8-9 februari
tSJaikovSki’S WeergaloZe PiaNoCoNCert Het gelders orkest daar horen we
Nikolai alexeev dirigent
dmitri alexeev piano
russische meesters en meesterwerken Programma
Pjotr iljitsj tsjaikovski (1840-1893)
Pianoconcert nr.1 in bes, opus 23 Allegro non troppo e molto maestoso - Allegro con spirito Andantino simplice Allegro con fuoco
• • •
pauze
dmitri Sjostakovitsj (1906-1975) Symfonie nr. 6 in b, opus 54 Largo Allegro Presto
• • •
george Wiegel direCteUr
Wij zijn zeer verheugd dat vaste gastdirigent Nikolai Alexeev weer met ons op het podium staat! Als geen ander is hij in staat het Russische repertoire voor het voetlicht te brengen. Ditmaal met één van de grootste pianoconcerten uit het repertoire van Tsjaikovski. U zult genieten van dit meesterwerk.
“een grootse pianist, die garant staat voor een groots concert”
aNtoNello MaNaCorda CHeF-dirigeNt
Tsjaikovski’s Eerste pianoconcert met Dmitri Alexeev is een hoogtepunt. De Moskouse pianist won in de jaren zeventig zeer overtuigend het roemruchte Tsjaikovski Concours, met een unanieme jury. Hij werkte daarna met de voornaamste Londense en Amerikaanse orkesten, de Berliner Philharmoniker en met het Koninklijk Concertgebouworkest. Een grootse pianist dus, die garant staat voor een groots concert.
Nikolai Alexeev dirigent
Stammend uit een zeer muzikaal gezin studeerde Nikolai Alexeev in zijn geboortestad bij Avenir Michailov en Arvid en Mariss Jansons. Nog tijdens zijn studie won hij in 1982 het Herbert-von-Karajan-Wettbewerb Berlin. Ook de dirigentenconcoursen van Praag en Tokio zette hij enkele jaren later op zijn naam. In 2000 volgde hij zijn leermeester Mariss Jansons op bij het Philharmonisch Orkest van Sint-Petersburg, waar hij nu nog steeds aan verbonden is. Met dit orkest gaf hij talloze concerten en maakte hij diverse tournees en cd’s. Van 2001 tot 2010 was hij eerste gastdirigent van het Estlands Nationaal Symfonie Orkest. Als gastdirigent leidde Nikolai Alexeev onder
meer de Staatskapelle Dresden, the Baltimore Symphony Orchestra en het Nationaal Orkest van België. In Nederland kreeg hij bekendheid door zijn concertante uitvoeringen van Russische opera’s met de radio-orkesten. Daarnaast stond hij voor het Koninklijk Concertgebouw Orkest, het Rotterdams Philharmonisch Orkest en het Residentie Orkest. Al weer ruim elf jaar (sinds 2002) is Nikolai Alexeev vaste gastdirigent bij Het Gelders Orkest. Een langdurige verbintenis die zijn vruchten afgeworpen heeft. Naast de talloze concerten hebben orkest en dirigent een aantal door pers en publiek hooggewaardeerde cd-opnames met symfonieën van Sjostakovitsj gemaakt. Eind 2013 verscheen de nieuwste cd in deze serie, met daarop de 5de symfonie van Sjostakovitsj en zijn Kamersymfonie nr. 1, Opus 110a.
dMitri alexeev PiaNo
In het rijtje van de grote klassieke Russische pianisten hoort Dmitri Alexeev zeker thuis. Sinds hij in 1974 in de prijzen viel bij het Tsjaikovski Concours in Moskou en een jaar later unaniem door de jury van de Leeds International Competition tot winnaar van de eerste prijs werd uitgeroepen, is hij niet meer weg te denken van de grote internationale podia. Hij concerteerde met orkesten als de Berliner Philharmoniker, het Philadelphia Orchestra, de London Philharmonic Orchestra en het Koninklijk Concertgebouworkest. Gergjev, Jansons, Muti en Rozhdestvensky zijn enkele van de grote dirigenten waar hij mee samenwerkte. Maar ook als recital-pianist is Alexeev een veelgevraagd artiest. Regelmatig was hij te gast op de Leeds International Recital Series, een concertreeks waar hij in 2009 de artistieke leiding over had. Bij diverse platenmaatschappijen heeft Alexeev in de loop der jaren een aantal indrukwekkende opnames gemaakt. Zijn registratie van de complete preludes van Rachmaninov leverde hem in Nederland een Edison op. Niet voor niets dat de BBC Music Magazine, naar aanleiding daarvan, hem fijnzinnig maar zeer accuraat omschreef: “He is a pianist at once aristocratic, grand and confessionally poetic.”
tsjaikovski
eerste pianoconcert
Gedurende bijna veertien jaar werd Tsjaikovski financieel gesteund door de rijke weduwe Nadezjda von Meck. Eén voorwaarde had ze aan haar mecenaat gesteld: ze wilde geen persoonlijk contact met de componist. Voor onze kennis van Tsjaikovski’s leven is dit een zeer gelukkige omstandigheid. Immers, doordat de twee elkaar niet ontmoetten, verliep al het contact schriftelijk en ontstond een omvangrijke correspondentie over het ontstaan van Tsjaikovski’s composities.
Zo blikt de componist in 1878 terug op de wijze waarop Nikolaj Rubinstein, directeur van het conservatorium te St. Petersburg, vier jaar eerder reageerde op het aan hem opgedragen Eerste pianoconcert: ‘Ik speelde het eerste deel; geen woord, zelfs geen reactie. Ken je het gevoel dat je een vriend een maaltijd bereidt en dat hij die verorbert zonder een woord? O, wat had ik gegeven voor een enkele opmerking, desnoods afwijzing, iets om de stilte te doorbreken! In godsnaam, zeg iets! Maar Rubinstein zweeg als het graf. [...] Het was alsof hij dacht: “Beste vriend, hoe kan ik ingaan op details van het werk als mijn haren recht overeind staan van afkeer?” Ik verzamelde al mijn moed en speelde het concert in één ruk tot het eind. Nog steeds stilte. “En?”, vroeg ik, “Wat vindt u ervan?” en stond op. Toen begon Rubinstein uit te varen. Eerst zachtjes, maar steeds luider wordend tot hij tenslotte als een donderende Jupiter zijn woede uitschreeuwde. Mijn concert was waardeloos, absoluut onspeelbaar; de passages waren zo chaotisch, zo verbrokkeld en zo slecht geschreven dat het niet de moeite loonde het over te doen. Het hele werk was slecht, een prul, een cliché. Hier en daar had ik plagiaat gepleegd; slechts één of twee bladzijden waren enigszins de moeite waard; de rest moest ik maar weggooien of helemaal herschrijven.’ Gelukkig volgde Tsjaikovski deze raad niet op: hoe aangeslagen hij ook was, hij voltooide de orkestratie en droeg het concert toen maar op aan de Duitse pianist Hans von Bülow. In 1879 en 1889 bracht de componist er enkele veranderingen in aan, met name in de pianopartij. Hoewel het concert in de toonsoort bes kl.t. staat, ademt het openingsthema onmiskenbaar Des gr.t. Het wordt gespeeld door de strijkers en begeleid door de piano in majestueuze akkoorden.
Persoonlijke handtekening van de componist Het Eerste pianoconcert demonstreert dat Tsjaikovski even zeer beïnvloed was door de West-Europese muziek als door de Russische; het door de strijkers gespeelde thema van het Prestissimo is gebaseerd op een Frans lied
(‘Il faut s’amuser, danser et rire’), terwijl in het begin- en slotdeel Oekraïense volksliedthematiek opduikt. Een bijzondere, maar aanvechtbare, suggestie doet Tsjaikovski’s biograaf David Brown. Die wijst erop hoe het concert begint met de noten F-Des-C-Bes – een halve noot naar beneden getransponeerd kan dat gelezen worden als E-C-B-A. Met de Duitse notenbenaming (waarin onze Bes gelijk is aan B, maar onze B wordt aangeduid met de letter H) leest Brown dit E-C-H-A als een persoonlijke handtekening van de componist. Hij betoogt dat elke bruikbare notennaam terug te vinden is in de Duitse translitteratie van Tsjaikovski’s naam: pEtEr tCHAikowsky. Of zijn theorie hout snijdt, kun je je afvragen, maar belangrijker is dat het Eerste pianoconcert van Tsjaikovski na zijn succesvolle eerste uitvoering een zegetocht over de gehele wereld is begonnen. Het is inmiddels niet meer weg te denken uit het collectieve geheugen: als het begin niet de handtekening van de componist verbeeldt, dan is het in ieder geval wèl een introductie die een muzikaal icoon werd. Eén uitvoering van Tsjaikovski’s eersteling is het vermelden overigens meer dan waard: die in 1881 in Moskou, met als solist... Nikolaj Rubinstein. Lijkt Tsjaikovski’s handtekening in zijn Eerste pianoconcert misschien niet zo overtuigend, het is zonneklaar dat een componist als Dmitri Sjostakovitsj verschillende partituren tekende met de verklanking van zijn naam: D-Es-C-H (Dmitri SCHostakowitsch, wederom uitgaand van manier waarop de Duitsers het Cyrillische alfabet translittereren). Het is onder meer te vinden in zijn eerste kamersymfonie (Achtste strijkkwartet*) en in zijn symfonieën nrs. 8, 10 en 15. Evenals Tsjaikovski had Sjostakovitsj nogal wat te stellen met het establishment.
“Het Eerste pianoconcert begon een zegetocht over de gehele wereld” Sjostakovitsj en de Sovjet-autoriteiten Maar waren het conservatieve musici als Rubinstein en het taboe op zijn homoseksualiteit die Tsjaikovski het leven moeilijk maakten, Sjostakovitsj had vooral veel te stellen met de onvoorspelbaarheid van de Sovjet-autoriteiten in hun muzikale voor- of afkeuren. Immers, nadat zijn opera Een Lady Macbeth uit Mtsensk in de jaren 1934 en 1935 niet minder dan 180 maal onder luide bijval was uitgevoerd in Leningrad en Moskou, publiceerde de Pravda begin 1936 plotsklaps een geruchtmakend artikel onder de titel ‘Chaos in plaats van muziek’. Daarin werd Sjostakovitsj’ opera zwaar onder vuur genomen en gewaarschuwd tegen modernisme. Hoewel het artikel niet gesigneerd was, heeft men er de hand van Stalin zelf in gezien; vast staat hij zelf weinig te spreken was over de opera. In hoeverre Sjostakovitsj zich naderhand aan de wensen van de autoriteiten geconformeerd heeft, is lang een punt van discussie geweest. In de memoires die de musicoloog Volkov optekende, rekent Sjostakovitsj af met zijn vermeende pro-Sovjet-stellingname. En ondanks de kanttekeningen die zijn geplaatst bij de geloofwaardigheid van Volkov wordt vandaag de dag algemeen aangenomen dat de componist allesbehalve een meeloper was. Maar in zijn tijd werd de Vijfde symfonie uit 1937 door de Sovjet-machthebbers ingehaald als Sjostakovitsj’ officiële rehabilitatie. Twee jaar later begon de componist na te denken over een nieuwe
symfonie die, indachtig wat de autoriteiten van hem verwachten, een loflied moest worden op de zegeningen van het socialisme. Gebruikmakend van een gedicht van Vladimir Mjaskovski zou ze over Lenin gaan: ‘De symfonie zal zowel de tekst als de melodieën van populaire liederen over Lenin gebruiken.’ Het plan werd echter niet ten uitvoer gebracht en de Zesde symfonie droeg uiteindelijk een volledig instrumentaal karakter. Sjostakovitsj begon eraan op 15 april 1939 en voltooide haar een half jaar later; het tweede van de drie delen voltooide hij precies op de dag dat de Sovjets en Duitsland een pact sloten. Zoals hij in zijn memoires zegt, was het een moeilijke tijd voor hem: ‘Elke dag bracht meer slecht nieuws en ik voelde een hevige pijn’. Het is dan ook geen wonder dat hij in de memoires het eerste deel van de Zesde, met zijn welhaast Mahleriaanse echo’s, in verband brengt met zijn traumatische gemoedstoestand. En hoewel de symfonie in majeur eindigt, blijft het pessimisme en de tragiek van het openingsdeel voelbaar, ondanks de twee veel lichtvoetiger delen die erop volgen. Sjostakovitsj zelf was met name zeer te spreken over het laatste deel: ‘Dit is de eerstekeer dat ik een zo succesvolle finale geschreven heb’. De Zesde symfonie beleefde haar première op 5 november 1939 met het Philharmonisch Orkest van Leningrad onder leiding van Yevgeny Mravinsky. Frits de Haen
*Recentelijk verscheen een cd van Het Gelders Orkest o.l.v. Nikolai Alexeev, met daarop deze kamersymfonie van Sjostakovitsj, gekoppeld aan zijn Vijfde symfonie.
korting op cd! Beleef Het Gelders Orkest ook online. Want dan kunt u zich echt heerlijk inleven in ons orkest. We bieden u hier alle informatie, prachtig gepresenteerd met video’s en muziek. En in een paar klikken bestelt u uw concertkaarten. Om het voor u nóg leuker te maken: met kortingscode CD1314 ontvangt u 5 euro korting op een cd.* *actie geldt tot en met 1 maart
op de hoogte blijven? Kom langs bij de stand en laat uw e-mailadres achter. Wij sturen u dan informatie over concerten, de laatste muzikale nieuwtjes en acties. Heeft u ook genoten van het concert? Word dan Vriend van Het Gelders Orkest en blijf op de hoogte van nieuws en activiteiten van het orkest en de Vereniging. Kijkt u voor meer informatie op vrienden. hetgeldersorkest.nl of vraag de folder bij de HGO-stand. Tot Vriend!
en beleef nog meer! Het Gelders Orkest deelt graag haar liefde
BeleeF de lieFde
Nijmegen arnhem amsterdam
woensdag 12-02 donderdag 13-02 vrijdag 14-02
Benjamin levy Yossif ivanov
dirigent viool
de lieFdeSCoNCerteN vaN Het gelderS orkeSt Een fantastische avond uit met je grote liefde. Een
voor grootse en inspirerende klassieke
avond vol vuur en hartstocht tijdens een concert
muziek. Mensen binnen en buiten de
dat de zintuigen prikkelt door middel van muziek,
concertzaal ráken met prachtige muziek,
film, dans, licht en smaaksensatie. De thematiek op zowel muzikaal als visueel gebied is gebaseerd
dat is wat Het Gelders Orkest nastreeft.
op ‘Romeo en Julia’ van Shakespeare. Een
In kleine, intieme setting, of voor 10.000
hartstochtelijk liefdesverhaal over een jonge
bezoekers. In Gelderland en ver daarbuiten. Bezoek onze site www.hetgeldersorkest.nl en laat u meenemen in een muzikaal avontuur. Ontdek onze musici, luister naar fragmenten en boek uw kaarten!
verboden liefde die dramatisch eindigt.
Het gelderS BlaaSkWiNtet
FaBUloUS FrieNdS
tiel ede
Nijmegen arnhem
zondag 09-03 zondag 25-03
gudrun Bourel Bram kreeftmeijer Mette laugs irene teepe kirsten Jeurissen
fluit hobo fagot klarinet hoorn
donderdag 13-03 vrijdag 14-03
Clemens Schuldt
dirigent
Het Gelders Blaaskwintet bestaat uit vijf musici
Tijdens een concert dat net even anders is dan
van Het Gelders Orkest: Gudrun Bourel (fluit),
je denkt, brengt Het Gelders Orkest een ode aan de
Bram Kreeftmeijer (hobo), Mette Laugs (fagot),
vriendschap. Zet je beste vriend(in) in
Irene Teepe (klarinet) en Kirsten Jeurissen (hoorn).
het zonnetje en beleef samen een avond uit.
Het kwintet heeft een zeer gevarieerd repertoire,
Klassieke muziek staat centraal. Maar er is veel
met ontroerende, vrolijke en soms ook gekke
meer te beleven! Achteraf is er nog tijd voor een
muziek. Van Sweelinck en Danzi via Brahms naar
goed gesprek. De dj draait nog wat plaatjes en de
Lygeti, alle muziekstijlen komen aan bod.
bar is geopend tot in de kleine uurtjes…
kaarten bestelt u via www.hetgeldersorkest.nl telefoon 026 - 789 01 30 |
[email protected] @GeldersOrkest |
HetGeldersOrkest
