabiel en zijn ze lager in 2005 en 2006, met sterftecijfers van respectievelijk 41,2 en 40,8 per 100 000 vrouwen.

3.2

Incidentie van borstkanker in het Brussels Gewest

In het vorige rapport maakten we, bij gebrek aan betrouwbare gegevens over de incidentie van borstkanker in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, een raming door de incidentiecijfers per leeftijd die in Vlaanderen werden waargenomen voor de jaren 2001-2002 toe te passen op de Brusselse bevolking. Begin 2008 werden de voorlopige cijfers betreffende de incidentie van kanker in België voor het jaar 2004 gepubliceerd door het Kankerregister [3]. Voor het Brussels Gewest werden in totaal 931 gevallen van invasieve tumoren in de borst genoteerd. Hierna vindt men de verdeling per leeftijd. 22,8 % van de gevallen van borstkanker doet zich voor vóór de leeftijd van 50 jaar (212/931), 47,6 % tussen 50 en 69 jaar (443/931) en 29,6 % bij vrouwen van 70 jaar en ouder (276/931).

3 Mededeling Françoise Renard: Cancer Incidence in Belgium, 2004, draft report, Belgian Cancer Registry, Brussels, 2008

3. Epidemiologische situatie


11

Figuur 2

Incidentie van borstkanker naar leeftijd, Brusselse vrouwen,2004

140 117 93

100

98

106 87

89

73

80

66

60 40

85 jaar en +

80-84 jaar

75-79 jaar

70-74 jaar

20-24 jaar

65-69 jaar

15-19 jaar

60-64 jaar

10-14 jaar

12

55-59 jaar

5-9 jaar

7

50-54 jaar

0

45-49 jaar

0

40-44 jaar

0

35-39 jaar

0

30-34 jaar

0 0-4 jaar

20 0

34

27

25-29 jaar

Aantal borstkankers

120

122

Leeftijd van de vrouwen Bron: Kankerregister, 2008

De bruto-incidentiegraad van borstkanker bij vrouwen in het Brussels Gewest bedraagt 179,2 / 100 000 (tegenover 176,3 in Vlaanderen en 179,3 in Wallonië). De incidentiegraad gestandaardiseerd voor de leeftijd (met als referentie de Europese bevolking) bedraagt 164,8 / 100 000: dit cijfer ligt hoger dan in de twee andere Gewesten van het land (144,3 in Vlaanderen en 152,7 in Wallonië).

12


3. Epidemiologische situatie

4. Activiteiten van de mammografie-eenheden (onafhankelijk van de woonplaats van de vrouw)

De gegevens van dit hoofdstuk hebben betrekking op alle vrouwen die een mammotest (MMT) hebben ondergaan in de periode 2003-2006 (alleen in figuur 3 wordt ook het aantal in 2002 gerealiseerde mammotests gepresenteerd). De geanalyseerde gegevens zijn afkomstig uit het mammotestregister dat werd samengesteld door Brumammo [4].

4.1

Aantal uitgevoerde mammotests naar tijdstip en woonplaats

In figuur 3 werden de mammotests uitgevoerd tussen juni en december 2002 opgenomen om de echte start van het programma met het verzenden van de uitnodigingen in 2003 te onderstrepen. De periode van 2003 tot 2006 vertoont: – Een stijging van het aantal mammotests tussen 2003 en 2004 met 31,3 % – Een lichte daling (- 4,8 %) tussen 2004 en 2005 – Een duidelijke stijging (+ 46,8 %) tussen 2005 en 2006. De stijging van het aantal mammotests in 2006 kan het gevolg zijn van het feit dat meer uitnodigingen werden verstuurd en/of dat het programma beter functioneert. Figuur 3

Aantal uitgevoerde mammotests per jaar in het Brussels Gewest sinds de start van het programma (2002-2006) 7000 6 027

6000 5000 Aantal MMT

4 312

4 106

4000 3 284

3000 2000 1 303

1000 0

2002

2003

2004

2005

2006

Jaar Bron: Brumammo

4 Voor elke vrouw die een mammotest ondergaat wordt in de radiologie-eenheid, met het akkoord van de vrouw, een formulier ingevuld bij de eerste lezing (zie fiche in bijlage 6). Dit formulier wordt samen met de foto’s doorgestuurd naar Brumammo.

Bij de tweede en eventueel derde lezing wordt een gelijkaardig blad ingevuld. Alle gegevens worden gecodeerd door Brumammo en de anoniem gemaakte gegevens worden doorgestuurd naar het Observatorium om de evaluatie van het programma mogelijk te maken.


13

Aantal uitgevoerde mammotests in de Brusselse radiologische eenheden per maand tussen januari 2003 en december 2006.

Figuur 4 700

604

600

527

561

499

485

500

455 407

400

244 204

200

296 286 228

287 248

294

361

375

393

344

300

425

390

354

436 345

319 277

281

295

279

334

372

323

260

330

501

391

384

355

336

602

613

392

522 466

393

270

207

179

100

jan-03 feb-03 maa-03 apr-03 mei-03 jun-03 jul-03 aug-03 sep-03 okt-03 nov-03 dec-03 jan-04 feb-04 maa-04 apr-04 mei-04 jun-04 jul-04 aug-04 sep-04 okt-04 nov-04 dec-04 jan-05 feb-05 maa-05 apr-05 mei-05 jun-05 jul-05 aug-05 sep-05 okt-05 nov-05 dec-05 jan-06 feb-06 maa-06 apr-06 mei-06 jun-06 jul-06 aug-06 sep-06 okt-06 nov-06 dec-06

0

Bron: Brumammo

Het patroon is ieder jaar gelijkaardig met een daling van de activiteit in de zomer en aan het eind van het jaar. Aantal uitgevoerde mammotests in de Brusselse radiologische eenheden per semester tussen 2003 en 2006 naargelang het gewest waar de vrouw woonachtig is.

Figuur 5 3000

2808

2800 2600 2400

2237

2200 Aantal MMT

2000 1800

1747

1654

1725 1592

1600 1400

1294

1200

1109

1000 800 600

339

400 200

445

358

481

358

373

355

311

93

83

59

38

69

50

77

50

1ste 03

2de 03

1ste 04

2de 04

1ste 05

2de 05

1ste 06

2de 06

0

Brussel Hoofdstad

Wallonië

Vlaanderen Bron: Brumammo

Voor de Brusselse vrouwen zien we een stijging met 40,5 % (+ 645 mammotests) tussen het tweede semester van 2005 en het eerste semester van 2006; in dezelfde periode zien we ook een toename van het aantal in Brussel uitgevoerde mammotests bij vrouwen die in een ander gewest wonen.

14


4. Activiteiten van de mammografie-eenheden

De aanzienlijke stijging tussen het eerste en het tweede semester van 2006 (+ 571 mammotests, + 25,5 %) betreft alleen de vrouwen die in Brussel wonen. Aantal uitgevoerde mammotests in de Brusselse radiologische eenheden naargelang het gewest waarin de vrouw woonachtig is per ronde, 2003-2006 Round 1 Round 2 Evolutie* Gewest n MMT % n MMT % n % Brussel Hoofdstad 5 804 76,6 8 362 82,6 2 558 44,1 Wallonië 273 3,6 246 2,4 - 27 -9,9 Vlaanderen 1 500 19,8 1 520 15,0 20 1,3 Totaal 7 577 100,0 10 128 100,0 2 551 33,7 * n = n MMT Round 2 – n MMT Round 1, % = (n MMT Round 2 – n MMT Round 1) / n MMT Round 1*100 Tabel 2

De globale stijging (+ 33,7 %) van het aantal mammotests tussen de eerste en de tweede ronde is vooral te danken aan de stijging bij de Brusselse vrouwen (+ 44,1 %); bij de vrouwen uit Vlaanderen is het aantal mammotests gestagneerd en het aantal Waalse vrouwen dat in Brussel een mammotest liet uitvoeren is gedaald (- 9,9 %).



15

4.2 Aantal uitgevoerde mammotests per radiologische eenheid Sinds de start van het programma hebben twee eenheden vrijwillig en definitief hun deelname aan de screening beëindigd. Eind 2006 waren 29 eenheden actief, waarvan 4 voor hun erkenning afhangen van de Franse of Vlaamse Gemeenschap. In 2007 zijn twee andere eenheden tijdelijk uit het programma gestapt (een van de Franse Gemeenschap en een van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie). Van de 24 eenheden die afhangen van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie werd de voorlopige erkenning verlengd tot begin 2007; eind 2007 verwierven 17 eenheden hun definitieve erkenning. De dossiers van de 7 andere zijn in behandeling. Eind 2006 was er geen enkele nieuwe eenheid in het programma opgenomen. Tien eenheden hebben hun erkenning voor digitale mammografie aangevraagd. Het gemiddelde maandelijkse aantal mammotests uitgevoerd per eenheid is licht gestegen, maar blijft ook in de tweede ronde eerder laag: van 9,9 mammotests per maand in de eerste ronde tot 14,1 mammotests per maand in de tweede ronde (tabel 3). Het maandelijkse gemiddelde is bij het UZ-Brussel (het vroegere AZ-VUB) veel hoger dan elders. 3 eenheden zagen hun maandelijkse gemiddelde in de tweede ronde dalen: de SintMichielskliniek (tijdelijke stopzetting van de screening bij de overstap naar digitale mammografie), UCL en het Jules Bordet Instituut. In de 27 andere eenheden is het maandelijkse gemiddelde gestegen maar de stijging variëert sterk van de ene eenheid tot de andere (van 15 tot 222 %) maar deze percentages dienen voorzichtig te worden geïnterpreteerd gezien de vaak lage absolute aantallen waarop ze betrekking hebben. Bij de openbare ziekenhuizen (behorend tot het IRIS-netwerk) is geen systematisch patroon in de evolutie te zien.

16



Tabel 3 PC

Aantal uitgevoerde mammotests per Brusselse radiologische eenheid (2003-2006) Round 1

Naam van de eenheid

1090 1070 1000 1050 1070 1070 1080 1070 1000 1040 1190 1082 1200 1180 1180 1170 1070 1200 1050 1180 1180 1180 1000 1000 1030 1040 1000 1200 1210 1180 1083 1190

UZ-Brussel St-Anna – St-Remi Kliniek Jules Bordet Instituut Etterbeek-Elsene Ziekenhuis Centrum voor Radiologie van Dr Trefois Erasmus Ziekenhuis Centrum voor Radiologie van Dr Bersou Bracops Ziekenhuis Kliniek Sint Jan Kliniek Sint Michiel Molière Longchamps Ziekenhuis Hôpital français UCL – Preventie en screening eenheid Brussels Senology Center Kabinet Med. Beeldvorming van de borst Mammo. eenheid van Dr Borremans Algemeen Mammo. en Echo. Centrum Centr. voor Med. Beeldvorming Broqueville Centrum voor Radiologie van Dr Laduron Kliniek St Elisabeth Kliniek Edith Cavell Medisch Centrum van Ukkel UMC St-Pieter César de Paepe Ziekenhuis Medisch Centrum Europa Lambermont Kliniek Park Léopold Lothier algemene kliniek Centr. voor Med. Beeldvorming van de borst St-Joost-ten-Node algemene kliniek Privaat Centrum voor Radiodiagnose Kliniek van de Basiliek Mammo. eenheid van Dr Hubert Totaal * Evolutie: (Round 2-Round 1)/Round 1*100


2003 1 053 103 305 106 60 57 115 53 242 89 96 23 391 41 9 31 7 52 20 45 69 22 70 44 60 47 6 49 7 4 3 276

Round 2

2004 Totaal 1 309 2 362 154 257 206 511 109 215 77 137 78 135 198 313 85 138 361 603 127 216 180 276 42 65 356 747 46 87 9 89 120 17 24 75 127 40 60 55 100 67 136 18 40 81 151 60 104 102 162 112 159 18 24 111 160 23 23 20 27 77 81 19 19 4 312 7 588

2005 1 135 153 160 150 53 73 235 106 339 73 182 33 322 55 71 15 80 32 71 61 97 64 148 100 24 143 15 22 71 23 4 106

2006 Totaal 1 575 2 710 314 467 146 306 140 290 85 138 170 243 332 567 145 251 514 853 7 80 314 496 77 110 355 677 89 144 97 168 34 49 196 276 45 77 98 169 135 196 115 212 150 214 242 390 186 286 21 45 152 295 59 74 30 52 167 238 37 60 6 027 10 133

Evolutie R1-R2 (%)* 14,7 81,7 -40,1 34,9 0,7 80,0 81,2 81,9 41,5 -63,0 79,7 69,2 -9,4 65,5 40,0 104,2 117,3 28,3 69,0 44,1 40,4 105,8 140,7 79,9 87,5 84,4 221,7 92,6 193,8 215,8 33,5

Maandgemid. R1 n 98 11 21 9 6 6 13 6 25 9 12 3 31 4 5 1 5 3 4 6 2 6 4 7 7 1 7 1 1 3 1 9,9

Maandgemid. R2 n 113 19 13 12 6 10 24 10 36 3 21 5 28 6 7 2 12 3 7 8 9 9 16 12 2 12 3 2 10 3 14,1


17

Totaal

1210 St-Joost-Ten-Node

1200 St-Lambrechts-W.

1190 Vorst

1180 Ukkel

1170 Wat-Bosvoorde

1160 Oudergem

1150 St-Pieters-Wol.

1140 Evere

1090 Jette

1083 Ganshoren

1082 St-A. Berchem

1081 Koekelberg

1080 Molenbeek

1070 Anderlecht

1060 St-Gillis

1050 Elsene

1040 Etterbeek

1000 Brussel

PC vrouwen

1030 Schaarbeek

Aantal mammotests in het Brussels gewest per radiologische eenheid en gemeente waar de vrouw woont (Brusselse vrouwen, 2005-2006)

Tabel 4

PC eenheid 1000 37 21 8 23 32 18 23 1 6 7 16 14 8 8 4 11 21 7 7 272 1000 181 299 11 18 5 11 44 7 10 7 35 76 9 10 6 5 10 12 80 836 1000 55 14 6 13 31 16 15 5 0 1 6 7 3 3 1 5 14 1 3 199 1000 85 15 5 3 14 16 22 2 0 1 7 11 2 1 1 3 13 3 2 206 1000 20 2 0 1 0 3 6 0 0 2 4 2 1 0 0 0 1 1 0 43 1030 21 222 7 2 1 0 1 1 1 0 1 112 2 3 0 1 0 9 4 388 1040 4 24 13 1 1 1 0 0 0 0 0 8 9 3 0 0 0 12 0 76 1040 30 18 72 31 4 1 5 1 0 2 7 15 24 38 10 4 2 17 1 282 1050 9 13 70 100 1 3 1 1 1 2 2 7 8 25 15 11 1 4 4 278 1050 9 2 1 33 2 1 0 0 0 0 0 0 6 8 11 0 0 1 0 74 1070 24 4 2 3 5 230 131 15 11 5 13 3 3 1 2 3 4 1 1 461 1070 2 2 0 0 1 114 9 0 1 1 0 0 0 0 0 1 0 1 0 132 1070 21 7 2 5 5 99 26 3 5 5 11 2 3 2 1 12 14 2 0 225 1070 2 1 0 0 1 212 13 2 2 1 0 0 0 0 0 1 6 0 0 241 1070 5 0 1 0 1 34 1 2 1 0 0 0 0 2 0 0 1 0 1 49 1080 34 4 0 4 2 33 298 33 74 17 49 1 0 1 0 0 3 0 0 553 1082 7 2 0 0 0 4 19 7 39 13 14 2 0 0 0 0 2 0 0 109 1083 23 2 0 0 0 5 19 16 28 66 71 4 0 1 0 0 0 0 0 235 1090 367 36 5 17 8 49 127 52 75 166 428 31 10 8 5 4 4 10 7 1 409 1170 4 0 1 16 1 1 2 0 0 0 1 1 1 47 91 0 0 1 0 167 1180 8 7 3 27 6 0 1 0 2 0 2 3 0 2 3 56 14 2 2 138 1180 5 0 2 10 2 0 2 0 0 0 1 0 2 6 6 81 38 3 0 158 1180 12 4 6 27 8 4 4 1 2 1 0 2 2 3 3 80 25 7 1 192 1180 1 0 0 1 2 0 0 0 0 0 0 1 2 0 1 38 3 0 0 49 1190 6 4 6 26 97 5 2 0 3 1 2 0 3 0 5 104 219 3 0 486 1190 0 1 1 2 4 0 1 0 0 0 1 2 0 2 0 12 29 1 0 56 1200 16 44 21 12 1 2 5 1 2 0 6 29 110 35 20 5 3 107 2 421 1200 5 18 16 3 1 0 0 0 0 0 1 13 64 9 4 3 0 131 0 268 1200 11 13 13 2 1 0 2 0 1 0 0 17 61 20 3 2 0 140 0 286 1210 10 15 0 1 0 0 1 0 0 0 2 2 0 0 0 0 0 0 42 73 Totaal 1 014 794 272 381 237 862 780 150 264 298 680 365 333 238 192 442 427 476 157 8 362

18



We voerden een ruimtelijke analyse uit op de gegevens 2005-2006 waarbij we geïnteresseerd waren in het geografische bereik van elke eenheid enerzijds en de fysieke verplaatsingen van vrouwen die een mammotest lieten uitvoeren anderzijds. De vaststellingen kunnen het parcours van de vrouwen uiteraard slechts gedeeltelijk verduidelijken. Dat parcours wordt immers beïnvloed door het al dan niet bestaan van een radiologie-eenheid in hun gemeente, de eventuele nabijheid van een radiologie-eenheid in een naburige gemeente, de aanbevelingen of het netwerk van de hun vertrouwde artsen, de houding van de radiologie-eenheid (worden de vrouwen aangemoedigd om een mammotest te ondergaan, kan er gemakkelijk een afspraak worden gemaakt, enz.). Tabel 4 hierboven tracht een beeld te geven van deze analyse. De gevallen waarbij de mammotests werden uitgevoerd in de woongemeente van de vrouw zijn geel gekleurd. De gevallen waarbij de mammotests werden uitgevoerd in een naburige gemeente van de woongemeente staan in het oranje . 84 % van de vrouwen die een mammotest hebben ondergaan in de tweede ronde, beschikte over minstens één eenheid in hun eigen gemeente. 40 % van de mammotests bij de Brusselse vrouwen werd uitgevoerd in de woongemeente van de vrouw (47,6 % als er een eenheid is in de woongemeente), 44 % in een naburige gemeente en 16 % in een andere gemeente. De nabijheid van een eenheid dicht bij huis lijkt dus een rol te spelen. In sommige gemeenten worden er in verhouding meer mammotests uitgevoerd dan er vrouwen wonen die een mammotest hebben ondergaan: de eenheden van Jette en SintLambrechts-Woluwe hebben tweemaal meer mammotests uitgevoerd, de eenheden van Brussel-Stad 1,5 maal meer. De gescreende vrouwen komen er dus ook vanuit andere gemeenten. In andere gemeenten werden in verhouding minder mammotests uitgevoerd: Schaarbeek, Sint-Agatha-Berchem en Sint-Joost-ten-Noode. Als de gemeenten geen eenheid hebben (Sint-Gillis, Koekelberg, Evere, Sint-Pieters-Woluwe en Oudergem), gaat meer dan de helft van de vrouwen naar een naburige gemeente. Het percentage mammotests uitgevoerd in de eigen gemeente is het hoogst in de drie volgende gemeenten: 80 % in Anderlecht (het hoge percentage dankt men eerder aan St‑Anne-St-Remi en Bracops dan aan Erasmus), 79 % in Sint-Pieters-Woluwe en 63 % in Jette. Wanneer een eenheid gelegen is aan de grens van een gemeente, is het percentage patiënten uit een grensgemeente dikwijls hoog. Dat is bijvoorbeeld het geval voor de kliniek Sint-Jan in Brussel-Stad (waar 35,1 % van de vrouwen uit Schaarbeek komt), de Sint-Michielskliniek in Etterbeek (waar 30 % van de vrouwen eveneens afkomstig is uit Schaarbeek) en de Kliniek Basiliek in Koekelberg (29,8 % van de vrouwen is er afkomstig uit Jette). 15,0 % van de vrouwen die een mammotest hebben ondergaan in Brussel is afkomstig uit Vlaanderen en 2,4 % uit Wallonië. Deze niet-Brusselse vrouwen wenden zich vooral tot het UZ-Brussel (46,8 % van de mammotests die in het kader van het Brusselse programma worden uitgevoerd in het UZ-Brussel gebeurt bij Vlaamse en 1,1 % bij Waalse vrouwen), het UCL (20,7 % bij Vlaamse en 16,9 % bij Waalse vrouwen) en Bordet (3,0 % bij Vlaamse en 7,9 % bij Waalse vrouwen). Vrouwen die in Vlaanderen wonen (en zich in het Brussels gewest laten screenen) laten hun mammotest vooral uitvoeren in het UZ-Brussel en het UCL, vrouwen die in Wallonië wonen vooral in het UCL en in Bordet. Het UZ-Brussel in Jette voert de meeste mammotests uit, namelijk 26,7 % van alle mammotests die worden uitgevoerd in het Brussels Gewest. Als we enkel kijken naar vrouwen die in Brussel wonen, voert deze eenheid nog altijd de meeste mammotests uit (16,9 %).


georganiseerde screeningsprogramma voor borstkanker in het Brussels Gewest

19

De kliniek Sint-Jan staat op de tweede plaats wat het aantal uitgevoerde mammotests betreft. Deze eenheid rekruteert relatief weinig in Vlaanderen en Wallonië, maar trekt heel wat vrouwen uit het noordoosten van het Brusselse Gewest aan: Sint-Joost-ten-Noode (51,0 % van de mammotests bij vrouwen die in Sint-Joost wonen worden uitgevoerd in SintJan), Schaarbeek (37,7 % van de mammotests bij vrouwen die in Schaarbeek wonen) en Evere (20,8 % van de mammotests bij vrouwen die in Evere wonen).

20



5. Activiteiten van het Brusselse programma (alleen Brusselse vrouwen) [5] In dit hoofdstuk beschouwen we enkel de vrouwen die in het Brussels Gewest wonen. In het georganiseerde screeningsprogramma wordt eenmaal om de 2 kalenderjaren een gratis mammotest uitgevoerd, vanaf 1 januari van het jaar waarin de vrouwen 50 jaar worden tot 31 december van het jaar van hun 69ste verjaardag. Gedurende deze periode stuurt Brunammo om de twee jaar een persoonlijke uitnodigingsbrief op basis van de geboortedatum van de vrouw. De verzending gebeurt in de loop van de geboortemaand van de vrouw en in het even of oneven verzendingsjaar naargelang de geboortedatum even of oneven is (geboren op 19 maart: uitnodiging verstuurd in maart 2003, geboren op 20 maart: uitnodiging verstuurd in maart 2004). Als de vrouwen een mammotest hebben ondergaan, wordt de volgende uitnodiging normaal gezien echter twee jaar na de datum van hun mammotest verstuurd. De vrouwen van wie de geboortedatum onvolledig is worden allemaal uitgenodigd in het begin van de cyclus (ongeveer 7000 vrouwen in het bestand 2006). Vrouwen die na de verzending van een uitnodiging geen mammotest laten uitvoeren, ontvangen geen herinneringsbrief.

5 Zie bijlage 4 voor een overzichtstabel van de verschillende dekkingsgraden per gemeente. 6

Meer details over de databank van de KSZ vindt u in bijlage 12 van het eerste rapport van het Observatorium over het georganiseerde screeningsprogramma voor borstkanker (http://www.observatbru. be/nl/Sante/Borstkanker_prot.pdf)

In het Brussels Gewest ging de verzending van persoonlijke uitnodigingen van start in februari 2003. De uitnodigingsbrieven worden gegenereerd door een computerprogramma op basis van het bestand dat wordt aangeleverd door de Kruispuntbank Sociale Zekerheid (KSZ). In het bestand 2003 kwam het aantal vrouwen van wie de gegevens bruikbaar waren overeen met 67 % van de doelgroep. Door problemen bij de KSZ werden voor de jaren 2004 en 2005 geen nieuwe bestanden ontvangen. De uitnodigingen werden dus verstuurd op basis van het bestand 2003. Bijkomende vrouwen die in het programma moesten worden opgenomen omdat ze 50 jaar waren geworden konden dus niet worden uitgenodigd en ook adreswijzigingen werden niet geïntegreerd. Uit het oorspronkelijke bestand werden enkel de overleden vrouwen verwijderd. Het bestand dat als basis diende voor de uitnodigingen was dus hoe langer hoe minder volledig. Begin 2006 werd eindelijk een nieuw bestand beschikbaar met de gegevens van alle vrouwen uit de doelgroep [6]. Vanaf 2004 ontvingen de vrouwen samen met de uitnodiging een lijst van de erkende mammografie-eenheden in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en een tweetalige informatiebrochure. Vrouwen uit de doelgroep kunnen eveneens een mammotest laten uitvoeren op voorschrift van een behandelende arts.

5.1

Uitnodigingen per ronde en naar leeftijd en woonplaats van de vrouwen

7 Uitnodigingen verstuurd aan vrouwen die al eens hebben deelgenomen aan het programma. In dat geval worden de uitnodigingen niet verstuurd volgens de geboortedatum, maar normaal gezien twee jaar na de In de eerste ronde werden 64 035 uitnodigingen verstuurd. In de tweede 83 233, waarvan 4 514 heruitnodigingen [7]. vorige mammotest. 8

Uitnodiging van de vrouwen die niet voor de eerste ronde werden uitgenodigd omdat ze niet in het bestand waren opgenomen. 9 Sommige uitnodigingen werden ‘manueel’ verzonden op telefonische aanvraag van de vrouwen of na ‘mutaties’ toegevoegd door de KSZ.

Brumammo ontving het nieuwe bestand van de KSZ (met onder meer de 30 % vrouwen die bij de eerste ronde ontbraken) in februari 2006; een deel van de achterstand werd ingehaald [8] in 2006, maar het grootste deel zal worden ingehaald in 2007 bij de derde ronde. Dat verklaart waarom slechts 81,5 % van de vrouwen uit de databank van de KSZ werd uitgenodigd in de tweede ronde (2005-2006). De databank die Brunammo ons toestuurde en op basis waarvan de analyses van dit rapport werden gemaakt, bevatte niet alle uitnodigingen die werkelijk werden verstuurd in 2005 en 2006 [9]; het kan dus gebeuren dat in de verdere tabellen de gebruikte noemers


21

niet helemaal dezelfde zijn als de cijfers in onderstaande tabel, waardoor de verhoudingen worden over- of onderschat. Uitgenodigde en niet uitgenodigde vrouwen in het nieuwe bestand van de KSZ (februari 2006) Totaal aantal vrouwen in KSZ-bestand (februari 2006) 103 856 Totaal aantal uitgenodigde vrouwen (%*): 83 233 (81,5 %) Aantal uitgenodigde vrouwen in 2005 33 404 Aantal uitgenodigde vrouwen in 2006 45 315 Aantal heruitgenodigde vrouwen 2006 4 514 Aantal niet uitgenodigde vrouwen omwille van: overlijden 334 onbruikbaar adres in KSZ-bestand 1 333 onvolledig bestand bij aanvang van de ronde (-30 %) 18 956 en geboortejaren 1955, 1956 niet uitgenodigd * % van de vrouwen die uitgenodigd hadden moeten worden (= totaalKSZ – overlijdens – onbruikbare adressen) Tabel 5

Figuur 6

Aantal verzonden uitnodigingen aan Brusselse vrouwen per jaar (2003-2006) 60 000 50 000 40 000 30 000 20 000 10 000 0 heruitnodigingen uitnodigingen

2003

2004

2005

2006

0

0

0

4 514

18 401

45 634

33 404

45 315 Bron: Brumammo

Zoals men kan zien in figuur 6, werd er in 2004 al een inhaalbeweging uitgevoerd: vrouwen die in 2003 niet waren uitgenodigd werden uitgenodigd in 2004. Deze “inhaalbeweging” lijkt echter niet veel invloed te hebben gehad op het aantal uitgevoerde mammotests, in tegenstelling tot de inhaalbeweging in 2006 (Zie figuur 7). Uiteraard zijn er nog andere factoren die de deelname van de vrouwen zal beïnvloeden (zie paragraaf 5.4).

22


5. Activiteiten van het Brusselse programma

Figuur 7

Aantal uitgevoerde mammotests bij Brusselse vrouwen per jaar (2003-2006) 6 000

5 045

5 000 4 000 3 000

3 401

3 317

2004

2005

2 403

2 000 1 000 0 2003

2006

Bron: Brumammo

In de tweede ronde van het screeningsprogramma werd 79 % van de Brusselse vrouwen van 50-69 jaar die zijn ingeschreven in het rijksregister uitgenodigd. % uitgenodigde vrouwen van 50 tot 69 jaar ten opzichte van het aantal in het rijksregister ingeschreven vrouwen van dezelfde leeftijd, naar leeftijdscategorie, Brussel, 2005-2006 Rijksregister Uitnodigingen % uitgenodigd 50-54 jaar 30 505 22 309 73,1 55-59 jaar 28 527 22 091 77,4 60-64 jaar 22 303 18 469 82,8 65-69 jaar 20 792 17 777 85,5 Totaal 102 127 80 646 79,0 Vrouwen die een mammotest ondergingen voor de leeftijd van 50 of na 70 jaar werden niet opgenomen. Tabel 6

10 We weten niet of deze gradiënt

bij de eerste ronde ook aanwezig was aangezien we voor de 1ste ronde niet beschikken over het uitnodigingenbestand per leeftijd. 11 De uitnodigingen worden verstuurd op basis van het doelgroepbestand dat werd verstuurd door de KSZ. De kwaliteit van deze verzending hangt dus af van dit bestand en van de werking van Brumammo. Ter herinnering: het ‘volledige’ bestand werd pas ontvangen in februari 2006 en in 2006 konden nog niet alle nieuwe vrouwen uit de databank worden uitgenodigd.

Men ziet dat het aandeel van de uitgenodigde vrouwen toeneemt met de leeftijd. Deze gradiënt kan worden waargenomen in alle gemeenten (zie tabel in bijlage 1). Het lagere percentage in de leeftijdsgroep 50-54 jaar kan deels worden uitgelegd door het feit dat de vrouwen van 50 en 51 jaar in de tweede ronde niet werden uitgenodigd (dat zal gebeuren in 2007). De verdere toename met de leeftijd kan echter moeilijk worden verklaard [10]. Deze vaststelling wordt best nog eens geverifiëerd bij de analyse van de derde ronde, waarbij a priori alle vrouwen zullen worden uitgenodigd die zijn opgenomen in de nieuwe databank [11].



23

Figuur 8

Percentage uitgenodigde vrouwen van 50 tot 69 jaar ten opzichte van de in het rijksregister ingeschreven vrouwen van dezelfde leeftijd, naar ronde en woongemeente, Brussel, 2003-2006 Gemeenten 75,2 71,1

Sint-Pieters-Woluwe

74,7

Sint-Lambrechts-Woluwe

69,5 76,9

Watermaal-Bosvoorde

67,5 80,0

Ukkel

71,8

Schaarbeek

81,2

65,6

Sint-Joost-ten-Noode

82,2

62,3 78,4

Sint-Gillis

54,6 83,0

Sint-Jans-Molenbeek

58,5 79,3

Koekelberg

62,6 80,3

Jette

65,3

Elsene

77,4

62,1

79,8

Ganshoren

66,3 80,5

Vorst

59,8 77,5

Evere

60,8 77,3

Etterbeek

63,2 77,1

Brussel-stad

60,8 78,9

Sint-Agatha-Berchem

67,8 77,6

Oudergem

68,5

Anderlecht

78,0

54,6

0

10

20

30

Round 1

40

50

60

70

80

90

%

Round 2 Bron: Brumammo

24



In alle gemeenten zien we een stijging van het percentage uitgenodigde vrouwen tussen de eerste en de tweede ronde. Deze stijging is groter in Anderlecht en Molenbeek. In de tweede ronde zien we een lichte homogenisering van het percentage uitnodigingen tussen de gemeenten (tussen 75 en 83 %) [12].

5.2

Mammotests per ronde naar leeftijd en naar woonplaats van de vrouwen

In de eerste ronde werden bij de Brusselse vrouwen 5 804 mammotests uitgevoerd. In de tweede ronde waren er dit 8 362. Aantal bij Brusselse vrouwen uitgevoerde mammotests per ronde en leefijdscategorie (2003-2006) Round 1 Round 2 Leeftijd n % n % 50-54 jaar 1 644 28,7 2 339 28,0 55-59 jaar 1 570 27,4 2 327 27,8 60-64 jaar 1 299 22,7 1 976 23,6 65-69 jaar 1 214 21,2 1 720 20,6 Totaal 5 727 100,0 8 362 100,0 Vrouwen die een mammotest ondergingen voor de leeftijd van 50 of na 70 jaar werden niet opgenomen. Tabel 7

De verdeling van de mammotests naar leeftijd (tabel 7) weerspiegelt de verdeling van de bevolking volgens de leeftijd. De dekkingsgraad van de mammotest geeft het percentage weer van vrouwen van 50 tot 69 jaar die een mammotest hebben ondergaan ten opzichte van de vrouwen van dezelfde leeftijdsgroep die zijn ingeschreven in het Rijksregister. Deze dekkingsgraad is kleiner voor de vrouwen van 50-54 jaar, wat kan worden verklaard door het feit dat in deze leeftijdsgroep minder vrouwen werden uitgenodigd (zie tabel 6). De dekkingsgraad van de mammotest is het hoogst in de leeftijdsgroep 60-64 jaar. Tabel 8

12 De woonplaats van de vrouwen die ontbraken in de databank 2003 is niet bekend; hun spreiding naar gemeente beïnvloedt mogelijk de evolutie van de deelnamecijfers per gemeente.

Dekkingsgraad van de mammotest bij de Brusselse vrouwen per ronde naar leeftijdscategorie (2003-2006) Round 1 Round 2 Rijksregister MMT Dekking Rijksregister MMT 50-54 jaar 30 094 1 644 5,5 30 505 2 339 55-59 jaar 27 649 1 570 5,7 28 527 2 327 60-64 jaar 21 790 1 299 6,0 22 303 1 976 65-69 jaar 21 010 1 214 5,8 20 792 1 720 Totaal 100 543 5 727 5,7 102 127 8 362 Vrouwen die een mammotest ondergingen voor de leeftijd van 50 of na 70 jaar werden niet opgenomen.


Dekking 7,7 8,2 8,9 8,3 8,2


25

Het aantal mammotests is tussen de twee rondes in alle gemeenten gestegen, behalve in Oudergem (tabel 9). De stijgingen variëren van 24 tot 83 %. In 6 gemeenten is het aantal mammotests met meer dan 50 % gestegen. Tabel 9

Jaarlijks in Brussel uitgevoerd aantal mammotests bij Brusselse vrouwen naar woongemeente (2003-2006) Round 1 Round 2 Evolutie R1-R2* Woongemeente 2003 2004 Totaal 2005 2006 Totaal n % Anderlecht 236 354 590 315 547 862 272 46,1 Oudergem 73 168 241 97 141 238 -3 -1,2 Sint-Agatha-Berchem 70 113 183 113 151 264 81 44,3 Brussel 296 377 673 413 632 1045 372 55,3 Etterbeek 106 113 219 110 162 272 53 24,2 Evere 70 112 182 125 209 334 152 83,5 Vorst 123 161 284 158 269 427 143 50,4 Ganshoren 78 139 217 99 199 298 81 37,3 Elsene 115 176 291 161 220 381 90 30,9 Jette 200 270 470 283 397 680 210 44,7 Koekelberg 41 63 104 52 98 150 46 44,2 Sint-Jans-Molenbeek 190 290 480 300 480 780 300 62,5 Sint-Gillis 69 104 173 88 149 237 64 37,0 Sint-Joost-Ten-Node 39 72 111 63 94 157 46 41,4 Schaarbeek 226 298 524 339 455 794 270 51,5 Ukkel 121 163 284 167 275 442 158 55,6 Watermaal-Bosvoorde 66 70 136 97 95 192 56 41,2 Sint-Lambrechts-Woluwe 174 208 382 195 281 476 94 24,6 Sint-Pieters-Woluwe 110 150 260 142 191 333 73 28,1 Totaal Brussel RC* 2 403 3 401 5 804 3 317 5 045 8 362 2 558 44,1 * n = MMT round 2 - MMT round 1 ; % = (MMT round 2 - MMT round 1)/ MMT round 1*100 Bijlage 2 presenteert de maandelijkse evolutie van de mammotests voor elke gemeente. De dekkingsgraad van de mammotest neemt voor alle gemeenten toe, behalve voor de gemeente Oudergem. Berchem, Evere, Jette en Molenbeek zijn de gemeenten waar het verschil tussen de twee rondes het grootst is (figuur 9).

26



Figuur 9

Dekkingsgraad van de mammotest bij de Brusselse vrouwen per ronde en woongemeente (2003-2006) Gemeenten

Sint-Pieters-Woluwe

7,2

5,7

Sint-Lambrechts-Woluwe

8,2

6,6

Watermaal-Bosvoorde

6,0

4,4

Ukkel

4,7

3,0

Schaarbeek

8,2

5,5

Sint-Joost-ten-Node

9,0

6,7

Sint-Gillis

6,6

4,9

Sint-Jans-Molenbeek

10,9

6,9

Koekelberg

8,9

6,1

Jette

14,4

10,0

Elsene

5,5

4,2

Ganshoren

11,7

8,5

Vorst

8,6

5,6

Evere

8,7

4,7

Etterbeek

7,0

5,6

Brussel-stad

8,0

5,2

Sint-Agatha-Berchem

11,5

8,2 7,0 7,2

Oudergem Anderlecht

9,0

6,1

0

2

4

6

8 Round 1

10 Round 2

12

14

16

18 % Bron: Brumammo

Bijlage 3 geeft de dekkingsgraad per mammotest volgens de leeftijd en de gemeente.



27

5.3

Deelname aan het programma

De participatiegraad meet het aantal vrouwen die een mammotest hebben ondergaan ten opzichte van het aantal uitgenodigde vrouwen. Deze participatiegraad neemt van de eerste naar de tweede ronde lichtjes toe in het Brussels Gewest: van 9,1 % in de eerste ronde tot 10,4 % in de tweede ronde [13].

13 De participatiegraad is voor de tweede ronde slechts 10,0 % als we rekening houden met het werkelijke aantal verzonden uitnodigingen (zie toelichting paragraaf 5.1).

Wat de participatiegraad per woongemeente van de vrouw betreft (tabel 10), zien we voor de twee rondes een zeer lage participatiegraad voor drie gemeenten: Ukkel (4,2 en 5,9 %), Watermaal-Bosvoorde (6,5 en 7,7 %) en Elsene (6,8 en 7,1 %). Voor alle gemeenten is de participatiegraad gestegen, behalve voor Oudergem en SintGillis. Het grootste verschil tussen de twee rondes wordt vastgesteld in Evere (7,8 en 11,2 %). Vier gemeenten hebben zowel voor de 1ste als voor de 2de ronde een relatief hogere participatiegraad: Jette (15,3 en 17,9 %), Ganshoren (12,8 en 14,7 %), Sint-Agatha-Berchem (12,1 en 14,6 %) en Sint-Jans-Molenbeek (11,7 en 13,2 %). Het Vlaamse programma heeft waarschijnlijk een invloed op de eenheden, voorschrijvers en/of Nederlandstalige vrouwen die meer aanwezig zijn in het noordwesten van het Gewest.

Tabel 10

Participatiegraad van Brusselse vrouwen per ronde en per woongemeente (2003-2006) Round 1 Gemeente ParticipatieUitnodigingen MMT Uitnodigingen graad Anderlecht 5 181 583 11,3 7 444 Oudergem 2 287 240 10,5 2 639 Sint-Agatha-Berchem 1 498 182 12,2 1 811 Brussel-Stad 7 810 668 8,6 10 048 Etterbeek 2 466 217 8,8 3 014 Evere 2 316 181 7,8 2 978 Vorst 2 979 281 9,4 4 017 Ganshoren 1 698 217 12,8 2 034 Elsene 4 211 286 6,8 5 388 Jette 3 041 466 15,3 3 789 Koekelberg 1 061 104 9,8 1 343 Sint-Jans-Molenbeek 4 075 477 11,7 5 926 Sint-Gillis 1 920 173 9,0 2 819 Sint-Joost-Ten-Node 1 020 110 10,8 1 429 Schaarbeek 6 224 518 8,3 7 853 Ukkel 6 666 281 4,2 7 497 Watermaal-Bosvoorde 2 092 135 6,5 2 479 Sint-Lambrechts-Woluwe 3 964 377 9,5 4 353 Sint-Pieters-Woluwe 3 254 259 8,0 3 476 Totaal Brussel HG 63 763 5 755 9,0 80 337 Buiten woonplaats onbekend

28


Round 2 MMT 862 238 264 1 045 272 334 427 298 381 680 150 780 237 157 794 442 192 476 333 8 362

Participatiegraad 11,6 9,0 14,6 10,4 9,0 11,2 10,6 14,7 7,1 17,9 11,2 13,2 8,4 11,0 10,1 5,9 7,7 10,9 9,6 10,4


In de tweede ronde is de participatiegraad voor alle leeftijdsgroepen praktisch gelijk, alleen voor de leeftijdsgroep 65-69 jaar is hij lager (voor de 1ste ronde beschikken we niet over gegevens per leeftijdsgroep). Tabel 11

50-54 jaar 55-59 jaar 60-64 jaar 65-69 jaar Totaal

5.4

Participatiegraad aan de tweede ronde bij de Brusselse vrouwen per leeftijdsgroep 2005-2006 Uitnodigingen Mammotest Participatiegraad 22 309 2 339 10,5 22 091 2 327 10,5 18 469 1 976 10,7 17 777 1 720 9,7 80 646 8 362 10,4

Sensibilisering van de doelgroep voor het programma

Heel wat factoren hebben een invloed op de deelname aan het programma en verklaren de verschillen die tussen de twee rondes worden waargenomen in (en tussen) de gemeenten: – de volledigheid van de databanken – de structuur van de bevolking (we weten niet of de vrouwen die niet waren opgenomen in de databank van 2003 homogeen waren verdeeld over alle gemeenten en leeftijdsgroepen) – het dynamisme van de gemeente en de lokale verenigingen bij het informeren over en/ of de promotie van het programma – de deelname en de houding van de voorschrijvers – de houding van de radiologie-eenheden [14] die al dan niet aan het programma deelnemen – de externe interventies (zoals het Brusselse CLPS en LOGO) ten aanzien van de gemeenten.

14 Slechts gedeeltelijk aangezien de eenheden niet enkel werken met de vrouwen uit de gemeente waarin ze gevestigd zijn.

Brumammo verstuurt samen met de eerste uitnodiging voor het programma een tweetalige informatiebrochure en de lijst van de eenheden die aan het programma deelnemen. Het deel van de bevolking dat deze informatie ontvangt hangt dus af van de doelgroep die is opgenomen in de databank. In 2005 werd de campagne bestemd voor de Franse Gemeenschap ook verspreid in Brussel (affiches, brochures, radio- en tv-spots). Sinds 2005 hebben LOGO en het CLPS het communicatiemateriaal “Bustehouder”, dat in Vlaanderen wordt gebruikt, vertaald in het Frans. In 2005 en 2006 hebben ze samen met Brumammo de gemeenten benaderd om hun hulp aan te bieden bij het organiseren van een activiteitenprogramma voor de promotie van de screeningcampagne. De interventies vonden dus allemaal plaats in de tweede ronde, in de volgende gemeenten: Oudergem, Brussel-Stad (Centraal Station), Etterbeek, Evere, Jette, Ukkel en Sint-Pieters-Woluwe. Bijlage 2 presenteert de maandelijkse evolutie van het aantal mammotests voor elke gemeente. We zien punctuele stijgingen op bepaalde data, maar de reden daarvan is moeilijk te achterhalen. Voorzichtigheidshalve worden deze absolute cijfers best samen geanalyseerd met de dekkingsgraden gepresenteerd in paragrafen 5.1, 5.2 en 5.3. Bijlage 4 geeft een overzichtstabel van de verschillende indicatoren per gemeente.



29

6. Wijze van deelname en motivatie van de Brusselse vrouwen 6.1

Wijze van deelname (uitnodiging of voorschrift)

Op verzoek van de huisartsen werd voorzien dat de radiologische eenheid registreert of een vrouw zich aanbood met een uitnodiging van Brumammo dan wel met een voorschrift van een arts. Helaas ontbreekt deze informatie vaak: 19 % ontbrekende gegevens voor de eerste ronde en 26 % voor de tweede ronde. De gegevensverzameling laat ook niet toe om de vrouwen te identificeren die zich aanboden met zowel een uitnodiging als een voorschrift. Deze vrouwen worden beschouwd als vrouwen met een voorschrift. Het aantal vrouwen met een uitnodiging wordt daardoor onderschat. Wel duidelijk is dat tussen de twee rondes de verhouding uitnodigingen en voorschriften is omgekeerd. Het aantal voorschriften daalt zowel in absolute als in relatieve waarde. Aantal uitgevoerde mammotests per ronde en per wijze van deelname, Brusselse vrouwen (2003-2006) Round 1 Round 2 Wijze van deelname n % n % Uitnodiging 1 934 41,2 4 185 67,9 Voorschrift 2 764 58,8 1 977 32,1 Totaal 4 698 100,0 6 162 100,0 Ontbrekende gegevens: Round 1: 19,1 % ; Round 2: 26,3 % Tabel 12

Tussen 2005 en 2006 is het aantal voorschriften in absolute cijfers echter gestegen (tabel 13). Dit kan deels worden verklaard door een interventie om de deelname van de voorschrijvende huisartsen op te voeren: in februari 2006 verstuurde Brumammo een informatiepakket [15] naar 1 100 huisartsen die actief zijn in Brussel. Jaarlijkse evolutie van het aantal mammotests naar wijze van deelname, Brusselse vrouwen (2003-2006) 2003 2004 2005 2006 Wijze van deelname n % n % n % n % Uitnodiging 518 30,0 1 416 47,6 1 575 64,9 2 610 69,8 Voorschrift 1 208 70,0 1 556 52,4 850 35,1 1 127 30,2 Totaal 1 726 100,0 2 972 100,0 2 425 100,0 3 737 100,0 Ontbrekende gegevens: Round 1: 19,1 % ; Round 2: 26,3 % Tabel 13 15 Dit pakket omvatte een brief ondertekend door de verantwoordelijken van de Universitaire Centra voor Algemene Geneeskunde, een speciaal voorschriftenboekje voor de mammotest en een exemplaar van de informatiebrochure voor de patiënten. Uit de evaluatie (met een telefonische bevraging van 20 artsen) bleek dat 9 artsen op 20 zich herinnerden het pakket te hebben ontvangen en dat een derde van hen (3) het voorschriftenboekje gebruikt. Zeer positief (voor zover tenminste de enquête als representatief kan worden beschouwd) is dat bijna alle artsen Brumammo kenden.

30


De uitnodigingen vormen de belangrijkste wijze van deelname van vrouwen aan de tweede ronde, en dit in alle leeftijdsgroepen (tabel 14). Er is geen significant verschil tussen de leeftijdsgroepen. Tabel 14 Leeftijd 50-54 jaar 55-59 jaar 60-64 jaar 65-69 jaar Totaal

Aandeel uitgevoerde mammotests naar leeftijd, ronde en wijze van deelname, Brusselse vrouwen (2003-2006) Round 1 Round 2 Uitnodiging Voorschrift Uitnodiging Voorschrift Totaal Totaal n % n % n % n % 1 343 580 43,2 763 56,8 1 693 1 132 66,9 561 49,6 1 266 499 39,4 767 60,6 1 701 1 161 68,3 540 46,5 1 061 440 41,5 621 58,5 1 472 996 67,7 476 47,8 965 410 42,5 555 57,5 1 296 896 69,1 400 44,6 4 635 1 929 41,6 2 706 58,4 6 162 4 185 67,9 1 977 47,2

6. Wijze van deelname en motivatie van de Brusselse vrouwen


31

In alle gemeenten zien we hetzelfde patroon tussen de twee ronden: meer uitnodigingen en minder voorschriften. Het verschil is het grootst in de gemeente Anderlecht (figuur 10). Figuur 10

Aandeel uitgevoerde mammotests naar woongemeente van de vrouw, ronde en wijze van deelname (2003-2006) Sint-Pieters-Woluwe (R2) Sint-Pieters-Woluwe (R1)

Sint-Lambrechts-Woluwe (R2) Sint-Lambrechts-Woluwe (R1) Watermaal-Bosvoorde (R2) Watermaal-Bosvoorde (R1) Ukkel (R2) Ukkel (R1) Schaarbeek (R2) Schaarbeek (R1) Sint-Joost-ten-Node (R2) Sint-Joost-ten-Node (R1) Sint-Gillis (R2) Sint-Gillis (R1) Sint-Jans-Molenbeek (R2) Sint-Jans-Molenbeek (R1) Koekelberg (R2) Koekelberg (R1) Jette (R2) Jette (R1) Elsene (R2) Elsene (R1) Ganshoren (R2) Ganshoren (R1) Vorst (R2) Vorst (R1) Evere (R2) Evere (R1) Etterbeek (R2) Etterbeek (R1) Brussel-Stad (R2) Brussel-Stad (R1) Sint-Agatha-Berchem (R2) Sint-Agatha-Berchem (R1) Oudergem (R2) Oudergem (R1) Anderlecht (R2) Anderlecht (R1) 0

10

20

30

40

50

Uitnodiging

60

70

80

90

100

Voorschrift Bron: Brumammo

32



6.2 Factoren die vrouwen motiveerden om de mammotest te laten uitvoeren Bij de mammotest is voorzien dat de vrouw gevraagd wordt wat haar heeft doen beslissen om de mammotest te laten uitvoeren. De lijst van mogelijke antwoorden is vooraf gedefinieerd: uitnodiging, gynaecoloog, huisarts, media, vriendin, andere. De non-respons voor deze variabele ligt erg hoog (vermoedelijk ook omdat de vraag niet altijd werd gesteld) en neemt nog toe met de jaren (tabel 15). Aandeel van gescreende vrouwen voor wie geen antwoord beschikbaar is op de vraag naar de motivatie voor deelname aan het screeningsprogramma, per jaar, (2003-2006) Jaar Mammotests Non-respons % 2003 3 284 1 211 36,9 2004 4 312 1 603 37,2 Totaal Round 1 7 596 2 814 37,0 2005 4 106 1 633 39,8 2006 6 027 2 783 46,2 Totaal Round 2 10 133 4 416 43,6 NB: non-respons = geen enkel vakje werd aangeduid, respons = minstens 1 vakje werd aangeduid Tabel 15

Factoren die vrouwen motiveerden om de mammotest te laten uitvoeren, naar gewest waarin de vrouw woonachtig is (2003-2006) Round 1 Round 2 Brussel Vlaanderen Wallonië Totaal R1 Brussel Vlaanderen Wallonië Totaal R2 (n=3 611) (n=972) (n=187) (n=4 770) (n=4 831) (n=717) (n=167) (n=5 715) n % n % n % n % n % n % n % n % Uitnodiging 1 763 48,8 92 9,5 49 26,2 1 904 39,9 3 128 64,73 97 13,5 30 18,0 3 255 57,0 Gynaecoloog 751 20,8 609 62,7 35 18,7 1 395 29,2 624 12,9 412 57,5 25 15,0 1 061 18,6 Huisarts 945 26,2 149 15,3 15 8,0 1 109 23,2 1 055 21,8 99 13,2 22 13,8 1 176 20,6 Media 20 0,6 7 0,7 2 1,1 29 0,6 15 0,3 15 0,3 Vriend(inn)en 10 0,3 0 0,0 1 0,1 11 0,2 7 0,1 1 0,1 8 0,1 Andere 287 7,9 141 14,5 91 48,7 519 10,9 277 5,7 124 17,3 93 55,7 494 8,6 – % ten opzichte van het aantal vrouwen dat minstens 1 mogelijk antwoord aankruiste – Meerdere antwoorden mogelijk dus optelling over factoren niet interpreteerbaar – Ontbrekende gegevens door non-respons: Round 1 (2003-2004): n= 2814 (37,2 %), Round 2 (2005-2006): n= 4416 (43,6 %) Tabel 16

Gezien het aantal ontbrekende gegevens moet tabel 16 en de bijhorende commentaar voorzichtig worden geïnterpreteerd. Onder de in Brussel uitgevoerde mammotests dalen het aantal en de verhouding vrouwen die door hun gynaecoloog werden gemotiveerd sneller dan het aantal en de verhouding vrouwen die zijn doorverwezen door de huisarts. Het hoge percentage gynaecologen voor de patiënten die in Vlaanderen wonen, kan deels worden verklaard door een praktijk van interne verwijzing binnen de instelling: de ziekenhuisgynaecologen sturen hun patiënten door naar de radiologische eenheid van het ziekenhuis. Dat geldt duidelijk voor het UZ-Brussel, maar is veel minder duidelijk voor andere ziekenhuiscentra.



33

De informatiecampagne van de Franse Gemeenschap van eind 2005 blijkt geen impact te hebben (het media-item blijft marginaal), maar men kan veronderstellen dat deze impact wordt gemaskeerd door het belang dat wordt toegekend aan de voorschrijver (vrouwen die zijn geïnformeerd door de campagne vragen het advies van hun arts). Het percentage van het item “Andere” is hoog en constant voor de vrouwen die in Wallonië wonen. Dat kan worden verklaard door de historiek van centrum van de UCL (medisch “check-up” centrum). Gezien het aantal ontbrekende gegevens zullen we de gegevens volgens de eenheid (10 tot 90 % ontbrekende gegevens naargelang de eenheid), de leeftijdsgroep en de woongemeente van de vrouw hier niet analyseren.

34



7. Termijn tussen de uitvoering van de mammotest en de verzending van het resultaat [16] De hier bestudeerde termijn betreft de periode tussen de datum van uitvoering van de mammotest en de datum waarop het resultaat van de tweede (evt. derde) lezing door Brumammo wordt opgestuurd aan de radioloog die de eerste lezing heeft uitgevoerd. Dit deel van het rapport bevat de gegevens over de Brusselse en de niet-Brusselse vrouwen.

7.1

Termijn tussen de mammotest en de verzending van de resultaten aan de 1ste lezer

De mediane termijn [17] tussen de datum van de mammotest en de datum van verzending van het resultaat naar de radioloog voor de eerste lezing bedraagt voor de periode 20052006 12 dagen; ten opzichte van de eerste ronde betekent dit een verbetering met twee 16 Negatieve en zeer lange termijnen (> 300 dagen) zijn dagen (14 dagen in 2003-2004). uitgesloten uit de berekeningen. Het aandeel van de resultaten dat werd verzonden binnen de eerste week is verbeterd: het 17 Termijn waarbinnen 50 % van de betreft 16,5 % in de tweede ronde (6,7 % in de eerste ronde). Drie vierde van de resultaten werd naar de 1ste lezer verstuurd binnen 17 dagen na de resultaten is verzonden. mammotest (21 dagen bij de eerste ronde). Tabel 17 Aantal mammotests Mediane termijn Termijn 25 % [18] Termijn 75 % [19] Termijn Binnen 1 week In 2de tot 4de week 5de week of later Totaal n=Aantal mammotests

Evolutie van de termijn tussen de mammotest en de verzending van de resultaten aan de eerste lezer (2003-2006) Round 1 Round 2 7 003 10 122 14 dagen 12 dagen 10 dagen 8 dagen 21 dagen 17 dagen 2003 n % 197 7,3 2 066 76,5 438 16,2 2 701 100,0

2004 n % 275 6,4 3 558 82,7 469 10,9 4 302 100,0

Round 1 n % 472 6,7 5 624 80,3 907 13,0 7 003 100,0

2005 n % 681 16,6 3 012 73,5 406 9,9 4 099 100,0

2006 Round 2 n % n % 989 16,4 1 670 16,5 4 272 70,9 7 284 72,0 762 12,7 1 168 11,5 6 023 100,0 10 122 100,0

We noteren dat deze termijn geen enkele aanduiding geeft van de termijn waarbinnen de vrouw werd geïnformeerd (termijn tussen de dag waarop ze haar mammotest laat uitvoeren en de dag waarop ze werkelijk op de hoogte wordt gebracht van het resultaat [20]). resultaten is verzonden. Deze termijn kan worden opgedeeld in 2 onderscheiden periodes: de termijn tussen de 19 Termijn waarbinnen 75 % van de mammotest en de tweede lezing en de termijn tussen de tweede (derde) lezing en de resultaten is verzonden. verzending van het resultaat. Deze worden beschreven in de volgende paragrafen. 18 Termijn waarbinnen 25 % van de

20 Na verzending moet het resultaat worden gelezen door de radioloog. Hij dient dan een kopie van de resultaten te maken en deze aan de doorverwijzende arts te sturen die dan op zijn beurt de vrouw moet contacteren.


35

7.2

Termijn tussen de mammotest en de 2de lezing

De duur van deze termijn, waaraan zowel de radioloog als Brumammo [21] een bijdrage leveren, is niet verbeterd: noch de mediane waarde (10 dagen), noch het percentage van dient de radioloog de resultaten van de de resultaten verzonden in de eerste week (21,9 % in de tweede ronde versus 20,9 % in de eerste lezing samen met de foto’s op te eerste ronde). Het aandeel tweede lezingen binnen een zeer korte termijn (de eerste vijf sturen naar Brumammo. Brumammo dagen) neemt af en het aandeel lezingen uitgevoerd binnen een zeer lange termijn (meer dient vervolgens een tweede (derde) dan 29 dagen) neemt toe. lezing uit te voeren. 75 % van de tweede lezingen wordt uitgevoerd binnen 16 dagen na de mammotest (15 22 Geconfronteerd met hetzelfde dagen in 2003-2004) (tabel 18). fenomeen wordt in het Franse 21 Eens een mammotest uitgevoerd

programma niet langer een tweede lezing opgelegd na een positieve mammotest en een onmiddellijk diagnostisch onderzoek toegestaan. In 2004 liet 10,9 % van de vrouwen zich zo bijkomend onderzoeken na de eerste lezing, waarbij in 58 % van de gevallen het onderzoek negatief is na de positieve mammotest (Bron: Paty A-C., Ancelle-Park R., Julien M. et Bloch J., Programme de dépistage du cancer du sein en France, résultats 2004, Institut de Veille Sanitaire, Août 2006).

Tabel 18

Hoewel de duur van de termijn tussen het onderzoek en het resultaat voor de vrouwen onmiskenbaar een aanleiding is voor ongerustheid, is het mogelijk dat de termijn voor bijkomende onderzoeken na een positieve mammotest er niet al te zeer door wordt aangetast. Bij positieve mammotests wordt een deel van het programma door de radiologische eenheden namelijk vaak overgeslagen. Ze brengen de vrouw dan onmiddellijk op de hoogte om al bijkomende onderzoeken te kunnen uitvoeren, zonder het resultaat van de tweede/derde lezing af te wachten (persoonlijke mededeling van J.B.Burrion, Brumammo). Dit zou dus kunnen verklaren waarom de eenheden geen hoogdringendheid toekennen aan het versturen van hun foto’s voor de tweede lezing. Deze praktijk beantwoordt evenwel niet aan de aanbevolen kwaliteitscriteria van het programma, waaronder het uitvoeren van een tweede lezing [22].

Evolutie van de termijn tussen de mammotest en de tweede lezing (2003-2006) Round 1

Aantal mammotests

Round 2

7 531

10 130

10 dagen

10 dagen

Termijn 25 %

7 dagen

7 dagen

Termijn 75 %

15 dagen

16 dagen

Mediane termijn

2003 Termijn

2004

Round 1

2005

2006

Round 2

n

%

n

%

n

%

n

%

n

%

n

%

De 1 5 dagen (J0-J4)

373

11,6

281

6,5

654

8,7

315

7,7

470

7,8

785

7,7

6 of 7 dag (J5-J6)

358

11,1

560

13,0

918

12,2

576

14,0

858

14,2

1 434

14,2

2 tot 4 week

2 226

69,0

3 151

73,2

5 377

71,4

2 874

70,0

4 061

67,4

6 935

68,5

5 week of later

270

8,4

312

7,3

582

7,7

339

8,3

637

10,6

976

9,6

3 227

100,0

4 304

100,0

7 531

100,0

4 104

100,0

6 026

100,0 10 130

100,0

ste

de

de

de

de

de

Totaal n= Aantal mammotests

In tabel 19 zien we grote verschillen in de termijnen naargelang de eenheden. Voor sommige eenheden wordt een groot aandeel van zeer lange termijnen (meer dan 29 dagen) genoteerd.

36

GEORGANISEERDE SCREENINGSPROGRAMMA VOOR BORSTKANKER IN HET BRUSSELS GEWEST 7. Termijn tussen

de uitvoering van de mammotest en de verzending van het resultaat

Tabel 19 PC 1090 1070 1000 1050 1070 1070 1080 1070 1000 1040 1190 1082 1200 1180 1180 1170 1070 1200 1050 1180 1180 1180 1000 1000 1030 1040 1000 1200 1210 1180 1083 1190

Verdeling van de termijnen tussen mammotest en tweede lezing, naargelang de radiologische eenheid van lezing (2003-2006) Round 1 Round 2 Naam van de eenheid Totaal J0-J4 J5-J6 J7-J28 J29 & + Totaal J0-J4 J5-J6 J7-J28 J29 & + UZ-Brussel 2 348 5,5 9,7 82,2 2,6 2 710 7,9 10,6 77,4 4,2 St-Anna – St-Remi Kliniek 253 29,2 15,4 53,4 2,0 467 12,6 17,6 64,2 5,6 Jules Bordet Instituut 508 2,4 4,1 41,5 52,0 306 0,3 2,0 47,1 50,7 Etterbeek-Elsene Ziekenhuis 210 3,8 20,5 69,5 6,2 290 2,1 4,8 86,6 6,6 Centrum voor Radiologie van Dr Trefois 131 6,1 2,3 60,3 31,3 138 1,4 2,9 26,8 68,8 Erasmus Ziekenhuis 132 9,8 4,5 69,7 15,9 243 18,5 20,2 59,3 2,1 Centrum voor Radiologie van Dr Bersou 313 14,1 11,8 73,5 0,6 567 12,0 23,1 59,6 5,3 Bracops Ziekenhuis 138 25,4 4,3 68,8 1,4 250 33,6 9,6 50,4 6,4 Kliniek Sint Jan 595 17,0 22,0 60,7 0,3 853 12,8 38,7 47,2 1,3 Kliniek Sint Michiel 214 4,7 33,5 60,0 1,9 80 3,8 18,8 68,8 8,8 Molière Longchamps Ziekenhuis 274 10,2 17,9 71,5 0,4 495 10,5 21,8 65,7 2,0 Hôpital français 63 49,2 7,9 42,9 0,0 110 14,5 21,8 59,1 4,5 UCL – Preventie en screening eenheid 744 3,9 13,0 78,5 4,6 677 0,6 0,3 92,2 6,9 Brussels Senology Center 85 9,4 12,9 64,7 12,9 144 4,2 16,0 66,0 13,9 Kabinet Med. Beeldvorming van de borst 9 33,3 11,1 55,6 0,0 Mammo. eenheid van Dr Borremans 119 8,4 14,3 76,5 0,8 168 20,8 32,1 47,0 0,0 Algemeen Mammo. en Echo. Centrum 24 0,0 0,0 91,7 8,3 49 2,0 6,1 83,7 8,2 Centr. voor Med. Beeldvorming Broqueville 126 15,9 3,2 65,1 15,9 276 0,7 2,2 48,6 48,6 Centrum voor Radiologie van Dr Laduron 60 10,0 1,7 73,3 15,0 77 3,9 7,8 64,9 23,4 Kliniek St Elisabeth 99 6,1 6,1 72,7 15,2 168 6,5 5,4 53,6 34,5 Kliniek Edith Cavell 135 8,9 9,6 72,6 8,9 196 5,1 5,6 57,7 31,6 Medisch Centrum van Ukkel 40 12,5 27,5 60,0 0,0 UMC St-Pieter 145 2,8 15,2 73,8 8,3 212 1,9 29,7 63,2 5,2 César de Paepe Ziekenhuis 104 7,7 11,5 72,1 8,7 214 1,9 7,0 83,6 7,5 Medisch Centrum Europa Lambermont 161 3,7 9,3 78,9 8,1 390 2,8 11,3 78,2 7,7 Kliniek Park Léopold 159 4,4 14,5 75,5 5,7 286 0,0 8,0 76,2 15,7 Lothier algemene kliniek 24 12,5 0,0 75,0 12,5 45 11,1 17,8 68,9 2,2 Centr. voor Med. Beeldvorming van de borst 160 13,8 23,1 62,5 0,6 295 7,1 19,0 71,5 2,4 St-Joost-ten-Node algemene kliniek 23 34,8 21,7 43,5 0,0 74 5,4 16,2 67,6 10,8 Privaat Centrum voor Radiodiagnose 27 7,4 0,0 70,4 22,2 52 1,9 5,8 71,2 21,2 Kliniek van de Basiliek 81 1,2 4,9 81,5 12,3 238 1,3 7,1 87,0 4,6 Mammo. eenheid van Dr Hubert 19 0,0 0,0 100,0 0,0 60 3,3 8,3 86,7 1,7

7. Termijn tussen de uitvoering van de mammotest en de verzending van hetGEORGANISEERDE resultaat SCREENINGSPROGRAMMA VOOR BORSTKANKER IN HET BRUSSELS GEWEST

37

7.3

Termijn tussen de 2de lezing en de verzending van het resultaat aan de 1ste lezer

Deze termijn, waarvoor Brumammo verantwoordelijk is, is tussen de twee rondes fors verbeterd: in de periode 2005-2006 werd 83,1 % van de brieven verzonden op dezelfde dag of de dag na de tweede lezing (tegenover 43,4 % in 2003-2004).

Tabel 20 Aantal mammotests Mediane termijn Termijn 25 % Termijn 75 % Termijn Zelfde dag (J0) De volgende dag (J1) 1ste week (J2–J6) 4 weken (J7-J27) Meer dan 4 weken Totaal n=Aantal mammotests

38

Termijn tussen tweede lezing en verzending (2003-2006) Round 1 Round 2 6 984 10 122 2 dagen 0 dagen 1 dag 0 dagen 6 dagen 1 dag 2003 n 279 590 1 098 678 42 2 687

% 10,4 22,0 40,9 25,2 1,6 100

2004 n 805 1 359 1 428 673 32 4 297

% 18,7 31,6 33,2 15,7 0,7 100

Round 1 n % 1 084 15,5 1 949 27,9 2 526 36,2 1 351 19,3 74 1,1 6 984 100


2005 n 2 282 1 232 505 44 36 4 099

% 55,7 30,1 12,3 1,1 0,9 100

2006 n 3 222 1 668 935 131 67 6 023

% 53,5 27,7 15,5 2,2 1,1 100

Round 2 n % 5 504 54,4 2 900 28,7 1 440 14,2 175 1,7 103 1,0 10 122 100


7.4

Termijn tussen de tweede en de derde lezing

Als de eerste twee lezingen niet overeenstemmen, kan men nog overgaan tot een derde lezing. De termijnen blijven substantieel (rekening houdend met het feit dat de 2de en 3de lezingen worden uitgevoerd bij Brumammo) maar zijn sterk verbeterd: de mediane termijn daalt van 6 naar 2 dagen. In de periode 2005-2006 werd 75 % van de 3de lezingen uitgevoerd binnen 4 dagen na de tweede lezing (8 dagen in 2003-2004).

Tabel 21 Aantal mammotests Mediane termijn Termijn 25 % Termijn 75 % Termijn Zelfde dag (J0) De volgende dag (J1) 1ste week (J2–J6) 4 weken (J7-J27) Meer dan 4 weken Totaal

Termijn tussen tweede en derde lezing (2003-2006) Round 1 Round 2 1 642 1 093 6 dagen 2 dagen 3 dagen 1 dag 8 dagen 4 dagen 2003 n 91 70 274 338 15 788

% 11,5 8,9 34,8 42,9 1,9 100

2004 n 14 106 431 302 1 854

% 1,6 12,4 50,5 35,4 0,1 100

Round 1 n % 105 6,4 176 10,7 705 42,9 640 39,0 16 1,0 1 642 100

2005 n % 25 5,1 156 32,0 282 57,9 24 4,9 487 100

2006 n % 24 4,0 138 22,8 409 67,5 35 5,8 606 100

Round 2 n % 49 4,5 294 26,9 691 63,2 59 5,4 1 093 100

7. Termijn tussen de uitvoering van de mammotest en de verzending van hetGEORGANISEERDE resultaat SCREENINGSPROGRAMMA VOOR BORSTKANKER IN HET BRUSSELS GEWEST

39

7.5

Overzicht van de verschillende termijnen

Onderstaande tabel geeft een overzicht van de verschillende termijnen in de periode 20052006 (tweede ronde). Ter vergelijking worden de termijnen van de eerste ronde telkens cursief vermeld tussen haakjes.

Tabel 22

Overzicht van de termijnen in de tweede ronde (/eerste ronde) Mediane termijn

Mammotest-tweede lezing Tweede lezing-verzending resultaat aan eerste lezer Mammotest- verzending van resultaat aan eerste lezer

10 dagen (10 d) 0 dagen (2 d) 12 dagen (14 d)

Termijn ≤ 1 week 21,9 % (20,9 %) 97,3 % (79,6 %) 16,5 % (6,7 %)

Termijn ≤ 4 weken 90,4 % (92,3 %) 99,0 % (98,9 %) 88,5 % (87,0 %)

De termijn tussen de datum van de mammotest bij de vrouw en de datum van verzending van het uiteindelijke resultaat aan de radioloog die de eerste lezing uitvoerde is tussen de eerste en de tweede ronde verbeterd, met name wat het percentage van de resultaten verzonden binnen een zeer korte termijn (≤ een week) betreft. Deze verbetering is vooral de vrucht van een snellere informatieverwerking tussen de tweede lezing en de verzending van het resultaat door de referentie-eenheid. Zoals eerder gezegd zegt deze termijn maar weinig over de werkelijke termijn waarbinnen de vrouw op de hoogte wordt gebracht van het resultaat. Het is belangrijk om ook deze termijn te ramen. De termijnen tussen de mammotest en de tweede lezing blijven lang en verschillen sterk van de ene radiologie-eenheid tot de andere.

40



8. Resultaten van de mammotest Dit deel van het rapport gebruikt de gegevens over de Brusselse en de niet-Brusselse vrouwen.

8.1

Densiteit van het borstweefsel

Bij de lezing van de mammotest wordt de lezers gevraagd om de borsten te classificeren. Ze hebben daarbij de keuze tussen vet, gemengd of dens. Op 7 596 mammotests in de eerste ronde waren er 1 540 gevallen waarbij deze vraag niet werd ingevuld door de eerste lezer en door de tweede lezer in 289 gevallen. In de tweede ronde betreft het 851 op 10 133 vrouwen voor de eerste lezer en 203 voor de tweede. Waarom deze vraag werd opengelaten is niet bekend. Is het omdat de lezers zich niet kunnen uitspreken? Omdat de categorieën (vet, gemengd, dens) niet alle mogelijkheden dekken? In de analyse hebben wij deze gevallen als ontbrekende gegevens beschouwd, maar we vragen ons af of de lezer het borstweefsel in deze gevallen niet als “niet dens” heeft beschouwd …

Tabel 23

Densiteit van de borsten bij eerste en tweede lezing per ronde (2003-2006) Round 1 Round 2 Lezer 1 Lezer 2 Lezer 1 Lezer 2 Dens borstweefsel (bij minstens 1 borst) 12,6 % 8,8 % 9,6 % 4,2 % Heroproeping voor een echografie ten opzichte van het aantal 58,2 % 52,1 % 59,9 % 52,2 % vrouwen met dens borstweefsel Heroproeping voor een echografie ten opzichte van het totaal 7,4 % 4,6 % 5,7 % 2,2 % aantal vrouwen Na uitsluiting van de vrouwen bij wie de informatie ontbrak of onsamenhangend was Deze beperkingen in acht genomen stellen we vast dat de eerste lezer in de tweede ronde voor 9,6 % van de vrouwen heeft aangegeven dat het borstweefsel dens was. Bij de tweede lezer bedroeg dat percentage 4,2 %. Dat is voor beide lezers een afname ten opzichte van de eerste ronde. In de tweede ronde werd 6 % van de vrouwen opnieuw opgeroepen voor een echografie voor dens borstweefsel door de eerste lezer en 2 % door de tweede lezer. Een van de factoren die de kwalificatie en de heroproeping voor dens borstweefsel hebben kunnen doen dalen, is het gebruik van de digitale mammografie waarmee grote uitvergrotingen kunnen worden gemaakt zonder dat de vrouw moet terugkomen. Ook is het mogelijk dat een deel van de vrouwen die moesten worden heropgeroepen voor een echografie omdat ze in de eerste ronde dens borstweefsel hadden, werd doorverwezen voor een diagnostisch onderzoek in plaats van voor een nieuwe mammotest. Omdat de echografie niet samen met de mammotest kan worden uitgevoerd binnen het programma, worden de patiënten later opnieuw opgeroepen om dit onderzoek te laten uitvoeren.


41

8.2

Aanwezigheid van mammografische afwijkingen

De eerste lezing wordt uitgevoerd in de eenheid waar de vrouw de mammotest heeft ondergaan. De eenheid van de eerste lezing noteert op de fiche de conclusies van de eerste lezing en de aanbevelingen voor de follow-up en stuurt de fiche en de foto’s door naar het referentiecentrum. De tweede lezing wordt uitgevoerd in het referentiecentrum zonder dat de tweede lezer de resultaten van de eerste kent. Vervolgens worden de resultaten van de twee lezingen gecodeerd en met elkaar vergeleken. Wanneer ze niet met elkaar overeenstemmen wordt een derde lezing aanbevolen en heeft de derde lezer het laatste woord. Bedoeling van deze werkwijze is vooral om de gevoeligheid van de test te verhogen (het aantal vals negatieve mammotests te verminderen), met het risico dat aan specificiteit wordt ingeboet. De Europese richtlijnen nemen aan dat deze verhoging van de gevoeligheid kan variëren van 5 tot 15 %, al naargelang de gebruikte methode en de competenties van de lezer. Men stelt vast dat het aantal positieve mammotests daalt bij zowel de eerste lezer (9,7 % in de tweede ronde tegenover 11,4 % in de eerste ronde) als de tweede lezer (5,0 % in de tweede ronde tegenover 7,8 % in de eerste ronde). Net als in de eerste ronde verklaart de eerste lezer de mammotest vaker positief of geeft deze vaker de aanwezigheid van een goedaardige afwijking aan (29,8 % voor de eerste lezer tegenover 18,0 % voor de tweede lezer) dan de tweede lezer. Een deel van de eerste, minder ervaren lezers lijkt dus uit voorzichtigheid minder geneigd om de mammotest normaal te verklaren (tabel 24).

Resultaten van de mammotest per ronde: aanwezigheid van afwijkingen volgens eerste en tweede lezer (2003-2006) Round 1 Round 2 Lezer 1 Lezer 2 Lezer 1 Lezer 2 n % n % n % n % Niet interpreteerbaar om 10 0,1 13 0,2 1 0,0 19 0,2 technische redenen Geen afwijking 4 878 64,2 5 518 72,6 6 129 60,5 7 785 76,8 Goedaardig letsel 1 837 24,2 1 471 19,4 3 017 29,8 1 823 18,0 Positief onbepaald 785 10,3 540 7,1 885 8,7 446 4,4 Positief kwaadaardig of 86 1,1 53 0,7 101 1,0 60 0,6 waarschijnlijk kwaadaardig Onbekend 0 0,0 1 0,0 0 0,0 0 0,0 n Round 1=7 596 en n Round 2=10 133 Tabel 24

23 Positieve mammotests zijn mammotests waarbij op de lezingsfiche een van de volgende drie conclusies is genoteerd: ‘waarschijnlijk goedaardig/onbepaald’, ‘waarschijnlijk kwaadaardig’ en ‘kwaadaardig’.

42


8. Resultaten van de mammotest

8.3

Concordantie/discordantie en uitvoering van een 3de lezing

In de tweede ronde stemmen de conclusies van de eerste en de tweede lezers globaal gezien overeen in 90,1 % van de gevallen. Dat is iets meer dan in de eerste ronde (87,5 %, p<0,000). De evolutie van de frequentie van grote discordanties [24] wordt weergegeven in figuur 11; we zien een dalende trend.

Figuur 11

Maandelijkse variatie in grote discordanties tussen de eerste en tweede lezer (2003-2006)

%

18,0 15,7

16,0 13,4

14,0 12,3

12,0

13,5 11,0

10,8 11,2

10,0 8,0

14,4 12,9

10,7

9,8

9,4

12,7

15,5

15,4

15,5

14,3

13,7

13,3

12,9 11,1

12,2

11,6

11,0

10,6

10,2

12,1

12,0

12,3

10,4

11,5

10,2 9,7

9,6

6,0

10,8

8,8

6,8

8,4

9,2

8,4

8,0

8,3

8,2

11,7

10,6

8,3

8,3 6,9

4,0 2,0


0,0

Maand

Bron: Brumammo

De Kappa-coëfficiënten [25] zijn weergegeven in tabel 25. 24 Een grote discordantie betekent dat de ene lezer de mammotest positief verklaart en de andere negatief; sinds oktober 2004 worden normaal gezien enkel deze verschillen beschouwd, zonder rekening te houden met de protocollen, om het aantal derde lezingen te beperken. 25 Deze coëfficiënt is gelijk aan het verschil tussen de waargenomen overeenkomst en de verwachte overeenkomst door toeval (allebei uitgedrukt in verhouding tot de totale steekproef). De Kappa-coëfficiënt varieert tussen -1 en +1, de waarde +1geeft een perfecte overeenkomst aan en de waarde 0 geeft aan dat de overeenkomst niet beter is dan deze die men door toeval zou bekomen. Er bestaat geen regel die een Kappa-waarde bepaalt waarboven de overeenkomst als goed en waaronder ze als slecht wordt beoordeeld.


Tabel 25 Round 1

Concordantie, discordantie en Kappa-coëfficiënt tussen eerste en tweede lezer (2003-2006) Lezer 2 positief negatief positief 258 611 Lezer 1 negatief 335 6 368 Totaal 593 6 979

Totaal 869 6 703 7 572 *

K= 0,29 Round 2 positief negatief Totaal

Lezer 1

Lezer 2 positief 245 261 506

negatief 740 8 867 9 607

Totaal 985 9 128 10 113*

K= 0,28 * Niet-interpreteerbare mammotests uitgesloten


43

In de volgende tabel zien we dat de discordanties meestal betrekking hebben op situaties waarin de tweede lezer een mammografie “negatief” beoordeelt die door de eerste lezer als “positief” werd verklaard. Dat is het geval voor 73,9 % van de discordanties voor de periode 2005-2006, wat meer is dan in de eerste ronde (64,6 %). Tabel 26 Discordantie L1 + / L2L1- / L2+ Totaal

Discordantie tussen lezer 1 en lezer 2 met het betrekking tot het screeningsresultaat per ronde (2003-2006) Round 1 Round 2 n % n % 611 64,6 740 73,9 335 35,4 261 26,1 946 100,0 1 001 100,0

Aangezien de discordanties meestal betrekking hebben op L1+/L2- situaties, laat het proces tweede/derde lezing toe om het aantal vrouwen dat dient te worden heropgeroepen te verminderen: in de tweede ronde werden 604 vrouwen uiteindelijk niet heropgeroepen na de derde lezing, terwijl ze wel zouden zijn heropgeroepen na de eerste lezing (61,3 % van de heroproepingen voorgesteld door de eerste lezer). Het laat eveneens toe om aanvullende onderzoeken uit te voeren bij vrouwen van wie de radiografie als normaal zou zijn beoordeeld als er slechts één lezing was geweest: in deze ronde betreft het 69 vrouwen waarvan de mammotest als negatief werd beoordeeld door de eerste lezer, maar die voor bijkomende onderzoeken opgeroepen werden door de tweede lezer (tabel 27) [26]. Enkel de follow-upgegevens en de koppeling met de gegevens van het kankerregister laten toe om het belang van deze dubbele/drievoudige lezing te evalueren in termen van aantal kankers “opgespoord” door de tweede lezing, het aantal vermeden onnodige bijkomende onderzoeken (valse positieven) en het aantal kankers dat zou zijn ontsnapt aan de screening (intervalkanker).

Tabel 27 Discordantie L1 + / L2L1- / L2+ Totaal

Screeningsresultaat van lezer 3 naargelang het type van discordantie tussen lezer 1 en 2 per ronde (2003-2006) Round 1 Round 2 n % n % L3+ 124 13,2 136 13,6 L3485 51,5 604 60,4 L3+ 79 8,4 69 6,9 L3254 27,0 191 19,1 942 100,0 1 000 100

26 In de Franse Gemeenschap (zie voetnoot 29) werd 13,8 % van de kankers “gerecupereerd” door de dubbele lezing (persoonlijke mededeling: Prof. Anne Vandenbroucke, Centre Communautaire de Référence, Franse Gemeenschap).

44



Het aantal 3de lezingen is tussen de eerste en de tweede ronde aanzienlijk gedaald. Dit heeft te maken met de veranderingen in het beslissingsalgoritme die in 2004 tweemaal werden doorgevoerd opdat kleinere discordanties [27] niet langer het voorwerp zouden uitmaken van een derde lezing (tabel 28). Toch waren er in de tweede ronde 80 overeenstemmende mammotests (75 L1+/L2 + en 5 L1-/L2-) waarvoor een derde lezing werd uitgevoerd naar aanleiding van verschillende follow-upaanbevelingen. Tabel 28 Jaar Aantal MMT Aantal L3 % L3

Aantal en aandeel van derde lezing (2003-2006) 2003 2004 3 284 4 312 805 859 24,5 19,9

2005 4 106 487 11,9

2006 6 027 606 10,1

In het Vlaamse Gewest werd in de periode 2003-2004 7,3 % van de mammotests onderworpen aan een derde lezing.

8.4

Resultaten van de mammotest: eindresultaten van de lezingen en heroproepingsgraad

Tabel 29 presenteert de eindresultaten die aan de vrouwen werden verstuurd na de dubbele/drievoudige lezing. Het eindresultaat is in de tweede ronde positief voor 443 vrouwen, dwz voor 4,4 % van de onderzochte vrouwen (in de eerste ronde 5,7 % van de vrouwen). Zowel in de tweede als in de eerste ronde werd een goedaardig letsel opgespoord bij ongeveer 20 % van de vrouwen. Tabel 29

Eindresultaat na proces van dubbele/drievoudige lezing per ronde (2003-2006) Round 1 Round 2 Resultaat n % n % Niet interpreteerbaar om technische redenen (te herdoen) 8 0,1 10 0,1 Geen afwijking 5 626 74,1 7 700 76,0 Goedaardig letsel 1 513 19,9 1 977 19,5 Positief onbepaald (R en/of L) 364 4,8 383 3,8 Kwaadaardig of waarschijnlijk kwaadaardig 66 0,9 60 0,6 Onbekend 19 0,3 3 0,0 Totaal 7 596 100,0 10 133 100,0 27 Bijvoorbeeld verschillende beschrijvingen van afwijkingen of verschillen in de followupaanbevelingen.

Op de lezingsfiche staat een item waarbij elke lezer moet aanduiden welke bijkomende onderzoeken hij aanbeveelt. Tabel 30 geeft de verdeling van deze aanbevolen bijkomende onderzoeken voor de vrouwen van wie de mammotest positief was. Voor iets meer dan de 28 Temeer omdat de lezer-radioloog helft van de vrouwen wordt aanvankelijk enkel een echografie gevraagd (dit cijfer omvat niet de echografieën die werden gevraagd voor dens borstweefsel). de patiënte in principe niet heeft Men kan zich afvragen of het zin heeft om een follow-upaanbeveling te geven in een onderzocht en geen kennis heeft programma van volksgezondheid zoals het georganiseerde screeningsprogramma [28]. van haar klinische toestand of haar medische antecedenten.



45

Logischerwijs beslist immers de behandelende arts welk gevolg er moet worden gegeven aan de mammotest. Daarom heeft Brumammo besloten om dit item in de toekomst van de lezingsfiche te schrappen. Tabel 30

Aanbevolen bijkomende onderzoeken na een positieve mammotest per ronde, 2003-2006 Round 1 Round 2 n % n % Alleen echografie 226 57,7 229 52,4 Echografie en mammografie 61 15,6 97 22,2 Alleen mammografie 31 7,9 28 6,4 Tru-cut of biopsie, met of zonder mammografie 74 18,9 83 19,0 en echografie Totaal 392 100,0 437 100,0 In totaal werd aan het einde van de tweede ronde 10,6 % vrouwen (= 1 072 vrouwen) heropgeroepen voor bijkomende onderzoeken (13,6 % in de eerste ronde), zij het voor dens borstweefsel, voor een positieve mammotest of voor een niet-interpreteerbare mammotest (tabel 31). In de Franse Gemeenschap [29] bedraagt dit globale cijfer 15,6 % [30]. In Vlaanderen (waar geen heroproeping gebeurt omwille van dens borstweefsel) bedraagt de heroproepingsgraad voor de periode 2003-2004 5,0 %.

Tabel 31

Reden van heroproeping voor bijkomende onderzoeken, 2003-2006 Round 1 Round 2 n % n % Geen heroproeping 6 575 86,6 9 061 89,4 Niet interpreteerbaar om technische redenen 8 0,1 10 0,1 Echografie bij dens borstweefsel 583 7,7 619 6,1 Positieve mammotest 430 5,7 443 4,4 Totaal 7 596 100,0 10 133 100,0

29 Deze cijfers betreffen de mammotests uitgevoerd in 2005 en 2006 in de provincies Namen en Luxemburg, en de tests uitgevoerd sinds het begin van het programma (juni 2002) tot eind 2006 voor de provincie Waals-Brabant. 30 Persoonlijke mededeling: Prof. Anne Vandenbroucke, Centre Communautaire de référence, Franse Gemeenschap.

46



9. Trouw aan het programma Vrouwen die in de tweede ronde een mammotest ondergingen hadden al dan niet al eens eerder een mammotest ondergaan. Op dezelfde manier zijn er vrouwen die in de eerste ronde een mammotest lieten uitvoeren die zich al dan niet lieten testen in de tweede ronde. We hebben getracht deze verschillende praktijken te kwantificeren om een beeld te krijgen van de trouw aan het programma. Deze analyses werden uitgevoerd op een databestand dat de vrouwen bevat die 1 of meerdere mammotests ondergingen tussen 2003 en 2006 en voor wie alle noodzakelijke informatie aanwezig was (12 901 vrouwen in het bestand). In de voetnoot 31 vindt men de regels volgens welke de vrouwen werden opgenomen [31]. Het niet opnemen van vrouwen die in 2002 een mammotest lieten uitvoeren zorgt waarschijnlijk voor een lichte onderschatting van het aantal vrouwen dat het programma regelmatig opvolgt. Het percentage nieuwe vrouwen in de tweede ronde bedraagt 81,6 % (vrouwen met minstens één mammotest in de periode 2005-2006 en geen mammotest in de periode 2003-2004 ten opzichte van alle vrouwen die minstens één mammotest ondergingen in de periode 2005-2006). Het percentage trouwe vrouwen in de tweede ronde bedraagt 13,9 % (vrouwen met minstens één mammotest in de periode 2005-2006 en minstens één mammotest in de periode 2003-2004 ten opzichte van alle vrouwen die minstens één mammotest ondergingen in de periode tussen 2003 en 2006). [32] Het percentage verloren vrouwen in de tweede ronde bedraagt 63,3 % (vrouwen met minstens één mammotest in de periode 2003-2004 en geen mammotest in de periode 2005-2006 ten opzichte van alle vrouwen die minstens één mammotest ondergingen in de periode 2003-2004). Het programma slaagt er dus wel in om nieuwe vrouwen aan te trekken. Maar het heeft echter moeite om de trouw aan het programma te verbeteren. 31 Vrouwen van 69 jaar en ouder werden voor de eerste ronde uitgesloten omdat ze geen deel konden uitmaken van de doelgroep bij de tweede ronde; ook vrouwen die hun eerste mammotest hadden ondergaan in 2002 werden uitgesloten. Voor vrouwen die meer dan twee mammotests hebben ondergaan in de periode 2002-2006, worden slechts 2 mammotests in aanmerking genomen (deze uit de eerste en deze uit de tweede ronde), zelfs als het interval minder dan 2 jaar was. 2 mammotests die uitgevoerd werden binnen eenzelfde ronde met een interval van minder dan 2 jaar, werden daarentegen beschouwd als 1 mammotest vanuit het zichtpunt van programmatrouw. 32 In Vlaanderen telde het IMA voor de periode 2004-2005 een percentage trouwe vrouwen van 19 %. (Bron: Fabri V., Remacle A., Mertens R., Programma Borstkankerscreening, periodes 20022003 en 2004-2005, Rapport nr. 5 van het Intermutualistische Agentschap, 2007).


47

10. Follow-upgegevens Voor de evaluatie van de screeningprogramma’s moet, volgens de Europese normen, een systematische opvolging van de vrouwen worden uitgevoerd in termen van resultaten van de uitgevoerde bijkomende onderzoeken en de uitgevoerde behandelingen. Voor deze follow-up moeten de behandelende en doorverwijzende artsen alsook de artsen die hebben deelgenomen aan de behandeling opnieuw worden gecontacteerd. De opvolging van vrouwen met een positief resultaat moet het zo mogelijk maken om zeer belangrijke indicatoren zoals de opsporingsgraad en het aandeel valse positieven te bepalen. Dankzij de koppeling met de gegevens van het kankerregister kan ook het aandeel valse negatieven en intervalkankers worden berekend. De opvolging zou ook kunnen toelaten om na te gaan hoe lang de vrouwen op hun resultaat hebben moeten wachten en hoeveel fouten er werden gemaakt bij de verzending van de resultaten. Tot op vandaag bestaan er voor het Brusselse programma nog geen systematische opvolgingsgegevens. De Stichting Kankerregister werd officieel opgericht in mei 2006 en is momenteel bezig met een inhaalbeweging: de gegevens over de incidentie van kanker voor 2004 werden begin 2008 gepubliceerd. De gegevens van het kankerregister werden nog niet gekoppeld met de gegevens van Brumammo. Brumammo heeft wel retrospectieve onderzoeken uitgevoerd in 2004, 2005 en 2006. Dit gebeurde per brief en per telefoon aan de radiologie-eenheden en de doorverwijzende artsen, om de follow-upgegevens te verzamelen van vrouwen bij wie de mammotest positief was [33]. De belangrijkste resultaten zijn weergegeven in de onderstaande tabel. Voor de jaren 2004 en 2006 ligt de opsporingsgraad [34] binnen de Europese norm. [35] Opvolgingsgegevens na een positieve mammotest bij vrouwen die in Brussel wonen voor de jaren 2004, 2005 en 2006 2004 2005 2006 Aantal interpreteerbare MMT 3 401 3 306 5 076 Aantal positieve MMT 207 154 231 Heroproepingsgraad 6,1 % 4,7 % 4,6 % Aantal MMT met gedocumenteerde opvolging (%) 155 (75 %) 137 (89 %) 192 (83 %) Aantal artsen dat niet antwoordt 24 6 18 Aantal vrouwen uit het zicht verloren door de arts 28 8 15 Aantal vrouwen zonder vervolgonderzoek 3 6 Aantal kankers bij gedocumenteerd opgevolgde MMT* 25 17 41 Detectiegraad* 7,5 ‰ 5,27 ‰ 8,1 ‰ [36] Positieve predictieve waarde* 16,1 % 12,4 % 21,4 % * Met uitsluiting van de niet-gedocumenteerd opgevolgde positieve mammotests Tabel 32

33 Bronnen: “Résultats préliminaires de l’étude sur la performance du programme en 2004, Collart F, Burrion JB, Brumammo, 2006” en “Suivi des Mammotests positifs – Années 2005 et 2006, Boutsen M, Burrion JB, Brumammo, februari 2008”. 34 Aantal opgespoorde kankers per 1000 onderzochte vrouwen. 35 De opsporingsgraad moet volgens de Europese normen minstens drie maal groter zijn dan de incidentiegraad van borstkanker. 36 Positieve predictieve waarde: De kans voor een vrouw met een positieve mammotest om door borstkanker te worden getroffen (het cijfer hangt sterk af van de prevalentie van de bestudeerde aandoening)

48


De heroproepingsgraad is tussen 2004 en 2006 gedaald. De opvolgingsgraad van positieve mammotests is verbeterd ten opzichte van 2004 maar in 2006 konden nog steeds geen gegevens worden bekomen over het verdere lot van 17 % vrouwen: in 18 gevallen was de arts niet bereikbaar, in 15 gevallen wist hij niet hoe het de patiënte vergaan was en kon hij haar niet contacteren en in 6 gevallen had de vrouw geen bijkomende onderzoeken ondergaan. Deze ontbrekende gegevens hypothekeren de betrouwbaarheid van de resultaten met betrekking tot het aantal gedetecteerde kankers, de opsporingsgraad en de positieve predictieve waarde van het programma. Vanaf 2007 heeft Brumammo een systematische en continue opvolging van de positieve mammotests georganiseerd. Ter vergelijking: in de periode 2003-2004 bedroeg in Vlaanderen het gedocumenteerde opvolgingspercentage van positieve mammotests 77,4 %, de opsporingsgraad 5,4 ‰ en de predictieve waarde 14,0 %. In de Franse Gemeenschap [37] bedraagt de opsporingsgraad 8,6 ‰ [38]. In de beschouwde periode werd op een totaal van 29 929 mammotests met 180 opgespoorde kankers slechts één geval van kanker opgespoord na een echografie die was gevraagd voor dens borstweefsel. Wat betreft de “early surrogate indicators” die Europa aanbeveelt (% invasieve kankers, % invasieve kankers van minder dan 10 mm, % klierkankers (-)), menen de auteurs dat er geen conclusies kunnen worden getrokken gezien het hoge percentage ontbrekende gegevens over de eigenschappen van de tumoren (> 40 %). Door de gegevens te koppelen met het Kankerregister kan deze leemte worden opgevuld.

37 Deze cijfers hebben betrekking op de mammotests uitgevoerd in 2005 en 2006 in de provincies Namen en Luxemburg en op de mammotests uitgevoerd sinds de start van het programma (juni 2002) tot eind 2006 voor de provincie Waals-Brabant. 38 Persoonlijke mededeling: Prof. Anne Vandenbroucke, Centre Communautaire de référence, Franse Gemeenschap.

10. Follow-upgegevens


49

11. Conclusies Het georganiseerde screeningsprogramma voor borstkanker in het Brussels Gewest realiseerde tussen juni 2002 en eind 2006 twee uitnodigingsrondes. In de tweede ronde heeft de Kruispuntbank van de Sociale Zekerheid een nieuw bestand van de doelgroep doorgestuurd, wat de dekking van het programma in termen van uitnodigingen heeft verbeterd. In de loop van de tweede ronde kunnen we een belangrijke verhoging van het aandeel vrouwen dat op uitnodiging komt vaststellen. Deze vertegenwoordigen meer dan 2 derde van de deelnemende vrouwen waarbij het andere derde op voorschrift kwam. In de eerste ronde kwam minder dan de helft van de deelnemende vrouwen op uitnodiging. De participatiegraad is toegenomen, en dit in praktisch alle gemeenten, maar veel minder dan wat nodig is opdat het programma ook een invloed zou kunnen hebben op de borstkankersterfte (volgens Europese experts bedraagt de daartoe benodigde participatiegraad > 70 %). De mediane termijn tussen de uitvoering van de mammotest en de verzending van het resultaat aan de radioloog-eerste lezer is tussen de twee rondes met twee dagen ingekort en het aandeel resultaten dat werd verzonden in de eerste week is meer dan verdubbeld. Deze verbetering is vooral de vrucht van een snellere informatieverwerking door Brumammo, terwijl de termijn tussen de mammotest en de ontvangst door Brumammo lang blijft en erg verschilt van de ene radiologie-eenheid tot de andere. Terwijl in de tweede ronde 9 796 nieuwe vrouwen werden aangetrokken voor het programma, is slechts 14 % van de vrouwen “trouw” aan het programma wat betekent dat ze terugkwamen voor een tweede (of derde) mammotest. De resultaten van de mammotests (in 2006 een heroproepingsgraad van 4,6 % [39] en een opsporingsgraad hoger dan 8,0 op duizend) zijn vergelijkbaar met deze van de twee andere Gewesten en stroken met de Europese normen. Gezien deze evaluatie zijn er enkele pistes ter verbetering van de effectiviteit van het programma nog te onderzoeken of te versterken: – de achterstand bij het verzenden van de uitnodigingen is in 2007 helemaal ingelopen wat zou moeten leiden tot de uitnodiging van de volledige doelpopulatie. Speciale aandacht moet gaan naar de verbetering van de overdracht van gegevens door de KSZ en het optimale gebruik er van bij het uitnodigen van de doelgroepvrouwen. – een betere dialoog tussen het programma en de gezondheidswerkers, vooral van de eerste lijn, om de artsen te overtuigen en hun mening over mogelijke verbeteringen van het programma te vernemen – coördinatie van de informatie- en sensibiliseringsacties op Brussels niveau om de participatiegraad van de vrouwen te verbeteren – behoud van een routinematige kwaliteitscontrole van de radiologie-eenheden om de kwaliteit van het programma te verzekeren – koppeling van de gegevens van het programma met de gegevens van het Kankerregister om de kwaliteit en de impact van het programma te analyseren.

39 Buiten de heroproepingen voor een echografie bij dens borstweefsel.

50


12. Glossarium Deelnemende vrouwen: vrouwen die de mammotest hebben ondergaan, na een uitnodiging of op voorschrift van een arts. Diagnostische mammografie: mammografie uitgevoerd hetzij buiten het screeningprogramma, hetzij in het kader van het programma om een door de mammotest opgespoorde abnormaliteit nader te onderzoeken. Doelgroepvrouwen: vrouwen tussen 50 en 69 jaar, ingeschreven in het Rijksregister. Eerste ronde (round 1): eerste periode (hier 2 jaar) gedurende dewelke de hele doelpopulatie wordt uitgenodigd. Erkende mammografische eenheid: radiologisch centrum voor screening door mammografie erkend door de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie of Vlaamse of Franse Gemeenschap op basis van een eenvormigheidsattest. Heroproepingsgraad: aantal vrouwen dat wordt heropgeroepen voor een aanvullend onderzoek in verhouding tot het aantal vrouwen dat een mammotest liet uitvoeren. Incidentiegraad van borstkanker: aantal nieuwe gevallen van borstkanker die gediagnosticeerd worden gedurende een bepaalde periode op het aantal personen dat in aanmerking komt gedurende dezelfde periode. Initiële screening: eerste screeningonderzoek in het kader van het programma voor een bepaalde vrouw, los van de screeningronde (round) waarin de screening werd uitgevoerd. Intervalkanker: diagnose van een borstkanker bij een vrouw die een negatief verklaarde mammotest onderging, in de volgende omstandigheden: diagnose vóór de volgende uitnodiging voor de mammotest, diagnose binnen een periode van twee jaar bij de vrouw die de hoogste leeftijdsgrens bereikt voor de screening (d.w.z. 69 jaar). Mammotest: radiologisch onderzoek van elke borst vanuit twee hoeken (= mammografie) uitgevoerd in het kader van het georganiseerde borstkankerscreeningprogramma. Negatieve mammotest: onderzoek dat geen abnormaliteit aan het licht brengt. Opsporingsgraad: aantal bevestigde kankers die opgespoord worden in een screeningsronde per 1000 vrouwen die een mammotest lieten doen.


51

Participatiegraad: aantal deelnemende vrouwen in verhouding tot het aantal vrouwen dat werd uitgenodigd. Positieve mammotest: onderzoek dat een abnormaliteit aan het licht brengt en moet leiden tot bijkomend onderzoek dat erop gericht is een kankerdiagnose te stellen of uit te sluiten. Positieve predictieve waarde: waarschijnlijkheid voor een vrouw met een positieve mammotest om aan borstkanker te lijden (het cijfer hangt nauw samen met de prevalentie van borstkanker, met een prevalentie lager dan 1 % kan men een lage PPW verwachten). Radioloog-eerste lezer: radioloog die werkzaam is in een erkende mammografie-eenheid. Radioloog-tweede lezer: radioloog-eerste lezer belast met de uitvoering van een tweede lezing en met het continu evalueren van de medisch-radiologische kwaliteit van de mammotests. Radioloog-derde lezer: radioloog-tweede lezer belast met de derde lezing van de mammotests in het geval van meningsverschil tussen de eerste en de tweede lezer. Screening «buiten het programma»: screening die plaatsvindt buiten een georganiseerd programma. Senologisch onderzoek: onderzoek uitgevoerd wanneer een klinische abnormaliteit nader dient te worden onderzocht of bij een mammotest die een anomalie vertoont. Sterftecijfer door borstkanker: aantal sterfgevallen door borstkanker voor een bepaalde periode op het aantal personen met een risico om aan borstkanker te overlijden voor dezelfde periode. Tweede ronde (round 2): tweede periode (hier 2 jaar) gedurende dewelke de hele doelpopulatie wordt uitgenodigd. Uitgenodigde vrouwen: vrouwen naar wie een uitnodigingsbrief werd verstuurd. Verwijzende arts: arts die de mammotest heeft voorgeschreven of arts die door de patiënte werd aangewezen om de uitslagen te ontvangen en de opvolging ervan te verzekeren. Vrouwen die in aanmerking komen: doelgroepvrouwen die ingeschreven staan bij de verplichte ziekte- en invaliditeitsverzekering.

52


12. Glossarium

13. Methodologie Statistische Significantie De mate van statistische significantie evalueert de rol van de willekeurige fluctuaties (met andere woorden van het toeval) in de verkregen resultaten. Preciezer gezegd, evalueert zij de waarschijnlijkheid, p-waarde genoemd, dat het verkregen resultaat zich enkel voordoet door toeval. Doorgaans gebruikt men de grens van 5 % om te zeggen of het resultaat al dan niet significant is. Met andere woorden, een p-waarde < 0,05 wordt beschouwd als significant en dus gaat men ervan uit dat het resultaat niet te wijten is aan toeval. Standaardisatie Standaardisering is een methode die erin bestaat de cijfergegevens te corrigeren om vergelijkingen mogelijk te maken tussen de bevolkingsgroepen waarvan de leeftijdsstructuur anders is. De meeste standaardiseringsmethoden gebruiken een gewogen gemiddelde van specifieke cijfers in de leeftijdscategorieën (hier zullen wij enkel standaardisatie naar leeftijd bespreken, maar je kunt op dezelfde wijze standaardiseren voor een reeks andere kenmerken zoals bijvoorbeeld het geslacht). Na een standaardiseringsmethode te hebben toegepast, verkrijgen we volgens de leeftijd gestandaardiseerde mortaliteitscijfers (men zegt ook aangepast). Wanneer wij de voor de leeftijd aangepaste cijfers vergelijken, kunnen de waargenomen verschillen tussen de cijfers niet te wijten zijn aan verschillen in de leeftijdsstructuur van de bevolking. Men spreekt daarentegen van brutocijfer voor de niet-gestandaardiseerde cijfers. Sterftecijfer Dit is de verhouding, voor een gegeven periode, van het aantal sterfgevallen in een bepaalde bevolking tot de effectieve omvang van deze bevolking in het midden van de periode. Deze verhouding wordt uitgedrukt in aantal sterfgevallen per 1000 inwoners en per jaar. De bron voor de teller is het overlijdensbestand, aangelegd op basis van de statistische overlijdensformulieren en voor de noemer de effectieve bevolkingsomvang verstrekt door de Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie. Het sterftecijfer per oorzaak wordt berekend door het aantal sterfgevallen te wijten aan een bepaalde oorzaak in de loop van de bestudeerde periode te delen door het aantal mensen in de bevolking in het midden van de periode. Dit cijfer wordt uitgedrukt in aantal sterfgevallen per 100 000 inwoners. N.B. in de praktijk wordt de bevolking in het midden van de periode geraamd door het gemiddelde te berekenen van het aantal mensen aan het begin en aan het einde van het jaar.


53

14. Bijlagen 14.1 Bijlage 1: Percentage uitnodigingen van Brusselse vrouwen per leeftijdsgroep en per woongemeente voor de periode 2005-2006 Gemeente

Anderlecht Oudergem Sint-Agatha-Berchem Brussel-Stad Etterbeek Evere Vorst Ganshoren Elsene Jette Koekelberg Sint-Jans-Molenbeek Sint-Gillis Sint-Joost-Ten-Node Schaarbeek Ukkel Watermaal-Bosvoorde Sint-Lambrechts-Woluwe Sint-Pieters-Woluwe Totaal

50-54 jaar RijksUitregister nod. 3 299 2 067 1 278 728 783 471 4 893 2 870 1 501 874 1 312 820 1 738 1 137 791 486 2 564 1 450 1 612 1 003 555 336 2 491 1 649 1 363 824 717 446 3 656 2 276 3 368 2 013 1 178 663 2 128 1 154 1 703 949 36 930 22 216

54

% 62,7 57,0 60,2 58,7 58,2 62,5 65,4 61,4 56,6 62,2 60,5 66,2 60,5 62,2 62,3 59,8 56,3 54,2 55,7 60,2

55-59 jaar RijksUitregister nod. 2 499 1 920 1 002 787 620 500 3 654 2 771 1 124 859 1 099 844 1 461 1 103 687 528 2 146 1 622 1 282 1 028 468 349 1 920 1 529 1 021 762 436 370 2 621 2 089 2 614 2 037 924 704 1 662 1 232 1 287 969 28 527 22 003

% 76,8 78,5 80,6 75,8 76,4 76,8 75,5 76,9 75,6 80,2 74,6 79,6 74,6 84,9 79,7 77,9 76,2 74,1 75,3 77,1

60-64 jaar RijksUitregister nod. 2 115 1 690 671 535 518 417 2 792 2 245 834 689 826 651 1 084 910 600 501 1 469 1 274 1 091 920 403 339 1 635 1 409 790 641 399 324 2 116 1 812 2 045 1 729 709 579 1 225 971 981 759 22 303 18 395


% 79,9 79,7 80,5 80,4 82,6 78,8 83,9 83,5 86,7 84,3 84,1 86,2 81,1 81,2 85,6 84,5 81,7 79,3 77,4 82,5

65-69 jaar RijksUitregister nod. 2 213 1 767 686 589 509 423 2 582 2 162 697 592 810 663 997 867 605 519 1 215 1 042 1 000 838 355 319 1 547 1 339 665 592 343 289 1 889 1 676 1 937 1 718 626 533 1 158 996 958 799 20 792 17 723

% 79,8 85,9 83,1 83,7 84,9 81,9 87,0 85,8 85,8 83,8 89,9 86,6 89,0 84,3 88,7 88,7 85,1 86,0 83,4 85,2


Ruw aantal


Ruw aantal

14.2 Bijlage 2: Aantal maandelijks uitgevoerde mammotests bij Brusselse vrouwen naar woongemeente (2003-2006) Bron: Brumammo

Figuur A2.1

Figuur A2.2

14. Bijlagen ANDERLECHT

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0

OUDERGEM

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0


55


Ruw aantal


Ruw aantal


Ruw aantal

Figuur A2.3

Figuur A2.4

Figuur A2.5

56 SINT-AGATHA-BERCHEM

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0

BRUSSEL-STAD

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0

ETTERBEEK

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0


14. Bijlagen


Ruw aantal


Ruw aantal


Ruw aantal

Figuur A2.6

Figuur A2.7

Figuur A2.8

14. Bijlagen EVERE

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0

VORST

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0

GANSHOREN

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0


57


Ruw aantal


Ruw aantal


Ruw aantal

Figuur A2.9

Figuur A2.10

Figuur A2.11

58 ELSENE

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0

JETTE

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0

KOEKELBERG

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0


14. Bijlagen


Ruw aantal


Ruw aantal


Ruw aantal

Figuur A2.12

Figuur A2.13

Figuur A2.14

14. Bijlagen SINT-JANS-MOLENBEEK

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0

SINT-GILLIS

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0

SINT-JOOST-TEN-NODE

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0


59


Ruw aantal


Ruw aantal


Ruw aantal

Figuur A2.15

Figuur A2.16

Figuur A2.17

60 SCHAARBEEK

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0

UKKEL

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0

WATERMAAL-BOSVOORDE

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0


14. Bijlagen


Ruw aantal


Ruw aantal

Figuur A2.18

Figuur A2.19

14. Bijlagen SINT-LAMBRECHTS-WOLUWE

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0

SINT-PIETERS-WOLUWE

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0


61

14.3 Bijlage 3: Percentage van de Brusselse vrouwen van 50 tot 69 jaar die een mammotest lieten uitvoeren ten opzichte van het aantal vrouwen in het rijksregister per leeftijdsgroep en per gemeente, 2005-2006 Gemeenten

Anderlecht Oudergem Sint-Agatha-Berchem Brussel-Stad Etterbeek Evere Vorst Ganshoren Elsene Jette Koekelberg Sint-Jans-Molenbeek Sint-Gillis Sint-Joost-Ten-Node Schaarbeek Ukkel Watermaal-Bosvoorde Sint-Lambrechts-Woluwe Sint-Pieters-Woluwe Totaal

62

50-54 jaar Rijksregister 2 721 1 043 647 4 010 1 242 1 107 1 447 656 2 132 1 346 468 2 041 1 120 561 3 043 2 779 966 1 780 1 396 30 505

55-59 jaar

MMT

%

229 56 72 315 88 90 105 72 105 199 44 224 68 53 237 109 55 126 92 2 339

8,4 5,4 11,1 7,9 7,1 8,1 7,3 11,0 4,9 14,8 9,4 11,0 6,1 9,4 7,8 3,9 5,7 7,1 6,6 7,7

Rijksregister 2 499 1 002 620 3 654 1 124 1 099 1 461 687 2 146 1 282 468 1 920 1 021 436 2 621 2 614 924 1662 1287 28 527

MMT 243 74 79 305 75 80 131 90 100 161 49 211 68 40 231 126 56 126 82 2327


60-64 jaar % 9,7 7,4 12,7 8,3 6,7 7,3 9,0 13,1 4,7 12,6 10,5 11,0 6,7 9,2 8,8 4,8 6,1 7,6 6,4 8,2

Rijksregister 2 115 671 518 2 792 834 826 1 084 600 1 469 1 091 403 1 635 790 399 2 116 2 045 709 1 225 981 22 303

65-69 jaar

MMT

%

209 48 61 236 61 82 97 70 102 188 40 191 58 33 169 106 40 110 75 1 976

9,9 7,2 11,8 8,5 7,3 9,9 8,9 11,7 6,9 17,2 9,9 11,7 7,3 8,3 8,0 5,2 5,6 9,0 7,6 8,9

Rijksregister 2 213 686 509 2 582 697 810 997 605 1 215 1 000 355 1 547 665 343 1 889 1 937 626 1 158 958 20 792

MMT

%

181 60 52 189 48 82 94 66 74 132 17 154 43 31 157 101 41 114 84 1 720

8,2 8,7 10,2 7,3 6,9 10,1 9,4 10,9 6,1 13,2 4,8 10,0 6,5 9,0 8,3 5,2 6,5 9,8 8,8 8,3

14. Bijlagen

14.4 Bijlage 4: Dekkingsgraden van de uitnodigingen, de mammotests en de participatie per ronde en woongemeente

54,6 68,5 67,8 60,8 63,2 60,8 59,8 66,3 62,1 65,3 62,6 58,5 54,6 62,3 65,6 71,8 67,5 69,5 71,1 63,4

583 240 182 668 217 181 281 217 286 466 104 477 173 110 518 281 135 377 259 5 755

6,1 7,2 8,2 5,2 5,6 4,7 5,6 8,5 4,2 10,0 6,1 6,9 4,9 6,7 5,5 3,0 4,4 6,6 5,7 5,7

11,3 9 548 10,5 3 402 12,1 2 294 8,6 13 038 8,8 3 897 7,8 3 842 9,4 4 989 12,8 2 548 6,8 6 962 15,3 4 719 9,8 1 694 11,7 7 143 9,0 3 596 10,8 1 739 8,3 9 669 4,2 9 375 6,5 3 225 9,5 5 825 8,0 4 622 9,0 102 127

7444 2639 1811 10048 3014 2978 4017 2034 5388 3789 1343 5926 2819 1429 7853 7497 2479 4353 3476 80 337

78,0 77,6 78,9 77,1 77,3 77,5 80,5 79,8 77,4 80,3 79,3 83,0 78,4 82,2 81,2 80,0 76,9 74,7 75,2 78,7

862 238 264 1 045 272 334 427 298 381 680 150 780 237 157 794 442 192 476 333 8 362

participatiegraad

dekking MMT

MMT

Dekking uitnodiging

Uitnodigingen

Rijksregister

participatiegraad

Round II (2005-2006) dekking MMT

5 181 2 287 1 498 7 810 2 466 2 316 2 979 1 698 4 211 3 041 1 061 4 075 1 920 1 020 6 224 6 666 2 092 3 964 3 254 63 763

MMT

9 486 3 340 2 211 12 844 3 903 3 811 4 981 2 563 6 778 4 654 1 694 6 960 3 517 1 637 9 492 9 289 3 100 5 707 4 576 100 543

Dekking uitnodiging

Uitnodigingen

Anderlecht Oudergem Sint-Agatha-Berchem Brussel-Stad Etterbeek Evere Vorst Ganshoren Elsene Jette Koekelberg Sint-Jans-Molenbeek Sint-Gillis Sint-Joost-Ten-Node Schaarbeek Ukkel Watermaal-Bosvoorde Sint-Lambrechts-Woluwe Sint-Pieters-Woluwe Totaal Brussel RC

Round I (2003-2004) Rijksregister

Gemeenten

9,0 7,0 11,5 8,0 7,0 8,7 8,6 11,7 5,5 14,4 8,9 10,9 6,6 9,0 8,2 4,7 6,0 8,2 7,2 8,2

11,6 9,0 14,6 10,4 9,0 11,2 10,6 14,7 7,1 17,9 11,2 13,2 8,4 11,0 10,1 5,9 7,7 10,9 9,6 10,4

NB: Informatie over de woongemeente is ontbrekend voor 309 vrouwen Dekking uitnodiging = % uitgenodigde vrouwen ten opzichte van inschrijvingen in het rijksregister Dekking MMT: % gescreende vrouwen ten opzichte van inschrijvingen in het rijksregister Participatiegraad: % gescreende vrouwen ten opzichte van de uitgenodigde vrouwen.

14. Bijlagen


63

14.5 Bijlage 5: Werking van het programma voorschrift

Vrouwen 50-69 jaar

uitnodiging

resultaten

Verwijzende arts

Erkende mammografische eenheid RX + resultaten

Mammotest +1e lezing RX + resultaten

2e (3e) lezing Strookje + opvolging

BRUMAMMO

Bestand met uit te nodigen vrouwen

Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie (Observatorium voor Gezondheid en Welzijn )

Kruispuntbank Sociale Zekerheid Samenstelling van het bestand en updates

Intermutualistich College

Extractie van de ingeschreven vrouwen van 49 tot 69 jaar

VI

64

VI


VI

VI

(VI = verzekeringsinstelling)

14. Bijlagen

14.6 Bijlage 6: Fiche van de eerste lezing Fiche 1e lezing

Datum van de Mammotest : …./……/…… Ambulant 0 Uitnodiging 0

e

of hospitalisatie 0 of voorschrift 0

In te vullen door de radioloog (1 lezer) : Naam, Voornaam ……………………………… …………………………………………………………………………. e

Nr Riziv van de 1 lezer (stempel): ……………………………………………. Handtekening :

Identificatie van de mammografische eenheid : (stempel) Toestemming van de patiënte : Bij deze geef ik mijn toestemming om mijn medische gegevens in het kader van het programma voor borstkankeropsporing te laten registreren en verwerken. Ik geef toestemming aan het Brussels coördinatiecentrum voor borstkankeropsporing om de resultaten van eventueel bijkomende onderzoeken bij mijn behandelend geneesheer en op het Register van borstpathologieën op te vragen. De verwerking van de gegevens dient om de kwaliteit van het opsporingsprogramma te evalueren en te verbeteren. De gegevens worden met de grootste vertrouwelijkheid behandeld, onder de verantwoordelijkheid van de arts van het coördinatiecentrum. Ik heb het recht van toegang tot en correctie van de inlichtingen die mij aanbelangen Datum :……………………………………….. Handtekening voorafgegaan met de vermelding "Voor akkoord" : ……………………………………………………………………………… In welke taal wenst u uw resultaten te ontvangen :

FR

NL

Wie heeft U aangezet tot het laten uitvoeren van een mammotest : Huisarts. 0 Gynaecoloog. 0 Vriendin 0 Uitnodiging 0

Media 0

Andere

0

De mammotest is alleen gratis indien één maal om de twee jaar uitgevoerd 1. Administratieve gegevens van de patiënte: (twee strookjes van de mutualiteit toevoegen of invullen in drukletters aub)

Naam, Voornaam ……………………………… ……………………………………………………. Geboortedatum (D/M/J) …………../……………../……………. Adres :……………………………………………… Postcode………… Plaats : ……………………… Naam van de mutualiteit of nr : ………………………………………………………………… Inschrijvingsnummer bij de mutualiteit : …………………………………………………………… Uniek indentificatienummer (SIS kaart) : ………………………………………………… Huisarts (stempel bij voorkeur of in drukletters) Naam, Voornaam ……………………………….……………………………………….. Adres :………………………………………………………………………………… Postcode ………………………. Plaats :……………………………… Voorschrijver (stempel bij voorkeur of in drukletters) Naam, Voornaam: ………………………………. ……………………………………….. Adres :………………………………………………………………………………… Postcode …………………….. Plaats :……………………………… Datum van het voorschrift : ………../………../……………. Naar wie moet de briefwisseling gaan : Huisarts 0

Voorschrijver 0

Technoloog : ja 0 nee 0 onbekend 0 Naam, Voornaam : …………………….. …………………………………………… Initialen : ………………………..

[email protected]

14. Bijlagen

1


65

2. Bijkomende nuttige informaties : (in te vullen door technoloog of door radioloog) R A/ Huidafwijkingen : RB LB 0 Lidteken van een vorige operatie 0 0 0 Naevus, Wrat 0 0 0 0 0 Ander : ……… Preciseer : B/ Hormonale behandeling : ja ja Antecedenten : Menopauze Hormonale behandeling ja Of anticonceptiva (pil) ja 3/ Vergelijking met oudere beelden : 0 JA 0 Statu quo 0 Anomalie (nieuw gevormd) 0 Wijziging van de anomalie 3.1/ Beschrijving van de afwijkingen

0 neen 0 0 neen 0 0 neen 0 0 neen 0 (Datum : ….. /….. /……….)

Borst rechts : Opaciteit: 0 niet verdacht 0 verdacht : 0 flou 0 stellair 0 distorsie Breuk in de architectuur 0 Asymmetrische densiteit 0

L

0 NEEN

R sup.

L sup.

R ext.

L ext.

inf

inf

int

int

Borst links : Opaciteit : 0 niet verdacht 0 verdacht : 0 flou 0 stellair 0 distorsie Breuk in de architectuur 0 Asymmetrische densiteit 0

Calcificaties : 0 verdacht 0 niet verdacht Calcificaties : 0 verdacht 0 niet verdacht 3.2/ Classificatie voor de densiteit : Rechter borst : Linker borst : 0 adipeus 0 gemengd 0 dens 0 adipeus 0 gemengd 0 dens Indien u dens aankruist, wenst u dat de patiënte een echografie ondergaat ? ja 0 neen 0 4/ Technische kwaliteit :

? ?

Borst rechts:

Goede kwaliteit : Slechte kwaliteit : Technisch probleem, fysisch Artefact Collimatie Flou Visualisatie van het rooster Positionnering

Borst links:

0 0 0 0 0 0

0 0 0 0 0 0

5/ Conclusie : (conclusies aankruisen voor elke borst) Rechter borst

Opmerkingen :

Linker borst

0. geen interpretatie mogelijk door technische reden Mammotes t negatief

0. geen interpretatie mogelijk door technische reden

Mammotes t negatief

1. geen afwijking

1. geen afwijking

2. goedaardige afwijking

2. goedaardige afwijking

Mammotes t pos itief

Mammotes t pos itief

3. waarschijnlijk goedaardig/niet bepaald

3. waarschijnlijk goedaardig/niet bepaald

4. waarschijnlijk kwaadaardig

4. waarschijnlijk kwaadaardig

5. kwaadaardig

5. kwaadaardig

6/ Aanbevelingen voor follow-up : (uw suggestie aankruisen) 0 Geen bijkomend onderzoek 0 Bijkomende onderzoeken 0 Controle over 6 maanden of 0 Controle binnen 1 jaar

ABSOLUUT IN TE VULLEN [email protected]

66


2

14. Bijlagen



Dossiers van het Observatorium Dit tweede evaluatierapport laat toe een stand van zaken op te maken van de tweede ronde van twee jaar van het georganiseerde opsporingsprogramma naar borstkanker in het Brusselse gewest. Dit rapport is een actualisatie van het eerste rapport en behandelt in hoofdzaak de resultaten met betrekking tot activiteiten, participatiegraad en dekking alsook omtrent de termijnen en de detectiegraad. De resultaten worden vergeleken met deze van de eerste ronde. Op het einde van het rapport worden enkele pistes gesuggereerd ter verdere verbetering van de effectiviteit van het programma.

www.observatbru.be

Dit document is ook beschikbaar in het Frans Ce document est également disponible sous le titre : « Deuxième rapport d’évaluation du programme de dépistage organisé du cancer du sein en région bruxelloise »

Tweede evaluatierapport van het georganiseerde screeningsprogramma voor borstkanker in het Brussels Gewest

Recommend Documents