Topsectoren maken energie los in hightech. Interview met Wifi-pionier Cees Links zet geld op Zigbee. Nieuws Maxim Delft zet nieuwe standaard in opamps

9 Tweewekelijks nieuwsmagazine voor de hightechindustrie | 13e jaargang | 8 juli - 9 september 2011 | www.bits-chips.nl

Interview met Wifi-pionier

Cees Links zet geld op Zigbee Topsectoren maken energie los in hightech

Achtergrond

Dienstverleners zien heil in offshoring, klanten nog niet

Nieuws

Maxim Delft zet nieuwe standaard in opamps

Learn, create and make it work!

Join Our Team !!!

Cimsolutions sportdag 2011

Salaris tot € 100.000,- plus auto en onkostenvergoeding CIMSOLUTIONS B.V. levert sinds 1992 hoogwaardige diensten en oplossingen op het gebied van bestuurlijke, administratieve en technische automatisering. Dit doen wij vanuit twee divisies: Business en Industry. Wij richten ons op het in- en toepassen van state-of-the-art ICT-concepten en technieken met als doel een optimale oplossing voor onze klanten. Onze expertise dekt alle fasen van de ICT levenscyclus van behoeftebepaling, ontwerp, ontwikkeling, testen tot en met onderhoud. CIMSOLUTIONS is onafhankelijk zodat wij onze klanten optimaal kunnen adviseren en ondersteunen. Wij zijn ISO gecertificeerd en in 2010 voor de vierde keer uitgeroepen tot Top Employer ICT. CIMSOLUTIONS opereert vanuit zeven vestigingen: Vianen, Best, Deventer, Rotterdam, Amsterdam, Groningen en Dhaka (Bangladesh).

Wij zoeken, voor zowel technische als administratieve en business automatisering, ervaren én ambitieuze professionals met een voorliefde voor ICT, die klantgericht zijn, zowel zelfstandig als in teamverband goed functioneren, communicatief en sociaal vaardig zijn en uitblinken in kwaliteit en professionaliteit voor actuele functies als:

-

Tester / Testcoördinator / Testmanager Software Architect / Technisch Ontwerper Functioneel / Applicatie / Systeem Beheerder Projectleider / Projectmanager

-

C# / C++ / Java / Embedded Software Engineer Informatie Analist / Functioneel Ontwerper Database Administrator / Database Ontwerper Commercieel Manager

Voor meer actuele en uitdagende vacatures en vereiste kennis en ervaring, zie www.cimsolutions.nl. Ook gekwalificeerde ZZP’ers/zelfstandigen/freelancers mogen reageren. Wij hebben continu uitdagende projecten. Wij bieden: - de kans om mee te groeien in een dynamische en gezonde onderneming; - zelfontplooiing door gevarieerd werk en opleiding; - uitdagende en state-of-the-art en hightech projecten; - uitstekende arbeidsvoorwaarden, zoals een auto en onkostenvergoeding; - collegiale, informele en professionele werksfeer bij een Top Employer ICT. Interesse? Als je geïnteresseerd bent in een functie bij CIMSOLUTIONS, stuur dan je sollicitatiebrief met cv naar CIMSOLUTIONS, Postbus 183, 4130 ED Vianen of mail naar [email protected]. Voor meer informatie kun je onze website bezoeken bij www.cimsolutions.nl en/of bellen met Jos Peek of Patrick van der Wal, telefoon 0347-368100 tot 21.00 uur. Vianen | Best | Deventer | Rotterdam | Amsterdam | Groningen | Dhaka CIMSOLUTIONS B.V. | Havenweg 24, 4131 NM Vianen | Postbus 183, 4130 ED Vianen | The Netherlands Phone: (+31) 347-368100 | Fax: (+31) 347-373777 | E-mail: [email protected] | Internet: www.cimsolutions.nl

REDACTIONEEL Colofon

Bits&Chips is een onafhankelijk nieuwsmagazine voor mensen die werken aan slimme producten en machines. Bits&Chips is een publicatie van Techwatch bv in Nijmegen.

Snelliusstraat 6 – 6533 NV Nijmegen tel +31 24 3503532 – fax +31 24 3503533 [email protected] – www.techwatch.nl Redactie Nieke Roos – hoofdredacteur tel +31 24 3503534 – [email protected] Alexander Pil – chef redactie tel +31 24 3504580 – [email protected] René Raaijmakers – redacteur tel +31 24 3503065 – [email protected] Pieter Edelman – redacteur tel +31 24 3503534 – [email protected] Paul van Gerven – redacteur tel +31 24 3504580 – [email protected] Vormgeving Justin López – vormgever tel +31 24 3505028 – [email protected] Marketing en events Daniëlle Jacobs – marketingmanager tel +31 24 3505195 – [email protected] Kim Huijng – eventmanager tel +31 24 3505544 – [email protected] Marjolein Vissers – marketing- en eventmedewerker tel +31 24 3505544 – [email protected] Ellen Lely – coördinator trainingen tel +31 24 3505195 – [email protected] Administratie Femke Jacobs – officemanager tel +31 24 3505195 – [email protected] Adviseur Maarten Verboom Medewerkers Julie Frijstein, Joris van Gurp, Mireille Haafkes, Bart van Mierlo, Jacqueline van Woerkom Columnisten en externe auteurs Derk-Jan de Grood, Mathilde van Hulzen, Marcel Pelgrom, Anton van Rossum, Lennart Tange, Jan Kees van der Veen, Aad Vredenbregt Uitgever René Raaijmakers tel +31 24 3503065 – [email protected] ISSN 1879-6443 Verantwoordelijk uitgever voor België René Raaijmakers Biesheuvelstraat 1 2370 Arendonk, België Drukkerij Senefelder Misset, Doetinchem Abonneren Abonnement op privéadres: 81 euro Bedrijfsabonnement: 140 euro Internationaal abonnement: 210 euro Studentenabonnement: gratis Prijzen op jaarbasis en inclusief btw. Abonnementen lopen van januari tot en met december. Opzeggen tot uiterlijk één maand voor het verstrijken van de abonnementsperiode. Studenten en professionals die werken aan slimme producten en machines (zoals elektronica- en softwareontwerpers, systeemarchitecten, chipdesigners en technisch managers) kunnen Bits&Chips gratis thuis ontvangen. Vul het aanvraagformulier in op www.bits-chips.nl. Deze gratis abonnementen zijn beperkt tot België en Nederland. Losse nummers op aanvraag: 10 euro. Klachten over bezorging Heeft u Bits&Chips niet of te laat ontvangen of heeft u andere opmerkingen over de bezorging? Laat het ons weten. Stuur een e-mail naar [email protected]. Adverteren Advertentietarieven staan vermeld op onze website (www.bits-chips.nl). Wanneer u op de hoogte gehouden wilt worden van komende thema’s en specials of voor het reserveren van advertenties, neem dan contact op met de afdeling sales, tel +31 24 3505544 – [email protected]. Verschijningsdata 8 juli, 9 september, 23 september, 21 oktober, 4 november, 2 december, 23 december Copyright Alle rechten voorbehouden. (c) 2011 Techwatch bv. Niets uit deze uitgave mag worden ­verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of ­openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij ­elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Disclaimer Uitgever en redactie betrachten uiterste zorgvuldigheid bij het maken, samenstellen en verspreiden van de informatie in Bits&Chips, maar kunnen op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en redactie aanvaarden geen aansprakelijkheid voor schade die zou kunnen ontstaan als gevolg van de publicatie van informatie in Bits&Chips. Columnisten en externe medewerkers schrijven op persoonlijke titel. Reacties van lezers vallen buiten de ­verantwoordelijkheid van uitgever en redactie. Uitgever en redactie aanvaarden geen aansprakelijkheid met betrekking tot de inhoud en ondertekening van reacties van lezers. De redactie behoudt zich het recht voor reacties niet of gedeeltelijk te ­plaatsen of te bewerken. Fotografie Productfoto’s zijn van fabrikanten, overige foto’s zijn van ­Techwatch bv (c), tenzij anders vermeld.

O

De koek is op

p de valreep deed het innovatiebeleid van minister Verhagen wat stof opwaaien in de publieke arena. Daags voor hij de topsectoradviezen in ontvangst nam (zie pagina 6), zag de bewindsman zijn insteek bekritiseerd door De Jonge Akademie, een twijg aan de respectabele KNAW-boom. ‘De geplande budgetverschuiving van fundamenteel naar toepassingsgericht onderzoek betekent dat we een zeer goed systeem (onderzoek) aantasten in een poging om een minder goed werkend systeem (innovatie) te verbeteren’, aldus drie jonge onderzoekers in een open brief. De verlegging van de geldstroom zou contraproductief zijn, omdat het innovatiesys­teem zich in de eerste plaats voedt met de productie van het ‘nieuwsgierigheidsgedreven’ onderzoekssysteem. Het is de vraag of deze argumentatie kan standhouden, omdat de ­tweedeling waaraan De Jonge Akademie refereert eigenlijk niet meer bestaat. Fundamenteel en toepassingsgericht onderzoek zijn allang met elkaar vergroeid, en de consequenties daarvan billijken de keuze van minister Verhagen. Reguliere universiteiten hebben de Paul van Gerven is geesteswetenschappen en TU’s een redacteur van Bits&Chips. aantal typisch technische disciplines, maar verder is er nauwelijks nog onderscheid tussen de twee. Universiteiten doen in ruime mate toegepast onderzoek en TU’s fundamenteel. De laatste hebben bovendien allerhande gamma-activiteiten omarmd, overgoten met een technisch sausje. Steeds vaker worden gemengde huwelijken gesloten op afgebakende onderwerpen, zoals tussen Eindhoven en Utrecht op medisch gebied. Is dit een gevolg van al langer bestaande politieke druk om maatschappelijk relevant onderzoek te doen? Niet uitsluitend. Zeker zo sterk speelt mee dat de grabbelton met grote fundamentele ontdekkingen leeg begint te raken: het einde van de Wetenschap is in zicht. Zeker, een Theorie van Alles ontbreekt nog, maar onze huidige, spectaculair succesvolle theorieën hoeven niet overboord zodra die haar opwachting maakt. De Newtoniaanse mechanica werd ook niet op slag waardeloos toen de relativiteitstheorie haar plaats innam. Het gevolg van deze ontwikkeling is dat de wetenschap steeds vaker een oplossingsgericht engineering-karakter krijgt. Hoe atomen zich verbinden tot moleculen snappen we tot in groot detail, maar daarmee kennen we nog niet alle materialen en hun eigenschappen. Integendeel: daar zijn we waarschijnlijk nog millennia mee zoet. Om deze verkenningstocht richting te geven, wordt eigenlijk altijd eerst een toepassing in gedachten genomen. En waarom ook niet? Elders in de natuurwetenschappen zie je hetzelfde gebeuren. Hoeveel onderzoekers bij de stichting Fundamenteel Onderzoek der Materie (Fom) jagen nog nieuwe of preciezere natuurwetten na? Niet zo veel. Ze zijn te druk kwantumdots met andere materialen te combineren tot superzonnecellen, of met sensoren maken. En dat onderzoekers steeds vaker de grensgebieden met andere disciplines opzoeken, is niet zuiver uit nieuwsgierigheid; ze hebben ook nieuw jachtterrein nodig. In deze context is het niet erg schadelijk het fundamentele onderzoek meer aan lokale economische belangen te koppelen. Een budgetverschuiving – in redelijkheid, want ongebonden onderzoek blijft een groot goed – is een onvermijdelijke reflectie van het succes der wetenschap. Doorstaat Verhagens innovatiebeleid hiermee de toets der kritiek? Nee. De netto bezuiniging op onderzoek geeft nog altijd het verkeerde signaal af over hoe Nederland zijn geld in de toekomst moet verdienen, al moet worden gezegd dat de frisse wind die mede dankzij het topsectorenbeleid is gaan waaien in de hightech (zie pagina 7) beslist hoopvol stemt.

8 juli 2011 |

| nr. 9 | 3

How do you reposition a wafer, nanometer accurate, every 50 μs? Join ASML as a Software Engineer and help to push the boundaries of what’s possible. At ASML we bring together the most creative minds in physics, electronics, mechatronics, computer science, software and precision engineering to develop lithography machines that are key to producing cheaper, faster, more energy-efficient microchips. Our machines need to image billions of structures in a few seconds with an accuracy of a few silicon atoms. The speed and precision of our machines are critical to help our customers meet their production targets. As a result, our software-controlled lithography machines have to reposition silicon wafers to nanometer accuracy in all three axes every 50 microseconds. It’s a complex piece of choreography that requires multi-disciplinary skills and real teamwork. If you’re a team-oriented software engineer who is challenged by complex technical problems, expert in programming and modeling for critical real-time applications and capable of working to demanding deadlines, you’ll find working at ASML as a Software Engineer a highly rewarding experience. Per employee we’re Europe’s largest private investor in R&D, giving you freedom to experiment and a culture to get things done.

www.asml.com/careers

For engineers who think ahead

INHOUD INTERVIEW

NIEUWS

16

ACHTERGROND

10

Wifi-pionier zet geld op Zigbee

20

Delftenaren zetten nieuwe standaard in opamps

Outsourcing, nearshoring en farshoring in de hightech

INTERVIEW MET CEES LINKS

EN VERDER

VERDER IN DIT NUMMER NIEUWS

6 J ury beraadt zich op beauty contest van topsectoren 7 Winst topsectorbeleid in hightech al geboekt 10 Delftenaren zetten nieuwe standaard in opamps 15 Ruis

OPINIE

3 De koek is op – Paul van Gerven 9 Personele zaken – Marcel Pelgrom 11 The war for talent – Aad Vredenbregt 13 Embedded software: een grijze wereld? – Lennart Tange 15 Vraag het de headhunter – Anton van Rossum

16 Wifi-pionier zet geld op Zigbee

ACHTERGROND OVER UITBESTEDING

20 Hightech ziet nog veel beren op weg naar outsourcing 22 Vooral nearshoring wordt booming business

ACHTERGROND OVER PERSOONLIJKE VAARDIGHEDEN

26 De held die voor mijn nachtrust zorgt

Nr. 10 Thema Agile

Binnenkort in

30 Cursusagenda 30 Eventagenda 30 Wegwijzer 31 Advertentie-index

Nr. 11 Thema ASML

Nr. 12 Beursnummer

In samenwerking met

Een interessante bijdrage? [email protected] Adverteren in deze nummers? [email protected]

Copyright 2008 Techwatch Studio

8 juli 2011 |

| nr. 9 | 5

NIEUWS

Jury beraadt zich op beauty contest van topsectoren

Innovatiehoogleraar Dany Jacobs bepleit al jaren een innovatiebeleid dat is gericht op reeds sterke sectoren.

Minister Verhagen en zijn ambtenaren besluiten deze zomer hoe anderhalf miljard euro onderzoeksgeld over negen topsectoren wordt verdeeld. Innovatie­hoogleraar en topsectorfan Dany Jacobs had liever gezien dat onafhankelijke commissies wat meer geld te verdelen hadden gehad. Paul van Gerven

V

rijdag 17 juni nam minister Verhagen van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie de verlanglijstjes in ontvangst van negen ‘maaksectoren’, waaronder uiteraard de hightech, die leidend worden geacht voor de Nederlandse economie. Een tiende advies ging over te nemen maatregelen om meer hoofdkantoren te lokken. Verhagen hakt deze zomer de knoop door hoe hij zo’n anderhalf miljard euro – bijeen geveegd uit bestaande potjes – de komende jaren over deze tien gebieden gaat verdelen. Hoogleraar industriële ontwikkeling en innovatiebeleid Dany Jacobs is niet erg te

spreken over deze consultatieprocedure. ‘Een beauty contest’, noemt hij het. ‘Alle deelnemers proberen natuurlijk zo mooi mogelijk voor de dag te komen bij de jury, de ministeries. Veel beter zouden concrete voorstellen zijn geweest, die worden beoordeeld door autonome commissies. Want nu heb je toch weer het risico van een machtsstrijd tussen ministeries om hun budget en invloed te vergroten, zoals dat ook gebeurde bij de verdeling van het Fonds Economische Structuurversterking.’ Jacobs, al jaren adviseur van de overheid in innovatiezaken, is een voorstander avant

la lettre van de topsectoren, of sleutelgebieden, zoals ze ten tijde van het Innovatieplatform heetten. ‘Ook sterke sectoren hebben te maken met internationale concurrentie, dus is het prima om die te ondersteunen. Mijn stelling is dat ook niet-gesteunde sectoren

enter the mbedded zone

let’s interface Technisch Software Ontwikkelaars gezocht !!!

ENTER Mbedded is een hoogwaardige dienstverlener binnen de technische automatisering. Wij detacheren software professionals, waarbij onze medewerkers en hun carrièreontwikkeling centraal staan. Onze opdrachtgevers zijn R&D afdelingen van innovatieve, hightech bedrijven in Nederland, o.a. in de healtcare-, automotive-, telecommunicatie, machinebouw- en semiconductor branche. Wij bieden je de mogelijkheid om jezelf te ontwikkelen middels interessante opdrachten bij verschillende bedrijven, in verschillende branches. Voor onze opdrachtgevers zijn wij op zoek naar software professionals met aantoonbare ervaring met één of meerdere van de volgende technologieën: C, C++, C# .net en JAVA/J2EE, Windows, Linux/Unix, UML. Wij streven naar een langdurige samenwerking met als basis jouw persoonlijke wensen en capaciteiten. Tevens bieden wij een uitstekend, op maat gesneden, arbeidsvoorwaardenpakket. Wij nodigen je graag uit om persoonlijk kennis te maken op ons kantoor, we kunnen dan jouw specifieke wensen in kaart brengen. Tevens krijg je dan een goed beeld van de concrete opdrachten. Geïnteresseerd? Interface dan met ons via mail of telefoon.

ENTER Mbedded Science Park 5001, 5692 EB Son T 040 214 10 20 M 06 113 95 864 F 040 214 10 21 E [email protected] I www.enter-mbedded.nl

6 |

| nr. 9 | 8 juli 2011

Wij zijn op zoek naar starters en ervaren Software Ontwikkelaars. Geef je carrière een impuls en join our team!

Kijk bij onze vacatures op:

www.enter-mbedded.nl

daarvan profiteren, zelfs meer dan van generieke belastingverlaging. Sterke clusters zuigen de zwakkere mee’, aldus de hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam. Jacobs is wel teleurgesteld over het feit dat de zes sleutelgebieden uit de vorige regeerperiode zijn uitgebreid naar negen topsectoren, terwijl er netto wordt bezuinigd op innovatie. Grosso modo bestaat de bezuiniging uit het schrappen van meevallers op de aardgasbaten, doorgaans goed voor zeker enkele honderden miljoenen euro’s per jaar, met uitschieters naar een miljard. Het reguliere innovatiebudget blijft intact, maar Verhagen buigt dat om van specifiek (subsidies) naar generiek beleid (belastingvoordelen voor R&D-activiteiten). Al met al toch een ‘stevige verwatering’ ten opzichte van het topsectorenbeleid zoals Jacobs dat graag zou zien. De innovatie-expert ziet echter ook weer niet de noodzaak om grote bedragen erbovenop te doen. Alexander Rinnooy Kan, voorzitter van de Sociaal-Economische Raad, en de Kennis en Innovatie Agenda (Kia), de officieuze opvolger van het Innovatieplatform, vraagt om miljarden per jaar extra. Absurd, vindt Jacobs. ‘Het gaat toch prima met de Nederlandse economie? Dan doen we toch iets goed. Hoeveel geld er naar R&D gaat, hangt helemaal af van de samenstelling van de economie. Neem Finland: jaren hét innovatievoorbeeld met het hoogste percentage van bbp naar onderzoek, maar nu met Nokia toch behoorlijk in de problemen.’

Sectoroverschrijdende adviezen

De overhandiging van de topsectoradviezen ging niet alleen maar gepaard met het gebruikelijke ceremonieel van handjes schudden en dankjewels zeggen. Vooruitlopend op zijn eindoordeel kondigde minister Verhagen alvast twee concrete maatregelen aan. Hoewel de sectoren onderling concurreren om financiering, was dit paar veelvuldig terug te vinden in de adviezen. Ze werden dan ook met gejuich ontvangen door het bedrijfsleven, ook al ging het niet om extra geld. Bedrijven mogen van Verhagen in de toekomst hun investeringen in R&D opvoeren als aftrekpost in de vennootschapsbelasting. Deze maatregel à vijfhonderd miljoen euro komt in de plaats van een gewone verlaging van deze belasting. Nog eens vijfhonderd miljoen euro stort de minister in een fonds om het innovatieve mkb te ondersteunen. De week na de overhandiging zegde de bewindsman bovendien toe om meer budget (enkele honderden miljoenen euro’s) in te ruimen voor garantstelling van mkb-leningen. Vooral het innovatieve mkb heeft moeite om zijn financiering te regelen, concludeerde een expertgroep van zijn ministerie. Een derde sectoroverschrijdende zorg bleek het onderwijs. Het tekort aan goed opgeleide vakkrachten, de wildgroei van opleidingen en slechte aansluiting op de arbeidsmarkt baren de hele industrie zorgen. Zij stelt voor het bedrijfsleven meer inspraak te geven op curricula om kwaliteit en relevantie op te schroeven. Ook zou er moeten worden geëxperimenteerd met zaken als collegegelddifferentiatie en een numerus fixus voor studies met een beperkt arbeidsmarktpotentieel. Hoeveel extra was er dan wel nodig geweest volgens Jacobs? ‘Ik zou zeggen: structureel 750 miljoen per jaar erbovenop om continuïteit te geven aan instituten en projecten die in het verleden in gang zijn gezet. Natuurlijk moet je altijd blijven evalueren of iets zijn geld nog waard is, maar er zijn op dit moment veel initiatieven die het waard zijn om voort te zetten – óók voor de industrie.’ Dit sentiment wordt breed onderschreven door technische bedrijven. ‘De nu

doorgevoerde kortingen op de overheids­ bijdrage aan innovatie mogen dan ook niet maatgevend zijn voor de toekomst’, schrijft werkgeversorganisatie FME. Amandus Lundqvist, boegbeeld van de advies­ commissie Hightech Systemen en ­Materialen (HTSM), komt zelfs op een hoger bedrag uit. Om de ­Nederlandse kenniseconomie te redden, moet er ‘minstens twee miljard euro bij’, zegt hij in weekblad De Groene ­Amsterdammer.

Winst topsectorbeleid in hightech al geboekt Paul van Gerven

B

escheidenheid kun je de commissie Hightech Systemen en Materialen (HTSM) niet verwijten. In haar advies vraagt zij om maar liefst de helft van de relevante NWOen TNO/GTI-middelen om de publiek-private R&D in haar sector internationaal concurrerend te houden. De acht andere sectoren moeten de andere helft maar verdelen. ‘Dat is gerechtvaardigd’, zegt Marc Hendrikse, CEO van de NTS-Group en lid van de commissie. ‘De hightech is met 2,2 miljard euro verantwoordelijk voor de helft van alle private R&D-investeringen, maar krijgt slechts negen procent van de publieke middelen. Juist binnen het concept topsectorenbeleid is het een logische stap om dat recht te trekken.’ Bovendien heeft de hightech grootse ambities: in 2020 moet de exportwaarde ruim ­verdubbeld zijn naar 77 miljard euro. ‘Daarin heeft ook de overheid een taak te vervullen en dat kost nu eenmaal wat meer dan de sector heeft mogen ontvangen’, zegt Hendrikse, die er bijna een persoonlijke missie van heeft gemaakt om Nederland ervan te doordringen hoeveel zijn bedrijfstak aan de economie bijdraagt. ‘In de statistieken sneeuwt dat nogal eens onder.’ Wat dat betreft, is er al grote winst geboekt dankzij Verhagens invulling van het topsectorbeleid, vindt Hendrikse, die constateert dat het belang van een industrie dieper is doorgedrongen in Den Haag. De uitgebreide consultatieronde heeft er bovendien toe geleid dat de schakels in de kennisketen – bedrijven, overheden en universiteiten en andere kennisinstellingen – zich steviger aan elkaar hebben geklonken. ‘We begrijpen elkaar beter. De minister heeft eigenlijk een impuls gegeven die iedereen vanuit zijn eigen rol heeft opgepakt. Zo’n brede consensus is zeer waardevol.’ De energie die is losgemaakt, is niet in geld uit te drukken, wil Hendrikse maar zeggen. Toch, geeft hij toe, wacht ook hij het oordeel van de minister in spanning af. Voor Prinsjesdag hakt deze knopen door.

Sectoroverschrijdende adviezen

Het verlanglijstje van HTSM: •V  anaf 2015 jaarlijks 550 miljoen euro naar relevant publiek-privaat onderzoek (is nu 510 miljoen euro) •B  ehoud van TTI’s als het Esi, het Holst Centre en M2I (financiering is inmiddels tot en met 2012 gegarandeerd) •O  verheid moet meer innovatiegericht inkopen •H  olland Hightech: Nederland moet zich internationaal profileren als ­hightechhotspot •M  eer fundamenteel onderzoek moet perspectief hebben op economisch potentieel • T NO moet meer vraaggestuurd werken •D  e TU’s moeten meer werk maken van de 3TU Het complete advies is te vinden op bit.ly/m3Lovs

8 juli 2011 |

| nr. 9 | 7

TOPIC Embedded Systems: embedded in your future?

Passie voor techniek? Wij dagen je uit! In je carrière wil je groeien. Het beste uit jezelf halen en je ambities verwezenlijken. Dat begrijpen wij bij TOPIC maar al te goed. Als high-tech systeemhuis, gespecialiseerd in embedded systeemontwikkeling, dagen wij je uit. Iedere dag opnieuw. Sterker nog: uitdaging is bij ons een arbeidsvoorwaarde! Bij ons werk je aan afwisselende en uitdagende projecten in technische software-ontwikkeling, test-, integratie- & configuratiemanagement en digital hardware design voor embedded systemen. Bij gerenommeerde klanten in consumenten-

electronica, medische- en professionele systemen. Werk dat past bij jouw ambities. Ook biedt TOPIC je gedegen en persoonlijke coaching, het Personal Improvement Program en uitdagende secundaire arbeidsvoorwaarden. Ben jij die Embedded Software Engineer of Digital Hardware Designer op zoek naar een nieuwe uitdaging? Mail dan snel je motivatie met CV naar [email protected] of bel eerst met Frank de Roo, Business Manager, (0499) 336 979.

Voor meer informatie:

WWW.TOPIC.NL

OPINIE

‘E

Personele zaken

en minimale werker!’ Het oordeel van de voltallige directie was hard. Ik had bij onze personeelsdienst gevraagd of een dienstverband van negentig procent mogelijk was om een ochtend per week wiskundecolleges te volgen. Hoe de personeelsman deze vraag in de directievergadering precies heeft samengevat, weet ik niet, maar een zekere voorzichtigheid in de omgang met het personeelsdienstvolk heb ik er wel aan overgehouden. Dertig jaar geleden zorgden enkele oudere stafmedewerkers die het bedrijf van haver tot gort kenden voor de personele zaken. Daarnaast regelden twee of drie administratieve krachten de salarisadministratie van 2500 man. De technisch geschoolde personeelsfunctio­ naris kende alle afdelingen, snapte de aard van het werk uit eigen ervaring en kon dat ook overbrengen. En je kreeg uitleg over elke regel die op jouw salarisstrookje voorkwam. Dat was uiteraard voordat de bureaucratisering toesloeg. Tegenwoordig leiden sociale academies of universiteiten onze personeelsfunctionarissen op. Werkt dat? Net als leidinggevenden, profvoetballers, oorlogshelden, professoren en systeemarchitecten wordt een goede personeelsfunctionaris Marcel Pelgrom door zijn carrière gevormd. Daardoor missen de jonge dames en enkele jonge heer de bovengenoemde expertisegebieden en bovendien hebben ze nauwelijks intuïtie voor de vloer. Ze luisteren naar de medewerkers via enquêtes en vatten hun beleid braaf samen in spreadsheets. Als ze een keer onverhoeds de ongezouten mening van de vloer horen, moeten ze vluchten in hun protocollen. Hun taak is echter onveranderd over de jaren: het implementeren van de personele gevolgen van het directiebeleid. Bij de huidige strakke rentabiliteitseisen betekent dat het opzetten van flexibele bemensing van de firma. Strakke kwartaalplannen laten geen ruimte voor langdurige inwerkperiodes van schoolverlaters of omscholingstrajecten. Ook stagiairs en afstudeerders zijn een te grote belasting, die mooie kwartaalcijfers in de weg staat. De personeelsdienst van een financieel geoptimaliseerd bedrijf zoekt snel inzetbare krachten toegesneden op specifieke taken. Dan kom je gauw uit bij contractwerkers. Dat is ander volk dan kenniswerkers. Contracten duren niet lang en je bouwt er geen competentie mee op. De vaste staf raakt soms gefrustreerd van de avontuurlijke contractwerkers met dubbele salarissen in 30-procentbelastingtarieven die niet altijd het dubbele presteren. Intussen komen de jonge kenniswerkers slechts mondjesmaat aan het werk in de grote bedrijven. Zij zwerven op tijdelijke contracten rond of belanden bij sweatshops waar ze het geoutsourcete werk van de grote bedrijven opknappen. We hebben een tekort aan technici, en tientallen technische schoolverlaters zonder vaste baan. De Amerikaanse ingenieursvereniging kent nog een hoofdpijndossier, de supersize job. Steeds meer klussen komen voor rekening van een kleiner wordende staf. Zonder compensatie in tijd of geld, maar weigeren riskeer je niet bij hoge werkloosheid. Of al dat multitasken effectief is en tot de gewenste resultaten leidt, is twijfelachtig. Als technicus herkent u het meegekoppelde karakter van deze strategie: door te supersizen hoeft er niemand geworven te worden, wat de werkloosheid hoog houdt, zodat niemand een taak weigert. Dat geldt ook voor de omgekeerde situatie: bij voldoende banenaanbod vertrekken overbelaste mensen die één baan opvullen en er twee achterlaten. Om dit soort meegekoppelde systemen in personeelsland uit te dempen, heb je meer aan ervaren technici dan aan modern opgeleide personeelsfunctionarissen. Hoe het afliep met mijn wiskundecollege? Mijn directeur riep mij in zijn kamer en zei dat ik rustig college mocht volgen, de verloren tijd haalde ik wel in. ‘En kom in het vervolg direct naar me toe’, riep hij me nog na. Dat was een goede raad.

KORT VAN INTERNET Elektronica

Extra bezuinigingen bij Philips

In reactie op tegenvallers bij de divisies Lighting en Consumer Lifestyle heeft Philips extra kostenbesparingen aangekondigd. Het concern zegt last te hebben van tegenvallende vraag van consumenten en de luwte in de bouw, vooral in West-Europa. Personal Care en Health & Wellness draaien wel de gewenste dubbelcijferige omzetgroei, maar kunnen het concern als geheel niet op sleeptouw nemen. Details zullen binnenkort worden bekendgemaakt.

Draadloos

ST-Ericsson reorganiseert, Benelux buiten schot

Door verschuivingen in de businessomgeving en teruglopende vraag naar legacy producten ziet ST-Ericsson zich genoodzaakt te reorganiseren. Het heeft een plan gelanceerd waarmee het eind 2012 op jaarbasis honderdtwintig miljoen dollar verwacht te besparen. Onderdeel van de herstructurering is een ontslagronde waar maximaal vijfhonderd medewerkers wereldwijd de dupe van kunnen worden. De plannen hebben geen effect op de Nederlandse activiteiten.

Dienstverlening

Sioux breidt verder uit in de Randstad

Per 1 juli heeft Sioux een nieuwe vestiging betrokken in Amstelhoek, in het noordwestelijke puntje van de provincie Utrecht en precies tussen de A2 en A4 in. Onder de naam Sioux Automation Technology opende het Eindhovense systeemhuis het afgelopen jaar ook al een kantoor in de stad Utrecht om de dienstverlening boven de rivieren te ontwikkelen. Dat gaat zo voorspoedig dat er behoefte is aan een tweede locatie.

Verkeer en vervoer

Epyon in Zwitserse handen

Het Zwitserse ABB neemt laadpaalspecialist Epyon over. De multinational in energie en automatisering breidt met de acquisitie zijn assortiment infrastructurele oplossingen voor elektrische voertuigen uit. Epyon ziet onder de vleugels van het bekende en mondiaal opererende ABB kansen om sneller te kunnen groeien. ‘ABB’s sterke vermogenselektronicaplatform, wereldwijde productiefaciliteiten en toelever-, marketing- en servicenetwerk complementeren onze activiteiten’, aldus CEO Hans Streng van Epyon.

Oproep

Materiaal gezocht over Natlab en Philips

Voor een serie over het befaamde Philips Natuurkundig Laboratorium is Bits&Chips op zoek naar ideeën, tips en bronmateriaal. Vindt u dat een onderzoeksproject, gebeurtenis of persoon beslist niet mag ontbreken? Of heeft u publicaties, knipsels, opnames of ­contacten die de redactie zou kunnen raadplegen? Neem dan contact op met Paul van Gerven, [email protected] of +31 24 3504580.

8 juli 2011 |

| nr. 9 | 9

NIEUWS

Delftenaren zetten nieuwe standaard in opamps Al zo’n vijftig jaar is de operationele versterker het werkpaard van de analoge elektronicus. De opamp (operational am-

plifier), zoals hij meestal wordt genoemd, dankt zijn populariteit aan zijn brede inzetbaarheid en eenvoudige configureerbaarheid. Het ontwerp van de opamp is vele malen verbeterd, maar een team van het Maxim Design Center in Delft is het gelukt de specificatiegrenzen opnieuw spectaculair te verleggen. Jan Kees van der Veen

W

at is een operationele versterker? In elektronische schema’s staat hij af­ gebeeld als een driehoekje met twee ingangen (plus en min) en één uitgang. De opamp versterkt het verschilsignaal tus­ sen de twee ingangen een factor honderd­ duizend of meer naar de uitgang. De ideale opamp – door netwerktheoretici ‘nullor’ ge­ noemd – heeft zelfs een versterking onein­ dig, een oneindig hoge ingangsimpedantie, een uitgangsimpedantie van nul en een on­ eindig hoge bandbreedte. De fysieke opamp probeert het ideaal te benaderen en dat lukt

configureerd als verschilversterkers. De plus en de min van het ingangssignaal zijn ver­ bonden aan twee identieke transistoren, die ten opzichte van elkaar gespiegeld zijn en exact dezelfde overdrachtskarakteristieken moeten hebben, ook bij veranderende tem­ peratuur. Ze moeten ook zo veel mogelijk dezelfde temperatuur hebben. Met discrete componenten is dit vrijwel niet te maken, maar in een IC wel. Het toepassingsgebied van operationele versterkers is gigantisch: van mobieltjes tot auto’s, van instrumentatieversterkers tot

Nico van Rijn (links) en Ruud Eschauzier van het Maxim Development Center in Delft tonen twee SC70-chipjes. Het zijn respectievelijk de Max9613 (1,8 V low-offset amplifier met advanced architecture en auto-trim) en de Max9617 (1,8 V zero-drift amplifier met advanced architecture en auto-chop). voor de meeste praktische toepassingen goed. Als ‘open’ versterker heeft de opamp niet veel waarde, hij wordt pas interessant met terug­ koppeling, als de uitgang op slimme wijze wordt verbonden met de ingangen. De opamp is op die manier ‘programmeerbaar’. Hij is te verbouwen tot precisieversterker, sommator, inverter, spanningsvolger, integrator en nog veel meer. Vandaar zijn enorme populariteit. De opkomst van de IC-technologie in de jaren zestig van de vorige eeuw heeft de ope­ rationele versterker geschikt gemaakt voor massaproductie. Een opamp is opgebouwd uit honderden transistoren die deels zijn ge­

10 |

| nr. 9 | 8 juli 2011

rookmelders, ze ontbreken in vrijwel geen enkel stuk moderne elektronica. De huidige wereldmarkt voor opamps ligt rond de drie miljard dollar en groeit nog steeds met zo’n tien procent per jaar. De vijf belangrijkste fabrikanten van opamps zitten allemaal in de VS: Texas Instruments, National Semi­ conductor (onlangs overgenomen door TI), Analog Devices, ­Linear en Maxim. Allemaal hebben ze een brede opampfamilie in hun assortiment om voor iedere toepassing een geschikte oplossing te kunnen leveren: soms is hoge bandbreedte vereist, soms lage ruis, soms lage offset en drift. Opamps zijn als los­

se componenten te koop, maar worden ook als bouwblokken in Asics en Socs gebruikt.

Vooruitgeschoven post Wat valt er na vijftig jaar ontwikkeling nog te verbeteren aan opamps? Ruud Eschauzier, di­ recteur van het Maxim Development Center in Delft, maakt duidelijk dat de ontwikkeling onverdroten doorgaat: ‘In opamps zijn mo­ menteel drie markttrends zichtbaar: hogere precisie, lager energieverbruik en kleinere behuizingen. Dit komt vooral doordat de eindproducten waar opamps in terechtkomen steeds kleiner worden en vaak batterijvoe­ ding hebben. Fabrikanten van smartphones bijvoorbeeld willen zo veel mogelijk functio­ naliteit in hun product en zijn blij met iedere kubieke millimeter ruimtewinst en iedere milliwatt minder vermogenverbruik. De voe­ dingsspanning gaat om die reden steeds verder naar beneden, maar dit mag niet ten koste gaan van de performance. Voor ontwer­ pers van opamps is dit een enorme uitdaging: het uitstuurbereik van het uitgangssignaal wordt namelijk steeds kleiner, waardoor ruis, offset en drift die het signaal verstoren rela­ tief steeds zwaarder gaan wegen. De precisieeisen worden daardoor zwaarder.’ Eschauzier bekleedde na zijn afstuderen aan de TU Delft functies bij Philips Semi­ conductors en National Semiconductors in de VS en Nederland. In 2007 kreeg hij van Maxim de kans om samen met zijn collega Nico van Rijn een Nederlands ontwikkelcen­ trum op te richten. Maxim heeft zijn R&Dcentra voornamelijk in de VS en in China zit­ ten, maar zag brood in een vooruitgeschoven post in Europa. Momenteel bestaat de groep uit zes man, maar dat zullen er zeker meer worden, niet in de laatste plaats omdat het ontwikkelteam in zijn korte bestaan enkele baanbrekende innovaties heeft gelanceerd die geleid hebben tot nieuwe producten. De groep stelde zich als doel een opamp te ontwerpen voor een voedingsspanning van 1,8 V, met zo laag mogelijk energiegebruik, zonder concessies te doen aan signaalpreci­ sie. Eschauzier: ‘Een opamp is in zijn sim­

A

The war for talent

ls McKinsey deze term voor de demografische ­mismatch op de arbeidsmarkt niet al in 1997 had ­bedacht, dan hadden ze hem nu alsnog kunnen ver­ zinnen. Want we merken iedere dag dat de arbeidsmarkt weer net zo oververhit is als voor de financiële crisis. Meer werk dan vakmensen – we zijn feitelijk terug op het niveau van 2007, maar de situatie verslechtert per dag. Vanaf dit jaar zal de ­Nederlandse ­arbeidsmarkt jaarlijks krimpen als ge­ volg van de uittre­ dende babyboom­ generatie. En dat net nu er weer meer werk is en onze interna­ tionaal georiën­ teerde ­industrie wordt geacht Ne­ derland weer uit het dal te trekken. In de ontwikke­ ling van techni­ sche software gaat de schaarste extra Aad Vredenbregt opspelen. De hoe­ veelheid software die moet worden gemaakt, blijft na­ melijk toenemen. In de mechatronica zal het softwareaan­ deel bijvoorbeeld groeien tot bijna de helft. Studenten in de technische vakken om dat straks op te pakken, zijn er niet. Hun aantal stijgt niet of vermindert zelfs. Dat is een uitdaging, niet alleen voor de Nederlandse ar­ beidsmarkt, maar ook voor Nederland als geheel. Onze in­ dustrie is internationaal genoeg om het werk naar het bui­

pelste vorm een tweetrapsversterker. De stro­ men die door de twee trappen lopen, moeten minimumwaardes hebben; bij de ingangs­ trap bepaalt de ruisspecificatie deze onder­ grens, bij de uitgangstrap de bandbreedte-eis. Om het energieverbruik te verlagen, zou je de stromen willen terugschroeven, maar dat gaat niet zonder de performance te verslech­ teren. Wij hebben een oplossing gevonden door de turnaround stage aan te pakken, een circuit tussen ingangstrap en uitgangstrap dat het ingangsbereik en het uitgangsbereik ontkoppelt. We hebben een advanced architecture ontworpen die de stroom laag houdt tot het moment dat het echt nodig is. Met deze current on demand verminderen we het energieverbruik ongeveer tot het theo­ retisch minimum terwijl de signaalkwaliteit overeind blijft. Tegelijkertijd neemt de ver­ sterking enorm toe.’ Omdat er nog octrooiaanvragen lopen, wil Eschauzier geen details geven over de archi­ tectuur, maar hij noemt wel nog bijkomende voordelen: hogere bandbreedte, minder thermische ruis en een zeer klein chipop­ pervlak. Twee opamps passen nu in één SC70-behuizing (ongeveer 1,25 bij 2 mm), een

tenland te brengen als wij de geschoolde arbeidskrachten niet kunnen leveren. De noodzaak voor uitstekend onder­ wijs en promotie van technische vakken lijkt me duidelijk. Nu heeft ons onderwijs het momenteel niet makkelijk. Ook daar hebben de financiële parameters de overhand ge­ kregen en wordt op grond daarvan gestreefd naar schaalver­ groting. Daardoor is de kwaliteit de afgelopen decennia niet echt toegenomen. Outputfinanciering luidde een wildgroei aan studierichtingen in, met als dieptepunt de situatie op hogeschool Inholland. Misschien kan het onderwijs dan ook de ommekeer in gang zetten, bij de wortel. Weg met de spreadsheetsmur­ fen, zoals een welbespraakte professor aan de TU Eindho­ ven ze noemt, zowel in onderwijs als in bedrijfsleven. Laten we weer inzetten op vakdeskundigheid. Opleiden van am­ bachtslieden eerder dan technocraten, mensen met de ge­ drevenheid om mooie producten en diensten te maken. Dat daar geld mee te verdienen is, behoeft geen uitleg. Terugke­ ren naar de creatie van waarde in plaats van kortetermijn­ winst, zoals aandeelhouderswaarde wordt geïnterpreteerd. De kansen liggen er nu om dat te realiseren. De afgelopen crisis heeft geleid tot een kritischer houding ten aanzien van aandeelhouderswaarde. Het belang van organisaties is veel groter dan alleen dat van de aandeelhouders. De be­ hoefte aan langetermijndenken en aan meewegen van het maatschappelijk belang van onderwijs en industrie krijgt weer voet aan de grond. Dat betekent dat hogescholen en universiteiten niet worden beschouwd als geldverslindende instituten, maar als aanduwers van onze arbeidsmarkt. Net zo goed als we industrie niet slechts moeten zien als money making machines. Aad Vredenbregt is managing director van Sioux Automation Technology.

wereldprimeur die door klanten enthousiast is ontvangen. De Delftenaren komen met nog twee andere innovaties. Het is gebruikelijk dat iedere opamp in de fabriek een kalibratie ondergaat om te zorgen dat bij ingangssig­ naal nul ook het uitgangssignaal nul is: bij kortgesloten ingang wordt een DC-offset op de uitgang weggeregeld en het correctiesig­ naal wordt in een eenmalig programmeer­ baar register opgeslagen. Het Delftse team heeft deze productietrim vervangen door een slimme en nauwkeurige power-up autotrim die tijdens het opstarten plaatsvindt en het correctiesignaal vasthoudt in een dyna­ misch register. De fabrieksafregeling komt hiermee te vervallen. Tevens krimpt het chip­oppervlak doordat het dynamisch regis­ ter veel minder ruimte vraagt. De drift (laagfrequent verloop) is een an­ der punt bij opamps. Om die te lijf te gaan, zijn in het verleden veel technieken ontwik­ keld. Een is de chopperversterker, die het in­ gangssignaal met een snelle schakelaar naar een hogere frequentie brengt, als AC-signaal versterkt en vervolgens weer demoduleert. Dit type versterker onderdrukt de drift goed,

maar heeft als nadeel de hoge uitgangs-ripple die weer moet worden uitgefilterd. Een andere techniek is de autozeroversterker waarbij het nulniveau in het ingangssignaal wordt gesampled en gebruikt om het uit­ gangssignaal te corrigeren. Zo’n versterker heeft weer een ander nadeel, namelijk ruis. Door het samplen vouwt de hoogfrequente ruis terug naar het frequentiegebied waar het signaal zich bevindt. Het Delftse team heeft een nieuw type ver­ sterker uitgevonden, auto-chop, waarvan het claimt dat deze wel de voordelen, maar niet de nadelen van beide versterkertypen heeft. Ook hier geen technische details, maar de offset zou minder dan 5 µV zijn, met een verwaarloosbare drift, de ruis zeer laag en ripple zou ontbreken. Daarbij is ook nog het energieverbruik extreem laag en de dieafmeting de kleinste in de industrie. ‘Het klinkt bijna te mooi om waar te zijn’, geeft Eschauzier toe, ‘maar ik denk dat we met deze innovaties een doorbraak in ­precisieversterkers hebben in nauwkeu­ righeid, energieverbruik en chipoppervlak. We hebben een flinke voorsprong genomen op de concurrentie.’

8 juli 2011 |

| nr. 9 | 11

Key Account Manager (High Tech Recruitment) – Hays Eindhoven Hays behoort tot de grootste spelers wereldwijd in specialistische recruitment. Diepgaande expertise in een breed spectrum van sectoren en professionele dienstverlening maakt ons ongeëvenaard in ons vak. Wij begrijpen onze klanten en kandidaten als geen ander. Resultaat gedreven professionals met de drive om kandidaten en bedrijven te helpen ambities waar te maken. In deze functie leg je contacten met lijnmanagers binnen één key account met het oog op behoefte aan High Tech functies op urenbasis, voor nu en in de toekomst. Voor lopende vacatures werk je nauw samen met het in-house Hays resource team om snel aan deze aanvragen te kunnen voldoen. Je onderhandelt over tarieven, coördineert (internationale) zaken rondom contracten en bent de spil in de relatie met deze klant. Je bent succesvol als je een vast partnership opbouwt met een stijgend marktaandeel voor Hays doordat je (internationale) kandidaten plaatst op urenbasis, aangeleverd door het recruitmentteam. Dit vraagt om ambitie, oog voor kansen, toewijding om targets te halen en professioneel accountmanagement zowel intern als extern.

Passende kandidaten hebben een hbo-opleiding, affiniteit met High Tech en bewezen ervaring in een vergelijkbare account managerrol. Wij bieden je de kans je carrière te ontwikkelen in een uitdagende, zeer stimulerende, commerciële omgeving. Je inspanningen zullen beloond worden – zowel op persoonlijk vlak als financieel. Wij hebben een in de markt onderscheidend internationaal trainingsprogramma en bonussysteem. Interesse? Neem contact op met Marjolein de Hooge. E: [email protected] of T: +31 (0)40 2517264

Technisch Software Engineers – Regio Eindhoven en Apeldoorn TASS technology solutions is een dienstverlener op het gebied van technische en embedded software. Een mensgerichte organisatie die al meer dan 30 jaar voorop loopt in de ontwikkeling van software voor technisch hoogwaardige producten. Eerst als onderdeel van Philips en sinds 2007, met succes als zelfstandige organisatie.

Voor meer informatie over TASS en vacatures kijk op http://tass.nl/werkenbijtass/ of neem contact op met Jeanne de Laat 06-50412221.

TASS is op zoek naar diverse Technisch Software Engineers voor vestigingen in Apeldoorn en Eindhoven.

TASS technology solutions Contactpersoon: Jeanne de Laat E-mail: [email protected] Tel: +31 6 5041 2221

Heb jij een aantal jaren werkervaring en ben je toe aan een omgeving waar je jezelf verder kunt ontwikkelen? Jij wilt verschillende opdrachten die je steeds weer uitdagen en waarbij je in contact komt met veel verschillende programmeertalen, technieken en technologieën. TASS heeft de baan die je zoekt en helpt om je kennis te ontwikkelen met behulp van een uitgebreid en persoonlijk trainingsplan. Onze engineers werken aan hightech embedded software in onder andere: autonavigatie, mobiele telefonie, consumenten elektronica, medische apparatuur en lithografische machines. Variërend van onderzoek tot dynamische productontwikkeling.

Jouw sollicitatie en CV ontvangen wij graag via [email protected].

Sr. software engineer / (sr.) software designer

Software engineer Promexx Contactpersoon: Suzanne van Dijck E-mail: [email protected] Tel: +31 40 2676867

Redacteur elektronica (junior) Techwatch Contactpersoon: Nieke Roos E-mail: [email protected] Tel: +31 24 3503534

Promexx Contactpersoon: Suzanne van Dijck E-mail: [email protected] Tel: +31 40 2676867

De vacaturesite voor hoger opgeleide technici

www.hightechbanen.nl

OPINIE

Embedded software: een grijze wereld?

A

l bij het begin van mijn studie wist ik: het vinden van een baan is niet zo moeilijk. Er bleek overal een tekort te zijn aan mensen die doen wat ik wil doen. Dat werd iedere keer weer bevestigd als ik een event bezocht. Nu ik mijn master bijna heb afgerond, ben ik me steeds meer gaan oriënteren op mijn carrière. De zoektocht naar een fulltime job leek makkelijker dan voor de banen die ik eerder heb gehad; ik hoef nergens meer rekening mee te houden zoals het combineren met een studie of de bereikbaarheid met de fiets. En omdat ik zowel elektrotechniek (bachelor) als softwareengineering (master) heb gestudeerd, kan ik echt alle kanten op. Voor ik mijn master begon, wilde ik altijd ‘iets met embedded systemen’ doen. Daarvoor zat ik wel goed in Eindhoven. Maar bij mijn master in Amsterdam, buiten onze eigen Silicon Valley, kwam een verrassend beeld naar boven over embedded software en de regio Eindhoven: embedded systemen zouden wat Lennart Tange software betreft erg ‘grijs’ zijn. Er [email protected] werken weinig jonge mensen en de vernieuwingen in technieken worden vooral in de hardwareontwikkeling gestuurd. Het vervelende is dat dit beeld bij het grootste deel van mijn medestudenten leeft. De term ‘ondergeschoven kindje’ voor de software komt in gesprekken met hen met enige regelmaat voorbij. Dat er weinig jonge mensen werken, is niet per se slecht, maar wat betreft die weinig vernieuwende technieken hebben ze best wel een punt – weer mede veroorzaakt doordat er zo weinig jong bloed is. Iedereen die er werkt, ‘doet het al jaren zo’. Zo kom je bijvoorbeeld niet zo snel als in andere softwaretakken in contact met innovatieve, expressievere programmeertalen of nieuwe testmethodes, gekoppeld aan allerlei extra opleidingen. Als starter schrikt het dan ook af een carrière te zoeken in die grijze wereld van embedded systemen. Wat jammer is, want volgens mij zitten er een aantal erg getalenteerde jongens tussen mijn medestudenten. Volgens mij zijn er echter genoeg redenen om software in de embeddedwereld juist veel hipper te laten zijn dan software voor een financiële instantie. Ontwikkelingen zijn er ook heus wel – kijk maar naar de opkomst van de modelgedreven aanpak – maar er zou best een tandje bijgeschakeld kunnen worden in de vorm van samenwerkingen bij de ontwikkeltooling. Wat dat betreft, laten we ons nog graag verrassen door wat de fabrikant met zijn chip meelevert. Tooling – denk aan compilers voor expressievere talen of verificatie en kwaliteitsmetingen van software – is vaak de link tussen het bedrijfsleven en de wetenschap. Gevonden theorieën over hoe we goede software kunnen ontwikkelen, maken via tools de vertaalslag naar de praktische wereld. Voor mij en veel van mijn medestudenten is juist die link tussen het bedrijfsleven en de academische wereld interessant. Ook zorgt juist die tooling ervoor dat er niet meer hoeft te worden gewerkt met zo’n ‘ouderwetse’ C-compiler. Embedded-bedrijven zouden wat meer moeten samenwerken met universiteiten of spin-offs op het gebied van tooling. Onderwerpen zat: model­ gebaseerd testen, domeinspecifieke talen, broncodemetrieken, platform­ onafhankelijkheid, noem maar op. Studenten moeten daar dan wel bij worden betrokken; juist voor de echte bollebozen is dit aanlokkelijker dan die grote leasebak.

KORT VAN INTERNET Halfgeleidermachines

Sikko Wittermans naar ASML

Sikko Wittermans is overgestapt van Océ naar ASML. Sinds 1 juli werkt hij in Veldhoven als senior vicepresident Industrial Engineering. Bij Océ heeft hij meer dan drie jaar aan het R&D-roer gestaan voor de breedformaat- en cutsheetprinters. Daarvoor werkte hij ruim twee decennia voor Philips. Hans Geelen volgt Wittermans op als senior vicepresident R&D van Océ.

Medische systemen

Nucletron in Zweedse handen

Het Zweedse medisch-technologische bedrijf Elekta telt 365 miljoen euro in contanten neer voor Nucletron. De twee willen hun complementaire technologieën voor bestraling van tumoren samen gaan aanbieden. Daarbij profiteren ze van elkaars klantenbestanden: Nucletron heeft rond de duizend klanten, Elekta rond de vijfduizend. Nucletron denkt door de overname zijn groeistrategie verder vorm te kunnen geven. Het hoofdkantoor en de ontwikkeling blijven in Veenendaal.

Verlichting

Philips vertroetelt slaplantjes

Philips en tuinbouwbedrijf Deliscious hebben een systeem ontwikkeld speciaal gericht op het kweken van sla. Door ledverlichting met het juiste kleurenspectrum in te zetten, kan dat in lagen boven elkaar. Het afgelopen jaar hebben de partners de lichtniveaus en spectra onderzocht die het beste resultaat opleveren. De klimaatkamer is gericht op de eerste fase in de slateelt, het opkweken van zaadje tot plantje dat gepoot kan worden. Komend voorjaar komen de eerste pootbare slaplanten uit de nieuwe kweekruimte.

Elektronica

Duchâtelet verkoopt twee paarden uit technologiestal

De Vlaamse zakenman-politicus Roland Duchâtelet verkoopt in korte tijd twee van zijn technologiebedrijven, beide uit het Belgisch-Limburgse Tessenderlo. Autosensorproducent Sensor-Nite gaat voor 225 miljoen euro naar de Amerikaanse branchegenoot Sensata en EMS-specialist Epiq komt voor 43 miljoen in handen van de Filippijnse sectorgenoot en commerciële partner Integrated Microelectronics. Duchâtelets Elex-holding haalde Epiq in december van de beurs.

Draadloos

AT&T certificeert inbouwmodules Option

Vijf inbouwmodules van Option hebben een certificering gekregen van het Amerikaanse AT&T. Hierdoor kunnen producenten en ontwikkelaars sneller nieuwe 3G-apparaten of M2M-toepassingen op het snelle mobiele breedbandnetwerk in de Verenigde Staten ter beschikking stellen. De modules zijn volgens het Leuvense bedrijf geschikt voor mobiele apparaten zoals notebooks en tabletcomputers. Ook lenen ze zich voor M2M-toepassingen met een hoge bandbreedte zoals beveiligingscamera’s, digital signage en voertuigen.

8 juli 2011 |

| nr. 9 | 13

Kun jij het schilderij zo aan de twee spijkers ophangen, dat het valt als willekeurig welk van de spijkers valt? Stuur je inzending uiterlijk 23 augustus a.s. naar: [email protected]. Onder de inzenders verloten we een kadobon t.w.v. E 50,=. De uitslag wordt via onze website op 26 augustus a.s. bekend gemaakt. Hier zie je een manier om met een touwtje een schilderij aan twee spijkers te hangen. Dit heeft de prettige eigenschap, dat als één van de spijkers het begeeft, het schilderij toch blijft hangen. Dit ontlokt wel de vraag: kun je het touw van het schilderij ook op zo’n manier om de spijkers hangen, dat het schilderij valt als één van de spijkers uit de muur valt maar de andere stevig vast blijft zitten? Je mag het touwtje zo lang maken als je wilt. (P.S. De liefhebber mag het ook met dríe spijkers proberen. ) Puzzel: Mathijs Romans / consultant Alten PTS

www.altenpts.nl Linie 544 7325 DZ Apeldoorn 055-5486200 Beukenlaan 44 5651 CD Eindhoven 040-2563080 Rivium 1e straat 85 2909 LE Capelle a/d IJssel 010-4637700

OPINIE

Vraag het de headhunter A.F. vraagt: Ik werk als software-ingenieur bij een groot technologieconcern. Het gaat helaas niet zo goed met het bedrijf. De crisis mag dan langzamerhand voorbij zijn, het loopt bij ons zeker nog geen storm met nieuwe projecten. In al zijn wijsheid heeft het management daarom weer eens wat uit de hoge hoed getoverd. Medewerkers waarvan de inschatting is dat ze die tijdelijk kunnen missen, komen in een uitleenprogramma terecht. Collegiale inhuur noemen ze het met een mooie pr-term, een noviteit als je het mij vraagt. Ook ik ben in deze categorie terechtgekomen. Het komt erop neer dat relaties en andere bedrijven deze mensen kunnen inhuren voor Anton van Rossum een of ander project. Dat klinkt anton.van.rossum@ misschien nog niet eens zo gek ir-search.nl omdat ik zo ook ergens anders in de keuken kan kijken, maar ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat ik op een zijspoor wordt gezet. Moet ik al op zoek naar een andere baan? Of bent u vaker dergelijke vreemde constructies tegengekomen?

De headhunter antwoordt: Anders dan je denkt is deze constructie zeker niet nieuw. Uit de oude doos gaat mij een beetje ver, maar het is zeker een beproefd recept. Wanneer een werkgever met een verminderde orderportefeuille kampt, staat hij voor de keuze: ofwel hij doet niets waardoor de kosten doorlopen en de inkomsten afnemen, of hij neemt maatregelen om de kosten te beperken. Dit houdt over het algemeen in dat er een reductie van het personeelsbestand wordt doorgevoerd. Deze maatregel is echter impopulair en je werkgever zal alles doen om dit te voorkomen. De redenen liggen voor de hand: het levert negatieve publiciteit op, reorganisaties kosten veel geld en binnen R&D-afdelingen leidt het vaak tot een vervelende braindrain. Je raakt immers niet alleen mensen kwijt die je niet meer nodig hebt, ook diegenen die onmisbaar zijn voor het bedrijf blijken vaak in verhoogde mate mobiel te worden. Door het instrument ‘collegiale inhuur’ te gebruiken, kan het bedrijf zich een hoop ellende besparen. Ook voor de betrokken werknemers kan dit aantrekkelijk zijn, zoals je zelf al constateert. Je krijgt immers voor de duur van een project de kans om in de keuken van een andere organisatie rond te neuzen, de sfeer te proeven en iets bij te leren, terwijl je dienstverband gewoon doorloopt. Enkele jaren geleden zou dit instrument geen enkele zin hebben gehad omdat de arbeidsmarkt er niet naar was. Op dit moment staan de zaken er echter heel anders voor en hebben bedrijven weer moeite om gekwalificeerd technisch personeel te vinden. Ook voor oudere werknemers is collegiale inhuur aantrekkelijk. Voor hen is het vaak moeilijker om van baan te veranderen omdat bedrijven hen vaak te duur en inflexibel vinden. Voor inhuur op projectbasis spelen deze argumenten minder een rol. Zij kunnen in deze projecten laten zien dat dit oordeel ongegrond is en krijgen de kans een mooi visitekaartje van zichzelf af te geven. Voor je werkgever is dit ook een positief punt. Mocht het namelijk op de langere termijn niet wenselijk zijn het dienstverband te handhaven, bijvoorbeeld door het structurele karakter van de terugval in de orderportefeuille, dan heeft het een concrete bijdrage geleverd aan het beginsel van ‘van werk naar werk’. En wanneer er in de toekomst toch nieuwe opdrachten komen, is het altijd te prefereren dat je in de tussentijd niet hebt stilgezeten en er iets bij hebt geleerd.

Van de vier miljoen oproepen die bij de Alarmcentrale in Driebergen binnenkomen, zijn er drie miljoen onterecht. Een aanzienlijk deel daarvan is afkomstig van broekzakbellers, wiens opgeborgen telefoons per ongeluk 112 hebben gedraaid. Je kunt er een boete voor krijgen, maar meestal blijft het bij een vermanende sms. Oog om oog, tand om tand. Een Ierse rechter heeft een dertienjarige delinquent opgedragen zijn XBox in te leveren. De jongen had de spelcomputer genoemd toen de magistraat tijdens de borgtochtprocedure had gevraagd wat hem zeer dierbaar was. In zijn eerste tweet heeft paus Benedictus XVI de lancering van de nieuwe nieuws­ site van het Vaticaan aangekondigd: news. va. Zit God trouwens al op Facebook? Er zijn wiskundigen die pi, de omtrek van een cirkel gedeeld door de diameter, maar niks vinden. Zij beschouwen tau, omtrek gedeeld door de straal, een veel ‘natuurlijkere’ cirkelconstante. Om tau uit de schaduw van pi te halen, is er daarom nu ook een tau-dag, vanzelfsprekend op 28 juni. Hij is er! Duke Nukem Forever, de opvolger van het populaire computerspel uit de jaren negentig heeft zijn fans vijftien jaar laten wachten, want geestelijk vader 3D Realms vond het simpelweg niet goed genoeg, wat leidde tot veertien jaar uitstel, een veelvoud aan Vaporware Awards, rechtszaken en de overname door een andere ontwikkelaar. Die geeft het nu ten langen leste uit. De recensenten geven 3D Realms echter gelijk: het spel is simpelweg niet goed genoeg. De korte accutijd van de moderne smartphone is waarschijnlijk een van de grootste frustraties voor nerds die de natuur in willen trekken. Gelukkig heeft het Japanse Tes Newenergy nu een oplader die werkt op een houtvuurtje. Robots lijden niet, tenzij ze er speciaal voor gebouwd worden natuurlijk. De Japanse Showa Hanako 2-trainingsrobot voor tandartsen schudt haar hoofd, verslikt zich, niest en hoest en knijpt haar mond dicht in reactie op een pijnlijke behandeling. Pieter Edelman / Paul van Gerven

8 juli 2011 |

| nr. 9 | 15

INTERVIEW MET CEES LINKS

In het voormalige draadloosbolwerk Nieuwegein stond hij aan de wieg van Wifi en bracht hij de standaard tot wasdom. Inmiddels heeft hij een nieuwe liefde: Zigbee. Cees Links over het reilen en zeilen van zijn start-up Greenpeak, de (r)evolutie van draadloos en de Zigbee-variant RF4CE, waarvan hij sinds kort het gezicht is. Nieke Roos

‘H

et geeft een heel goed gevoel als ik mensen draadloos zie internetten of ze er met plezier over hoor praten. De meesten hebben geen flauw idee dat ze daarbij Wifi gebruiken, laat staan dat ze weten dat Nederland een van de drijvende krachten is geweest achter die technologie’, zegt Cees Links vanuit het kantoor van Greenpeak, dat de bovenste twee etages beslaat van een winkelpand in hartje Utrecht. Een paar kilometer verderop in Nieuwegein, bij wat oorspronkelijk NCR was en uiteindelijk als Agere ter ziele ging, stond hij eind jaren tachtig, begin jaren negentig aan de wieg van 802.11, zoals de Wifi-standaard in IEEE-termen heet (zie kader). Hoewel Wifi hem nog steeds na aan het hart gaat, heeft Links tegenwoordig een nieuwe grote liefde: Zigbee, dat is gebaseerd op de IEEE-standaard 802.15.4. Onlangs vroeg de Zigbee Alliance, de gemeenschap rond de technologie, hem zelfs om het gezicht te worden van RF4CE, de variant voor afstandsbedieningen. Als marketing chair gaat hij de wereldwijde integratie in consumentenelektronica en thuisentertainmentsystemen in goede banen leiden. ‘De bekroning zou zijn als Zigbee net zo’n huistuin-en-keukenmerk is geworden als Wifi en net zulke warme reacties oproept.’ Niet geheel toevallig sluit Links’ werk voor de Zigbee Alliance naadloos aan op de activiteiten van Greenpeak, waarvan hij oprichter en CEO is. Het jonge bedrijf maakt chips voor afstandsbedieningen van consumentenapparaten en gebruikt daarbij low-power

16 |

| nr. 9 | 8 juli 2011

Zigbee voor de datacommunicatie. ‘We willen ons onderscheiden door de beste te zijn in energieverbruik. Daarom focussen we op RF4CE’, zegt Links. ‘Zigbee zelf is al ontworpen om zo zuinig mogelijk te zijn, maar wij hebben ervoor gekozen om ons daar verder in te specialiseren. Bij consumentenelektronica is het tegenwoordig bijna een eis. RF4CE voorziet daar dan ook in.’ Greenpeak ontwerpt zijn chips in Utrecht. De softwareontwikkeling gebeurt deels in de Domstad en deels in het Belgische Zele, nabij Gent. De IC’s laat het bedrijf vervolgens produceren in Taiwan, verpakken in China en testen in Duitsland. Ten slotte gaan ze naar de klanten, waar de mensen van Links helpen met de integratie in de eindproducten. Belangrijke afnemers

zijn de Amerikaanse kabelmaatschappij Comcast en Sony, dat de Zigbee-chips inbouwt in zijn Japanse televisies en de bijbehorende afstandsbedieningen.

Overbodig ‘Groot voordeel is dat zender en ontvanger elkaar niet hoeven te zien, zoals infrarood dat vereist; ze hoeven zelfs helemaal niet in dezelfde ruimte te zijn’, verklaart Links de keuze voor de RF-technologie Zigbee. ‘In plaats van in het televisiemeubel kan de settopbox in de meterkast staan, naast het internetmodem. Verder zou je met Zigbee de verlichting in het hele huis kunnen bedienen, de gordijnen open en dicht kunnen doen of de deuren centraal kunnen vergrendelen. Daarbij is het energieverbruik heel laag.’

Wifi-pionier zet geld op Zigbee Een laag energieverbruik is goed voor de levensduur van de batterij. ‘Draadloos maakt de installatie een stuk eenvoudiger, maar je kunt er zomaar een onderhoudsprobleem voor terugkrijgen. Als je in je huis vijftig draadloze sensoren hebt en elk batterijtje

mote control met onze chip waarop vijfhonderd keer per dag een knop wordt ingedrukt, werkt dertig jaar op één horlogebatterij.’ Zigbee is Wifi voor energiezuinige sensor- en controlenetwerken, stelt Links. ‘Het heeft vrijwel alle voordelen, plus een veel lager stroomverbruik. Als Wifi zestig minuten aanstaat, kost dat ongeveer een kilowattuur, tegenover circa tien microwattuur voor low-power Zigbee. Scheelt dus een factor honderdduizend. Het bereik is vergelijkbaar: dertig tot vijftig meter in huis en driehonderd tot vijfhonderd meter in het open veld. Beide werken bovendien wereldwijd in dezelfde frequentieband van 2,4 GHz, zijn gestandaardiseerd en hebben een grote industriegroep achter zich. Al-

‘Bluetooth is te beperkt als remote-controloplossing’ gaat een jaar mee, dan zou je er gemiddeld eentje per week moeten vervangen’, rekent Links voor. Greenpeak minimaliseert dit onderhoudsprobleem door extreem zuinig om te springen met energie en zo de batterijlevensduur aanzienlijk te verlengen. ‘Een re-

leen de datasnelheid van Wifi ligt een stuk hoger: maximaal zo’n honderd megabit per seconde, waar Zigbee niet verder komt dan ongeveer tweehonderdvijftig kilobit. Voor sensor- en controlenetwerken is dat echter meer dan voldoende.’ Met Low-Power Wifi (LPW) heeft Wifi weliswaar zijn eigen energiezuinige variant, weet Links, maar die is lang niet zo zuinig als Zigbee. ‘LPW duwt qua stroomverbruik onder tegen Wifi aan. Daarmee komt het niet in de buurt van Zigbee, laat staan in de buurt van low-power Zigbee – dat scheelt nog eens factoren. LPW is vooral nuttig als ergens al Wifi is. Een van de weinige goede toepassingen die ik ken, is indoor plaatsbepaling in de parkeerruimte van een grote autofabrikant: door iedere wagen een Wifitag te geven, is precies te zien welk voertuig op welke plek staat. De infrastructuur is daar dus al aanwezig en als je energiezuiniger wilt, is LPW een goede oplossing. De benodigde tags zijn met vijftig dollar wel aanzienlijk duurder dan de Zigbee-labels, die hooguit vijf dollar kosten, maar zeker bij luxere auto’s kan dat er wel vanaf.’ En dan is er nog Bluetooth Low Energy (BLE), de zuinige versie van Bluetooth. ‘BLE is wel afgeleid van Bluetooth, maar er is zo veel in omgeharkt dat ze nauwelijks meer interoperabel zijn te noemen. Het bereik is nog steeds drie tot vijf meter, waarmee het goed genoeg is voor de bediening van apparaten in dezelfde kamer maar meer ook niet. Dat maakt het wat beperkt als remotecontroloplossing. Als je er de airco mee wilt regelen, moet die niet te ver weg staan, of je moet al line of sight hebben en gaan mikken en klikken. Bluetooth en BLE zijn prima voor personal area networks, maar niet voor thuisnetwerken, waar het hele idee is dat je niet weet waar de ‘doos’ staat. Ooit claimde Ericsson dat Bluetooth Wifi overbodig zou maken en nu zegt het BLE-kamp dat Zigbee geen lang leven beschoren is, maar met Wifi en Zigbee die ook steeds meer worden gebruikt voor Pans kun je je afvragen of het niet andersom is.’

Zijlijn Zigbee is genoemd naar het zigzagpatroon waarmee bijen de locatie van voedsel doorgeven aan hun korfgenoten. De technologie gebruikt IEEE-standaard 802.15.4 voor de onderste communicatielagen. Daarop liggen verschillende bibliotheken met algemene

8 juli 2011 |

| nr. 9 | 17

INTERVIEW MET CEES LINKS

netwerkfuncties voor een aantal applicatiedomeinen, zoals RF4CE voor consumentenelektronica en Pro voor professionele automatisering. Elk domein bevat weer een reeks profielen die zijn toegesneden op specifieke toepassingen. RF4CE valt bijvoorbeeld uiteen in specificaties voor afstandsbedieningen, computerrandapparatuur en 3D-brillen, Zigbee Pro in specificaties voor

slimme energiemeters, thuisautomatisering, gebouwautomatisering, telecomservices, retailservices en gezondheidszorg. ‘Elk applicatieprofiel heeft een eigen set functies en kan daarnaast lenen uit de bijbehorende bibliotheek’, legt Links uit. ‘De onderliggende radio is echter overal hetzelfde.’ Greenpeak focust op RF4CE, en dan dus vooral op afstandsbedieningen. Het biedt

Van NCR naar Greenpeak Cees Links studeerde in Twente, eerst elektrotechniek en vervolgens informatica, dat toen nog geen aparte opleiding was maar onderdeel van toegepaste wiskunde. Na het ­behalen van zijn bul in 1982 werkte hij korte tijd als consultant voor verschillende bedrijven, vooral in de ERP-markt. Die ervaring bracht hem bij NCR, een Amerikaanse maker van betaalterminals. ‘NCR leverde onder meer aan banken, waar de mini­computersystemen moesten integreren met IBM-omgevingen. Om die koppeling te verzorgen, had het een integratieafdeling opgezet in Nieuwegein. Daar begon ik in 1986 als hoofd productie.’ Bij NCR ontstond het idee om computers draadloos met elkaar te verbinden. ‘Op een regenachtige namiddag zaten we met een paar collega’s bij de McDonald’s om de hoek’, herinnert Links zich. ‘We waren wat aan het brainstormen over wat we allemaal nog meer met computers zouden kunnen doen en een van de gedachten die bij ons opborrelden, was dat een computer geen computer is als hij niet in een netwerk hangt. Dat koppelden we toen aan de trend dat de systemen steeds kleiner en mobieler werden en het idee voor draadloos netwerken was geboren. We schrijven 1988, dus het internet bestond nog niet eens.’ Een van de collega’s zette een presentatie in elkaar over de mogelijkheden van draadloze netwerken en daarmee togen ze naar de top van NCR. ‘Het centrale idee van de moderne smartphone, overal toegang hebben tot een schat aan informatie, hadden wij toen al. De hoogste baas was ook gelijk enthousiast. Die zag onder meer grote kansen bij de installatie van retailterminals, waar de bekabeling altijd een forse kostenpost was. Met geld van het hoofdkwartier mochten we onze ideeën toen gaan uitwerken.’ Hoewel er al in 1991 een eerste Wifi-product was, ging de zaak pas zeven jaar later echt rollen. Dankzij Apple. ‘Aanvankelijk was er nul komma nul animo. Niemand zag het nut van een proprietary, traag en duur draadloos netwerk. De jaren daarna rijpte de technologie echter naar een standaard, werd de snelheid steeds hoger en de kostprijs steeds lager. En in 1998 kregen we ineens een telefoontje van Steve Jobs, die net weer terug was bij Apple. Zeven jaar eerder hadden wij hen ook al eens benaderd en toen waren ze niet geïnteresseerd, maar nu wilden ze de laptopmarkt gaan veroveren met de Ibook en Jobs wilde daar WLan op hebben. Zo gezegd, zo gedaan. En toen Apple het had, wilde Dell het ook, op de voet gevolgd door Sony, Compaq, HP en al die andere clubs.’ Ondertussen was de vestiging in Nieuwegein al drie keer van naam veranderd: in 1991 verhuisde het kantoor met NCR mee naar AT&T, in 1997 ging het verder onder spin-off Lucent en in 2002 werd het onderdeel van Agere toen deze micro-elektronicadivisie op eigen benen kwam te staan. Tegenvallende resultaten, onder meer vanwege de ­crisis in de halfgeleiderindustrie, deden het laatste bedrijf twee jaar later besluiten zijn ­activiteiten te concentreren in Amerika. Het draadloosbolwerk in Nieuwegein ging dicht en Links, opgeklommen tot vicepresident draadloze netwerken, kon op zoek naar een andere baan. Na korte tijd zijn oude stiel als consultant te hebben opgepakt, keerde de draadloos­ pionier in 2005 terug aan het front. Hij startte Xanadu Wireless, waarbij hij een ­ontwikkelteam om zich heen verzamelde dat voor de helft bestond uit oude Agere­collega’s. Samen legden ze zich toe op energiezuinige draadloze netwerken. Daarbij kozen ze voor Zigbee, omdat dat als veelbelovend was komen bovendrijven uit een inventarisatie onder Links’ contacten. In 2007 volgde de overname van het Belgische Ubiwave, dat met zijn Zigbee-netwerksoftware complementair was aan de hardwareexpertise van Xanadu. Zo ontstond Greenpeak, met ontwikkelvestigingen in Utrecht en Zele, onder de rook van Gent.

18 |

| nr. 9 | 8 juli 2011

hiervoor een enkelchipoplossing die op vijf bij vijf millimeter een low-power Xap5-microcontroller van Cambridge Consultants combineert met een Zigbee-zendontvanger. De veertig pootjes zijn te gebruiken voor datacommunicatie, bijvoorbeeld met antennes of andere sensoren. ‘De chips snijden we toe op het apparaat waar ze in terechtkomen’, vertelt Links. ‘Waar een settopbox bijvoorbeeld een SPI-interface gebruikt en een tv een Uart, heeft een remote control geen van beide. Daarentegen zit er wel een infrarooddatabase in omdat veel mensen nog een IR-televisie hebben staan die ze moeten kunnen bedienen.’ Het bedrijf van Links levert ook Zigbeeoplossingen voor toepassingen die geen batterij nodig hebben. ‘Dan gaat het vooral

‘Wij gebruiken nog primitieve infraroodzappers uit de vorig eeuw, de Japanners al een tijdje niet meer’ om industriële schakelaars die uit de beweging van het omzetten voldoende energie kunnen genereren om korte tijd data te communiceren, bijvoorbeeld om een lamp aan of uit te zetten, of die de energie uit een zonnecel halen. Veel chips verkopen we daar niet voor, omdat de benodigde energy harvesters nog prijzig zijn. Klanten die hoge volumes draaien, gaan liever voor een batterijtje van vijf cent dan voor een energieoogster van vijftig cent. Zeker als de levensduur van de batterij langer is dan die van het product, is zo’n batterij goed genoeg. Dat we deze oplossingen toch leveren, is puur omdat we het kunnen en dat aan de markt willen laten zien.’ Voor dergelijke zelfvoorzienende systeempjes is er een speciale uitbreiding op Zigbee: Green Power. ‘Waar een normaal knooppunt altijd op het netwerk zit, is zo’n schakelaar het grootste deel van de tijd juist afwezig. Hij komt alleen online als hij energie heeft, doet dan zijn klusje en valt weer van de radar als de energie op is. Via de Green Powerstandaard is dit ingebouwd in Zigbee en kan het worden gebruikt in de verschillende profielen, bijvoorbeeld in de gebouw- of de thuisautomatisering.’ Naar andere toepassingen kijkt Greenpeak alleen vanaf de zijlijn. ‘Het grote ­volume bestaat bij ons uit chips voor ­remote controls en de apparaten in huis die

je daarmee wilt kunnen bedienen. Verder ­wachten we af tot applicaties echt doorbreken. Neem brillen voor 3D-televisies. Daar heeft ­Zigbee een apart profiel voor gedefinieerd, maar wij doen er nu niks mee. De jury is er ook nog niet over uit welke 3D-­ technologie het bij tv’s gaat winnen: actief, passief of zelfs helemaal geen bril. Zolang dat niet duidelijk is, blijven wij aan de zijlijn. En als het passief wordt of brilloos, heb je ons niet eens nodig.’

Technofiel Greenpeak is nu veertig man groot, en groeiende. ‘Tijdens de crisis hebben we even de broekriem aangehaald en de adem ingehouden, maar nu hebben we de weg omhoog weer gevonden. We krijgen inmiddels zo veel klantvragen dat we zelfs selectief moeten zijn. Ik wil niet pedant overkomen, maar voor minder dan een miljoen chips kunnen we de telefoon eigenlijk niet meer opnemen. Om aan de grote vraag te kunnen voldoen, zijn we van 32 mensen het afgelopen jaar gegroeid naar veertig. Van hen zitten er 25 hier in Utrecht en vijftien in Zele. De verhouding hardware-software is ongeveer fiftyfifty, maar software wordt ook hier steeds belangrijker. Ons Wifi-team destijds bestond al voor zestig procent uit

software-engineers. Ik verwacht dat het bij Greenpeak ook daarnaartoe zal gaan.’ Het wordt echter een hele kluif om die aanwas te vinden, daar is Links zich van bewust. ‘Je zou denken dat er door de kaalslag in onze chipindustrie heel wat mensen op de markt zijn gekomen, maar dat is niet mijn ervaring. Het merendeel heb ik toch vrij snel weer aan een baan zien komen, misschien in een niet zo spectaculaire functie maar wel met minstens evenveel plezier. Daarbij leveren de Nederlandse universiteiten ook gewoon te weinig mensen af. Techniek is hier niet sexy, zeker niet voor meisjes. In het buitenland is dat heel anders. Wij nemen steeds meer mensen aan van over de grens en de drie vrouwelijke engineers die nu bij ons werken, komen ook allemaal uit het buitenland. Als zakenman vind ik dat geen probleem want een goede engineer is een goede engineer, maar als Nederlander hoop ik wel dat techniek hier weer wat aantrekkelijker wordt.’

Ook voor Nederlandse investeerders heeft techniek weinig aantrekkingskracht, zo heeft Links ondervonden. ‘Bij onze eerste twee investeringsrondes in 2006 en 2009 hebben we respectievelijk zes en dertien miljoen euro opgehaald. Daar zit nagenoeg nul euro bij van Nederlandse investeerders. Voor hen zijn we te groot, te moeilijk of te groot en te moeilijk, plus te onzeker. Daarnaast steken ze hun geld liever in bakstenen want die kun je vastpakken. Een technologisch concept dat het over een aantal jaren heel goed gaat doen, vinden ze hier te wazig. Wij hebben dan ook alleen maar buitenlandse kapitaalschieters: het Belgische Gimv, een van de weinige echt grote technologie-investeerders in de Benelux, het Engelse DJF Esprit, Motorola en Bosch. Als we volgend jaar niet cashflowpositief zijn, overwegen we een derde ronde te doen, maar ook voor dat geld zullen we wel weer over de grens moeten kijken.’ Klanten hoeft Links al helemaal niet hier te zoeken. In het Verre Oosten en de VS is het te doen. Niet voor niets heeft Greenpeak al jaren verkoopkantoren in Amerika, Japan en Korea. ‘Elke keer als ik daar ben, valt het me weer op hoeveel technofieler zij zijn. Waar Nederland nog worstelt met de invoering van de ov-chipkaart, hebben de Japanners al jaren zo’n systeem. En waar wij nog primitieve infraroodzappers hebben uit de vorig eeuw, gebruiken zij al een tijdje Zigbee-afstandsbedieningen waar zelfs een NFC-chip in zit om producten van tv direct te kunnen bestellen met de creditcard. Zij weten dat de introductie van nieuwe technologieën problemen geeft, maar die lossen ze vervolgens gewoon op. Hier doen we het andersom: eerst alle problemen oplossen om jaren later de technologie eens in gebruik te nemen. Bij Wifi waren Japan en de VS ook het eerste en wij pas land nummer 23. Met Zigbee zal het niet anders gaan.’ Nauwelijks potentiële werknemers, geen investeerders, geen klanten, wat houdt Links nog in Nederland? ‘Kijk naar buiten’, hij wijst op de gracht en de winkelstraat die zijn uitzicht vormen. ‘Ik heb nog nooit zo’n mooie werkplek gehad en ik kan op de fiets naar kantoor. En ook mijn mensen bevalt het hier uitstekend. We zijn een echt Nederlands bedrijf en hebben zeker niet de behoefte om te verhuizen. Toevallig staat de hele begane grond leeg, dus we kunnen zo twintig mensen aannemen en zonder problemen een plek geven.’

‘Klanten gaan liever voor een batterijtje van vijf cent dan voor een energieoogster van vijftig cent’

8 juli 2011 |

| nr. 9 | 19

ACHTERGROND OVER UITBESTEDING

Hightech ziet nog veel beren op weg naar outsourcing De Nederlandse hightech wil wel, maar doet het vooralsnog slechts mondjesmaat: uitbesteden naar Oost-Europa of zelfs nog verder naar het oosten. Bedrijven zijn vooral bang dat outsourcing uiteindelijk meer lasten dan lusten geeft, zo bleek tijdens een rondetafel georganiseerd door IBM en partners Alten PTS en Sogeti High Tech. Nieke Roos

I

n de hightechsector groeit de belangstelling voor outsourcing. Veel Nederlandse dienstverleners hebben een vestiging in Oost-Europa of zelfs Azië (zie pagina 24) en steeds meer opdrachtgevers beginnen daar gebruik van te maken. Toch is er nog geen sprake van een massale verhuizing van activiteiten naar buitenlandse partners. Voorlopig is voorzichtigheid troef. Onlangs organiseerden IBM en businesspartners Alten PTS en Sogeti High Tech een rondetafelbijeenkomst met een tiental vertegenwoordigers van (potentiële) klanten uit de hightech, waaronder ASML, Bosch Security Systems, Ericsson, Nedap, Omron en Philips. Op het kantoor van Big Blue op

In de rondetafeldiscussie bij IBM werd duidelijk dat hightechbedrijven nog niet vol voor uitbesteding gaan, vooral uit angst om de controle te verliezen over de ontwikkeling.

20 |

| nr. 9 | 8 juli 2011

de High Tech Campus wisselden zij een namiddag lang met elkaar van gedachten over de parallelle ontwikkeling van hardware en software en over samenwerking in het ecosysteem. Terugkerend thema: outsourcing.

Integratieplannen Uit de discussies kwam vooral naar voren dat de bedrijven nog niet vol voor uitbesteding gaan uit angst om de controle te verliezen over hun ontwikkeling. Door de sterke afhankelijkheden tussen hardware en software is dat een complex parallel traject, waarvan de hightech niet graag delen buiten de deur legt. Dit en de wezenlijk andere kwaliteitseisen maken dat outsourcing daar nog lang niet zo

populair is als IT-uitbesteding in bijvoorbeeld het bankwezen. Voor veel bedrijven is het ook onduidelijk waar het ownership en de verantwoordelijkheden precies komen te liggen als zij delen van de ontwikkeling uit handen geven. Daarnaast zien sommigen bij outsourcingpartners de neiging om eigen prioriteiten te stellen. Dat leidt als het ware tot een strijd tussen de verschillende klanten van een subcontractor. De bedrijven vrezen met name een groot gebrek aan domeinkennis bij de partner. Om goede kwaliteit te kunnen leveren, moet die eerst begrijpen wat hij moet doen. Daar schort het nogal eens aan, zo is de ervaring. Wat jaren heeft gekost om op te bouwen, is bovendien niet zomaar naar de andere kant van de wereld te verplaatsen. De grote hoeveelheid aan impliciete kennis die daarachter zit, valt sowieso niet over te dragen. Belangrijk obstakel voor een succesvolle overdracht is gebrekkige communicatie. Als uitbesteder en outsourcingpartner niet over dezelfde informatie beschikken, is de kans groot dat het misgaat. Deze situatie kan zich bijvoorbeeld voordoen wanneer beide kanten andere domeintalen gebruiken. Helemaal lastig wordt het als ze niet of nauwelijks dezelfde taal spreken. Cultuurverschillen kunnen eveneens een grote hindernis vormen. Outsourcing naar Duitsland gaat soepel, is de algemene teneur tijdens de rondetafel. De bedrijven die daar uitbesteden, zeggen er probleemloos hun specificaties te kunnen neerleggen, waarna onze oosterburen aan het eind van het traject keurig op tijd leveren. Bij Indiase partners werkt dit echter niet. Daar moet de opdrachtgever de cycli juist kort houden en is de Agile-aanpak de aangewezen weg. Ook de uitbesteder zelf dient er klaar voor te zijn. Wie succesvol werk wil kunnen neerleggen bij een externe partij, moet eerst zijn eigen outsourcingproces en infrastructuur op orde hebben. Gebruiken de twee kanten een gemeenschappelijk archief, dan moeten onder meer de toegankelijkheid en de veiligheid goed geregeld zijn. Alles staat of valt echter met goed gedefinieerde integratieplannen om extern werk terug te brengen in de eigen ont-

wikkeling. De mate van detail kan daarbij van partner tot partner verschillen. Verder rees tijdens de discussies de vraag wat wel uit te besteden en wat niet. De consensus was dat de corebusiness hier blijft en wat non-core is, in aanmerking komt voor outsourcing. Nieuwe producten ontwikkelen de bedrijven ook graag zo veel mogelijk in eigen huis, omdat het risico daar groot is en flexibiliteit geboden is. Producten die aan het einde van hun levenscyclus zijn en daarom weinig meer veranderen, dragen ze gemakkelijker in hun geheel over aan de andere kant om ze daar zo lang mogelijk in leven te houden.

Puzzelstukjes Niet alle deelnemers aan de rondetafel bij IBM doen al aan outsourcing. Een aantal ziet de voordelen wel voor de business en de markt, maar vindt die op dit moment niet opwegen tegen de nadelen en kijkt de kat daarom nog uit de boom. Degenen die wel in meer of mindere mate uitbesteden, kiezen over het algemeen partners met kennis die ze zelf niet in huis hebben. Uitgangspunt daarbij is dat ze allebei hun eigen competenties inbrengen en zo van elkaar kunnen leren. Soms valt er niet veel te kiezen. Bij bedrijven die een eigen vestiging in India hebben,

is het bij outsourcing haast een verplichting om het ontwikkelwerk daar neer te leggen, zelfs als een lokale partij het beter zou kunnen. Vaak is de keuze historisch bepaald: met een specifieke subcontractor is er een zodanig goede, langlopende relatie dat een volgende samenwerking bijna automatisch weer met die partij is. Om ervoor te zorgen dat de outsourcingpartners precies begrijpen wat ze moeten doen, betrekken de bedrijven hen al vroeg bij het ontwikkeltraject, bij voorkeur al in de specificatiefase. Een aanbevelenswaardige aanpak is om de partner de requirements in zijn eigen woorden te laten opstellen, in plaats van ze helemaal zelf te bedenken en dan maar te kijken of hij ze snapt. Dit heeft als extra voordeel dat het ownership bij hem komt te liggen. De communicatieproblemen proberen de uitbestedende bedrijven te ondervangen door zo dicht mogelijk tegen hun outsourcingpartners aan te kruipen. In al dan niet virtuele teams met eigen mensen en werknemers van de partner is er continu interactie, met korte cycli en goed gedefinieerde oplevermomenten en integratieplannen. Daarbij maken ze gebruik van een gezamenlijke repository. Voorwaarde is wel dat er tooling zoals Rational Team Concert voorhanden is die onder

meer de communicatie en samenwerking tussen multisiteteams stroomlijnt, het mogelijk maakt om code op verschillende locaties aan te passen en ondersteuning biedt voor de Agile-werkwijze. Een interessante aanpak in dit licht is long distance pair programming. Zoals het bij Agile betaamt, gaat het programmeren hier weer in koppeltjes, maar in plaats van twee mensen fysiek achter dezelfde computer te zetten, paart een ontwikkelaar in Nederland met iemand van de outsourcingpartner aan de andere kant van Europa of zelfs de wereld. Een digitale omgeving in combinatie met een groot scherm creëert één virtuele kamer waarin ze een deel van de dag samenwerken. Dit bespaart niet alleen kosten, vanwege de uitbesteding naar een lagerelonenland, maar maakt het bijvoorbeeld ook mogelijk om langere dagen te draaien doordat de werkdagen aan beide kanten als gevolg van het tijdsverschil slechts gedeeltelijk overlappen. Conclusie van de uitbestedende bedrijven aan tafel bij IBM is dat ze allemaal met ongeveer dezelfde problemen worstelen rond uitbesteding. Ieder doet dat echter vanuit een eigen invalshoek. Wanneer ze hun stukjes bij elkaar leggen, zo klinkt het, kunnen ze de puzzel misschien voltooien.

1 8 novem b er 2 0 11 | Ev o l u o n | Ei n dh o v e n | N L

Goudsponsor

Cosponsors

Sponsor In samenwerking met

Standhouders Adeas Alten PTS ASML CIMSOLUTIONS Embedded Systems Institute ENTER Mbedded Fourtress Green Hills Software GreenPeak Technologies The High Tech Institute HUMIQ IBM INDES-IDS MathWorks Parasoft Prodrive Profit Nederland Programming Research PROMEXX Technical Automation Remedy IT Sioux Embedded Systems Sogeti TASS Technolution Texas Instruments TMC Embedded Verifysoft Technology Wind River Yacht Yrz

Keynote

Eric Meurice - ASML

Op vrijdag 18 november organiseert Techwatch alweer de tiende uitgave van de conferentie Bits&Chips 2011 Embedded Systemen, hét jaarlijkse event rondom embedded systemen en software. Decor is zoals vanouds het Evoluon te Eindhoven. Het lezingenprogramma komt tot stand in samenwerking met het Embedded Systems Institute en zal bestaan uit parallelle tracks met bijdragen uit de academische wereld en het bedrijfsleven.

We treffen de CEO van ’s werelds grootste maker van lithomachines op het moment dat zijn bedrijf het ergste achter de rug heeft. Na een historisch dieptepunt doorwinterd te hebben in de eerste maanden van 2009 vond ASML de tweede helft van het jaar weer de lijn omhoog, mede dankzij een forse bezuinigingsoperatie die duizend meest tijdelijke arbeidsplaatsen deed verdwijnen. Bij de presentatie van de derdekwartaalcijfers in oktober kon Meurice de verlossende woorden spreken: er was weer winst, zij het bescheiden. Voor de eerste drie maanden van 2010 is er zelfs zicht op een ouderwets omzetniveau en een ouderwetse winstmarge. Van de tijdelijke contracten die vervielen, zijn er inmiddels zeshonderd weer ingevuld. Voor ASML hadden drie kwartalen verlies op rij een extra nare bijsmaak, vertelt Meurice. ‘We hadden publiekelijk aangekondigd dat we groot en robuust genoeg waren geworden om onder alle marktomstandigheden winstgevend te zijn: een beetje op het dieptepunt van een cyclus en zeer winstgevend op het hoogtepunt daarvan’, zegt de van oorsprong ingenieur mechanica en energieopwekking in doordacht Engels, met een Frans accent dat een verblijf in de Verenigde Staten – eerst voor een MBA in Stanford, later in dienst bij onder meer Intel – niet heeft kunnen uitwissen. Gezien de uitzonderlijke plek in de historie die economen de recente recessie toedichten, lijkt een duik in het rood ondanks eerdere beloften niet iets om zwaar aan te tillen. Wie verwacht er nu van een topman dat hij gebeurtenissen voorziet die zich één keer per eeuw voordoen? Meurice zat er wel degelijk mee in zijn maag. ‘De eerste maanden van 2009 voelden we ons beschaamd, als management. We wisten dat het orderniveau naar tien machines per kwartaal zou kunnen dalen, maar met drie bestellingen per kwartaal hadden we echt geen rekening gehouden. Klanten hadden alleen machines nodig voor R&D aan de volgende generatie chips.’ Hij zag zijn geloofwaardigheid gered toen aan het eind van de zomer de geheugenindustrie weer aanklopte in Veldhoven met een achterstand in capaciteit. ‘Achteraf moesten onze klanten vaststellen dat ze wat al te rigoureus de kraan hadden dichtgedraaid. Het was geen cyclus, maar een volledige blokkering. De banken leken zich rond oktober te herstellen en de macro-economische indicatoren gingen omhoog, maar ook als de economie het maar nét zou redden, moesten ze gaan bestellen om hun achterstand goed te maken.’

Bent u er ook bij? Er zijn nog sponsor- en standplaatsen beschikbaar. Voor meer informatie: [email protected] of +31 24 3505544.

Bij deze jubileumeditie hoort een bijzondere keynotespreker: Eric Meurice. De ASML-topman komt de dag aftrappen met een plenaire openingslezing over de huidige en toekomstige positie van zijn bedrijf in de Nederlandse hightechindustrie. In het bijzonder zal hij ingaan op de R&D, de productie en de rol van toeleveranciers, dienstverleners en detacheerders.

juli 2011 | www.em b edd ed-system8en.nl

| nr. 9 | 21

ACHTERGROND OVER UITBESTEDING Dienstverleners: bulk naar Azië, pittige klussen naar Oost-Europa

Vooral nearshoring wordt booming business Substantieel lagere kosten vormen de belangrijkste reden voor offshoring. Hightechdienstverleners verplaatsen steeds vaker hun eenvoudige repeteerwerk naar Azië en complexere opdrachten naar Oost-Europa, in goed overleg met hun klanten. ‘We verwachten dat onze omzet uit offshoring de komende jaren exponentieel gaat groeien.’ Mathilde van Hulzen

D

e buitenlandse variant van outsourcing heet offshoring. Naast far­ shoring naar Azië besteden hightechdienstverleners ook een deel van hun ontwikkelwerk uit naar Oost-Europa, ook wel nearshoring genoemd. Zo opende ­NSpyre afgelopen mei zijn eigen nearshorefaciliteit in het Roemeense Cluj-Napoca. Dit ontwikkelcentrum richt zich op industriële en embedded software voor de Nederlandse hightechmarkt, zoals systeemontwikkeling van technische software, beheer en onderhoud van technische software en testen. Reden? In Nederland zijn steeds minder professionals te vinden met de juiste kennis. Dat zet een rem op de bedrijfsgroei. NSpyre telt ruim 550 medewerkers in Nederland. Bij de vestiging in Cluj-Napoca werken momenteel tien mensen aan twee opdrachten. ‘We verwachten daar dit jaar nog eens minimaal drie opdrachten uit te voeren en daarom streven we naar twintig fulltime medewerkers tegen het einde van 2011’, laat NSpyre-directeur Ruud de Keijzer weten. De Keijzer is verantwoordelijk voor de opzet van NSpyre Roemenië. Ter plekke is een Roemeense fulltime manager aangesteld als hoofd van de vestiging. Hij rapporteert direct aan De Keijzer. Verder heeft NSpyre een Nederlandse nearshore development manager aangesteld die het internationale contact onderhoudt. ‘De keuze voor Roemenië en Cluj ligt in meerdere opzichten voor de hand. Roemenië is al in 2007 toegetreden tot de EU en er zijn minimale verschillen in afstand, tijd en cultuur. Daarnaast wordt Cluj officieus beschouwd als hét economische middelpunt en dé universiteitsstad van Roemenië. Ook op langere termijn biedt het een uitstekend perspectief. Jaarlijks studeren er ruim vierhonderd studenten computerwetenschappen af die de Engelse taal machtig zijn. Tot slot zijn er al diverse westerse ICT-bedrijven actief in Cluj.’

22 |

| nr. 9 | 8 juli 2011

Volgens De Keijzer liggen de kosten voor nearshoring inderdaad flink lager dan voor vergelijkbaar werk in Nederland. ‘Maar voor onze klanten gaat het veel meer om kenniscontinuïteit en focus op nieuwe productontwikkeling.  Het beheren van bestaande software legt bijvoorbeeld een te groot beslag op de capaciteit en kunde van hun eigen personeel. Door nearshoring neemt hun innovatiesnelheid toe.’

Katalysator NSpyre kiest met opzet niet voor farshoring. De Keijzer: ‘Bij de ontwikkeling van software is een goede communicatie cruciaal. In Oost-Europa is de beheersing van het Engels uitstekend. Het tijdsverschil met Nederland bedraagt slechts één uur, waardoor je eenvoudig live en realtime met elkaar kunt overleggen. Zeker, de uurtarieven in het Verre Oosten liggen nog lager, maar de reizen daarheen zijn veel duurder en kosten meer tijd. Je moet ook de cultuurverschillen niet onderschatten. Oost-Europeanen zijn meer gewend aan westerse gebruiken en omgangsvormen. Afgezien van de geweldige keuken in het Verre Oosten zie ik bovendien niet dat de kwaliteit daar beter is. Sterker nog: door de gebrekkige communicatie en de grote afstanden en verschil in tijdzones horen wij in de markt dat er juist wordt teruggekomen van die ogenschijnlijk goedkope manier van sys­ teemontwikkeling. Je moet dus niet alleen kijken naar de tarieven maar naar de totale effectiviteit en kosten.’ Het cultuurverschil met Roemenië heeft NSpyre opgevangen door een ervaren lokale manager te selecteren die zich ‘westers’ opstelt. ‘Hij kiest medewerkers die uit hetzelfde, juiste hout zijn gesneden. Vervolgens zorgen we voor een duurzame band met onze crew om stabiliteit te creëren en te behouden, zodat wij onze klanten continuïteit in kennis kunnen bieden. We verkopen dus geen ‘mensen tegen lage tarieven’. Ik maak me daarom

ook geen zorgen over bijvoorbeeld goedkope Indiase partijen die zich op de Nederlandse markt begeven. Het gaat om hoogwaardige, continue kennis. Als we dat allemaal aan onze klanten uitleggen, slaat hun aanvankelijke terughoudendheid al snel om in interesse.’ De Keijzer heeft hoge verwachtingen van zijn buitenlandse vestiging. ‘Onze portefeuille met projecten, service level agree­ ments en outsourcing laat op dit moment een bovenmatige groei zien en ligt op koers richting 35 procent omzetaandeel in 2013. Ons Roemeense ontwikkelcentrum vormt een belangrijke katalysator in het uitvoeren van de werkzaamheden.’

Shaken Vanwege goede ervaringen bestaan er bij de Nederlandse High Tech-divisie van Sogeti minder aarzelingen om werk neer te leggen in Azië. Zo heeft Sogeti met zijn klant Applus RTD afgesproken het onderhoud en beheer van een gedeelte van de software­ontwikkeling grotendeels naar India te brengen. Ook met andere, met name internationale klanten wordt hierover gepraat. ‘De klant mag kiezen’, stelt directeur Wim Ver­heijen. ‘We kunnen de klus bij de klant uitvoeren, bij ons,

nearshore of farshore. Met eigen mensen erbij of door medewerkers van onze klant over te nemen. Zodra het om makkelijk repeteerbaar werk gaat, kun je het naar India brengen. Sommige ontwikkelactiviteiten of tests bijvoorbeeld. De finale acceptatietests doen we zelf. Samen met de klant kan het contract geheel naar wens worden ingericht. Zo kunnen keuzes worden gemaakt over locatie van servers, gebruik van licenties, infrastructuur en het afrekenmodel, van fixed price tot open nacalculatie. Dat laatste is een open model, zodat die klant volledig vertrouwen heeft in wat er gebeurt. Kortom: er zijn meerdere keuzes die je de klant kunt voorleggen. Dan kun je de samenwerking op maat snijden, met of zonder India.’ Verheijen wil zijn divisie de komende jaren uitbreiden naar honderden mensen. Sogeti Nederland telt 3500 medewerkers, waarvan ruim tweehonderd in het Indiase Mumbai. De gebruikte softwareontwikkelmethode laat Sogeti afhangen van het type project en de klantwens. Behalve voor een Agilewerkwijze wordt er ook vaak gekozen voor het V-model. ‘Als je delen van het werk uitbesteedt, moet je precies weten welke werkzaamheden daarvoor geschikt zijn en hoe je

dat weer terugkoppelt. Dat vereist een goede demand-organisatie bij de klant en een goede delivery-organisatie bij ons. Dat hebben wij, en we helpen graag bij de inrichting van een goede klantorganisatie. We vertellen de klant exact wat wij per uur doen. Dat voorkomt onaangename verrassingen en kweekt vertrouwen. Bovendien kennen we de cultuur in India. Daardoor kunnen we projecten voor een aantrekkelijke prijs draaien, terwijl de klant geen gedoe heeft.’ Verheijen geeft een voorbeeld. ‘Je maakt met een Indiër om zeven uur ’s ochtends telefonisch plannen over die dag, twee uur later bel je nog een keer en dan is-ie met vakantie om privéredenen. Dat snappen wij niet. Maar zijn collega’s werken vervolgens door om de klus af te krijgen, desnoods de hele nacht. Daarnaast zeggen ze nooit nee. Je moet zelf inschatten of ze het werk in het gewenste tijdsbestek kunnen afronden. Als ze zeggen dat het project morgen klaar is en er ligt nog voor drie weken werk, bedoelen ze dat ze ervoor gaan zorgen dat het goed komt. We hebben de afgelopen jaren de cultuurverschillen goed leren kennen en hanteren nu een prima werkend model waarin we communicatie en afstemming optimaal kunnen borgen. Ik weet

precies van mijn collega in Bangalore hoeveel tijd hij nodig heeft voor een project. Als ik dat respecteer, gaat dat fantastisch.’ Volgens Verheijen vormen eigen medewerkers ook een drempel voor farshoring. ‘Die moet je ervan overtuigen dat het in het belang van de klant is om sommige werkzaamheden elders neer te leggen.’ Maar de divisiedirecteur schat in dat dienstverleners in de hightech niet meer zonder offshoring kunnen. ‘Voor een goede concurrentiepositie moeten wij dit in ons portfolio opnemen. Anders kun je het mooi shaken als die Indiase partijen straks onze kant op komen.’

Blijvertje Niet iedereen gelooft daarin. Zo heeft TMC Embedded bewust geen buitenlandse vestigingen in Azië. ‘Misschien dat we onze pijlen in de toekomst richten op Duitsland en België en daar een GmbH respectievelijk BVBA opzetten’, zegt directeur Misha Wittkowski. ‘Maar binnen ons werkondernemerschapsmodel is een goede kennis van de Nederlandse taal in woord en geschrift onontbeerlijk. Ook onze klanten willen dat, want zij hebben onze mensen liever in eigen huis. We hebben zelf een diversiteit aan nationaliteiten in dienst,

8 juli 2011 |

| nr. 9 | 23

Optica

AP-OPT

Applied optics Mensen die zelf geen optische systemen ontwerpen, specificeren of testen, maar tijdens projecten wel met ontwerpers samenwerken en graag meer over optische principes willen weten, profiteren van deze praktijkgeoriënteerde training. Deelnemers verwerven met de AP-OPT-training meer inzicht in fysieke en geometrische optische principes, moderne optische applicaties en engineering problemen en oplossingen. De training behandelt de onderwerpen: golven, geometrische optica, interferometrie, diffractie, polarisatie, optische meting en belichting. Deze training voor mensen met een niet-optische achtergrond bestaat uit 15 ochtendsessies. Basisniveau is een technische hbo of universitaire studie. Duur: 15 ochtendsessies Kosten: 2500 euro Datum: start 6 september 2011 Locatie: Eindhoven

CMOP

Optica

Modern optics for optical designers Het ontwerpen van optische systemen, het speci­ficeren en testen van optische componenten, het integreren van optische componenten in producten vereist kennis en vaardigheden die aan bod komen tijdens de CMOP-training. Naast een theoretische basis gaat de training in op praktisch-optisch systeemontwerp en een breed scala aan optische applicaties. Onderwerpen die aan bod komen zijn: optische grondbeginselen, lensontwerp, optisch meten en testen, niet-beeld optica, belichting, detectie en introductie in applicatiemogelijkheden. Deze training van 27 ochtendsessies is voor optische ontwerpers die werken aan onderzoek en ontwikkeling van optische systemen. Basisniveau is een technische hbo of universitaire studie. Belangrijk is basiskennis van optica en praktische ervaring met optische systemen. Duur: 27 ochtendsessies Kosten: 5900 euro Datum: start 9 september 2011 Locatie: Eindhoven

Mechatronica

UHV

Ultrahoog en ultraschoon vacuüm Twee trainingen voor medewerkers die te maken krijgen met constructies in ultrahoge en ultraschone vacuümomgevingen, vanuit ontwikkeling, engineering, productie, engineering, inkoop, uitbesteding of aanmaak van modules of componenten voor vacuümomgevingen. Toegankelijk voor managers, groepsleiders, teamleiders en analisten.

UHV1

UHV2

Duur: 4 dagen Kosten: 1595 euro Datum: 20, 21, 27, 28 september 2011 Locatie: Eindhoven

Duur: 4 dagen Kosten: 1695 euro Datum: 7, 8, 14, 15 november 2011 Locatie: Eindhoven

www.hightechinstitute.nl

ACHTERGROND OVER UITBESTEDING van Indiërs tot Fransen, van Belgen tot Pakistanen. Maar al die mensen zijn geïntegreerd in ons werkondernemerschapsmodel.’ De minder goede verhalen over offshoring schrikken hem daarnaast af. ‘Je legt een deel van je bedrijfsactiviteiten in de handen van een derde partij. Daarmee verlies je het vermogen om die activiteiten rechtstreeks te controleren en te besturen. Je wordt afhankelijk van de prestaties van de ander. De terechte of onterechte zekerheid door je grip op wat er gebeurt, wissel je in voor de onzekerheid van afhankelijkheid. Bovendien zie ik dat bij outsourcing sturen en straffen in praktijk vele malen gebruikelijker is dan echt samenwerken. Terwijl het eigenlijk zou moeten gaan om het opbouwen van vertrouwen. In mijn optiek werkt outsourcing daarom niet.’ Geert Eijkhout, sinds begin dit jaar directeur van Strypes Nearshoring en voorheen werkzaam als algemeen directeur bij Task24 (nu NSpyre), heeft er juist voor gekozen om volledig vanuit de Bulgaarse hoofdstad Sofia te werken. Strypes werd drie jaar geleden opgericht door zakenpartner Koen van Wijk en is gespecialiseerd in embedded- en industriële softwareontwikkeling. Inmiddels werken 27 Bulgaren bij het bedrijf. ‘Allemaal voor de grote machinebouwer waar we drie jaar geleden ook voor begonnen’, vertelt Eijkhout. ‘Onze Nederlandse manager-eigenaar woont in Bulgarije, is softwarearchitect en oud-ASML’er. Onze visie is dat een bedrijf in de technische software moet worden geleid door iemand met een technische achtergrond. Daarnaast draaien vier Scrummasters in Bulgarije hun eigen team. De teams zijn gemengd en bestaan onder meer uit softwareontwikkelaars, -architecten en testers. De Bulgaren vergaderen ook regelmatig mee in Nederland.’ Eijkhout onderschrijft de bezwaren tegen farshoring. ‘De fysieke afstand, het grote verschil in tijdzone en het grotere cultuurverschil maken het begrijpelijk dat veel klanten en dienstverleners daar aarzelend tegenover staan. Sommige bedrijven zijn huiverig voor resultaatverplichtingen. En de verhalen over mislukkingen schrikken inderdaad af. Maar bij nearshoring in combinatie met Agile/ Scrum spelen al die bezwaren een minder grote rol.’ Eijkhout somt op: ‘Sofia heeft een uitstekende universiteit, er studeren voldoende professionals af en hun niveau is vergelijkbaar met dat van Nederlandse hoogopgeleiden. Bulgarije is bovendien lid van de EU. Het prijsniveau ligt daarentegen op minder dan de helft van de gangbare tarieven. Het verloop bij ons is nul; we groeien vooral doordat eigen medewerkers nieuwe collega’s binnenbrengen.’ Strypes past het Nederlandse managementmodel toe, met veel eigen inbreng voor medewerkers, een goede kantooromgeving en een vrije omgangscultuur. ‘Aan dat laatste

moeten ze inderdaad wennen, vooral aan de directe manier van aansturen.’ Lachend: ‘Ze krijgen bij indiensttreding daarom ook het boekje ‘How to handle the Dutch’ cadeau.’ Eijkhout wil Bulgarije verder uitbouwen en overlegt momenteel met andere potentiële klanten. ‘Maar we richten ons op kwalitatieve groei, hoogstens een tot twee nieuwe medewerkers per maand. We nemen de tijd.’ Strypes werkt volgens de Agile/Scrummethode, waarbij gelijktijdig aan diverse taken wordt gesleuteld. Na sprints van meestal vier weken moeten de deeldoelstellingen zijn bereikt. Een producteigenaar bewaakt vanuit Nederland de voortgang. ‘Agile/ Scrum is in opkomst vanwege de flexibiliteit. In tegenstelling tot bij het klassieke V-model kun je makkelijker inspelen op veranderingen in specificaties tijdens het ontwikkelproces. En je kunt delen van het werk onderling uitruilen om zo toch in de beschikbare tijd de doelstellingen te halen. Met Agile/Scrum kun je daarom makkelijker de stap zetten naar totale outsourcing.’ Strypes biedt overigens ook tussenvormen van nearshoring aan. ‘Je kunt beginnen met een virtueel team, ofwel detachering op afstand. Dan heeft de klant directer grip op het project. Het Nederlandse team krijgt de regie en de Bulgaren nemen het werk over zodra ze dat kunnen. Zo laat je zien dat het werkt en bouw je onderling vertrouwen op.’ Eijkhout noemt daarnaast de mogelijkheid tot een build operate transfer-model, waarbij een offshore ontwikkelcentrum samen met de klant wordt vormgegeven en gerund onder Strypes-management. ‘Eerst draai je samen onder lokaal management en uiteindelijk kan de klant de vestiging overnemen. Samen ervaring opbouwen is dan wel noodzakelijk. We hebben dit nog niet gedaan, maar in gesprekken met potentiële klanten hebben zij aangegeven dat daar mogelijk behoefte aan is.’ Strypes haalt zijn omzet volledig uit near­ shoring en werkt met fixed price. ‘We draaien prima’, zegt Eijkhout. ‘De komende vijf jaar verwacht ik dat het grote voordeel van near­ shoring door onder meer de lagere loonkosten blijft bestaan. Doordat ook de krapte op de Nederlandse arbeidsmarkt aanhoudt, zullen de verschillen evident blijven. Outsourcing naar het buitenland is een blijvertje.’

Doordraaien Ook directeur Roy Jansen van Humiq heeft hoge verwachtingen. ‘Offshoring vormt nu nog een beperkt deel van onze omzet en is afhankelijk van het marktsegment. Maar wij denken dat deze bedrijfstak de komende jaren exponentieel gaat groeien.’ Humiq heeft

sinds 2006 een eigen ontwikkelcentrum in Polen voor Duitse en Nederlandse klanten, met name in de automotivesector. De vestiging heeft lokaal management en rapporteert aan de bestuursraad van moederbedrijf ICT in Nederland. ‘Polen heeft bekwame, hoogopgeleide professionals die we tegen een gunstige prijs kunnen inzetten daar of op projecten in Duitsland en Nederland’, verklaart Jansen. ‘Dat tarief verschilt significant met de Nederlandse tarieven. Deze twee elementen, tarief en vakmanschap, zorgen ervoor dat je succesvol bent en blijft. Daarnaast spelen de redelijke reisafstand en het beperkte verschil in tijdzone een rol in onze keuze voor Polen. De werkzaamheden worden samen met onze Duitse en Nederlandse vestigingen uitgevoerd. Op deze manier kan ICT een kwalitatief hoog en prijsgunstig totaalpakket aanbieden.’ In het verleden heeft ICT ook mobile embedded-engineeringprojecten uitgevoerd in samenwerking met bedrijven uit China. ‘Maar de werkwijze daar verschilt van de onze. Of je kiest voor samenwerking met ondernemingen in het Verre Oosten hangt af van de aard van de werkzaamheden, de klant en het land waarin het project moet worden gerealiseerd. Momenteel werken we weer samen met een Chinese partij. De tarieven zijn inderdaad lager. De samenwerkingsperiode is echter te kort om iets te kunnen zeggen over vakmanschap en productiviteit.’ Of een project beter in Oost-Europa of juist in Azië kan worden uitgevoerd, hangt volgens Jansen af van het soort activiteiten en de al of niet noodzakelijke interactie met de klant. ‘Werken met verschillende tijdzones kan overigens ook een voordeel zijn als het project 24 uur per dag aandacht vraagt. Dan kun je gewoon doordraaien.’ Jansen verwacht wel dat de concurrentie vanuit Azië en Oost-Europa in Nederland gaat toenemen. ‘Daarom besteden we veel aandacht aan opleiding van onze medewerkers, zowel op persoonlijk als op technisch vlak. Nederland is sterk in creatieve en innovatieve oplossingen. Daarmee maken we het verschil en daarop blijven we dus sturen.’ Volgens Jansen hebben klanten uit de auto­motivesector geen aarzelingen over near­shoring. ‘Bovendien is hun topmanagement internationaal. Zo hebben we een klant met een Chinese moedermaatschappij en een klant waarvan de CEO een Oost-Europese achtergrond heeft. Samenwerken met verschillende nationaliteiten en verder kijken dan de landsgrenzen is voor ons een heel normaal onderdeel van het zakendoen.’

8 juli 2011 |

| nr. 9 | 25

ACHTERGROND OVER PERSOONLIJKE VAARDIGHEDEN

De held die voor mijn nachtrust zorgt Iedereen ligt wel eens wakker ’s nachts, peinzend over een project. Bij aanvang leek het een mooie uitdaging en droomde je over hoe mooi het resultaat zou zijn. Na verloop van tijd bleek een en ander toch wat te rooskleurig voorgesteld en leek succes ineens niet meer vanzelfsprekend. Derk-Jan de Grood vertelt hoe je weer grip kunt krijgen en staat daarbij ook stil bij de persoonlijke beleving van een project. Derk-Jan de Grood

B

eleving laat zich goed weergeven aan de hand van een euforiecurve (Figuur 1). Bij de start van een nieuw project ben je enthousiast en vaak nog idealistisch. Naarmate het project vordert blijkt de echte wereld toch wat complexer dan aanvankelijk gedacht. Wil je van je project een succes maken, dan zul je moeten ingrijpen om het hoogst haalbare ook daadwerkelijk te kunnen realiseren. Om de juiste maatregel te kunnen kiezen en deze effectief te kunnen doorvoeren, moet je grip hebben, en grip vereist overzicht, inzicht, invloed en draagvlak. Overzicht hebben betekent dat je breed kijkt en geïnformeerd bent. Dit is niet alleen belangrijk binnen een afdeling of project, maar ook daarbuiten. De ontwikkelingen gaan soms zo snel dat besluitvorming achterhaald is voordat de uitvoering ervan is afgerond. Is het probleem waarop je al je mensen hebt gezet nog steeds het meest urgent? Hoe vaak hebben testers geen functies getest die toch niet naar productie gingen of waarvan de specificaties intussen achterhaald waren? Te vaak. Er zijn meer vormen van overzicht. ­Weten wie ergens voor verantwoordelijk is, bijvoorbeeld, wie de besluiten mag nemen. Niet al het overzicht is organisatorisch van aard. Je kunt ook overzicht krijgen door een goede product breakdown structure of architectuurplaat. Inzicht gaat over begrip van de ware aard van de zaken. Dit kan zich manifesteren op organisatorisch en technisch niveau. Bij het eerste kun je voorspellen hoe partijen in de organisatie gaan reageren op de besluiten die je neemt en kun je hierop an-

26 |

| nr. 9 | 8 juli 2011

ticiperen. Bij het laatste kun je medewerkers adviseren en doorzie je de mogelijke implicaties van technische keuzes. Als je voldoende inzicht hebt, kun je de zin van de onzin onderscheiden. De grootte van je invloedssfeer bepaalt of mensen je volgen. Bij een gebrek aan invloed weet je als manager wel wat er moet gebeuren, je hebt voldoende overzicht en begrijpt de impact van je keuzes, maar lijkt niemand je te horen – kwaadschiks of in alle onschuld. Terwijl je duidelijk de richting aangeeft, lopen de troepen toch de verkeerde kant op. Draagvlak geeft aan in welke mate je het vertrouwen geniet van de organisatie en in welke mate jouw ideeën overeenkomen met die van de mensen om je heen. Dit kunnen je directe leidinggevenden zijn, je medewerkers en managers van andere afdelingen. Als je maatregelen neemt, word je dan gesteund of teruggefloten? Als je medewerkers hun kont tegen de krib gooien, gaat jouw leidinggevende dan achter jouw plan staan? Als je je stem verheft in een belangrijk overleg, krijg je dan bijval of houdt iedereen zich ineens angstvallig stil?

Comfortbehoefte Als je geen overzicht hebt of als je je op cruciale momenten geconfronteerd ziet met ont-

brekende feiten, kan er snel een oncomfortabel gevoel ontstaan. Zonder overzicht kun je geen goed onderbouwde besluiten nemen en wordt je succeskans kleiner. Bij een gebrek aan inzicht hoort typisch het oncomfortabele gevoel dat je wel stuurt, maar eigenlijk niet weet of je de juiste richting kiest. Een gebrek aan invloed gaat gepaard met het oncomfortabele gevoel dat je het succes niet kunt afdwingen omdat je invloed te klein is. Gebrek aan draagvlak kan te maken hebben met de mate van overzicht of inzicht die je hebt. Misschien klopt je wereldbeeld niet en sluiten je plannen niet aan bij wat de organisatie wil. Dit kan zijn oorsprong hebben in de wijze waarop je de mensen in je omgeving probeert te beïnvloeden. Het kan zijn dat de omgeving onbekend is met en huiverig is voor wat jij voorstelt. Hoe dan ook, het voelt oncomfortabel en onveilig als je er alleen voor staat. Waar het comfortgevoel ontbreekt, ontstaat ruimte voor angst. Angst is een zware term, die bij veel mensen weerstand oproept. Toch ontmoet ik veel professionals die angst hebben. Ze maken zich zorgen om het suc-

Figuur 2: Angst en plezier zijn er in verschillende gradaties.

Figuur 1: De beleving bij een project verandert sterk over tijd.

ces van hun project en nog meer over hun je team hebt bedacht, is het geen wonder persoonlijke situatie. Ze vragen zich af wat dat je niet altijd de juiste reactie krijgt. De de impact is op hun status, carrière of bonus voorgestelde ingreep helpt om binnen jouw als het niet lukt om het project bij te sturen, project succes te behalen, maar snapt jouw als de maatregelen niet werken. manager hoe de maatregel hem comfort Vaak zijn deze zorgen niet heel expliciet. geeft? Het loont om aan te sluiten bij zijn Als technisch specialist ben je gewend om beleving, om te weten wat hem echt drijft, niet alleen rationeel en vanuit de business­ rationeel naar je werk te kijken en kom je case gedacht, maar ook als persoon. Als je vaak met goed onderbouwde argumenten. weet waar je manager zich zorgen over Achter elke prestatie schuilen echter irramaakt, waar zijn werkelijke comfortbehoeftionele drijfveren die meer invloed hebben te ligt, kun je hierop inspelen. dan je in de regel toegeeft. Er zijn veel organisaties waar een angstcultuur heerst. Dit Nachtrust betekent niet dat iedereen daar doodsbang Een van mijn opdrachtgevers maakte mij in is. Angst kent verschillende gradaties: van een gesprek ooit eens duidelijk dat hij bang een lichte frons, een uitdaging of een zorg was dat het project waar we aan werkten, zou tot de paniek die je ’s nachts uit je slaap mislukken. Hij voelde dat zijn leidinggevenhoudt (zie ook Figuur 2). den op het punt stonden hun committent in Wat geldt voor jezelf geldt even hard voor te trekken. Hij wilde je manager. Ook die het project daarom maakt zich zorgen. Boek snel naar resultaten Hij heeft te maken Dit verhaal is een vereenvoudigde en sturen, zodat hij met dezelfde tegenverkorte versie van het boek ‘De held kon laten zien dat vallers in het project. die voor mijn nachtrust zorgt’ (ISBN ze het beter konden Ook hij is bezorgd 9789012582599, zie ook www.echtewevoortzetten. om zijn persoonlijke reld.nl), waarin Derk-Jan de Grood uitHij kon het prosituatie. Als je merkt legt hoe je kunt ject echter niet studat je meer hulp zou aanhaken bij de belevingsren omdat hij onwillen hebben van wereld van de voldoende overzicht jouw medewerkers business en het en inzicht had. Veel om overzicht of inoperationeel informatie was imzicht te krijgen, als je management. pliciet. Er waren comfort zoekt maar Met praktische bijvoorbeeld geen geen managementvoorbeelden en overzichten van de support krijgt, denk een helder stapinterfaces die het dan ook eens aan de penplan maakt systeem had met mens achter jouw hij duidelijk hoe zijn buren, van het leidinggevende. je je managers aantal openstaande Als je bij jouw een comfortbevindingen en manager aanklopt beleving kunt geven en hoe dit jou helpt van de functies die om commitment om ook jouw projecten met meer plezier en succes uit te voeren. Valori heeft moesten worden te vragen voor een twee recensie-exemplaren beschikbaar getest. Daarnaast maatregel die je met gesteld. Wilt u dit boek recenseren voor Bits&Chips, stuur dan een e-mail naar [email protected].

ontbrak het aan een duidelijke planning. Het was daarom ondoenlijk om de status in te schatten en te sturen op voortgang. Als niet-IT’er vond mijn opdrachtgever het moeilijk om de juiste beslissingen te nemen omdat hij vaak niet echt begreep waar het over ging. Wanneer zijn projectmedewerkers hem benaderden voor een besluit, vond hij dit vaak lastig. Gevolg: die medewerkers vonden het management te weinig besluitvaardig en gingen hun eigen gang. We zijn toen stap voor stap de vier randvoorwaarden voor grip langsgelopen en hebben per punt gekeken welke maatregelen hem overzicht, inzicht, invloed en draagvlak zouden bieden, en daarmee comfort. Uiteindelijk heeft hij een heleboel ingrepen gekozen die hij toch al moest nemen. Het grote verschil zat hem er echter in dat hij inzag dat de maatregelen direct aansloten bij zijn behoefte. Hij zag het voordeel van de aanpak en had het gevoel eindelijk grip te krijgen. Daarom gaf hij direct zijn support. Dit voorbeeld illustreert dat het belangrijk is om grip te hebben op een project als het succes minder vanzelfsprekend wordt en dat het zich uitbetaalt om hierbij oog te hebben voor de persoonlijke drijfveren van je manager. Als je je maatregelen kunt laten aansluiten op zijn comfortbehoefte, laat je hem ’s nachts rustig slapen. Daarmee vergroot je jouw toegevoegde waarde en de succeskans van het project, wat weer bijdraagt aan je eigen comfort en nachtrust. Derk-Jan de Grood werkt als testexpert en productmanger bij Valori en helpt organisaties om meer grip op hun (test)projecten te krijgen. Daarnaast spreekt hij regelmatig op congressen in binnen- en buitenland en is hij auteur van meerdere boeken. Redactie Nieke Roos

8 juli 2011 |

| nr. 9 | 27

THE HIGH TECH INSTITUTE

LEADERSHIP IN TECHNOLOGY AND INNOVATION

Elektronica

Discrete-time signal processing (DTSP) start 5 september 2011 (17 avondsessies)

Design of analog electronics - embedded analog 1 (DAE-AE1) start 5 september 2011 (7 dagen)

Design of analog electronics - introduction (DAE-Intro) start 13 september 2011 (6 dagen)

Signal integrity - workshop (SI-WS)

outlined:

start 1 november 2011 (3 halve dagen)

Design of analog electronics - analog IC design (DAE-IC) start 7 november 2011 (11 dagen)

Cooling of electronics (CoE) 9 - 11 november 2011 (3 dagen)

Bits on chips - an introduction (BoC) 5 december 2011 (1 dag)

Nanometer CMOS ICs basics (CMOS-Basic) 7 - 9 december 2011 (3 dagen)

Microelectromechanical systems (MEMS) 12 - 14 december 2011 (3 dagen)

Electronics for non-electronic engineers - bachelor level (ENE-BSc) start 10 januari 2012 (43 sessies)

Design of analog electronics - embedded analog 2 (DAE-AE2) start 17 januari 2012 (5 dagen)

Mechatronica

Introduction in ultra high and ultra clean vacuum (UHV1) 20, 21, 27, 28 september 2011 (4 dagen)

Mechatronics system design - part 1 (Metron 1) 26 - 30 september 2011 (5 dagen)

Dynamics and modelling (DAM)

31 oktober - 2 november 2011 (3 dagen)

Design principles basics (DPB) start 2 november 2011 (5 dagen)

Mechatronics system design - part 2 (Metron 2) 7 - 11 november 2011 (5 dagen)

Design for ultra high and ultra clean vacuum (UHV2) 7, 8, 14, 15 november 2011 (4 dagen)

Motion control tuning (MCT) start 15 november 2011 (6 dagen)

Actuators for mechatronic systems (AMS) 23 - 25 november 2011 (3 dagen)

Advanced motion control (AMC)

28 november - 2 december 2011 (5 dagen)

Optica

Applied optics (AP-OPT)

start 6 september 2011 (15 ochtendsessies)

Modern optics for optical designers (CMOP) start 9 september 2011 (27 ochtendsessies)

Software

Requirements engineering (RE) 20 en 21 september 2011 (2 dagen)

Software architecture (SA)

29 en 30 september 2011 (2 dagen)

Object-oriented analysis and design - fast track (OOAD) start 7 november 2011 (6 dagen)

Systeem Tools

System architect(ing) (Sysarch) 21 - 25 november 2011 (5 dagen)

Labview: introduction in language and programming 1 (Labview) 23 - 25 november 2011 (3 dagen)

Labprog: programming in Labview 2 1 - 3 februari 2012 (3 dagen)

Skills

Networking (NETW) 7 oktober 2011 (1 dag)

Six thinking hats (6-Hats) oktober 2011 (2 dagen)

Lateral thinking (LATH) november 2011 (2 dagen)

Alle trainingen worden gehouden in Eindhoven of omgeving.

Logo HTI specs: Font: Calibri Font colors: CMYK en zwart 100% Verloop: radial, loc

Elektronica

DTSP

Discrete-time signal processing DTSP is een kerntechnologie voor verschillende systemen en diensten. De transmissie en opslag van audio- en videosignalen en spraakherkenning zou ondenkbaar zijn zonder DTSP. Deze training gaat tijdens 17 avondsessies in op de basistheorie, waaronder Fouriertheorie, LTC- en LTD-signalen en -systemen, transversale en complexe filters, DFT en FFT, signaaltransformatie en filterontwerpmethoden. De DTSP-training is toegespitst op ontwerpers die werkzaam zijn in onderzoek, productontwikkeling of elektrische productiemechanisatie. Belangrijk is basiskennis in wiskunde (differentiatie, integratie, complexe calculatie, Fourieren Laplacetransformatie). Basisniveau is een technische hbo of universitaire studie. Duur: 17 avondsessies Kosten: 2450 euro Datum: start 5 september 2011 Locatie: Eindhoven

Mechatronica

Metron

Mechatronics system design Deze mechatronicatraining neemt deelnemers vanuit een multidisciplinaire insteek mee in de synergetische aanpak van het integraal en optimaal ontwerpen van geregelde bewegings- en positioneersystemen. De cursus verbreedt het competentieprofiel van de deelnemers. Zij leren om vanuit hun eigen discipline en met kennis van de aanpalende disciplines optimaal te functioneren in mechatronische teams. In deze teams bepaalt het samenspel van mechanica, elektronica, regeltechniek, optica en software het eindresultaat. Begrip van de oplossingsruimte en beperkingen van de verschillende disciplines is daarvoor essentieel.

Metron 1 Duur: Kosten: Datum: Locatie:

Metron 2 5 dagen 2995 euro 26 - 30 september 2011 Eindhoven

Duur: Kosten: Datum: Locatie:

5 dagen 2995 euro 7 - 11 november 2011 Eindhoven

Software

SA

Software architecture Het ontwerp en de ontwikkeling van complexe softwaresystemen vereist analytische en technische vaardigheden, maar ook kennis van de juiste processen, architecturen en design patterns. De ontwerpers van deze complexe systemen, de softwarearchitecten, moeten de illusie van eenvoud creëren door decompositie, abstractie en bundeling van functionaliteit. Deze training behandelt de fundamenten van softwarearchitectuur. De kennis is afkomstig uit de research en best practices bij grote softwareprojecten. Deelnemers leren technieken en tools voor het modelleren, analyseren, evalueren en controleren van de ontwikkeling van complexe softwaresystemen. Duur: 2 dagen Kosten: 1190 euro Datum: 29 en 30 september 2011 Locatie: Eindhoven

www.hightechinstitute.nl

original:

THE HIGH TECH INSTITUTE

LEADERSHIP IN TECHNOLOGY AND INNOVATION

AGENDA

WEGWIJZER

Cursussen

Events

CH I P O NT W ER P

Benelux

Altium Designer 11 - 13 juli, Markelo 25 - 27 juli, Markelo 29 - 31 augustus, Markelo Altium Nanoboard 18 juli, Markelo 1 augustus, Markelo Altium Designer advanced 19 juli, Markelo 2 augustus, Markelo www.transfer.nl Real-Time Workshop fundamentals 12 juli, Amsterdam Real-Time Workshop Embedded Coder for production code generation 13 - 15 juli, Amsterdam www.mathworks.nl Workshop Cypress PSoc 3/5 family 13 juli, Breda www.silica.com

Pads logic 29 augustus, Almelo Pads lay-out 30 en 31 augustus, Almelo www.innofour.com

Labview core 1 5 - 7 september, Woerden 12 - 14 september, Zaventem Labview core 2 8 en 9 september, Woerden 15 en 16 september, Zaventem Labview core 3 10 - 12 oktober, Woerden www.ni.com/netherlands Eindige-elementenmethode Start 28 september, Utrecht High-power leds 5 en 6 oktober, Utrecht 6 en 7 oktober, Eindhoven EMC voor de ontwerper van printplaten 8 en 9 november, Utrecht Embedded software design 11 en 12 november, Eindhoven Software architect 28 november - 1 december, Eindhoven Technisch software testen 30 november en 1 december, Eindhoven www.mikrocentrum.nl Signal integrity and high speed methodology 7 - 9 november, Deurne www.sintecs.eu

Beyond CMos 2 9 augustus - 2 september, Leuven Understanding the growth of semiconductor nanowires 1 september, Leuven How to write VHDL and automatically synthesize your circuits? 5 - 9 september, Leuven Idesa: technology targeting services at Imec 8 september, Leuven Low-power sigma-delta AD converters 29 september, Leuven www.imec-academy.be

Advanced VHDL 7 en 8 september, Borne Introduction to SystemC for verification 20 - 22 september, Borne High speed interconnection design 26 en 27 september, Borne UVM 3 - 5 oktober, Borne www.dizain-sync.com

PCB-technologie 20 juli, Markelo www.transfer.nl 7th International Conference on Si Epitaxy and Heterostructures 28 augustus - 1 september, Leuven www.icsi7.com Health & Technology Congress 2011 13 en 14 september, Arnhem www.hat-congres.nl Cat-IQ Developers Conference 20 en 21 september, Eindhoven www.cat-iqconference.com Academia to Business Matchmaking Forum 22 september, Leuven www.dspvalley.com Design automation & embedded systems 22 september, Eindhoven Automation in pharmaceutical industry 11 oktober, Leiden www.fhi.nl Dutch Requirements Engineering and Management 2011 22 september, Houten www.dreamevent.nl

High-Tech Lines HIGH-TECHProduct PRODUCT LINES 28 en 29 september, Veldhoven Info: [email protected] www.bits-chips.nl/events/hpl

| nr. 9 | 8 juli 2011

Alten PTS Linie 544 7325 DZ Apeldoorn Tel +31 55 3601880 Rivium 1e straat 85 2909 LE Capelle aan den IJssel Tel +31 10 4637700 Beukenlaan 44 5651 CD Eindhoven Tel +31 40 2563080 [email protected] www.altenpts.nl

VIANEN BEST DEVENTER ROTTERDAM AMSTERDAM GRONINGEN DHAKA

CIMSOLUTIONS B.V. Havenweg 24 4131 NM Vianen Tel +31 347 368100 Fax +31 347 373777 [email protected] www.cimsolutions.nl

ENTER Mbedded BV Science Park 5001 5692 EB Son Tel +31 40 2141020 [email protected] www.enter-mbedded.nl

Elektrotechniek 2011 3 - 7 oktober, Utrecht www.elektrotechniek-online.nl STW-jaarcongres 2011 6 oktober, Nieuwegein www.stwplatform.nl T&U-manifestatie 2011 12 oktober, Arnhem www.tucongres.nl

SoC and FPGA Design Crypto and Security IP Video IP DO-254 IP

DI ENS T V ER L ENI NG

NIDays 27 september, Brussel 29 september, Utrecht www.ni.com

Bits&Chips 2011 Embedded Systemen 18 november, Eindhoven info: [email protected] www.embedded-systemen.nl

30 |

Barco Silex Rue du Bosquet 7 1348 Louvain-la-Neuve Tel +32 10 454904 [email protected] www.barcodesignservices.com

ESPRIT ICT Group Bastion 1-5 5491 AN Sint-Oedenrode Tel +31 413 271412 [email protected] www.esprit-it.nl

Fourtress BV Meerenakkerplein 20 5652 BJ Eindhoven Tel +31 40 2661080 Fax +31 40 2661081 [email protected] www.fourtress.nl

D IS TRIBUTI E

HIGH TECH SOLUTIONS Linie 506 7325 DZ Apeldoorn Tel +31 55 3606135 [email protected] www.hightech.nl

TOOLS

The MathWorks BV Dr. Holtroplaan 5b 5652 XR Eindhoven Tel +31 40 2156700 Fax +31 40 2156710 [email protected] www.mathworks.nl

RS Components Bingerweg 19 2031 AZ Haarlem www.rsonline.nl www.rsonline.be

P ROJ ECTBUR EA U HUMIQ B.V. Science Park Eindhoven 5006 5692 EA Son Postbus 6420 5600 HK Eindhoven Tel +31 40 2669100 Fax +31 40 2669101 [email protected] www.humiq.nl

Specialist in electronic & FPGA design Adeas Luchthavenweg 81.039 5657 EA Eindhoven Tel +31 40 2350060 Fax +31 40 2350666 www.adeas.nl

Profit Consulting Apeldoorn Profit Software Improvement Tweelingenlaan 4, Apeldoorn Tel +31 55 5762822

National Instruments Pompmolenlaan 10 3447 GK Woerden Tel +31 348 433466 Fax +31 348 430673 [email protected] www.ni.com/netherlands

Profit Consulting Eindhoven High Tech Campus 69, Eindhoven Tel +31 40 8009955 Profit Consulting Amsterdam Science Park Amsterdam 400, Amsterdam Tel +31 20 8884128 Dekimo - Layers Brusselsesteenweg 708 9050 Gent Tel +32 9 2310790 www.dekimo.com

[email protected]

Regio Midden Herculesplein 24, Utrecht Tel +31 88 8275000

Rijschoolstraat 11 3000 Leuven Tel +32 16 441414

Regio Zuid Dillenburgstraat 25-3, Eindhoven Tel +31 88 8275100 Regio West Poortweg 10, Delft Tel +31 88 8275200 Regio Noord Zuiderzeelaan 21, Zwolle Kapteynlaan 17, Leek Tel +31 88 8275300

TASS B.V. Larixplein 6 5616 VB Eindhoven Tel +31 40 2503200 Fax +31 40 2503201 [email protected] www.tass.nl

Campus Blairon 429 2300 Turnhout Tel +32 14 638908

Ook in de wegwijzer? De wegwijzer geeft informatie over bedrijven die actief zijn in de markt voor hightech systemen. Vermelding is op jaarbasis. Voor meer informatie en reserveringen, neem contact op met de afdeling sales, [email protected].

Advertentie-index Nspyre Postbus 85066 3508 AB Utrecht Tel +31 88 8275000 Fax +31 88 8275099 [email protected] www.nspyre.nl

TASS Belgium N.V. Gaston Geenslaan 9 3001 Leuven Tel +32 16 241680 Fax +32 16 241689 [email protected] www.tass.be

Sioux Embedded Systems B.V. Esp 405 5633 AJ Eindhoven Tel +31 40 2677100 Fax +31 40 2677101 [email protected] www.sioux.eu

Advertentie Pagina Alten PTS 14 www.altenpts.nl ASML 4 www.asml.com Bits&Chips 2011 Embedded Systemen 21 www.embedded-systemen.nl CIMSOLUTIONS 2 www.cimsolutions.nl ENTER Mbedded 6 www.enter-mbedded.nl Hightech Banen 24 www.hightechbanen.nl High-Tech Product Lines 32 www.bits-chips.nl/events/hpl The High Tech Institute 12, 28 www.hightechtraining.nl TOPIC Embedded Systems 8 www.topic.nl

Technolution B.V. Zuidelijk Halfrond 1 P.O. Box 2013 2800 BD Gouda Tel +31 182 594000 [email protected] www.technolution.eu

TOPIC Embedded Systems Eindhovenseweg 32c 5683 KH Best Tel +31 499 336979 Fax +31 499 336970 [email protected] www.topic.nl

8 juli 2011 |

| nr. 9 | 31

Programme 28 & 29 September 2011 ASML Veldhoven NL Wednesday 28 September 2011 9:00

Jan Bosch (Chalmers) Achieving speed in product lines

10:00 10:30

Coffee/tea Julia Rubin (IBM Research) Discussing three typical problems of product line development

11:10

HIGH-TECH PRODUCT LINES

Goetz Botterweck (Lero)

11:50

leading organizations are seeing order of magnitude

Lunch Lodewijk Bergmans (Stex) Lessons learned from the design of an architecture for a product family of custom laser conversion systems

14:40 Sybren Deelstra (Océ)

15:20 15:50

Lines 2011 and find out how

Nelis Boucké & Alexander Helleboogh (Archiwise/KU Leuven) Evoline: an architectural approach for online evolution of software product lines

12:30 14:00

Take part in High-Tech Product

increases in productivity,

Keynotes

time-to-market and quality with product lines.

Coffee/tea Simon Ball (Systemize IT) & Jos Warmer Using a product modeling workbench for setting up a product line for insurance products

16:30

Jan Bosch

To be announced

17:30

Dinner

Thursday 29 September 2011 9:00

10:00 10:30

11:10

11:50

12:30 14:00

14:40

15:20 16:00

Gerrit Muller (Buskerud/Esi) A3 architecture overviews experiences in product lines

Gerrit Muller

Register now The standard entrance fee is € 695 (including VAT). The conference package consists of entrance to the two-day programme, all lunches and drinks and a dinner on 28 September. Subscriber discount Subscribers of Bits&Chips receive a discount of € 100 and only pay € 595 (including VAT).

Coffee/tea Markus Völter Domain-specific languages in PLE - concepts, tools, experience Linda Northrop

Juha-Pekka Tolvanen (Metacase) Industrial experiences of using DSLs in embedded software product lines Istvan Nagy (ASML) & Loek Cleophas (TUE) Applying software product line engineering techniques to develop simulators for early system integration

High-Tech Product Lines 2011 is organized by

Sponsors and supporting partners

Special offer Register before 1 September and receive a book on software product lines for free.

Lunch Frank van der Linden (Philips Healthcare) Inner source product line development Media partners

Hans Thelosen (NXP) The power of one Coffee/tea Linda Northrop (SEI) Avoiding common pitfalls to product line success

Mechatronica Magazine Mechatronica Nieuws

www.bits-chips.nl/events/hpl