Toetreding van Turkije tot de EU

UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE ACADEMIEJAAR 2005 – 2006

Toetreding van Turkije tot de EU

Scriptie voorgedragen tot het bekomen van de graad van: Licentiaat in de economische wetenschappen

Jan Pipelers onder leiding van Dr. Tom Verbeke

PERMISSION

Woord vooraf

Voor de realisatie van deze scriptie zou ik graag enkele personen willen bedanken voor hun enorme steun gedurende de afgelopen periode.

In de eerste plaats wil ik zeker een woord van dank richten aan mijn promotor Dr. Tom Verbeke. Het voorbije jaar kreeg ik van hem veel hulp, suggesties en antwoorden op mijn vragen. Deze droegen in grote mate bij de totstandkoming van deze scriptie.

Daarnaast wil ik voornamelijk Lies Desmet, Lynn Van Wezemael, Peter Pipelers, Siegfried Vlaeminck en Toon Podevijn bedanken voor de vele hulp die ik van hen gekregen heb. Ze steunden me de hele tijd door en ik kon steeds op hen terugvallen als ik problemen ondervond.

Tenslotte wil ik mijn ouders Jean Pipelers en Rika Cossey bedanken voor de kans die ze me gegeven hebben om deze studies aan te vangen. Ook zij waren een belangrijke bron van steun gedurende het afgelopen jaar.

I

Inhoudsopgave 1. Inleiding .............................................................................................................................. 1 2. Korte economische geschiedenis ..................................................................... 4 3. Plaatsing van de Turkse economie ................................................................. 6 3.1. Bespreking Turkse economie................................................................................................ 6 3.2. Conclusie............................................................................................................................. 13

4. Synchronisatie economische cycli ................................................................ 15 4.1. Literatuurstudie ................................................................................................................... 15 4.2. Eigen berekening ................................................................................................................ 18 4.3. Besluit ................................................................................................................................. 21

5. Financiële Integratie van Turkije in de EU ............................................ 22 6. Handel ................................................................................................................................ 28 6.1. Bespreking handel............................................................................................................... 28 6.2. Structuur van de economie.................................................................................................. 32 6.3 Handelspatroon .................................................................................................................... 35 6.4. Intra-industriehandel ........................................................................................................... 38 6.5. Effecten van de toetreding tot de interne markt.................................................................. 39 6.6. Besluit ................................................................................................................................. 46 7.1. Verwachte migratiestromen ................................................................................................ 48 7.2. Economische gevolgen van de migratiestromen................................................................. 51 7.3. Conclusie............................................................................................................................. 53

8. Buitenlandse directe investeringen in Turkije ..................................... 54 8.1. Definitie .............................................................................................................................. 54 8.2. Bespreking data................................................................................................................... 54 8.3. Aantrekkelijkheid van Turkije inzake BDI......................................................................... 56 8.4. Determinanten BDI............................................................................................................. 57 8.5. Vergelijking andere kandidaatlidstaten............................................................................... 58 8.6. Spillovers ............................................................................................................................ 58 8.7. Toetreding ........................................................................................................................... 62 8.8. Conclusie............................................................................................................................. 63

9. Invloed van de toetreding van Turkije op de macht in de Raad ........................................................................................................................................................ 65

10. Invloed op de EU-begroting ........................................................................... 68 10.1. Budget ............................................................................................................................... 68 10.1.1. Inkomstenzijde........................................................................................................... 68 10.1.2. Inkomstenzijde........................................................................................................... 69 10.1.3. Totaal ......................................................................................................................... 70 10.2. Schattingen van het effect van de toetreding van Turkije voor het EU-budget................ 70 10.2.1 Effect op de begroting onder scenario 1 ..................................................................... 70 10.2.2 Effect op de begroting onder scenario 2 ..................................................................... 71

II

10.3. Algemene opmerkingen .................................................................................................... 73 10.4. Conclusie........................................................................................................................... 73

11. Besluit.............................................................................................................................. 75

III

Lijst van afkortingen BBP

Bruto Binnenlands Product

BDI

Buitenlandse Directe Investeringen

DIW

Deutsches Institut für Wirtschaftsforschung

EEG

Europese Economische Gemeenschap

EMU

Europese Monetaire Unie

EU

Europese Unie

GB

Groot-Brittannië

GV

Grondwettelijk Verdrag

HICP

Harmonised Indices of Consumer Prices

HP

Hodrick-Prescott

IIH

Intra-industriehandel

IP

Industriële Productie

KKP

koopkrachtpariteit

NTB

Niet-tarifaire belemmeringen

OECD

Organisation of Economic Co-operation and Development

RCA

Revealed Comparative Advantage

SVAR

Structural Vector Autoregression

Toetreding-10

10 laatst toegetreden lidstaten van de EU (Cyprus, Estland, Hongarije, Letland, Litouwen, Malta, Polen, Slovenië, Slowakije en Tsjechië)

UNCTAD

United Nations Conference on Trade and Development

VS

Verenigde Staten

IV

Lijst met tabellen en grafiek

Tabel 1: Correlatiematrix tussen de outputgap (1995 – 2004) ..................................................... 18 Tabel 2: Correlatiematrix tussen de outputgaps voor de periode 1988 – 2004 ............................ 19 Tabel 3: Correlatiematrix tussen (IP-HP)/(HP) voor Turkije, Duitsland, EU-12 en EU-15 (1988 – 2005) ........................................................................................................................................... 20 Tabel 4: Correlatie tussen de maandelijkse groeivoeten van de industriële productie (in volume, niet-seizoensgezuiverd) .................................................................................................................. 20 Grafiek 1: Evolutie rente interbankmarkt...................................................................................... 22 Tabel 5: Correlatie tussen nationale besparingen en investeringen (1987 – 2003)...................... 23 Tabel 6: Correlatie tussen consumptiegroei (1996 – 2005) .......................................................... 23 Tabel 7: Correlatiematrix van de aandelenbeurzen ...................................................................... 24 Tabel 8: correlatie tussen de groei van de aandelenbeurzen ........................................................ 24 Tabel 9: Rating van de financiële sterkte van de banksector volgens Moody ............................... 26 Tabel 10: Plaatsing van Turkije in de wereldhandel..................................................................... 28 Tabel 11: Jaarlijkse groei van de export en import van goederen en diensten voor Turkije ........ 29 Tabel 12: Afkomst en bestemming van handel met Turkije ........................................................... 29 Tabel 13: Uitsplitsing van totale export en import naar productgroep......................................... 30 Tabel 14: Opsplitsing naar voornaamste diensten ........................................................................ 30 Tabel 15: Handelsrelaties (2001) .................................................................................................. 31 Tabel 16: Toegevoegde waarde per sector in % van totale toegevoegde waarde (2001)............. 34 Tabel 17: Sectorale structuur van Turkije (toegevoegde waarde in % van het totaal)................. 35 Tabel 18: handel in goederen van Turkije (partnerstructuur) (% van totaal) .............................. 35 Tabel 19: Exportspecialisatie, exportaandeel en openheid van sectoren in Turkije (2001) ......... 37 Tabel 20: Effecten van toetreding van Turkije tot de interne markt in 2025................................. 40 Tabel 21: Sectorale effecten van toetreding van Turkije tot de interne markt in 2025 ................. 43 Tabel 22: Economische effecten in 2025 van migratie vanuit Turkije (zelfde bekwaamheidscompositie als EU-15) ............................................................................................ 52 Tabel 23: Economische effecten in 2025 van migratie vanuit Turkije (alle migranten ongeschoold) .................................................................................................................................. 52

V

1. Inleiding De toetreding van Turkije tot de EU is een gebeurtenis die de laatste tijd meer en meer in de belangstelling komt te staan. De Europese Unie heeft namelijk in december 2005 de onderhandeling en omtrent de toetreding van Turkije voor geopend verklaard. Alhoewel de toetreding niet voor de eerste jaren gepland is, is dit echter een heel grote stap voor zowel Turkije als de EU.

Om de toetredingsonderhandelingen te kunnen openen, moest de Commissie vaststellen dat Turkije aan de Kopenhagen-criteria voldeed. Deze zijn opgesteld door de Europese Raad en bestaan uit drie grote voorwaarden (Emerson, 2004, p.1). Ten eerste moeten er stabiele instellingen aanwezig zijn die zowel de democratie, de wetgeving, de bescherming van de mensenrechten en het respect voor en de bescherming van minderheden dient te garanderen. Daarnaast moet het land over een goed functionerende markteconomie beschikken dat kan omgaan met de concurrentiedruk en marktmacht van de EU. De natie dient eveneens in staat te zijn om de verplichtingen op zich te nemen die het lidmaatschap met zich meebrengt. In 2003 achtte de Europese Commissie Turkije niet in staat aan deze criteria te voldoen (European Commission, 2004a). In oktober 2004 besloot de Commissie dat Turkije hier nu wel aan voldeed.

Turkije heeft de voorbije jaren enorm veel inspanningen gedaan hieromtrent. De goede wil blijkt er dus zeker te zijn. Het onderging twee grote grondwettelijke hervormingen. De wetgeving werd verbeterd, de macht van de militairen werd verminderd, de doodstraf en foltering werden afgeschaft en minderheden kregen meer rechten. Weeral werd kritiek geuit omwille van het feit dat deze hervormingen bezig zijns en dus nog niet helemaal afgewerkt. De Commissie verwacht echter dat de hervormingen een onomkeerbaar proces zijn (Quaisser et al., 2004). Turkije voldeed volgens de Commissie aan elk criterium. Het land toont alleszins voldoende inspanningen om hieraan te voldoen. Hierdoor konden de onderhandelingen van start gaan eind 2005.

De uitbreiding van de Unie in 2004 met tien nieuwe lidstaten kreeg reeds kritiek te verduren. Zou de Unie niet te groot aan het worden zijn? Met de mogelijke toetreding van Bulgarije, Roemenië, Kroatië en Turkije staan er dus nog enkele uitbreidingen voor de deur. Toch is het voornamelijk de uitbreiding naar Turkije dat het zwaarst op de korrel genomen wordt door gemiddelde Europeaan. Dit is echter logisch. Het is het land dat het meest verschilt van de EU. Zonder naar economische aspecten te kijken, zijn er

1

reeds heel wat redenen om Turkije niet als Europees te beschouwen. Het grootste deel van de bevolking woont bijvoorbeeld al niet in Europa. Dit is een factor dat niet zomaar te negeren valt. Daarnaast heeft Turkije een compleet andere godsdienst. Het zou het eerste land van de EU worden waar de islam het belangrijkste geloof is. Ook het feit dat het grenst aan landen als Georgië, Armenië, Iran en Irak speelt niet bepaald in haar voordeel. Daarnaast zijn er nog vele aspecten waardoor de toetreding van Turkije op veel tegenkanting stuit.

Deze scriptie gaat echter na hoe Turkije reeds geïntegreerd is in de EU op economisch vlak. Zijn de verschillen tussen Turkije en de EU economisch gezien wel te overbruggen? Dit is echter een enorm uitgebreid domein. De belangrijkste punten worden aangeduid en toegelicht. We kunnen echter niet op alles even diep ingaan. Daarnaast worden enkele verwachte effecten van de toetreding besproken. Wat zijn nu eigenlijk de verwachtingen omtrent de toetreding van Turkije tot de EU? Zal dit grote effecten hebben, of blijven deze binnen de perken?

We starten in deel 2 met een overzicht van enkele belangrijke gebeurtenissen inzake de relatie tussen Turkije en de EU. Deze is kort gehouden omdat ze slechts als achtergrond dient. Hoofdstuk 3 geeft een beschrijving van een aantal aspecten van de economie. Zo toont het hoe Turkije zich economisch plaatst ten opzichte van de EU en andere kandidaat-lidstaten. De vraag of de economische cyclus van Turkije gelijkloopt met die van de EU wordt beantwoord in hoofdstuk 4. Daaropvolgend wordt gekeken naar de mate van financiële integratie. Hoofdstuk 6 omvat de studie van de handel van Turkije met Europa. Hiervoor wordt de evolutie van de handel bekeken, de industriële structuur van het land met daaruit volgend het handelspatroon met de EU. Het belang van intra-industriehandel komt eveneens aan bod. Tenslotte wordt in dit deel de impact van de toetreding op de handelsstromen bekeken. Hoofdstuk 7 biedt een kijk op het probleem inzake migratie dat verwacht wordt op te treden. Er wordt een verwachting gegeven van migratiestromen na de toetreding. De economische effecten hiervan worden ook bekeken. De studie van de buitenlandse investeringen in Turkije wordt in hoofdstuk 8 uit de doeken gedaan. De huidige situatie wordt besproken, alsook de aantrekkelijkheid van het land voor investeringen. Daarnaast wordt gekeken welke effecten investeringen hebben op de economische groei van een land. Hoofdstuk 9 behandelt de impact op de machtsverdeling in de Raad van de toetreding van Turkije. Er wordt namelijk verwacht dat de toetreding van een groot land voor wijzigingen in de machtsstructuur zal leiden. Hoofdstuk 10 bekijkt de effecten op de Europese begroting van een aansluiting van Turkije. Tenslotte geeft het besluit een globaal overzicht van de integratie van Turkije in de EU en de effecten van de toetreding.

2

Er moet rekening gehouden worden met het feit dat deze scriptie de mogelijke toetreding van Turkije puur vanuit een economisch standpunt bekijkt. Deze beslissing zal echter door veel meer aspecten gedetermineerd worden. Men zal rekening moeten houden met onder andere sociale, culturele en politieke factoren. Dit is echter veel te breed om in deze scriptie te kunnen vatten.

3

2. Korte economische geschiedenis In dit eerste hoofdstuk worden kort de belangrijkst gebeurtenissen in de economische geschiedenis van Turkije weergegeven. Voornamelijk wordt de relatie tussen de EU en Turkije verduidelijkt.

In 1959 was Turkije het eerste land dat een aanvraag deed bij de EEG om toe te treden. Deze stelde het land een associatieovereenkomst voor om Turkije voor te bereiden op volledig lidmaatschap1. Deze trad in werking op 1 december 1964. Ze voorzag reeds om later een douane-unie op te zetten, alsook financiële samenwerking en vrij verkeer van arbeiders. De datum van toetreding werd echter niet gespecificeerd (Togan, 2004). Vanaf 1970 gingen de relaties iets moeilijker tussen beide partijen, gezien de politieke en economische omstandigheden in Turkije. Onder andere de militaire tussenkomst van 1974 in Cyprus viel niet in goede aarde bij de EU. De jaren ’70 was een periode van vele onrusten in het land. In 1980 schakelde Turkije echter haar economisch beleid geheel om. Het introduceerde onder andere exportpromotie2. Tussen 1980 en 1988 woedde de Iran-Irak oorlog, dat een grote impact op de handel had voor Turkije. Onder leiding van Ocalan voerde de Koerdische Arbeidspartij PKK een hevige guerrillacampagne tot in 1993 (Sayek et al., 2002). In 1987 vroeg Turkije het volledige lidmaatschap aan. In 1990 werd daarop geantwoord dat de toetredingsonderhandelingen niet van start konden gaan. De EU onderging op dat moment namelijk zelf grote veranderingen en kreeg te maken met de transitie van Oost-Europa en de Sovjet-Unie (Togan, 2004). Desondanks was de EU klaar om economisch nog meer samen te werken en sloot de latere toetreding zeker niet uit. De plannen voor de douane-unie herleefden bijgevolg en de douane-unie voor industriële goederen werd geleidelijk aan opgezet tussen 1995 en 2001. Deze zorgde voor de wederzijdse afschaffing van de douanetarieven, de implementatie van het Gemeenschappelijk Douanetarief en het aannemen van het commercieel beleid van de EU. Ook alle preferentiële handelsovereenkomsten die de EU gesloten had, moesten aangenomen worden. Daarnaast moesten wetten aangepast worden om beter het intellectueel, industrieel en commercieel eigendom te beschermen. Eveneens regels inzake concurrentie, staatshulp, directe en indirecte belastingen of instrumenten ter bescherming van de handel moesten herzien worden (Yazganarikan, 2003). Door de oprichting van de douane-unie is de handel in industriële goederen tussen Turkije en de EU nu vrij van tarieven en kwantitatieve beperkingen. Turkije heeft haar handelsbeleid verder afgesteld op deze van de EU en heeft preferentiële handelsakkoorden toegestaan aan landen van 1

Het Verdrag van Ankara

2

Daarnaast liberaliseerde het land de importen en de intrestvoeten en het schafte de prijscontroles af.

4

Centraal- en Oost-Europa, het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Alsook heeft het technische en administratieve aspecten van het Europees handelsbeleid overgenomen. Voor de handel in landbouwgoederen, diensten, kapitaal en arbeid hebben ze echter nog een lange weg voor de boeg. Het heeft wel reeds vooruitgang geboekt inzake gemeenschappelijke standaarden, bescherming van intellectuele en industriële eigendomsrechten en concurrentieregels, landbouwbeleid en financiële regulering (Flam, 2003, p. 2). In 1997 werd tijdens de conventie van Luxemburg beslist dat Turkije in aanmerking kwam voor toetreding tot de EU. Tegelijkertijd werd gesteld dat er een strategie moest opgemaakt worden voor de toetreding te behandelen. Turkije voelde zich echter gediscrimineerd ten opzichte van andere landen die het lidmaatschap aanvroegen, zodat het aankondigde de politieke onderhandelingen met de Unie stop te zetten (Berument et al.; 2005).

Turkije zou volgens de akkoorden kunnen toetreden tot de EU wanneer het aan de vereiste voorwaarden voldoet. De douane-unie was hier eigenlijk reeds een grote stap in. Op de Europese Raad van Helsinki (1999) werd Turkije officieel erkend als kandidaat-lidstaat. Er werd echter geen tijdsschema opgesteld, in tegenstelling tot andere kandidaat-lidstaten op dat moment. De Top van Nice3 in 2000 hield geen rekening met een mogelijke toetreding van Turkije. Dit impliceert dat de EU-15 niet verwachtte dat Turkije lid zou worden de eerstvolgende 12 jaar (Togan, 2004).

De Europese Raad besliste dat de toetredingsonderhandelingen met Turkije zouden starten in 2004 als het voldeed aan de Kopenhagen-criteria. In 2003 publiceerde de Commissie dat Turkije nog niet aan deze criteria voldeed. Dit werd in de inleiding reeds besproken. Op 3 oktober 2005 werden de toetredingsonderhandelingen met Turkije geopend (Europese Unie, 2006).

3

In dit verdrag werd er een hervorming doorgevoerd over het aantal stemmen van de lidstaten.

5

3. Plaatsing van de Turkse economie Om de integratie van Turkije in de EU te analyseren, is het belangrijk eerst de economie van het land te bekijken. In dit hoofdstuk proberen we aan de hand van enkele data Turkije te plaatsen als economische macht in de Europese Unie. Daarbij vergelijken we het land eveneens met enkele andere landen die waarschijnlijk zullen toetreden tot de Unie. Alle data uit dit hoofdstuk kan in bijlage worden teruggevonden. Deze werden niet in de tekst opgenomen om het geheel meer overzichtelijk te maken.

3.1. Bespreking Turkse economie Turkije is een enorm groot land, zowel qua oppervlakte als qua bevolking. Met een oppervlakte van 775 000 km² is het meer dan 25 maal zo groot als België. Mocht Turkije toetreden, is het veruit het grootste land van de Europese Unie (cfr. bijlage 1). Een groot land heeft echter als nadeel dat het veel grenzen heeft die beschermd moeten worden. Ook wanneer we kijken naar de bevolking is Turkije immens groot. Met meer dan 69 miljoen inwoners (ongeveer zevenmaal de Belgische bevolking), wordt het de op één na grootste natie in de Europese Unie. Enkel Duitsland kent een nóg hoger bevolkingsaantal. Dit kan echter veranderen. Demografische gegevens tonen namelijk aan dat Turkije Duitsland zou inhalen tegen 2020 qua populatie en zo het grootste land van de uitgebreide EU zou worden (Flam, 2003). In 2025 zou Turkije 87 miljoen inwoners hebben en zal de Turkse bevolking 15,5% uitmaken van de totale populatie van de EU (Hughes, 2004). Roemenië blijkt eveneens van enige omvang te zijn, met een bevolking van bijna 22 miljoen. Bulgarije en Kroatië blijken hier minder van belang (cfr. bijlage 2). Ondanks de grootte van Turkije haalt het een bevolkingsdichtheid dat deze van zowel Roemenië als Bulgarije overschrijdt. Dit is opmerkelijk. Een bevolking van dergelijke omvang betekent dat Turkije op zich een grote afzetmarkt kan betekenen. De bevolking van Turkije benadert zelfs de bevolking van de Toetreding-10 (dit zijn de tien laatst toegetreden lidstaten). Voorspellingen verwachten pas in 2050 een stabilisatie rond de 100 miljoen inwoners. Duitsland heeft vandaag echter een aandeel van 18,1% van de bevolking van de EU, wat volgens de voorspellingen Turkije nooit zal kunnen overschrijden. Dit is geen groot probleem qua bevolking gezien. De EU kan nu namelijk ook reeds overweg met het behandelen van de Duitse bevolking. Het verschil zit echter in het feit dat Turkije niet zo’n grote en stevige economie heeft als de andere grote landen (Hughes, 2004). Men verwacht een bevolkingsdaling tegen 2050 voor zowel Duitsland, Bulgarije en Roemenië (zie bijlage 2).

6

Een toetreding van Turkije heeft in termen van BBP minder gevolgen voor de EU. (Bijlage 3) toont data voor het BBP in marktprijzen voor de EU, Turkije en de toetreding-10. Ondanks de grootte van het land, is Turkije geen economische grootmacht. Het BBP is ongeveer de helft van dat van de Toetreding-10.

Het BBP per capita is één van de belangrijkste factoren van economische integratie. Deze toont namelijk de economische ontwikkeling van landen aan (Yazganarikan, 2003). In bijlage 4 vinden we het Bruto Binnenlands Product per capita terug, uitgedrukt in koopkrachtpariteit. De gemiddelde waarde van de EU25 wordt als index gebruikt. Zo kan men beter vergelijken. We zien heel duidelijk dat Turkije helemaal onderaan bengelt, samen met de andere nog niet toegetreden landen (Bulgarije, Roemenië en Kroatië). Bovenaan de lijst vinden we de oudste leden van de Unie terug, met helemaal aan de top Luxemburg. Turkije heeft dus een BBP per capita dat veel lager is dan het gemiddelde van de EU-25. In 2004 bijvoorbeeld haalde het nog steeds geen 30% van het EU-gemiddelde. De tien nieuwe lidstaten halen stuk voor stuk betere resultaten. Quaisser et al. (2004) verwacht voor de nabije toekomst een verschil in de groei van het BBP per capita (gemeten in KKP) tussen Turkije en de EU-15 van drie percentagepunt. Turkije zou bijgevolg aan een inhaalrace beginnen. Ondanks dit groeiverschil zal de kloof niet meteen gedicht kunnen worden. Het inkomensverschil tussen de EU-15 en Turkije is daarvoor te groot. Bovenop het feit dat het BBP per capita in Turkije zo laag is komt nog eens dat deze niet evenredig verdeeld is over de bevolking. Turkije heeft een grote regionale ongelijkheid. 80% van haar toegevoegde waarde wordt geproduceerd in Istanbul, Ankara, Izmir en andere grote steden. De rijkste regio haalt 46% van het EU-25-gemiddelde (net zoals Slowakije), maar de armste regio haalt slechts 8% (Commission, 2004a). Bijlage 5 werpt een blik op de ongelijkheid in de inkomensverdeling binnen de landen. Wanneer we kijken naar de data voor het jaar 2003, merken we dat Turkije zich helemaal bovenaan de lijst bevindt4. Kroatië en Roemenië bevinden zich op het Europese gemiddelde. Enkel Bulgarije kent een lagere ongelijkheid qua inkomensverdeling. Vooral in Turkije blijkt er dus een groot verschil te bestaan tussen de hoogste en laagste inkomens. Het oostelijke deel kan eigenlijk als ontwikkelingsland bestempeld worden (Quaisser et al., 2004). Deze inkomensverschillen zijn ook relevant voor de verdeling van het EU-fonds na de toetreding (Lejour et al., 2004). Voorspellingen van het inkomensverschil tussen Turkije en de EU voor het ogenblik dat Turkije zou toetreden in 2013 tonen aan dat dit grote verschil nog niet verdwenen zal zijn. Quaisser et al. (2004) schatte dit, gebruik makend van de algemene methode om de groei van het BBP per capita te meten, voor

4

Deze ratio werd berekend door het totale inkomen, verkregen door de 20% van de bevolking die de hoogste inkomens hebben, te delen door de inkomens van die 20% van de bevolking die de laagste inkomens hebben.

7

Turkije en de Toetreding-10. Het nominaal BBP per capita zal op 15% van het BBP van de EU-15 gebleven zijn, terwijl het BBP per capita van Turkije gemeten in KKP-eenheden 32% van deze van de EU-15 zal bedragen. Sedert 1960 is het inkomensniveau van Turkije niet dichter gekomen bij het EUgemiddelde (zie bijlage 4). De geregelde sterke groei kon echter de crisissen en de populatiegroei niet compenseren. Simpele projecties tonen zelfs dat indien het groeiverschil van het BBP van 3 percentagepunt behouden blijft, Turkije meer dan een halve eeuw nodig zou hebben om een inkomensniveau te behalen op het niveau van deze van de EU-15. In 2025 zou Turkije 47% van het BBP per capita van de EU-15 bereiken, gemeten in KKP (Quaisser et al., 2004). Algemeen gezien is de bevolking op het platteland een stuk armer dan deze in de steden. Dat Turkije arm is, kan eveneens teruggevonden worden in haar afhankelijkheid van landbouw. Dat de landbouw zo belangrijk is voor Turkije zullen we in een later deel bekijken (Flam, 2003). BBP per capita kan ook deels dienen als maatstaf voor productdifferentiatie en specialisatie. Smaken en productie zijn meer gedifferentieerd wanneer het BBP per capita hoger is. Het handelsvolume gebaseerd op productdifferentiatie is dan hoger. Deze variabele kan eigenlijk dienen om intra-industriehandel te vatten die veroorzaakt wordt door productdifferentiatie (Togan, 2004).

Bijlage 6 geeft de groei van het BBP weer. Turkije heeft een hoge, maar enorm variabele groei. Het wisselt sterke jaren af met zeer grote dalingen in het BBP. Kroatië, Bulgarije en Roemenië staan ook in de bovenste helft van de lijst, elk met een groei die het EU25-gemiddelde overschrijdt. In 2005 bedroeg deze 1,6%, terwijl de groei van het Turkse BBP - gemeten in volume-eenheden – in dat jaar 7,4% bedroeg, wat toch wel een groot verschil is. De volatiliteit van het BBP valt duidelijk uit de data af te lezen. Zo was er in 2004 een groei van 8,9%, terwijl er in 2001 nog een negatieve groeivoet van –7,5% was. Deze hoge volatiliteit toont aan dat Turkije heel kwetsbaar is voor negatieve schokken, maar dat het aan de andere kant zich snel terug herstellen. We zien dat Turkije zwaar te lijden heeft gehad onder de financiële crisis van 2001 (negatieve groei van 7,5%). De Turkse economie heeft zich echter sterk kunnen herstellen en behaalt hoge groeivoeten over de afgelopen jaren. De vraag blijft of dit herstel duurzaam is. In de banksector zijn er succesvolle hervormingen doorgevoerd. Andere hervormingen (zoals deze inzake privatiseringen en het sociaal systeem) zijn nog volop aan de gang. De onderhandelingen omtrent de toetreding zorgen voor voldoende druk hierop (Quaisser et al., 2004). Het land kan echter nog steeds op weinig vertrouwen in het politiek en economisch systeem rekenen. Er is een zwakke regering en een grote informele economie. Een groeiverschil met de EU van 3% inzake BBP per capita (zoals eerder vermeld) zou echter reeds een enorm succes voor Turkije zijn (Quaisser et al., 2004).

8

Turkije heeft een hoog groeipotentieel, maar zelfs onder het al enorm optimistische scenario van een gemiddelde jaarlijkse groei van 5% tot 2015 (en een groei in de EU-25 van 2%) zou de Turkse economie dan nog steeds geen 3% van het BBP van de EU25 uitmaken.

De werkloosheidsgraad in Turkije is relatief hoog, maar zeker niet extreem te noemen (zie bijlage 7). In 2004 bedroeg ze 10,3%. Dat is 1,2% hoger dan het gemiddelde van de EU-25. De situatie in Kroatië en Bulgarije is erger. Zij halen respectievelijk 13,6% en 12%. Roemenië scoort op dit vlak wel goed. Het zit met haar 7,6% zelfs onder het gemiddelde van de EU-15. De werkloosheid steeg tijdens de recessie van 2001 en bleef daarna nog iets stijgen. Men mag echter niet vergeten dat Turkije een heel grote informele sector heeft, waarin veel mensen werken (Commission, 2002). In landbouwgebieden is de werkloosheid significant lager. Deze schommelen er gemiddeld rond de 4 à 5 %. Hierin zijn er wel sterke seizoensschommelingen. De problemen hieromtrent zijn voornamelijk terug te vinden in de stedelijke gebieden, bij de jeugd en onder vrouwen. Aangezien Turkije een jonge bevolking heeft, vormt jeugdwerkloosheid een probleem dat niet verwaarloosd mag worden. Jeugdwerkloosheid is eveneens een probleem in de Toetreding-10. De jonge bevolking is juist de toekomst van het land, aangezien het na 2010 een heel hoge ratio zal hebben van actieve op totale bevolking. Het niet geven van kansen aan de jeugd zorgt voor economisch verlies en kans op sociale problemen. Tegelijkertijd wordt de informele stedelijke arbeidskrachten geschat op 30% tot 40% van het totaal (Hughes, 2004). De werkloosheid onder de vrouwen is voornamelijk het gevolg van politieke en sociale factoren. De reden van de stijging van de werkloosheid in 2001 en 2002 was de scherpe economische crisis, samen met de hervormingen in de banksector en in staatsbedrijven (Commission, 2002). Er is veel migratie van het armere platteland naar de meer welvarende stedelijke gebieden. Dit blijkt uit de sterk gestegen populatie van de steden en het ontstaan van krottenwijken rond de grote steden van Turkije (voornamelijk bij Ankara en Istanbul).. De grote steden kunnen de blijvende migratie niet langer verwerken. Turkse waarnemers verwachten voor de nabije toekomst nog steeds geen grote daling van de werkloosheid (Hughes, 2004).

Het is algemeen geweten dat Turkije een enorm hoge inflatie heeft gekend. Dit vertaalt zich in bijlage 8, waar de gemiddelde jaarlijkse wijzigingen van de HICP5 worden weergegeven. Het zijn vooral Turkije en Roemenië die opvallen door de enorm hoge inflatie aan het begin van dit decennium. Polen en Hongarije hadden toen ook een redelijk hoog niveau van inflatie, maar hebben deze sterk kunnen reduceren. Turkije kampt nog steeds met een inflatie van 8,1%, terwijl deze van de EU-25 slechts 2,2% bedraagt. De inflatie 5

Harmonised Indices of Consumer Prices

9

in zowel Roemenië als Turkije is over de laatste jaren significant gedaald. Ondanks deze positieve evolutie blijft de inflatie in Turkije hoog en volatiel. De persistent hoge inflatie is één van de grootste zwaktes van de Turkse economie geworden. Door politieke beslissingen inzake de stijging van de landbouwprijzen en de lonen in de publieke sector, steeg de inflatie nog sterk in 1997. In 1998 werden reeds maatregelen genomen om de inflatie aan te pakken. Bij loononderhandelingen kijkt men echter naar de inflatie van het verleden. Aangezien deze hoog is, blijft deze doorwerken. Dit zorgt bijgevolg voor persistent hoge inflatieverwachtingen. Zo kon de inflatie in 1999 niet echt verder dalen. In 2000 werd opnieuw getracht de inflatie te reduceren (onder andere via de lonen van de publieke sector aan inflatietargets proberen te linken). Onder andere de depreciatie van de Turkse wisselkoers zorgde voor een minder grote daling van de inflatie in 2002. Sedertdien is de inflatiedruk echter opnieuw kunnen verminderen, wat erop doet lijken dat de overheid het probleem van de inflatie heeft kunnen doorprikken. De overheid had als doel gesteld tegen eind 2002 een inflatie te hebben van 35%. Dit blijkt uit de data niet echt gelukt te zijn (Commission, 2002). In 2005 had men in het economisch hervormingsprogramma onder andere de bedoeling de inflatie in Turkije onder de 10% te brengen (Yazganarikan, 2003).

Bijlage 9 toont de comparatieve prijsniveaus aan voor de verschillende landen. Dit is de ratio tussen de koopkrachtpariteiten en de marktwisselkoers voor elk land. Wanneer de index van de comparatieve prijsniveaus hoger is dan 100 (met EU-25 = 100), dan is het corresponderende land relatief duur in vergelijking met de EU. Kroatië; Turkije, Bulgarije en Roemenië hebben elk een waarde onder deze 100 over de gehele periode waar data voorhanden is. Dit wil zeggen dat deze landen relatief goedkoop zijn in vergelijking met het gemiddelde van de EU.

Bijlage 10 toont aan dat Turkije te maken heeft met een hoge overheidsschuld. Deze bedraagt namelijk 80,1% van het Turkse BBP. Griekenland, Italië en België hebben echter een nóg hogere overheidsschuld (als percentage van het BBP). Kroatië, Bulgarije en Roemenië bevinden zich netjes onder het gemiddelde van de EU-25. Opvallend is echter dat de Turkse overheidsschuld sedert 1997 gestegen is, terwijl deze echter in veel landen gereduceerd werd. Turkije moet deze dus dringend afbouwen. De overheidsschuld is gestegen als gevolg van de financiële crisissen. Naast het grote tekort was er eveneens een grote invloed van de depreciatie, die het gewicht van de schuld in buitenlandse munteenheid deed stijgen met zo’n 17%. De kost van het redden van banken vergrootte nogmaals de overheidsschuld. Het aandeel van de korte termijn externe schuld in de totale externe schuld daalde gelukkig wel na de financiële crisis van 2001 (Commission, 2002). De hoge schuldgraad is deels het gevolg van de slechte werking van de publieke financiën. Enkele banken die failliet gingen waren in 1999 bijvoorbeeld overgenomen door de overheid. Niet alleen de stijging van de overheidsschuld, maar ook de contractie in het BBP zorgde voor een stijging

10

van de bovenvermelde ratio. Door al deze problemen heeft Turkije samen met het IMF een programma opgestart om verschillende fondsen af te schaffen, om staatsbedrijven te privatiseren en om hervormingen door te voeren in de financiële sector. De druk van buitenaf (door de EU) helpt om hiermee door te gaan (Lejour et al., 2004). Om de overheidsschuld te verminderen, zal Turkije jaarlijks een primair overschot moeten halen. Dit zal moeilijk zijn, aangezien het heel wat kosten te wachten staat om alle hervormingen door te voeren teneinde te kunnen toetreden tot de EU (Togan et al.; 2004).

Het tekort op de lopende rekening van Turkije is volgens Yazganarikan (2003) niet hoog vergeleken met deze van andere toegetreden landen. Aan de andere kant is het niveau van de buitenlandse schuld ongeveer 50% hoger dan deze van de tien laatst toegetreden lidstaten. Aangezien BDIs geen grote bron van financiering zijn, moet Turkije het tekort op de lopende rekening financieren via leningen aan het buitenland (Yazganarikan, 2003). Togan et al. (2004) wijzen echter wel op het gevaar van een betalingsbalanscrisis wanneer Turkije haar tekort op de lopende rekening niet onder de 5% van het BBP zou weten te houden. Voor 2003 vonden we reeds data van –3,3% (zie bijlage 11).

In bijlage 12 wordt de index van de aandelenprijzen van verschillende landen afgebeeld. De prijs van 1995 werd aan 100 gelijkgesteld. Tegen 2005 was deze index voor Turkije al verzeventigvoudigd ten opzichte van 1995. Daarmee is het koploper van Europa. We zien dat vooral de landen van de Toetreding-10 zich bovenaan de lijst bevinden. We bemerken eveneens de daling in de meeste indices in 2001. In veel van de oudste lidstaten van de Unie zet deze daling zich nog door tot in 2003, terwijl de Toetreding-10 zich sneller herstellen. Ook Turkije zet reeds vanaf 2002 het herstel in.

Bijlage 13 geeft de belastingen op de productie en de importen weer, verminderd met de subsidies. Deze worden als percentage van het BBP uitgedrukt. We zien dat dit bij Turkije een hoog percentage bedraagt, alsook bij Kroatië. Bij Turkije is deze bijna jaar na jaar gestegen, iets wat bij andere landen niet meteen terug te vinden is. Roemenië daarentegen bevindt zich onder het Europese gemiddelde. In 2003 bedroegen voor Turkije de belastingen op de productie en de importen, verminderd met de subsidies, 16,3% van het BBP. In België bijvoorbeeld is dit slechts 11,7%, terwijl het gemiddelde van de EU-25 in dat jaar op 12,1% lag.

Bijlage 14 geeft enkele algemenere indicatoren weer voor België, Bulgarije, Kroatië, Roemenië en Turkije. Deze worden door de UNCTAD voorgesteld omdat ze maatstaven zijn die kunnen peilen naar de ontwikkeling van een land. 67% van de Turkse bevolking woonde in 2003 in stedelijk gebied. Dit is een

11

gelijkaardig niveau als dat van Bulgarije, maar ligt echter ver onder dit van België. In Kroatië en Roemenië aan de andere kant woont er een kleiner deel van de bevolking in stedelijk gebied. De kindersterfte in Turkije is heel hoog vergeleken met de andere landen. Met een sterfte van 40 kinderen op 1000 levende geboortes ligt het ver boven de waarde in de andere landen. Roemenië en Bulgarije hebben echter ook nog een marge ter verbetering van deze indicator. Verrassend is dat Turkije redelijk goed scoort op het vlak van toegang tot drinkbaar water en tot aangepaste sanitaire voorzieningen. Voor respectievelijk 93% en 83% van de bevolking kan aan deze basisbehoefte voldaan worden. Roemenië scoort hier veel slechter op, met waarden die slechts de helft van de Roemeense bevolking bedragen. Bulgarije blijkt hierin sterk ontwikkeld te zijn. Data voor België en Kroatië zijn hier niet voorhanden. Het aantal telefoonlijnen in Turkije is van een redelijk niveau, rekening houdend met de grootte van het land. Per 1000 inwoners telt het land 26,8 telefoonlijnen. Het scoort hiermee zelfs beter dan Roemenië. België staat hierbij vooraan, gevolgd door Bulgarije en Kroatië. Bijna 40% van de Turkse bevolking heeft een gsm, wat erop wijst dat de basis gelegd is, maar dat er zeker nog ruimte is voor verbetering. Turkije biedt dus een grote markt aan voor telecomoperatoren en gsmverkopers. De telecommunicatie-infrastructuur is nog niet goed uitgebouwd in Turkije. In bijlage 15 zien we dat er in 2004 slechts 7% van de Turkse gezinnen thuis toegang had tot het internet. Daarmee bengelt Turkije samen met Bulgarije en Roemenië aan de staart van Europa. Het gemiddelde van de uitgebreide EU ligt op 43% van de gezinnen en dit gemiddelde stijgt sterk. Zeker op het vlak van het bezit van een computer loopt Turkije behoorlijk achter. Ongeveer 4,2% van de bevolking heeft een computer. In Roemenië schommelt dit rond de 10%, terwijl dit in België meer dan 30% bedraagt. Dezelfde resultaten kunnen teruggevonden worden bij het gebruik van het internet. Ondanks deze achterstand inzake telecommunicatie investeert Turkije er nog steeds weinig in. De investeringen in telecommunicatie zijn van ongeveer dezelfde grootte-orde als die van Bulgarije, Kroatië en Roemenië. Nochtans is Turkije een veel groter land, met een veel grotere populatie. België investeert bijvoorbeeld meer dan viermaal zoveel in telecommunicatie als Turkije. Ook op het vlak van geletterdheid scoort Turkije laag. 12% van de bevolking is er analfabeet, terwijl dit voor landen als Bulgarije, Kroatië of Roemenië slechts 2 à 3% is. Het niet kunnen lezen blijkt voornamelijk een probleem te zijn bij de vrouwelijk bevolking van Turkije. Dit heeft te maken met de Turkse cultuur en het geloof.

Heel opvallend is het grote verschil in de levenscondities, aangetoond door de HDI. De gemiddelde positie van de EU-25 is de 25ste plaats. Bulgarije vinden we terug op de 56ste plaats, Roemenië op de 69ste plaats.

12

Turkije staat op plaats 88 (naast Paraguay en Jordanië). De belangrijkste reden voor deze lage score is de score op de educatie-index. Daar scoort Turkije 20% lager op dan de rest. Turkije loopt dus sterk achter inzake opleiding (Quaisser et al., 2004). Bijlage 16 Het Turkse schoolsysteem is ouderwets, en bereidt de kinderen slechts voor op jobs die vroeger belangrijk waren. Vrouwelijke educatie, en dan nog vooral op het platteland, is een waar probleem. Ondanks de aandacht die dit probleem krijgt van onder andere de Wereldbank, is er hieromtrent nog veel werk aan de winkel. De bedrijfsleiders willen dat de schoolplicht met vier jaar verlengd wordt. Andere vinden het even belangrijk dat kinderen (en dan vooral in Koerdische streken) voldoende Turks kunnen vooraleer ze naar school gaan (Hughes, 2004). Het Wereld Economisch Forum (WEF) waardeert Turkije echter bijna evenwaardig als Bulgarije en Roemenië. Op sommige vlakken scoorde Turkije zelfs iets beter. (Quaisser et al., 2004).

Bijlage 17 toont het percentage van de mensen die een beschikbaar inkomen hebben die onder de armoedegrens ligt. Opnieuw vinden we Turkije bovenaan de lijst. Daar behoort iets meer dan een kwart van de bevolking tot deze groep. Ook Kroatië en Roemenië bevinden zich boven het Europese gemiddelde. Bulgarije kan zich handhaven op een niveau gelijkwaardig met dit van België. Deze data bevestigt dus het feit dat Turkije een grote, maar relatief arme bevolking kent.

Om de competitiviteit te vergelijken van de Turkse economie met die van de EU en andere kandidaatlidstaten, bekijken we de index van de groeicompetitiviteit (bijlage 18). Deze meet de capaciteit van een land om een langdurige groei te realiseren over middellange termijn. Turkije staat niet zo ver van Roemenië en Bulgarije gerangschikt. De minder goede notering van Turkije is voornamelijk het gevolg van haar onstabiel economisch klimaat. Wanneer deze stabiliseert, zal Turkije een veel groter groeipotentieel kunnen halen dan dat van Bulgarije en Roemenië (Quaisser et al., 2004).

3.2. Conclusie In dit hoofdstuk werden enkele indicatoren inzake economische ontwikkeling bekeken. Er zijn er echter veel meer, maar deze kunnen niet allemaal opgenomen worden. Het belangrijkste is te weten dat Turkije op veel vlakken minder goed scoort dan de rest van Europa. De toetreding van het land zal zorgen voor een grote toename van consumenten voor de EU, maar deze zullen relatief arm zijn. Het land haalt echter

13

hoge groeivoeten, maar deze zijn nog niet stabiel. De werkloosheid op zich is geen groot probleem bij de Turkse bevolking, het is eerder de verdeling ervan. Het blijken voornamelijk jongeren, vrouwen en inwoners van stedelijke gebieden te zijn die een grote mate van werkloosheid kennen. Deze werkloosheid zou kunnen zorgen voor migratiestromen, wat verder in deze scriptie nog aan bod komt. Turkije heeft daarnaast ook een hoge overheidsschuld en hoge inflatie. Deze laatste is aan het dalen, maar om de overheidsschuld te reduceren zullen nog veel maatregelen genomen moeten worden. De algemene indicatoren inzake levensstandaarden in Turkije wijzen erop dat het land op bepaalde gebieden onderontwikkeld is. Zeker qua educatie zal de Turkse regering moeten ingrijpen. Desondanks is het land vaak niet zo verschillend van Bulgarije of Roemenië. De economische situatie in Turkije schept dus eigenlijk geen onoverbrugbare problemen voor lidmaatschap.

14

4. Synchronisatie economische cycli Na het bekijken van economische situatie van Turkije, wordt in dit hoofdstuk de synchronisatie van de economische cyclus met deze van de EU van naderbij bekeken. Loopt de economische cyclus van Turkije gelijk met deze van de EU-lidstaten of is er hier een grote asymmetrie te vinden? Dit is belangrijk om te weten aangezien de Unie bepaalde regels en targets oplegt die gevolgd moeten worden. Wanneer beide economieën teveel zouden verschillen, zou een Europees beleid wel eens voor problemen kunnen zorgen voor de Turkse economie (Berument et al., 2005). Eerst worden enkele eerder gevoerde studies besproken. Daarna wordt dit aan de hand van enkele eigen berekende correlaties eens onderzocht. Tenslotte worden de resultaten samengevat.

4.1. Literatuurstudie Berument et al. (2005) onderzochten de synchronisatie op korte termijn van de Turkse economische cycli met deze van de EU-lidstaten. Dit werd aan de hand van een cross-correlatie van de Industriële Productie (IP) voor de periode tussen 1988 en 2003 gedaan voor een aantal landen (zie bijlage 19). Daarbij kwamen ze tot de conclusie dat Turkije in de geobserveerde periode een contracyclisch karakter had ten opzichte van een groot deel van de EU-lidstaten en van de eurozone in het algemeen. Turkije vertoont in deze studie enkel een procyclisch karakter met de VS, Japan, België, Portugal, Noorwegen en de geaggregeerde industriële landen. De hoogste positieve correlatie wordt gevonden met Belgie (+12%). De correlatie tussen de IP van Turkije en die van de EU bedraagt –43% (Berument et al., 2005). Dit impliceert dat wanneer de EU zich in een recessie bevindt, Turkije het eerder goed doet. Dit wil eveneens zeggen dat beide regio’s een verschillend economisch beleid nodig hebben. Indien eenzelfde beleid wordt toegepast, zou volgens dit resultaat de volatiliteit in de Turkse economie nog versterkt worden (Berument et al, 2005, p. 19.). Algemeen blijkt de Turkse IP contracyclisch te zijn met de IP van de meeste EUlidstaten. Dit betekent dat het gemeenschappelijk economisch beleid van de EU -bedoeld om de volatiliteit van de output te verminderen - eigenlijk het omgekeerde effect zou hebben. Dit kan voor problemen zorgen inzake integratie met de EU op korte tot middellange termijn. Uit hun onderzoek bleek dat de IP van de VS tien maanden voorloopt op deze van Turkije. Interessanter is echter deze relatie tussen Turkije en Duitsland. Duitsland blijkt hieruit de IP van Turkije vooraf te gaan met een periode van vijf maanden. De IP van Turkije en die van de eurozone blijken simultaan contracyclisch te zijn.

15

In de beschouwde periode heeft Turkije echter drie grote financiële crisissen gekend (Berument et al, 2005, p. 17.). Er was er één in april 1994, november 2000 en februari 2001. Deze zullen waarschijnlijk een effect gehad hebben op de eerder ontdekte correlaties met de verschillende lidstaten. Wanneer men rekening houdt met deze financiële crisissen, bekomt men andere resultaten (zie bijlage 20). Wanneer de data van tijdens de crisissen weggelaten wordt, is de IP van Turkije procyclisch verbonden met die van de eurozone. Dit impliceert dat de financiële crisissen de richting van de gevonden verbanden doet wijzigen. Daarom is het belangrijk voor de synchronisatie van de economische cycli van Turkije en de EU om deze crisissen te voorkomen en een beleid te voeren dat de economie stabiliseert.

Er is geen echte reden om aan te nemen dat de economische cycli van landen over lange termijn zomaar zouden gaan synchroniseren. Het BBP van verschillende landen hoeft dus niet noodzakelijk co-integratie te vertonen. Sayek et al. (2002) voerden hieromtrent onderzoek uit aan de hand van jaargegevens van de groeivoet van het BBP. Ze kwamen tot de conclusie dat de Turkse groeivoet niet significant gecorreleerd was met deze van de EU, zelfs niet wanneer ze enkel keken naar de groeivoet van de grootste individuele lidstaten. Er was enkel een correlatie te vinden tussen de Turkse groeivoet en die van de VS. Wanneer ze hun periode in twee delen opsplitsten, bekwamen ze evenwel een ander resultaat. In hun tweede periode (1974 – 1997) werd de correlatie tussen Turkije en de VS niet significant verschillend van nul, terwijl de correlatie met Duitsland, Frankrijk en Italië negatief werd. Wanneer gekeken werd naar de kwartaalgegevens, waren alle correlaties tussen Turkije en de EU negatief, terwijl de correlaties tussen de lidstaten onderling bijna allemaal een positief teken hadden (Sayek et al., 2002).

De EU blijkt als eenheid verrassend genoeg geen significante invloed te hebben op de situatie in Turkije (Sayek et al., 2002). Het enige land dat een invloed uitoefent inzake de groeivoet van het BBP blijkt Duitsland te zijn. De redenen hiervoor zijn de sterke band die beide landen hebben. Eveneens verrassend is dat de wereldprijs van olie geen significante invloed heeft op de Turkse groeivoet, terwijl de olieprijs algemeen gezien wél een grote invloed heeft op de groeivoet van het BBP in de rest van de wereld. Enkel de tweede olieschok had wel een negatieve invloed op de Turkse economie. Dit kan echter vertekend zijn aangezien Turkije toen reeds in een politieke en economische crisis zat.

Sayek et al. (2002) besluiten dat de Turkse economische cyclus niet gesynchroniseerd zou zijn met die van de EU. Als er dan al een verband zou bestaan, dan blijkt het nog Turkije te zijn dat voorloopt op de Europese cycli. De Europese en Turkse groeivoeten van het reëel BBP zijn zeker niet positief

16

gecorreleerd. Er blijkt geen causaliteit te bestaan tussen Turkse en Europese cycli, evenmin tussen Turkse en Duitse cycli. De SVAR analyse toonde aan dat er een licht significant effect van inkomensoverdrachten vanuit Duitsland bestaat, maar dit is niet genoeg om voor synchronisatie tussen beide landen te zorgen (Sayek et al., 2002). De inkomensoverdrachten worden verder nog onder het hoofdstuk migratie vernoemd.

Het is verrassend dat er zo weinig synchronisatie is tussen de Turkse en Europese cycli. Men zou verwachten dat dit wel het geval zou zijn gezien de hoge mate van handel tussen beide regio’s, de vele Turkse inwijkelingen in de EU en het aandeel van de BDI-stromen vanuit Europa. De Turkse exporten betreffen echter voornamelijk inkomens-inelastische goederen, wat ervoor zorgt dat de overdracht via de handel verminderd wordt (Sayek et al., 2002). De ongelijkheid tussen de Turkse en Europese cycli zou voornamelijk het gevolg zijn van vele binnenlandse en regionale schokken die Turkije, maar niet de EU treffen. Binnenlandse economische, politieke en financiële schokken zijn hier een voorbeeld van, alsook tekortkomingen van het beleid en plaatselijke oorlogen6. Ook Flam (2003) zegt dat de meeste oorzaken van instabiliteit van de Turkse economie binnen de Turkse grenzen terug te vinden zijn.

De monetaire integratie heeft ervoor gezorgd dat de lidstaten van de EU onderling wel sterk verbonden zijn. De landen van de eurozone zijn onderling veel sterker verbonden dan de Toetreding-10. Gedurende de laatste tien jaar zijn de economische cycli in de lidstaten echter niet veel dichter naar elkaar toegekomen (Camacho, 2004).

Flam (2003) vergelijkt de economische cycli van Turkije met die van Griekenland, Portugal en Spanje. Daarvoor maakte hij gebruik van maandelijkse data van de IP. De bedoeling was om te kijken of economische cycli van de landen bepaald werd door buitenlandse cycli. De schatting en vergelijking werd gedaan voor een voldoende lange periode, zodanig dat de effecten van de toetreding van deze landen kon worden nagegaan. Toetreding tot de EU zou de economische cycli van een land met die van haar lidstaten synchroniseren (Flam, 2003). Voor Portugal en Spanje is de volatiliteit van de cycli niet significant verminderd na de toetreding tot de EU in 1986. Dit blijkt wel het geval geweest te zijn voor Griekenland. Verrassend is dat Griekenland en Portugal een veel grotere volatiliteit vertonen dan Turkije. De cyclus van Spanje is gecorreleerd met die van de EU-9, zeker in de jaren ‘90. Dit is niet het geval bij de cycli van de andere bestudeerde landen.

6

Voorbeelden hiervan zijn onder andere de Iran-Irak oorlog, de Golfoorlog en de PKK-guerrillacampagne

17

Het lijkt alsof de Turkse economische cyclus heel volatiel en asymmetrisch is ten opzichte van de internationale economie. Dit is logisch, gezien haar relatief lage openheidsgraad (Flam, 2003). Nochtans is de Portugese economische cyclus nóg volatieler te noemen en zijn de Griekse en Portugese cycli ook nog eens meer asymmetrisch ten opzichte van de EU.

4.2. Eigen berekening De bedoeling van dit hoofdstuk is nagaan of de economische cyclus van Turkije gecorreleerd is met deze van de EU-lidstaten. Zelf trachten we dit te doen door te kijken naar de jaarlijkse outputgap van de regio’s. Alle data inzake IP werd gehaald uit DATASTREAM en OECD Economic Outlook 78 database. Voor de outputgap te berekenen hebben we echter nood aan de potentiële output van elk land. Voor Turkije is deze echter niet beschikbaar. Daarom passen we de Hodrick-Prescott filter in Eviews 4.1 toe op de data van het BBP van Turkije7. Zo kunnen we de trend ontdekken die we dan als potentiële output beschouwen. Door telkens de afwijking van het actuele BBP te nemen ten opzichte van de het potentiële BBP kunnen we achterhalen of de economie zich in hoog- of in laagconjunctuur bevindt. De outputgap van Turkije en van de EU-25 zijn op deze manier berekend. De outputgap van de eurozone komt uit OECD Economic Outlook 78 database. Alle gebruikte data zijn terug te vinden in bijlage 21.

Wanneer de verkregen outputgap van Turkije vergeleken werd met de outputgap van andere regio’s werden volgende resultaten bekomen8. In de periode tussen 1995 en 2004 was Turkije duidelijk negatief gecorreleerd met zowel de EU-25 als met de eurozone (zie tabel 1). Dit is in lijn met resultaten van andere papers, waaruit blijkt dat de economische cyclus van Turkije en de EU niet gesynchroniseerd verlopen.

Tabel 1: Correlatiematrix tussen de outputgap (1995 – 2004) OG_EU25

OG_EURO

OG_TURK

OG_EU25

1.000000

0.926797

-0.525351

OG_EURO

0.926797

1.000000

-0.452263

OG_TURK

-0.525351

-0.452263

1.000000

Bron: Eigen berekening

7

De Wereldbank paste deze methode toe om de potentiële output te berekenen voor Portugal. De outputgap van zowel de EU-25 als van de eurozone werden opgenomen als test. De correlatie tussen beide wordt redelijk groot verwacht, aangezien de EU-25 de eurozone omvat. Met een correlatie van bijna 0.93 blijken deze sterk positief gecorreleerd te zijn, wat beantwoordt aan de logica. 8

18

In tweede instantie wordt de periode nu uitgebreid naar jaargegevens voor de periode 1988 tot 2004. Tevens worden meer landen opgenomen. Tabel 2 toont de corresponderende correlatiematrix tussen de outputgap van Duitsland, de eurozone, Frankrijk, het totaal van alle OECD-leden, Turkije en het Verenigd Koninkrijk. Wat meteen opvalt is dat er enkel bij Turkije er negatieve correlaties te vinden zijn. Vooral Duitsland en Frankrijk zijn sterk positief gecorreleerd met de eurozone, wat niet onlogisch is. Onderling zijn beide landen ook sterk positief gecorreleerd. Turkije daarentegen is met elk van de vernoemde landen negatief gecorreleerd, in het bijzonder met Duitsland, Frankrijk en de geaggregeerde eurozone. Dit wordt ook in andere literatuur teruggevonden.

Tabel 2: Correlatiematrix tussen de outputgaps voor de periode 1988 – 2004 OP_ OP_ DUITSLAND EUROZONE OP_DUITSLAND 1.000000 0.940682 OP_EUROZONE 0.940682 1.000000 OP_FRANKRIJK 0.920357 0.943129 OP_TOTOECD 0.754643 0.812467 OP_TURK -0.276109 -0.260676 OP_UK 0.378175 0.515554

OP_ FRANKRIJK 0.920357 0.943129 1.000000 0.663606 -0.356233 0.293327

OP_ TOTOECD 0.754643 0.812467 0.663606 1.000000 -0.005163 0.792293

OP _TURK -0.276109 -0.260676 -0.356233 -0.005163 1.000000 -0.033892

OP _UK 0.378175 0.515554 0.293327 0.792293 -0.033892 1.000000

Bron: Eigen berekening De synchronisatie van economische cycli kan ook nagegaan worden via de IP van verschillende landen. Camacho et al. (2004) werkten met de logaritme van de industriële productie om economische cycli te analyseren. Ze stelden echter dat werken via de IP niet optimaal is, aangezien deze enkel naar de aanbodszijde van de economie kijkt. Dat er in de literatuur zo vaak gebruik gemaakt wordt van de IP als leidraad voor het meten van synchronisatie komt voornamelijk door de betere beschikbaarheid van data over deze maatstaf (Berument et al., 2005).

Aan de hand van de kwartaalgegevens van de IP van Duitsland, Turkije, de EU-12 en de EU-15 hebben we de synchronisatie trachten na te gaan voor de periode tussen 1988 en 2005 (zie bijlage 22). Naar analogie met de berekening van de outputgap van Turkije eerder, wordt hier gekeken naar de afwijking van de IP van zijn langetermijntrend. Via de Hodrick-Prescott-filter in Eviews 4.1 werd deze trend berekend, waarvan we dan de relatieve afwijking namen met de echte IP voor elk kwartaal. De correlaties tussen verschillende landen staan afgebeeld in tabel 3. Opnieuw zien we dat de correlatie van Turkije met de overige landen enorm laag is. Duitsland werd mee opgenomen gezien de belangrijke relatie tussen deze en Turkije. Er blijkt echter geen duidelijk verband te zijn tussen beide. Turkije en de EU blijken dus niet

19

door dezelfde factoren te worden beïnvloed, zoals onder andere Flam (2003) reeds eerder stelde.

Tabel 3: Correlatiematrix tussen (IP-HP)/(HP) voor Turkije, Duitsland, EU-12 en EU-15 (1988 – 2005) IPGAPDUI IPGAPEU12 IPGAPEU15 IPGAPTURK IPGAPDUI

1.000000

0.448491

0.382296

0.089039

IPGAPEU12

0.448491

1.000000

0.988600

0.090236

IPGAPEU15

0.382296

0.988600

1.000000

0.091093

IPGAPTURK

0.089039

0.090236

0.091093

1.000000

Bron: Eigen berekening Een vierde berekening werd gemaakt inzake de correlatie van de groeivoeten van de IP van deze regio’s. Van de maandelijkse IP van elke regio werd de groeivoet berekend (zie bijlage 23) en deze werden op elkaar gecorreleerd. De groei van de Turkse IP is positief gecorreleerd met deze van de EU en Duitsland (tabel 4). De correlatie is echter niet hoog te noemen. Daar waar Duitsland een correlatie met de EU-15 behaalt van meer dan 90%, blijft Turkije met de EU-15 op ongeveer 40% steken. De Turkse groei van de IP is dus eveneens niet volledig gesynchroniseerd met de EU. Dit bevestigt de stelling van Sayek et al. (2002) dat de Turkse cycli nog steeds niet naar die van Europa toegaat.

Tabel 4: Correlatie tussen de maandelijkse groeivoeten van de industriële productie (in volume, niet-seizoensgezuiverd) GRIPDUIT

GRIPEU12

GRIPEU15

GRIPTURK

GRIPDUIT

1.000000

0.875823

0.901206

0.414369

GRIPEU12

0.875823

1.000000

0.994088

0.376391

GRIPEU15

0.901206

0.994088

1.000000

0.401345

GRIPTURK

0.414369

0.376391

0.401345

1.000000

Bron: Eigen berekening

20

4.3. Besluit In dit hoofdstuk werd gekeken hoe de economische cyclus van Turkije gesynchroniseerd is met deze van de EU. Dit is van belang om te weten of Turkije een gelijkaardig economisch beleid van de EU moet hebben of juist niet.

Uit het onderzoek van Berument et al. (2005) bleek dat de relatie tussen de Turkse en de Europese economische cycli contracyclisch is, wat kan suggereren dat de aanpassing van Turkije aan de EU moeilijk zal verlopen op korte termijn. Wanneer men echter de financiële crisissen buiten beschouwing laat, verandert de relatie naar een procyclisch karakter. Dit wil dus zeggen dat deze crisissen de richting van de onderzochte relaties significant doet veranderen. In dit geval zou er dus geen probleem zijn qua synchronisatie. Daarom blijkt de preventie van crisissen en een beleid dat de macro-economische stabiliteit verbetert van groot belang te zijn voor de synchronisatie van de economische cycli van de Turkse en de Europese economie. De divergentie tussen beide cycli blijkt niet te verminderen. Dit zorgt er wel voor dat Turkije meer winst zal hebben wanneer het toetreedt tot de Europese gemeenschappelijke markt. Aan de andere kant verhoogt het de kost voor Turkije om toe te treden tot de EMU, waardoor de wenselijkheid hiervan voor beide partijen vermindert. Een toetreding van Turkije tot de EMU zou ervoor kunnen zorgen dat beide cycli meer gesynchroniseerd verlopen. Deze zou namelijk voor meer economische stabiliteit en discipline zorgen in de Turkse economie. De diversiteit zorgt er wel voor dat Europese beleggers kunnen diversifiëren door, naast in de EU, ook in Turkije te investeren.

Uit eigen onderzoek bleek de outputgap van Turkije niet positief gecorreleerd te zijn met deze van de EU. Dit bevestigt dat Turkije een economische cyclus heeft die niet verloopt zoals die van de EU. Ook via de industriële productie kwam men tot het besluit dat Turkije een economische cyclus heeft die nog niet gesynchroniseerd verloopt met deze van de EU. De Turkse economie blijkt dus voornamelijk bepaald te worden door schokken van binnenuit. Deze beïnvloeden bijgevolg niet de EU, waardoor beide cycli niet synchroon verlopen. Deze situatie kan echter wijzigen na verloop van tijd. Vooral monetaire integratie zorgt voor een convergentie van cycli.

21

5. Financiële Integratie van Turkije in de EU

Nu we weten hoe de economische cycli tussen Turkije en de EU verlopen, is het interessant om te kijken in welke mate Turkije financieel geïntegreerd is met Europa. Financiële integratie kan via een aantal maatstaven bekeken worden.

Een eerste maatstaf om te kijken hoe geïntegreerd financiële markten zijn, is te kijken naar de evolutie van de intrestvoeten (Adam et al., 2002). In grafiek 1wordt de interbankrente voor een aantal EU-lidstaten en Turkije weergegeven (zie bijlage 24). Het is opvallend dat de Turkse interbankrente op een veel hoger niveau ligt. Er valt wel een convergentie waar te nemen, de rente daalt snel. Toch zal het nog een tijdje duren vooraleer de Turkse interbankrente op het niveau van deze van de EU zal raken.

Grafiek 1: Evolutie rente interbankmarkt Evolutie rente interbankmarkt 60 50 (%)

40 30 20 10

jaartal

jan/06

jan/05

jan/04

jan/03

jan/02

jan/01

jan/00

jan/99

jan/98

jan/97

jan/96

0

België Denemarken Frankrijk Duitsland Griekenland Ierland Italië Nederland Spanje Zweden Verenigd Koninkrijk Turkije

Een andere klassieke test voor financiële integratie is gebaseerd op de theorie van Feldstein-Horioka uit 1980. Wanneer markten perfect financieel geïntegreerd zijn, zouden de nationale besparingen niet meteen effect hoeven te hebben op de nationale investeringen. Perfecte kapitaalmobiliteit zorgt er dan voor dat er geen belemmeringen zijn om in het buitenland te investeren. De correlatie tussen nationale besparingen en investeringen zou bijgevolg niet hoog mogen zijn. Een kleine test toont aan dat deze in Turkije inderdaad

22

niet zo hoog is (zie tabel 5). Hiervoor namen we de jaarlijkse gegevens van de bruto nationale besparingen en de bruto vaste investeringen (beide als percentage van het BBP) voor Turkije vanuit Datastream (zie bijlage 25). Deze maatstaf is echter niet optimaal. Onder andere zegt het niets over welke markt minder geïntegreerd is. Aan de resultaten van deze test mag dus niet teveel aandacht geschonken worden (Adam et al., 2002).

Tabel 5: Correlatie tussen nationale besparingen en investeringen (1987 – 2003) INV_TURK SAV_TURK INV_TURK

1.000000

0.471303

SAV_TURK

0.471303

1.000000

Bron: Datastream en eigen berekening

Wanneer markten financieel geïntegreerd zijn is er perfecte correlatie tussen de groei van de consumptie (Adam et al., 2002). Deze groei hangt enkel af van gemeenschappelijk schokken. De theorie hierachter bestaat eruit dat geïntegreerde financiële markten toestaan om risico’s te spreiden over de verschillende markten. Daarom zou de consumptiegroei in zo’n markten perfect gecorreleerd moeten zijn. Wijzigingen in de groei zouden dan enkel nog bepaald worden door een gemeenschappelijke schok. Veel studies hebben zich ondermeer via deze maatstaf laten leiden om financiële integratie na te gaan. Wij hebben hier de jaarlijkse consumptiegroei voor de periode 1996 tot 2005 genomen voor Turkije, de EU-25 en de EU15 (zie bijlage 26). De correlaties zijn terug te vinden in tabel 6. We zien dat Turkije negatief gecorreleerd is inzake consumptiegroei met zowel de EU-15 als de uitgebreide EU. Deze laatste twee zijn quasi perfect gecorreleerd, wat volgens de theorie wijst op bijna perfecte financiële integratie tussen deze regio’s. Dit is logisch aangezien de belangrijkste landen in beide groepen zitten. Turkije is volgens deze test dus niet financieel geïntegreerd met de EU.

Tabel 6: Correlatie tussen consumptiegroei (1996 – 2005) CONS_EU15 CONS_EU25 CONS_TURK CONS_EU15

1.000000

0.995028

-0.199372

CONS_EU25

0.995028

1.000000

-0.238645

CONS_TURK

-0.199372

-0.238645

1.000000

Bron: Datastream en eigen berekening

23

In Tabel 7 staan de correlaties tussen de aandelenbeurzen van België (Bel-20), Frankrijk (CAC-40), Duitsland (DAX-40), de Euronext-100, de beurs van Groot-Brittannië (FTSE-100) en van Turkije (ISE100). Daarvoor gebruikten we maandgegevens over de periode 2000 tot begin 2006 (zie bijlage 27). Opnieuw zien we hier de Turkse beurs uit de boot vallen. Het is enkel met de BEL-20 licht gecorreleerd. Voor de Franse, Duitse en Europese beurs zien we zelfs een negatief teken. De Franse, Duitse en Britse beurs zijn in hoge mate gecorreleerd met de Euronext-100. De Bel-20 is er ook mee gecorreleerd, maar in een mindere mate. Dit heeft eveneens veel te maken met de structuur van de aandelenbeurzen. De Bel-20 heeft bijvoorbeeld een zwaarder financieel gewicht.

Tabel 7: Correlatiematrix van de aandelenbeurzen BEL20

CAC40

DAX40

EURONEXT 100

FTSE100

ISE100

BEL20

1.000000

0.701342

0.683769

0.715217

0.779425

0.552578

CAC40

0.701342

1.000000

0.980758

0.997787

0.983133

-0.007535

DAX40

0.683769

0.980758

1.000000

0.980432

0.962139

-0.048342

EURONEXT100

0.715217

0.997787

0.980432

1.000000

0.983785

-0.021226

FTSE100

0.779425

0.983133

0.962139

0.983785

1.000000

0.090163

ISE100

0.552578

-0.007535

-0.048342

-0.021226

0.090163

1.000000

Bron: Datastream en eigen berekening

Tabel 8: correlatie tussen de groei van de aandelenbeurzen GROEI_ BEL

GROEI_ CAC

GROEI_ GROEI_ GROEI_ DAX EURONEXT FTSE

GROEI_ ISE

GROEI_BEL

1.000000

0.704265

0.428337

0.754468

0.740919

0.274111

GROEI_CAC

0.704265

1.000000

0.415615

0.989613

0.850977

0.543601

GROEI_DAX

0.428337

0.415615

1.000000

0.423897

0.325217

0.119644

GROEI_EURONEXT

0.754468

0.989613

0.423897

1.000000

0.877251

0.522080

GROEI_FTSE

0.740919

0.850977

0.325217

0.877251

1.000000

0.462625

GROEI_ISE

0.274111

0.543601

0.119644

0.522080

0.462625

1.000000

Bron: Datastream en eigen berekening

In tabel 8 staan de correlaties tussen de groeivoeten van de aandelenbeurzen over de periode 2000 tot 2006 (bijlage 28). Opnieuw valt op dat Turkije, alsook de Duitse beurs een groei hadden die slechts in lichte

24

mate gecorreleerd waren met de rest van Europa. De beurs van Parijs bleek qua groei het best overeen te stemmen met die van Europa. Er vallen echter reeds hogere correlaties op te merken dan wanneer gewoon het niveau van de index met elkaar vergeleken wordt.

Neaime (2002) onderzocht de financiële integratie van bepaalde markten op regionaal en internationaal niveau. Ze kwamen tot de conclusie voor Turkije dat de aandelenbeurs van Turkije volgroeid was en gecorreleerd is met de financiële markten van de wereld. Op het vlak van regionale financiële integratie was er minder bewijs hiervoor te vinden. De beurs van Istanbul is reeds geïntegreerd met de rest van de wereldmarkten op lange termijn. Er is tevens sterke aanwijzing dat er belangrijke effecten op korte termijn zijn die van de belangrijkste aandelenmarkten van de wereld uitgaan op die van Turkije. In Turkije is er een hoge groeivoet in de marktkapitalisatie op te merken in vergelijking met andere landen in de regio (Neaime, 2002). Dit is onder andere het gevolg van de plannen voor massale privatisaties door te voeren. Ook de extensieve verkoop van overheidsactiva aan private bedrijven werkt dit in de hand. Daarnaast zijn er ook veel inspanningen gedaan om de efficiëntie en de liquiditeit van de aandelenmarkt te verbeteren. De liquiditeitsratio’s zijn sterk gestegen tussen 1989 en 1999. Uit hun onderzoek bleek dat de Amerikaanse en Britse aandelenbeurzen significante effecten hadden die van Turkije, terwijl effecten van de beurs van Parijs geen significante invloed hadden op de beurs van Istanbul. Dit wordt door de auteurs verklaard door het feit dat de culturele, financiële en economische relaties tussen Turkije en de VS en Groot-Brittannië veel hoger zijn dan de relaties met Frankrijk. Turkije heeft inspanningen gedaan om haar aandelenbeurs meer open te maken en haar financiële markten te liberaliseren. Desondanks blijkt de Turkse financiële markt niet zo sterk geïntegreerd te zijn met die van de rest van het Midden-Oosten.

Internationale investeerders hebben volledige toegang tot de aandelenbeurs van Istanbul. Dit heeft ervoor gezorgd dat er een significante groei was in deze aandelenbeurs. Terwijl wordt echter gevreesd dat hierdoor het potentieel tot diversificatie geleidelijk aan zal verminderen. Dit maakte het juist zo interessant voor internationale investeerders (Neaime, 2002).

Gestegen financiële integratie zorgt voor veel voordelen voor de investeerders, aangezien een meer liquide kapitaalmarkt zorgt voor een lagere kost voor bedrijven om aan kapitaal te geraken. Ook internationale financiële instellingen zullen sneller gaan aankloppen bij de Turkse financiële markt om zo hun portefeuille te diversifiëren. Dit zal zorgen voor voordelen uit kapitaalinstromen (Neaime, 2002).

25

Er zijn duidelijke bewijzen gevonden van een nauw verband tussen de ontwikkeling van de financiële markt van een regio en haar economische groei. De EU is heel actief geweest inzake financiële liberalisatie. Haar Financiële Diensten Actieplan9 heeft de integratie van de financiële markten een duw in de rug gegeven (EU Monitor, 2004).

De Turkse banksector is fragieler dan die van de andere lidstaten (zie tabel 9). Het verschil met de Toetreding-10 is echter niet zo groot. Turkije kan financieel sterker worden wanneer het haar kredietwaardigheid opkrikt (EU Monitor, 2004). Inzake bankregulering en supervisie heeft Turkije de laatste jaren veel progressie gemaakt. Institutionele veranderingen zoals de oprichting van een onafhankelijke toezichthouder op het bankwezen heeft de algemene regelgeving sterk verbeterd. Via de bankwet probeert de Turkse overheid de regelgeving in lijn te brengen met de standaarden van de EU (EU Monitor, 2004). Wanneer men de openheid van de banksector bekijkt, is het marktaandeel van buitenlandse banken nog steeds heel laag in Turkije in vergelijking met andere toegetreden lidstaten (EU Monitor, 2004). Nochtans zijn er een aantal belangrijke internationale banken de markt ingetreden over de voorbije jaren. Een combinatie van verbeterde regelgeving en betere economische situatie zouden over langere termijn leiden tot een sterk gestegen niveau van buitenlandse participatie. Dit zou de algemene stabiliteit van de sector ten goede moeten komen (EU Monitor, 2004).

Tabel 9: Rating van de financiële sterkte van de banksector volgens Moody Land

Rating

Turkije

D-

Roemenië

D-

Bulgarije

D

Polen

D+

Hongarije

C-

Tsjechië

C-

.Bron: Moody’s

9

FSAP (Financial Services Action Plan)

26

Het is moeilijk om te weten te komen of Turkije reeds genoeg financieel geïntegreerd is met de EU. Zowel de correlatie tussen de consumptiegroei, de correlatie tussen besparingen en investeringen en de evolutie van de interbankrente wijzigen niet eenduidig op een voldoende mate van financiële integratie. Ook de correlatie tussen de aandelenbeurzen en tussen de groei ervan stelt dat Turkije nog achterloopt inzake financiële integratie. Neaime (2002) echter stelde dat de Turkse aandelenbeurs wel voldoende financieel geïntegreerd was met de internationale beurzen. Enkel op het vlak van regionale integratie liet Turkije te wensen over. Turkije heeft een zwakke banksector, maar ook op dit vlak heeft het land veel hervormingen doorgevoerd. De situatie in deze sector is dan ook aan het verbeteren. Financieel blijkt Turkije bijgevolg nog niet volledig geïntegreerd te zijn. Het is echter op de goede weg.

27

6. Handel Nadat we Turkije economisch geplaatst hebben, de economische cyclus met die van de EU vergeleken hebben en gekeken hebben of Turkije zich reeds financieel geïntegreerd heeft met de EU, gaan we over naar de studie omtrent de handel. Dit omvat vele aspecten. Allereerst beginnen we dit hoofdstuk met een korte bespreking van de situatie van de handel in Turkije. Daarna bekijken we hoe de structuur van de Turkse economie in elkaar steekt. Deze zal namelijk gevolgen hebben op het handelspatroon dat het land heeft. Dit wordt besproken in de daaropvolgende paragraaf. Vervolgens bekijken we de intraindustriehandel (IIH) dat Turkije voert met de EU. Daarna worden de verwachte effecten van de toetreding tot de interne markt (als gevolg van de toetreding tot de EU) besproken. In de laatste paragraaf vatten we de globale visie op de handel samen.

6.1. Bespreking handel Tot rond de jaren ‘80 was Turkije een redelijk gesloten economie. Maar door de verandering van het beleid, werd het land meer opengesteld. (Flam, 2003). De ratio van handel op BBP wordt vaak gesteld een goede indicator te zijn van de openheid van een land. Deze ratio bedraagt voor Turkije in 2004 55,0% (zie bijlage 29).De ratio’s inzake openheid van de economie zijn over de laatste decennia gestegen voor Turkije (Lejour et al., 2004).

Tabel 10: Plaatsing van Turkije in de wereldhandel Rangschikking in wereldhandel voor 2004

Exporten

Importen

Goederen

34ste

22ste

Commerciële diensten

26ste

37ste

Handel exclusief de intra-EU handel

22ste

14de

Commerciële diensten exclusief de intra-EU handel

14de

23ste

Bron: Wereldhandelsorganisatie

Uit tabel 10 merkt men dat Turkije relatief meer goederen importeert. Het behaalt telkens een hogere positie aan de importzijde van deze categorie. Het omgekeerde is dan weer waar bij de diensten. Daar

28

scoort Turkije relatief beter aan de exportzijde. De handel in diensten is echter minder belangrijk dan deze in goederen. Dit impliceert dus dat er een negatieve handelsbalans verwacht wordt.

Tabel 11: Jaarlijkse groei van de export en import van goederen en diensten voor Turkije Jaarlijkse wijziging (%)

1995 – 2004

2003

2004

Reëel BBP

4

6

9

Export van goederen en diensten (volume)

12

16

8

Import van goederen en diensten

11

27

29

Bron: Wereldhandelsorganisatie

Heel opvallend is de sterke stijging van de importen over de laatste jaren. Ondanks de gelijkaardige gemiddelde groeivoet van export en import over de periode 1995 – 2004, is het verschil opmerkelijk. Uit de tabel 11 kunnen we nogmaals zien dat de Turkse economie over de laatste tien jaar gemiddeld sterker gegroeid is dan die van de EU. Over dezelfde periode haalt de EU slechts een gemiddelde groeivoet van 2%, wat maar de helft is van die van Turkije (zie bijlage 6). De exporten en importen stijgen sneller dan het BBP, wat erop wijst dat Turkije een meer open economie aan het worden is.

Tabel 12: Afkomst en bestemming van handel met Turkije Export naar

Aandeel (in %)

Import vanuit

Aandeel (in %)

EU-25

55,3

EU-25

46,6

VS

7,7

Rusland

9,3

Rusland

2,9

VS

4,9

Irak

2,9

China

4,6

Israël

2,1

Zwitserland

3,5

Bron: Wereldhandelsorganisatie

Wanneer we kijken naar de voornaamste handelspartners van Turkije zien we dat het land meer dan de helft van haar exporten naar de EU uitvoert (zie tabel 12). Het gaat om een aandeel van 55,3%. De EU is dus levensbelangrijk voor Turkije. Ver daarachter komen de Verenigde Staten (met 7,7%), Rusland, Irak en Israël. Aan de importzijde merken we ongeveer dezelfde situatie. Het aandeel van de EU-25 is iets

29

gedaald, maar is nog steeds heel hoog. 46,6% van haar importen haalt Turkije vanuit de EU, gevolgd door Rusland (toch ook bijna 10%), de VS, China en Zwitserland.

Tabel 13: Uitsplitsing van totale export en import naar productgroep Export Turkije

Import Turkije

Export EU Import EU

Landbouwproducten

10,3%

6,2%

6,5%

8,4%

Brandstof en mijnproducten

4,6%

20,7%

5,1%

21,8%

fabricageproducten

84,7%

69,1%

85,7%

66,8%

Bron: Wereldhandelsorganisatie

Qua exporten en importen valt er tussen de EU en Turkije geen spectaculaire verschillen te vinden (zie tabel 13). Beiden exporteren en importeren voornamelijk fabricageproducten. Het aandeel van landbouwproducten in de export is voor Turkije is echter wel een stuk hoger dan het geval is voor de EU. Aan de importkant is voor beide regio’s het aandeel van de fabricagegoederen echter minder groot. Het blijft evenwel nog steeds de meest belangrijke categorie. Het aandeel van brandstoffen en mijnproducten ligt hier bij beide een stuk hoger.

Tabel 14: Opsplitsing naar voornaamste diensten Export

Import

Turkije

13,7%

42,1%

EU-25

26,2%

25,1%

Turkije

66,7%

24,5%

EU-25

19,0%

25,4%

Turkije

19,5%

33,4%

EU-25

54,9%

49,4%

Transport

Reizen

Andere commerciële diensten

Bron: Wereldhandelsorganisatie

30

Turkije blijkt voornamelijk diensten te exporteren die gekoppeld zijn aan reizen (een derde van haar exporten) (zie tabel 14). Dit is logisch aangezien Turkije een heel toeristisch land is. Qua importen is er een minder duidelijke indeling te bemerken. Daar maken de transportgerelateerde diensten het grootste deel uit. De EU-25 exporteert dan weer voornamelijk andere commerciële diensten (meer dan de helft van haar dienstenexporten). Deze categorie is eveneens de grootste in haar importen. We kunnen stellen dat Turkije niet echt een belangrijke handelspartner is voor de EU. Aan de andere kant is de EU veruit de belangrijkste handelspartner voor Turkije. Ondanks dit zijn de exporten van Turkije minder op de EU geconcentreerd dan het geval is voor de CEEC-10 (Flam, 2003).

De openheid van een land is afhankelijk van het gevoerde handelsbeleid, maar ook van de sectorale structuur en de grootte van de economie. Grotere landen zijn algemeen gezien minder open dan kleinere landen inzake handel. Dit is ook te zien in tabel 15. Turkije exporteert meer dan 21% van haar BBP. Gemiddeld was dit in de EU-15 28% en voor de Toetreding-10 bedroeg dit bijna 38%. Bulgarije haalt zelfs meer dan 60%. Wanneer een economie minder open is, wil dit zeggen dat een stijging van de handel door de interne markt minder effect heeft op de gehele economie, dan voor landen met een hogere openheidgraad. De meeste Europese landen exporteren slechts een klein gedeelte van hun goederen en diensten naar Turkije. Dit kunnen we zien aan het gemiddelde exportaandeel van de EU-15 naar Turkije, dat slechts op 1,2% blijkt te liggen. Dit aandeel is vier maal kleiner dan voor elk land van de Toetreding-10. Het gemiddelde van de export naar Turkije voor deze landen ligt op een schamele 0,5%. Bulgarije en Roemenië blijken veel meer van hun exporten naar Turkije te brengen (respectievelijk 10,3% en 6,1%). Net zoals de andere landen in de tabel, wordt het grootste deel van de Turkse exporten naar de EU-15 uitgevoerd. De douane-unie tussen beide heeft de handel geïntensifieerd.

Tabel 15: Handelsrelaties (2001)

Regio

Export in % van het BBP

Aandeel export naar

Aandeel export naar

Turkije in totale

EU-15 in totale

exporten

exporten

EU-15

27,9

1,2

62,1

10 laatst toegetreden lidstaten

37,8

0,5

59,1

Bulgarije

60,2

10,3

51,7

Roemenië

26,9

6,1

64,0

Turkije

21,4

---

52,3

Bron: IMF en Directorate of Trade Statistics 2002

31

Niettemin blijft de integratie van Turkije en de EU achterlopen op die tussen de Toetreding-10 en de EU. Dit komt omdat – ondanks de douane-unie – er nog verschillende belemmeringen zijn tussen Turkije en de EU. Turkije moet nog inspanningen leveren om enkele technische belemmeringen weg te werken, alsook haar commercieel beleid te harmoniseren met dat van de EU. Ook moet het staatsmonopolies en staatssteun doen verdwijnen. Mocht Turkije erin slagen haar instellingen sterk te hervormen, alsook haar reglementering af te stellen op die van de EU, zou er nog meer integratie mogelijk zijn (Lejour et al., 2004).

6.2. Structuur van de economie De structuur van de Turkse economie bepaalt in belangrijke mate het huidige en toekomstige handelspatroon. Daarom is het interessant hier even bij stil te staan.

De landbouwsector is heel belangrijk voor de Turkse economie. Het draagt ongeveer 14% bij tot het BBP, terwijl 33% van de tewerkgestelden erin actief is. Voor de EU-15 liggen deze cijfers veel lager (1,5% en 4,8% respectievelijk). Turkije stelt ongeveer evenveel mensen in de landbouw tewerk als de EU-15, terwijl het slechts een derde van de landbouwoppervlakte van de EU heeft (Flam, 2003). De bijdrage van de landbouw tot de tewerkstelling en de economie is ongeveer gelijk in Turkije, Roemenië en Bulgarije. Deze laatste twee zijn dus ongeveer evenveel op landbouw gericht als Turkije (Quaisser et al., 2004). Het aandeel van de toegevoegde waarde uit de landbouw in termen van BBP daalt elk jaar voor Turkije. Het is echter nog steeds hoog in vergelijking met de EU (Yazganarikan, 2003).

Gezien het relatieve belang van de landbouwsector in Turkije gaan we hier even dieper op in. De Turkse overheid ondersteunde sterk de landbouwsector in het land. Nu is Turkije bezig van haar systeem van inputsubsidies en prijsondersteuning af te stappen en over te gaan naar een systeem van directe inkomensondersteuning, zoals reeds het geval is in het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid van de EU. Als deze hervormingen doorgevoerd worden, zullen de gevolgen voor de Turkse boeren groot zijn, mocht het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid niet tussenkomen (Flam, 2003).

32

Het feit dat Turkije slechts weinig preferentiële tarieven op landbouwimporten vanuit de EU heeft toegestaan, zorgde ervoor dat de landbouwsector zo belangrijk bleef voor het land.. De EU echter heeft veel importen vanuit Turkije een preferentiële behandeling toegestaan. Een groot deel van de importen van de EU komende vanuit Turkije werden toegelaten zonder belastingen. Importbarrières bestonden voornamelijk onder de vorm van tariefquota’s (Flam, 2003). Ongeveer 70% van de importen vanuit Turkije komen de EU belastingsvrij binnen zonder enige importbelemmering. Nochtans zijn er hoge belastingsvoeten toegepast op de kernproducten van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (namelijk granen en verwerkte granen, suiker en suikerproducten, zuivelproducten, vlees en olijfolie) (Flam, 2003). De Turkse exporten van groenten en fruit kregen exportsubsidies. De hervormingen binnen Turkije zijn het gevolg van de Uruguay Ronde en de Turkse eigen inzet om te voldoen aan het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid. Ook het IMF zat voor een stuk hierachter. Onder deze hervormingen moeten prijsondersteuning, inputsubsidies en beurzen onder verschillende vormen geleidelijk aan verdwijnen. In de plaats moeten er directe betalingen aan de landbouwers komen. Ook de tarieven zullen geleidelijk aan verdwijnen (Flam, 2003). Als deze hervormingen achter de rug zijn, zou Turkije een landbouwbeleid hebben dat gelijkaardig is met het Gemeenschappelijk landbouwbeleid. Deze hervormingen zouden rond ondertussen al in een ver stadium moeten zitten, en aangezien Turkije vandaag nog geen lid zal worden van de EU, zal het tegen de tijd van toetreding qua landbouwbeleid redelijk aangepast zijn aan het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (Flam, 2003).

De effecten op de handel in landbouwgoederen na toetreding zijn onduidelijk. In het algemeen zijn de prijzen meestal hoger dan in de EU, wat zou zorgen voor een verslechtering van de handelspositie ten opzichte van de EU. In 1999 had Turkije een handelssurplus in landbouwgoederen van ongeveer 1,3 miljard euro met de EU, voornamelijk in fruit, groenten en tabak. Deze konden de EU namelijk al bijna belastingsvrij binnen. Het effect van de douane-unie voor landbouwgoederen zal daarom klein zijn voor de belangrijkste exportproducten van Turkije. Groenten, fruit en tabak hebben een hogere tariefbescherming van derde landen in Turkije dan in de EU. Wanneer de tariefvoeten van de EU aangenomen worden zal dit dus voor concurrentie zorgen (Flam, 2003).

Lejour et al. (2004) berekenden de verdeling van de toegevoegde waarde over vijftien sectoren (zie tabel 16). Het toont de aandelen in percentage voor Turkije, de Toetreding-10, Bulgarije en Roemenië. Turkije haalt – zoals eerder gezien- een redelijk groot aandeel van haar toegevoegde waarde uit de landbouw (14,2%). In Bulgarije en Roemenië ligt dit echter nog hoger, in de Toetreding-10 een stuk lager. Dat

33

Turkije zo’n groot aandeel in de landbouw heeft, heeft te maken met de grote steun die de Turkse regering aan landbouwers geeft. De overdrachten vanuit de overheid naar de landbouwers loopt op tot 5% van het BBP. Daarnaast haalt Turkije een groot aandeel uit de textielsector, uit handels- en transportdiensten. Deze sectoren zijn voornamelijk arbeidsintensief en halen relatief gezien lage productiviteitsniveaus. Toerisme valt hier onder handels- en transportdiensten, en zijn heel belangrijk voor de economie van Turkije. Vergeleken met de Toetreding-10 heeft Turkije een klein aandeel in machines en uitrusting, in zakelijke diensten en in transportuitrusting (Lejour et al., 2004).

Tabel 16: Toegevoegde waarde per sector in % van totale toegevoegde waarde (2001) Sector

Turkije

Landbouw

Toetreding-10 Bulgarije

Roemenië

EU-15

14,2

6,7

28,2

29,3

2,5

Energie

3,6

3,2

4,5

5,3

1,8

Voedselproductie

6,2

5,6

9,9

13,8

3,1

Textiel

2,3

1,0

3,6

1,5

0,6

Kledij

1,3

1,3

0,8

4,2

0,5

Chemicaliën en mineralen

3,8

5,6

8,0

4,6

4,7

Andere fabricagegoederen

2,1

4,8

2,7

4,1

3,6

Metalen

1,3

1,8

2,5

1,1

0,9

Machines en uitrusting

3,2

8,2

4,4

5,0

7,7

Transportuitrusting

1,4

2,4

0,5

2,4

2,6

Tranportdiensten

11,6

5,7

5,8

6,8

4,7

Handelsdiensten

20,6

12,7

4,0

6,2

12,8

7,1

16,7

19,7

15,9

18,2

16,9

18,0

3,4

3,9

30,6

4,5

6,2

2,1

5,7

5,7

Zakelijke diensten Andere diensten Bouw Bron: Berekeningen van Lejour et al. (2004)

Tabel 17 toont nogmaals het belang van de landbouw in de Turkse economie. Deze is echter over de voorbije twintig jaar gedaald, ten voordele van de dienstensector. Toch blijft het aandeel van landbouw relatief hoog.

34

Tabel 17: Sectorale structuur van Turkije (toegevoegde waarde in % van het totaal) Sector

1983

2003

Landbouw

21,4

12,2

Industrie

27,9

29,3

Diensten

50,7

58,5

Bron: Turkse Centrale Bank

Tabel 18 toont de partnerstructuur van de handel in goederen van Turkije. De relaties met de EU-15 zijn sterk gestegen. Dit zal ongetwijfeld het gevolg zijn van onder andere de douane-unie. De relaties met het Nabije en Midden-Oosten zijn enorm sterk gedaald. Hier heeft er dus duidelijk een verlegging van handelsstromen plaatsgevonden. De stijging van de handel met de EU wijst er op dat Turkije meer en meer geïntegreerd wordt met deze regio.

Tabel 18: handel in goederen van Turkije (partnerstructuur) (% van totaal) Export 1983

Export 2003

Import 1983

Import 2003

EU-15

38,2

55,4

32,6

50,2

Nieuwe lidstaten

1,0

2,2

1,6

1,9

Rest van Europa

8,5

3,5

10,3

5,7

Nabije en Midden-Oosten

38,3

8,7

29,0

5,7

Rest van Azië

2,1

4,4

4,9

11,9

NAFTA

4,2

9,0

8,4

5,1

Bron: berekeningen van (Com(2004) 656 final, 2004)

6.3 Handelspatroon Turkije heeft een algemeen Heckscher-Ohlin handelspatroon van een ontwikkelingsland. Het produceert en exporteert voornamelijk landbouwgoederen en arbeidsintensieve lichte fabricagegoederen. Hun importen zijn dan weer voornamelijk opgebouwd uit meer kapitaalintensieve en meer gesofisticeerde goederen. Turkije en de EU hebben dus een andere vorm van goederenvraag. Dit kan onder andere leiden tot een divergentie in economische cycli van beide regio’s, zoals reeds eerder gezien. Tevens zijn de

35

exporten van Turkije weinig inkomenselastisch. Daardoor is Turkije minder afhankelijk van de economische cycli van haar handelspartners (Sayek et al., 2002).

Om het comparatief voordeel te meten wordt vaak de ‘Revealed Comparative Advantage’ index (RCA) gebruikt (Cuyvers et al., 2002, p. 120). Deze toont het comparatief voordeel zoals die waargenomen kan worden uit de handelsstromen. Lejour et al.(2004) heeft deze RCA berekend voor Turkije. Tabel 19 toont de resultaten ervan. De eerste kolom (RCA) stelt het aandeel van de exporten van een bepaalde sector in Turkije voor, relatief ten opzichte van het gemiddelde aandeel van die sector in de exporten van een ander land (maal 100). Wanneer een sector een waarde hoger dan 100 bereikt, wil dit zeggen dat Turkije zijn exporten in deze sector specialiseert, met andere woorden heeft het in deze sector een comparatief voordeel ten opzichte van andere landen. Dit is dus een heel interessante maatstaf. Hieruit blijkt dat Turkije zich specialiseert in landbouw- en textielproducten, kledij, metalen en transportdiensten. De exporten van textielproducten, kledij, machines, transport- en zakelijke diensten zijn belangrijk in absolute termen want ze dragen samen bij tot meer dan de helft van alle exporten van Turkije. De comparatieve voordelen die Turkije heeft, leunen sterk aan bij deze van de Toetreding-10 (Lejour et al., 2004). Beide regio’s zijn gespecialiseerd in landbouw- en textielproducten en kledij. Dit betekent echter dat de toetreding van Turkije de competitiviteit van de Centraal- en Oost-Europese landen kan aantasten. Er zijn echter ook verschillen tussen beide regio’s. De Centraal- en Oost-Europese landen exporteren meer machines en meer producten vanuit de sector van de voedselproductie, terwijl Turkije relatief gezien meer diensten exporteert (Lejour et al., 2004).

36

Tabel 19: Exportspecialisatie, exportaandeel en openheid van sectoren in Turkije (2001) Sector

RCA

Export in % van de

Export in % van de

totale exporten

productie

Landbouw

225

4,5

7,9

Energie

18

1,0

4,0

Voedselproductie

82

2,9

7,3

Textiel

534

13,4

63,5

Kledij

403

9,6

72,9

Chemicaliën en mineralen

63

7,3

24,9

Andere fabricagegoederen

52

3,0

15,8

Metalen

144

5,9

34,7

Machines en uitrusting

38

10,9

42,6

Transportuitrusting

71

6,8

54,9

Transportdiensten

129

10,3

21,5

81

2,5

3,7

151

11,3

40,9

125

5,9

11,3

696

4,6

16,2

Handelsdiensten Zakelijke diensten Andere diensten Bouw* *

*

*

data in deze sectoren is van lage kwaliteit

Bron: berekeningen van Lejour et al., 2004

Voor een land dat zich bij de middelmatige-inkomenslanden mag rekenen, is het patroon van handel in goederen redelijk geraffineerd. Ongeveer 90% van de handel is in productiegoederen. Wanneer men dit van naderbij bekijkt, wordt het duidelijk dat de exporten vooral uit arbeidsintensieve goederen zoals textiel en kledij bestaan. De importen van handelsgoederen bestaan voornamelijk uit kapitaalintensieve goederen, zoals machines en telecommunicatie-uitrusting (Togan, 2004).

37

6.4. Intra-industriehandel Deze paragraaf bekijkt de intra-industriehandel tussen Turkije en de EU. Intra-industriehandel (IIH) omvat de internationale handel in producten uit dezelfde industrie (Cuyvers et al., 2002, p. 104).

Emirhan (2002) vond dat het aandeel van IIH van Turkije vooral terug te vinden was in de bilaterale handel met de lidstaten van de EU. IIH kan in twee soorten worden opgesplitst: verticale en horizontale IIH. Verticale IIH is IIH van goederen van een verschillend kwaliteitsniveau, terwijl horizontale IIH de handel betreft van goederen van een zelfde kwaliteitsniveau. De determinanten van verticale en horizontale IIH zijn compleet verschillend. Het niveau van verticale IIH wordt bepaald door de landsspecifieke variabelen. De economische samenwerking tussen handelspartners is een voorbeeld van landsspecifieke variabelen, alsook het verschil in inkomensniveaus per capita. Het volume van horizontale IIH wordt dan weer voornamelijk door de industriespecifieke variabelen bepaald. Voorbeelden van dergelijke variabelen zijn schaalvoordelen en productdifferentiatie. (Emirhan 2002).

Gönel (2001) toont aan dat de Turkse handel met de EU voornamelijk bestaat uit inter-industriehandel, ondanks de significante stijgingen over de laatste twee decennia. Het Turkse aandeel van IIH in totale handel is lager voor de handel met de EU dan met de rest van de wereld. Dit impliceert dus dat de reeds gemaakte integratie met de EU er niet meteen voor heeft gezorgd dat de productiestructuur in Turkije lijkt op die van de EU. Het grootste deel van de IIH van Turkije wordt beheerst door traditionele en laagtechnologische productgroepen. Dit wil dus wel zeggen dat de Turkse industriële structuur veel aanpassingsproblemen zal hebben bij verdere integratie met de EU. De Turkse handel met de EU is dus voornamelijk inter-industrieel. De IIH wordt voornamelijk gemeten via de Grubel-Lloyd index. Deze meet de IIH voor een bepaald jaar. Een hogere waarde van deze duidt op een grotere IIH in proportie met de totale handel. Er is echter kritiek op deze index omdat ze geen rekening houdt met onevenwichten in de handel. Hoe groter dergelijk onevenwicht, hoe groter het aandeel van de nettohandel zal zijn en hoe kleiner het aandeel van de IIH (Gönel, 2001).

De IIH tussen de EU en Turkije blijkt voornamelijk uit verticale IIH te bestaan van hoge kwaliteit. Ofwel is de kwaliteitspositie van de EU sterker, ofwel is de delokalisatie van de productie nog niet groot genoeg. Soms zullen bedrijven zich namelijk vestigen in landen als Turkije om daar hun intermediaire goederen

38

vanuit de EU te laten aanvoeren. Zo kunnen ze in Turkije met veel (goedkope) arbeid het productieproces realiseren, en daarna eigenlijk technologisch hooggekwalificeerde goederen terug uitvoeren naar de EU (in het geval van een douane-unie is dit dus meestal zonder belemmeringen). Dit zou dan in strijd zijn met het Hecksher-Ohlin model dat een omgekeerd exportpatroon zou verwachten (kwaliteitsvolle producten zouden vanuit de EU naar Turkije moeten stromen). Voor Turkije zijn deze delokalisatie-effecten niet groot genoeg, zodat de Heckscher-Ohlin theorie niet enkel de inter- maar ook de intra-industriehandel kan verklaren (Trigo, 2002).

Türkcan (2005) onderzocht de determinanten van de IIH in goederen tussen Turkije en bepaalde OECDlanden. Hij werkte aan de hand van een panel data analyse. Zo bekwam hij dat de determinanten van IIH in finale en in intermediaire goederen niet veel verschillen. Het zijn vooral landsspecifieke factoren die de IIH bepalen tussen Turkije en negen OECD-landen. Deze vaststelling ondersteunt de stelling dat de IIH tussen Turkije en de EU voornamelijk uit verticale IIH zou bestaan. Deze werden namelijk door landsspecifieke factoren bepaald. De bevindingen van Türkcan (2005) bevestigt in feite te bevindingen van Trigo (2002) en Emirhan (2002). Industriespecifieke determinanten (zoals schaalvoordelen en de ratio van kapitaal op arbeid) blijken niet zo verklarend te zijn voor IIH in finale en intermediaire goederen (Türkcan, 2005). IIH in finale goederen is positief gecorreleerd met de gemiddelde marktgrootte. Het aandeel van IIH is ook positief gecorreleerd met de verschillen in menselijk kapitaal. Afstand heeft een negatief effect op IIH in finale goederen. IIH in intermediaire goederen is positief gecorreleerd met de gemiddelde marktgrootte en het verschil in menselijk kapitaal, en is negatief gecorreleerd met het verschil in BBP per capita en afstand (Türkcan, 2005).

6.5. Effecten van de toetreding tot de interne markt Heel interessant is het bekijken van de verwachte effecten van de toetreding van Turkije op het handelspatroon. Mag er een significante wijziging verwacht worden in dit patroon of blijft de structuur van de handel gelijk? Zal er sprake zijn van een spectaculaire stijging in het handelsvolume? Onderstaande paragraaf gaat hier wat dieper op in. Wanneer een land toetreedt tot een douane-unie, is het logisch dat er zowel handelscreatie, als handelsverlegging zal ontstaan. Er wordt verwacht dat er toegenomen handel zal zijn binnenin de unie, maar het zal ook handel doen verplaatsen. Het kan zijn dat consumenten profiteren van een betere toegang tot goederen binnen de unie, maar dat ze hogere prijzen moeten betalen aan niet-leden (uit Kazlauskiene et

39

al., 2003). Er zullen zowel winnaars als verliezers zijn. De meest competitieve bedrijven zullen meest kans maken om te overleven. Er zullen eveneens wijzigingen voortvloeien in de productie- en handelspatronen (uit Kazlauskiene et al., 2003). De negatieve effecten van handelsverlegging zouden voornamelijk voor derde landen zijn (uit Kazlauskiene et al., 2003).

Bij de toetreding zal Turkije deel uitmaken van de interne markt van de EU. De handel in diensten en in landbouwgoederen zal onder andere vrijgemaakt worden. Een simulatie gevoerd door Lejour et al. (2004) schat de effecten van deze toetreding tot de interne markt (zie tabel 20). Vooral wordt gekeken naar de vermindering van de niet-tarifaire belemmeringen. De geleidelijke afbouw wijzigt de relatieve prijzen, zorgt voor handelscreatie en handelsverlegging en wijzigt de handelsvoorwaarden. Daarnaast heeft het eveneens een invloed op de investeringsstimulans. Lejour et al. (2004) toont de effecten van de toetreding van Turkije tot de interne markt. Het BBP zou met 0,8% stijgen in Turkije, en de consumptie 1,4%. Voor de EU-15 zouden de effecten eerder klein (en zelfs bijna niet merkbaar) zijn. De Toetreding-10 zouden niet meteen een effect voelen op hun BBP, wel op hun consumptie. Deze zou met 0,2% stijgen.

Tabel 20: Effecten van toetreding van Turkije tot de interne markt in 2025 Regio

BBP-volume (%) Consumptie-volume (%)

Export volume (%)

Ruilvoet (%)

Turkije

0,8

1,4

8,1

3,5

Toetreding-10

0,0

0,2

0,3

0,2

Bulgarije

-0,0

0,1

1,3

0,1

Roemenië

0,0

0,2

0,8

0,2

EU-15

0,0

0,0

0,2

0,1

Duitsland

0,0

0,0

0,3

0,1

Nederland

-0,0

0,0

0,2

0,1

Bron: simulatie van Lejour et al. (2004) (tabel 4.1)

Een belangrijk aspect van de toetreding, is de intrede in de interne markt. Turkije zou nog hervormingen moeten doorvoeren en dit zou op korte termijn veel kosten met zich meebrengen. Op langere termijn zou het de handelsrelaties tussen Turkije en de EU enkel nog maar intensifiëren. De stijging van de handel door de toetreding tot de interne markt is het gevolg van drie redenen. Ten eerste zullen de administratieve belemmeringen verminderd worden en op een niveau komen dat gelijkwaardig is aan deze tussen de huidige lidstaten (minder douanecontroles zorgen voor tijdswinsten, minder papierwerk en minder personeel). Daarnaast zullen ook de technische belemmeringen verminderen. De interne markt vraagt

40

namelijk onderlinge erkenning van technische reguleringen en meer geharmoniseerde regels. Men zou kunnen stellen dat deze belemmeringen al zouden moeten geëlimineerd zijn omdat Turkije en de EU in 1996 reeds een douane-unie hebben gevormd. De realiteit wijst echter uit dat er nog vele verbeteringen kunnen gedaan worden. Ten derde zal ook het landsspecifieke risico van Turkije verminderen. Er zal meer vertrouwen komen in de politiek en in de economische stabiliteit van het land. De schatting van Lejour et al. (2004) op basis van de huidige handelsbarrières wijst erop dat de handel tussen Turkije en de EU met een derde zou kunnen stijgen wanneer Turkije toetreedt tot de eengemaakte Europese markt. Volgens hun schattingen zouden vooral de handel in textiel, landbouwproducten en handelsdiensten verhogen. De effecten zouden voortvloeien uit twee mechanismen. Ten eerste zou een wijziging in de relatieve prijzen ervoor zorgen dat landen nog beter hun comparatief voordeel (zoals gezien in paragraaf XXXXX) zouden kunnen benutten. Dit zou op zijn beurt leiden tot handelscreatie, stijging van de efficiëntie in de productie en welvaartsverhoging. Integratie met Turkije betekent echter eveneens dat er handelsverlegging zal optreden. Een aantal EU-lidstaten zullen meer gaan importeren vanuit Turkije ten koste van andere landen (en dan voornamelijk ten koste van onlangs toegetreden lidstaten die gespecialiseerd zijn in dezelfde productencategorie). Wanneer namelijk bij de toetreding alle overblijvende niet-tarifaire handelsbelemmeringen verdwijnen, zijn de Toetreding-10 hun bevoorrechte positie ten opzichte van Turkije kwijt. Deze zullen te maken krijgen met meer concurrentie op de Europese markt. Men kan dus eigenlijk stellen dat de welvaartswinsten voor Turkije deels ten koste zullen vallen van een aantal Centraal- en Oost-Europese landen. Deze kosten zullen echter relatief laag uitvallen. Geaggregeerd verliezen de Toetreding-10 zelfs niets van hun BBP (Lejour et al., 2004). Naast dit effect is er ook nog een impact op de ruilvoet. De ruilvoet wordt gemeten als de prijs van de exporten relatief op de importen (Lejour et al., 2004). Turkije zou door toe te treden een ruilvoetverbetering van 3,5% optekenen, die niet gepaard gaat met een ruilvoetverslechtering van andere Europese landen. De EU-15 ondervindt namelijk een ruilvoetwinst van 0,1% en de Toetreding-10 een ruilvoetwinst van 0,2%. De reden achter de winst voor alle partijen bestaat erin dat de afschaffing (of tenminste verdere verlaging) van de niet-tarifaire belemmeringen ervoor zorgt dat de reële handelskosten verminderen (Lejour et al., 2004). De grootte van de impact van het ruilvoeteffect hangt af van de handelsintensiteit tussen dat land en Turkije. Het hoge ruilvoeteffect voor Turkije wordt verklaard doordat het aandeel van export naar Turkije van de EU-15 en de Toetreding-10 klein is, en omgekeerd groot.

Lejour et al. (2004) onderzochten de redenen voor de minder grote effecten op Turkije van haar toetreding ten opzichte van de winsten die de Toetreding-10 hadden. De handel van Turkije met de EU is relatief

41

gezien minder groot ten opzichte van deze tien. Daarnaast is Turkije meer gespecialiseerd in sectoren die weinig last hebben van niet-tarifaire belemmeringen (zoals transport- en toeristische diensten). Daarenboven zijn de exporten vanuit Turkije voornamelijk afkomstig uit sectoren die een lage productiviteit behalen, zoals de landbouw- en textielsector. Deze hebben dus minder effect op de toegevoegde waarde en consumptie. Uit tabel 20 blijkt dat de exporten stijgen. Voor Turkije is deze stijging het grootst (namelijk 8,1%). De importen zouden met 12,2% stijgen. De geaggregeerde handel zou met ongeveer 17% stijgen (Lejour et al., 2004).

De welvaartswinst voor de EU is positief maar te verwaarlozen. De lidstaten lijden maar heel licht onder de handelsverlegging, terwijl ze meer profiteren van de handelsschepping. Dat de effecten op de consumptie iets groter zijn, kan verklaard worden doordat de importen goedkoper zijn geworden (door het verminderen van de NTB) (Lejour et al., 2004). Toch zijn ook deze te verwaarlozen. Dit komt omdat Turkije een relatief onbelangrijke handelspartner is van de EU. Het verminderen van de NTBs zal de exporten voor de gemiddelde EU-lidstaat met 0,2% doen toenemen, wat te weinig is om echte effecten te hebben op het BBP.

De sectorale effecten van de toetreding van Turkije tot de interne markt kan opgedeeld worden in twee soorten (Lejour et al., 2004). Ten eerste zal een sector waar er een NTB wegvalt, een sterkere concurrentie krijgen op de thuismarkt omdat de relatieve prijs van producten uit de EU zal dalen ten opzichte van die van de thuismarkt. Er zal relatief meer worden geïmporteerd. Daarnaast zal de afschaffing (of vermindering) van de NTB zorgen dat de EU haar tarieven zal verlagen. Dit zal de relatieve prijs van Turkse goederen in de EU verminderen, wat voor een grotere vraag naar deze producten zal zorgen. Hierdoor kan men verhoogde specialisatie verwachten. Een sector zal uitbreiden wanneer een NTB zal verminderen en als deze sector een groot deel van haar productie naar de EU exporteert. Wanneer een sector voornamelijk voor de thuismarkt produceert zullen goedkopere importen vanuit de EU de productie in die sector in Turkije uiteindelijk doen dalen. Naast deze vraageffecten is er ook een effect op de aanbodskant (Lejour et al., 2004). Door de vermindering van de reële handelskosten zal de prijs van intermediaire goederen wijzigen. Lagere handelskosten verminderen de prijs van intermediaire inputs, waardoor de productiekost verminderd. Een schatting van Lejour et al.(2004) (tabel 21) toont dat textiel en kledij de sectoren zullen zijn die het meest zullen uitbreiden. Dit komt door hun sterke exportgerichtheid en de relatief grote NTBs die zullen weggewerkt worden. Een vierde van de Turkse exporten komt uit deze sectoren. Het effect van meer toegang tot de EU-markt domineert boven het effect van goedkopere producten op de Turkse markt. Verder zijn er nog stijgingen in handelsdiensten en bouw. Het zijn vooral de chemicaliën, de metalen en

42

de transportuitrusting die het moeten ontgelden. Toegang tot de interne markt heeft weinig invloed op de handelskosten in deze sectoren. De stijging van de sectoren in Turkije zorgt voor een inkrimping van deze in de EU-15 en de Toetreding10. Daar daalt de landbouw-, textiel en kledij-sector. De chemische sector, de metalen en transportuitrusting breiden dan weer uit.

Tabel 21: Sectorale effecten van toetreding van Turkije tot de interne markt in 2025 (relatieve verandering in productie)

Sector

Turkije

Bulgarije

Roemenië Toetreding-10

EU-15

Landbouw

4,9

-1,0

-0,3

-1,1

-1,0

Energie

-0,1

0,0

-0,0

0,1

0,0

Voedselproductie

-0,2

0,1

0,6

0,0

0,1

Textiel

17,8

-1,0

-0,3

-0,2

-0,4

Kledij

14,6

-0,8

-0,2

-0,2

-0,3

Chemicaliën en mineralen

-3,9

0,1

0,2

1,4

0,2

Andere fabricagegoederen

0,4

0,2

0,2

0,6

0,0

Metalen

-0,8

0,2

0,6

2,1

0,2

Machines en uitrusting

2,1

0,1

-0,1

0,4

0,0

Transportuitrusting

-0,9

0,1

0,2

0,5

0,1

Transportdiensten

-0,6

0,1

0,2

0,5

0,0

Handelsdiensten

1,0

-0,0

0,2

-0,0

-0,0

Zakelijke diensten

-0,3

0,0

0,2

0,0

-0,0

Andere diensten

-0,7

0,0

0,2

0,2

0,0

Bouw

1,2

-0,0

0,2

0,0

0,0

Bron: simulatie Lejour et al. (2004) Quaisser et al. (2004) onderscheidt drie soorten effecten van de toetreding van Turkije tot de interne markt. Er zullen economische winsten voortvloeien uit groeieffecten, welvaartseffecten en financiële overdrachten. De economische effecten van het afschaffen van de handelsbelemmeringen zouden echter gering zijn, aangezien deze reeds in grote mate zijn weggevallen bij de oprichting van de douane-unie tussen de EU en Turkije. De toetreding tot de interne markt zou slechts weinig verbetering inzake het afschaffen van handelsbelemmeringen met zich meebrengen. De effecten zouden op lange termijn niet

43

meer dan 5% van het BBP bedragen. De economische gevolgen zouden dus eerder liggen in het feit dat lidmaatschap van de EU de politieke stabiliteit in Turkije zou verbeteren met alle positieve gevolgen dat dit met zich meebrengt (Quaisser et al., 2004). Doordat de douane-unie reeds in werking is, zullen de onmiddellijke economische effecten van het Turks lidmaatschap enorm klein zijn voor de EU. Ze worden op minder dan 0,1% van het BBP geschat. Dit komt deels door de economische onbelangrijkheid van en deels door de beperkte handel met Turkije vanuit het standpunt van de EU. Turkije aan de andere kant exporteert meer dan de helft van haar exporten naar de EU. Dit is echter wel een kleiner aandeel dan de Toetreding-10 gemiddeld hadden. De economische effecten zullen voor Turkije tussen de 2,5% en de 5% van haar BBP uitmaken. Wanneer de BDI hiervan mee kunnen profiteren (via politieke stabilisatie), zouden er uiteindelijk effecten in de grootteorde van 10% van haar BBP kunnen realiseren (Quaisser et al., 2004). Ook Hughes (2004) veronderstelt dat de economische impact op de EU slechts 0,1% tot 0,3% van haar BBP zou kunnen bedragen. Ook deze studie ziet de economische baten voornamelijk op andere vlakken liggen. Flam (2003) maakt een voorspelling van het handelsvolume tussen Turkije en de EU-15 onder de veronderstelling dat handel dezelfde intensiteit zal bereiken als handel tussen de huidige EU-lidstaten onderling. De voorspelling is gebaseerd op de schatting van zogenaamde gravitatievergelijking voor de handel binnen de EU-15. De gravitatievergelijking wordt gebruikt om het bilaterale handelsvolume sedert de jaren ‘60 te verklaren, en heeft haar succes reeds bewezen. Het stelt dat het handelsvolume tussen twee landen een functie is van de grootte van de handelspartners, (gemeten door het BBP, populatie of oppervlakte), hun inkomensniveau (gemeten door BBP per capita) en van de handelskosten (gemeten worden door een geheel van factoren). De voorspelde waarde van de handel tussen Turkije en de EU was 26,1 miljard US$ voor 2000. Uiteindelijk was de effectieve handel slechts 18 miljard US$. De voorspelling zat dus ongeveer 50% te hoog. Dit impliceert dat er een groot handelspotentieel is (Flam, 2003). Uit de studie van Lejour et al. (2004) kan geconcludeerd worden dat vooral de toetreding tot de interne markt belangrijk is voor Turkije, en in mindere mate de afschaffing van bilaterale handelstarieven en harmonisatie van externe tarieven. Dit vloeit voort uit de studie die ze maakten omtrent de toetreding van de Oost- en Centraal-Europese economieën. Uit hun studie verwachten ze tevens dat de handel tussen

44

Turkije en de EU na toetreding met 34% zou stijgen (situatie na toetreding vergeleken met situatie in 2001).

De toetreding van Turkije tot de EU heeft dus effecten zowel op landen van de EU, als op landen die niet eens tot deze Unie behoren. De lidstaten van de Unie kunnen profiteren van de handelscreatie, die het gevolg is van lagere handelskosten. Ook het lokalisatie-effect zal hiertoe bijdragen. Bedrijven zullen namelijk geneigd zijn afdelingen op te zetten in de nieuwe leden om zo toegang te krijgen tot een grotere markt. Antonucci et al. (2004) verwachten dat Turkije al deze positieve effecten zal ondergaan na de volledige integratie in de Europese Eengemaakte Markt. Derde landen zullen vooral negatieve effecten gewaar worden. Er zal handelsverlegging optreden ten voordele van de Unie. Voor het geval van Turkije zal het vooral gaan om landen in het Middellandse Zeegebied en voormalige Sovjet-Unie-leden die geen lid zijn van de EU.

Antonucci et al. (2004) verwachten een verdere handelsstijging tussen Turkije en de EU na haar toetreding. Er is voorlopig nog maar weinig sprake geweest van handelsverlegging. Dit vonden ze aan de hand van een studie van handelsstromen met derde landen. Wanneer Turkije toetreedt tot de EU, zullen de handelsverlegging en de delokalisatie belangrijker worden. Dit zal negatieve gevolgen hebben voor derde landen.

Er zijn twee visies op de gevolgen voor de handel van de toetreding van Turkije tot de EU. Ten eerste zijn er deze die de nadruk leggen op het handelspotentieel, dat het gevolg zou zijn van drie feiten. Administratieve belemmeringen zouden geleidelijk aan afgebroken worden tot het niveau vigerend op de Eengemaakte Markt. Daarnaast zouden ook technische belemmeringen verminderd worden door harmonisatie of wederzijdse aanvaarding van standaarden of wetten. Ook het politiek en economisch risico zou verminderen, wat de handelsomgeving ten goede komt. Op deze manier zou de handel tussen Turkije en de EU significant toenemen (Antonucci et al., 2004). De andere visie stelt dat er al reeds veel convergentie is geweest dankzij de opzetting van de douane-unie in 1995. Dit was reeds een grote stap in de intensifiëring van de handelsrelaties tussen beide regio’s. De vraag wordt dus eigenlijk verplaatst van met hoeveel de handel zal stijgen naar de vraag hoe en wanneer de handel in landbouwgoederen en diensten eveneens zal geliberaliseerd worden, aangezien Turkije eigenlijk al min of meer deel uitmaakt van de Eengemaakte Markt inzake handelsgoederen (Antonucci et al., 2004).

45

Wanneer handelsbelemmeringen afgeschaft worden, zal zowel het handelsvolume als het aandeel van de totale IIH in de totale handel toenemen. Doordat Turkije een douane-unie aanging met de EU, en de EU haar voornaamste handelspartner was, is de IIH hoog in de Turkse handel met de EU (Emirhan, 2002).

6.6. Besluit Turkije blijkt sedert de jaren ’80 meer en meer een open economie gekregen te hebben. Als groot land zal het echter nooit een enorm open land worden. De groei van de exporten en de importen overtrof deze van de EU. De EU is voor Turkije veruit belangrijkste handelspartner. Omgekeerd is dit niet het geval, Turkije betekent niet zoveel voor de handel van de EU. De douane-unie heeft voor een grote vooruitgang gezorgd inzake handelsrelaties tussen Turkije en de EU. Desondanks zijn er nog steeds enkele belemmeringen voor de handel tussen beide regio’s. Turkije heeft een economie dat nog steeds in grote mate afhankelijk is van de landbouw, net als Bulgarije en Roemenië. Dit is echter reeds verminderd. De toetreding tot de EU zorgt er echter voor dat Turkije veel maatregelen moet nemen om over te schakelen naar andere sectoren, zoals de diensten. De hervormingen zouden nu reeds in een ver stadium moeten zitten. Turkije beantwoordt inzake handelspatroon aan het verwachte Heckscher-Ohlin patroon. Het exporteert voornamelijk landbouwgoederen en arbeidsintensieve goederen. Turkije blijkt een relatief voordeel te hebben in de productie van textiel, landbouw en kledij. Turkije importeert voornamelijk kapitaalsintensieve goederen. Dit beantwoordt volledig aan de verwachtingen aangezien arbeid in Turkije relatief goedkoop is. De Turkse handel met de EU bestaat voornamelijk uit interindustriële handel. Dit wil dus zeggen dat de integratie er voorlopig nog niet voor gezorgd heeft dat de industriële structuur van Turkije naar die van de EU zou convergeren. De IIH blijkt voornamelijk uit verticale IIH te bestaan. Dit impliceert dat de kwaliteitspositie van de EU sterker is. Aan de andere kant wijst het erop dat de delokalisatie van de productie naar Turkije nog niet groot genoeg is. De toetreding van Turkije tot de interne markt in 2025 zou voornamelijk effecten hebben op Turkije zelf. Het BBP zou stijgen, alsook de consumptie en de exporten. Het land zou ook een verbetering krijgen van haar ruilvoet. De effecten op de EU zijn verwaarloosbaar. Ze zijn dus niet negatief. Er zal wel handelsverlegging plaatsvinden. De gestegen handel met de EU zal ervoor zorgen dat Turkije minder handel zal drijven met andere landen. Het zijn dus voornamelijk deze derde landen die negatieve gevolgen zouden ondervinden.

46

Inzake de sectorale effecten kunnen we stellen dat in Turkije de textiel- en kledijsector sterk zal uitbreiden, dit ten koste van de EU. Opnieuw zijn de effecten op de EU echter te verwaarlozen.

De effecten van de toetreding zijn niet zo uitgesproken omdat Turkije op handelsgebied reeds in enige mate geïntegreerd is doordat het reeds een douane-unie met de EU gevormd heeft. De toetreding zou op handelsvlak dus niet voor spectaculaire wijzigingen zorgen.

47

7. Migratie Eén van de grote angsten van vele lidstaten inzake de toetreding van Turkije ligt op het vlak van migratie. Er wordt namelijk verwacht dat na de toetreding (en bijgevolg het vrij verkeer van arbeid in de Unie) er een migratiegolf zal ontstaan vanuit Turkije naar de EU. Maar mogen we dit wel zomaar verwachten? En mocht dit het geval zijn, wat zouden dan de economische gevolgen hiervan op de lidstaten van de EU en niet te vergeten, op Turkije zelf zijn? Dit trachten we in dit hoofdstuk onder de loep te nemen. Het is opgesplitst in twee delen. Ten eerste worden de verwachtingen omtrent de migratiestromen weergegeven. Zullen deze nu effectief stijgen of niet? Daarna bekijken we de verwachte economische gevolgen van deze eventuele migratiestromen.

7.1. Verwachte migratiestromen De angst van de EU-lidstaten omtrent de instroom van Turkse werknemers is niet geheel onterecht. Er is namelijk reeds een lange traditie van migratie van Turkse arbeidskrachten naar de EU. Na de toetreding van Turkije zou er vrij verkeer moeten zijn voor onder andere arbeidskrachten. De afschaffing van belemmeringen inzake verkeer van arbeid zou op lange termijn voor bijkomende migratiestromen zorgen. Hoe groot deze zullen zijn, is echter moeilijk te voorspellen. Voor Turkije zal er waarschijnlijk sowieso een overgangsperiode van ongeveer tien jaar ingesteld worden voor de vrije migratie (Hughes, 2004). Dit is te verwachten aangezien dit reeds het geval is geweest voor andere toegetreden landen in het verleden. Voor de laatste tien toegetreden lidstaten werd er bijvoorbeeld een transitieperiode van 7 jaar ingesteld. Naast het feit dat dit de potentiële economische winsten van migratie doet verminderen, maakt dit het eveneens moeilijker voorspellingen te maken. Ten eerste weten we niet welke termijn de EU op deze transitiefase zal plakken. Daarnaast is het onmogelijk om precies te weten hoe de economie er na deze overgangsperiode uit zal zien.

De migratiestromen hangen onder andere af van het verschil in het relatief inkomen tussen Turkije en de EU (Hughes, 2004). Wanneer er een transitieperiode wordt ingesteld, moet dus al eerst geschat worden wat de groei van het BBP per capita van beide regio’s zal zijn. Deze kunnen namelijk tijdens de overgangsperiode een ander niveau hebben, waardoor het BBP per capita van beide regio’s con- of divergeert. Zoals gezien heeft Turkije een groei dat boven dit van de EU ligt, zodat verwacht kan worden dat tegen de dag dat het arbeidsverkeer volledig vrij wordt gemaakt, er al een kleiner verschil in BBP per capita zal zijn dan vandaag het geval is. Hierdoor kan de feitelijke migratiestroom tegen dan reeds een pak

48

lager liggen dan hieronder voorspeld wordt (Gunes et al., 2005, p.9). Ook het werkloosheidspercentage in beide regio’s speelt een rol.

De bestemming van Turkse inwijkelingen is niet gecorreleerd met de populatie van de lidstaten (Lejour et al., 2004). Deze wordt voornamelijk bepaald door netwerkeffecten. Migratiestromen blijken te gaan naar regio’s waar reeds een groot aantal immigranten terecht is gekomen. Bijgevolg worden voornamelijk stromen richting Duitsland verwacht. Daar bevinden zich reeds het grootste aantal Turkse inwijkelingen (zie bijlage 30). Ook Frankrijk en Nederland zullen hiermee te maken krijgen.

Voorspeld wordt dat de migratiestromen vanuit Turkije voornamelijk uit jonge geschoolde arbeidskrachten zal bestaan (Hughes, 2004). Dit komt omdat er vraag is in de EU naar dergelijke arbeidskrachten. Bovendien is de jeugdwerkloosheid nog steeds hoog in Turkije. Er wordt echter eveneens verwacht dat een deel van de reeds aanwezige Turkse bevolking in de EU terug zal keren naar hun vaderland, wanneer het daar economisch bloeit. De verwachting dat de migratiestromen voornamelijk zullen bestaan uit jonge geschoolde arbeidskrachten is echter onzeker. Wanneer men bijvoorbeeld kijkt naar de huidige migratie binnen Turkije van de landbouwstreken naar de stedelijke regio’s, kan er ook een migratie verwacht worden van ongeschoolde migranten afkomstig van de Turkse landbouwstreken (Hughes, 2004). Dit zal afhangen van de mate waarin grote steden zoals Istanbul zich kunnen blijven ontwikkelen. Deze profiteren in de vroege stadia van economische ontwikkeling meestal van meer investeringen en snellere groei. Zo kunnen ze een belangrijk deel van de migranten vanuit het platteland naar stedelijke gebieden opvangen. Dit gaat dan gepaard met een geschikt werkgelegenheidsbeleid en jobcreatie. Omdat culturele en taalbarrières hoger zijn voor internationale migratie dan voor deze binnen de landsgrenzen kunnen dergelijke agglomeraties een groot deel van de migratiedruk vanuit het Turkse platteland opvangen (Commission, 2004a). De vraag is natuurlijk of deze steden dit kunnen blijven volhouden.

Het DIW Instituut heeft onderzoek hieromtrent uitgevoerd voor de Europese Commissie. Zij voorspellen een migratieniveau dat in het eerste jaar na toetreding zo’n 225 000 migranten zou omvatten. De totale migratiestroom zou uiteindelijk 2,9 miljoen Turken beslaan. Dit zou ongeveer 0,5% van de bevolking van de EU-28 betekenen in 2025 (Alvarez-Plata et al, 2003). De studie van Lejour et al. (2004) maakte eveneens schattingen omtrent de migratiestromen (zie bijlage 31). Deze studie hield rekening met de migratie-elasticiteit en het relatief inkomensverschil tussen Turkije en de EU. Zo kwamen ze uit op een potentiële migratiestroom op langere termijn van ongeveer 2,7

49

miljoen mensen. Dit is 4% van de huidige Turkse bevolking. Het grootste deel van deze stromen zou zoals eerder vermeld - naar Duitsland gaan (Lejour et al., 2004).

Flam (2003) voorspelde de migratiestroom op basis van het model van Boeri en Brücker (2000). Volgens zijn voorspelling zou de populatie van Turkse immigranten in Duitsland10 oplopen tot ongeveer 3,5 miljoen tegen 2030. Er is hierbij echter wel geen rekening gehouden met eventuele beperkingen die op de migratie gelegd zouden worden. Deze voorspelling is echter heel onzeker. Het is afhankelijk van schattingen van het BBP en groeivoeten van populaties. Het blijkt echter wel duidelijk dat er nog geen evenwicht is bereikt inzake Turkse migratie naar Duitsland en bijgevolg ook naar de EU. Wegens dataproblemen kon Flam (2003) zijn studie niet uitbreiden naar de rest van de EU.

De schatting van Quaisser et al. (2004) bedraagt 4,4 miljoen bijkomende migranten naar de EU vanuit Turkije vanaf 201311. Dit is echter de bovengrens. Mocht het inkomensverschil gehalveerd worden, zou de potentiële migratie teruggedrongen worden tot ongeveer 1,3 miljoen (Quaisser et al., 2004).

De verwachtingen omtrent de migratiestromen verschillen per studie, maar er blijkt toch op lange termijn een golf te zijn dat bijna 3 miljoen mensen zou omvatten. Deze migratie kan de verwachte daling van het groeipotentieel12 van de EU verzachten. Daarvoor moeten de stromen echter wel relatief beperkt en gecontroleerd blijven, anders komen er verstoringen op de Europese arbeidsmarkt.. Ook zal de grootte van de migratiestromen afhankelijk zijn van de mate waarin het BBP per capita van Turkije convergeert naar dat van de EU (Commission, 2004a). Eigenlijk zou de migratie vanuit Turkije als positief beschouwd moeten worden. Europa zal binnenkort namelijk problemen ondervinden inzake de vergrijzing van de bevolking. Turkije heeft een relatief jonge bevolking. De inwijkelingen zouden een jonge leeftijd hebben. De migratiestromen zouden bijgevolg een oplossing kunnen bieden voor dit probleem (Günes et al., 2005). Quaisser et al. (2004) stelt echter dat de migratie vanuit Turkije niet het Europees vergrijzingsprobleem zal oplossen op lange termijn, omdat de migranten zich zullen aanpassen aan de Europese reproductieniveaus. Immigratie wordt echter vaak politiek benaderd. Tegen 2015 zal de politiek misschien anders (en vooral soepeler) tegenover immigratie staan (Hughes, 2004).

10 11 12

Deze bedroeg in 2000 nog 2,2 miljoen Turken. Hij rekent 2013 als meest waarschijnlijke toetredingsdatum.

Deze daling wordt veroorzaakt door de verouderende bevolking.

50

7.2. Economische gevolgen van de migratiestromen We hebben gezien dat er, zoals verwacht werd, een instroom van Turkse arbeidskrachten zal zijn na toetreding van Turkije. Interessanter is echter om te weten wat de effecten hiervan zullen zijn op de economie van Turkije en de EU-lidstaten. De impact op het BBP blijkt afhankelijk te zijn van de scholingsgraad van de migranten en van de arbeidsvraag in de EU (Commission, 2004a).

Lejour et al. (2004) hebben daar reeds interessant onderzoek naar gedaan. Ze schatten deze effecten door middel van een WorldScanmodel. Daarbij splitsen ze op in twee scenario’s. Onder het eerste scenario veronderstellen ze dat de samenstelling van de Turkse migranten gelijk is aan die van de EU-werknemers. In het tweede model veronderstelt men dat alle Turkse immigranten ongeschoold zijn. Zo schept men een band waarbinnen de echte economische gevolgen zullen liggen, aangezien de Turkse immigrantenstroom tussen beide twee scenario’s zal liggen (zie tabel 22). De resultaten onder scenario 1 geven weer dat in Turkije het BBP zou dalen met 2,2%, terwijl deze in Duitsland zou stijgen met 2,2%. In Nederland bijvoorbeeld zou er een stijging van het BBP van 0,6% zijn waar te nemen. Doordat de daling in het BBP van Turkije kleiner is dan de uitstroom van migranten, stijgt het BBP per capita. De lonen zouden stijgen in Turkije, gezien het lagere aanbod en bijgevolg het gestegen marginaal product ervan. Het omgekeerde vindt plaats in de EU. Deze effecten zijn er echter kleiner, zodat de daling in BBP per capita nauwelijks waarneembaar is. Wanneer gekeken wordt naar consumptie per capita, zien we meer voordelen voor Turkije. Enerzijds is dit het gevolg van de loonstijging in Turkije, anderzijds door de overdrachten van de Turkse migranten naar hun familie in Turkije (Lejour et al., 2004).

51

Tabel 22: Economische effecten in 2025 van migratie vanuit Turkije (zelfde bekwaamheidscompositie als EU-15)

Land

BBP

Bevolking

(volume)

(%)

(%)

BBP per

Consumptie

Kapitaal-

Loonratio

per capita

voorraad

(ongeschoold/

(%)

(%)

geschoold)

capita (%)

Turkije

-3,1

-2,2

0,9

2,5

-1,2

0,1

EU-15

0,7

0,7

-0,0

-0,2

0,4

0,0

Duitsland

2,4

2,2

-0,1

-0,8

1,2

0,0

Nederland

0,6

0,6

-0,0

-0,2

0,2

0,0

Bron: simulatie van (Lejour et al., 2004)

Mochten alle migranten van Turkije ongeschoold zijn, zou dit tot een ander resultaat leiden (zie tabel 23). De relatieve daling van ongeschoolde arbeiders zou voor een relatieve stijging zorgen van hun loon (ten opzichte van dat van geschoolde arbeid). Het gemiddelde loon en inkomen per capita zouden iets hoger liggen. Ook de consumptie en BBP per capita zouden hoger liggen voor Turkije in vergelijking met het vorige scenario, en zouden iets lager liggen voor de EU (Lejour et al., 2004).

Tabel 23: Economische effecten in 2025 van migratie vanuit Turkije (alle migranten ongeschoold)

Land

Bevolking (%)

BBP (volume) (%)

BBP per capita (%)

Consumptie

Kapitaal-

Loonratio

per capita

voorraad

(ongeschoold/

(%)

(%)

geschoold)

Turkije

-3,1

-1,8

1,4

3,0

-1,1

2,5

EU-15

0,7

0,5

-0,1

-0,3

0,5

-0,9

Duitsland

2,4

1,8

-0,6

-1,2

1,7

-3,0

Nederland

0,6

0,5

-0,1

-0,3

0,4

-0,7

Bron: simulatie van Lejour et al. (2004)

De migratiestromen zouden het BBP van de EU-15 met 0,7% kunnen doen toenemen. De grootte van de welvaartswinst zou afhankelijk zijn van de bekwaamheid van de migranten. Migranten zouden volgens dit model voornamelijk de laaggeschoolde jobs uitoefenen. Het Turks BBP zou echter wel minstens 1,8%

52

lager liggen dan indien er geen additionele migratiestromen komen. Interessant is dat verwacht wordt dat het inkomen per capita zou stijgen in Turkije en licht dalen in de EU. Dit komt doordat het corresponderende effect in termen van populatie hoger is. Er wordt verwacht dat de lonen in Turkije zouden stijgen, terwijl die in de EU zouden dalen. Lonen voor laaggeschoolde arbeid in de EU zouden relatief dalen met 0,9% ten opzichte van deze voor hooggeschoolde arbeid. Turkse migranten bezetten immers grotendeels laaggeschoolde arbeid. In het geval dat de Turkse immigranten even bekwaam zouden zijn als de inwoners van de EU, dan zou immigratie geen effect hebben op de loonsverdeling. Er zou wel een groter effect uitgaan op het BBP van de EU en een groter negatief effect op het BBP van Turkije (Lejour et al., 2004).

De Turkse migratie zou slechts een minimaal effect hebben op de economie van de EU. De jobmogelijkheden voor het thuisland worden bijna niet aangetast. Het loon van de laaggeschoolde arbeid zou heel licht dalen, terwijl het loon van hoger geschoolde arbeid zou toenemen in de EU. De netto huidige waarde van de publieke transfers zouden positief zijn, aangezien de Turkse inwijkelingen relatief jong zijn en dus hieraan zullen bijdragen (Flam, 2003).

Veel Turkse migranten zijn hun vaderland niet zomaar vergeten. Geregeld sturen ze bedragen op naar hun familieleden die in Turkije zijn gebleven. We spreken hier zelfs over relatief grote bedragen. Jaarlijks overstijgt het zelfs het bedrag van de BDI-instromen naar Turkije. De overdrachten van de Turkse migranten in de EU naar hun familie in Turkije doen het nationaal inkomen jaarlijks met ongeveer 3% stijgen (Lejour et al., 2004). Vroeger waren deze overdrachten nog meer uitgesproken (zie bijlage 32).

7.3. Conclusie De angst van vele landen omtrent de verwachte migratiestromen blijkt terecht te zijn. Op lange termijn wordt er een instroom verwacht van bijna drie miljoen Turkse werknemers. Er is echter geen reden om hier grote problemen uit te verwachten. Deze stromen zouden een stijging van het BBP van de EU teweegbrengen. Het BBP per capita zou wel dalen, maar de gevolgen van deze migratie zijn miniem te noemen. De grootste effecten zullen weerslag hebben op Turkije. Daar wordt het BBP verwacht te dalen. Het BBP per capita zou echter hoger liggen dan voor de toetreding. De Turkse migratiegolf zou zelfs een oplossing kunnen bieden aan het opkomende probleem van de Europese vergrijzing. Verwacht wordt dat over een tiental jaar de politieke en maatschappelijke visie omtrent deze migratie in positieve zin zal geëvolueerd zijn.

53

8. Buitenlandse directe investeringen in Turkije Dit hoofdstuk gaat dieper in op de instroom van buitenlandse directe investeringen in Turkije. Na gedefinieerd te hebben wat BDI zoal omvat, wordt de data hieromtrent besproken. In paragraaf 3 bespreken we de aantrekkelijkheid van Turkije inzake BDI. Daarna worden de determinanten uitgelegd en wordt een korte vergelijking gemaakt met andere kandidaat-lidstaten. Paragraaf 6 verduidelijkt hoe spillovers werken, aangezien deze het belang van BDI aantonen. Tenslotte worden de belangrijkste aspecten van BDI samengevat.

8.1. Definitie Vooraleer over te gaan tot de bespreking van de buitenlandse directe investeringen, bekijken we eerst even wat dit begrip zoal omvat. Lovino (2003) omschreef BDI ongeveer als volgt: buitenlandse directe investeringen omvatten de internationale investeringen die tot doel hebben een langdurend belang te creëren in een bedrijf zetelend in een ander land dan van waaruit de investering afkomstig is. Zo ontstaat er dus een relatie op lange termijn tussen de investeerder en de onderneming waarbij eerstgenoemde een significante invloed kan uitoefenen op het management van het bedrijf. Formeel gezien gaat het meestal om meer dan 10% van de stemmingsmacht (Lovino, 2003, p. 7).

8.2. Bespreking data In deze paragraaf bespreken we data in verband met buitenlandse investeringen in Turkije. We bekijken de data inzake de BDI-instromen, de oorsprong van deze investeringen en naar welke sectoren deze voornamelijk vloeien. Tenslotte bekijken we hoe Turkije gepresteerd heeft volgens de Verenigde Naties.

Eerst bekijken we de evolutie van de BDI-instromen gedurende de periode 1990 – 2004. Aan de hand van bijlage 33 zien we dat de stroom van buitenlandse directe investeringen licht steeg gedurende de periode 1987 – 2000. In 2001 valt er een boom van BDI-inflows op te merken, maar deze is niet van lange duur. Gedurende 2002 bedraagt de instroom van BDI slechts één derde van deze van het voorbije jaar. Ook wereldwijd daalden de BDI-stromen vanaf 2001 sterk. Dit kwam voornamelijk door een vertraagde economische groei en een sterke daling in de activiteiten op de aandelenmarkt. In 2003 werd in Turkije

54

een nieuwe wet omtrent BDI ingevoerd (Turkse wet No.4875 van 17 juni 2003). Deze wet trachtte buitenlandse investeringen te ondersteunen via betere bescherming van de rechten van buitenlandse investeerders en via meer duidelijke definities overeenstemmend met de internationale standaarden. Deze invoering zorgde opnieuw voor een stijging van de BDI. Bulgarije en Roemenië zijn mee opgenomen ter vergelijking. Ondanks dat Turkije een veel hogere bevolking heeft, overtreft het niet de BDI-instromen van Roemenië en Bulgarije. Dit resulteert in een lagere BDI-instroom per capita voor Turkije (zie bijlage 34). De redenen hiervoor worden verder besproken. Alledrie de landen liggen ver onder het gemiddelde van de EU-25. Ondanks het feit dat dit over de laatste vijf jaar terug sterk gedaald is, ligt ze toch nog significant hoger dan het Turkse gemiddelde per capita. Dit wijst er nogmaals op dat Turkije er niet in slaagt een voldoende niveau van buitenlandse investeringen aan te trekken.

Turkije heeft steeds een enorm lage ratio gehad van BDI op BBP. Bijlage 35 wijst erop dat de instromen van BDI in Turkije slechts gering zijn. Ze zijn nog nooit boven de 2% van het Turkse BBP uitgekomen. De corresponderende ratio’s van Roemenië en Bulgarije vertellen een geheel ander verhaal. Roemenië trekt meer instromen aan sedert 1996 en kent bijgevolg een instroom van 4% van het BBP in 2004. Bulgarije heeft een nog meer uitgesproken stijging meegemaakt. In 2004 bedragen de instromen reeds 10% van het Bulgaarse BBP. Het gemiddelde van de EU kende een lichte stijging vanaf 1996. Deze kwam echter in 2000 tot een abrupt einde. Van toen af aan ging het bergaf. Uiteindelijk bedraagt het EUgemiddelde van deze ratio slechts 3% wat toch nog een procentpunt hoger is dan de Turkse ratio. Instromen van BDI naar Turkije zijn enorm laag vergeleken met deze naar de andere kandidaat-lidstaten van de EU. De opening van de onderhandelingen omtrent de toetreding tot de EU zorgt ervoor dat deze situatie zal verbeteren (Özatay, 2005).

Wanneer we in bijlage 36 kijken naar de oorsprong van deze stromen, stellen we vast dat het grootste deel ervan afkomstig is vanuit de Europese Unie (bijna 57% in 2005). In 2004 bedroeg deze ratio echter nog bijna 79%, waaruit we concluderen dat de EU relatief gezien een stap achteruit heeft moeten zetten ten opzichte van andere landengroepen. Toch blijft de instroom vanuit de Europese Unie veruit de belangrijkste.

Wanneer we de instromen bekijken per sector merken we een duidelijke evolutie op. Bijlage 37 toont dat er sedert 2004 een enorme stijging van de buitenlandse investeringen in de dienstensector valt op te merken. In 2005 bedraagt haar aandeel net geen 91% van de instroom per sector, terwijl dit twee jaar ervoor nog maar 26% was.

55

De Verenigde Naties heeft voor bepaalde periodes matrices uitgebracht waarin het de landen elk twee eigenschappen meegeeft. Ze worden ingedeeld in landen met een hoog en landen met een laag BDIpotentieel. Daarnaast wordt elk van deze groepen nog eens opgesplitst volgens de prestatie van het land in deze periode. Tijdens de periode gaande van 1988 tot 1990 werd Turkije ingedeeld in de groep zwak presterende landen met een laag BDI-potentieel (bijlage 38). Deze wordt de ‘onderpresterende’ groep genoemd. In de periode 1999 - 2001 vinden we Turkije opnieuw terug bij de onderpresterende landen. Opmerkelijk is dat ook Roemenië en Oekraïne in deze groep terug te vinden zijn. Dit blijven echter de enige Europese landen die ondermaats presteren. België bijvoorbeeld bevindt zich steeds in de kopgroep, hoge BDI prestatie en hoog BDI-potentieel, net als de meeste andere EU-lidstaten. In de periode tussen 2000 en 2002 zien we opnieuw hetzelfde resultaat. De meest recente matrix (2001-2003) plaatst Turkije nog steeds bij de minst presterende landen. Roemenië en Oekraïne hebben zich herpakt en behoren nu tot de categorie landen die boven hun potentieel zitten. Turkije blijft dus duidelijk het slechtst presterende Europees land. Turkije staat in de rangschikking van 140 landen volgens hun potentieel om BDI aan te trekken op de 72ste plaats, vlak onder Algerije (zie bijlage 39). Op basis van haar prestatie wordt Turkije echter nog lager gerangschikt. In 2004 bekleedde het de 111ste positie, vlak onder Oman (zie bijlage 40). Dit moet dus dringend verbeteren.

8.3. Aantrekkelijkheid van Turkije inzake BDI Turkije zou een aantrekkelijk land kunnen zijn voor investeringen. Het heeft een grote dynamische markt (met veel potentiële consumenten) met een relatief hoge kwaliteit van arbeid (hoge productiviteit) en er is geografisch gezien toegang tot veel nieuwe markten (Loewendahl et al., 2001). Dit alles doet ons eigenlijk verwachten dat Turkije veel buitenlandse investeringen zou aantrekken, maar uit vorige paragraaf blijkt dit dus niet het geval te zijn. Marktfactoren zoals economische grootte, economische groei en bevolking zijn heel sterke punten van het land. Ook het per capita inkomen is redelijk bevredigend. Qua efficiëntie scoort Turkije zowel op vlak van arbeidskosten, arbeidsproductiviteit, regionale integratiezone, arbeidsbekwaamheid en arbeidsaanbod heel goed. Er zijn eveneens genoeg geschoolde arbeidskrachten beschikbaar. De telecommunicatie-infrastructuur is eveneens van een behoorlijk niveau. Toch blijkt uit een studie van Loewendahl et al.(2001) dat er slechts weinig mensen bereid zijn om in Turkije te investeren. Vooral de hoge inflatie en de politieke instabiliteit zorgden ervoor dat slechts weinig buitenlanders bereid waren in Turkije te investeren. De problemen zijn dus vooral te vinden op politiek en

56

institutioneel vlak. In beide sectoren kent Turkije slechts weinig stabiliteit. De hoge inflatie werd reeds eerder vermeld. Maar ook een tekort aan transparantie, teveel politieke tussenkomsten, hoge corruptie en interne sociale spanningen vormden obstakels voor de aantrekkingskracht. Deze politieke instabiliteit zorgde er zelfs voor dat Turkije niet optimaal kon genieten van de voordelen die ze kreeg door de toetreding tot de douane-unie met de EU in 1995. Het rechtssysteem en de intellectuele eigendomsrechten lieten eveneens te wensen over. Ook waren er interne sociale spanningen. De wetgeving omtrent de BDI is verbeterd, maar de promotie van investeringen blijft zwak scoren (Loewendahl et al., 2001).

Turkije is echter van goede wil. De laatste jaren doet het redelijk wat inspanningen hieromtrent. Nieuwe wetten zijn opgesteld om de discriminatie tussen binnen- en buitenlandse bedrijven te verminderen. Ook de kosten om de markt te betreden zijn verlaagd via de afschaffing van bepaalde belemmeringen. Met de nodige veranderingen zou Turkije in staat zijn veel meer buitenlandse investeringen aan te trekken (Hughes, 2004).

8.4. Determinanten BDI De beslissing om te investeren in een ander land hangt dus van veel factoren af.

De

transportmogelijkheden in dat land spelen een rol, net zoals de plaatselijke loonkost of de marktgrootte. Daarnaast wordt de openheid van het land ,de kwaliteit van de arbeid en het landsspecifieke risico ook in rekening genomen. Merlevede et al. (2005) vonden dat een stijging van het BBP aanleiding geeft tot een uitbreiding van de BDI-voorraad. Ook een verbetering van de handelsintegratie tussen twee landen zorgt voor een stijging van de investeringsstromen. Zoals verwacht bekwamen ze een negatieve relatie tussen de loonkost en BDI-stromen. De data ondersteunt eveneens de logische veronderstelling dat het afnemen van het landsspecifieke risico ervoor zorgt dat de BDI-voorraad toeneemt. Directe privatiseringen hebben meteen een significant positief gevolg op BDI. Indirecte privatiseringen13 daarentegen vertragen het proces van het gaan naar een evenwicht. Er gaat ook een grote invloed uit van het ontwikkelingsniveau van de instellingen in het land op de BDI-voorraad. Ook het feit of de markt competitief genoeg is bepaalt grote delen van de BDI. Hoe competitiever een markt is, hoe groter de relatieve concurrentie van nieuwe buitenlandse bedrijven kan zijn en dus hoe meer buitenlandse investeringen er zullen zijn. Ook hoe een land er qua structuur uitziet is van belang. Aangezien buitenlandse investeerders liever zaken doen met de

13

Dit zijn investeringen via het uitbrengen van vouchers die inwisselbaar zijn tegen aandelen van bedrijven of via het aan de macht brengen van insiders (managers en werknemers).

57

private sector, blijkt dat het aandeel van de private sector significant positief gecorreleerd is met het aantrekken van BDI-stromen. De voornaamste positieve determinanten van de evenwichtsvoorraad van BDI blijken marktpotentieel en handelsintegratie te zijn. Ook de relatieve arbeidskost speelt een rol (Merlevede et al., 2005).

8.5. Vergelijking andere kandidaatlidstaten We vergelijken de BDI-instromen in Turkije met deze in de Toetreding-10 en Roemenië en Bulgarije. Zo kunnen we zien hoe deze landen erin slagen BDIs aan te trekken en of er een verband is met lidmaatschap van de EU. Veel van deze landen zijn Oost-Europese landen en juist deze landen blijken uit een studie van Loewendahl et al. (2001) de grootste concurrenten te zijn van Turkije in het aantrekken van BDIs.

Vooral tijdens de tweede helft van de jaren ‘90 waren de BDI-stromen enorm hoog in de Europese Unie. Deze werden voornamelijk veroorzaakt door de toegenomen globalisatie. Ook de afwerking van de interne markt en de oprichting van de EMU versterkten deze situatie. De economische groei zorgde ook voor gestegen investeringsstromen. In die periode was het echter wel de intra-EU investeringsstromen die enorm bloeiden (Passerini, 2001).

Turkije kan qua aantrekking van BDIs echter niet steeds vergeleken worden met de landen van de Toetreding-10. Deze zijn voornamelijk transitie-economieën, komende van een planeconomie. Zo was er in deze landen dus enorm veel potentieel voor privatiseringen en buitenlandse investeringen. Zo hebben ze bijgevolg enorm kunnen profiteren van buitenlandse investeerders die de toetreding reeds vroeg anticipeerden (Hughes, 2004).

8.6. Spillovers Het bekijken van BDI-stromen is van belang omdat deze blijken door te werken in verschillende delen van de economie. Hieronder volgt een korte samenvatting van de vele onderzoeken omtrent deze spillovers.

BDI-stromen hebben effecten op de economie waarin ze terecht komen via verschillende kanalen (Gholami et al.; 2006). Enkele voorbeelden van deze effecten zijn instromen van kapitaal of van vaardigheden. Ook is er overdracht van technologie mogelijk, een betere markttoegang, nieuwe investeringsmogelijkheden of exportpromotie. Aan de hand van een panel data-analyse komen Gholami et

58

al. (2006) tot de conclusie dat BDI-stromen in een ontwikkelingsland voor de opbouw van ICTinfrastructuur zorgt. In reeds ontwikkelde landen geldt dit verband in de andere richting.

De overdracht en verdeling van technologie over het land is een van de belangrijke bijdrages van BDI. Ze brengen namelijk betere productietechnologie, toegang tot het wereldnetwerk van productie en distributie en kennis met zich mee. De aanwezigheid van multinationals kan een effect hebben op de lokale bedrijven via verschillende kanalen. Onder andere gestegen concurrentiedruk op de binnenlandse markt is daar een voorbeeld van. Lokale bedrijven zullen efficiënter moeten produceren om geen marktaandeel te verliezen aan de multinational. Veel zal ook afhangen van de absorptiecapaciteit van de lokale bedrijven. In welke mate zijn ze in staat om knowhow en ervaring van de multinationals op te vangen en zelf toe te gaan passen? Daarnaast zijn er ook productiviteitsspillovers. Deze vinden plaats wanneer de aanwezigheid van multinationals ervoor zorgt dat de productiviteit van lokale bedrijven verbetert. Door het kopiëren van gebruikte technologieën (via observatie of het overnemen van werknemers) kan hun efficiëntie sterk verhoogd worden. Horizontale spillovers naar andere bedrijven in dezelfde sector kunnen gepaard gaan met verticale spillovers. Dit zijn bijgevolg effecten die overgaan van de ene naar de andere sector. Deze verticale spillovers kunnen dan plaatsvinden via ‘backward spillovers’ (inputs van lokale leveranciers) of via ‘forward spillovers’ (aanbod van outputs naar lokale downstream aankopers). Voor Turkije is het zo dat bedrijven met BDI een hogere arbeidsproductiviteit hebben dan lokale bedrijven. Het verschil in arbeidsproductiviteit tussen beide soorten bedrijven is significant en blijkt niet te zijn verminderd over de laatste vijftien jaar. Dutz et al. (2004) vonden dat bedrijven die volledig in buitenlandse handen zijn in Turkije, externe voordelen teweeg brengen die de productiviteit van de lokale bedrijven met 0,4% doen toenemen.

Merlevede et al. (2004) bekijken het mogelijke verband tussen economische hervormingen, economische groei en BDI. Ze schatten drie vergelijkingen waarin deze drie variabelen tegelijkertijd gedetermineerd worden. Hieruit concludeerden ze dat zowel economische hervormingen als meer BDI-instromen tot een hogere economische groei leiden. BDI-stromen kunnen volgens dit onderzoek enkel positief beïnvloed worden door economische hervormingen, niet door het BBP.

Bedrijven die op nieuwe buitenlandse markten binnendringen, verlagen er de ingangskosten van mogelijke andere exporteurs. Dit gebeurt door middel van leereffecten en via commerciële verbindingen. Aitken et al. (1997) proberen te achterhalen of de spillovers van één exportbedrijf de exportkosten verlagen voor andere bedrijven. Ze komen tot de conclusie dat de kans dat een bedrijf zal exporteren positief gecorreleerd is met de nabijheid van multinationals. Het is namelijk meestal via deze bedrijven dat ze gaan

59

exporteren. De nabijheid van andere lokale exporteurs is echter niet significant voor het bedrijf dat wil exporteren. Hieruit volgt dus dat vele bedrijven die willen gaan exporteren zich zullen vestigen in de buurt van multinationals.

Alici et al. (2003) proberen de relatie tussen economische groei, de exporten en de BDI-stromen in Turkije te onderzoeken. Via de VAR-methode komen ze tot de conclusie dat er geen significante positieve spillovereffecten te vinden zijn van BDI op de output van Turkije. Er blijkt eveneens geen positief effect te zijn van BDI op de Turkse export. Enkel een veel hogere instroom van buitenlandse kapitaalinvesteringen zou ervoor kunnen zorgen dat BDI-stromen toch een sterk effect zouden hebben op de output. Dit wijst er dus op dat de toekomstige ontwikkeling van de Turkse economie voor een deel afhangt van de mate waarin het buitenlandse investeringen aantrekt. De strategie die Turkije vanaf de jaren 80 heeft toegepast14, dient zeker het belang van BDI-stromen niet te onderschatten. Alsook dient ze de strategie van exportpromotie te blijven volgen.

Smarzynska (2002b) onderzoekt de spillovers van BDI via horizontale en verticale kanalen. De resultaten bevestigen dat terugkerende effecten inderdaad bestaan. Bedrijven in de bevoorradingssectoren behalen een hogere productiviteit wanneer er meer multinationals aanwezig zijn. BDIs die voornamelijk tot doel hebben meer te exporteren, zorgen in mindere mate voor spillovers dan de investeringen in bedrijven die zich op de binnenlandse markt richten. Daarnaast besluit Smarzynska (2002b) dat er geen significante positieve spillovers zijn bij aanwezigheid van multinationals in dezelfde sector. Om te kunnen profiteren van buitenlandse aanwezigheid in de markt, dienen de bedrijven in staat te zijn om de concurrentie aan te gaan (Sabirianova et al., 2004).

Schoors et al. (2002) onderzochten hoe BDI de arbeidsproductiviteit beïnvloedt van binnenlandse bedrijven. De aanwezigheid van buitenlandse bedrijven had een positief effect op de arbeidsproductiviteit van plaatselijke bedrijven in dezelfde sector (vooral in open productiesectoren). Spillovereffecten tussen sectoren blijken belangrijker te zijn dan deze binnen een zelfde sector. Absorptie (en dus menselijk kapitaal) en openheid spelen een belangrijke rol in deze spillovereffecten. In gesloten sectoren domineren de negatieve ‘backward spillovers’, terwijl in sectoren die heel open zijn de ‘forward spillovers’ zich sterk (positief) profileren. Tussen sectoren zijn er eveneens spillovereffecten. ‘Backward spillovers’ blijken negatief te werken, terwijl ‘forward spillovers’ een positief effect uitoefenen. De effecten tussen sectoren zijn economisch gezien belangrijker dan deze binnen eenzelfde sector. Spillovereffecten zijn afhankelijk van de graad van openheid van de sector en van de graad van 14

Deze strategie omvatte een beleid dat meer outward looking was

60

absorptiecapaciteit van het binnenlands bedrijf. Positieve sectorale effecten zijn vooral te vinden in de heel open sectoren. BDIs en exporten blijken dus eerder complementair te zijn in plaats van substituten, zolang het de arbeidsproductiviteit betreft. In de open sectoren zijn de intersectorale spillovereffecten niet zo belangrijk. Negatieve ‘backward spillovers’ domineren dan weer in gesloten sectoren. Hun resultaten stellen in feite dat netto positieve sectorale spillovereffecten vooral voorkomen in de heel open productiesectoren, waar ze meewerken aan de productiviteitsgedreven groei van de exporten van fabricageproducten. Intersectorale spillovereffecten blijken het meest belangrijke transmissiemechanisme te zijn van spillovereffecten van buitenlandse bedrijven naar lokale bedrijven. BDI in klantgerichte bedrijven hadden een sterk positief effect op hun lokale leveranciers (voorwaartse verbinding). BDI in de intermediaire sectoren verminderen de arbeidsproductiviteit van lokale bedrijven die hun producten gebruiken.

Multinationals hebben een stimulans om hun kennis niet te laten weglekken naar de lokale concurrenten, maar tegelijkertijd hebben ze wel een prikkel om kennis door te geven aan hun leveranciers. Daarom is het Smarzynska (2002b) logisch dat spillovers van BDI meer plaats vinden via ‘backwards spillovers’.

Turkije kan volop winsten halen uit het aantrekken van BDIs. Het is een kapitaalarm land en elke injectie van buitenlands kapitaal kan zorgen voor een stijging van de productiecapaciteit en kan jobcreatie ondersteunen. Het belang van BDI bestaat er ook uit dat deze veel stabieler zijn dan portefeuilleinvesteringen of leningen aan de private sector. Het gaat ook niet enkel om financiële overdrachten, maar ook om de creatie van nieuwe jobs (wat heel interessant en nodig is voor de situatie in Turkije), om de overdracht van technologie, om knowhow en om de toegang tot internationale markten. Het zorgt bijgevolg voor betere verbanden tussen de buiten- en binnenlandse markten. BDIs hebben bijgevolg een directe en indirecte impact op de economische groei van een land. Er zal gestegen productiviteit zijn, menselijke kapitaalaccumulatie, meer activiteit in het onderzoek en ontwikkeling en technologische en productiviteitsspillovers. Daarnaast kan het nog eens de binnenlandse economie aanzetten om meer te investeren in het eigen land. De impact van BDI op de groei blijkt zelfs sterker te zijn dan de invloed van binnenlandse investeringen (Dutz et al., 2004).

61

8.7. Toetreding De verwachte toetreding van Turkije tot de EU zou ervoor moeten zorgen dat er meer BDI het land binnenstromen. Daarnaast zou de toetreding eveneens gepaard moeten gaan met stabilisatie op zowel macro-economisch als op politiek vlak. Dit zou op zich al de aantrekkelijkheid van het zuiderse land kunnen verbeteren, aangezien zo het risico van investeren verlaagd wordt. Door de toetreding zou er ook beter ingegrepen kunnen worden tegen de corruptie die het land treft (Hughes, 2004).

Zoals gezien heeft Turkije ondermaats gepresteerd in het aantrekken van BDIs. Loewendahl et al. (2001) verweten voornamelijk de trage privatiseringsgolf en politieke institutionele hindernissen. Multinationals vinden dat er weinig inspanningen zijn gedaan om investeringen te promoten in Turkije. De toetreding van het land tot de EU zou dan ook helpen om BDI aan te trekken doordat hiermee de privatiseringsgolf versneld zou worden en de inflatie gereduceerd zou kunnen worden. Er wordt zelfs gesteld dat toetreden tot de EU eerder een voorwaarde is om verder BDI aan te kunnen trekken. Turkije moet buitenlandse investeerders meer informatie geven over de situatie op nationaal en regionaal vlak, samen met een geheel nieuwe promotiecampagne.

Het EU-lidmaatschap zorgt voor veel voordelen, zoals betere toegang tot bepaalde markten, grotere zekerheid inzake het gevoerde beleid, betere groei- en stabiliteitsverwachtingen alsook het psychologische aspect (deel uit te maken van ‘het Europa’). Turkije zal echter al zeker nadeel ondervinden dat het niet tot de eerste golf van toegetreden landen behoorde. Ook het IMF-akkoord is belangrijk voor toekomstige investeerders in Turkije aangezien het privatiseringen en buitenlandse inmenging op poten zal zetten. Dit zendt dan ook signalen naar andere potentiële investeerders inzake de vernieuwing die Turkije ondergaat15. Ondanks het feit dat de discussie, voorafgaand aan de toetreding, omtrent de toepassing van de mensenrechten en regionale ongelijkheid op korte termijn negatieve gevolgen had op BDI-stromen, zorgt de mogelijkheid van een toetreding ervoor dat er op lange termijn een verandering zal komen (Loewendahl et al., 2001).

Toetreding tot de EU is dus gewoon nodig voor Turkije. De promotie voor investeringen is er nog steeds enorm laag. De Centraal- en Oost-Europese landen scoren hierin veel beter en slagen er dan ook in meer

15

Het geeft ze namelijk meer zekerheid inzake het beleid.

62

buitenlandse investeringen aan te trekken. Czechinvest16 bijvoorbeeld is erin geslaagd een stevige reputatie op te bouwen, wat het land alleen maar ten goede komt. Ze trachten buitenlandse investeerders en lokale leveranciers beter te koppelen. Ook proberen ze het makkelijker te maken voor buitenlanders om voorzieningen op te bouwen in het land. Een dergelijke organisatie zou in Turkije goed van pas komen. Turkije blijkt uit de gevoerde interviews vooral competitief sterk te staan in de industriële en toeristische sector (Loewendahl et al., 2001).

Alleen al het openstellen van de toetredingsonderhandelingen zal deze instromen op korte termijn aanwakkeren. Dit zou namelijk betekenen dat er een stabieler klimaat voor investeringen zou komen en blijven. Ook de wetgeving zou blijven hervormd worden totdat deze aansluit bij de reguleringen die binnen de EU gelden. Dit zorgt ervoor dat veel investeerders eindelijk de stap zullen durven zetten. Turkije zou namelijk heel aantrekkelijk worden voor de goederensectoren gezien de grote afzetmarkt dat het voorstelt. Doordat de gemiddelde investering in deze soort sectoren veel hoger is, zou Turkije na de opening van de onderhandelingen redelijk snel grote BDI-stromen kunnen aantrekken. De BDI-stromen waren naast het feit van economische en politieke stabiliteit eveneens zo laag door de fiscale wetgeving in Turkije. Deze is de laatste jaren echter veel verbeterd (Dutz et al., 2004).

8.8. Conclusie Turkije blijkt er niet in te slagen een voldoende niveau van BDI aan te trekken. Dit is voornamelijk het gevolg van de instabiele politieke, institutionele en economische omgeving. Het zal bijgevolg verder moeten hervormen om meer BDI aan te trekken. De technologische infrastructuur moet verbeterd worden, en er moet blijven geïnvesteerd worden in telecommunicatie. De economische en politieke stabiliteit moet gewaarborgd worden. De toetreding tot de EU blijkt een voorwaarde geworden te zijn om veel BDIs aan te kunnen trekken. Daarnaast zal er ook promotie moeten worden gemaakt om meer BDI-instromen te kunnen realiseren. Het technologisch en menselijk kapitaal zal beter ontwikkeld moeten worden. Dit alles is noodzakelijk om mee te kunnen doen in de competitie van het aantrekken van en het voordeel halen uit BDI in Turkije op middellange en lange termijn (Loewendahl, 2001). BDIs brengen namelijk een heleboel voordelen met zich mee. Het zorgt onder andere voor overdracht van kennis en technologie. Vooral tussen sectoren blijken er belangrijke spillovers te bestaan. De absorptiecapaciteit van bedrijven en de openheid van sectoren spelen hierbij ook een belangrijke rol. Zoals gezegd zal de toetreding ervoor zorgen dat er meer BDIs het land zullen binnenstromen. De opening 16

het Tsjechisch investeringsagentschap

63

van de toetredingsonderhandelingen eind vorig jaar zullen echter reeds voor een stijging van deze stromen zorgen. Dit kan het land enkel maar ten goede komen.

64

9. Invloed van de toetreding van Turkije op de macht in de Raad Een ander punt van discussie is het feit dat de toetreding van Turkije tot de EU gevolgen zal hebben voor de machtsverdeling in de Raad. In dit hoofdstuk wordt dit van naderbij bekeken. Zal Turkije grote veranderingen teweeg brengen of blijft dit binnen de perken?

Het Turks lidmaatschap zal een grote impact hebben inzake de machtsverdeling in de Europese Raad., aangezien het een enorm grote bevolking heeft. Zowel onder het Verdrag van Nice, als onder het Grondwettelijk Verdrag, zou Turkije de tweede machtigste lidstaat zijn van de EU-2917 (Baldwin et al., 2005). Onder het Grondwettelijk Verdrag zou Turkije veel machtiger zijn dan Frankrijk, Italië en GrootBrittannië. Onder het Verdrag van Nice zouden de machtsverschillen tussen de grote landen minder uitgesproken zijn. Dit impliceert dat ofwel het Grondwettelijk Verdrag ofwel het Turkse lidmaatschap op heel wat tegenkanting zal kunnen rekenen.

De impact op de macht in de Raad van de uitbreiding van 25 naar 29 lidstaten is in grote mate afhankelijk van de regels die op dat moment zullen gelden. Er is een groot verschil tussen de Grondwet en het Verdrag van Nice inzake de machtsverdeling. Onder de Grondwet zijn het vooral de grootste landen (Duitsland en Turkije) die macht winnen ten opzichte van de situatie in de EU-25 (zie bijlage 41). Onder het Grondwettelijk Verdrag wordt de macht van de huidige lidstaten namelijk ongeveer gelijkmatig gereduceerd. Spanje, Polen en enkele middelgrote landen zullen relatieve machtsverliezen ondergaan, wat hen zeker zal doen nadenken bij de eventuele ratificatie van de Grondwet (Baldwin et al., 2005). Onder Nice zijn de machtsverliezen proportioneel met de grootte van het land, wat impliceert dat de grootste landen (en dan in het bijzonder Duitsland) de grootste verliezers zijn (zie bijlage 42) (Baldwin et al., 2005).

De capaciteit om in te grijpen van de EU zou niet significant wijzigen onder het Grondwettelijk Verdrag (Baldwin et al., 2005). Dit zou anders zijn onder het Verdrag van Nice. Dan zouden deze regels zeker herzien moeten worden vooraleer de toetreding van Roemenië, Bulgarije, Kroatië en Turkije plaatsvindt. 17

EU-25 + Roemenië, Bulgarije, Kroatië en Turkije

65

In 2003 verwachtten Baldwin et al. eveneens geen te zware implicaties inzake de kans om tot een coalitie te komen wanneer Turkije toetreedt of niet. Deze vindt het normaal dat wanneer een land toetreedt met dergelijke bevolking, ze dan ook veel macht krijgt. De toetreding van Turkije doet dan ook maar weinig af inzake efficiëntie, aangezien het een grote bevolking heeft (Baldwin et al., 2003).

Tot november 2009 geldt voorlopig nog het Verdrag van Nice. Dit verdrag omvat het systeem van gekwalificeerde meerderheid. Daarnaast moet nog aan twee andere voorwaarden voldaan worden. Er moet een drempel van 232 van de 321 stemmen gehaald worden binnen de Raad (wat 72,2% betekent), de helft van de lidstaten (minstens 13 dus voorlopig) moet er achter staan en dit dient 62% van de bevolking van de EU te omvatten (Baldwin et al., 2005). Na de toetreding van Turkije zou dit in de EU-29 276 van de 381 stemmen worden, samen met het feit dat minstens 15 lidstaten en 62% van de bevolking erachter staat, vooraleer een coalitie goedgekeurd wordt. Door de grootte van haar bevolking zal Turkije hierin een belangrijke rol spelen.

Onder het Grondwettelijk Verdrag moet een winnende coalitie bestaan uit 55% van de lidstaten en 65% van de bevolking van de EU (Baldwin et al., 2005). De Grondwet dient echter door alle lidstaten geratificeerd te worden. Zolang dit niet gebeurd is, valt men terug op het Verdrag van Nice.

Onder de huidige werking hebben kleine lidstaten relatief gezien meer stemmacht dan grotere landen. Samen met de Toetreding-10 kunnen de armere lidstaten dus een beslissing compleet blokkeren (Togan, 2004).

Baldwin et al. (2004a) stelt dat de toetreding van Turkije het moeilijker maakt om beslissingen te nemen, maar ook niet altijd. Door haar grote populatie is het land een belangrijke onderhandelaar om de voorwaarde, dat een bepaald percentage van EU-bevolking vereist, te halen.

Wanneer de regels gevolgd worden dat ten minste 55% van de leden van de Raad vereist is voor een gekwalificeerde meerderheid (onder voorwaarde dat het ten minste 65% van de bevolking dit steunt), zou de toetreding van Turkije slechts een beperkte invloed hebben. Turkije zou ongeveer evenveel besluitvorming krijgen als Duitsland, wat redelijk logisch zou zijn, gezien de gelijkaardige bevolkingsgrootte. Er wordt verwacht dat Turkije voornamelijk geïnteresseerd zal zijn in de buitenlandse politiek, gezien haar ligging. Daarnaast moet in het achterhoofd gehouden worden dat Turkije het kamp van de lidstaten versterkt die veel voordeel halen uit de structuurfondsen (Commissie ISE, 2004).

66

Ook Hughes (2004) stelt dat de impact op de macht in de Raad significant zal zijn, maar dat deze handelbaar zal blijven voor de EU. Het zal de politieke dynamiek mee bepalen, maar zal dit echter niet alleen kunnen doen (Hughes, 2004). Het Grondwettelijk Verdrag hield rekening met de discussie omtrent de verdeling van de macht na uitbreiding. In de EU met 28 lidstaten zouden Turkije en Duitsland samen niet in staat zijn een beslissing te blokkeren, wel wanneer ze samenspannen met een derde groot land. Turkije zal inderdaad een belangrijke speler worden en zal verder bijdragen tot de reeds bestaande complexe allianties en blokkeringsgroepen die momenteel reeds voorkomen. Ondanks haar grootte zal het land echter niet significant bijdragen tot de dominantie van de grootste landen. De grootste vijf landen in de EU-28 zouden niet veel meer bevolking hebben in percentage van de EU-28 dan de vier grootste landen op dit moment hebben (Hughes, 2004). Op de Europese Commissie zal Turkije slechts weinig impact hebben. Afhankelijk van de regels zal Turkije net als andere landen één commissaris hebben of één in rotatiesysteem. In het Europees Parlement zou Turkije 11,2% van de zetels krijgen, net als Duitsland (Hughes, 2004). Hughes vindt niet dat er door de toetreding van Turkije grote hervormingen moeten gebeuren.

Onder het GV zal de EU beter tot coalities kunnen komen. Het GV maakt het makkelijker om een voorstel goed te keuren in de EU-27 dan vroeger het geval was in de EU-12. De toetreding van Turkije zal hier weinig aan veranderen. Het Verdrag van Nice heeft de efficiëntie hierin sterk verlaagd ten opzichte van de situatie in de EU-15. Het is bijna dubbel zo moeilijk om een gekwalificeerde meerderheid te vinden in de EU-25 dan zoals het in de EU-15 was. De overschakeling naar het GV in 2009 zou dit terug doen stijgen (Baldwin et al., 2004b).

De toetreding van Turkije zal een grote impact hebben op de machtsverdeling binnen de Raad. Het zou de tweede machtigste lidstaat van de EU worden. Veel hangt echter af van het feit of de Europese Grondwet reeds goedgekeurd zal zijn of niet. Onder het GV zal Turkije veel machtiger zijn dan andere grote landen als Frankrijk, GB en Italië. Onder het huidige Verdrag van Nice zijn de machtsverschillen tussen de grote lidstaten veel minder uitgesproken. Dit impliceert natuurlijk dat er ofwel kritiek zal komen op het GV ofwel op de toetreding van Turkije. Inzake efficiëntie in het komen tot een coalitie heeft de toetreding van Turkije weinig impact. De toetreding vraagt volgens Hughes (2004) niet om grote hervormingen. De situatie zou handelbaar blijven. Bijgevolg is er niet veel reden tot kritiek. Dat Turkije een belangrijke positie zou innemen is logisch gezien haar bevolking. Turkije zal geen beslissingen voor de EU kunnen nemen.

67

10. Invloed op de EU-begroting

De toetreding van Turkije zou eveneens gevolgen hebben op de begroting van de EU. Binnen de EU wordt er via de begroting gewerkt aan de herverdeling van rijke naar armere lidstaten. Herverdeling houdt steeds in dat een partij welvaart afstaat ten voordele van anderen en dit kan natuurlijk voor discussies zorgen. Het is voornamelijk de EU-15 die geld transfereert naar de voormalige Oostbloklanden en andere minder ontwikkelde landen in Europa. De aansluiting van Turkije zal, gezien de relatieve armoede ervan, zorgen voor een herverdeling ten voordele van het land. Dit kan bij de beter bedeelde landen echter voor discussies zorgen over wie dit allemaal zal betalen. In dit hoofdstuk gaan we op zoek naar de kost van de toetreding van Turkije voor de begroting van de EU. Eerst wordt kort uitgelegd hoe het budget van de EU in elkaar steekt. In een volgende paragraaf berekenen we de effecten op de begroting in het geval dat Turkije vandaag zou toetreden. Daarna schatten we de effecten indien Turkije pas in 2015 zou toetreden. Na enkele algemene opmerkingen volgt een korte conclusie.

10.1. Budget Om de effecten op het EU-budget te berekenen, is het interessant om te bekijken wat het budget zoal omvat. We leggen hier kort zowel de inkomsten- als de uitgavenzijde uit.

10.1.1. Inkomstenzijde Het budget van de EU wordt voornamelijk opgebouwd uit drie grote categorieën (zie bijlage 43). De eerste groep worden de ‘traditionele eigen fondsen’ genoemd. Deze bestaan voornamelijk uit douaneinkomsten en landbouwtaksen, ontvangen door de lidstaten. De lidstaten mogen echter wel 25% hiervan behouden als compensatie van de gemaakte kosten. Deze belastingen zijn geheven op importen van producten van derde landen en de tarieven zijn de Gemeenschappelijke Douanetarieven (Fabius, 2000). In 2004 droeg deze categorie bij tot bijna 13% van de totale inkomsten van de EU-begroting (zie bijlage 43). De tweede categorie is gebaseerd op de BTW van de lidstaten. Er wordt een gemeenschappelijk percentage geheven op de belastingsbasis voor elke lidstaat. Er wordt hierbij echter rekening gehouden met het BNP om de minder welvarende landen niet te zwaar te belasten. Deze categorie zorgde in 2005 voor 14,4% van de inkomsten (Fabius, 2000).

68

De grootste van de drie categorieën is echter deze die puur gebaseerd is op het BNP. Er wordt een gemeenschappelijk percentage gerekend voor elk van de lidstaten. Deze namen bijna 73% van de totale EU-begrotingsinkomsten voor hun rekening in 2004 (zie bijlage 43) (Fabius, 2000).

10.1.2. Inkomstenzijde Aan de uitgavenzijde merken we dat lidstaten voornamelijk geld kunnen verkrijgen uit twee grote categorieën. Ten eerste zijn er de fondsen die men kan verkrijgen via de categorie van de Structurele Acties. Deze zijn gebaseerd op criteria betreffende het relatief inkomensniveau van een regio, maar ook op onderontwikkeling en structurele problemen. Deze rubriek bestaat zelf nog eens uit twee grote delen, namelijk het Structureel Fonds en het Cohesie Fonds. Het Structureel Fonds geeft steun aan minder ontwikkelde regio’s (die een BBP per capita hebben dat onder de 75% ligt van het gemiddelde van de EU). Dit Fonds is de belangrijkste onder de categorie Structurele Acties. Daarnaast bestaat er ook nog het Cohesie Fonds, dat oorspronkelijk gericht was op Griekenland, Spanje, Portugal en Ierland. De uitgaven hiervan zijn echter bescheiden (Togan, 2004). Ze zijn bedoeld om achtergestelde regio’s te ondersteunen. Ondanks het feit dat deze uitgaven slechts een klein deel uitmaken van de totale uitgaven van het EUbudget, zijn ze voor de ontvangende landen wel degelijk van groot belang (Flam, 2003). Daarnaast is er nog de categorie van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (Gros, 2004). Dit beleid tracht aan beide kanten van de landbouw te helpen. Het probeert ervoor te zorgen dat landbouwproducten op een efficiënte manier worden geproduceerd, aan een redelijke prijs voor de consumenten. Tegelijkertijd zorgt het er ook voor dat de mensen die in de landbouwsector werken een deftige levensstandaard kunnen behalen. Op deze manier zorgt het voor een bescherming van de toekomst van de rurale sector (European Commission, 2001). Er zijn nog enkele andere kanalen die, globaal gezien, minder van belang zijn. Er wordt namelijk ook geld uitgetrokken voor ondersteuning van het interne beleid, voor externe acties en een klein percentage gaat naar de administratieve kosten. Daarnaast kan eveneens geld aan de reserves worden toegevoegd of wordt er een compensatie gegeven voor nieuwe lidstaten (European Commission, 2005). Via de eerste twee besproken kanalen echter ontvangen de meeste landen voornamelijk hun inkomsten vanuit de EU-begroting (bijlage 44) (Gros, 2004). De prijzen van veel landbouwproducten in Turkije zijn boven de prijs op de wereldmarkt gehouden door het opkopen van producten waarvoor er een overaanbod is. Om ze te beschermen voor de wereldmarkt werden belastingen geheven op importen. Geleidelijk aan is het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid overgestapt naar directe inkomensondersteuning. Het beleid bevoordeelt vooral boeren, maar ook de belangrijkste landbouwgoederen van de landen van de voormalige EU-6 (granen, suikerbieten,

69

zuivelproducten en vlees). Opvallend is dat de meest belangrijke producten van de nieuwere leden (fruit, groenten, gevogelte en varkensvlees) weinig ondersteuning krijgen (Flam, 2003)

10.1.3. Totaal De jaarlijkse bijdragen van de lidstaten zijn vastgelegd voor een termijn van zes jaar. Deze termijn loopt echter af in 2006. Dit jaar (in 2006) zal er bijgevolg over $een nieuwe begroting onderhandeld worden (Togan, 2004). Voorlopig blijft de totale bijdrage vastliggen op 1,24% van het BNP van de EU-25 (European Commission, 2003). Voor 2004 bedroegen de inkomsten van het EU-budget iets meer dan €103 miljard (zie bijlage 43).

10.2. Schattingen van het effect van de toetreding van Turkije voor het EUbudget Nu we weten hoe het budget ruwweg in elkaar zit, kunnen we de verwachte effecten bekijken van de toetreding van Turkije voor het EU-budget. Deze effecten kunnen geschat worden door elke component van de begroting te overlopen. Dervis et al.(2004) voerden deze schatting uit voor twee scenario’s. Ten eerste berekenden ze wat de effecten op de begroting zouden zijn mocht Turkije vandaag volwaardig lid worden van de EU (scenario 1). Daarnaast berekenden ze ook het meer logische scenario dat Turkije zou toetreden rond 2015 (scenario 2). Dit is echter veel moeilijker te berekenen. Hierbij moeten ze zich namelijk baseren op de huidige regels, maar deze kunnen tegen dan volledig gewijzigd zijn. Dervis et al. (2004) hebben berekend wat Turkije zou bijdragen tot en ontvangen van het EU-budget. Het wordt berekend in percentage van het EU-budget omdat dit een betere indicatie geeft .Ook Togan (2004) schatte de effecten van de toetreding van Turkije op de EU-begroting.

10.2.1 Effect op de begroting onder scenario 1 Indien Turkije vandaag zou toetreden, is het logisch dat het onder de huidige regels zou vallen. Dit maakt de schatting iets nauwkeuriger. Eerst bekijken we de uitgavenzijde van het EU-budget. Volgens Dervis et al. (2004) zou Turkije ongeveer negen miljard euro per jaar krijgen via het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid. Daarenboven zou Turkije zeker in aanmerking komen voor fondsen vanuit het Structureel Fonds. Het BBP per capita bevindt zich namelijk onder de 75% van het EUgemiddelde. Daardoor zou Turkije tot ongeveer 4% van haar BBP kunnen ontvangen. Wetende dat haar BBP in 2004 meer dan 242 miljard euro bedraagt (zie bijlage 45), komt dit dus neer op bijna 10 miljard

70

euro per jaar. Rekening houdend met nog een aantal kleinere programma’s kan de maximale financiële ondersteuningsstroom naar Turkije 20 miljard euro bedragen (Dervis et al., 2004). Daarnaast moet Turkije eveneens haar bijdrage doen tot het budget. Het plafond van de EU-bijdrage is 1,24% van het BBP (European Commission, 2003), wat dus wil zeggen dat dit maximaal 2,5 miljard euro per jaar kan betekenen. Hieruit blijkt dus dat de bovengrens van het financiële voordeel dat Turkije zou hebben vanuit dit budget 17,5 miljard euro zou bedragen.

Ook Togan (2004) berekende het effect van een toetreding van Turkije op het EU-budget. Hij deed dit echter op een andere manier. Hij trachtte via een simpele regressie te achterhalen wat de belangrijkste determinanten van de ontvangsten en uitgaven waren voor een lidstaat van de Europese Unie. Hij bekwam dat de bijdragen in grote mate afhankelijk bleken te zijn van het BBP per capita. De stemmen per capita van een lidstaat in het onderhandelingsproces en de status voor het Cohesie Fonds verklaarden dan voornamelijk de uitgaven van het budget. Op deze manier schatte hij de in- en uitgaven voor Turkije. Hij kwam tot de conclusie dat Turkije ongeveer 3,5 miljard euro zou bijdragen tot het budget, terwijl het bijna 17,5 miljard euro zou ontvangen aan ondersteuning. Dit komt eveneens neer op een sterke nettooverdracht, van ongeveer 14 miljard euro (Togan, 2004). Hierbij had hij echter geen rekening gehouden met het feit dat de regels stellen dat de overdrachten vanuit het Structureel Fonds en het Cohesie Fonds niet meer dan 4% van het BBP kunnen bedragen. Flam (2003) verwacht een netto-overdracht van 10 miljard euro ten voordele van Turkije. Hij kaart aan dat dit neerkomt op slechts 263 euro per capita, terwijl voor Malta er een netto-overdracht is dat 3 400 euro per capita bedraagt. Dit is het gevolg van de stemmingsmacht van landen dat onrechtmatig verdeeld is (Flam, 2003).

10.2.2 Effect op de begroting onder scenario 2 Schatten wat de effecten op de begroting zouden zijn bij toetreding in 2015 is moeilijker en minder accuraat. Zowel de Turkse als de Europese markt is constant in beweging. Maar ook de regels inzake het in aanmerking komen voor fondsen en de grootte ervan kunnen en zullen hoogstwaarschijnlijk wijzigen. Daarom wordt de schatting gemaakt onder de veronderstelling dat de regels niet wijzigen (Dervis et al., 2004). De effecten worden uitgedrukt in percentages van het BBP.

Aan de inkomstenzijde van Turkije bekijken we eerst de ontvangsten van het Structureel Fonds. Aangezien Turkije dan meer dan waarschijnlijk nog steeds een BBP per capita zal hebben dat onder de 75% van het EU-gemiddelde ligt, zal Turkije vanuit dit fonds financiële steun ontvangen. We nemen als bovengrens de 4% die als maximumwaarde werd opgesteld door de EU. Turkije zou volgens

71

voorspellingen sneller groeien tijdens de komende tien jaar dan het gemiddelde van de EU (die dan normaal gezien al met 28 lidstaten zal zijn) (Dervis et al., 2004). In plaats van de huidige 2% zou het dan al 4% van het BBP van de EU uitmaken. Als bovengrens voor de ontvangsten vanuit het Structureel Fonds kunnen we dus 0,16% van het BBP van de EU veronderstellen. Voor de landbouwsector zijn de overdrachten echter veel moeilijker te voorspellen. De outputstructuur van de landbouw voor Turkije zou gekend moeten zijn om te weten hoeveel geld Turkije zou kunnen krijgen uit het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid. Dervis et al.(2004) heeft daarom de ontvangsten via een indirecte methode trachten te schatten. Hij hield rekening met het percentage steun dat Turkse boeren nu ontvangen ten opzichte van hun toegevoegde waarde, met het landbouwaandeel in de Turkse economie over de tijd en met de grootte van de Turkse economie in het totaal van de EU. Zo kwam hij op een bovengrens van 0,08% van het BBP van de EU. Dit is zeker een bovengrens, aangezien verwacht wordt dat de bijdragen van deze categorie zullen verminderen onder druk van onder andere de Wereldhandelsorganisatie. Rekening houdend met het Structureel Fonds, het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid en enkele kleinere programma’s bekomt men een bovengrens aan de ontvangsten vanuit het budget voor Turkije van 0,26% van het BBP van de EU-28 (Dervis et al., 2004).

Voor de bijdragen die geleverd worden, rekenen we een jaarlijkse bijdrage van 1,2% van het BBP van elke lidstaat. Voor Turkije is dit dus 1,2% van het Turks BBP. Opnieuw kunnen we dit uitdrukken in termen van het BBP van de EU. Dit komt overeen met het feit dat Turkije ongeveer 0,05% van het BBP van de EU moet bijdragen.

Hieruit kunnen we dus concluderen dat Turkije 0,25% van het Europees BBP ontvangt en slechts 0,05% bijdraagt. Dit leidt tot een netto-overdracht naar Turkije van ongeveer 0,20% van het BBP van de EU.

Andere schattingen verwachten bij een toetreding in 2013 jaarlijkse netto-overdrachten van ongeveer 10% van de EU-begroting. Ruwweg zou dit dus ongeveer 0,12% van het BBP omvatten (Commissie ISE, 2004).

Deze schattingen liggen redelijk dicht bij elkaar. Het belangrijkste dat de netto-transfer naar Turkije in de grootteorde van 0,10% tot 0,20% van het BBP van de EU zou liggen.

72

10.3. Algemene opmerkingen Er zijn echter veel redenen tot discussie tussen de huidige lidstaten te vinden. Ten eerste wordt verwacht dat de wetgeving grondig gewijzigd zal worden. Bovenvermelde schattingen zijn namelijk gebaseerd op de huidige wetgeving. Ofwel zullen de bijdragen verhoogd moeten worden, ofwel zal er minder uitgegeven kunnen worden. Het meest logische zou zijn om in te grijpen op het vlak van het Structureel Fonds, aangezien deze voor de grootste herverdeling zorgt (Togan, 2004). Het is bijvoorbeeld al logisch dat landen als Griekenland, Spanje en Portugal tegen de toetreding van Turkije zijn, omdat de angst bestaat dat ze geen ondersteuning meer uit het Cohesie Fonds zullen krijgen (Flam, 2003). Daarnaast kan men ook vrezen dat Turkije een gelijkaardige financiële steun zou vragen zoals bepaalde andere landen kregen. Roemenië en Bulgarije krijgen bijvoorbeeld reeds financiële ondersteuning van de EU. De EU heeft via meerdere programma’s voormalige Oostbloklanden en kandidaat-lidstaten geholpen. Dit kan zelfs tot behoorlijke bedragen leiden. Voor Roemenië en Bulgarije werd beslist een allocatie toe te staan vanuit de EU ter waarde van 15 miljard euro. Wanneer dit ook voor Turkije zal gedaan worden, en wanneer men gelijkwaardig wenst te behandelen op basis van per capita gegevens, zou dit willen zeggen dat Turkije ongeveer 35 miljard euro zou moeten krijgen. Dit zou natuurlijk opnieuw voor discussie zorgen (Dervis et al., 2004).

De ervaring die we zullen opdoen bij de toetreding van Roemenië en Bulgarije zullen instructief zijn voor Turkije, aangezien ze alledrie een gelijkaardig niveau van BBP per capita halen. Een probleem voor Roemenië en Bulgarije is dat zij zullen toetreden vlak nadat de nieuwe meerjarenbegroting is opgesteld. Deze wordt steeds voor een zestal jaar opgesteld. Enkel lidstaten kunnen meeonderhandelen. Dit wil ook zeggen dat indien Turkije zou toetreden in bijvoorbeeld 2015, het zal moeten wachten tot in 2018 om mee rond de tafel te zitten bij het opstellen van de volgende begroting (Dervis et al., 2004).

10.4. Conclusie De kost van de toetreding van Turkije voor de EU-begroting werd in dit hoofdstuk aan de hand van enkele studies gemeten. Deze schatten allemaal dat de kost van toetreding in 2015 tussen 0,10% en 0,20% zou liggen van het BBP van de EU. De vraag is of dit als uitgave verwaarloosbaar is voor de EU. Aan de ene kant is dit het geval, gezien het feit dat overheidsuitgaven in veel landen meer dan 40% van hun BBP

73

bedragen (Dervis, 2004). Aan de andere kant is het budget van de EU slechts 1,24% van het BBP van de EU. Als er daarvan meteen 0,20% gaat naar overdrachten naar één land, is dit inderdaad niet zomaar te verwaarlozen. Daarom kunnen we ons er alleszins aan verwachten dat de regels om ondersteuning te krijgen strenger gemaakt zullen worden. Men moet wel beseffen dat de overdrachten echter niet verloren gaan. Deze zijn van groot belang voor Turkije, die het geld goed zou kunnen gebruiken. Turkije blijkt uit vorige hoofdstukken in staat te zijn zich snel te ontwikkelen, zodat het op langere termijn niet meer zo verlieslatend voor de EU-begroting hoeft te zijn (Dervis et al., 2004).

74

11. Besluit Deze scriptie gaf een uitgebreid overzicht van een aantal aspecten betreffende de economische integratie van Turkije in de EU.

Turkije heeft al geruime tijd goede relaties met de EU. Het was zelfs het eerste land dat in 1959 aanvraag deed bij de toenmalige EEG om toe te treden. De periode daaropvolgend zijn de relaties tussen beide op politiek vlak sterk verbeterd. De realisatie van de douane-unie in 1995 was een belangrijke stap in deze samenwerking, zowel op politiek als op economisch vlak. In 2005 heeft de Europese Commissie zelfs beslist om de onderhandelingen omtrent de toetreding van het land te openen. Hiervoor was dit nog niet gebeurd aangezien het politiek en economisch systeem nog niet voldoende op dat van de EU afgestemd was. Het feit dat de Commissie beslist dat dit nu wel het geval is, is reeds een eerste indicatie van politieke integratie van Turkije.

Deze scriptie had haar focus echter op de economische aspecten van integratie. Daarom werd gekeken hoe Turkije zich economisch plaatst ten opzichte van de rest van de EU. Het land blijkt een enorm grote, maar relatief arme bevolking te hebben. Ondanks de hoge groeivoet van haar economie, zal het toch een meer stabiele economie moeten nastreven om te kunnen convergeren naar de EU. De werkloosheid in Turkije is ambigu. De hoogte ervan is niet problematisch, de verdeling echter wel. De problemen concentreren zich voornamelijk bij de jeugd, de vrouwen en in de steden. De toekomst van Turkije zit net in haar jonge bevolking, dus is het cruciaal dat deze een goede opleiding krijgt. Hierin zijn bijgevolg veel verbeteringen vereist. Ook het probleem van de overheidsschuld en inflatie werd besproken. De evolutie van de inflatie toont aan dat dit probleem geleidelijk aan onder controle is. Toch blijft voorzichtigheid hieromtrent geboden. De overheidsschuld is echter hoog. De vele hervormingen zijn hier onder andere de oorzaak van. Turkije dient hier werk van te maken, maar daarvoor moet het primaire overschotten halen de komende jaren, wat niet zo evident is. De algemene levensstandaard ligt laag, maar dit is voornamelijk het gevolg van het eerder besproken educatieprobleem. Turkije verschilt eigenlijk niet zoveel van Roemenië en Bulgarije op vlak van ontwikkeling. Het niveau van de EU ligt echter nog ver weg.

De synchronisatie van economische cycli toont eveneens de mate van integratie aan. Zowel uit de literatuur als uit eigen onderzoek werd gevonden dat de Turkse economie niet gelijkloopt met deze van de EU. Dit wijst er dus op dat beide economieën niet volledig geïntegreerd zijn. De economie van Turkije

75

zou voornamelijk op binnenlandse schokken reageren, dewelke geen invloed hebben op de Europese economie. Doordat beide cycli niet gesynchroniseerd zijn, zou het gevaarlijk zijn een gemeenschappelijk economisch beleid op beide uit te voeren. Deze zou de volatiliteit van de Turkse economie namelijk nog kunnen vergroten. Berument et al. (2005) kwam echter tot de conclusie dat wanneer Turkije gespaard zou blijven van crisissen, het een procyclisch karakter vertoont met de EU. Een beleid dat dergelijke crisissen vermijdt zou een positief gevolg hebben voor de synchronisatie van de Turkse en Europese economische cyclus. Verwacht wordt dat de toetreding van Turkije zal leiden tot een hogere mate van synchronisatie tussen beide partijen.

Het hoofdstuk omtrent financiële integratie toonde aan dat Turkije nog niet helemaal geïntegreerd was in de EU. De banksector is er trouwens heel fragiel. Maar ook op dit vlak heeft Turkije veel hervormingen doorgevoerd. Dit blijkt dus eveneens geen onoverkoombaar probleem te vormen voor een toekomstige toetreding.

Turkije blijkt sedert de jaren ’80 omgeschakeld te zijn naar een meer open economie. Men moet echter rekening houden met het feit dat het land enorm groot is, en daardoor steeds veel handel binnen haar grenzen zal kennen. Inzake integratie is het belangrijk op te merken dat de EU veruit de grootste handelspartner is van Turkije. Het land heeft dus sterke economische banden met de Unie. De instelling van de douane-unie is zeker een van de belangrijkste gebeurtenissen geweest in Turkije qua integratie. Er zijn echter toch nog steeds redelijk veel belemmeringen te bemerken tussen beide. Turkije heeft een economische structuur die nog steeds in grote mate gericht is op (overlevings)landbouw. Ook in Roemenië en Bulgarije is dergelijke structuur te herkennen. Turkije doet echter veel inspanningen om hiervan af te stappen. Tegen de dag dat het land zal toetreden tot de EU, zal het landbouwbeleid quasi gelijk zijn aan dat van de EU. Inzake handelspatroon beantwoordt Turkije in grote mate aan de theorie van HeckscherOhlin. Als land met relatief veel arbeid, produceert en exporteert het arbeidsintensieve goederen. Het importeert kapitaalsintensieve goederen vanuit de EU. Turkije heeft dan ook een comparatief voordeel in de textiel-, landbouw- en kledijsector. De handel met de EU bestaat voornamelijk uit inter-industriële handel, wat erop wijst dat de industriële structuur van Turkije nog niet afgestemd is op deze van de EU. Binnen de IIH merken we dat het voornamelijk om verticale IIH gaat. Het zijn dus stromen van gelijkaardige goederen maar met een verschillende kwaliteit. De EU maakt nog steeds meer kwaliteitsvolle producten. Dit kan veranderen na verloop van tijd omwille van delokalisatie-effecten. De toetreding van Turkije tot de interne markt zou voornamelijk positieve gevolgen hebben voor Turkije. Haar BBP, consumptie en exporten gaan erop vooruit. Ook haar ruilvoet verbetert. De effecten voor de EU zijn veel kleiner, maar niet negatief. Het zijn voornamelijk derde landen die de negatieve gevolgen

76

van handelsverlegging zullen ondervinden. De effecten op de sectoren zijn groter voor zowel de EU als Turkije. In Turkije zal voornamelijk de textiel- en kledijsector uitbreiden, dit ten koste van de EU. De effecten op de Unie zullen echter nog steeds klein zijn.

Een van de grootste angsten van de EU omtrent de toetreding van Turkije bevindt zich op het vlak van migratie. Gezien het reeds hoge aantal Turkse migranten in de EU, wordt de toetreding natuurlijk vaak geassocieerd met een golf van inwijkelingen vanuit het zuiderse land. Deze angst blijkt echter niet gegrond te zijn. Volgens de voorspellingen zou er inderdaad een grote additionele golf migranten ontstaan vanuit Turkije naar de EU. Deze zouden als het gevolg van netwerkeffecten voornamelijk in Duitsland terecht komen. Op lange termijn zouden er ongeveer drie miljoen migranten vanuit Turkije de EU binnen komen. Er is echter geen reden om hieruit meteen grote economische problemen te verwachten. Algemeen wordt verwacht dat het BBP in de EU zou stijgen als gevolg van de stijging van de bevolking. Deze zou echter wel gepaard gaan met een daling per capita. Dit effect zou echter zo gering zijn, dat het bijna niet terug te vinden is in de data. Turkije daarentegen zou een sterke stijging ondervinden van haar BBP per capita. De grootte van deze effecten zal afhankelijk zijn van de geschooldheid van de migranten. Verwacht wordt dat vooral jonge geschoolde arbeidskrachten naar de EU zullen uitwijken. Daarom zouden deze migratiestromen eigenlijk als positief bestempeld moeten worden. De EU zal op het moment van de Turkse toetreding namelijk te kampen hebben met vergrijzingsproblemen. Deze instroom van jonge werknemers die bijdragen tot het sociaal stelsel zou bijgevolg een (weliswaar korte termijn-) oplossing kunnen bieden voor dit probleem. Daarom wordt verwacht dat over een tiental jaar de politieke wereld niet meteen meer van het migratieprobleem zal spreken, maar het eerder positief zal benaderen.

Volgens mij zal een belangrijk gevolg van de toetreding de stijging van de BDI-instromen zijn. Zoals gezien in hoofdstuk 8 is de huidige instroom van buitenlandse investeringen in Turkije enorm laag. Nochtans zou het land een aantrekkelijke regio kunnen zijn om in te investeren. Het heeft een grote afzetmarkt en redelijk goede kwaliteit van arbeid, gezien de loonskost. Maar veel investeerders worden afgeschrikt door de instabiele politieke, institutionele en economische situatie van het land. Daardoor blijven vele BDIs uit. Turkije heeft als reactie hierop de laatste jaren echter veel hervormingen gedaan. Onder andere hebben ze een nieuwe wet afgekondigd zodat buitenlandse investeerders betere toegang hebben tot informatie en eveneens van meer bescherming kunnen genieten. Ik denk dat het echter pas de toetreding tot de EU zal zijn dat voor een significante stijging in de instroom van BDI zal leiden. Investeerders zouden op deze manier meer zekerheid krijgen omtrent het politiek en economisch klimaat van het land. De opening van de toetredingsonderhandelingen zal hier reeds in grote mate voor zorgen.

77

Deze investeringsstromen zijn van groot belang omdat ze spillovereffecten creëren. De toetreding van bedrijven die in buitenlandse handen zijn zal voor extra kennis en kapitaal zorgen op de Turkse markt. Deze zullen na verloop van tijd in de hele economie doordringen via deze spillovereffecten. Een multinational zal haar Turkse werknemers beter opleiden, of zal ervoor zorgen dat haar leveranciers efficiëntere werkmethodes hanteren. Via deze kanalen heeft de aanwezigheid van multinationals effect op de gehele economie. De snelheid waaraan deze effecten zich verspreiden en de grootte ervan hangt in grote mate af van de absorptiecapaciteit van de lokale bedrijven en van de openheid van de sectoren. BDIinstromen blijken dus veel positieve effecten op de plaatselijke economie te hebben. De opening van de toetredingsonderhandelingen zal bijgevolg indirect een positief gevolg op de Turkse economie hebben.

Een belangrijk punt van discussie is de vraag of de toetreding van Turkije niet te kostelijk zou zijn voor de EU-begroting. Volgens de besproken schattingen zou de toetreding van Turkije in 2015 een kost impliceren dat tussen 0,10% en 0,20% van het BBP van de EU ligt. Dit lijkt weinig, maar het EU-budget bedraagt zelf maar 1,24% van het BBP van de EU. Als een zesde deel daarvan meteen naar één land vloeit, zal dit voor veel discussie zorgen. We mogen echter niet stellen dat deze overdracht verloren gaat. Voor Turkije zou dit bedrag veel kunnen betekenen. Daarnaast hebben we reeds in deze scriptie kunnen vaststellen dat Turkije in staat is om snel te groeien. Dit impliceert dat het over een aantal decennia eventueel geen steun meer nodig zou hebben. Op langere termijn zou de toetreding van Turkije bijgevolg niet zo kostelijk zijn. Het is echter evident dat politieke beslissingen genomen worden door te kijken op korte termijn. Er mag dus eerder verwacht worden dat de regels omtrent het verkrijgen van steun vanuit het Europees budget strenger gemaakt zullen worden.

De angst dat de toetreding van Turkije ervoor zou zorgen dat het land het beleid van de EU zou bepalen blijkt deels ongegrond te zijn. Het is evident dat wanneer een land met dergelijke bevolking toetreedt, het veel macht krijgt. Daar kan men niet onderuit. Turkije zou de tweede machtigste lidstaat van de Unie worden. Het zou echter niet alleen kunnen beslissen voor de Unie, alsook kan het niet samen met Duitsland een beslissing blokkeren. Wanneer het Grondwettelijk Verdrag geratificeerd wordt, zou Turkije machtiger worden dan Frankrijk, GB en Italië. Onder het Verdrag van Nice liggen de machtsverschillen tussen de grote landen minder ver uit elkaar. Dit laat ons toe te stellen dat we ons mogen verwachten aan een hoop kritiek. Ofwel zal deze gericht zijn op het GV, aangezien deze de grootste landen teveel zou bevoordelen, ofwel zal deze gericht zijn op de toetreding van Turkije, omdat deze dan te machtig zou zijn. Hughes (2004) ziet hier echter geen graten in en stelt dat er geen hervormingen in de machtsverdeling nodig zijn voor de toetreding van Turkije. De situatie blijft handelbaar.

78

Globaal gezien blijkt de toetreding van Turkije niet voor zware problemen te zorgen voor de EU. Het land heeft een economische achterstand, maar blijkt voldoende inspanningen te tonen om hieraan iets te doen. De instelling van de douane-unie in 1995 vind ik reeds een enorm grote stap in de integratie van Turkije in de EU. De integratie brengt veel voordelen met zich mee voor Turkije. Daarnaast zijn de kosten voor de EU verwaarloosbaar. Het is zelfs zo dat de EU op veel vlakken mee zou kunnen profiteren van de integratie van Turkije. Niet alleen op economisch vlak ben ik voorstander van de toetreding, maar ook op cultureel vlak zou het een verrijking zijn.

79

Lijst van de geraadpleegde werken Adam, K.; Jappelli, T.; Menichini, A.; Padula, M.; Pagano, M; 2002; Analyse, Compare, and Apply Alternative Indicators and Monitoring Methodologies to Measure the Evolution of Capital Market Integration; Centre for Studies in Economics and Finance University of Salerno; p. 1 – 102

Aitken, B.; Hanson, G.; Harrison, A; 1997.; “Spillovers, Foreign Investment and Export Behavior”; Journal of International Economics; 43; p. 103 – 132

Alici, A.A.; Ucal, M.S.; 2003; “Foreign Direct Investment, Exports and Outpu Growth of Turkey: Causality Analysis”; European Trade Study Group; p. 1 – 19

Antonucci, D.; Manzocchi, S.; 2004; Could Accession to the EU Make a Difference? An Empirical Assessment of Turkey’s Trade Patterns; Luiss Lab on European Economics Working Document no. 18; p. 1 – 29

Avarez-Plata; P.; Brücker; H.; Siliverstovs; B.; 2003; “Potential Migration from Central and Eastern Europe into the EU-15 – an update” Report for the European Commission DG, Employment and Social Affairs; Deutches Institut für Wirtschaftsforschung; p. 1 – 68

Baldwin, R.; Widgren, M.; 2003; The Draft Constitutional Treaty’s Voting Reform Dilemma; CEPS Policy Brief No. 44; 2003; p. 1 – 20

Baldwin, R.; Widgren, M.; 2004a; Winners and losers under various dual majority rules for the EU’s Council of Ministers; In Reasoned Choices – Essays in Honor of Academy Professor Hannu Nurmi on the Occasion of His 60th Birthday; M.Wiberg; Helsinki: Finnish Political Science Association; p. 1 – 32

Baldwin, R.; Widgrén, M.; 2004b; Council voting in the Constitutional Treaty: Devil in the details; CEPR; p. 1 – 7

Baldwin, R.; Widgrén, M.; 2005; The Impact of Turkey’s Membership on EU Votin; In: Hoekman, B.; Togan, S.; Turkey: Economic Reform and Accession to the European Union; The International Bank for Reconstruction and Development / The World Bank; p. 331 – 341

I

Berument, H.; Kilinç, Z.; Yücel, E. M.; 2005; “Business Cycles in Turkey and European Union Countries: A Perspective to the Membership”; Sosyo Ekonomi; 2005-1; p. 1 – 15

Camacho, M.; Perez-Quiros, G.; Saiz, L.; 2004; "Are European Business Cycles Close Enough to be just One?"; Universidad de Murcia en Prime Minister's Economic Bureau en Bank of Spain; p. 1 – 28

Commission of the European Communities; 2002; Regular Report on Turkey’s Progress towards Accession; COM (2002) 700 final; p. 1 – 161

Commission of the European Communities; 2004a; Issues arising from Turkey’s Membership Perspective, { COM(2004) 656 final}; 2004; p. 1 – 53

Commission of the European Communities; 2004b; Recommendation of the European Commission on Turkey’s progress towards accession; COM (2004) 656 final; p. 1 – 19

Commissie Internationale Sociaal-Economische Aangelegenheden; 2004; De komende uitbreiding van de EU, in het bijzonder de toetreding van Turkije; SER; p. 1 – 90

Cuyvers, L.; Embrechts, R.; Rayp, G.; 2002; Internationale economie; Garant; p. 104 – 120

Dervis, K.; Gros, D.; Öztrak, F.; Isik, Y.; Bayar, F.; 2004; Turkey and the EU Budget: Prospects and Issues; Centre for European Policy Studies; EU-Turkey Working Papers no.6; p. 1 – 8

Dutz, M.; Us, M.; Yilmaz, K.; 2004; Turkey’s Foreign Direct Investment Challenges: Competition, The Rule of Law, ad EU Accession In: Hoekman, B.; Togan, S.; Turkey: Economic Reform and Accession to the European Union; The International Bank for Reconstruction and Development / The World Bank; p. 261 – 295

Emerson, M.; 2004; Has Turkey fulfilled the Copenhagen political criteria?; CEPS Policy Brief No. 48; 2004; p. 1

Emirhan, P.N.; 2002; Intra-industry dynamics of Turkey; Dokuz Eylul University; p. 1 – 15

II

EU Monitor; 2004; Reports on European Integration; Deutsche Bank Research; no. 18; p. 1 – 20 Europese Unie; 2006; Key events in Turkey-EU Relations; consultatiedatum 02/04/06 http://europa.eu.int/comm/enlargement/turkey/key_events.htm

European Commission; 2001; Allocation of 2000 EU operating expenditure by Member State; European Commission Budget; p. 1 – 126

European Commission; 2003; Decision of the European Parliament and the Council on the Adjustment of the Financial Perspective for Enlargement; Commission of the European Communities; COM(2003) 70 final; p. 1 – 14

European Commission; 2005; Allocation of 2004 EU expenditure by Member State; European Commission Budget; p. 1 – 144

Fabius, L.; 2000; Council Decision on the system of the European Communities’ own resources; Official Journal of the European Communities; EURATOM; 2000/597/EC; 2000; p. 1 – 5

Flam, H.; 2003; Turkey and the EU: Politics and Economics of Accession; Institute for International Economic Studies; Stockholm University Seminar Paper No. 718; p. 1 - 51

Gholami, R.; Tom Lee, S.; Heshmati, A.; 2006; “The Causal Relationship Between Information and Communication Technology and Foreign Direct Investment”; United Nations University; p. 1 – 20

Gönel, F.D.; 2001; How important is intra-industry trade between Turkey and her trading partners?; Russian and East European Finance and Trade; 4; p. 61 – 76

Gros, D.; 2004; Turkey and the EU Budget: Prospects and Issues; Centre for European Policy Studies; p. 1 – 11

Gunes, E.; Unsal, F.; 2005; Turkish Membership in the European Union: Challenges and Opportunities for the Agricultural Sector; International Trade and Finance Association Paper 11; p. 1 – 19

Hughes, K.; 2004 Turkey and the European Union: Just Another Enlargement?; Friends of Europe working paper; p. 1 – 36

III

Kazlauskiene, N.; Meyers, W.; 2003; Implications of EU Accession for Trade Regimes and Trade Flows of CEECs; International Conference Agricultural policu reform and the WTO; p. 1 – 14

Lejour, A.M.; de Mooij, R.A.; Capel, C.H.; 2004; Assessing the economic implications of Turkish accession to the EU; CPB Document no 56 Netherlands Bureau for Economic Policy Analysis; p. 1 – 58

Loewendahl, H.; Artugal-Loewendahl, E.; 2001; “Turkey’s Performance in Attracting Foreign Direct Investment”; European Network of Economis Policy Research Institutes; p. 1 – 48

Lovino, I.; 2003; Acceding Countries: still attractive for Foreign Direct Investors; Statistics in focus; Economy and Finance; THEME 2 . 51/2003; European Communities; p. 1 – 8

Merlevede,B.;Schoors,K.; 2004; Reform, FDI and Economic Growth: Tale of the Tortoise and the Hare; William Davidson Institute Working Paper Number 730; p. 1 – 22

Merlevede,B.;Schoors,K.; 2005; How to Catch Foreign Fish? FDI and Privatisation in EU Accession Countries; Department of Economics and CERISE, Ghent University, and WDI; blz. 1 – 37

Neaime, S.; 2002; Liberalization and Financial Integration of MENA Stock Markets; American University of Beirut; p. 1 – 20

Özatay, F.; 2005; Monetary Policy Challenges for Turkey in European Union Accession Process; Research Department Working Paper No:05/11; The Central Bank of the Republic of Turkey; p. 1-41

Passerini, P.; 2001: Bulk of EU direct investments made between Member States in 2000; Statistics in focus Economy and Finance; Theme 2 20/2001; p. 1 – 4

Sabirianova, P., K.; Svejnar, J.; Terrell, K.; 2004; "Distance to the Efficiency Frontier and FDI Spillovers"; The Institute for the Study of Labor (IZA); Discussion Paper No. 1332; p. 1 – 19

Sayek, S.; Selover, D. D.; 2002; “International Interdependence and Business Cycle Transmission between Turkey and the European Union”; Southern Economic Journal 69; p. 206 – 238

IV

Schoors, K.; van der Tol, B.; 2002; "Foreign direct investment spillovers within and between sectors: Evidence from Hungarian data"; Universiteit Gent; 2002/157; p. 1 – 36

Smarzynska, B. K.; 2002a; “Determinants of Spillovers from Foreign Direct Investment through Backward Linkages”; The World Bank; p. 1 –29

Smarzynska, B., K.; 2002b; "Does Foreign Direct Investment Invrease the Productivity of Domestic Firms?"; The World Bank; Policy Research Working Paper 2923; p. 1 – 36

Togan, S.; 2004; “Turkey: Toward EU Accession”; The World Economy; Vol. 27; p. 1013 – 1045

Togan, S.; Ersel, H.; (2004) ; Macroeconomic policies for Turkey’s Accession to the EU In: Hoekman, B.; Togan, S.; Turkey: Economic Reform and Accession to the European Union; The International Bank for Reconstruction and Development / The World Bank; p. 3 – 37

Trigo, A.; 2002; Trade Competition in the borders of the European Union: An intra-industry trade approach; Univercidad Nacional de Educación a Distancia (Madrid); p. 1 – 20

Türkcan, K.; 2005; Determinants of Intra-Industry Trade in Final Goods and Intermediate Goods between Turkey and selected OECD Countries; Ekonometri ve Istatistik Sayi:1; p. 1 – 21

Quaisser, W.; Wood, S.; 2004; EU Member Turkey?; Forschungsverbund Ost- und Südosteuropa (forost) Arbeitspapier nr. 25; p. 1 – 67 Yazganarikan, G.; 2003; The Economic Impact Of The Fifth Enlargement On The CEECs and Turkey; Undersecretariat of Treasury General Directorate of Economic Research; 2003, blz. 26

V

Bijlage 1: Oppervlaktes Land Turkije Frankrijk Spanje Slowakije Zweden Duitsland Finland Polen Italië Verenigd Koninkrijk Roemenië Griekenland Bulgarije Hongarije Portugal Oostenrijk Tsjechië Ierland Letland Litouwen Kroatië Estland Denemarken Nederland België Slovenië Cyprus Luxemburg Malta

Opp. in km² 775 000 550 000 504 782 490 000 450 000 356 854 338 000 313 000 301 263 242 500 238 000 131 957 111 000 93 000 92 072 83 858 79 000 70 000 65 000 65 000 57 000 45 000 43 094 41 864 30 158 20 000 9 000 2 586 316

Bron: Europese Unie (http://europa.eu.int/index_nl.htm

VI

Bijlage 2: Bevolking (Populatie in duizendtallen)

Land

2005

2015

2050

Pop/km²

Turkije

73 193

82 640

101 208

93

Duitsland

82 689

82 513

78 765

232

Roemenië

21 711

20 781

16 757

91

Bulgarije

7 726

7 156

5 065

70

Bron: Verenigde Naties – Department of Economic and Social Affairs – Population Division – World Population 2004

Bijlage 3: BBP van Turkije, de EU en de Toetreding-10 (in miljoen US $ en marktprijzen) Land EU-25

BBP in 2004 12 765 862

Toetreding-10

589 764

Turkije

301 999

Bron: UNCTAD

VII

Bijlage 4: BBP per capita (in PPS)

Land

1996

1997

1998

1999

2000

Luxemburg Ierland Nederland Oostenrijk Denemarken België Zweden Ver. Koninkrijk Finland Frankrijk Duitsland EU-15 Eurozone Italië EU-25 Spanje Cyprus Griekenland Slovenië Portugal Tsjechië Malta Hongarije Slovakije Estland Polen Litouwen Kroatië Letland Roemenië Bulgarije Turkije

196,8 102,3 117,5 126,6 123,8 118,1 115,8 109,2 104,1 112,9 118,2 109,5 110,5 115,7 100 87 79,7 (e) 69,9 69,0 (e) 74,9 70,1 (e) : 48,5 (e) 45,5 (e) 34,8 (e) 42,2 (e) 34,7 (e) 39,2 (e) 30,2 (e) : 27,4 (e) 30,6 (e)

191,5 111,8 118,4 123,9 124,3 117,1 114,8 111,6 109,2 113,6 115,9 109,4 109,9 114,1 100 87,1 78,4 (e) 70,6 70,7 (e) 76,2 67,9 (e) : 49,6 (e) 46,3 (e) 38,2 (e) 44,0 (e) 36,5 (e) 40,7 (e) 32,2 (e) : 25,5 (e) 32,2 (e)

193,6 116,4 118,8 123 123,2 116 113,7 111,7 112,4 114 114,3 109,4 109,9 114,7 100 88,7 79,1 (e) 70,4 71,6 (e) 77,9 65,4 (e) 76,7 50,7 (e) 47,0 (e) 39,2 (e) 44,9 (e) 38,4 (e) 41,5 (e) 33,2 (e) : 25,9 (e) 31,8 (e)

218,5 122,3 119,3 125,5 126,5 115,7 118,2 112,1 111,3 113,9 113,9 110 110,5 114,2 100 92,4 80,3 71 73,9 80,7 64,9 77,1 51,9 46,6 38,9 46 37,2 39,7 (e) 34,2 25,4 26,1 29,3

222,8 126,3 119,8 126 126,4 116,9 119,2 112,7 113,2 113,8 112,1 109,8 110 113,5 100 92,5 81 73 73 80,6 63,8 78 53 47,2 41,1 46,9 38,2 41,0 (e) 35,4 25 26,6 29,9

2001

2002

2003

2004

214,8 220,3 233,9 129 132,9 134,2 127,1 125,3 124,8 122,1 120 120,9 125 121,4 121,1 117,3 117,6 118,1 115,3 113,7 115,9 113,2 116,1 116,2 112,8 112,2 111,2 114,1 112,2 111,4 110 108,7 108,4 109,7 109,4 109,1 (f) 108,5 107,7 107,3 (f) 112,0 (e) 110,1 (e) 107,9 100 100 100 93,2 95,2 97,4 82,9 82 79,9 73,3 77,2 81,1 73,9 74,5 76 79,9 79,5 72,9 64,9 66,4 67,9 74 74,2 72,7 55,8 58,1 59,3 48 50,5 51,5 42,2 45,1 48,3 46,1 46,3 47 40,2 41,9 45,3 41,4 (e) 43,6 (e) 46,0 (e) 37,1 38,7 40,9 26,2 28,1 30 28 28,3 29,8 25,7 26,1 (f) 26,5 (f)

238,6 137,1 124,4 122,7 121,8 118,4 117,4 116,2 112,3 109,3 108,7 108,7 (f) 106,7 (f) 105,8 100 97,6 82,8 82 79,1 72,4 70,3 69,2 60,1 51,9 51,2 48,8 47,8 45,6 (f) 42,8 32,2 (f) 30,6 28,5 (f)

Bron: Eurostat

VIII

Bijlage 5: Inkomensverdelingongelijkheid Inkomensverdelingongelijkheid Land

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

Turkije Portugal Griekenland Letland Estland Slovakije Ver. Koninkrijk Spanje Ierland Polen EU-25 EU-15 Kroatië Romenië Eurozone Litouwen Duitsland Cyprus Nederland België Luxemburg Oostenrijk Frankrijk Noorwegen Finland Bulgarije Denemarken Tsjechië Hongarije Slovenië Italië Malta Zweden

: 7,4 6,5 : : : 5,2 5,9 5,1 : : 5,1 (s) : : 5,1 (s) : 4,6 : 4,2 4,5 4,3 4 4,5 : : : 2,9 (i) : : : 5,9 : :

: 6,7 6,3 : : : 5 6 5,1 : : 4,8 (s) : : 4,8 (s) : 4 : 4,4 4,2 4 3,8 4,3 : 3 : : : : : 5,6 : :

: 6,7 6,6 : : : 4,7 6,5 5 : : 4,7 (s) : : 4,7 (s) : 3,7 : (i) 3,6 4 3,6 3,6 4,4 3,3 (i) 3 : 2,9 (i) : : : 5,3 : 3,0 (i)

: 6,8 6,5 : : : 5,2 5,9 5,2 : 4,6 (s) 4,6 (s) : : 4,5 (s) : 3,6 : 3,6 4 3,7 3,5 4,2 3,4 (i) 3,1 : : : : : 5,1 : :

: 6,4 6,2 : : : 5,2 5,7 4,9 : 4,6 (s) 4,6 (s) : : 4,5 (s) : 3,6 : 3,7 4,2 3,9 3,7 4,4 3,3 (i) 3,4 : 3,0 (i) : : : 4,9 : 3,1 (i)

: 6,4 5,8 5,5 (i) 6,3 (i) : 5,2 (bi) 5,4 4,7 4,7 (i) 4,5 (s) 4,5 (s) : 4,5 (i) 4,4 (s) 5 3,5 : 4,1 (ip) 4,3 3,7 3,4 4,2 3,3 (i) 3,3 3,7 (i) : : 3,3 (i) 3,2 (i) 4,8 4,6 (i) :

: (i) 6,5 5,7 : (i) 6,1 (i) : (i) 5,4 (i) 5,5 4,5 4,7 (i) 4,5 (s) 4,5 (s) : (i) 4,6 (i) 4,4 (s) 4,9 (i) 3,6 : (i) 4,0 (ip) 4 3,8 3,5 3,9 (bi) 3,5 (i) 3,7 (bi) 3,8 (i) 3,0 (i) 3,4 (i) 3,1 (i) 3,1 (i) 4,8 : (i) 3,4 (i)

10,8 (i) 7,3 (ip) : (i) 5,5 (i) 6,1 (i) : (i) 5,5 (i) 5,1 (bi) : (i) 4,8 (i) : (i) : (i) : (i) 4,7 (i) : (i) 4,7 (i) 4,4 (bi) : (i) 4,0 (ip) : (i) : (i) : (i) 3,9 (i) 3,2 (i) 3,7 (i) 3,8 (i) : (i) : (i) 3,0 (i) 3,1 (i) : (i) : (i) 3,3 (bi)

9,9 (i) 7,4 (ip) 6,6 (bi) 6,1 (i) 5,9 (i) 5,4 (i) 5,3 (i) 5,1 (i) 5,1 (bi) 5,0 (i) 4,6 (s) 4,6 (s) 4,6 (i) 4,6 (i) 4,5 (s) 4,5 (i) 4,3 (i) 4,1 (i) 4,0 (ip) 4,0 (bi) 4,0 (bi) 4,0 (bi) 3,8 (i) 3,8 (bi) 3,6 (i) 3,6 (i) 3,6 (bi) 3,4 (i) 3,3 (i) 3,1 (i) : (i) : (i) : (i)

: (i) 7,2 (b) 6 : (i) : (i) 5,8 (ip) : (i) 5,1 (b) 5 : (i) 4,8 (s) 4,8 (s) : (i) : (i) 4,8 (s) : (i) 4,4 (i) : (i) : (i) 4 3,7 3,8 4,2 (b) 3,6 3,5 (b) 4,0 (i) 3,4 : (i) : (i) : (i) 5,6 (b) : (i) 3,3 (b)

Bron: Eurostat

IX

Bijlage 6: Reële BBP-groei Groeivoet van het BBP (volume) - % verschil ten opzichte van vorig jaar

Land

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

Letland Estland Litouwen

3,8 4,4 4,7 7 -9,4 4,2 6,1 8,3 1,5 1,3 : 3,7 1,8 2,4 5,9 2,8 2,4 6,2 1,3 : 3,8 2,6 2,7 1,8 1,1 1,6 1,4 1,2 3 1 3,6 0,7

8,3 11,1 7 7,5 -5,4 -0,7 4,6 11,7 5,9 4,6 : 4,8 2,3 3,6 6,8 3,2 3,9 7,1 2,3 : 6,2 1,8 3,2 2,7 2,4 2,6 2,5 3,3 3,8 1,8 4,2 1,9

4,7 4,4 7,3 3,1 3,9 -1,1 4,2 8,5 6,5 4,9 : 3,9 5 3,4 2,5 2,2 4,5 5 3,7 3,4 5 3,6 3,2 3 3,6 2,9 2,8 1,9 4,3 2 4,8 1,4

3,3 0,3 -1,7 -4,7 2,3 1,2 1,5 10,7 8,4 4,2 -1,2 5,4 4,8 3,4 -0,9 2,6 4,7 4,5 4,5 4,1 3,4 3,3 3 3 3,3 3 2,9 3,1 4 2 3,9 1,9

8,4 7,9 3,9 7,4 5,4 3,9 2 9,2 8,4 6 2,1 4,1 5 4,5 2,9 3,5 5 4,2 4,3 6,4 5 3,4 4 3,9 4,1 3,9 3,8 3,9 3,5 3,2 3,9 3,6

8 6,5 6,4 -7,5 4,1 2,6 3,8 6,2 2,5 4,3 5,7 2,7 4,1 5,1 4,4 0,7 3,5 1,1 1,1 0,4 1 0,8 2,2 1,9 2,1 1,9 1,9 1 1,4 1,2 2 1,8

6,5 7,2 6,8 7,9 4,9 1,5 4,6 6,1 3,6 3,8 5,1 3,5 2,1 3,8 5,2 0,5 2,7 1,4 2 1,5 2,2 1 2 1,2 1,2 1,1 0,9 1,5 0,1 0,1 0,8 0,3

7,2 6,7 10,5 5,8 4,5 3,2 4,5 4,4 2 3,4 5,2 2,7 1,9 4,8 4,3 0,7 3 3,8 1,7 -2,5 2,4 1,4 2,5 1,2 0,8 1 0,7 0,9 -0,1 -0,2 -1,1 0

8,5 7,8 7 8,9 5,6 4,7 5,5 4,5 4,2 4,6 8,4 4,2 3,9 4,7 3,8 (f) 1,9 3,1 5,3 3,7 -1,5 3,6 2,4 3,1 2,4 2,3 2,3 2,1 2,6 1,7 1,6 1,1 1,1

10,2 9,8 7,5 7,4 6,0 (f) 6 6 4,7 4,2 (f) 4,1 4,1 3,9 3,8 3,7 3,6 (f) 3,4 3,4 3,2 2,7 2,5 2,1 1,9 1,8 1,6 1,5 (f) 1,4 1,3 1,2 1,1 0,9 0,3 0

Turkije Bulgarije Tsjechië Slovakije Ierland Luxemburg Hongarije Roemenië Slovenië Cyprus Griekenland Kroatië Denemarken Spanje Polen Zweden Malta Finland Oostenrijk Verenigd Koninkrijk EU-25 Frankrijk EU-15 Eurozone België Nederland Duitsland Portugal Italië

Bron: Eurostat

X

Bijlage 7: Totale werkloosheidsgraad Werklozen in percentage van de arbeidsbevolking

Land Polen Slovakije Kroatië Bulgarije Litouwen Spanje Griekenland Letland Turkije Estland Frankrijk Duitsland EU-25 Eurozone Finland België Tsjechië EU-15 Italië Roemenië Malta Portugal Zweden Slovenië Hongarije Denemarken Luxemburg Oostenrijk Cyprus Verenigd Koninkrijk Nederland Ierland

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 : : : : : 19,5 8,9 : : : 11,7 8,3 : 10,8 16,6 9,8 : 10,5 10,6 : : 6,9 9,4 : : 7,7 3,2 3,8 : 9,3 6,8 14,3

: : : : : 18,4 9,2 : : : 11,1 8 : 10,5 15,4 9,7 : 10,1 11,2 : : 7,3 8,8 : : 6,7 2,9 3,9 : 8,5 6,6 12,3

: : : : : 17,8 9,6 : : : 11,6 8,5 : 10,7 14,6 9,5 : 10,2 11,2 : : 7,3 9,6 6,9 9,6 6,3 2,9 4,3 : 7,9 6 11,7

10,9 : : : : 16,7 9,8 : : 9,6 11,5 9,1 : 10,6 12,7 9,2 : 9,9 11,3 5,3 : 6,8 9,9 6,9 9 5,2 2,7 4,4 : 6,8 4,9 9,9

10,2 12,6 : : 13,2 15 10,9 14,3 : 9,2 11,1 8,8 9,4 10 11,4 9,3 6,4 9,3 11,3 5,4 : 5,1 8,2 7,4 8,4 4,9 2,7 4,5 : 6,1 3,8 7,5

13,4 16,4 : : 13,7 12,5 12 14 : 11,3 10,5 7,9 9,1 9,1 10,2 8,5 8,6 8,6 10,9 6,2 : 4,5 6,7 7,3 7 5,2 2,4 3,9 : 5,9 3,2 5,7

16,1 18,8 : 16,4 16,4 11,1 11,3 13,7 6,5 12,8 9,1 7,2 8,6 8,1 9,8 6,9 8,7 7,7 10,1 6,8 6,7 4 5,6 6,7 6,4 4,3 2,3 3,6 4,8 5,4 2,8 4,3

18,2 19,3 : 19,5 16,5 10,3 10,8 12,9 8,3 12,4 8,4 7,4 8,4 7,9 9,1 6,6 8 7,3 9,1 6,6 7,6 4 4,9 6,2 5,7 4,5 2,1 3,6 3,9 5 2,2 4

19,9 18,7 14,7 18,1 13,5 11,1 10,3 12,2 10,3 10,3 8,9 8,2 8,8 8,3 9,1 7,5 7,3 7,6 8,6 7,5 7,5 5 4,9 6,3 5,8 4,6 2,8 4,2 3,6 5,1 2,8 4,5

19,6 17,6 14,1 13,7 12,4 11,1 9,7 10,5 10,5 10 9,5 9 9 8,7 9 8,2 7,8 8 8,4 6,8 7,6 6,3 5,6 6,7 5,9 5,4 3,7 4,3 4,1 4,9 3,7 4,7

19 18,2 13,6 12 11,4 10,6 10,5 10,4 10,3 9,7 9,6 9,5 9,1 8,9 8,8 8,4 8,3 8,1 8 7,6 7,3 6,7 6,3 6,3 6,1 5,5 4,8 4,8 4,7 4,7 4,6 4,5

2005 17,7 16,4 : 9,9 8,2 9,2 9,8 9 10,3 (p) 7,9 9,5 9,5 8,7 8,6 8,4 8,4 7,9 7,9 7,7 7,7 7,3 7,6 6,3 (p) 6,3 7,2 4,8 5,3 5,2 5,3 4,7 4,7 4,3

Bron: Eurostat

XI

Bijlage 8: Inflatie Gemiddelde jaarlijkse wijziging van de HICP

Land

1997

1998

1999

2000

Roemenië Turkije Letland Bulgarije Estland Luxemburg Griekenland Hongarije Spanje Slovakije Litouwen België Malta Slovenië EU-25 Eurozone Ierland Italië Polen EU-15 Oostenrijk Portugal Ver. Koninkrijk Cyprus Duitsland Frankrijk Denemarken Tsjechië Nederland Finland Zweden

154,8 (i) 85,6 (i) 8,1 : 9,3 1,4 5,5 (r) 18,5 (i) 1,9 6 10,3 1,5 3,9 8,3 2,6 (ei) 1,6 (e) 1,3 (e) 1,9 15,0 (ei) 1,7 (e) 1,2 1,9 1,8 3,3 1,5 1,3 2 8 1,9 1,2 1,8

59,1 (i) 82,1 (i) 4,3 18,7 8,8 1 4,5 14,2 (i) 1,8 6,7 5,4 0,9 3,7 7,9 2,1 (ei) 1,1 2,1 2 11,8 (ei) 1,3 0,8 2,2 1,6 2,3 0,6 0,7 1,3 9,7 1,8 1,3 1

45,8 (i) 61,4 (i) 2,1 2,6 3,1 1 2,2 (r) 10,0 (i) 2,2 10,4 1,5 1,1 2,3 6,1 1,6 (ei) 1,1 2,5 1,7 7,2 (ei) 1,2 0,5 2,2 1,3 1,1 0,6 0,6 2,1 1,8 2 1,3 0,5

45,7 (i) 53,2 (i) 2,6 10,3 3,9 3,8 2,9 10,0 (i) 3,5 12,2 1,1 2,7 3 8,9 2,4 (i) 2,1 5,3 2,6 10,1 1,9 2 2,8 0,8 4,9 1,4 1,8 2,7 3,9 2,3 2,9 1,3

2001

2002

2003

2004 2005

34,5 (i) 22,5 (i) 15,3 (i) 11,9 (i) 9,1 (i) 56,8 (i) 47,0 (i) 25,3 (i) 10,1 (i) 8,1 (i) 2,5 2 2,9 6,2 6,9 7,4 5,8 2,3 6,1 5 5,6 3,6 1,4 3 4,1 2,4 2,1 2,5 3,2 3,8 3,7 3,9 3,5 (r) 3 3,5 9,1 (i) 5,2 4,7 6,8 3,5 2,8 3,6 3,1 3,1 3,4 7,2 3,5 8,4 7,5 2,8 1,6 0,3 -1,1 1,2 2,7 2,4 1,6 1,5 1,9 2,5 2,5 2,6 1,9 2,7 2,5 8,6 7,5 5,7 3,7 2,5 2,5 (i) 2,1 1,9 2,1 2,2 2,3 2,2 2,1 2,1 2,2 4 4,7 4 2,3 2,2 2,3 2,6 2,8 2,3 2,2 5,3 1,9 0,7 3,6 2,2 2,2 2,1 2 2 2,1 2,3 1,7 1,3 2 2,1 4,4 3,7 3,3 2,5 2,1 1,2 1,3 1,4 1,3 2,1 2 2,8 4 1,9 2 1,9 1,4 1 1,8 1,9 1,8 1,9 2,2 2,3 1,9 2,3 2,4 2 0,9 1,7 4,5 1,4 -0,1 2,6 1,6 5,1 3,9 2,2 1,4 1,5 2,7 2 1,3 0,1 0,8 2,7 1,9 2,3 1 0,8

Bron: Eurostat

XII

Bijlage 9: Comparatieve prijsniveaus Comparatieve prijsniveaus van de finale consumptie door private gezinnen, inclusief directe belastingen (met EU-25 = 100)

Land

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001 2002 2003

Denemarken Finland Ierland Zweden Ver. Koninkrijk Duitsland Frankrijk Nederland Oostenrijk EU-15 Luxemburg België Eurozone EU-25 Italië Cyprus Spanje Griekenland Portugal Slovenië Malta Estland Polen Letland Hongarije Kroatië Tsjechië Litouwen Turkije Slovakije Bulgarije Roemenië

139,5 135,1 99 125,5 89 119,7 118,7 110,4 117,7 104,4 115,6 114,3 106,5 100 86,1 90,8 (s) 87,8 83,5 74,9 75,7 (s) : 42 (s) 46 (s) 37,9 (s) 43,5 (s) : 40,9 (s) 30,4 (s) 49,9 (s) 39,4 (s) 32,3 (s) :

136,9 128,9 102,4 134,8 89,9 114,4 117,1 106,8 113,2 104,4 110,6 109,8 106,2 100 95 89,5 (s) 89,7 86,7 75,5 73,1 (s) : 50 (s) 49,2 (s) 41,9 (s) 43,9 (s) : 42,7 (s) 35,8 (s) 47 (s) 39,9 (s) 26,8 (s) :

132,4 124,8 106,1 132,3 104,6 110,4 110,4 103,3 108,5 104,4 107,5 107 103,1 100 95,9 90,4 (s) 87,2 88 74,4 73,1 (s) : 51,2 (s) 50,4 (s) 46,9 (s) 46,1 (s) : 43,2 (s) 42,7 (s) 50 (s) 42 (s) 33,4 (s) :

131 123,2 104,4 128,1 108,4 109,7 109,4 103,6 107,8 104,2 106,8 106,7 102,2 100 94,8 90,3 (s) 86,6 84,9 74,5 74,9 (s) : 54,6 (s) 52,4 (s) 48,4 (s) 45,4 (s) : 46,2 (s) 44,9 (s) 52,7 (s) 42,2 (s) 36,8 (s) 42,5 (s)

128 124 108 125 112 109 109 105 105 104 102 109 102 100 94,6 90,5 84,8 87 74,3 74,8 71,5 57,3 50,7 51,1 46,8 : 45,4 46,1 54 40,3 37,2 37,3

128 123 112 127 117 106 107 104 102 104 101 106 99,9 100 94 91,3 85 84 73,4 73,1 74,8 56,8 56,3 57,5 48,4 : 47,2 51,6 60,5 44,1 37,8 41,8

131 123 116 117 114 107 106 104 103 104 103 103 100 100 95,5 91,9 85,1 84,5 74,6 73,2 75,5 59,7 62,9 58,2 52 : 50,3 53 48 44,6 39,5 41,8

136 138,8 124 125,9 122 126,6 121 124 111 103,8 108 108,7 106 105,8 105 106,6 105 105,7 104 104 103 105,3 102 104 101 102,9 100 100 97,9 102,3 90,9 96,5 85 86,6 82,2 84,5 76,2 87,3 (b) 75,5 77,9 73,7 74,4 62,1 63,2 59,5 53,4 57,6 55,4 56,9 59 55,3 : 54,7 55,5 54,6 54,9 51,9 55,6 44,6 50,5 41,6 42,6 41,2 41,5

2004 137 (p) 122,9 (p) 123,1 (p) 121,1 (p) 105,6 (p) 106,6 (p) 108 (p) 105,2 (p) 103,6 (p) 104 (p) 106,1 (p) 104,2 (p) 102,7 (p) 100 (p) 102,7 (p) 93,3 (p) 87,4 (p) 85,1 (p) 85,7 (p) 75,8 (p) 74,9 (p) 62,9 (p) 52,4 (p) 56,4 (p) 61,9 (p) : 55 (p) 54,6 (p) 57,8 (p) 54,9 (p) 43 (p) 43,2 (p)

Bron: Eurostat

XIII

Bijlage 10: Overheidsschuld Geconsolideerde bruto overheidsschuld als percentage van het BBP

Land

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

Griekenland Italië België Turkije Malta Cyprus Eurozone Duitsland Frankrijk EU-15 Oostenrijk EU-25 Portugal Hongarije Nederland Zweden Spanje Finland Kroatië Polen Denemarken Slowakije Ver. Koninkrijk Bulgarije Tsjechië Ierland Slovenië Litouwen Roemenië Letland Luxemburg Estland

110,1 118,7 137,9 : : : : 46,9 45,3 : 60,5 : 59,1 : 79,3 : 58,4 55,9 : : 81,1 (r) : 45,4 : : 95,1 : : : : 6,8 :

107,9 124,8 135,9 : : : : 49,3 48,4 66,4 (r) 63,4 : 62,1 : 76,4 73,9 61,1 58 : : 77,4 (r) : 48,6 : : 89,6 : : : : 6,3 :

108,7 124,3 134 : : : : 57 54,6 70,8 (r) 67,9 : 64,3 : 77,2 73,7 (r) 63,9 57,1 : : 73,2 (r) : 51,8 : : 81,8 : : : : 6,7 :

111,3 123,1 130,2 : : : : 59,8 57,1 72,6 (r) 67,6 : 62,9 : 75,2 73,5 68,1 57,1 : : 69,7 (r) 30,6 52,3 : : 73,3 : : : : 7,2 :

108,2 120,5 124,8 55,6 51,5 : : 61 59,3 71,0 (r) 63,8 : 59,1 64,2 69,9 70,6 66,6 54,1 : 44 65,7 (r) 33,1 50,8 105,1 12,2 64,5 : 15,2 16,5 : 6,8 6,4

105,8 116,7 119,6 52,3 64,9 61,6 : 60,9 59,5 68,9 (r) 64,2 (r) 67,5 (r) 55 61,9 66,8 68,1 (r) 64,6 48,6 : 39,1 61,2 (r) 34 47,7 79,6 12,9 53,8 23,6 16,5 17,8 9,8 6,3 5,6

105,2 115,5 114,8 69,2 56,8 62 : 61,2 58,5 67,9 (r) 66,5 (r) 66,7 (r) 54,3 61,2 63,1 62,7 (r) 63,1 47 : 40,3 57,7 (r) 47,2 45,1 79,3 13,4 48,6 24,9 23 24,2 12,6 5,9 6

114,0 (r) 111,2 (r) 109,1 (r) 58 56,4 (r) 61,6 (r) : 60,2 56,8 (r) 64,1 (r) 67,0 (r) 62,9 (r) 53,3 55,4 55,9 52,8 61,1 (r) 44,6 (r) : 36,8 52,3 (r) 49,9 42,0 (r) 73,6 18,2 (r) 38,3 (r) 27,4 23,8 22,7 12,9 5,5 (r) 4,7

2001 2002 2003 2004 114 111 108 105 63,5 61,9 69,3 59,6 56,8 63,1 67 62 53,6 52,2 51,5 54,3 56,3 43,6 40,1 36,7 48 49,2 38,7 66,2 26,3 35,9 28,4 22,9 23,2 15 6,7 4,7

112 108 105 94,3 63,2 65,2 69,2 61,2 58,8 62,5 66,7 61,4 56,1 55,5 51,3 52,4 53,2 42,3 39,9 41,2 47,6 43,7 38,2 54 29,8 32,4 29,8 22,4 23,3 14,2 6,8 5,8

109 107 100 87,2 72,8 69,8 70,4 64,8 63,2 64 65,1 63 57,7 57,4 52,6 52 49,4 45,2 41,5 45,3 45 43,1 39,7 46,3 36,8 31,5 29,4 21,4 21,3 14,6 6,7 6

109 107 95,7 80,1 75,9 72 70,8 66,4 65,1 64,3 64,3 63,4 59,4 57,4 53,1 51,1 46,9 45,1 44,2 43,6 43,2 42,5 41,5 38,8 36,8 29,8 29,8 19,6 18,5 14,7 6,6 5,5

Bron: Eurostat

XIV

Bijlage 11: Balans van de lopende rekening Balans van de lopende rekening in percentage van het BBP Verschil tussen de waarde van de exporten en de importen

Land Luxemburg België Zweden Finland Nederland Denemarken Duitsland EU-15 Eurozone Frankrijk EU-25 Slovenië Oostenrijk Slowakije Ierland Italië Ver. Koninkrijk Polen Spanje Turkije Cyprus Malta Portugal Roemenië Tsjechië Griekenland Litouwen Letland Bulgarije Hongarije Estland

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 : : : -4,5 2,2 2,1 -0,9 -0,7 : 0,3 : : : : 1 -2,4 -1,7 : -3,6 : : : :

: : : -1,3 4,2 2,8 -0,7 0,2 : 0,6 : : : : 3,6 1 -1,6 : -1,1 -3,6 : : 0,3

: : 0,4 1,3 5,1 1,5 -1,4 0,2 : 0,5 : 4 -0,9 4,3 2,7 1,3 -0,2 : -1,3 2 : : -1,7

: : 1,9 4 5,8 0,7 -1,1 0,5 : 0,7 : -0,3 -2,5 2 2,6 2,3 -0,5 0,6 0,1 -1,4 -1,8 : -0,1

: : 3,5 3,9 5,4 1,5 -0,6 0,5 : 1,3 : 0,2 -2,2 -10 2,8 3,3 -0,9 -2,1 0,1 -1,3 -5 : -3,8

: : 4,2 5,5 8 0,5 -0,4 0,9 : 2,8 : 0,3 -3,1 -9,2 2,4 2,9 -0,1 -3,7 0,5 -1,4 -3,8 : -5,7

: : 2,8 5,7 4,2 -1,1 -0,5 0,3 : 2,8 : -0,6 -2,4 -9,6 0,9 1,7 -0,5 -4,1 -0,5 1 -6,4 : -7

: : 3,5 6,1 4,4 1,7 -1,1 -0,2 -0,3 2,6 : -3,3 -3,2 -5,7 0,6 0,7 -2,7 -7,6 -2,3 -0,8 -2,3 -3,2 -8,5

: : 3,2 7,7 2,2 1,6 -1,4 -0,9 -1 1,2 : -2,8 -2,5 -3,5 0,1 -0,5 -2,5 -6 -3,4 -4,9 -5 -13 -10

: : 4,4 7,1 3,2 3 0,1 -0,3 -0,2 1,7 -0,8 0,2 -1,9 -8,4 -0,7 -0,1 -2,3 -2,9 -2,8 2,4 -3,3 -4,2 -9,9

11,8 9,3 5,3 7,6 2,9 2 2,2 0,5 0,8 1 0,1 1,4 0,3 -8 -1,3 -0,8 -1,7 -2,7 -2,4 -0,9 -4,5 -2 -7,3

8,2 7,6 6,4 4,2 3,3 2,7 2,3 0,4 0,3 0,3 0 -0,4 -0,5 -0,9 -1,4 -1,4 -1,7 -2 -2,8 -3,3 -3,5 -5,7 -5,7

: : : : : : -6,9 -4 -3,7 -5,5 : : : -2,5 -6,8 -6,4 -2,1 -2,5 -4,9 -5,4 -2,2 -0,8 -0,2 -2,4 -3,7 -4 -3 -4,1 -6,8 -8 : -3,2 -2,6 -9,7 -9 -10 -12 -11 -6 -4,7 : 17,8 5 -0,6 -5 -5,7 -9,7 -8,9 -4,7 -7,7 : -10 -0,6 -0,2 0,2 5,2 -0,4 -5,1 -5,5 -7,3 : -11 -9,8 -5,7 -3,7 -2,1 -4,9 -5,1 -6,2 -6,2 : 1,1 -6,8 -4,2 -8,6 -12 -8,6 -5,3 -5,5 -5,6

-3,3 -5,7 -7,3 -5,2 -6,6 -5,6 -7,2 -10

-5,7 -6,1 -6,4 -6,9 -8,2 -8,5 -9 -13

Bron: Eurostat

XV

Bijlage 12: Aandelenprijzenindex Aandelenprijzenindex met 1995 = 100, jaarlijks gemiddelde

Land Turkije Hongarije Slovenië Polen Finland Denemarken Griekenland Ierland Spanje Oostenrijk Tsjechië Slovakije Eurozone Frankrijk Italië België EU-15 Duitsland Portugal Nederland Ver. Koninkrijk Cyprus

1994 1995 1996 1997 1998 1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

51,7 116 113 148 96,5 105 104 92,3 105 111 : 138 98,3 110 : 102 96,2 99,2 110 93,7 93,8 :

3449 613,9 138,6 241,6 778,7 306 471,1 265,7 336,5 114,1 125,5 47,1 365,5 334,8 316,4 208,2 353,9 332,9 301,1 333,8 190,1 625,4

2418 484,4 152,4 183 448 298,8 306,8 284,6 271 117,1 93,8 58,2 291,6 268 249,5 196,9 284,3 262,5 219,7 273,5 165,9 236,1

2628 545,1 229,3 183,8 346,9 239,7 234,1 232,4 217,8 119,8 99,9 66,4 220,1 202,6 190,8 169,2 221 195,5 166,5 210,9 137,3 141,7

2927 589,3 272,1 217,3 296,7 222,1 207,4 216 206,5 131,9 127,3 93,4 174,4 166,5 170,6 138,5 174,5 149,4 147,5 152,8 120,8 121

4743 823,9 367,4 306,7 318,9 273,4 264,7 271,1 251,2 200 188,8 121,2 202 196,9 193,1 179,3 196,7 186,3 183,7 170,4 134,9 108,6

7000 1334 377 375,9 374 345,6 342,4 324,9 302,8 302,6 286,3 248,3 231 228 225,3 224 221,7 218,7 195,7 193,2 153,9 125,9

100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100

163 209 94,4 160 107 120 105 125 127 109 119 111 119 111 102 122 120 120 114 127 114 127

484 459 113 206 167 175 166 169 194 131 121 104 167 147 140 161 171 174 180 189 140 107

774 496 134 189 237 225 246 238 284 135 101 67,9 221 198 220 218 226 235 287 249 168 120

1371 471,9 147,2 196,4 407,9 218,9 499,6 249,1 309,8 118,9 103,8 47,6 272,4 242,9 241,4 225,8 272,2 249,8 262,2 283 187,5 435,5

Bron: Eurostat

XVI

Bijlage 13: Belastingen op productie en importen verminderd met de subsidies Belastingen op de productie en de importen, verminderd met de subsidies, in lopende prijzen als percentage van het BBP

Land Kroatië Turkije Zweden Slovenië Polen Denemarken Hongarije Cyprus Portugal Frankrijk Italië Ver. Koninkrijk Finland EU-25 Estland EU-15 Griekenland België Eurozone Letland Oostenrijk Roemenië Malta Nederland Litouwen Luxemburg Ierland Duitsland Spanje Slovakije Tsjechië Bulgarije

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 17 9,3 12,3 13,9 : 12,8 15,6 : : 12,7 10 12,6 11,4 : 12,7 : : 11,1 : 9,9 11,9 : : 9,4 7,3 11,9 9,3 9,8 8,4 8,9 : 9,4

18,6 8,4 12,1 14,2 : 13,2 14,5 : : 13,4 10,1 12,7 11,6 : 13,7 : : 11,5 : 11,8 12,4 : : 9,2 9,7 11,4 10,7 10,1 8,9 12,2 : 12,6

21,8 9,7 12,1 13,9 14 13,3 15,8 10,8 11,9 13,7 10,6 13 10,9 11,2 13,1 11,2 10,7 11,1 10,8 12,5 11,6 : : 10,2 11,2 10,1 10,6 9,6 8,6 10,9 9,4 11,5

18,4 10 13 14,6 14,5 13,7 15,2 10,2 11,9 14,2 10,3 12,7 11,6 11,4 13,3 11,3 11,3 11,6 10,9 11,8 12,1 : : 10,5 10,6 9,9 10,1 9,6 8,7 11,5 9,8 12,6

18,5 11,1 13,7 14,3 14 14,1 14,2 9,6 12 14,3 11 12,9 12,4 11,7 14 11,6 11,8 12 11,2 12 12,3 : : 10,5 13,8 10,8 10,5 9,8 9 10 8,9 11,6

19,3 10,5 15 14,9 13,6 15 14,2 9,7 12,4 14,2 13,9 13 12,3 12,2 11,8 12,2 12 12 11,8 14,1 11,9 15,3 9,3 10,7 12,9 11,2 10,8 9,9 9,4 10,5 8,2 11,4

18,8 11 16,3 15,3 14,4 14,9 15 9,7 12,4 14,2 13,7 13,4 12,5 12,5 11,1 12,5 13,1 12,3 12 12,4 12,2 16,6 10,5 11,2 12,8 11,7 11,1 10,5 9,9 10,3 8,8 :

18,9 13,5 14,8 14,8 13,7 14,1 14,8 10,5 12,5 13,7 13,6 13,4 11,9 12,3 11,9 12,3 13,1 12,2 11,9 11,3 11,8 18,2 11,3 11,2 11,8 12,4 11,4 10,5 9,9 10,5 8,7 :

18,9 14 15 14,6 13,4 14,3 13,7 11,1 12,2 13,2 13,1 13,1 11,7 12 11,8 12 12,9 11,7 11,6 11,1 11,6 10,3 11,7 11,2 11,4 11,8 10,3 10,4 9,6 9,6 8,3 :

18,5 15,1 15,3 15,1 13,8 14,4 13,3 11,5 12,6 13,1 13,1 12,9 11,9 12 12,1 12 12,4 11,8 11,6 10,5 11,6 10,6 11,8 10,9 11,7 11,1 10,3 10,3 9,7 10,5 8,7 :

17,9 16,3 15,6 14,9 14,4 14,3 14,3 14,1 13,2 13,1 12,8 12,8 12,5 12,1 12,1 12 11,8 11,7 11,7 11,3 11,2 11,1 11,1 11 11 10,9 10,7 10,5 10,1 9,7 8,5 :

: 16,9 15,4 14,7 : 14,7 14,7 15,4 : 13,6 12,9 12,8 12,4 12,2 11,4 12,2 11,2 12,1 11,9 11,4 11,4 : 13,4 11,3 10,6 12,1 11,4 10,4 10,5 10,4 9,7 :

Bron: Eurostat

XVII

Bijlage 14: Indicatoren ontwikkelingsstadium Stedelijke kindersterfte populatie als per 1000 levende percentage geboortes van de totale bevolking

Toegang tot toegang tot telefoonlijnen mobiele drinkbaar aangepaste per 1000 telefonen per 100 water als sanitaire inwoners inwoners percentage voorzieningen van de als percentage bevolking van de bevolking

België

97

4

..

..

48.9

83

Bulgarije

70

13

100

100

38.0

47

Kroatië

59

7

..

..

38.9

58

Roemenië

55

17

57

51

19.9

32

Turkije

67

40

93

83

26.8

39

Bron: UNCTAD

vrouwelijk aantal analfabetisme aantal internet- Investeringen in computers (<15 jaar) als gebruikers telecommunicatie analfabetisme per 1000 percentage per 1000 (in miljoen US$) inwoners van de inwoners mannen België

318

386

(a) 1139

..

..

Bulgarije Kroatië

(a) 54 (a) 174

206 232

350 (a) 182

2 2

99 98

Roemenië

97

184

(a) 302

3

98

Turkije

(a) 42

85

230

12

85

Bron: UNCTAD

XVIII

Bijlage 15: Toegang tot het Internet Percentage van de huishoudens (tussen de 16 en de 74 jaar) die thuis internettoegang hebben

Land

2002

2003

2004

2005

Denemarken Nederland Duitsland Luxemburg Verenigd Koninkrijk Cyprus Finland Slovenië EU-15 Oostenrijk Eurozone EU-25 Ierland Spanje Frankrijk Italië Estland Polen Portugal Slovakije Tsjechië Griekenland Letland Hongarije Litouwen Bulgarije Turkije Roemenië Zweden België Malta Kroatië

56 58 46 40 50 24 44 : 39 33 36 : : : 23 34 : 11 15 : : 12 3 : 4 : : : : : : :

64 61 54 45 55 29 47 : 43 37 40 : 36 28 31 32 : 14 22 : 15 16 : : 6 : : : : : : :

69 65 60 59 56 53 51 47 46 45 44 43 40 34 34 34 31 26 26 23 19 17 15 14 12 10 7 6 : : : :

75 78 62 65 60 32 54 48 53 47 50 48 : 36 : 39 39 30 31 23 19 22 31 22 16 : : : 73 50 : :

Bron: Eurostat

XIX

Bijlage 16: Human Development Index Regio

Rangschikking op basis van HDI

EU-15 EU-25 Bulgarije Roemenië Turkije

15 25 56 69 88

Bron: Human Development Report (2003)

Bijlage 17: Risico op armoede Risico op armoede na sociale transfers in percentage van de bevolking

Land

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Turkije : : : : : Slovakije : : : : : Griekenland 22 21 21 21 21 Ierland 19 19 19 19 19 Portugal 23 21 22 21 21 Spanje 19 18 20 18 19 Ver. Koninkrijk 20 18 18 19 19 Kroatië : : : : : Polen : : : : : Roemenië : : : : : Letland : : : : : (s) EU-25 : : : 15 16 (s) EU-15 17 (s) 16 (s) 16 (s) 15 (s) 16 (s) Duitsland 15 14 12 11 11 (i) Cyprus : : : : : Litouwen : : : : : België 16 15 14 14 13 Bulgarije : : : : : Nederland 11 12 10 10 11 Frankrijk 15 15 15 15 15 Hongarije : : : : : Denemarken 10 (i) : 10 (i) : 10 (i) Finland : 8 8 9 11 Slovenië : : : : : Luxemburg 12 11 11 12 13 Tsjechië : : : : : Italië 20 20 19 18 18 Malta : : : : : (i) Zweden : : 8 : 8 (i)

: : 20 20 21 18 19 (bi) : (i) 16 (i) 17 (i) 16 (i) 16 (s) 15 (s) 10 : (i) 17 (i) 13 14 (i) 11 (ip) 16 11 (i) : 11 11 (i) 12 : 18 15 (i) : (i)

: (i) : (i) 20 21 20 19 18 (i) : (i) 16 (i) 17 (i) : (i) 16 (s) 15 (s) 11 : (i) 17 (i) 13 16 (i) 11 (ip) 13 (bi) 11 (i) 10 (i) 11 (bi) 11 (i) 12 8 (i) 19 : (i) 9 (i)

25 (i) : (i) : (i) : (i) 20 (ip) 19 (bi) 18 (i) : (i) 17 (i) 18 (i) 16 (i) : (i) : (i) 15 (bi) : (i) 17 (i) : (i) 14 (i) 11 (ip) 12 (i) 10 (i) : (i) 11 (i) 10 (i) : (i) : (i) : (i) : (i) 11 (bi)

26 (i) 21 (i) 21 (bi) 21 (bi) 19 (ip) 19 (i) 18 (i) 18 (i) 17 (i) 17 (i) 16 (i) 15 (s) 15 (s) 15 (i) 15 (i) 15 (i) 15 (bi) 14 (i) 12 (ip) 12 (i) 12 (i) 12 (bi) 11 (i) 10 (i) 10 (bi) 8 (i) : (i) : (i) : (i)

: (i) 21 (ip) 20 21 21 (b) 20 (b) : (i) : (i) : (i) : (i) : (i) 16 (s) 17 (s) 16 (i) : (i) : (i) 15 15 (i) : (i) 14 (b) : (i) 11 11 (b) : (i) 11 : (i) 19 (b) : (i) 11 (b)

Bron: Eurostat

XX

Bijlage 18: Index van groeicompetitiviteit en zakelijke cometitiviteit Index van groeicompetitiviteit en zakelijke competitiviteit (2004)

Land EU-15 Bulgarije Roemenië Turkije

Groeicompetitiviteit

Zakelijke competitiviteit

20 59 63 66

16 75 56 52

Bron: WEF, berekeningen van Quaisser (2004)

Bijlage 19: Cross-correlatie van de IP van Turkije en enkele andere landen (1985 – 2003)

* standaarddeviaties zijn berekend als (1/√n) De maximum waarde (in absolute waarde) van elke rij staat in het vet en is onderlijnd. De namen van de EU-lidstaten voor de toetreding van de Toetreding-10 staan eveneens in het vet. De landen tussen haakjes werden als benchmark gebruikt. Bron: berekening van Berument et al. (2005) Tabel 3, p.13

XXI

Bijlage 20: Cross-correlatie van de IP van Turkije en enkele andere landen, exclusief de financiële crisissen (1985 – 2003)

* standaarddeviaties zijn berekend als (1/√n) De maximum waarde (in absolute waarde) van elke rij staat in het vet en is onderlijnd. De namen van de EU-lidstaten voor de toetreding van de Toetreding-10 staan eveneens in het vet. De landen tussen haakjes werden als benchmark gebruikt. Bron: berekening van Berument et al. (2005) Tabel 4, p. 21

XXII

Bijlage 21: Gegevens ter berekening van de correlatie van de outputgap Outputgap van verschillende landen

Jaar 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Turkije*

Totaal OECD eurozone

0,6 -3,3 1,4 -1,9 -0,9 2,7 -5,7 -1,9 1,7 5,8 5,9 -2,0 2,2 -8,0 -3,6 -0,9 5,1

0,8 1,7 1,6 -0,5 -0,9 -2,1 -1,3 -1,3 -1,1 -0,5 -0,3 0,3 1,2 -0,1 -1,1 -1,5 -0,8

UK

0,2 1,6 2,4 1,2 0,4 -2,5 -2,1 -1,5 -2,0 -1,4 -0,6 0,0 1,7 1,4 0,2 -1,0 -1,0

Duitsland 4,4 4,2 2,2 -1,7 -3,5 -3,3 -1,3 -0,9 -0,9 -0,4 -0,1 -0,1 1,0 0,5 -0,1 -0,1 0,5

EU-25*

0,5 1,7 3,9 1,9 1,5 -1,8 -1,2 -0,7 -1,2 -0,8 -0,5 -0,2 2,0 1,9 0,2 -1,5 -1,6

Frankrijk -0,9 0,7 1,5 0,6 0,7 -1,7 -1,7 -1,5 -2,4 -2,3 -1,3 -0,4 0,9 0,6 -0,3 -1,3 -1,2

0,1 -0,8 -0,7 -0,4 0,1 1,7 1,3 0,4 -0,5 -0,4

* Berekend via HP/Bron: OECD Economic Outlook 78 database en eigen berekening BBP en lange termijntrend van het BBP van Turkije en de EU-25

Jaar 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

BBP* Turkije HP Turkije 74 416,1 76 143,3 76 364,2 83 440,2 84 040,8 88 273,4 95 027,1 90 590,9 97 728,8 104 939,8 112 891,9 116 541,2 111 082,9 119 146,6 110 266,8 118 922,8 125 778,0 137 109,8

6 954,856 7 075,590 7 271,668 7 481,535 7 702,340 8 010,356 8 165,359 8 264,356 8 361,004 8 545,981

BBP** EU-25 HP EU-25 72 414,9 75 679,9 78 965,0 82 294,7 85 667,7 89 094,1 92 567,7 96 074,2 99 623,7 103 171,7 106 654,5 110 026,3 113 303,5 116 567,9 119 878,7 123 321,4 126 884,8 130 514,2

6 947,08 7 135,04 7 323,09 7 510,69 7 696,83 7 880,17 8 059,45 8 234,71 8 407,04 8 577,83

* BBP in constante prijzen, niet seizoensgezuiverd ** BBP in constante prijzen, seizoensgezuiverd/Bron: Datastream

XXIII

Bijlage 22: Gegevens ter berekening van de correlatie van de IP Kwartaalgegevens IP (volume, niet seizoensgezuiverd)

Turkije EU-12 Q1 1988 Q2 1988 Q3 1988 Q4 1988 Q1 1989 Q2 1989 Q3 1989 Q4 1989 Q1 1990 Q2 1990 Q3 1990 Q4 1990 Q1 1991 Q2 1991 Q3 1991 Q4 1991 Q1 1992 Q2 1992 Q3 1992 Q4 1992 Q1 1993 Q2 1993 Q3 1993 Q4 1993 Q1 1994 Q2 1994 Q3 1994 Q4 1994 Q1 1995 Q2 1995 Q3 1995 Q4 1995 Q1 1996 Q2 1996 Q3 1996 Q4 1996 Q1 1997 Q2 1997 Q3 1997

67,70 61,93 61,73 66,73 65,47 62,83 66,23 70,60 72,70 69,40 69,97 79,70 72,67 70,97 76,03 81,27 78,57 74,87 79,70 83,57 79,67 81,23 84,40 89,97 81,47 71,63 77,47 83,73 78,17 83,93 87,27 91,73 85,30 88,23 89,70 97,97 89,80 97,57 104,43

76,94 79,18 73,46 83,31 81,60 83,40 77,34 87,14 84,90 85,79 78,89 88,40 86,27 87,45 79,55 89,22 87,15 87,41 78,40 85,98 80,94 82,57 75,52 84,38 82,33 86,11 79,73 90,25 86,71 88,72 82,12 90,30 85,54 88,09 82,24 90,72 86,22 91,49 85,71

EU-15 Duitsland* 79,06 80,19 75,24 84,80 83,24 84,20 78,63 87,94 85,46 85,39 78,92 88,12 86,02 85,84 78,73 88,23 86,58 85,70 78,11 85,97 81,91 82,53 76,63 85,34 83,84 86,40 80,99 91,12 88,00 88,99 83,39 91,54 87,62 88,79 83,78 92,13 88,15 91,99 86,93

81,0 82,1 82,9 84,6 85,4 85,8 87,1 88,4 90,0 89,8 92,0 93,0 94,8 93,7 92,4 93,6 95,3 93,4 91,3 89,7 86,6 85,8 86,0 86,7 87,5 88,9 89,3 92,1 89,9 90,6 89,8 88,5 87,4 89,5 90,1 90,3 89,7 91,1 91,8

XXIV

Q4 1997 Q1 1998 Q2 1998 Q3 1998 Q4 1998 Q1 1999 Q2 1999 Q3 1999 Q4 1999 Q1 2000 Q2 2000 Q3 2000 Q4 2000 Q1 2001 Q2 2001 Q3 2001 Q4 2001 Q1 2002 Q2 2002 Q3 2002 Q4 2002 Q1 2003 Q2 2003 Q3 2003 Q4 2003 Q1 2004 Q2 2004 Q3 2004 Q4 2004 Q1 2005 Q2 2005 Q3 2005 Q4 2005

108,30 97,17 100,30 105,30 102,30 88,93 101,00 98,73 101,37 91,73 105,50 108,80 107,63 90,90 93,83 98,20 94,77 93,80 105,00 107,80 106,77 102,53 109,80 118,97 118,20 113,40 127,60 129,07 123,40 120,37 131,47 134,87 133,43

95,45 91,89 94,78 88,75 96,86 92,54 96,38 91,05 101,18 97,77 101,15 95,69 105,38 101,43 102,36 95,76 102,89 99,24 102,29 96,24 104,09 100,05 101,46 95,90 105,48 101,38 104,69 98,58 106,57 101,00 105,83 99,80 108,67

96,23 93,10 94,82 89,86 97,41 93,60 96,27 91,92 101,46 98,48 100,60 95,88 105,05 101,33 101,29 95,76 102,50 99,01 101,22 95,87 103,46 99,75 100,54 95,91 104,78 101,44 103,58 98,10 105,66 100,68 104,52 99,00 107,23

93,3 94,4 94,5 94,8 93,6 93,8 94,6 95,8 97,1 97,5 99,6 101,1 101,5 101,6 100,0 99,4 97,1 98,0 98,2 98,8 98,3 98,6 97,8 97,5 99,7 99,9 101,0 101,2 101,2 101,7 102,9 104,5 105,8

* volume, seizoensgezuiverd

XXV

Bijlage 23: Maandelijkse groeivoeten van de IP

Maandelijkse groeivoeten van de IP (volume, niet-seizoensgezuiverd)

Datum

Turkije

EU12

15/02/1992 15/03/1992 15/04/1992 15/05/1992 15/06/1992 15/07/1992 15/08/1992 15/09/1992 15/10/1992 15/11/1992 15/12/1992 15/01/1993 15/02/1993 15/03/1993 15/04/1993 15/05/1993 15/06/1993 15/07/1993 15/08/1993 15/09/1993 15/10/1993 15/11/1993 15/12/1993 15/01/1994 15/02/1994 15/03/1994 15/04/1994 15/05/1994 15/06/1994 15/07/1994 15/08/1994 15/09/1994 15/10/1994 15/11/1994 15/12/1994 15/01/1995 15/02/1995

0 0,06901 -0,12667 0,124128 -0,10298 0,091286 -0,05196 0,141711 0,016393 -0,04378 -0,0253 -0,01854 0,008816 -0,00749 0,036478 0,009709 -0,0613 0,098592 -0,10256 0,174026 -0,00111 -0,03544 0,061998 -0,06811 -0,10441 0,049223 -0,08889 -0,05691 0,027299 0,004196 0,068245 0,093872 0,008343 0,001182 -0,03306 -0,03175 -0,0454

0,033089 0,077102 -0,06163 -0,00634 0,034791 -0,06635 -0,23323 0,377583 0,031591 -0,0195 -0,12201 -0,00601 0,010814 0,103031 -0,06431 0,011106 0,033927 -0,06539 -0,22177 0,391594 0,026939 -0,02317 -0,08091 -0,00708 0,015414 0,113787 -0,05621 0,018737 0,044634 -0,0582 -0,22696 0,390635 0,032676 -0,00826 -0,08014 -0,0221 0,010581

EU15 Duitsland 0,034575 0,079268 -0,07301 -0,00902 0,031815 -0,06935 -0,18229 0,306823 0,039765 -0,01796 -0,10701 -0,00544 0,010168 0,101912 -0,07319 0,013182 0,023711 -0,06509 -0,1677 0,307739 0,0314 -0,01437 -0,07487 -0,00434 0,011967 0,110249 -0,06324 0,017292 0,034812 -0,06301 -0,16931 0,308326 0,035024 -0,00512 -0,072 -0,02278 0,009465

0,009454 -0,01457 -0,00211 -0,00847 -0,01814 -0,00761 0,005476 -0,01198 -0,00221 -0,00994 -0,0067 -0,02022 -0,01261 0,004646 -0,00578 0,001163 -0,00813 -0,01522 0,039239 -0,00915 0,001155 -0,00807 0,015116 -0,00687 0,010381 0,005708 0,007946 -0,00113 0,00451 -0,00337 0,005631 0,005599 0,020045 0,004367 0,007609 -0,04854 0,034014

XXVI

15/03/1995 15/04/1995 15/05/1995 15/06/1995 15/07/1995 15/08/1995 15/09/1995 15/10/1995 15/11/1995 15/12/1995 15/01/1996 15/02/1996 15/03/1996 15/04/1996 15/05/1996 15/06/1996 15/07/1996 15/08/1996 15/09/1996 15/10/1996 15/11/1996 15/12/1996 15/01/1997 15/02/1997 15/03/1997 15/04/1997 15/05/1997 15/06/1997 15/07/1997 15/08/1997 15/09/1997 15/10/1997 15/11/1997 15/12/1997 15/01/1998 15/02/1998 15/03/1998 15/04/1998 15/05/1998 15/06/1998 15/07/1998 15/08/1998 15/09/1998 15/10/1998

0,050198 0,054088 -0,0537 0,118537 -0,03044 0,011628 0,02069 -0,0259 0,085549 0,009585 -0,06013 -0,13468 0,163424 -0,07692 0,103865 -0,00985 0 -0,02762 0,029545 0,103753 -0,007 -0,04733 -0,05814 -0,09203 0,228677 -0,09859 0,145089 -0,02047 0,012935 -0,00393 0,085799 0,009083 -0,045 0,01508 -0,15227 0,031763 0,125265 -0,13868 0,16977 -0,03745 0,007782 -0,01448 0,079334 -0,02269

0,105532 -0,06726 0,020884 0,028481 -0,05308 -0,20123 0,327183 0,023974 -0,00919 -0,08643 -0,02634 -0,00012 0,113187 -0,06909 0,024233 0,044234 -0,05681 -0,19868 0,324982 0,029074 -0,01413 -0,08209 -0,03638 0,023873 0,100404 -0,01892 -0,01631 0,057914 -0,04087 -0,20667 0,31784 0,047624 -0,01421 -0,0865 -0,01701 0,014006 0,109377 -0,06003 0,014969 0,031512 -0,03312 -0,20628 0,308806 0,033077

0,103493 -0,07297 0,017301 0,023764 -0,0604 -0,14553 0,257468 0,027569 -0,00509 -0,07802 -0,02613 0,007004 0,105741 -0,0791 0,021417 0,040009 -0,06593 -0,14339 0,256061 0,031772 -0,00883 -0,07825 -0,02876 0,017529 0,095332 -0,02827 -0,01542 0,049539 -0,049 -0,15624 0,25455 0,046678 -0,00914 -0,08292 -0,01559 0,012351 0,109916 -0,07025 0,012038 0,032816 -0,04329 -0,15531 0,246469 0,031748

-0,01096 0,002217 0,00885 -0,01096 -0,00333 -0,00779 0,012332 -0,02326 0,010204 -0,00898 -0,00793 -0,0137 0,019676 0,007946 0,011261 0,001114 -0,01112 0,016873 0,006637 -0,01538 0,010045 0,00221 -0,03197 0,026196 0,013319 -0,00438 -0,011 0,027809 0,008658 -0,02682 0,00882 0,014208 0,006466 0,004283 0,003198 -0,00106 0,011702 -0,00736 0,004237 -0,00527 0,018028 -0,01458 -0,00951 0,005336

XXVII

15/11/1998 15/12/1998 15/01/1999 15/02/1999 15/03/1999 15/04/1999 15/05/1999 15/06/1999 15/07/1999 15/08/1999 15/09/1999 15/10/1999 15/11/1999 15/12/1999 15/01/2000 15/02/2000 15/03/2000 15/04/2000 15/05/2000 15/06/2000 15/07/2000 15/08/2000 15/09/2000 15/10/2000 15/11/2000 15/12/2000 15/01/2001 15/02/2001 15/03/2001 15/04/2001 15/05/2001 15/06/2001 15/07/2001 15/08/2001 15/09/2001 15/10/2001 15/11/2001 15/12/2001 15/01/2002 15/02/2002 15/03/2002 15/04/2002 15/05/2002 15/06/2002

-0,04735 -0,05848 -0,13354 0,059737 0,064262 0,018008 0,07076 0,01069 -0,01827 -0,10186 0,116685 -0,02344 0,024 -0,00684 -0,15143 0,095017 -0,00106 0,064619 0,069652 0,009302 -0,01659 0,022493 0,013749 0,019892 0,003546 -0,14399 -0,03199 -0,03198 -0,02974 0,014756 0,073826 0,001042 -0,0052 0,025105 0,030612 -0,03267 -0,00512 -0,08025 0,020134 -0,05921 0,216783 -0,00862 0,039614 -0,03439

-0,0112 -0,09825 -0,00489 -0,00749 0,117515 -0,05419 0,019276 0,040017 -0,03968 -0,19259 0,300466 0,041247 -0,01167 -0,073 -0,02987 0,027344 0,100178 -0,0621 0,03595 0,009411 -0,02399 -0,18816 0,2868 0,031051 -0,00222 -0,07527 -0,02763 0,01493 0,101654 -0,08353 0,024317 0,0361 -0,04904 -0,1823 0,27493 0,021392 -0,01851 -0,0784 -0,01675 0,010408 0,107897 -0,05682 0,003485 0,048522

-0,009 -0,09135 -0,00703 -0,0042 0,116235 -0,0663 0,020151 0,038253 -0,04983 -0,14398 0,244554 0,038385 -0,0068 -0,07183 -0,02732 0,028089 0,096406 -0,06964 0,032081 0,009078 -0,0353 -0,14242 0,233806 0,031136 0 -0,07191 -0,02653 0,01049 0,104112 -0,08932 0,022065 0,030897 -0,05456 -0,13798 0,226073 0,019419 -0,01264 -0,07574 -0,0156 0,006718 0,103858 -0,0564 0,002102 0,035764

-0,01062 0,001073 0,017149 -0,02318 0,011866 0,00533 0,004242 0,002112 0,005269 0,007338 -0,00104 0,009375 -0,00103 0,009298 -0,01433 0,017653 0,002041 0,009165 0,019173 -0,02376 0,023327 0,001982 0,001978 -0,00395 0,004955 0,00789 -0,00587 0,009843 -0,01852 -0,0149 0,012097 0,000996 -0,02189 0,021363 -0,00996 -0,01811 -0,01025 0,006211 0,004115 0,004098 0,004082 -0,00203 -0,00916 0,019527

XXVIII

15/07/2002 15/08/2002 15/09/2002 15/10/2002 15/11/2002 15/12/2002 15/01/2003 15/02/2003 15/03/2003 15/04/2003 15/05/2003 15/06/2003 15/07/2003 15/08/2003 15/09/2003 15/10/2003 15/11/2003 15/12/2003 15/01/2004 15/02/2004 15/03/2004 15/04/2004 15/05/2004 15/06/2004 15/07/2004 15/08/2004 15/09/2004 15/10/2004 15/11/2004 15/12/2004 15/01/2005 15/02/2005 15/03/2005 15/04/2005 15/05/2005 15/06/2005 15/07/2005 15/08/2005 15/09/2005 15/10/2005 15/11/2005 15/12/2005 15/01/2006

0,030799 -0,02334 0,067878 -0,00806 -0,03791 -0,03471 0,035957 -0,16229 0,25084 -0,05551 0,050237 0,020758 0,043324 -0,02797 0,082825 -0,01369 -0,11347 0,137201 -0,0915 -0,08734 0,226563 -0,02707 0,060556 0,010802 0,010687 -0,06344 0,054839 -0,05581 -0,04372 0,088908 -0,08398 -0,03735 0,145503 -0,01155 0,033489 0,004521 -0,02026 0,013783 0,069486 -0,06638 -0,01755 0,064136 -0,19832

-0,04117 -0,19157 0,287755 0,027209 -0,01135 -0,09643 -0,01312 0,017588 0,105144 -0,06209 -0,00526 0,03173 -0,01228 -0,20425 0,283376 0,049377 -0,00767 -0,09428 -0,02308 0,034235 0,093068 -0,05596 0,017648 0,026444 -0,02474 -0,20023 0,288775 0,030829 -0,02342 -0,07481 -0,01914 -0,00346 0,087005 -0,01623 -0,00162 0,031719 -0,02611 -0,19055 0,281687 0,022088 -0,00045 -0,07581 -0,02048

-0,0463 -0,14604 0,23496 0,028481 -0,00895 -0,08881 -0,01528 0,015728 0,104676 -0,06775 -0,00261 0,028744 -0,02413 -0,15727 0,231528 0,046204 -0,00811 -0,08617 -0,01922 0,032566 0,088188 -0,06138 0,015636 0,024206 -0,03706 -0,15492 0,235711 0,029426 -0,01799 -0,07049 -0,01741 -0,00305 0,081708 -0,02058 -0,00241 0,027638 -0,03573 -0,15262 0,237887 0,020826 -0,00109 -0,06811 -0,02015

-0,01512 0,018424 -0,00402 -0,01312 0,017382 -0,0201 0,007179 0,003055 0,006091 -0,00807 -0,0061 -0,00409 0,015416 -0,01822 -0,00309 0,020683 0,014184 0,000999 -0,00399 0,004008 -0,00599 0,009036 0,01194 -0,00983 0,007944 -0,00197 -0,00395 0,006938 -0,01083 0,008955 0,013807 -0,01556 -0,00099 0,014837 0 0,009747 0,010618 -0,00764 0,008662 0,009542 -0,00284 0,006635 -0,00094

Bron: Datastream en eigen berekening

XXIX

Bijlage 24: Interbankrente (op 1 maand) Tabel: Interbankrente (op 1 maand) Turkije

België

Denemarken

Frankrijk

Duitsland

Griekenland

Ierland

Italië

Nederland

Spanje

Zweden

VK

1/08/2002

52,25

3,39

3,59

3,35

3,35

3,39

3,35

3,35

3,35

3,35

4,37

3,88

1/09/2002

48,86

3,38

3,48

3,34

3,34

3,38

3,34

3,34

3,34

3,30

4,38

3,97

1/10/2002

50,00

3,36

3,45

3,31

3,31

3,36

3,31

3,31

3,31

3,28

4,38

3,88

1/11/2002

50,00

3,33

3,46

3,28

3,28

3,34

3,28

3,28

3,28

3,29

4,36

3,88

1/12/2002

46,00

3,18

3,29

3,14

3,14

3,23

3,14

3,14

3,14

3,16

4,14

3,97

1/01/2003

46,00

2,94

3,02

2,90

2,90

2,94

2,90

2,90

2,90

2,87

3,92

4,00

1/02/2003

46,96

2,87

2,99

2,83

2,83

2,87

2,83

2,83

2,83

2,80

3,90

4,00

1/03/2003

47,56

2,65

2,78

2,61

2,61

2,65

2,61

2,61

2,61

2,59

3,86

3,67

1/04/2003

48,36

2,60

2,74

2,57

2,57

2,60

2,57

2,57

2,57

2,54

3,67

3,63

1/05/2003

45,01

2,61

2,73

2,57

2,57

2,61

2,57

2,57

2,57

2,55

3,65

3,50

1/06/2003

43,31

2,38

2,44

2,35

2,35

2,39

2,35

2,35

2,35

2,35

3,35

3,66

1/07/2003

41,00

2,18

2,21

2,16

2,16

2,19

2,16

2,16

2,16

2,14

3,10

3,63

1/08/2003

37,81

2,15

2,19

2,12

2,12

2,15

2,12

2,12

2,12

2,10

2,93

3,38

1/09/2003

34,10

2,16

2,18

2,13

2,13

2,16

2,13

2,13

2,13

2,11

2,92

3,59

1/10/2003

30,76

2,13

2,18

2,10

2,10

2,13

2,10

2,10

2,10

2,09

2,91

3,63

1/11/2003

26,92

2,12

2,19

2,09

2,09

2,12

2,09

2,09

2,09

2,07

2,90

3,69

1/12/2003

27,49

2,18

2,20

2,16

2,16

2,19

2,16

2,16

2,16

2,14

2,90

3,78

1/01/2004

26,40

2,13

2,19

2,10

2,10

2,13

2,10

2,10

2,10

2,09

2,95

3,81

1/02/2004

26,84

2,10

2,18

2,07

2,07

2,10

2,07

2,07

2,07

2,06

2,74

3,94

1/03/2004

25,11

2,08

2,17

2,05

2,05

2,08

2,05

2,05

2,05

2,04

2,63

4,09

1/04/2004

23,06

2,05

2,15

2,02

2,02

2,05

2,02

2,02

2,02

1,99

2,19

4,06

1/05/2004

23,02

2,08

2,18

2,06

2,06

2,06

2,06

2,06

2,06

2,04

2,18

4,22

1/06/2004

24,20

2,09

2,18

2,06

2,06

2,06

2,06

2,06

2,06

2,05

2,18

4,41

1/07/2004

24,17

2,10

2,20

2,07

2,07

2,07

2,07

2,07

2,07

2,08

2,18

4,56

1/08/2004

24,14

2,10

2,20

2,08

2,08

2,08

2,08

2,08

2,08

2,06

2,18

4,66

1/09/2004

24,10

2,10

2,19

2,08

2,08

2,08

2,08

2,08

2,08

2,06

2,18

4,78

1/10/2004

23,33

2,11

2,19

2,08

2,08

2,08

2,08

2,08

2,08

2,07

2,18

4,78

1/11/2004

22,94

2,12

2,19

2,09

2,09

2,09

2,09

2,09

2,09

2,07

2,15

4,78

1/12/2004

23,10

2,20

2,19

2,17

2,17

2,17

2,17

2,17

2,17

2,16

2,15

4,78

1/01/2005

20,90

2,15

2,19

2,13

2,13

2,13

2,13

2,13

2,13

2,11

2,15

4,81

1/02/2005

19,80

2,14

2,18

2,11

2,11

2,11

2,11

2,11

2,11

2,09

2,12

4,78

1/03/2005

18,70

2,13

2,18

2,10

2,10

2,10

2,10

2,10

2,10

2,09

2,10

4,81

1/04/2005

17,53

2,13

2,18

2,10

2,10

2,10

2,10

2,10

2,10

2,09

2,10

4,81

1/05/2005

16,62

2,13

2,17

2,11

2,11

2,11

2,11

2,11

2,11

2,09

2,10

4,83

1/06/2005

16,50

2,13

2,18

2,10

2,10

2,10

2,10

2,10

2,10

2,09

2,10

4,78

1/07/2005

16,32

2,13

2,16

2,10

2,10

2,10

2,10

2,10

2,10

2,09

1,65

4,72

1/08/2005

15,86

2,14

2,17

2,11

2,11

2,11

2,11

2,11

2,11

2,10

1,64

4,56

1/09/2005

15,89

2,14

2,17

2,11

2,11

2,11

2,11

2,11

2,11

2,10

1,65

4,53

1/10/2005

15,92

2,15

2,17

2,12

2,12

2,12

2,12

2,12

2,12

2,09

1,67

4,53

1/11/2005

15,38

2,15

2,19

2,13

2,13

2,13

2,13

2,13

2,13

2,11

1,66

4,55

1/12/2005

14,87

2,44

2,42

2,41

2,41

2,41

2,41

2,41

2,41

2,36

1,66

4,53

1/01/2006

14,76

2,43

2,43

2,40

2,40

2,40

2,40

2,40

2,40

2,39

1,73

4,59

Bron: Datastream

XXX

Bijlage 25: Bruto nationale besparingen en bruto vaste investeringen (beide in % BBP)

Jaar

Bruto nationale Bruto vaste besparingen (% BBP) investeringen (% BBP)

1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

24,3 28,9 26,4 21,5 17,7 18,5 18,7 18,9 20,1 22,6 21,6 20,6 13,7 15,2 12,6 18,7 18,9

24,7 26,1 22,8 22,9 23,7 23,0 25,5 24,5 23,8 25,1 26,4 24,6 21,9 22,4 18,2 16,6 15,5

Bron: Datastream

Bijlage 26: jaarlijkse consumptiegroei Tabel: jaarlijkse consumptiegroei

Jaar Turkije

EU25

EU15

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

0,00255 -0,00828 -0,00161 0,00193 -0,00770 0,00194 0,00743 0,00481 -0,00542 -0,00032

0,00255 -0,00764 -0,00257 0,00257 -0,00770 0,00129 0,00775 0,00513 -0,00510 0,00000

0,01304 0,00299 -0,01791 0,03191 -0,01207 -0,01818 -0,04918 -0,00351 -0,00096 0,00481

Bron: Datastream

XXXI

Bijlage 27: Waarde aandelenbeurzen

obs

BEL20

CAC40

DAX40

EURONEXT100

FTSE100

ISE100

2000:01 2000:02 2000:03 2000:04 2000:05 2000:06 2000:07 2000:08 2000:09 2000:10 2000:11 2000:12 2001:01 2001:02 2001:03 2001:04 2001:05 2001:06 2001:07 2001:08 2001:09 2001:10 2001:11 2001:12 2002:01 2002:02 2002:03 2002:04 2002:05 2002:06 2002:07 2002:08 2002:09 2002:10 2002:11 2002:12 2003:01 2003:02 2003:03 2003:04 2003:05 2003:06

3311.050 2786.030 2756.030 2824.120 2813.280 2849.430 2954.640 3050.490 3125.410 3091.100 3150.360 3034.910 3024.490 2988.430 2969.440 2878.960 2842.130 2783.480 2900.810 2944.990 2881.550 2628.730 2606.500 2599.560 2782.010 2773.720 2747.960 2769.190 2811.120 2707.620 2536.010 2157.450 2221.200 1899.500 1968.170 2074.960 2025.040 1880.000 1665.060 1650.590 1871.840 1944.960

5917.370 5773.420 6256.320 6130.270 6419.720 6599.710 6508.470 6532.290 6813.660 6349.240 6409.050 5928.500 5926.420 5899.720 5341.340 5210.480 5640.030 5432.710 5296.510 5112.480 4629.800 4004.570 4366.940 4463.840 4624.580 4455.560 4486.420 4688.020 4462.740 4227.150 3897.370 3240.710 3272.760 2828.560 3109.510 3298.760 3063.910 2957.790 2762.250 2635.040 2953.670 3048.320

6124.280 6691.260 7275.880 7702.790 7601.850 7255.010 7139.640 7165.810 7244.410 7127.610 6812.970 6759.960 6624.530 6529.920 6515.240 6152.120 5933.710 6088.380 6087.730 5898.230 5568.800 4841.770 4428.530 4816.390 5004.180 5120.630 5008.400 5109.270 5264.550 5030.310 4666.580 4126.850 3756.940 3443.800 3039.500 3148.290 3176.510 2994.210 2742.410 2540.040 2639.330 2880.440

996.7700 944.7700 1015.660 998.9900 1044.660 1066.030 1071.790 1079.050 1134.330 1066.640 1078.400 1009.000 997.2500 994.4800 914.5600 884.3900 947.8100 924.5900 908.0200 874.6900 802.4100 695.1600 748.7000 770.2200 800.4700 779.0000 779.4200 819.8400 783.9200 744.9500 688.1000 569.2000 582.2900 503.5300 550.0700 585.6900 540.2700 517.7400 480.6300 464.9400 510.4200 526.6900

6930.200 6290.930 6364.890 6462.120 6327.430 6470.540 6470.430 6379.350 6795.010 6284.460 6457.610 6170.420 6222.460 6251.830 5908.590 5618.470 5928.020 5809.600 5716.680 5546.930 5312.120 4785.630 5071.230 5164.640 5217.350 5189.680 5169.020 5271.760 5125.510 5085.070 4685.760 4044.520 4180.880 3797.400 3996.980 4154.270 3940.360 3689.360 3684.670 3684.780 3880.130 4129.280

17199.25 16342.23 17199.25 15760.80 19059.41 16770.16 14348.44 14100.26 13070.15 11411.53 14079.07 7977.830 9437.210 10638.23 9406.650 7855.670 12093.41 11270.98 11513.57 10211.44 9616.340 7729.370 9634.610 11467.24 13782.76 13375.36 11470.86 11621.55 11479.72 10316.91 9564.990 10582.03 9388.860 9057.450 10217.08 13364.17 10369.92 11122.00 10129.00 9774.000 11468.00 11579.00

XXXII

2003:07 2003:08 2003:09 2003:10 2003:11 2003:12 2004:01 2004:02 2004:03 2004:04 2004:05 2004:06 2004:07 2004:08 2004:09 2004:10 2004:11 2004:12 2005:01 2005:02 2005:03 2005:04 2005:05 2005:06 2005:07 2005:08 2005:09 2005:10 2005:11 2005:12 2006:01

1899.860 2020.130 2073.040 2081.120 2169.540 2186.780 2244.180 2405.880 2483.280 2412.700 2451.260 2399.880 2469.090 2470.750 2584.530 2725.120 2808.600 2885.980 2969.360 3010.570 3117.760 3140.330 3048.670 3073.950 3125.380 3234.050 3228.500 3353.390 3270.430 3432.670 3573.870

3013.000 3169.630 3358.520 3191.010 3439.070 3490.260 3557.900 3665.020 3748.870 3669.980 3705.480 3624.470 3716.200 3623.790 3613.230 3730.160 3734.070 3796.710 3855.680 3939.180 4054.980 4080.080 3938.770 4178.250 4269.620 4456.870 4424.150 4622.540 4434.750 4636.460 4754.920

3055.810 3290.140 3412.170 3480.070 3491.510 3632.930 3789.580 3983.740 4072.830 3980.760 3964.390 3948.010 3926.470 3933.830 3801.820 3840.100 3946.230 4042.120 4177.390 4234.700 4296.790 4354.940 4318.730 4312.260 4476.130 4665.120 4837.400 4924.900 4954.170 5024.580 5245.180

519.3700 549.2700 583.8500 554.5400 593.8800 599.2600 608.9700 627.7200 643.9900 627.2000 631.6800 616.3300 635.3100 616.9700 618.1500 636.5200 639.4400 651.4900 663.5600 681.2900 700.9300 698.9500 672.5500 710.5100 731.5600 756.1400 751.7900 784.1300 754.7000 794.8300 816.6300

3963.920 4098.430 4204.430 4169.190 4332.570 4410.030 4476.870 4381.370 4537.000 4410.710 4489.690 4422.680 4424.720 4415.730 4502.050 4659.650 4673.790 4735.680 4814.300 4906.210 5000.470 4914.030 4801.680 5011.040 5161.010 5290.850 5328.510 5501.550 5344.330 5486.120 5618.760

10750.00 10621.00 11653.00 13444.01 16341.19 16007.59 18625.02 17259.25 18786.39 20322.17 17678.25 16766.78 18290.31 19698.12 20512.19 21722.50 22857.94 22560.87 25445.15 27849.79 27768.46 25740.76 24252.96 25230.81 27616.86 29776.69 31947.95 34300.90 32791.99 38296.91 39790.72

Bron: Datastream

XXXIII

Bijlage 28: Maandelijkse groeivoet van de aandelenbeurzen

Datum

ISE

1/02/2000 1/03/2000 1/04/2000 1/05/2000 1/06/2000 1/07/2000 1/08/2000 1/09/2000 1/10/2000 1/11/2000 1/12/2000 1/01/2001 1/02/2001 1/03/2001 1/04/2001 1/05/2001 1/06/2001 1/07/2001 1/08/2001 1/09/2001 1/10/2001 1/11/2001 1/12/2001 1/01/2002 1/02/2002 1/03/2002 1/04/2002 1/05/2002 1/06/2002 1/07/2002 1/08/2002 1/09/2002 1/10/2002 1/11/2002 1/12/2002 1/01/2003 1/02/2003 1/03/2003 1/04/2003

-0,04983 0,052442 -0,08363 0,209292 -0,12011 -0,14441 -0,0173 -0,07306 -0,1269 0,233758 -0,43336 0,182929 0,127264 -0,11577 -0,16488 0,53945 -0,06801 0,021523 -0,1131 -0,05828 -0,19623 0,246494 0,190213 0,201925 -0,02956 -0,14239 0,013137 -0,0122 -0,10129 -0,07288 0,106329 -0,11275 -0,0353 0,128031 0,308022 -0,22405 0,072525 -0,08928 -0,03505

Euronext DAX 40 CAC 40 FTSE 100 BEL 20 -0,05217 0,075034 -0,01641 0,045716 0,020456 0,005403 0,006774 0,05123 -0,05967 0,011025 -0,06435 -0,01165 -0,00278 -0,08036 -0,03299 0,07171 -0,0245 -0,01792 -0,03671 -0,08263 -0,13366 0,077018 0,028743 0,039274 -0,02682 0,000539 0,051859 -0,04381 -0,04971 -0,07631 -0,17279 0,022997 -0,13526 0,092427 0,064755 -0,07755 -0,0417 -0,07168 -0,03264

0,092579 0,087371 0,058675 -0,0131 -0,04563 -0,0159 0,003665 0,010969 -0,01612 -0,04414 -0,00778 -0,02003 -0,01428 -0,00225 -0,05573 -0,0355 0,026066 -0,00011 -0,03113 -0,05585 -0,13055 -0,08535 0,087582 0,03899 0,023271 -0,02192 0,02014 0,030392 -0,04449 -0,07231 -0,11566 -0,08963 -0,08335 -0,1174 0,035792 0,008964 -0,05739 -0,0841 -0,07379

-0,02433 0,083642 -0,02015 0,047217 0,028037 -0,01382 0,00366 0,043074 -0,06816 0,00942 -0,07498 -0,00035 -0,00451 -0,09465 -0,0245 0,08244 -0,03676 -0,02507 -0,03475 -0,09441 -0,13504 0,090489 0,022189 0,036009 -0,03655 0,006926 0,044936 -0,04805 -0,05279 -0,07801 -0,16849 0,00989 -0,13573 0,099326 0,060862 -0,07119 -0,03464 -0,06611 -0,04605

-0,09224 0,011757 0,015276 -0,02084 0,022617 -1,7E-05 -0,01408 0,065157 -0,07514 0,027552 -0,04447 0,008434 0,00472 -0,0549 -0,0491 0,055095 -0,01998 -0,01599 -0,02969 -0,04233 -0,09911 0,059679 0,01842 0,010206 -0,0053 -0,00398 0,019876 -0,02774 -0,00789 -0,07853 -0,13685 0,033715 -0,09172 0,052557 0,039352 -0,05149 -0,0637 -0,00127 2,99E-05

-0,15857 -0,01077 0,024706 -0,00384 0,01285 0,036923 0,032441 0,02456 -0,01098 0,019171 -0,03665 -0,00343 -0,01192 -0,00635 -0,03047 -0,01279 -0,02064 0,042152 0,01523 -0,02154 -0,08774 -0,00846 -0,00266 0,070185 -0,00298 -0,00929 0,007726 0,015142 -0,03682 -0,06338 -0,14927 0,029549 -0,14483 0,036152 0,054259 -0,02406 -0,07162 -0,11433 -0,00869

XXXIV

1/05/2003 1/06/2003 1/07/2003 1/08/2003 1/09/2003 1/10/2003 1/11/2003 1/12/2003 1/01/2004 1/02/2004 1/03/2004 1/04/2004 1/05/2004 1/06/2004 1/07/2004 1/08/2004 1/09/2004 1/10/2004 1/11/2004 1/12/2004 1/01/2005 1/02/2005 1/03/2005 1/04/2005 1/05/2005 1/06/2005 1/07/2005 1/08/2005 1/09/2005 1/10/2005 1/11/2005 1/12/2005 1/01/2006

0,173317 0,009679 -0,0716 -0,012 0,097166 0,153695 0,2155 -0,02041 0,163512 -0,07333 0,088482 0,08175 -0,1301 -0,05156 0,090866 0,07697 0,041327 0,059004 0,05227 -0,013 0,127844 0,094503 -0,00292 -0,07302 -0,0578 0,040319 0,094569 0,078207 0,072918 0,073649 -0,04399 0,167874 0,039006

0,097819 0,031876 -0,0139 0,05757 0,062956 -0,0502 0,070942 0,009059 0,016203 0,03079 0,025919 -0,02607 0,007143 -0,0243 0,030795 -0,02887 0,001913 0,029718 0,004587 0,018845 0,018527 0,02672 0,028828 -0,00282 -0,03777 0,056442 0,029627 0,033599 -0,00575 0,043017 -0,03753 0,053173 0,027427

0,03909 0,091353 0,060883 0,076683 0,03709 0,019899 0,003287 0,040504 0,043119 0,051235 0,022363 -0,02261 -0,00411 -0,00413 -0,00546 0,001874 -0,03356 0,010069 0,027637 0,024299 0,033465 0,013719 0,014662 0,013533 -0,00831 -0,0015 0,038001 0,042222 0,036929 0,018088 0,005943 0,014212 0,043904

0,12092 0,032045 -0,01159 0,051985 0,059594 -0,04988 0,077737 0,014885 0,01938 0,030108 0,022878 -0,02104 0,009673 -0,02186 0,025309 -0,02487 -0,00291 0,032362 0,001048 0,016775 0,015532 0,021656 0,029397 0,00619 -0,03463 0,060801 0,021868 0,043856 -0,00734 0,044843 -0,04062 0,045484 0,02555

0,053015 0,064212 -0,04005 0,033934 0,025864 -0,00838 0,039187 0,017879 0,015156 -0,02133 0,035521 -0,02784 0,017906 -0,01493 0,000461 -0,00203 0,019548 0,035006 0,003035 0,013242 0,016602 0,019091 0,019212 -0,01729 -0,02286 0,043601 0,029928 0,025158 0,007118 0,032474 -0,02858 0,026531 0,024177

0,134043 0,039063 -0,02319 0,063305 0,026191 0,003898 0,042487 0,007946 0,026249 0,072053 0,032171 -0,02842 0,015982 -0,02096 0,028839 0,000672 0,046051 0,054397 0,030634 0,027551 0,028891 0,013878 0,035605 0,007239 -0,02919 0,008292 0,016731 0,03477 -0,00172 0,038684 -0,02474 0,049608 0,041134

Bron: Datastream en eigen berekening

Bijlage 29: Aandeel van buitenlandse handel in het BBP Jaar

Buitenlandse handel (% BBP)

2002 2003 2004

59,9% 58,6% 55,0%

Bron: IMF

XXXV

Bijlage 30: Turkse bevolking in enkele EU-lidstaten in 2000 Turkse bevolking in enkele EU-lidstaten in 2000

Land

Aantal Turken in

Als percentage van de

duizendtallen

totale vreemde bevolking

Duitsland

1 998,5

27,4

Frankrijk

208,0

6,4

Oostenrijk

134,5

17,7

Nederland

100,8

15,1

Verenigd Koninkrijk

58,0

2,2

België

56,2

6,5

Denemarken

35,2

13,6

Bron: OECD

Bijlage 31: Verwachte bestemming van EU-immigranten

Bestemming

In duizendtallen

In %

Totaal

2 665

100

Duitsland

2 025

76

Frankrijk

213

8

Nederland

107

4

Verenigd Koninkrijk

53

2

Italië

27

1

240

9

Rest van Europa

Bron: Berekening van Lejour et al., 2004

XXXVI

Bijlage 32: Overdrachten van Turkse werknemers uit het buitenland naar Turkije

Jaartal

Overdrachten van werknemers uit het buitenland (in miljoen dollar)

2000 2003 2004

4 600 729 804

Bron: Wereldbank (World Development Indicators database)

Bijlage 33: BDI-instromen in miljoen US $

BDI-instromen in miljoen US$ 6000

in miljoen US$

5000 4000 Bulgaria Romania Turkey

3000 2000 1000

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

1995

1994

1993

1992

1991

1990

0

Bron: UNCTAD

XXXVII

Bijlage 34: BDI-instromen per capita

BDI-instromen per capita 1800 1600 1400 1200

Bulgaria Romania Turkey EU25

1000 800 600 400 200 2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

1995

1994

1993

1992

1991

1990

0

Bron: UNCTAD

Bijlage 35: BDI-stromen in percentage van het BBP BDI-instromen in % van het BBP 12 10 8

EU25 Bulgaria

6

Romania Turkey

4 2

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

1995

1994

1993

1992

1991

1990

0

Bron: UNCTAD

XXXVIII

Bijlage 36: Oorsprong inkomende BDI-instromen oorsprong inkomende BDI-instromen 90 80 70 60

% komende uit de EU

50 40

% komende uit andere OECD-landen

30 20 10 2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

1995

0

Bron: Central Bank of the Republic of Turkey (CBRT), Provisional Data

Bijlage 37: BDI-instromen per sector

BDI-instromen per sector 100 90 80 70

%

60 Manufacturing Services

50 40 30 20 10 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Bron: Central Bank of the Republic of Turkey (CBRT), Provisional Data

XXXIX

Bijlage 38: Matrices van BDI-prestatie en BDI-potentieel

1988 - 1990

Bron: UNCTAD

1993 - 1995

Bron: UNCTAD

XL

1999 - 2001

Bron: UNCTAD

2000 - 2002

Bron: UNCTAD

XLI

2001 - 2003

Bron: UNCTAD

Bijlage 39: Rangschikking op basis van (inward) BDI-potentieel (1990 – 2003) Land

1990

2000

2002

2003

Algerije

48

82

74

71

Turkije

63

73

70

72

Zuid-Afrika

54

74

75

73

Bron: UNCTAD, World Investment Report 2005

Bijlage 40: Rangschikking op basis van prestatie inzake het aantrekken van BDI-instromen (1990 – 2004) Land

1990

2000

2003

2004

Oman

36

126

93

110

Turkije

69

124

106

111

India

98

120

118

112

Bron: UNCTAD, World Investment Report 2005

XLII

Bijlage 41: Machtsverdeling onder het GV Machtsindex onder het GV

Lidstaat

NBI*_EU29

Duitsland Turkije VK Frankrijk Italië Spanje Polen Roemenië Nederland Griekenland Tsjechië België Hongarije Portugal Zweden Bulgarije Oostenrijk Slowakije Denemarken Finland Kroatië Ierland Litouwen Letland Slovenië Estland Cyprus Luxemburg Malta

NBI*_EU25

0,10203 0,09960 0,07644 0,07611 0,07469 0,05491 0,05429 0,03786 0,03052 0,02495 0,02474 0,02463 0,02453 0,02442 0,02314 0,02250 0,02239 0,01940 0,01940 0,01918 0,01886 0,01768 0,01768 0,01628 0,01585 0,01521 0,01445 0,01413 0,01413

0,10407 0,07614 0,07587 0,07475 0,05670 0,05602 0,03715 0,03304 0,03287 0,03279 0,03271 0,03262 0,03162 0,03103 0,02870 0,02870 0,02854 0,02737 0,02737 0,02630 0,02598 0,02547 0,02490 0,02465 0,02465

* NBI staat voor “normalized Banzhaf index”. Deze stelt dat elke coalitie dezelfde kans heeft om voor te komen. Hiermee wordt dus het aantal keer gemeten dat het land in kwestie de doorslag kan geven. Dit aantal gedeeld door het totale aantal combinaties geeft de relatieve machtsmaatstaf weer zoals in de tabel aangeduid. Bron: Baldwin en Widgrén, tabel 13.1

XLIII

Bijlage 42: Machtsverdeling onder het Verdrag van Nice Machtsindices onder het Verdrag van Nice

Lidstaat Duitsland Turkije VK Frankrijk Italië Spanje Polen Roemenië Nederland Griekenland Tsjechië België Hongarije Portugal Zweden Bulgarije Oostenrijk Slowakije Denemarken Finland Kroatië Ierland Litouwen Letland Slovenië Estland Cyprus Luxemburg Malta

NBI*_EU29

NBI*_EU25

0,07189 0,07189 0,07189 0,07189 0,07189 0,06821 0,06821 0,03832 0,03565 0,03305 0,03305 0,03305 0,03305 0,03305 0,02771 0,02771 0,02771 0,01954 0,01954 0,01954 0,01954 0,01954 0,01954 0,01124 0,01124 0,01124 0,01124 0,01124 0,00841

0,08630 0,08630 0,08630 0,08630 0,08159 0,08159 0,04195 0,03881 0,03881 0,03881 0,03881 0,03881 0,03246 0,03246 0,02291 0,02291 0,02291 0,02291 0,02291 0,01324 0,01324 0,01324 0,01324 0,01324 0,00998

* NBI staat voor “normalized Banzhaf index”. Deze stelt dat elke coalitie dezelfde kans heeft om voor te komen. Hiermee wordt dus het aantal keer gemeten dat het land in kwestie de doorslag kan geven. Dit aantal gedeeld door het totale aantal combinaties geeft de relatieve machtsmaatstaf weer zoals in de tabel aangeduid. Bron: Baldwin en Wigrén, tabel 13.2

XLIV

Bijlage 43: Structuur van de inkomsten van het EU-budget voor 2004 Structuur van de inkomsten van in miljoen als % van het EU-budget voor 2004 euro het totaal traditionele eigen bronnen uit BTW gebaseerd op BNP correctie

12 307,1 13 912,2 68 982,0 -148,0

12,90% 14,60% 72,60% -0,20%

totale eigen bronnen % BNP

95 053,3 0,93%

100,00%

2 765,7 5 469,8 223,2

2,90% 5,80% 0,20%

103 511,9

109,00% 1,02%

andere inkomsten Surplus van vorig jaar Surplus voor externe acties totale inkomsten %BNP

Bron: Europese Commissie (Allocation of 2004 EU expenditure by Member State; tabel 4h; p. 136)

Bijlage 44: Structuur van de uitgaven van het EU-budget in 2004 Structuur van de uitgaven van het EU- in miljoen als % van budget in 2004 euro het totaal Landbouw Structurele Acties Intern Beleid Externe Acties Administratie Reserves Pre-toetredingsstrategie compensatie naar nieuwe lidstaten Totaal % BNP

43 579,4 34 198,3 7 255,2 4 605,8 5 856,4 181,9 3 052,9 1 409,5 100 139,4 0,98

43,50% 34,20% 7,20% 4,60% 5,80% 0,20% 3,00% 1,40% 100,00%

Bron: Europese Commissie (Allocation of 2004 EU expenditure by Member State; tabel 3h; p. 127)

XLV

Bijlage 45: BBP van Turkije in 2004 GDP van Turkije in marktprijzen

Turkije:

242 261,6 miljoen euro

Bron: UNCTAD

XLVI