Themasessie “Veiligheid in de thuiszorg” RAAK-Ontwerpen voor Zorgverleners ! 21 juni 2012 RAAK Ontwerpen voor zorgverleners is een gezamenlijk onderzoeksproject van Saxion, Hogeschool Utrecht, U-design, Industrial Design Centre, Panton en Carinova. De centrale onderzoeksvraag in het project is: Hoe kan de MKB’er of productontwerper nieuwe producten ontwikkelen die beter aansluiten bij de wensen en gedachtewereld van de zorgverlener? Eens in de zoveel tijd worden er vanuit het project sessies georganiseerd rondom een bepaald thema om geïnteresseerden in te lichten over de voortgang van het project en met mensen uit het veld te discussiëren over ontwerpen voor de (thuis)zorg. Het onderwerp van de eerste sessie betrof “Veiligheid in de thuiszorg”. Dit document is een verslag van die sessie. Aanwezigen: Sprekers: 1. Jens Gijbels (Hogeschool Utrecht) 2. Mirjam Losse (Saxion Hogeschool) 3. Ludo Wilders (ZorgAccent) Werkgroep-aanwezigen: 4. Siny Vink (Carinova) 5. Paul Wilke (U-design) 6. Fenne Verhoeven (Hogeschool Utrecht) 7. Anita Cremers (Hogeschool Utrecht) 8. Karin van Beurden (Saxion Hogeschool) 9. Tonny Grimbergen (Industrial Design Center) Aangemelden: 10. Josephine Bakker (student Hogeschool Utrecht) 11. Claudia Spaargaren (student Hogeschool Utrecht) 12. Frederick Mantje (student Hogeschool Utrecht) 13. Thijs Kremers (ontwerbureau Moorgen) 14. Hugo Ward (ontwerpbureau Moorgen) 15. Jolande Nijboer (Inspire Industrial Design) 16. Carla Riegen (Careyn) 17. Martijn Goossens (Hertek) 15.00-15.10u: Lector Anita Cremers heet iedereen welkom. Ze licht de achtergrond van het project toe, evenals het doel van de dag: zowel vanuit theoretisch als praktisch oogpunt issues rondom veiligheid in de thuiszorg aan de kaak stellen en met elkaar op zoek gaan naar projecten die binnen “Ontwerpen voor Zorgverleners” nog aandacht behoeven.
1
15.10-15.40u: Ludo Wilders, adviseur Arbo, Verzuim en Re-integratie en preventiemedewerker bij ZorgAccent, spreekt over de veiligheidsissues uit zijn dagelijkse praktijk. Hij onderscheidt daarin vier categorieën: A. Veiligheid in het werk De veiligheid van medewerkers loopt op verschillende manieren gevaar. (1) Zo moeten thuiszorgverleners met gevaarlijke stoffen werken als cytostatica. (2) Daarnaast zijn er problemen m.b.t. arbo-hulpmiddelen. Aanvankelijk was het probleem dat de hulpmiddelen simpelweg niet beschikbaar waren, verkregen konden worden of niet bij de cliënt geplaatst konden worden (omdat de cliënt het niet wilde); het probleem is nu dat hulpmiddelen verkeerd worden gebruikt wegens gebrek aan kennis en ervaring bij de medewerkers, feit dat hulpmiddelen niet meer veilig zijn omdat ze niet goed onderhouden worden en monitoring van onderhoud niet adequaat is. (3) Daarnaast zijn woningen van de cliënt niet altijd veilig door bijvoorbeeld gladde vloeren, teveel spullen in de ruimte of gevaarlijke huisdieren. In het ergste geval kan dit leiden tot zorgweigering. (4) Brandveiligheid is ook een issue; deze is ver onder de maat. Zo zijn vluchtroutes vaak niet in orde. (5) Tot slot is er besmettingsgevaar: TBC, MRSA, Hepatitis etc zijn infectieziekten die medewerkers eenvoudig op kunnen lopen bij een cliënt, vooral als de cliënt niet vertelt dat hij/zij gekoloniseerd of geïnfecteerd is met bepaalde micro-organismen. B. Sociale veiligheid Thuiszorgverleners worden blootgesteld aan allerlei soorten agressie en geweld, bijvoorbeeld bedreiging met de dood of een broodmes. Dit wordt deels veroorzaakt door het solistische werken: medewerkers komen in hun eentje bij de cliënt en als er iets gebeurt kunnen ze niet snel alarmeren (vooral niet als de telefoon wordt afgepakt door de cliënt). Medewerkers krijgen uiteraard wel weerbaarheidstrainingen maar dat is kostbaar. Maatregelen aanbrengen in de woning van de cliënt zoals buitenverlichting roept vaak weer barrières op bij de cliënt. C. Melden van incidenten Incidenten zowel op het gebied van werkveiligheid als sociale veiligheid moeten gemeld worden door thuiszorgmedewerkers. Echter, in de praktijk blijkt dat het invullen van het formulier zo ingewikkeld is en omslachtig (van de computer halen, printen, invullen en opsturen) dat slechts een klein percentage van de incidenten gemeld wordt. Medewerkers durven wel te melden, maar het is teveel werk om het te doen. Vaak wordt in de praktijk een probleem ook al via leidinggevenden opgelost en dan wordt het niet achteraf meer gemeld. Van de 200 incidenten in een jaar worden er ongeveer 40 gemeld. Volgens aanwezigen van andere thuiszorgorganisaties is dit percentage nog hoog. Uit onderzoek zou blijken dat slechts 6% wordt gemeld. De aanwezige van Careyn vertelt dat het melden wel steeds beter gaat sinds het melden van veiligheidsincidenten enerzijds ziektebeelden en andere cliëntgerelateerde incidenten samen is gegaan in een formulier. Digitaal melden is in opkomst maar daarbij is het problematisch dat (met name oudere) medewerkers onvoldoende digitale vaardigheden bezitten. D. Toekomst Om veiligheid van thuiszorgverleners te verbeteren is het belangrijk dat medewerkers samen denken over oplossingen en dat de thuiszorgorganisatie er alles aan doet om de medewerkers gezond en vitaal te houden. De medewerkers bij ZorgAccent worden momenteel betrokken bij het inventariseren van oplossingen. De aanwezigen maken zich zorgen over het feit dat in de nabije toekomst alle indicatiestellingen bij de gemeente komt te liggen en niet meer bij de zorgverzekeraar. Ludo Wilders verwijst naar www.arbocatalogusvvt.nl, waarop meer informatie te vinden omtrent veiligheid in de thuiszorg.
2
15.40-16.20u: Miriam Losse (Saxion) en Jens Gijbels (Hogeschool Utrecht) presenteren de resultaten van hun onderzoeks- en ontwerpproject “Veiligheidsbeleving in de professionele thuiszorg”. Saxion-studenten van de minor “Sociaal veilig ontwerpen” en HU-studenten van de “Co-design Studio”-minor hebben samen binnen het RAAK project een case opgepakt over veiligheid in de thuiszorg. Onderzoeksvraag hierbij was: “Hoe kunnen we de veiligheid van thuiszorgmedewerkers vergroten?”. Om deze vraag te kunnen beantwoorden hebben de studenten uitgebreid veldonderzoek gedaan onder verschillende typen thuiszorgmedewerkers; oud, jong, zeer ervaren tot minder ervaren, etc. Zowel de Saxion- als de HU-studenten hebben meegelopen met thuiszorgmedewerkers om feeling te krijgen met het werkveld. Er ging een wereld voor de studenten open. In het vervolg zou het goed zijn om deze studentenervaringen te vangen, bijv. in een YouTubefilmpje. Hierdoor zou het voor buitenstaanders direct duidelijk moeten worden hoe het is om in de thuiszorg te werken. De Saxion-studenten hebben de input van de HU-studenten gebruikt om aanvullend onderzoek te doen, waaronder het interviewen van een veiligheidscoördinator, het analyseren van incidentregistraties en generatieve interviews met thuiszorgmedewerkers. De output daarvan is weer teruggegeven aan de HU-studenten die enkele concepten hebben ontworpen voor de geïdentificeerde problemen. De veiligheidsknelpunten in de thuiszorg die de studenten identificeerden, waren: - Bij de cliënt zijn: de werksituatie is relatief onnatuurlijk omdat je bij iemand thuis werkt en er soms ook nog familie aanwezig is - Op weg naar de cliënt (achtervolging ed) - Ervaringen van de zorgverlener zoals besmettingsgevaar en medicijnproblematiek - Melden van incidenten De HU-studenten hebben de volgende ontwerprichtingen aanbevolen voor de genoemde knelpunten: - Herkenbaar maken van thuiszorgmedewerkers, bijv. door auto’s of jasjes - Agressietraining of andere vorm van opleiding - Afspraken maken met cliënten over wat toelaatbaar is, bijv. honden in aparte ruimte als deze agressief zijn - Protocollering opnieuw bekijken i.v.m. besmettingsgevaar - Mogelijk maken dat er eenvoudiger en uniformer gemeld kan worden. De studenten hebben als oplossing een nieuw PDA-concept bedacht voor thuiszorgverleners waar naast de reguliere functies als navigatiesysteem, dienstrooster en e-mail ook functionaliteiten als aan- afmelden instaan, een meldingsregister en een alarmknop. Vernieuwend aan deze alarmfunctie is dat er naast een acute functie (“Ik heb nu hulp nodig!”), tevens een snooze-functie is waarbij de PDA elke vijf minuten aan de medewerker vraagt om te bevestigen dat hij/zij in een veilige situatie is. Bevestigt de medewerker dit niet, dan wordt er hulp gestuurd.
3
Daarnaast ontworpen de studenten een workshop “Samen veilig werken”. Zowel de digitale ondersteuning als de training zouden het niveau van collegialiteit tussen thuiszorgmedewerkers moeten faciliteren. Deze staat onder druk omdat er door de technologische tools minder face-to-face communicatie tussen collega’s is. Op de vraag uit het publiek of social media een mogelijke oplossing voor dit gebrek aan collegialiteit is, antwoorden de aanwezigen van de thuiszorgorganisaties dat vooral oudere medewerkers daar geen gebruik van maken en het merendeel van de medewerkers valt toch in die categorie.
16.20-16.30u: Korte pauze. Fenne Verhoeven vat de veiligheidsissues uit beide presentaties samen op het whiteboard: - Sociale veiligheid - Werksituatie: a. Woning cliënt en b. Besmettingsgevaar - Meldingssystemen Anita Cremers vertelt dat het de bedoeling is dat de aanwezigen in groepjes aan de slag gaan met een van deze drie onderwerpen en de vraagstelling concretiseren en aangeven hoe een project omtrent deze casus eruit zou kunnen zien. De aanwezigen van de thuiszorgorganisaties (Carinova, Careyn en ZorgAccent) zijn alle drie probleemeigenaar van een onderwerp en bij elk van de groepjes voegen zich tenminste een ontwerper en eenstudent. 16.30-17.00u: Workshop waarbij de drie bovengenoemde thema’s worden uitgewerkt.
17.00-17.15u: De drie groepen presenteren elk hun conclusies. Besmettingsgevaar Projectdoel: Tijdig weten van besmettingsrisico’s bij cliënten Omschrijving project: - Lager arbeidsrisico
4
-
Minder ziekteverzuim Duurzame oplossing Logische oplossing Alert zijn op besmettingsgevaar opnemen in routine werkzaamheden Laagdrempeligheid van cliënten stimuleren om te melden dat ze gekoloniseerd of geïnfecteerd zijn - Symptomen herkennen door verzorger Betrokkenen: Verpleeghuisartsen zouden betrokken moeten worden om expertise, verbinden intra- en extramuraal, studenten en onderzoekers en thuiszorgmedewerkers Meldingssystemen Projectdoel: Supersimpele en efficiënte techniek die het voor de end user (hulpverlener) aantrekkelijk maakt deze te gebruiken, niet uit plicht maar uit wens. Kennisvraag: Welke systemen zijn er en op welke wijze moeten ze ontwikkeld worden? Hoe kan er bijv. door deze systemen een elektronisch veiligheidsprofiel ontstaan? Omschrijving project: - eisen wat het moet kunnen - inventariseren wanneer de hulpverlener het wenst te gebruiken - feedback na gebruik - database “profiel van cliënt” wat er speelt betreft veiligheid Periode: 6 tot 9 maanden Betrokkenen: end users (hulpverleners), thuiszorgorganisatie, cliënt, mantelzorgers, productontwikkelaars/ bedrijven, trainers, designers, trainers/coach voor uitleg Sociale veiligheid Projectdoel: Zorg dragen voor een product dat bijdraagt aan het gevoel van veiligheid van de zorgverleners Omschrijving project: - Hoe kun je alarm slaan? - Hoe kun je als zorgverleners herkenbaarder zijn? - Hoe kun je de buurt/ omgeving van de cliënt betrekken ij de veiligheid van de zorgverlener? - Agressiedetectie: spraakgestuurd (om escalatie van het pakken van de telefoon te voorkomen) - Het gevoel van veiligheid vergroten plus preventie. Belangrijk is door alles heen collegialiteit; het op elkaar terug kunnen vallen. Buiten kaders denken! Ter afsluiting belooft Anita Cremers dat de geformuleerde opdrachten uitgezet zullen worden bij Saxion en de Hogeschool Utrecht en dat deze hopelijk op korte termijn van start zullen gaan.
5
