Thierry Escaich & Peter Van de Velde & David Cassan Improvisatie battle orgel
za 25 apr 2015 O.L.- Vrouwekathedraal, Handschoenmarkt 2000 Antwerpen
20 uur 21.20 uur er is geen pauze
inleidend interview
met Thierry Escaich door Stefan Verberckmoes (spreektaal Engels) Kathedraal 19.15 uur
Improvisatie! Gerhard Gruber piano improvisatie op stille film do 23 okt 2014 Gabriela Montero piano improvisaties op thema’s aangereikt door het publiek do 13 nov 2014 Ernst Reijseger cello improvisaties op een time-lapse film za 24 jan 2015 Thierry Escaich & Peter Van de Velde & David Cassan orgel za 25 apr 2015 improvisaties op koraalmelodieën | O.L.- Vrouwekathedraal Antwerpen
teksten programmaboekje Peter Van de Velde coördinatie programmaboekje deSingel
3
Gelieve uw GSM uit te schakelen. De inleidingen kan u achteraf beluisteren via www.desingel.be Selecteer hiervoor voorstelling/ concert/tentoonstelling van uw keuze. Reageer en win Op www.desingel.be kan u uw visie, opinie, commentaar, appreciatie, … betreffende het programma van deSingel met andere toeschouwers delen. Selecteer hiervoor voorstelling/ concert/tentoonstelling van uw keuze. Neemt u deel aan dit forum, dan maakt u meteen kans om tickets te winnen. Grand café deSingel open alle dagen 9 24 uur informatie en reserveren +32 (0)3 237 71 00 www.grandcafedesingel.be drankjes / hapjes / snacks / uitgebreid tafelen Bij onze concerten worden occasioneel cd’s te koop aangeboden door La Boite à Musique Coudenberg 74 | Brussel +32 (0)2 513 09 65 www.classicalmusic.be Met bijzondere dank aan Jacek Bielat voor het stemmen en het onderhoud van de concertvleugels van deSingel Piano's Jacek & Svetlo Land Van Waaslaan 150 | Gent +32 (0)9 227 77 37 | www.jspiano.be
Improvisatie battle orgel
David Cassan Peter Van de Velde Thierry Escaich Improvisaties op koraalmelodieën David Cassan Nun komm, der Heiden Heiland O Haupt voll Blut und Wunden Wie schön leuchtet der Morgenstern
Peter Van de Velde Nun komm, der Heiden Heiland O Haupt voll Blut und Wunden Christ ist erstanden
Thierry Escaich Nun komm, der Heiden Heiland O Haupt voll Blut und Wunden Ein feste Burg ist unser Gott
4
D/2015/5.497/22
Metzler-orgel, 1993 | organisatie deSingel ism. de Kathedraal
5
Improvisaties op koraalmelodieën Improviseren is een muziekvorm die al sinds mensenheugenis bestaat. In het Westen werd deze basis van muziek maken op termijn echter stilaan quasi volledig overschaduwd door de genoteerde muziek. De muzieknotatiesystemen kennen echter hun tekortkomingen en kunnen nooit volledig weergeven wat de exacte bedoelingen van de componist zijn/waren. Vandaar het ontstaan en evolueren van de (historische) muziekuitvoeringspraktijk. Tot in de vroege negentiende eeuw echter was het wel nog gebruikelijk onder musici om te improviseren, bijvoorbeeld in de vorm van een cadens tijdens een concerto. Daar waar het improviseren op de achtergrond geraakte ten opzichte van het spelen van partituren bleef deze spontane musiceervorm wel bestaan bij organisten. Gedeeltelijk uit noodzaak aangezien het opluisteren van een liturgie quasi vraagt om een gepaste muziek die perfect kan inspelen op het moment. In het algemeen kan men improviseren omschrijven als een soort spontane compositie, gelijktijdig gecomponeerd én uitgevoerd. Een improvisatie is dus een zeer tijdelijke, aan het moment gebonden soort van compositie. Wat een instrument als het orgel betreft, biedt improviseren tevens de mogelijkheid om op een spontane manier de volledige mogelijkheden van het instrument te benutten. Als inspiratiebron voor een improvisatie kan men verschillende invalshoeken benutten. Een van de mogelijkheden kan uiteraard een muzikaal thema zijn maar de thematiek kan ook niet-muzikaal zijn, een tekst, een schilderij, een emotie… Het improvisatieconcert van deze avond focust op k oraalmelodieën als basis voor de improvisaties. In de zestiende eeuw wordt het begrip koraal in de Lutherse kerk gebruikt voor de eenstemmige zang door de gehele kerkgemeenschap. Hiermee wordt het feitelijk een synoniem van kerklied; het koraal vormt de basis voor gehele Lutherse kerkmuziek. In de Evangelische Kerk bleef, in tegenstelling tot de calvinistische eredienst, het kerkkoor gehandhaafd. In de Lutherse mis neemt orgelspel een belangrijke plaats in. Hierdoor ontstond vooral in de barok een groot aantal composities voor orgel die op koraalmelodieën gebaseerd zijn. Deze composities worden koraalbewerkingen genoemd, of, als ze bedoeld zijn als inleiding op de gemeentezang, koraalprelude. Een aantal bekendere koraalmelodieën, o.a. ook door Johann Sebastian Bach veelvuldig gebruikt en geharmoniseerd, zullen dus als basis dienen voor een reeks improvisaties. De uitvoerders krijgen telkens twee dezelfde
6
koraalmelodieën en ook een verschillende koraalmelodie voorgelegd. Zo kunnen dezelfde melodieën toch heel anders en persoonlijk verwerkt worden ondanks dezelfde thematiek, wat het concert ook zeer afwisselend zal maken. De Franse organist T hierry Escaich behoort tot de toonaangevende organist-componisten van vandaag. Als organist aan de kerk van Saint-Etienne-du-Mont is hij de opvolger van Maurice Duruflé. Als componist schreef hij reeds meer dan honderd werken in zeer uiteenlopende bezettingen. Zijn componeerstijl ligt in de lijn van Ravel, Messiaen en Dutilleux, gecombineerd met hedendaagse, volksmuziek en spirituele muziek. Zijn buitengewone klankkleuren worden vaak vergezeld door een obsessief ritme en een overheersend gevoel voor architectuur. Zijn werken worden wereldwijd uitgevoerd door vooraanstaande orkesten en musici zoals Christoph Eschenbach, Lothar Zagrosek, Renaud en Gautier Capuçon, Paul Meyer, John Mark Ainsley en het Quatuor Voce. Escaich was ‘composer-in-residence’ bij het Orchestre National de Lyon, Orchestre National de Lille en het Paris Chamber Orchestra. Zijn carrière als componist is zeer gelinkt aan zijn carrière als organist, wat hem ook tot een van de ambassadeurs maakt van de Franse improvisatiekunst, in het voetspoor van o.a. Maurice Duruflé. In zijn recitals combineert hij dan ook vaak repertoirestukken met eigen composities en improvisatie. Zijn passie voor film leidde tot het ook vaak verzorgen van concerten waarbij hij stomme films begeleidt. Ondanks zijn jeugdige leeftijd heeft D avid Cassanal heel wat prijzen weggekaapt op internationale wedstrijden, zo is hij onder meer laureaat van het internationale concours te Dudelange (Luxemburg) en dat van Saint-Albans (UK) en won hij eerste prijzen op het Concours Internationaux français, in Westfalen en Schwäbisch Gmünd, Grote Prijs Jean-Louis Florents en de eerste prijs op het prestigieuze 50ste internationale Orgelfestival te Haarlem. Momenteel is hij titularis-organist aan de kerk Notre-Dame de Lourdes in Paris, in het 20ste arrondissement. door Peter Van de Velde, organist-titularis van de Kathedraal Antwerpen
7
Nun komm, der Heiden Heiland
8
Het Metzler-orgel, kathedraal Antwerpen
9
O Haupt voll Blut und Wunden
10
Wie schön leuchtet der Morgenstern
11
Christ ist erstanden
12
Ein feste Burg ist unser Gott
13
Het klassieke Metzler-orgel Het Metzler-orgel werd geplaatst in 1993 en gesponsord door Agfa-Gevaert N.V. en Bayer Antwerpen N.V. De bouw in die tijd van een tweede groot orgel in de Kathedraal van Antwerpen was geen vanzelfsprekende zaak, de Kathedraal bezat immers reeds het monumentale 90-registers tellende Schyven-orgel (momenteel in restauratie). De motivering ligt vooral in de grote veranderingen op liturgisch en concerterend gebied tijdens de voorbije decennia. De huidige liturgie vraagt een nauw contact tussen altaar, koor en orgel. Dank zij de plaatsing van het Metzler-orgel in de zuidelijke kooromgang (rechter zijbeuk) is dit inderdaad nu het geval. Dit was met het Schyven-orgel moeilijk te realiseren gezien de grote afstand tussen het orgel achteraan in de Kathedraal en het altaar. Bovendien is het romantische Schyven-orgel vooral geschikt voor de uitvoering van symfonische negentiende- en twintigste-eeuwse orgelliteratuur. Een tweede orgel, in klassieke stijl, was derhalve aangewezen. Karakter van het instrument Omdat het ook met twee instrumenten nog niet mogelijk is, meer dan zes eeuwen muzikaal repertoire te bestrijken, moest voor de dispositie van dit nieuwe klassieke orgel een doordachte keuze worden gemaakt. Op grond van verscheidene overwegingen, waaronder de geschiktheid voor de muziek van J.S. Bach, werd tenslotte gekozen voor een synthese tussen een Frans en een Middenduits type, waarvan diverse karaktervolle historische voorbeelden de mogelijkheid overtuigend hebben aangetoond. Een doorgedreven internationale prospectie bracht de firma Metzler Orgelbau, uit Dietikon Zwitserland, naar voor als de meest geschikte kandidaat om aan de strenge artistieke en technische eisen te kunnen voldoen. Opbouw van het Metzler-orgel Het nieuwe orgel is ondergebracht in twee massief eiken kasten, met kader- en paneelwerk geconstrueerd. De windvoorziening bevindt zich in een aparte bekisting achter het orgel aangebracht en bestaat uit een magazijnbalg, gevoed door een electrische ventilator. Het orgel heeft drie manualen en een pedaal. De witte ondertoetsen zijn belegd met been en de zwarte boventoetsen zijn vervaardigd in ebbenhout, net zoals de fraai gedraaide registerknoppen. De speeltafel is ingebouwd in de hoofdkast van het orgel. Het instrument telt 45 registers met een totaal van 3.322 pijpen. De toets- en registertractuur zijn volledig mechanisch.
14
De indeling van het front weerspiegelt de inwendige bouw van het instrument. De frontpijpen behoren tot de basisregisters van de erachter liggende werken en zijn omwille van het zicht uit metaal gemaakt met een hoog tingehalte. Achter de onderste rijen frontpijpen van de grote orgelkast bevinden zich de windladen en binnenpijpen van hoofdwerk en pedaal, die vanwege de beperkte plaats gedeeltelijk op gemeenschappelijke windladen doorheen zijn gebouwd en ook een aantal van hun grootste pijpen met elkaar delen.Het hoofdwerk bevat de grootste en sterkste registers van het orgel en heeft de breedste klank. Het is het minst solistisch werk en heeft dan ook als tweede functie het begeleiden van solostemmen die op een van de andere werken worden gespeeld. Achter de bovenste rijen frontpijpen bevindt zich het bovenwerk. Het is minder fors van klank dan het hoofdwerk, maar bevat meer registers voor het maken van solistische klankkleuren. Door zijn hogere opstelling leent het zich ook goed tot echo-effecten. In een apart kastje met een eigen front, in de balustrade achter de rug van de organist, bevindt zich het rugwerk. Het bevat vooral hogere registers en is daardoor lichter en penetranter van karakter. Door zijn gunstige opstelling, dicht bij de toehoorders, kan het tegenover het hoofdwerk uitstekend de functie vervullen van 'solist tegenover orkest'. Vele werken uit vooral de Duitste Barokliteratuur maken hiervan dankbaar gebruik. Bij een gemengd Frans-Duits orgeltype vereisen de tongwerken speciale aandacht. De Franse zijn sterker en briljanter dan de Duitse, maar nemen naar de hoge tonen toe duidelijk af in sterkte. De Duitse zijn ronder van klank en lenen zich door hun gelijkmatige klanksterkte goed tot het spelen van polyfone muziek. Daarom is het wenselijk over beide typen te kunnen beschikken. Omdat de tongwerken van hoofden rugwerk een belangrijke functie vervullen bij het vormen van karakteristieke Franse registraties, zijn deze op de Franse manier geconstrueerd, eveneens als die van het pedaal. De trompet van het bovenwerk is daarentegen in Duitse bouwwijze uitgevoerd. www.akc-orgel.be
15
David Cassan David Cassan (°1989) studeerde aan de conservatoria van Caen, Lyon en Parijs. Hij volge lessen orgel, schriftuur en improvisatie bij Thierry Escaich, Cyril Lehn, Pierre Pincemaille, Alain Mabit, Olivier Trachier, Philippe Lefebvre, Laszlo Fassang, Louis-Marie Vigne en Jean-François Zygel. Hij behaalde tevens zijn licentie musicologie aan de Sorbonne in Parijs. Hij volgde masterclasses orgel bij Olivier Latry, Jean-Pierre Leguay, Lorenzo Ghielmi, Henry-Franck Beaupérin, Marie-Louise Langlais, Lynne Davis, Jean Guillou ea. Cassan behaalde verschillende onderscheidingen: hij werd laureaat op internationale orgelwedstrijden als deze in Saint-Albans in 2013 in het Verenigd
Koninkrijk en deze van Dudelange in Luxemburg. In Frankrijk won hij meerdere eerste prijzen op de concours van André Marchal, Boellmann-Gigout, Pierre Pincemaille, de Prix Merklin en de Grand Prix Jean-Louis Florentz van de Académie des Beaux Arts. In Duitsland won hij de improvisatiewedstrijd in Westfalen en tevens de Schwäbischer Wettbewerb für Orgel Impro, en in Nederland won hij de vijftigste editie van het Internationaal Orgelimprovisatie Concours in Haarlem. In 2011 werd hij vaste organist van het Chœur Symphonique de Paris. Momenteel is David Cassan organist van de kerk Notre- Dame de Lourdes in Parijs. www.davidcassan.com
Peter Van de Velde Peter Van de Velde (°1972) is afkomstig uit Doel. Daar begon hij op negenjarige leeftijd als autodidact met orgelstudies en op zijn twaalfde was hij er reeds actief als organist in de plaatselijke kerk. Op zijn zestiende kreeg hij zijn eerste muziekonderricht in de Antwerpse kunsthumaniora, waar hij na drie jaar reeds een eerste prijs notenleer behaalde. Na hier te zijn afgestudeerd met grootste onderscheiding vervolgde hij zijn studies aan het Koninklijk Vlaams Muziekconservatorium. Na het behalen van verschillende eerste prijzen studeerde hij in 1996 af als laatste leerling van Stanislas Deriemaeker. Tijdens en na zijn studies volgde hij nog diverse masterclasses voor orgel, uitvoeringspraktijk en improvisatie en behaalde hij tevens het pedagogisch getuigschrift. Begin 2002 werd Peter Van de Velde aangesteld als organisttitularis van de Antwerpse Kathedraal. Daarnaast is hij ook als organist verbonden aan de Antwerpse Sint-
16
Michielskerk waar hij elke zondagavond de dienst van 20h30 opluistert. Hij geniet tevens een grote faam als begeleiderrepetitor van verschillende koren en solisten en vormt een duo met violiste Nadja Nevolovitsch. Vaak werkt hij ook samen met orkesten en dirigenten als Edo De Waart, Martin Brabbins, Philippe Herreweghe, Peter Biloen en Ivo Venkov. Als concertorganist is hij regelmatig te gast op gerenommeerde orgelfestivals in binnen- en buitenland (Duitsland, Nederland, Zwitserland, Polen, Noorwegen, Engeland, Ierland, Schotland, Frankrijk, Japan, Rusland, Egypte, Filipijnen). Tevens is hij als artistiek adviseur verantwoordelijk voor de muzikale programmatie van verschillende orgelcycli (Kathedraal Antwerpen, Christus-Koningkerk Antwerpen, Orgelproms SintMichielskerk Antwerpen, Orgelcyclus Melsele). Zijn repertoire omvat alle stijlen, hij legt zich echter vooral toe op de Franse en Belgische muziek
van de negentiende en twintigste eeuw. In 2004 nam Van de Velde zijn eerste solo-cd op aan het Schyvenorgel van de Antwerpse Kathedraal met Franse symfonische orgelmuziek voor het Duitse label Aeolus. Voor hetzelfde label nam hij twee cd’s op met de symfonische orgelwerken van de Belgische componist Paul de Maleingreau (1887-1956) en een cd met Bach-hommages en transcripties gespeeld op zowel het Metzler- als het Schyven-orgel van de Kathedraal.
Deze opnamen kregen veel bijval en enkele onderscheidingen in de gespecialiseerde pers en radio in binnen- en buitenland (Diapason, Orgelnieuws, Klara, WDR 3, Musique 3, Orgelkunst, Orgelvriend...). Recent verschenen een cd met werken van Bach en zijn leerlingen opgenomen in de kerk van Melsele en een cd met werken van Flor Peeters opgenomen in de Kathedraal van Antwerpen. www.petervandevelde.org
Thierry Escaich Thierry Escaich (°1965) is sinds 1997 organist in de Saint-Étienne-du-Mont te Parijs als opvolger van Maurice Duruflé. Als internationaal gerenommeerd componist, organist en improvisator is Thierry Escaich een bekend gezicht in de hedendaagse muziekscène. Hij geeft recitals over de hele wereld en voert daarbij zowel eigen composities als improvisaties uit; hij begeleidt ook stille films op orgel of piano. Recent werkte hij samen met het Philadelphia Orchestra olv. Christoph Eschenbach, het Orchestre de Paris olv. Paavo Järvi, het Mariinsky Orkest olv. Valery Gergiev en het Konzerthausorchester olv. Lothar Zagrosek. Hij speelde onder meer in het Mariinsky Theater, op de Proms in Londen, in New York, Los Angeles, Chicago, Toronto, Vancouver, Tokio, Boedapest, Boekarest, Gdansk, Athene, de grootste Parijse zalen en op verschillende muziekfestivals in Frankrijk en daarbuiten. Hij was reeds ‘composer in residence’ bij het Orchestre National de Lille, het Orchestre de Bretagne en het Orchestre National de Lyon. Momenteel componeert hij voor het Parijse kamerorkest, dit sinds september 2011. Tot nog toe schreef Escaich zo’n honderd werken, deze werden uitgevoerd door grote internationale
orkesten en musici. Voor zijn composities won hij drie Victoires de La Musique-prijzen in 2003, 2006 en 2011. Hij componeerde een ballet dat door het New York City Ballet gebracht werd in een choreografie van Benjamin Millepied en schreef een opera op een libretto van Robert Badinter naar Victor Hugo’s verhaal ‘Claude Gueux’. Deze ging in maart 2013 in première. Toekomstige hoogtepunten zijn een nieuw opdrachtwerk voor het Orchestre de Paris en een Dubbelconcerto voor violiste Lisa Batiashvili en hoboïst François Leleux. Dit seizoen gaat zijn nieuwe Celloconcerto in première, geschreven in opdracht van het Orchestre de l’Opéra de Rouen, het Orchestre de Bretagne en het Orchestre de Picardie. Sinds 1992 geeft Thierry Escasich les in compositie en improvisatie aan het Parijse Conservatorium, waar hij ooit zelf acht ‘premier prix’ behaalde. Zijn werken werden reeds opgenomen bij labels als Accord/Universal en Indésens. Deze opnamen werden steeds goed ontvangen. Zijn cd ‘Les Nuits hallucinés’ uit 2011 werd bekroond met een ‘Choc de l’année’ van Classica magazine, als één van de beste releases van dat jaar. www.escaich.org
17
Binnenkort in deSingel
Choeur & Orchestre Le Concert Spirituel olv. Hervé Niquet
Chantal Santon-Jeffery sopraan François-Nicolas Geslot contratenor David Lefort tenor Romain Bockler bariton Geoffroy Buffières bas J B Lully Grands Motets pour le temps de guerre J J Mouret Fanfare pour trompettes et timbales J F Dandrieu Les Caractères de la Guerre A Campra Te Deum
wo 6 mei 2015 | Blauwe zaal | 20 uur € 40, 35, 30 (basis) | € 35, 30, 25 (-25/65+) | € 8 (-19 jaar) gratis inleiding Liesbeth Segers | Blauwe foyer | 19.15 uur
Le Concert Spirituel © Nicole Bergé
architectuur dans theater muziek
t +32 (0)3 248 28 28 Desguinlei 25 B-2018 Antwerpen deSingel is een kunstinstelling van de Vlaamse Overheid
www.desingel.be f deSingelArtCity
mediasponsors
