Themadag Werkgroep Exoten 2 december 2010 Naturalis, Leiden
Biologische bestrijding of biologische weerstand tegen exoten Exoten hebben de reputatie zich ongebreideld te kunnen vermenigvuldigen in de omgeving waar ze worden geïntroduceerd. Weliwaar zijn lang niet alle exoten succesvol, doorgaans overleeft maar zo’n 90 procent de introductie zelfs helemaal niet, maar de soorten die wél succesvol zijn lijken nauwelijks concurentie of natuurlijke vijanden te ontmoeten. Biologische bestrijding is een methode om natuurlijke vijanden alsnog de gelegenheid te geven de ontwikkeling van de bewuste exoten te temperen. Meestal worden daarvoor eveneens exoten gebruikt, namelijk de natuurlijke vijanden uit het oorspronkelijk verspreidingsgebied. De meeste exoten worden echter al door de aanwezige inheemse soorten getemperd in hun ontwikkeling, soms als concurrent, vaak ook als predator. Er wordt wel eens gesteld dat exoten minder kans op ongebreidelde ontwikkeling hebben naarmate het ecosysteem waarin ze worden geïntroduceerd minder verstoord is: de biologische weerstand is dan groter. Aan de andere kant is het opvallend dat exoten in de nieuwe wereld (Amerika’s, Australië) tot veel grotere problemen hebben geleid dan in de oude wereld (Eurazië). Had Eurazië door de veel langere historie van menselijke ontwikkeling de klappen al langer geleden opgelopen of speelt hier de grootte van het continent de belangrijkste rol? Biologische bestrijding is veelal een incident-aanpak: voor elke nieuwe exoot moet opnieuw een natuurlijke vijand worden gezocht, waardoor algemene theorievorming lastig is en pas recent structuur krijgt. Biologische weerstand is systematisch, maar door zijn complexiteit lastig te begrijpen, voorspellen en in modellen te beschrijven. Toch zit in de theorievorming de sleutel tot het beheersen van het probleem. En theorie wordt pas ontwikkeld na verkregen inzicht naar aanleiding van cases. Deze themadag gaat over hoe veel of weinig kansen exoten krijgen in nieuwe omgevingen (biologische weerstand), waar dat van afhankelijk is, en wat we daaruit kunnen leren om problemen met exoten te minimaliseren of aanvullend op te lossen met aanvullingen in het ecosysteem (biologische bestrijding). Exotenparade De dag wordt zoals gebruikelijk afgesloten met de Exotenparade 2010: Welke exotische soorten waren nieuw of breiden zich sterk uit in 2010. Zoals altijd staat het uitwisselen van informatie voorop, en er is dan ook ruim tijd ingeruimd voor de discussie. Posterpresentatie Er is een mogelijkheid om posters met betrekking tot exoten in de zaal te presenteren en tijdens de pauzes te bespreken. De deelnemers aan de themadag worden uitdrukkelijk aangemoedigd om “handouts” van lopend onderzoek aangaande exoten mee te nemen en tijdens de pauzes te verspreiden onder de deelnemers. Er wordt hiervoor een tafel als infostand ingericht. Walvistentoonstelling in museum Naturalis Neem ook eens een kijkje in het museum; op deze dag is dat mogelijk met 50% korting op de normale toegangsprijs. De nieuwe familietentoonstelling Walvissen laat zien hoe deze bijzondere zoogdieren langzamerhand de zee veroverden en zich hebben aangepast aan het leven in water. Duik onder in de wereld van walvissen en dolfijnen.
Deelname Deelname is kosteloos voor WEW-leden, €20,00 voor NecoV-leden, € 30,00 voor overige deelnemers. Dit bedrag is inclusief een lunch en 50% korting op een toegangskaart. Bent u geïnteresseerd om deze dag bij te wonen, Dan kunt u zich vóór 27 november 2010 aanmelden via een inschrijvingsformulier op de website van de werkgroep exoten: www.werkgroepexoten.nl/themadag.php of wew: www.wew.nu/opgave.php?id=xt2010 Er is ruimte voor ca 100 deelnemers. Aanmelding is (voor niet WEW-leden) definitief na overmaking van het bedrag op (Nederland) ING-banknr 8122663 t.n.v. NecoV te Elst (IBAN: NL13INGB0008122663) of (België) Bank van de Post: rekeningnr. 000-1728493-50 t.n.v. NecoV Nederl.-Vlaamse Ver. voor Ecologie te Elst, Nederland (IBAN: BE86 0001 7284 9350) Programma 10.00-10.30
Inschrijving en koffie
10.30-10.40 10.40-11.10 11.10-11.40
Opening door voorzitter – Roelf Pot Introductie op het dagthema – Rob Leewis Sleutelen aan invasiegevoeligheid van aquatische ecosystemen – Rob Leuven (RU, Nijmegen), in samenwerrking met Hein van Kleef, Frank Spikmans & Gerard van der Velde Uitbreidende planten; nieuwe inzichten in hun boven- en ondergrondse interacties – Elly Morriën (NIOO, Heteren)
11.40-12.10 12.10-13.30
Lunch en posterpresentatie
13.30-14.00
Ontwikkelingen in het deltagebied: zijn we overgeleverd aan de exoten? – Sander Wijnhoven (NIOO-CEME, Yerseke) De biologische bestrijding van Japanse duizendknoop in Groot-Brittannië en perspectieven voor biologische bestrijding van andere invasieve oever- en waterplanten – René Eschen (CABI) Ervaring met biologische bestrijding van plaaginsecten in glastuinbouw, wat werkt en wat werkt niet / extrapolatie van ervaringen naar de groene ruimte? – Gerben Messelink (Wageningen UR Glastuinbouw )
14.00-14.30 14.30-15.00
15.00-15.15
Theepauze
15.15-15.45 15.45-16.15
Ecologische Risicobeoordeling als Instrument voor Regelgeving van Biologische Bestrijders – Antoon Loomans (VWA) Exotenparade 2010: presentatie nieuw gevonden exoten
16.15-16.20
Afsluiting door dagvoorzitter
Informatie en route Voor meer informatie over de themadag of de werkgroep Exoten, kunt contact opnemen met de secretaris van de Werkgroep Exoten, Karin Didderen:
[email protected] Route naar Naturalis: zie bijgesloten brochure en http://www.naturalis.nl
Naturalis: dichter bij de natuur Of het nu voor het eerst is of niet, een bezoek aan Naturalis in Leiden blijft een avontuur. Waar anders sta je oog in oog met een achttien meter lange dinosauriër of wolharige mammoet? En waar zie je een komodovaraan of orang-oetan van zò dichtbij? In Naturalis vertellen meer dan 10.000 échte dieren, planten, stenen en fossielen uit de hele wereld het verhaal van onze planeet. Ontdek hoe de aarde en het leven een samenhangend geheel vormen. Miljoenen jaren oude fossielen in Oerparade zijn stille getuigen van de ontwikkeling en ondergang van leven. In Natuurtheater vergaap je je aan de vele nog bestaande vormen van leven. Naturalis is bij uitstek een museum voor het hele gezin. Om heerlijk in rond te dwalen en een eigen route te kiezen.
www.naturalis.nl
Agenda • Verhaal
op Zaal Meer informatie en een spannend verhaal over onze tijdelijke tentoonstelling. Elke woensdag en zaterdag om 14.00u en 15.00u, in schoolvakanties vaker. • Natuur op Spreekuur Kom langs met een vondst uit de natuur. Wij geven uitleg en achtergrondinformatie. Eén keer per maand op woensdagmiddag (exacte data via www.naturalis.nl). • Speurspellen (t/m 14 jaar) Ga zelf op onderzoek uit. Verschillende speurspellen zijn te koop bij de kassa. • Tentoonstelling en activiteiten Naturalis heeft drie zalen met tijdelijke tentoonstellingen en organiseert veel activiteiten. Kijk op www.naturalis.nl voor het complete overzicht.
Naturalis is van maandag t/m zondag geopend van 10.00-17.00 uur. Gesloten op 1 januari, 30 april, 4 oktober en 25 december.
Bereikbaarheid
10 minuten lopen vanaf NS-station Leiden.
Op parkeerterrein Naturalis (munten bij de kassa) of parkeergarage LUMC (uurtarief, betalen bij vertrek in garage). Gratis City shuttle van en naar de binnenstad van Leiden. De halte is bij de ingang van Naturalis, de wachttijd maximaal 10 minuten. Bestel de City Shuttle op 071 512 00 71. Alle zalen toegankelijk. Fotograferen en filmen alleen zonder statief. In Natuurtheater en de Schatkamer en daar waar aangegeven is het niet toegestaan te flitsen. Eten en drinken is alleen toegestaan in het Pesthuiscafé en in het Museumcafé. Ook voor schoolprogramma’s, rondleidingen, verjaardagspartijtjes en zaalverhuur kunt u bij ons terecht. Bovendien is Naturalis een officiële trouwlocatie.
Darwinweg 2 • Leiden • T 071 568 76 00 • E
[email protected] www.naturalis.nl voor openingstijden, prijzen en meer informatie
dichter bij de natuur
Loopbrug
Museum 5
Onderzoek in uitvoering
Biotechnologie
4
Schatkamer
Cinema
3
Leven
kinderwc
Kijkje Aarde
Pe
st hu isc A af ud ito é riu m
A te lie r N ed e G rlan al er dse ie
N at uu
r
Pesthuis
wc wc Ingang
Kassa
Walvissen
2
Energie
Museumcafé
1
Aarde
Oerparade
0
wc
Natuurtheater
Opvetten en wegwezen
wc
Winkel
Tentoonstellingen Pesthuis Nederlandse Natuur Overzicht van de flora en fauna in ons eigen land. 0 Oerparade Nieuwe levensvormen ontstaan, andere sterven uit. Ammonieten, dinosauriërs, een mammoet en vele andere miljoenen jaren oude fossielen getuigen van deze ontwikkeling. 1 Aarde Hoe ontstaan aardbevingen, vulkanisme en zeestromingen? Ontdek hoe de energie van de zon en de energie uit het binnenste van de aarde het aardoppervlak vormgeven. 2 Natuurtheater De natuur van nu in al zijn diversiteit. Dieren, planten, bacteriën, schimmels, gesteenten en mineralen. 2 Energie Informatie en spellen over de energiestromen in en op onze planeet. 3 Leven Alles in het leven draait om overleven. In deze zaal tonen dieren en planten hun overlevingsstrategie. 3 Cinema Kijk op het bord bij de Cinema voor het actuele programma en aanvangstijden van films en quizzen. 4 Schatkamer Verschillende schatten, vaak uit onze eigen collectie, op een speciale manier tentoongesteld. 4 Biotechnologie Achtergrondinformatie over DNA als de code van het leven en een spel over erfelijkheid. Toepassingen van biotechnologie in onze maatschappij met de bijbehorende voor- en nadelen. 4 Kijkje Aarde (4-12 jr.) Een ware ontdekkingstocht voor kinderen. Voer dieren in het dierenrestaurant, neem een kijkje in het eigen lijf of luister naar het verhaal van de zwerfkei en ontdek hoe kringlopen in de natuur werken.
4 Walvissen Vanaf 15 oktober begeef je je bij Naturalis tussen de walvissen en dolfijnen. 4 Opvetten en wegwezen Een tijdelijke tentoonstelling over trekvogels in samenwerking met Vogelbescherming Nederland. 5 Onderzoek in uitvoering Een zaal die continu in ontwikkeling is en uit meerdere kleine tentoonstellingen bestaat. Hier vindt u o.a. de Plateosaurus, de dodo en Stier Herman.
Opvetten en wegwezen t/m 20 februari 2011
Miljoenen trekvogels bezoeken elk jaar ons land tijdens hun ongelooflijke tocht. De ruim 200 soorten die Nederland aandoen zijn in deze tentoonstelling geordend op de afstand die ze vliegen.
Walvissen 15 oktober t/m 21 augustus 2011
Duik onder in de wereld van walvissen en dolfijnen. De tentoonstelling Walvissen laat zien hoe deze bijzondere zoogdieren langzamerhand de zee veroverden en zich hebben aangepast aan het leven in water. Lichteffecten, filmbeelden en geluiden dompelen je onder in de wereld van de diepe oceaan.
n laa
f
ba
zernickedreef
win dar
m
2
weg
eg
elw
laan
an plesm
publieksingang + invalidenparkeerplaatsen
2
kantoor/ leverancieringang
rge
dr ee sa nd ifo rt
LUMC
d en
1
1
parkeerterrein Naturalis parkeergarage LUMC voetgangers
