MEMO
Aan
: Stuurgroep REO - stand van zaken
Kopie aan
: Werkgroep REO
Van
: C. Stoppelenburg MSc. Bc.
Telefoon
: 010-2672625
Fax
:
E-mail adres
:
[email protected]
Datum
: 11 april 2012
Betreft
: Topsectorenbeleid : Schets en stand van zaken
DIV nr : 107065
In deze notitie – opgesteld in samenwerking met Provincie Zuid-Holland en gemeente Rotterdam - wordt een schets in volgelvlucht gegeven van (het afgelopen proces van) het topsectorenbeleid en wordt in een notendop de relatie gelegd met de economie van de regio. Topsectorenbeleid in vogelvlucht Het kabinet heeft de ambitie: •
Nederland in de top 5 van kenniseconomieën in de wereld (in 2020);
•
Stijging van de Nederlandse R&D-inspanningen naar 2,5% van het BBP (in 2020);
•
Topconsortia voor Kennis en Innovatie waarin publieke en private partijen participeren voor meer dan € 500 miljoen waarvan tenminste 40% gefinancierd door het bedrijfsleven (in 2015).
1
Door het kabinet zijn 9 topsectoren aangewezen: water, agro en food, tuinbouw en uitgangsmaterialen, high tech, life sciences, chemie, energie, logistiek en creatieve industrie. De topsectoren kenmerken zich door een sterke markt- en exportpositie, een stevige kennisintensiteit, intensieve samenwerking tussen ondernemers en kennisinstellingen2 en de potentie een innovatieve bijdrage aan maatschappelijke uitdagingen te leveren.
3
De inzet op (ondersteuning van deze) sectoren verloopt via het bedrijfslevenbeleid dat wordt ingericht middels een sectorale aanpak met meer vraagsturing door het
1
Ministerie ELI - Naar de top: het bedrijvenbeleid in actie(s) d.d. 13 september 2011 De wisselwerking tussen bedrijven, kennisinstellingen en de overheid wordt binnen het bedrijvenbeleid geduid als ‘de gouden driehoek’ maar betekent in essentie hetzelfde als de ‘tripple helix’ die in Metropoolverband wordt gebezigd. 3 Ministerie ELI - Naar de top: de hoofdlijnen van het nieuwe bedrijfslevenbeleid d.d. 4 februari 2011 2
Meent 106 - Postbus 21051 - 3001 AB Rotterdam --
1
bedrijfsleven, met minder specifieke subsidies, meer generieke lastenverlichting en met meer ruimte voor ondernemers.
4
Per topsector is een actieagenda opgesteld welke o.a. ingaat op de kennis- en onderzoeksagenda, buitenlandbeleid, sectorale randvoorwaarden, duurzaamheid en onderwijs/scholing. Bij dit laatste aspect ligt de nadruk onder andere op de afstemming van beroepsopleidingen op de behoefte van het bedrijfsleven; een doelmatige inrichting van het mbo-opleidingenaanbod en – indien nodig – vormen van concentratie en taakverdeling.
5
Instellingen in het beroepsonderwijs worden gevraagd zich meer te
specialiseren door middel van Centres of Expertise voor het Hoger onderwijs en Centra voor Innovatief Vakmanschap voor het mbo. Bij het opleidingenaanbod zal nadrukkelijk de arbeidsmarktvraag een rol spelen. leren’.
6
Een belangrijk adagium is ook een ‘Leven lang
7
Concretisering van deze actieagenda’s vindt plaats via innovatiecontracten en human Capitalagenda’s. De beschikbare rijksbudgetten worden toegewezen op basis van door de topsectoren ingediende innovatiecontracten (IC). De betrokken ministeries en organisaties blijven zelf verantwoordelijk voor de bestedingen. Recentelijk zijn de definitieve IC’s ondertekend.
8
De Human Capitalagenda’s (HCA’s) geven, gezien vanuit de topsectoren, aan 1) hoe meer en structurele verbinding tussen bedrijven en onderwijsinstellingen moet worden bewerkstelligd en 2) de sectoren aantrekkelijker kunnen worden door het verbeteren van het beroepsperspectief (o.a. employability/ leven lang leren). Leidende principes in de HCA’s zijn vraagsturing en maatwerk. De 9 HCA’s zijn, onder leiding van topsector Chemie, opgewerkt tot een gezamenlijk Masterplan Bèta en Techniek. Dit plan ’Naar 4 op de 10, meer technologietalent voor Nederland’ is op 13 februari jl. overhandigd aan de minister van ELI.
9
4
Id. 3 Id 1 : Binnen het mbo worden instellingen gestimuleerd om samen met het bedrijfsleven keuzes te maken voor een heldere profilering en het aanbod aan opleidingen. Ook wordt de samenwerking tussen het bedrijfsleven en de mbo-instellingen verstevigd door de oprichting van de Stichting Beroepsonderwijs Bedrijfsleven. Door deze stichting wordt de betrokkenheid van het bedrijfsleven op het gebied van o.a. examineren en inhoud van de opleidingen groter. Verder wordt geïnvesteerd in een betere loopbaanoriëntatie via onder meer skills-wedstrijden. 6 Om bedrijven te stimuleren om in publiek-private samenwerkingsverbanden deel te nemen, ontwikkelt het kabinet een fiscale maatregel waarmee bedrijven hun bijdragen aan Topconsortia voor Kennis en Innovatie (TKI’s) in mindering kunnen brengen op de winstbelasting (RDA+, aftrek indicatief 25%) en om het MKB te betrekken wordt de IPC regeling (InnovatiePrestatieContracten) mede ingezet op de TKI’s. 7 Id. 1 8 Ministerie ELI - Reactie op verzoek inzake innovatiecontracten en human capital agenda’s van de topsectoren d.d. 9 februari 2012 9 Id 1 : In het Masterplan Bètatechiek worden die activiteiten uit de human capital agenda’s op elkaar afgestemd waar brede samenwerking tussen sectoren waardevol is (zoals acties gericht op imago, instroom, basisonderwijs). 5
Meent 106 - Postbus 21051 - 3001 AB Rotterdam 2
In zijn brief ‘Bedrijvenbeleid in uitvoering’ heeft het kabinet zijn reactie geven op de HCA’s en het masterplan, inclusief de aanvullende overheidsmaatregelen, de uitkomsten van de bestuurlijke overleggen over de landsdelige actieagenda's en over de rol en bijdragen van decentrale overheden aan de IC’s en HCA’s. Belangrijkste acties uitvoeringsbrief bedrijvenbeleid: •
privaat commitment van ruim € 1,5 miljard in de innovatiecontracten, waarvan oplopend naar € 350 mln voor privaatpublieke samenwerking in de Topconsortia voor Kennis en Innovatie (TKI's);
•
de voor TKI’s aangekondigde RDA+ maatregel wordt vanaf 2013 vormgegeven via een generieke toeslag (verwacht percentage zo’n 25%) op de financiële bijdrage van de private sector aan een TKI;
•
een mkb-loket bij de TKI’s voor innovatieve mkb’ers in de topsectoren, gericht op kennisopbouw en kennisverspreiding onder mkb’ers;
•
Het WBSO-plafond (Wet Bevordering Speur- en Ontwikkelingswerk) bedraagt vanaf 2013 € 12 mln en de eerste schijf wordt verlengd naar tenminste € 150.000;
•
intensieve samenwerking tussen onderwijs en bedrijfsleven (waaronder voor iedere topsector een centrum voor innovatief vakmanschap en center of expertise) en concentratie van het onderwijsaanbod op basis van de human capitalagenda's;
•
een gezamenlijk offensief om tekorten aan bèta’s en technici aan te pakken;
•
internationaliseringsoffensieven worden ingezet voor de topsectoren, met afspraken over één gezamenlijke reisagenda; ook wordt het OS-instrumentarium aantrekkelijker gemaakt;
•
samenwerking tussen topsectoren en regio's in de landsdelige actieagenda's met onder andere bijdragen aan Wetsus en Holst en financiering voor het innovatieve mkb.
De regio en het topsectorenbeleid Voor de regio is i.c. de Economische Agenda Zuidvleugel (EAZ) leidend. Inzet van deze agenda is om ruimte te maken om de verwachte groei van de stuwende sectoren te faciliteren: (1) Transport & Logistiek, (2) Chemie & Energie, (3) Greenports, (4) Vrede, Recht & Veiligheid, (5) Cleantech, (6) Life Sciences & Health, (7)Pensioenen & Verzekeringen, (8) Maritiem en (9) ICT & Telecom. De EAZ volgt een drie-sporen strategie: •
versterken van het economisch fundament,
•
versterken van bewezen sleutelsectoren,
•
versterken van de kruisbestuiving tussen sectoren. Meent 106 - Postbus 21051 - 3001 AB Rotterdam 3
Belangrijk uitgangspunt is daarbij om steeds aan te sluiten bij topsectorenbeleid.
Vier Pijlers
22 Projecten Uitvoeringsagenda
Transitie Haven-Industrieel Complex
Transitie Greenports
Campusontwikkeling
Kennis Intensieve zakelijke diensten
Projectnaam P lant One Opzetten Biobased P rogram m a P rojecten Topteam water P rojecten Maritiem e Industrie C orridors en netwerk inland term inals M aritiem e Cam pus U niversity C ollege C ontinuering Ecoshape* K enniscentrum P lantenstoffen Fieldlab Tuinbouw** Greenrail Term inal C entrale A s W es tland Greenport Cam pus V ersterking en sam enwerking incubator program a's Open innovatie om gevingen M edtech P roeftuinen M edic al Delta B iotech Park Delft | B eB as ic TIC D elft Ontwikk eling van om geving c am pussen Organisatie M edic al Delta C ross-sectorale IT-applicaties V eiligheidshuizen B us iness S ervice Network s voor internationale kantoren
Voor specifiek de Rotterdamse regio zijn met name de innovatiecontracten Water, Biobased Economy (met in het kielzog Chemie), Tuinbouw & Uitgangsmaterialen en in mindere mate Life Sciences & Health en Logistiek interessant. Er zijn daarbij (sterke en minder sterke) linken met de EAZ-projecten Plant One, Opzetten Biobased Programma, Projecten Topteam Water (Continuering Ecoshape), Projecten Maritieme Industrie (Hyperbarisch lab/ Test Centrum en Schone Schepen), Corridors en netwerk inland terminals, Maritieme Campus, University College, Kenniscentrum Plantenstoffen, Greenrail Terminal, Centrale As Westland, Greenport Campus en de Medical Delta projecten. Er is kortom een aanzienlijke dekking, maar veel is echter nog onderwerp van gesprek en zal in de nabije toekomst verder duidelijk worden. Voor een uitgebreide(re) analyse wordt verwezen naar de bijlage.
Meent 106 - Postbus 21051 - 3001 AB Rotterdam 4
BIJLAGE Topsector Energie / Biobased Voor het innovatiecontract zijn zes workpackages opgesteld die elk de totale keten van fundamenteel onderzoek tot en met valorisatie bestrijken. Deze zijn: •
Biobased materialen
•
BioEnergy & BioChemicals
•
Geïntegreerde bioraffinage
•
Teeltoptimalisatie en biomassaproductie
•
Terugwinnen en hergebruik: water, nutriënten en bodem
•
Economie, beleid en duurzaamheid
Onder sommige van de work packages zijn direct Rotterdamse projecten te benoemen. Daarnaast zijn er nog Rotterdamse initiatieven die work package overstijgend zijn. Biobased materialen: •
Geen specifieke projecten
BioEnergy en BioChemicals: •
Projecten SG BioPort / HbR ((Bijstook biomassa in energiecentrales, stimulering biofuels, stimulering groene economie)
•
B-Basic
•
Biotech Park Delft
•
Agro meets Chemistry (vergroening procesindustrie, versterking relaties landbouw)
Geïntegreerde bioraffinage: •
Biobased Innovations Zuid-West
•
Greenports project PzH
•
Plant One
Teeltoptimalisatie en biomassaproductie: •
Werkgroep Groene Chemie (trekker Deltalinqs en onderdeel SG Bioport) doet in dit kader een studie naar grondstoffen uit acquacultuur
Economie, beleid en duurzaamheid •
Rotterdam is hier praktisch actief in door de stimulering van netwerken voor handel, en de oprichting van een handelsbeurs voor biomassa met afhandeling in Rotterdam.
•
Stimulering van internationale normen voor duurzaamheid.
Meent 106 - Postbus 21051 - 3001 AB Rotterdam 5
Work package overstijgende zaken op gebied van Biobased: •
MKB Biobased (onderdeel van ZVL fiche van Rotterdam, pZH en Syntens)
•
Duurzaam inkopen – vanuit het programma Economie wordt op dit moment
innovatief inkopen uitgewerkt, biobased producten zullen hier onderdeel van zijn. De relatie tussen het innovatiecontract Biobased Economy en het EAZ-project Programma Biobased Economy lijkt mij duidelijk, evenals de relatie tussen het innovatiecontract Chemie (en dan met name het onderdeel TKI) en het EAZ-project Plant One. Ook begrijp ik van mijn collega die nauw bij het Biobased programma betrokken is dat er groene chemieprojecten uit Rotterdam op de lijst te staan (onder andere bioraffinage en bio-Pet). Topsector Water Vanuit het topteam Water is in elk geval Deltatechnologie interessant voor Rotterdam. Hierin zitten verschillende projecten, waarin de link met de ZVL agenda ook al gelegd is. •
Digitale Delta – betreft IT solutions en koppeling databanken. Rotterdam zit er in als case, (nog) geen deelnemende partij
•
Ecoshape 2 - Betreft ecodynamische oplossingen voor watervraagstukken. Relevant voor duurzame klimaatadaptatie. Regio R’dam wel als cases, inmiddels in gesprek i.v.m. pilots, o.a. Rijnhaven. R’dam nog niet in consortium. Men moet wel openstaan voor uitbreiding, zeker nu de verstedelijkte delta op ons advies is opgenomen als cases.
•
Floodcontrol 2100 – betreft IT-solutions i.r.t. waterveiligheid. Regio Rotterdam vooralsnog als case, nog geen nadere invulling
•
Duurzame Deltasteden – betreft valorisatie van klimaatkennis gericht op integrale oplossingen voor duurzame inrichting van deltasteden. Is precies wat R’dam is en doet: kennis ontwikkelen, toepassen en exporteren. Dit programma kan hier een impuls aan geven. Is als laatste toegevoegd aan het rijtje BC’s van het topteam deltatech. sluit van de 4 businesscases het beste aan bij ambities R’dam. In gesprek met Stadshavens over mogelijkheden voor huisvesten toekomstig programma bureau.
Binnen het Innovatiecontract Water wordt er ingezet op onderzoek voor diepzeewinning en schone schepen. De Economische Agenda Zuidvleugel kent met het project Hyperbarisch lab/ Test Centrum (voor diepzeewinning) en het project Schone Schepen (vergunningverlening) twee projecten die daar goed op aansluiten. Punt van aandacht is de financiering van deze projecten (vooral van het Hyperbarisch Test Centrum). Die is op dit moment nog niet rond. Er wordt erg veel publieke financiering gevraagd, terwijl zowel de gemeente Rotterdam, het ministerie als de provincie het geld daarvoor niet hebben. Evenzo is er een relatie tussen het onderzoek naar Eco-engineering en het EAZ-project Continuering Ecoshape, alhoewel deze laatste nog verre van concreet is. Meent 106 - Postbus 21051 - 3001 AB Rotterdam 6
Hoewel niet vallend binnen de Rotterdamse Stadsregio (namelijk Dordrecht) is binnen de Human Capital Agenda van Water een duidelijke link met het EAZ-project 'Maritieme Campus' en in mindere mate met het project 'University College' te leggen. Topsector Life Sciences en Health Hoewel de projecten rond de Medical Delta zich uitstrekken van Leiden, via Delft tot Rotterdam en daarmee slechts ten dele betrekking hebben op de Rotterdamse Stadsregio zijn er raakvlakken met het innovatiecontract Life Sciences & Health. Zo vertelt het innovatiecontract in grote lijnen het verhaal van de Medical Delta en blijken partijen uit de Medical Delta daar ook bij betrokken. Van de genoemde roadmaps sluit een aantal goed aan bij de onderzoeksgebieden binnen de Medical Delta. Het gaat om de roadmaps Molecular Diagnostics, Imaging & image guided therapies, Health Technology Assesment & quality of life en Enabling technologies & infrastructure. Zoals gesteld is Medical delta (en het ambitiedocument) het belangrijkste vehicle voor life sciences en medische technologie in Rotterdam en de regio. Centraal staan R&D en behandelinfrastructuur in combinatie met user communities uit industrie en zorgsector een investerings- en ontsluitingsagenda opzetten. In het innovatiecontract worden uit deze agenda expliciet genoemd: •
Imaging
•
Homecare and self management (Living labs)
Zaken die wel vanuit MD naar voren gebracht zijn, maar niet zijn teruggekomen in de ICs: •
incubatie infrastructuur en programma optimaliseren
•
flexibele labruimte voor bedrijven
•
regelvrije zones - voor zorgconcepten en nieuwe zorgfinancieringsmodellen.
Voor de Stadsregio is met name interessant het Zuid-Hollands concept proeftuinen voor zorginnovatie. Dit soort initiatieven worden binnen deze topsector sterk gestimuleerd. De Medical Delta coördineert dat in Zuid-Holland. Essentie is dat in thuiszorgsituaties en in verpleeginrichtingen innovaties worden ontwikkeld door de directe koppeling van vraag en aanbod (innovatieve bedrijven). Voor Rotterdam is dit een speerpunt. De hele regio wordt hier bij betrokken. Topsector Tuinbouw & Uitgangsmaterialen Van de twee aan Greenports gelinkte innovatiecontracten (Agro & Food en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen) is de tweede voor de EAZ het meest relevant. Hoewel nog niet uitgekristalliseerd lijken er op voorhand linken mogelijk tussen het innovatiethema Gezondheid en welbevinden en het EAZ-project Kenniscentrum
Meent 106 - Postbus 21051 - 3001 AB Rotterdam 7
Plantenstoffen, al richt de eerste zich meer op gezonde voeding en is de tweede gericht op de medicinale werking van plantenstoffen. Verder is er een HCA opgesteld onder beide innovatiecontracten die een sterke link kent met het EAZ-project Greenport Campus. Aangezien Sjaak van der Tak zowel trekker is van de HCA als voorzitter is van de Stuurgroep Greenport Campus lijkt afstemming gegarandeerd. Topsector Creatief CLICK//Networks zijn de platforms waarop bedrijven, kennisinstellingen en andere stakeholders samenwerken aan de ontwikkeling en uitvoering van een gemeenschappelijke innovatieagenda. Het zijn landelijke netwerken die sectorale en regionale sterktes combineren met een regionaal zwaartepunt. Er zijn 7 CLICK Networks: CLICK//BEAU
:
Rotterdam i.s.m. Delft
CLICK//GATHER
:
provincie Utrecht/gemeente Utrecht
CLICK//Media&ICT
:
Hilversum ism Amsterdam & Utrecht
CLICK//Next Fashion
:
Arnhem/provincie Gelderland i.s.m. Amsterdam
CLICK//SDS
:
Eindhoven
CLICK//CI NeXt
:
Amsterdam
CLICK//Cultural Heritage :
Amsterdam i.s.m. Hilversum en Amersfoort
Daarnaast is het er het landelijk opererende CLICK//NL. Dit TKI wordt gevestigd in en gecofinancierd door Eindhoven. Door een van de netwerken te trekken verplicht de gemeente Rotterdam zich tot de inzet van 0,4 fte (programmamanager-niveau), en het netwerk in te bedden in een rechtspersoon. Activiteiten die elk netwerk uitvoert zijn: •
Structureel agenderen van CLICK in bestaand (inter)regionaal/lokaal overleg en beleid
•
Het verzorgen van een ambtelijk aanspreekpunt voor CLICK binnen de eigen organisatie
•
Innovatief en breed inkopen: overheid als launching en lead customer die de creatieve sector structureel betrekt
•
Stimuleren cross-overs naar eigen maatschappelijke domeinen (bijv. sociale zaken, zorg, verkeer en mobiliteit)
•
Stimuleren betrokkenheid van het regionale maatschappelijke middenveld (bijv. zorginstellingen, woningbouwcorporaties)
Vanuit Rotterdam lopen de volgende aan BEAU gelieerde activiteiten: •
Opzet van een lokale 'werktafel' Creatieve industrie
•
Fusie NAI/St. Premsela/Virtueel Platform tot Instituut voor Creatieve industrie Meent 106 - Postbus 21051 - 3001 AB Rotterdam 8
•
Aanvraag bij UrbAct II (via Creative Factory) met project gericht op spill overs tussen creatieve bedrijfstakken en andere bedrijfstakken en maatschappij
•
Overleg met TU Delft en Berlage Instituut over 'prefered' samenwerking met/in Rotterdam
Topsector logistiek Op voorhand zou een sterke link verwacht worden tussen het innovatiecontract van de topsector Logistiek en de EAZ-projecten, maar die blijkt er slechts in geringe mate te zijn. De agenda bestaat uit 6 innovatie-roadmaps: •
Neutraal Logistiek Informatieplatform: Doel is dat alle bedrijven en overheden in 2020 op gestandaardiseerde wijze onderling met elkaar communiceren via dit platform;
•
Synchromodaliteit: In 2020 bestaat er in Nederland een robuust mobiliteitssysteem waarmee het mogelijk is om op ieder tijdstip flexibel te switchen tussen modaliteiten;
•
Douane: Uitbouwen leidende positie douane door stroomlijning en vereenvoudiging;
•
Cross Chain Control Centers (4C): Nederlandse positie in ketenregie- en configuratie duurzaam versterken;
•
Servicelogistiek; Nederland aan de top van de servicelogistiek (dit betekent dat alle logistieke activiteiten die nodig zijn om veelal kapitaalintensieve systemen, gedurende hun levenscyclus optimaal en ongestoord te laten functioneren);
•
Supply Chain Finance: Optimaliseren van financiële transacties tussen bedrijven.
De brede thema’s zijn vastgesteld in deze topsector. Deze zijn nog niet ‘geladen’ met concrete projecten. Een waaier aan projecten/acties uit de Havenvisie 2030, DelTri platform en Clean Tech Delta passen onder deze 6 thema’s (wel is het lastig om de acties onder de noemer van één specifieke roadmap te brengen). De gemeente Rotterdam en het HbR zullen gezamenlijk actie ondernemen om met deze projecten de logistieke agenda van het topteam concreet invulling te geven. Nadruk binnen de EAZ-projecten liggen op het fysieke vlak en vallen daarmee buiten de scope van de onderzoeksketen. EAZ-projecten als Corridors & netwerk inland terminals, Greenrail Terminal en in mindere mate Centrale As Westland dragen natuurlijk wel bij aan een van de zes roadmaps, te weten synchromodaliteit. Verder is er een mogelijke link tussen de roadmap Douane, het Biobased Economy programma van de Rijksoverheid en het EAZ-project Programma Biobased Economy, daar waar het de verkenning van knelpunten rond de invoer van biomassa betreft.
Meent 106 - Postbus 21051 - 3001 AB Rotterdam 9
Human Capital Agenda Via de sectoragenda Haven, Industrie en Techniek is Rotterdam aangehaakt op Bèta Human Capital Agenda (Chemie, Water, HighTech Systems en Food). Zo werken de regionale mbo-instellingen in het groot Rotterdams industriegebied, Deltalinqs, KMR en Hogeschool Rotterdam werken samen met het betreffende bedrijfsleven bij de oprichting van een Kenniscentrum Maintenance voor Proces-, Petrochemie en Energie (PPE). M.b.t. topsector logistiek - de Human Capital Agenda speelt een belangrijke rol in deze topsector. Daarom wordt er ook een Human Capital Agenda Logistiek gemaakt. Een belangrijk onderdeel van deze agenda is het Kennis Distributie Centrum (KDC). Een KDC is een regionaal samenwerkingsverband voor kennis en innovatie, gecoordineerd door de hogeschool in de regio, in het bijzondere het logistieke HBO-lectoraat. Er worden in Nederland 6 KDC’s voor logistiek opgezet, waaronder 1 in de Rotterdamse regio. Het nationale logistieke instituut Dinalog is verantwoordelijk voor de afstemming tussen deze regionale KDC’s. Dinalog wil deze KDC in Rotterdam opzetten in samenwerking met de Hogeschool van Rotterdam. Hiertoe zijn de eerste contacten gelegd. Welke middelen beschikbaar zijn voor deze KDCs is nog niet bekend.
Meent 106 - Postbus 21051 - 3001 AB Rotterdam 10
