Tussentijdse evaluatie oktober 2014 EVALUATIE 2014 1.
Doel en opdracht project tURBIne
Aanleiding In 2012 is het startsein gegeven voor het project “Revitalisering Centrum Vaals’’, gemakshalve genoemd tURBIne. Aanleiding hiertoe was de toenemende leegstand en daarmee samenhangende verpaupering van met name de Kerkstraat en de Lindenstraat. Omdat de vertrouwde concepten van project- en stadsontwikkeling vast zaten, vanwege de financieeleconomische crisis, is gekozen voor een minder traditionele aanpak. Deze aanpak werd ons aangereikt door WALAS Concepts. Het betreft een aanpak die zich enerzijds richt op maatschappelijke activiteiten die zorgen voor meer levendigheid en anderzijds een actieve benadering van leegstaande panden, onder andere met tijdelijke exploitaties. De Provincie Limburg zag duidelijke kansen en meerwaarde in deze afwijkende aanpak en besloot daarom als financiële partner in te stappen. Op deze manier kwam een samenwerking tussen gemeente, Provincie en WALAS Concepts tot stand, die uitmondde in het project tURBIne. Doelstelling Als belangrijkste doelstelling is geformuleerd ‘het opnieuw invullen van leegstaande gebouwen en ruimtes middels maatschappelijke ontwikkelingen en creatieve ideeën, waardoor de levendigheid in het gebied terugkomt en de leefbaarheid weer wordt versterkt. Als concrete resultaten zijn gesteld: afname van de leegstand toename van de economische bedrijvigheid opwaardering van oude en monumentale panden afname van verloedering en daarmee samenhangende criminaliteit toename van creatieve energie en initiatieven (structurele) inzet van arbeidsreïntegratie/-participatie. Duidelijk is dat deze ‘concrete resultaten’ naar verwachting pas op middellange termijn zichtbaar zullen zijn. Opdracht In 2012 hebben de gemeente Vaals en de Provincie Limburg, als financierders, samen met WALAS Concepts, als extern begeleider en leverancier van (ingehuurde) capaciteit, gezamenlijk de gekozen projectaanpak uitgewerkt. Vervolgens is de Stichting tURBIne gevormd en voor de volgende opdracht gesteld:
-
2.
het uitvoeren van het project tURBIne Centrum Vaals binnen de gestelde doelen en kaders het verrichten van de noodzakelijke inspanningen om de beoogde revolverendheid van het fonds te realiseren (mede middels aanvullende fondsverwerving) een juiste besteding van de beschikbare middelen.
Structuur van het project
In de opstartfase is, op basis van beschikbaarheid, een eerste stichtingsbestuur gevormd, bestaande uit 3 bestuursleden, te weten burgemeester R. Van Loo (voorzitter), dhr. L. Brounen en dhr. H. Rijnders. Vanaf het begin is aangegeven dat de gemeente (college) na de opstart uit het bestuur wenst te treden, om de rol van opdrachtgever zuiver te houden. Zoals aangegeven heeft de gemeente in overleg/samenwerking met de Provincie Limburg WALAS Concepts als extern begeleider ingehuurd en voor de dagelijkse uitvoering het Bureau tURIne in het leven geroepen. Dit bureau is pas
Tussentijdse evaluatie 2014 tURIne
-
operationeel sinds oktober 2013 en wordt bemenst en aangestuurd door WALASConcepts en waar nodig ter ondersteuning aangevuld vanuit arbeidsreïntegratie. De gemeentelijke organisatie faciliteert de stichting op het gebied van financiën, juridische aspecten, secretariële ondersteuning en het leggen van contacten. Schematisch ziet de huidige structuur er als volgt uit:
Gemeente Vaals
Provincie Limburg
opdrachtgever
mede-financierder
Stichting tURBIne opdrachtnemer adviseur
Gemeente Vaals
ondersteuning
Bureau tURBIne
uitvoering
Walas as Conce pts
mede-financierder
diverse werkzaamheden/projecten/initiatieven
Walas Concepts zit in deze structuur in een 2-ledige rol: enerzijds als adviseur van het stichtingsbestuur, anderzijds als leverancier van capaciteit voor bureau tURBIne (inhuur).
3.
Bereikte resultaten
De aanpak van dit project verschilt wezenlijk van de traditionele projectontwikkelingen. Vanaf het eerste moment wisten we dat we minder snel concreet meetbare resultaten mochten verwachten. Er is 3 jaar uitgetrokken voor de projectfase. We wisten met elkaar (gemeente, Provincie en WALAS Concepts) dat veranderingen tijd vragen en effecten vooral op de middellange termijn zichtbaar zullen worden. Daarom splitsen we de resultaatmeting in deze evaluatie in 2 delen. Resultaten korte termijn Bij de opdrachtverstrekking aan het stichtingsbestuur heeft het college van b&w de volgende gewenste resultaten voor de korte termijn benoemd: 2013: een volledige inventarisatie van de leegstaande ruimtes alsmede de bedoelingen en plannen van de eigenaren in de Kerkstraat 2013: een inventarisatie van economische, culturele, sociale en maatschappelijke initiatieven 2014: het bijeenbrengen van de initiatieven enerzijds en de beschikbare ruimtes anderzijds eind 2014: tussentijdse evaluatie van deze resultaten.
Panden Als we naar de leegstand kijken, dan valt het tegen hoeveel panden er daadwerkelijk beschikbaar zijn. De situatie rondom de commerciële ruimtes (niet zijnde woning) in de Kerkstraat betreft het volgende: -
11 panden staan leeg, waarvan er: 4 panden te huur staan 1 pand te koop staat de rest (6) dus (vooralsnog) niet beschikbaar zijn.
Tussentijdse evaluatie 2014 tURIne
Zoals aangegeven is bureau tURBIne vanaf oktober 2013 operationeel. Feitelijk loopt het project dus nu 1 jaar. Het eerste halfjaar heeft zich vooral gericht op het inventariseren van de leegstaande ruimtes en de mogelijkheden per pand. Deze zijn inmiddels in beeld gebracht. Er is een netwerk opgebouwd met pandeigenaren, ondernemers, inwoners, initiatiefnemers en mogelijk startende ondernemers.
We wisten van tevoren dat het succes van dit project voor een heel groot deel afhankelijk zou zijn van de medewerking van derden. Zonder bereidwilligheid van die kant zijn nauwelijks resultaten te boeken. Dat zien we terug in de conclusie, waarbij we moeten constateren dat slechts een beperkt aantal panden in de Kerkstraat toegankelijk zijn voor nieuwe ondernemers/initiatieven. Pandeigenaren zijn (nog) onvoldoende bereid tot medewerking. Het merendeel wil uiteindelijk alleen maar verkopen. Zij vrezen voor een inperking van de verkoopmogelijkheden, als er een tijdelijke invulling komt. Daarnaast liggen een aantal commerciële ruimten onder de eigen bovenwoning en zijn er nogal wat inpandige bouwkundige aanpassingen nodig om ze volgens veiligheidsvoorschriften en geschikt voor exploitatie te kunnen verhuren. Voorts is nog weinig beweging te krijgen bij de verhuurders om met huurprijzen zodanig te zakken dat er een juiste match met nieuwe, startende ondernemers mogelijk kan worden. De enige manier is om uit te gaan van de lange adem in dit proces en pandeigenaren te blijven betrekken bij de ontwikkelingen en ze zodoende op termijn te laten meebewegen. Ook op de Maastrichterlaan staan commerciële ruimten leeg, momenteel in totaal 16, waarvan de meeste te huur worden aangeboden. Ondernemers De afgelopen periode zijn diverse gesprekken met potentiële ondernemers gevoerd. Er zijn diverse successen geboekt. Een eerste zaak in de Kerkstraat heeft via het fonds financiële ondersteuning gekregen en wordt momenteel nog steeds vanuit het bestuur in ontwikkeling van ondernemerschap ondersteund. Een tweede zaak heeft zich in de Kerkstraat gevestigd, juist vanwege de aandacht en activiteit die ter plaatse begon te ontstaan. Een derde ondernemer is vooral geholpen middels de juiste doorverwijzing en heeft uiteindelijk via het reguliere (bank-)circuit het benodigde kapitaal weten te verwerven om een zaak te kunnen starten. Een andere ondernemer heeft van tURBIne een negatief advies gekregen op basis van het voorliggende ondernemersplan. Desondanks is deze ondernemer gestart en heeft helaas zijn zaak weer moeten sluiten. Over het algemeen moeten we echter constateren dat de meeste mensen niet duidelijk hebben wat ze precies willen. Het ontbreekt vaak aan gedegen ondernemerschap en -plan. In de Kerkstraat is te weinig passende ruimte beschikbaar, waardoor toch met name naar de Maastrichterlaan wordt gekeken, zeker na de kwalitatieve upgrading vanwege de reconstructie. Bureau tURBIne stuurt vooral op het houden van contact met de potentiële ondernemers.
Effecten middellange termijn Tevens is in de genoemde opdracht aangegeven welke effecten er voor de middellange termijn worden verwacht: 2015/2016: duidelijk merkbare resultaten (in de zin van vulling van leegstaande ruimtes).
4.
Financiële stand van zaken
Zoals aangegeven participeren gemeente, Provincie Limburg en WALAS Concepts financieel in dit project. De gemeente en de Provincie zorgen voor een werkkapitaal en leggen daartoe elk € 50.000 bij. WALAS Concepts doet dat in de vorm van ‘niet in rekening te brengen uren’ met een tegenwaarde van € 50.000. Zo is er in totaal € 100.000 werkkapitaal. Daarnaast financiert de Provincie Limburg het zogenaamde revolverend fonds met een bijdrage van € 300.000, waarvan uiteindelijk € 150.000 aan de Provincie dient te worden terugbetaald. Werkkapitaal Het werkkapitaal is bedoeld om de uitvoering (inhuur uren, huur ruimte, programmakosten etc.) tijdens de projectfase (2013-2016) te betalen. Het totaal (in geld) beschikbare budget van € 100.000 is voor de helft uitgeput. De gemaakte kosten betreffen: € 39.000 € 5.000 2.000 3.000 250 € 5.250 € 49.250 Revolverend fonds
Tussentijdse evaluatie 2014 tURIne
personele kosten, met name inhuur WALAS Concepts huisvestingskosten (huur, energie, verzekering etc.) programmakosten: website, promotie etc. opening kantoor Kerkstraat Kunstroute Vaals
Het fonds is bedoeld om initiatieven financieel (tijdelijk) te ondersteunen, door bijvoorbeeld een lening te verstrekken, een huurmatiging overeen te komen, etc. Het fonds draagt een revolverend karakter, hetgeen betekent dat het geld dat het fonds uiteindelijk weer aangevuld wordt vanuit initiatieven, die zich kansrijk ontplooien (bijvoorbeeld terugbetaling lening, stijging huren etc.). Van het totale bedrag ad € 300.000 is tot op heden € 22.000 besteed aan een lening voor een ondernemer. Dit bedrag zal (inclusief rente) weer terugvloeien in het fonds.
5.
Dynamiek vanwege de gekozen aanpak
Naast het inventariseren en het bij elkaar proberen te brengen van leegstaande ruimtes en allerlei initiatieven heeft tURBIne veel tijd geïnvesteerd in het organiseren van allerlei kleinschalige activiteiten, zoals brainstormsessies en informatie-avonden. Daarbij gaat het vooral om het bij elkaar brengen van pandeigenaren, ondernemers en inwoners om draagvlak te creëren. Dit is niet onopgemerkt gebleven, heeft aandacht en positieve uitstraling veroorzaakt voor het gebied en geleid tot het bewegen van diverse mensen. Mensen die merkbaar betrokkenen zijn en de ontwikkeling van de Kerkstraat en Lindenstraat een warm hart toe dragen. In dergelijke bijeenkomsten wordt gewezen op het gemis van bijzondere detailhandel en oude ambachten in de Kerkstraat, waarmee de vitaliteit en dynamiek in de oude kern terug zou kunnen keren. Daarnaast worden ook opmerkingen geplaatst bij de verkeersstructuur van de Kerkstraat, welke als een knelpunt wordt ervaren. De straat is vooral ingericht op autoverkeer, trottoirs zijn vooral gereserveerd voor parkeergelegenheid. Hoewel dit ideaal is voor senlle boodschappen, geeft het ook een onveilig gevoel voor voetgangers. Het strookt in ieder geval niet met het gewenste beeld dat mensen door dergelijke historische straatjes slenteren en langere tijd verblijven kunnen. De parkeerfaciliteiten zijn verouderd en de frequentie van controle alsmede de omvang van de boetes wordt als hoog ervaren. Levendigheid is namelijk niet alleen af te leiden uit de aanwezigheid van winkels. Het gaat ook om het leven in de straat, gebruik van de buitenruimte als ontmoeting, evenementen etc. Uit deze dynamiek komen ideeën naar voren, welke kunnen bijdragen aan een andere beleving van het gebied, het vergroten van de levendigheid en dus verdere uitwerking behoeven. Voorbeelden zijn thema’s als gastvrijheid, uitstraling en evenementen. Evenementen zijn belangrijk voor een centrum om de bezoekers een unieke en dynamische beleving te geven. Nog te weinig wordt ingespeeld op een speciaal aanbod bij (Duitse) feestdagen. In de ogen van de lokale ondernemers kunnen culturele straatactiviteiten van meerwaarde zijn voor de levendigheid en belevingswaarde. tURBIne heeft de afgelopen tijd ingezet op aanhaking bij de Kunstroute Vaals en het feestweekend van de SOV/Maastrichterlaan.
6.
Conclusies en vervolgaanpak
Terugblik Terugkijkend op het afgelopen jaar moet helaas geconcludeerd worden dat de resultaten (en de ontwikkeling daarin richting middellange termijn) achter blijven. tURBIne heeft, ondersteund door WALAS Concepts, veel tijd en energie gestoken in de inventarisaties van leegstaande panden, bedoelingen van de eigenaren alsmede mogelijke nieuwe initiatieven. Tot een echte match is het vooralsnog niet gekomen. Dat heeft vooral te maken met de beperkte bereidheid van pandeigenaren om mee te werken aan (tijdelijke) invulling, tegen beperktere prijzen. De meeste willen enkel verkopen. De potentiële ondernemers die zich bij tURBIne melden zijn eigenlijk allen nog in de beginfase van hun ondernemerschap. Gedegen ondernemerschap en -plannen ontbreken. Dat maakt het moeilijk. tURBIne kan echter juist op dit gebied wel meer betekenen voor dergelijke ondernemers, door bewuster te helpen en waar nodig op de juiste manier door te verwijzen. Tot nu toe is vooral ingestoken op het ‘houden van contact’ met de ondernemers.
Herstructureren project - inzet WALAS Concepts Bij de start is afgesproken dat de expertise van WALAS Concepts wordt ingehuurd om het project ‘op gang te helpen’, zodanig dat het project na een periode van 3 jaar op eigen benen kan staan. Na 1 jaar constateren we dat de gewenste concrete resultaten nog uitblijven. De situatie is gecompliceerder dan vooraf wellicht ingeschat. Pandeigenaren bewegen te weinig. Het structureel inhuren van WALAS Concepts kost elke maand ruim € 3.000 aan personele lasten. Het huren van een extra kantoorruimte kost ook maandelijks bijna € 400. Gelet op de fase van het project waarin we ons momenteel bevinden (uitblijven concrete resultaten, groei betrokkenheid en draagvlak) is het stichtingsbestuur van mening dat het project een andere structurering behoeft. Een structurele (maandelijkse) inhuur van WALAS Concepts is niet (meer) nodig. WALAS Concepts heeft het project op gang gebracht en de juiste bewegingen als het gaat om het betrekken van geïnteresseerden weten te bewerkstelligen. Deze inspanningen
Tussentijdse evaluatie 2014 tURIne
Positieve ontwikkelingen zien we op het gebied van betrokkenheid en draagvlak. De inspanningen, die onder aanvoering van WALAS Concepts op dit gebied zijn geleverd, werpen hun vruchten af. Steeds meer mensen willen iets betekenen om de levendigheid en belevingswaarde in het gebied te versterken.
verdienen vervolg, welke middels een grotere mate van betrokkenheid vanuit het bestuur, meer facilitering vanuit de gemeente en het mobiliseren van vrijwilligers uit de samenleving zullen worden voortgezet. Incidentele inhuur/inzet van betaalde externe krachten (waaronder mogelijk WALAS Concepts) kan projectmatig worden geregeld. a.
Vervolgtraject
Voor het verdere vervolg van dit project wordt voorgesteld te focussen op een drietal speerpunten. a1. Vergroten werkgebied Het stichtingsbestuur staat bijzonder positief tegenover de ambitie in het Politiek Akkoord, waarin is aangegeven dat de gemeente meer sturing wenst op versterking van het ondernemerschap in de kern Vaals. Het stichtingsbestuur heeft reeds eerder aangegeven tot een verbreding van het werkgebied te willen komen. De aanpak via het project tURBIne verdient navolging en dient te worden verbreed naar Maastrichterlaan en andere locaties, het belang van Vaals als geheel. Ondanks dat de ‘matchmaking’ tussen panden en initiatiefnemers in de Kerkstraat nog moeizaam verloopt, zien wij mogelijkheden en redenen de aanpak te continueren en te verbreden naar de hele kern Vaals. De Kerkstraat biedt (vooralsnog) te weinig mogelijkheden. De aandacht zal gericht moeten blijven op invulling van de leegstaande panden, wellicht tijdelijk in de vorm van zogenaamde pop-up stores. a2. Starters/MKB-loket Daarnaast zien we dat potentiële ondernemers en pandeigenaren behoefte hebben aan meer ondersteuning en beter de weg gewezen moeten krijgen. tURBIne kan meerwaarde betekenen bij het helpen om ondernemerschap te vergroten, ondernemersplannen te verbeteren, helpen de juiste weg te vinden naar allerlei instanties, het vinden van financiering etc. Een stichtingsbestuur met ervaring en kwalificaties op dit gebied zou hierin kunnen versterken. a3. Evenementen ter versterking van het ondernemerschap Ook het ‘bewegen van de samenleving’ verdient vervolg. Er zijn inmiddels diverse mensen betrokken bij de ontwikkelingen. Deze betrokkenheid moet worden geïntensiveerd. Ook het organiseren van op ondernemerschap gerichte evenementen en thema’s rondom specifieke commerciële delen van de kern moet worden vastgehouden. Het idee “Kerkstraatkerststraat” zal in de komende maanden tot realisatie worden gebracht. De doelstellingen, zoals bij de start van het project gesteld, blijven onverkort overeind. Waarde-ontwikkeling in de kern is nog steeds uitgangspunt. Ingezet wordt nog steeds op initiatieven, betrokkenheid, matchmaking en events.
b.
Middelen
Het stichtingsbestuur stelt voor de beschikbare middelen nog gerichter in te gaan zetten, met name ook gelet op de voorgestelde herstructurering. Tot heden is met name geld uitgegeven aan structurele lasten zoals inhuur WALAS Concepts en huur kantoorruimte. In de toekomst dient vooral projectmatig te worden gefinancierd voor een bepaald project/activiteit, waarmee het ondernemerschap wordt versterkt. Mogelijke opbrengsten daaruit kunnen dan weer terugvloeien in het fonds.
c.
Structuur
Heel belangrijk in dit proces/project is het kunnen beschikken over voldoende deskundigheid, inhoudelijke expertise dan wel kennis van en binding met de lokale omgeving, onafhankelijk en zonder verwevenheden. Voor een deel dient deze deskundigheid afgedekt te worden door het kernbestuur van 3 leden, zonder zitting daarin vanuit de gemeente. Voor een deel ook is, afhankelijk van de activiteit of situatie, aanvulling nodig, bijvoorbeeld in de vorm van een commissie, waarin de juiste bekwaamheden bijeen gebracht worden ter versterking van het bestuur (tijdelijk). Momenteel is voldoende financiële expertise beschikbaar, vooral om nieuwe ondernemers te begeleiden. Maar er zijn bredere ervaringen en kwaliteiten nodig om het bestuur een nadrukkelijker rol te geven bij de uitvoering van het project. Gedacht moet worden aan kwaliteiten op het gebied van onroerend goed, promotie, ondernemerschap, maar ook netwerken. Het huidige Bureau tURBIne wordt uit de structuur gehaald. Het ‘kantoor’ komt terug naar het gemeentehuis.
Tussentijdse evaluatie 2014 tURIne
De eindverantwoordelijkheid ligt bij de gemeente. De Stichting tURBIne heeft de verantwoordelijkheid voor de uitvoering van de opdracht. Het verdient aanbeveling om vanuit een nauwe samenwerking projectmatig te opereren, waarbij iedere partij zijn verantwoordelijkheid neemt. Door tevens samenwerking te zoeken met andere partners kan Stichting tURBIne kan nog meer in de rol van adviseur van de gemeente komen. De gemeente kan meer betekenen vanuit de coördinatie van allerlei ontwikkelingen op het gebied van ondernemerschap, zoals Julianaplein, startups, Maastrichterlaan etc.
De uitvoerende taken van het bureau worden overgenomen door enerzijds het stichtingsbestuur zelf meer in de uitvoering/advisering te brengen en anderzijds nadrukkelijker te leunen op de ondersteuning vanuit de gemeente, met mogelijk tijdelijke inhuur van externe (lokale) kwaliteiten. De bestuursleden zullen zich intensief ten behoeve van de ondersteuning aan pandeigenaren en potentiële ondernemers gaan inzetten. Het bestuur moet meehelpen initiatieven te initiëren, mogelijkheden te inventariseren, waar nodig adviseren en verwijzen, faciliteren en samenwerking zoeken met bestaande structuren en organisaties. Daarnaast is het blijvend begeleiden een belangrijke taak. Het bestuur moet de gemeente helpen om een klimaat te ontwikkelen, waarin ondernemers zich welkom en geholpen voelen, ondernemerschap wordt versterkt en begeleid. Het bestuur zorgt voor advisering en aanjagen, kredietbehandeling, kredietverlening en fiattering. De ambtelijke organisatie van de gemeente zal de uitvoeringstaken, ter ondersteuning van en in nauw overleg met de bestuursleden, op zich nemen. De gemeente gaat de rol vervullen van: -
loket: pandeigenaren en potentiële ondernemers melden zich bij de gemeente en worden van hieruit begeleid en verder geholpen (ambtenaar in contact met stichtingsbestuur) beheer en administratie: de gemeente houdt het vervolgtraject bij en beheert de gelden (financieel, juridisch) secretariaat: de gemeente ondersteunt het bestuur in haar uitvoering en beslissingen.
Vooral ten aanzien van het evenementenprogramma wordt projectmatig gewerkt. Enerzijds wordt beter aangesloten bij de reeds bestaande evenementen. Anderzijds wordt bij nieuwe evenementen gekeken wie het bestuur daarbij het best kan helpen. Mogelijk dat er vanuit een apart te regelen evenementenbudget ook een stukje begeleiding dient te worden betaald. Schematisch ziet een en ander er dan als volgt uit.
Gemeente Vaals
Provincie Limburg mede-financierder
Gemeente Vaals
ondersteuning
Stichting tURBIne
op afroep o.a. Walas Concepts
adviseren/aanjagen mede-financierder
Extern advies/ capaciteit Concepts
Activiteit (coördinator)
Activiteit (coördinator) instan -tie
inwo -ners ondernemers
vereniging
Begin 2015 wordt het project ook tussentijds met de Provincie Limburg geëvalueerd. Alsdan zal ook de herstructurering van het project worden besproken.
Tussentijdse evaluatie 2014 tURIne
diverse werkzaamheden/projecten/initiatieven
