toevoeging ONDERWERP Alles is theater in 8 SEPTEMBER SEPTEMBER

toevoeging ONDERWERP

Alles is theater in Parma…

8 WWW.REIZEN.NL SEPTEMBER 2005

WWW.REIZEN.NL SEPTEMBER 2005

9


… en Modena Parma Modena

ITALIË ROME


Parma en Modena, twee steden in de Italiaanse Povlakte waar je zo aan voorbijraast. Zonde. Want Parma heeft de mooiste klassieke theaters van Italië en in Modena ben je aan het juiste adres voor snelle bolides en slow food. Tandje lager dus, als je toch in de buurt bent. TEKST: ANNE WESSELING ∑ FOTOGRAFIE: ANDREA ALBORNO


11

Parma HERTOGIN VAN DE POVLAKTE

E

erste indruk van Parma: veel fietsen op straat (we zijn in de Povlakte, heuvels zijn er niet), alle vrouwen hebben waanzinnige decolletés en dragen superkorte minirokjes, in de etalages liggen grote hompen ham en vanavond is Verdi’s fameuze opera Aïda te zien in het Teatro Regio. Aïda? Vanavond? ‘Ja hoor, mevrouw, er zijn nog een paar kaarten, maar alleen staanplaatsen. Vijf euro.’ ‘Geweldig! Mag ik er een?’ ‘U weet dat de opera vier uur duurt?’ De klokkentoren van de duomo naast het enorme battistero Bar El Zig is populair bij studenten

Interieur van de batistero


Un teatro bello Zodoende sta ik een paar uur na aankomst in Parma op het vijfde balkon van het klassieke Teatro Regio, gebouwd in opdracht van Maria Luisa, dochter van de keizer van Oostenrijk en de tweede vrouw van Napoleon. Ze wilde niet mee naar Elba en werd min of meer geparkeerd in Parma, dat voor haar een vreselijke provinciestad moet zijn geweest. Ze liet dan ook ogenblikkelijk een fatsoenlijk theater bouwen. Een vrouw naar mijn hart. Vanaf het vijfde balkon heb ik prachtig uitzicht op de kroonluchter. Maar wat een sfeer. Het vijfde balkon wordt bevolkt door de heren van de operavereniging die de Aïda al zo vaak hebben gezien dat ze de opera van A tot Z uit hun hoofd kennen en alles playbacken, compleet met brede armgebaren. De heren spreken geen woord buiten de grens en mijn Italiaans is ook beperkt,

maar we zijn het erover eens: Aïda is magnifica. Il teatro is bello. En Parma is ook heel mooi! Daar hebben de heren gelijk in. Parma heeft een lekker compact centrum met alle belangrijke bezienswaardigheden op loopafstand. De Piazza Garibaldi is echt het middelpunt, maar het hart van de stad ligt meer rond de Piazza del Duomo, want daar zijn de twee belangrijkste bezienswaardigheden: de Duomo, met trompe-l’oeuil schilderingen op het plafond, zodat het lijkt alsof de personages werkelijk naar beneden komen vallen, en het Battistero, met een prachtige doopvont, een plek waar ik me zou laten dopen als ik niet al gedoopt was. Keizerin in de provincie Maar voor mij is en blijft Parma de stad van Maria Luisa. Eigenlijk heette ze Marie Louise. Ze trouwde op haar negentiende, in 1810, met Napoleon en kwam in 1817 naar Parma. Wat moet het een uithoek zijn geweest voor haar. Zij, de keizerin van Frankrijk, die op haar bruiloft in een koets met acht paarden naar de Notre Dame werd gereden. In het Museum Glauco Lombardo kom ik meer over haar te weten. In de feesthal hangt een portret van Maria Luisa in een lange jurk met een hand op een kroon. Ernaast een portret van Napoleon – hij kijkt verbaasd – en een portret van hun zoontje: il Re di Roma. In een vitrine ligt een reisdagboek, waarin ze het gedicht A universal prayer kopieerde, in een klein nauwkeurig handschrift. ‘What mercy I to others show, that mercy

show to me’. Op de piano staat een werk van Verdi, opgedragen aan Maria Luisa. Het mooiste vind ik een koffertje met een inktpot, pennetjes en briefpapier met bloemen en veel vakjes. In het deksel bewaart ze brieven. Een vakje voor lettres à répondre en een voor lettres répondues. De keizerin van Frankrijk, als hertogin van Parma. Ze sloeg zich er dapper doorheen, liet dat prachtige theater bouwen en zette zich in voor betere leefomstandigheden voor de bevolking. Ze maakte zich geliefd. In Parma zijn ze nog altijd dol op ‘hun’ Maria Luisa. Ze spreken hier nog steeds Italiaans met een Franse tongval. Maar haar grootste invloed past niet in een vitrine: het gevoel dat je eigenlijk beter bent, dat je misschien een provinciestad bent, maar van huis uit veel meer allure hebt dan dat. ‘Provinciale snob’, vat gids Elisabetta het samen, ‘dat is Parma ten voeten uit. Het uiterlijk is hier dan ook enorm belangrijk. Je moet er onder alle omstandigheden goed uitzien. Als iemand iets nieuws aan heeft, draagt de volgende dag iedereen het.’ Nou, dat verklaart dan weer de decolletés en de minirokjes. Theater in verval Op de Piazza delle Pace stond vroeger onder meer het paleis van Maria Luisa; in de Tweede Wereldoorlog werd het gebombardeerd. Een waterpartij volgt de contouren van de voormalige kerk – waar pilaren stonden staan nu populieren, een wonderschoon effect. Erachter is

Foto pagina’s 8-9 Giuseppe Verdi (81), geboren en getogen in Parma, zingt al sinds zijn 22ste in een koor. Foto pagina’s 10-11 Meisjes uit Modena in renaissancekostuuum tijdens de Serate Estensi, een historisch evenement in de zomer.


13


‘Wat zou ik graag het stof wegblazen van de eeuwenoude atlas!’

Voor muziekliefhebbers ∑ Paganini ligt begraven op het kerkhof van Parma ∑ Toscanini’s geboortehuis is nu een museum ∑ Een slordige 45 kilometer van Parma ligt het plaatsje Roncole Verdi, waar Verdi werd geboren. Er is een theater en een museum.

de Pilotta, een groot gebouw dat zo heet omdat er op de binnenplaats het oude balspel pelote werd gespeeld. Het werd gebouwd om de ondersteunende diensten voor de hertogen te huisvesten, tegenwoordig vind je er musea, zoals het bijzondere Galleria Nazionale. Hier hangt La Scapigliata van Leonardo da Vinci, een portret van onze eigen Erasmus en van Hans Holbein, en verder werken van Correggio en Parmigianino. Nog spectaculairder is het Farnese-theater. Ook al zo’n verhaal van pracht en praal. Het speelde zich een slordige tweehonderd jaar voor Maria Luiga’s komst af. Ranuccio Farnese had Cosimo de’ Medici, de invloedrijke eerste groothertog van Toscane, uitgenodigd omdat hij zijn zoon Edoardo wilde uithuwelijken aan Cosimo’s dochter Margherita. Ranuccio wilde indruk maken met een nieuw thea-

ter. Het Farnese werd uit de grond gestampt, volledig uit dennenhout (een noodgreep: er was geen marmer in de buurt) en het was het eerste theater dat de mogelijkheid had van decor te veranderen. Het moest binnen een jaar af, want Cosimo’s bezoek lag vast. Het theater wás op tijd af. Maar Cosimo kwam niet, hij meldde zich ziek. De teleurstelling van Ranuccio kan ik bijna voelen. Daar sta je dan, met je mooie theater. Wat de liefde gelukkig niet in de weg stond. Edoardo en Margherita trouwden alsnog met elkaar. Het Farnese raakte in verval en werd na de Tweede Wereldoorlog grondig gerenoveerd. Jammer genoeg is het nauwelijks meer in gebruik als theater. Zelfs als er voorstellingen zijn, staan er alleen nieuwe stoelen in het midden – op de gerenoveerde houten tribune mag je niet komen.

Parma. Je bent er niet snel uitgekeken. De camera di San Paolo, met fresco’s van Correggio. De Palatina -bibliotheek in de Pilotta, met boekenkasten waar je alleen door het gaas in de deur mag kijken (wat zou ik graag het stof wegblazen van de eeuwenoude atlas). De kerk van San Giovanni, ook al met fresco’s van Correggio, en de kloostertuinen ernaast, waar de monniken in een pij lopen en het in de winkel ruikt naar kruidenshampoo, want dat verkopen ze daar ook. Ik slenter nog wat rond, ga wat flaneren door de Strada Cavour, we eindigen laat in de middag bij Caffè Cavour aan de wijn en de tè freddo (kouwe thee, in wijnglas), waar we proosten op de Hertogin van Parma. Ω Cin cin! ∑

Advertentie

Boven: Gelateria K2 verkoopt het lekkerste ijs van Parma Rechts: de Palatina-bibliotheek mag je alleen door het gaas in een deur bekijken



15

KLASSIEKE LIJNEN IN

Modena P

arijs heeft de Eiffeltoren, Londen de Big Ben en Modena heeft La Ghirlandina. De Ghirlandina is waarschijnlijk zo genoemd vanwege de guirlandeachtige versieringen, maar het leukste is dat deze toren uit het lood staat. Een klein beetje maar, helaas – een paar honderd jaar geleden hebben ze La Ghirlandina al gestut. Dat hadden ze natuurlijk nooit moeten doen, want dan was het een toren geweest waar die van Pisa nog een puntje aan had kunnen zuigen. Nog een misser: in Modena waren vroeger zoveel kanalen dat de stad de bijnaam ‘Klein Venetië’ had, maar de kanalen zijn dichtgegooid. Dat was natuurlijk prima voor de volksgezondheid, maar deed de toeristische aantrekkingskracht geen goed. Stel je voor, een scheve toren én gondels. Modena had een topbestemming kunnen zijn.

Straattheater als attractie Modena is geen stad waar je duizend kilometer voor omrijdt, maar als je toch in de buurt bent is het best een stop waard, al was het maar omdat er verder geen toeristen zijn. Een nadeel is dat we er een uur over doen om het hotel te vinden. De bordjes wijzen nergens naar en de weg vragen levert zo’n theater op dat we het meteen tot toeristische attractie nummer één bombarderen. Een jonge Al Pacino look-a-like: ‘Oh, moeilijk, moeilijk, even denken! U moet in fondo, fondo fondo en dan a destra en dan sinistra!’ Een prostituee bij het station (vol-


gens fotograaf Andrea weten die altijd de weg naar een hotel): ‘Ergens die kant op. Maar moeilijk hoor, moeilijk!’ Er zijn ook mensen die hun armen in de lucht gooien en weglopen, excuses mompelend. Maar die zijn misschien zelf ook de weg kwijt. Na 86 rondjes komen we toch in ons hotel terecht en de volgende dag gaan we met gids Giulia de stad in. Het Modena van nu moet het doen met de mooiste gevelkleuren van Italië. Mosterdgroen, okergeel en terracotta wisselen elkaar af en geven de stad een warme uitstraling. Dat doet ook de duomo, die eruit ziet als een lappendeken van marmer, alsof ze de stenen overal en nergens vandaan hebben gehaald (dat is ook zo, de leeuwen bij de voordeur zijn origineel Romeins). En natuurlijk zijn er – het blijft een Italiaanse stad – overal smalle straten met portici, overdekte gaanderijen die het licht filteren en zacht maken. Paleisliefhebbers kunnen ook nog naar het statige paleis van de hertogelijke familie d’Este. Ferrari onder de snijmachines Omdat je de bezienswaardigheden in een uurtje wel gehad hebt en Modena wat dat betreft het toch aflegt tegen Parma, broed ik op een andere invalshoek: een die de smaakpapillen aan het werk zet. ‘Je hebt hier toch bijzondere azijnen en worsten, waar kunnen we die proeven?’, vraag ik Giulia. Ze sleurt ons meteen mee naar de overdekte markt. Die markt biedt

op zijn eigen wijze meer spektakel dan het paleis en de duomo bij elkaar. Wat zien de kersen er prachtig uit en wat zijn de tomaten rood. We proeven Parmezaanse kazen, keuren broodjes en krijgen uitleg over de culatello en andere exquise vleeswaren. Giuilia glundert, voedsel is voor haar en voor iedereen hier een onderwerp waar liefdevol over gesproken wordt. Giulia is Modenese doc: geboren en getogen in Modena. Dat doc is een toverwoord hier, net als dop. Er gaat en ingewikkeld stelsel van afkortingen (denominazioni di originee controllata) en keuringen achter schuil, dat erop neer komt dat ‘doc’ en ‘dop’ uit de streek komt, Middeleeuws de hoogste kwaliteit heeft en lang Modena heeft moeten rijpen. Zeg maar: slow Eind juni, begin juli vinden in Modena de food, good food. Bij Giusti, de oudste kruidenier van jaarlijkse EstenseModena, verkopen ze ook alleen avonden plaats: maar dop en doc. De winkel is er al Serate Estensi, vanaf eind zestiende eeuw. We proe- een middeleeuws ven mortadella (verrukkelijk) en cop- evenement met o.m. pa (een soort salami die je achttien festivals en straatmaanden moet laten hangen) en ter- theater. Informatie wijl Nano Morandi – die hier op zijn bij de VVV. vijftiende kwam werken en later de winkel van de laatste Giusti overnam – wat lambrusco in een glas laat bruisen, bewonder ik de mooie vuurrode snijmachine, een echte Berkel. Niks motortje, alles op de hand. ‘Dit is de Ferrari onder de snijmachines!’, zegt Nano terwijl hij het apparaat een aai geeft. ‘Vooral voor de prosciutto is hij perfect, het mes is heel scherp en het vlees wordt niet warm, wat je bij elektrische snijmaΩ chines wel hebt. Oh, fantastico!’ WWW.REIZEN.NL SEPTEMBER 2005

17

Met de klok meer: balsamico di Giorgio; Slow food om van te watertanden op de overdekte markt in Modena en Caffè Concerto, een jazzy grand café op de Piazza Grande


Parma & Modena Praktisch Hotels/B&B

PARMA C e n t r u m

MODENA C e n t r u m

Veel tafels buiten. Bij Dolce Vita is de muziekkeuze benza Rosa Prati labberd, maar de spaghetti Piace le ia V Parco Co 3 Button rso subliem. En proef in een Novi Sad C 4 Torino avo ur van de pasticceria’s torta Parco della duchessa, met vele lagen Piazza Ducale 1 Palazzo Via della chocola. Ducale Tag Pace 4 lio Piazza Modena. Caffè Concerto, Stra 2 del Duomo 3 da M Piazza . d'A Piazza Grande, www. La Ghrlandina/ 2 zegli 1 Roma 2 o Duomo caffeconcertomodena.it. 4 Piazza Eten voor twee v.a. ¤ 50. Grande 1 Duomo Piazza Overdekte Grand café nieuwe stijl, met Stra Garibaldi markt 2 Teatro il Regio da d jazzmuziek en boekenplane ll 1 Via a Repu 3 Museum 3 dei Ser bblic vi ken. Taverna dei Servi, Via a Glauco Lombardi 4 Galleria Nazionale/ dei Servi, 37, tel. 0039-059Farnese Theater/ 250 m Piazzale 217134, www.tavernadeiserPilotta Risorgimento vi.it. Ze serveren alleen maar H o t e l s Vial e L. ‘doc’- en ‘dop’-producten. A. M Piazzale 1 Estense ura T. Barbieri tori Probeer het menu balsa2 Centrale 250 m mico (¤ 25) met onder meer tortelloni met grana en aceto balsamico en als toetje ijs met balsamico. Erg Berengario, tel. 0039-059-219057, www.hotgeHOE KOM JE ER? bijzonder! Wij boekten voor een habbekrats een vliegticket lestense.com. Hotel Centrale, Via Rismondo, 55, tel. 0039-059-218808, www.hotelcentrale. Eindhoven-Milaan/Bergamo (¤ 68 retour, incl. MIDDELEEUWS MODENA com, prettige sfeer, ruime kamers (2-pk ¤ 86 per Eind juni, begin juli vinden in Modena de jaartax) via Ryanair, www.ryanair.com. Vandaar per nacht, zonder ontbijt). Vraag om een kamer op lijkse Estense-avonden plaats: Serate Estensi, huurauto (2-deurs economy, bijv. Fiat Punto) de derde verdieping met dakraam, charmant! een middeleeuws evenement met o.m. festivals v.a. ¤ 240 voor 5 dagen v.a. vliegveld bij Holiday Eigen garage. en straattheater. Informatie bij de VVV. Autos (www.holidayautos.nl). REIZEN-abonnees THEATER REISGIDSEN krijgen 10% korting. Kijk op www.reizen.nl onUitgebreid programmaoverzicht van Teatro Parma en Modena komen er in de algemene Itader ‘Extra voor abonnees’. Met de auto: Utrecht Regio: www.teatroregioparma.org. ’s Morgens lië-gidsen tamelijk bekaaid vanaf. ANWB-reis- Keulen - Basel - Zürich - Milaan - Parma: 1170 zijn er ook rondleidingen door het theater. gids Noord-Italië (¤ 16,95) wijdt 12 pagina’s km. Modena ligt een uurtje verder. ACCOMMODATIE WINKELEN aan de steden. Elmar beschrijft de steden op Kijk voor het unieke lezersarrangement 4 dagen Parma. Op woensdag en zaterdag is er een 15 pagina’s in het reishandboek Italië/Emiliagenieten in de Povlakte in de rubriek REIZEN grote algemene markt bij de Pilotta. Een leuke Romagna (¤ 13,50). Bij boekwinkels in Parma Magazine Travel Club elders in dit nummer. kruidenier is Grisenti, Borgo Giacomo Tomzijn verschillende cultuurgidsen te koop, w.o. Parma. Wij sliepen in Hotel Toscanini **** masini 7. Een Parmezaanse kaas van 35 kilo Parma. History, art and monuments van L.F. (Viale Toscanini 4, www.hoteltoscanini.com, kost ¤ 15 per kilo, een prosciutto van 12 kilo Schianchi (¤ 5). INFORMATIE tel. 0039-0521-289141), op de rand van het cenheb je voor ¤ 20 per kilo. Pasticceria’s verkopen Italiaans Verkeersbureau E.N.I.T., Stadhoutrum, vriendelijk en adequaat, maar de kamers heerlijke zoetigheden, zoals sfilatino al cioccolato, derskade 2, 1054 Amsterdam, tel. 020-6168246, houden niet over voor ¤ 135 per nacht. Ook ¤ 1,20 (sigaarvormig deegrolletje met chocolafolderlijn 0080000-482542, www.enit.it. Parma niet goedkoop maar wel een tip is B&B Palazzo devulling. De meeste winkels zijn open tussen IAT Tourist Office, Via Melloni, 1ª, http://tuDalla Rosa Prati, Strada al Duomo, 7, tel. 00399 en 12.30 en 16 en 19.30 uur. Op maandag is er rismo.comune.parma.it. Modena IAT Tourist 0521-386429, www.palazzodallarosaprati.it. veel dicht. Modena. De acetificio van Giorgio en Office, Via Scudari 10, http://turismo.comune. Kamers met badkamer en kookgelegenheid Giovanna: Via Cabassi 67, is een bezoek waard. modena.it. ¤ 150 - ¤ 200, maar dan slaap je ook als de hertoInfo: www.acetaiadigiorgio.it, ETEN EN DRINKEN gin van Parma, in een bed met baldakijn. Vraag Parma. Trattoria di Corrieri (Via del Connaar kamer Lucrezia, met uitzicht op het Battisservatorio, 1, tel. 0039-0521-234426) heeft een tero. Hotel Torino ****, netjes en schoon, vlak LEZERSARRANGEMENT heerlijke patio. Perfecte plek voor traditionele bij Teatro Regio, maar erg kleine kamers, eigen Kijk voor een 4-daags genietarrangement in de gerechten. El Zig, vlakbij de duomo, hip eetparking ¤ 12 per dag, tel. 0039-0521-281046. Povlakte op pagina 76 of op www.reizen.nl. huisje waar ze (lunch) een goddelijke aubergiHotel Button***, ruimere kamers, het ruikt neschotel serveren (melanzane alla parmigiana). naar snoepjes, 2-pk ¤ 95, excl. ontbijt. Via Salina Voor ijs naar Gelateria K2 naast de kerk achter 7, tel. 0039- 0521-208039, www.hotelbutton.it. de dom, ze draperen het ijs prachtig in de vorm Modena. We logeerden in Hotel Estense, aan van een bloem op het hoorntje. Ook apart: een de rand van het centrum. Prima, maar waak broodje ijs (focaccia). ’s Avonds is het gezellig op voor geluidsoverlast van de nabij gelegen opende Piazza Garibaldi en ook in de Strada Farini. luchtdiscotheek (in de zomermaanden). Viale du

Ca

le

Via

Co

rso

Ca

na

lG

ra

nd

e

ti i

nG

ue

rra

1 Toscanini 2 Palazzo Dalla

Strada Cavou r

Snelle bolides Dat slow food-gebeuren is heus leuk, maar ik snak naar iets snels. Een rode auto, met een goeie zit en een open dak misschien? Ik wil een Ferrari. We gaan naar Maranello. Op de hoek van de straat rijden we al verkeerd. ‘Naar Maranello? Och, hemeltje’, zegt een fietser met een verwilderde blik, ‘dat is heel moeilijk!’ Laat ons raden. In fondo, fondo fondo, a destra e sinistra? Opgelucht: ‘Oh, u bent hier bekend?’ Het Ferrarimuseum in Maranello ligt op een slordige twintig minuten rijden van Modena. Twaalf euro toegang maar dan heb je ook wat, als je tenminste van motorblokken houdt. Het motorblok van de Ferrari 032 Campionato F1 1986, ik vind het een wonder der techniek, heus waar, maar wat is het verschil met 021 Campionato F1 1981? Die dingen horen niet in een vitrine, die horen te ronken op het racecircuit. En je mag helemaal nergens aankomen, dat vind ik ook een nadeel. Om

uit te proberen hoe streng ze daarin zijn laat ik me per ongeluk in een prachtige rode Ferrari glijden. Ogenblikkelijk komt er een boze pitsman aan. Ja, ja, ik ga al, ik ga al. Maar ik blijf het raar vinden. Ze kunnen toch wel één auto neerzetten waar je in mag? Op de terugweg naar Modena hoor ik fotograaf Andrea uit over wat hij nou van de stad vindt. De fotograaf kent Italië goed (nou ja, hij is dan ook Italiaan), maar was nog nooit in Modena gestopt. ‘Prachtig, Modena’, zegt hij. ‘De arcades en gaanderijen zijn fotografisch gezien erg interessant. Het geeft diepte, schaduw en een zekere intimiteit aan de stad. En het eten natuurlijk. Buonissima. Nadeel is dat je zo makkelijk de weg kwijtraakt. Hoewel.’ Hij zet de auto stil en ik kijk naar buiten. We staan voor het hotel. ‘Andrea’, vraag ik verbijsterd, ‘hoe heb je dat gedaan, zonder de weg te vragen?’ ‘Gewoon in fondo, fondo…’ ∑

Tor rente Parma

Wie van snelle auto’s houdt, kan in de regio rond Modena zijn of haar hart ophalen. Niet alleen Ferrari heeft er een galleria, het is ook mogelijk je te verdiepen in Lamborghini en Maserati. Alles over het ronkende motorgebeuren op www. motorsite.it.

mico die ik wel met een gerust hart over de sla durf te plenzen.

Viale V. Veneto

Ronkende motoren

25 jaar oude balsamico ’s Middags bezoeken we een acetificio, een traditionele balsamico-producent. Slower dan dit kun je je food niet krijgen: de balsamico van Giovanna en Giorgio moet twaalf jaar rijpen, dan begint het net wat te worden. En wat een liefde en geduld gaat erin zitten. ‘We zijn dol op goed eten’, zegt Giovanna. ‘We eten niet om te eten, we willen iets goeds! En de traditie komt weer terug, er is meer vraag naar onze balsamico, slow food is echt in opkomst.’ Giovanna is een schat en Giorgio ook en die balsamico, die ik mag proeven van minuscule plastic lepeltjes, is werkelijk goddelijk en die veertig tot tachtig euro per flesje van 100 ml meer dan waard (als je rekent dat Giorgio het spul 25 jaar lang liefdevol heeft gekoesterd en dat de pulp nog in het oervat van zijn grootmoeder Maria heeft gezeten, is het een koopje), maar ik ben nu in de culinaire regionen beland waarin het aan mij eigenlijk niet meer zo besteed is. Dus terug in het centrum koop ik bij een achterafkruideniertje in de Via dei Servi voor een paar euro een paar snoezige flesjes balsa-


19

toevoeging ONDERWERP Alles is theater in 8 SEPTEMBER SEPTEMBER

Recommend Documents