Betuws Symfonie Orkest dirigent: Nicholas Devons
NAJAARSCONCERT
François Boucher: Pan en Syrinx (1759). Dit schilderij in de National Gallery te Londen inspireerde Stéphane Mallarmé tot zijn gedicht L'après-midi d'un faune. Debussy op zijn beurt vond voor zijn compositie Prélude à l'après-midi d'un faune inspiratie bij dit gedicht.
Betuws Symfonie Orkest Secretariaat:
Bernadette Harperink Mr. J.H. Geysstraat 21, 4151 CG Acquoy
[email protected]
Comité van aanbeveling
Emmy Verhey, violiste; Prof. dr. J.C. Terlouw, oud-commissaris van de koningin van Gelderland J.D. Timmer, oud-president-directeur van Philips R. van Schelven, burgemeester van Culemborg Website
www.betuwssymfonieorkest.nl Hoofdsponsor Betuws Symfonie Orkest
Auto Visscher Peugeot & Citroën, Culemborg
2
P R
O
G
R
A
M M A
G. Verdi - Ouverture La Forza del Destino E. Lalo - Symphonie espagnole voor viool en orkest solist: Kilian van Rooij I II III IV V
Allegro non troppo Scherzando, Allegro molto Intermezzo, Allegro non troppo Andante Rondo, Allegro -o-o-
C. Debussy - Prélude à l'après-midi d'un faune E. Grieg - Peer Gynt suites 1 en 2
Verdi: Ouverture La Forza del Destino Giuseppe Verdi is dé grote Italiaanse operacomponist van de tweede helft van de 19e eeuw. Componisten als Rossini en Donizetti gingen aan hem vooraf, tijdgenoten zoals Puccini bleven in zijn schaduw en op Europees niveau stond hij op gelijke hoogte met Wagner in Duitsland. Van zijn bijna 30 opera's behoren Nabucco, Rigoletto, La Traviata, Aïda en Falstaff tot de bekendste. De opera La Forza del Destino (Macht van het Noodlot) beleefde zijn première in Sint Petersburg in 1862. Later heeft Verdi in de muziek (en ook in het verhaal) wijzigingen aangebracht en schreef hij een andere ouverture. De gewijzigde versie van de opera beleefde zijn première in 1869 in de Scala van Milaan. Aan de opera ligt (zoals bij zo vele opera's) een liefdesdrama ten grondslag. De Zuidamerikaanse edelman Don Alvaro en Donna Leonora, dochter van een markies, zijn verliefd op elkaar. Als de markies, die niets van deze liefde wil weten, tussenbeide komt, wil Alvaro zijn geliefde Leonora redden door zich over te geven, maar geheel per ongeluk gaat zijn pistool af en wordt de markies gedood. 3
Jaren later dient Alvaro onder een andere naam als soldaat in het Spaanse leger en redt het leven van zijn medesoldaat Don Carlos, zoon van de markies. De twee raken zeer bevriend, totdat Carlos verneemt, dat zijn vriend dezelfde Alvaro is, die verantwoordelijk is voor de dood van zijn vader. In een onderling duel raakt Don Carlos dodelijk gewond, maar hij ziet nog wel kans om zijn zus Leonora neer te steken, die sterft in de armen van Alvaro. De ouverture is als zelfstandig orkeststuk een veel gespeeld meesterwerk en is zeer "Italiaans" van karakter. Het opent met een noodlotmotief: tweemaal drie unisono E 's gespeeld door de koperblazers. Hierna klinkt een weemoedige melodie gespeeld door de strijkers en Giuseppe Verdi (1813 - 1901) na een herhaling van het noodlot-motief klinken eerst de blazers en dan (in de toonsoort Egroot) opnieuw de strijkers. Na diverse "uitbarstingen" van de koperblazers en het slagwerk en enkele lieflijke melodieën met begeleiding van twee harpen volgt een uitbundig slot. Lalo: Symphonie espagnole Vooral in zijn eigen tijd was Édouard Lalo als componist minder bekend dan bijvoorbeeld zijn tijdgenoten Saint-Saëns en Franck. Hij groeide op in Lille in Noord-Frankrijk en verhuisde later naar Parijs waar hij een carrière opbouwde als violist en onder andere een eigen strijkkwartet oprichtte. Rond 1870 werd in Parijs op initiatief van Saint-Saëns de Société Nationale de Musique opgericht, die streefde naar vernieuwing van de Franse muziek als tegenwicht tegen de overheersende Duitse invloeden op de muziekpraktijk in Frankrijk. Lalo sloot zich hierbij aan en de "Société" organiseerde diverse concerten, waarop werken van Lalo voor het eerst werden uitgevoerd. Zijn niet zo uitgebreide repertoire omvat vooral orkestwerken en ook drie opera's, waarvan slechts een tijdens het leven van Lalo werd opgevoerd. Een van de andere twee opera's had zijn première pas in het jaar 2007. In 1874 resp. 1875 voerde de Spaanse vioolvirtuoos Pablo de Sarasate met groot succes achtereenvolgens het eerste en het tweede vioolconcert van Lalo uit. Het tweede concert in d-klein met de naam Symphonie espagnole is het meest bekende werk van Lalo geworden. In maart 1878 speelde violist Iosif Kotek, vriend van Tsjaikovski, het werk aan hem voor en Tsjaikovski was zo enthousiast, dat hij zijn lopende compositiewerk maar even terzijde 4
legde om in minder dan een maand tijd zijn eigen vioolconcert te schrijven. Het was de violist Pablo de Sarasate geweest die Lalo (en ook Saint-Saëns) had laten kennismaken met Spaanse volksmuziek en de invloed daarvan in de vijfdelige Symphonie espagnole is onmiskenbaar aanwezig. In het werk zijn ritme en levendigheid vaak belangrijker dan lange melodieuze lijnen. In het eerste deel, na vier maten vrijwel unisono orkest en een korte vioolcadens, klinkt voor het eerst een habanera-ritme (afwisselend triolen en duolen). Ook in het derde deel is de habanera prominent aanwezig en in het tweede deel, Scherzando, zijn gitaarinvloeden duidelijk Édouard Lalo (1823 - 1892) te horen. Het vierde deel Andante is tussen alle Spaanse ritmiek door een prachtig melodieus deel. Het briljante laatste deel Rondo kent een uitstekend evenwicht tussen de (vooral aan het einde zeer virtuoze) solopartij en het orkest.
Debussy: Prélude à l'après-midi d'un faune Claude Debussy behoort tot de bekendste Franse componisten van het begin van de 20e eeuw. Hij studeerde piano aan het conservatorium in Parijs en in reizen door Europa in het gezelschap van de schatrijke Russische dame Nadjeshda von Meck (bekend als mecenas van Tsjaikovski) maakte hij kennis met de muziek van Wagner en met Wagner persoonlijk. Ook leerde hij de muziek kennen van Russische meesters zoals Rimsky-Korsakov en Borodin. Nadat Debussy tot het besef was gekomen dat een carrière als concertpianist voor hem niet was weggelegd, is hij zich gaan toeleggen op componeren. In zijn composities is hij zich steeds meer gaan verwijderen van de tradities van Wagner en ontwikkelt hij zijn eigen stijl. Hij wordt bij uitstek gezien als muzikale vertegenwoordiger van de kunststroming die bekend staat onder de naam impressionisme. In 1876 publiceerde de Franse dichter Stephane Mallarmé zijn herdersdicht L'après-midi d'un faune. De faun (bosgod) wordt na een middagslaap wakker, herinnert zich de ontmoeting in de ochtend met enkele nimfen en laat in een monoloog hierover uitgebreid zijn gedachten gaan. 5
Het gedicht inspireerde Debussy in 1892 tot een compositie, aanvankelijk in drie delen, waarin hij poogde de bijzondere atmosfeer van het gedicht om te zetten in klanken. Later versmolt hij de drie delen tot een geheel en zo ontstond het symfonische gedicht Prélude à l'après-midi d'un faune. De première in december 1894 was een regelrechte sensatie: een geheel nieuw meesterwerk, dat niet binnen de bestaande tradities te plaatsen was en verder een uiteraard onvoorbereid publiek, dat zo stormachtig applaudisseerde, dat de dirigent besloot het hele werk een tweede keer uit te voeren. Het was de grootste spontane bijval die Debussy in zijn leven heeft mogen meemaken. Claude Debussy (1862 - 1918) De herinnering aan de nimfen, waarmee de faun wakker wordt, wordt in de eerste maten weergegeven door een melodie op de fluit. Deze melodie komt steeds terug en de tremolo's van de gedempte strijkers, de hoorns en de glissandi van de twee harpen verhogen de "betoverende" atmosfeer. De herinnering aan de gebeurtenissen van de ochtend worden gaandeweg intenser, totdat deze vrij plotseling vervaagt en de faun terugkeert naar de regionen van de droom.
Peer Gynt en Edvard Grieg Peer Gynt is de hoofdpersoon van een oud Noors volksverhaal. Hij heeft echt geleefd, heette waarschijnlijk in werkelijkheid Per Olsen Hågå en is in 1785 begraven in het dorpje Vinstra. Het volksverhaal inspireerde de Noorse dichter Henrik Ibsen tot zijn beroemde toneelstuk Peer Gynt, waarin de gelijknamige antiheld zich allerminst gedraagt als de ideale schoonzoon. In het begin van het stuk bezoekt hij de bruiloft van zijn buurmeisje Ingrid, die beslist niet uit liefde trouwt. Op de bruiloft ontmoet hij Solvejg, die hij ten dans vraagt. Als zij dit onder druk van haar moeder afwijst, drinkt hij zich laveloos, ontvoert de bruid Ingrid naar de 6
Henrik Ibsen (1828 - 1906)
bergen en misbruikt haar om haar vervolgens in de steek te laten. Later droomt hij dat een trollenprinses hem meeneemt naar haar vader, de bergkoning. Hij krijgt het aanbod om haar te huwen en zelf een trol te worden, maar moet hier van afzien. Hij leeft verbannen en in zijn ballingsoord wordt hij bezocht door Solvejgs zuster, aan wie hij vraagt, of Solvejg hem niet wil vergeten. Hij keert 's nachts nog terug naar het huis van zijn stervende moeder Åse en gaat dan naar Afrika waar hij zich als louche zakenman in leven houdt. Hij treedt op nu eens als missionaris, dan weer als slavenhandelaar. Hij tracht tevergeefs Anitra, dochter van een locaal stamhoofd te verleiden en reist dan naar Egypte om zich te bekwamen als historicus. Als oude man reist hij terug naar Noorwegen en overleeft ternauwernood een schipbreuk vlak voor de Noorse kust. Hij is volkomen verlaten en berooid en legt aan het einde van het stuk zijn hoofd in de schoot van de zingende Solvejg, die hem al die jaren was trouw gebleven. Het stuk van Ibsen was bij de première direct een groot succes. De bekendheid van Peer Gynt nam nog verder toe door de toneelmuziek die de Noorse componist Edvard Grieg schreef in 1875. Rond 1888 koos Grieg tweemaal vier delen van zijn toneelmuziek uit en publiceerde die als de Peer Gynt suites 1 en 2.
Edward Grieg (1843 - 1907)
U hoort vandaag deze acht delen. De volgorde komt niet erg overeen met hun volgorde in het toneelstuk van Ibsen.
Suite 1 I. II. III. IV.
Morgenstemning (Ochtendgloren) Åses Död (Dood van Åse, de moeder van Peer Gynt) Anitras Dans (Dans van Anitra) I Dovregubbens Hal (In de hal van de bergkoning)
Suite 2 I. II. III. IV.
Bruderovet. Ingrids Klage (Bruidroof - Ingrids klaagzang) Arabisk Dans (Arabische dans) Peer Gynts Hjemfart (Terugkeer van Peer Gynt - schipbreuk) Solvejgs Sang (Lied van Solvejg) programmatoelichting: Dick Buijs 7
De solist Kilian Alexander van Rooij (1992) begon zijn vioolstudie op zevenjarige leeftijd op de muziekschool in Amersfoort. Hij ging vijf jaar later naar de `School Voor Jong Talent` in Den Haag en kreeg les van Mireille van der Wart en Peter Brunt. Kilian was concertmeester van het schoolorkest in Den Haag met de naam Het Athenaeum Kamerorkest, waarmee hij op tournee ging naar Santiago de Compostella en naar Dresden. Na het behalen van zijn havo-diploma begon Kilian Alexander zijn vioolstudie aan het Conservatorium van Amsterdam, waar hij tot voor kort les had van Vera Beths. In zijn eerste conservatoriumjaar gaf hij enkele concerten samen met de bekende zanger Herman van Veen. Twee jaar later verving Kilian Emmy Verhey in het vioolconcert van Max Bruch, uitgevoerd door het Sweelinck Orkest in Amsterdam. Hij nam in dat jaar ook deel aan het nationale Oscar Back’ vioolconcours. Sinds september 2015 volgt hij zijn masterstudie bij The Royal Academy of Music in Londen. Hij won hier de Edna Seabright Memorial Prize.
Het Betuws Symfonie Orkest is blij met de ondersteuning door de volgende instellingen:
Sitchting Elise Mathilde Fonds 8
In december 2014 trad Kilian op bij Klankcafé, een radioprogramma over klassieke muziek 'in de wereld van nu' gepresenteerd door Louis Gauthier. Zangeres en actrice Ellen ten Damme was eveneens te gast en beiden traden zowel individueel als gezamenlijk op. Gauthier had Kilian ontdekt, toen hij optrad in de Rijksmuseumtunnel in Amsterdam. Later was Kilian diverse malen op de Nederlandse radio te horen. Zijn bachelor-examen in Amsterdam vond plaats in september 2015. De maand daarvoor trad hij samen met pianist Javier Rameix op bij het Prinsengracht Festival. Kilian Alexander speelt op een viool gebouwd door Ceruti in circa 1780.
De dirigent Nicholas Devons, sinds 1996 de vaste dirigent van het BSO, groeide in Engeland op. Hij komt uit een muzikale familie - zijn moeder was beroepspianiste - en speelt al vanaf zijn achtste jaar viool. Na een economiestudie in Cambridge besloot hij muziek als vak te kiezen. Vanaf 1979 studeerde hij viool bij Mark Lubotsky aan het Sweelinck Conservatorium in Amsterdam, waar hij in 1983 zijn orkestdiploma en een jaar later zijn diploma uitvoerend musicus behaalde. Veel remplaceerde hij daarna bij verschillende orkesten, o.a. het Radio Filharmonisch Orkest, het Radio Symfonie Orkest en het Ballet Orkest. Vanaf 1990 hield hij zich steeds meer bezig met orkestdirectie. Na directielessen bij Joop van Zon te hebben genomen nam hij een aantal jaren in Tsjechië aan internationale workshops deel en studeerde hij later verder bij Jan Stulen die een belangrijke invloed op zijn ontwikkeling als dirigent heeft gehad. Sinds 2002 is Devons tevens vaste dirigent van het Symfonie Orkest Haerlem. Een heel bijzondere activiteit van Nicholas Devons vond plaats in 2010 en daarna nog een keer in 2015. In beide jaren organiseerde hij - met medewerking van leden van het Van Baerle Trio - concerten met een zelf samengesteld orkest ten bate van het Nationaal Muziekinstrumenten Fonds. Naast zijn werk als dirigent is hij actief als coach van verschillende kamermuziek-ensembles. Hij is verder concertmeester van Het Noord-Hollands Bach Orkest. 9
Het Betuws Symfonie Orkest Het orkest is in 1996 ontstaan uit het samengaan van het Geldermalsens Kamerorkest en het Tiels Kamerorkest en het heeft sindsdien een belangrijke plaats veroverd in het Betuwse muziekleven. Als amateurorkest speelt het redelijk ambitieuze programma’s met bijvoorbeeld bekende soloconcerten van componisten als Brahms, Mendelssohn, Schumann en Elgar en symfonieën van componisten als Beethoven, Haydn, Dvořák en Sibelius. Soms betreedt het orkest nieuwe paden. In 2006 en 2008 werkte het orkest samen met Frank Groothof in twee zeer succesvolle kindermatinees. Later begeleidde het orkest het Tiels Mannenkoor en in november 2014 concerteerde het samen met het Tielse Gemengd Koor Procanti in het Requiem van Gabriel Fauré. Het orkest heeft elke drie jaar een buitenlandse concertreis gemaakt en wil deze traditie blijven voortzetten. De laatste vond plaats in augustus 2013 en had evenals alle eerdere tournees veel succes. Voor augustus 2016 staat een toernee naar Weimar in Duitsland op het programma.
Frankrijk, zomer 2013 (foto Hillie Smit) 10
Het orkest bestaat in 2016 twintig jaar. In al deze jaren werd het ononderbroken geleid door Nicholas Devons, die kans zag om een groep amateurmusici samen te smeden tot een orkest van opvallend hoog niveau. Het orkest heeft sinds de oprichting in 1996 een samenwerkingsverband met centrum voor de kunsten De Plantage in Tiel. Gevorderde muziekschoolleerlingen kunnen gratis lid worden van het orkest, in ruil daarvoor stelt De Plantage aan het orkest kosteloos een repetitieruimte ter beschikking.
Het orkest, december 2015 eerste viool
Bert van den Bogaard (concertmeester), Hanneke van den Broeck, Noortje Fransen, Ellen de Groen, Fréderique van Vliet, Iris van Opijnen, Tonneke van der Putte, Air Thana Ugahary, Hetty Voorhoeve
tweede viool
Hans van der Donk, Joep Beliën, Wim Bloem, Anneke Boerlijst, Lexie Ede, Anke Kingma, Loeki Poncin, Hermine van Toorn
altviool
Carel Venema, Clara Burnet, Jaap van Haarlem, Henk Haitjema, Mieke Hendrikx, Nancy van Koerten, Ellen Sielcken, Ingeborg van der Wal
cello
Dick Buijs, Selene Baggerman, Agnes van Beuningen, Emmie Fransen, Johan Hasken, Mieke Raedts, Henriëtte van Tiel
contrabas
Roelof Gardien, Yo van Dijk, Wybo Gardien
fluit en piccolo
Ellen van Bochove, Tess Ringeling, Ineke Veerman
hobo en althobo
Arie Atema, Willeke Luyendijk, Jacqueline van Muijlwijk
klarinet
Marnix van den Berg, Pepijn Hulsbergen
fagot
Bernadette Harperink, Claar van de Velde
hoorn
Piet van den Heuvel, Thomas Rijniers, Erica de Winter, Erik Zwakman
trompet
Michiel Plomp, Ank van Essen
trombone
Rutger Feller, Gabriel Boezi Gjierpe, Aart van Tricht
tuba
Frans Geijlvoet
pauken/slagwerk
Tom Ruigrok, Vincent Knaven, Harold Versteege
harp
Anne Taris, Marente Veger
11
Hebt u genoten van het concert? Wij kunnen dit alleen blijven doen dankzij de bijdragen van onze sponsors en donateurs. Voor € 25,00 per jaar bent u ook donateur. U ontvangt dan twee keer per jaar de nieuwsbrief en u krijgt reductie op de toegangsprijs van onze concerten. U kunt zich opgeven bij het bestuur of per e-mail:
[email protected]. www.betuwssymfonieorkest nl
12
