Dossier T. rex voor Naturalis
Darwinweg 2 Postbus 9517 2300 RA Leiden
T 071 751 96 00 F 071 751 96 66 www.naturalis.nl
Inhoud 1.
De opgraving
5
2.
Facts & figures
7
Het skelet Tientje voor T. rex
3.
Foto’s van de botten
4.
Onderzoek naar T. rex
Ouderdom Schedel Geslacht Dieet Botaandoeningen Snelheid Tot slot
7 7
9 11 11 11 12 12 12 12 12
5.
T. rex-tentoonstelling
13
6.
Bijdrage BankGiro Loterij
15
7.
Naturalis Biodiversity Center
17
Collectie Onderzoek Onderwijs Museum Dienstverlening
8.
Bezoekersinformatie
Adresgegevens Openingstijden Tickets
17 17 17 17 17
19 19 19 19
mei 2015
1.
De opgraving
Van 30 augustus tot en met 8 september 2013 groef Naturalis een Tyrannosaurus rex op. Dit gebeurde in Montana, V.S. in samenwerking met het Black Hills Institute. Het was de tweede keer dat Naturalis op T. rex expeditie ging. 5
Tijdens de zoektocht naar een Tyrannosaurus rex kwam Naturalis in contact met paleontoloog en T. rex expert Peter Larson van het Black Hills Institute. Hij wees Naturalis eerst op een veelbelovende vondst in Wyoming, V.S. Hier werd in het voorjaar van 2013 helaas toch geen compleet skelet van T. rex gevonden. Deze expeditie leverde delen van de linkervoet- en poot op. Gelukkig was de kans op een T. rex niet verkeken. Larson wees Naturalis op een andere plek; in Montana had een amateurpaleontologenechtpaar resten gevonden van T. rex. De onderkaak, losse tanden en een deel van het heupgewricht en staartbeen, zijn door hen gevonden. De verwachting was dat er nog meer materiaal van T. rex in de grond lag. Eind augustus 2013 groef Naturalis verder aan deze vondst en legde een zeer complete T. rex bloot. Om de botten te beschermen, zijn zij verpakt in gips en naar het laboratorium van het Black Hills Institute gebracht. Hier wordt het gips weer verwijderd en de botten verder geprepareerd.
De opgraving van T. rex
mei 2015
2.
Facts & figures
Het skelet
7
Lengte Hoogte Ouderdom Lengte schedel Compleetheid skelet Geslacht Gewicht levende volwassen T. rex Vindplaats Opgraving
12 meter 4-5 meter 66 á 67 miljoen jaar oud 1,50 meter ongeveer 50% vrouw 5000 kilo Montana, V.S. 30 augustus t/m 8 september 2013
Tientje voor T. rex Start Einde Aantal gedoneerde tientjes
17 november 2013 21 december 2014 ruim 23.000
mei 2015
3.
Foto’s van de botten
De botten zijn nog deels ingepakt in gipsverband, zoals ze uit de opgraving meegenomen zijn. Onderstaande foto’s zijn recente foto’s van de botten in het lab van het Black Hills Institute, V.S. De foto’s zijn ook te vinden op naturalis.nl/nl/over-ons/pers/persberichten/2014/nachtwacht-voor-naturalis/. 9
Dijbeen
Scheenbeen
mei 2015
10
Ribben
Heup
4.
Onderzoek naar T. rex
Naturalis maakt een uitgebreide morfologische beschrijving van de botten en een vergelijking met andere exemplaren. Samen met andere onderzoekers uit binnen- en buitenland zal Naturalis proberen diverse onderzoeksvragen te beantwoorden. 11
Ouderdom T. rex leefde aan het eind van het Krijt van ruim 67 tot 66 miljoen jaar geleden. Het is echter belangrijk precies te weten hoe oud zij was, omdat daardoor de evolutie van T. rex nog nauwkeuriger te volgen is. De precieze ouderdom wordt bepaald met behulp van geologisch en paleomagnetisch onderzoek en een lakprofiel van de bodem. Naturalis werkt hierbij samen met geologen van de Vrije Universiteit Amsterdam en Universiteit Utrecht. Bovendien draagt onderzoek naar fossielen van planten en resten van pollen uit dezelfde aardlagen bij aan de ouderdomsbepaling van het skelet. Vergelijkbaar met het tellen van jaarringen in bomen, is ook de leeftijd van deze T. rex te achterhalen door de groeilijnen in de botten te tellen. Met x-ray micotomografie, een recente beeldtechniek blijven de botten hierbij gespaard. Enkel in het kuitbeen, de fibula, wordt een zeer klein gaatje geboord om de resultaten van de röntgentechniek mee te vergelijken. Dit gebeurt in samenwerking met een Belgische onderzoeker die aan de Vrije Universiteit Brussel en het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurhistorie verbonden is. Schedel De schedel van de in 2013 opgegraven T. rex van Naturalis Biodiversity Center is in Europa en wordt momenteel van Duitsland naar Amsterdam vervoerd. Het Fraunhofer-Entwicklungszentrum Röntgentechnik (EZRT) in Fürth heeft een scan gemaakt van het anderhalf meter grote en 66 miljoen jaar oude fossiel. Met de resultaten van deze scan worden alle details zichtbaar waardoor veel nauwkeuriger gewerkt kan worden bij de preparatie van het fossiel. Naturalis zal de resultaten op korte termijn presenteren. Tijdens de opgraving zijn alle botten van T. rex in een stevig gips-juteverband gepakt om ze veilig van de vindplaats naar het laboratorium aldaar te verplaatsten. De scan onthult in hoeverre de schedel ook binnenin in tact is. Omdat de schedel -althans, aan de buitenkant gezien- in de 66 miljoen jaar tijd niet verdrukt of vervormd is, is er een goede kans dat de allerkleinste delen intact tevoorschijn komen. Met de resultaten van deze scan kan veel nauwkeuriger gewerkt worden bij de preparatie van het fossiel. Bovendien wordt door middel van de scan de ligging van een aantal elementen binnen de schedel vastgelegd, voordat deze door preparatie worden losgehaald. Slechts drie T. rex-schedels werden in vergelijkbare conditie gevonden. Inclusief zand en gips weegt de schedel ruim een halve ton. Een object van dit formaat kan alleen door een industriële CT-scanner gescand worden. De röntgenbron van het Fraunhofer-EZRT heeft genoeg vermogen en de scan heeft voldoende resolutie voor verder onderzoek. Na de scan gaat de schedel, via Amsterdam, terug naar de V.S. voor preparatie. TNT zorgt voor veilig vervoer van de kostbare vracht.
De schedel
mei 2015
Geslacht Uit eerdere T. rex vondsten is bekend dat de soort twee verschillende verschijningsvormen kent: de robuuste en de minder robuuste vorm. Het is waarschijnlijk dat deze twee vormen de verschillende geslachten vertegenwoordigen. De aanwezigheid weefsel met opgeslagen kalk in het binnenste van sommige botten bij de robuuste vorm, verraad dat het bij deze vorm om een vrouwelijke T. rex gaat. De mineralen worden tijdelijk opgeslagen voor de productie van eieren. Naturalis gaat bij het gevonden skelet, dat van de robuuste vorm is, de verschillen tussen de robuuste en de minder robuuste vorm verder onderzoeken. Ook hopen de onderzoekers tekenen van kalkopslag te vinden, hoewel we nog niet weten op welke leeftijd T. rex stopte met eieren leggen. Dieet Analyses van stabiele isotopen in fossiel materiaal, vooral van 13C (koolstof) en 18O (zuurstof), levert een schat aan informatie op over het dagelijks leven van deze dinosaurus. De hoeveelheid 13C kan iets vertellen over het menu van T. rex en de hoeveelheid 18O verraadt de lichaamstemperatuur en samenstelling van het water dat deze T. rex dronk. Door opeenvolgende lagen tandglazuur op deze manier te vergelijken, hopen de onderzoekers mogelijke migratiepatronen bloot te kunnen leggen. Het onderzoek naar stabiele isotopen gebeurt in samenwerking met de Vrije Universiteit Amsterdam. Botaandoeningen Tijdens haar leven, heeft de oude dame verschillende verwondingen opgelopen. Het rechterkuitbeen en een van de ribben laten vergroeiingen zien die wijzen op een botbreuk of een infectie. Ook de kaken hebben het zwaar te verduren gehad met een infectie in de rechter bovenkaak en een opening in de linker onderkaak. Dit gat is mogelijk veroorzaakt door de beet van een mannelijke T. rex tijdens een paring. Deze beschadigingen en aandoeningen zijn tijdens de opgraving op de botten aangetroffen en zullen binnenkort verder onderzocht worden in een CT-scanner. Bij het medisch onderzoek aan deze T. rex is ook het LUMC betrokken. Snelheid Samen met onderzoekers uit Manchester proberen we het voortbewegen van T. rex beter te begrijpen. Al jaren is de manier van voortbewegen en de topsnelheid van T. rex onderwerp van discussie. Recent onderzoek wijst op de mogelijk grotere rol van opgeslagen energie in de pezen tijdens bepaalde fases van het voortbewegen. Naturalis gaat met behulp van de gemaakte CT-scans de vorm van de botten en de aanhechting van de pezen verder onderzoeken. Een oude T. rex levert daarmee waardevolle informatie op voor het onderzoek naar snelheid van T. rex. Tot slot De komende tijd zal Naturalis bovendien nog veel andere onderzoeksvragen met behulp van T. rex proberen te beantwoorden. Het onderzoek zal te volgen zijn via naturalis.nl/t-rex, via social media en in het museum zelf.
12
5.
T. rex-tentoonstelling
Het skelet zal voor het eerst voor het publiek te bewonderen zijn in een grote tijdelijke tentoonstelling over het verhaal van T. rex. Wanneer het nieuwe museum gereed is, krijgt zij een plaats in de eregalerij van de Dinosauriërszaal. Naar verwachting opent het nieuwe museum in 2018. 13
Het skelet is op dit moment in het Black Hills Institute in South Dakota waar de botten worden geprepareerd, verstevigd en in een metalen frame gemonteerd voor tentoonstelling. De komende tijd laat Naturalis het publiek geregeld meekijken met de werkzaamheden. Veel onderzoek aan de botten zal ook plaatsvinden in het komende jaar.
T. rex met publiek
mei 2015
6.
15
Bijdrage BankGiro Loterij
De BankGiro Loterij is de cultuurloterij van Nederland. De loterij werft fondsen voor haar culturele partners en geeft bekendheid aan hun werk. Daarnaast wil de loterij cultuur toegankelijk maken voor een breed publiek en cultuur samen vieren. Bijna 600.000 Nederlanders spelen mee. De BankGiro Loterij kon dit jaar dankzij hen ruim 62,5 miljoen euro bijdragen aan cultuur in Nederland. Naturalis is partner van de BankGiro Loterij en kreeg naast de vaste bijdrage een extra bijdrage van 1,2 miljoen euro voor T. rex. Met deze bijdrage kan Naturalis het traject van de introductie van T. rex in Nederland tot en met het einde van de tijdelijke T. rex-tentoonstelling financieren. Het gaat om het onderzoek aan T. rex, de reis vanuit de Verenigde Staten en de feestelijke intocht in Nederland, de conservering en reconstructie van het fossiele skelet, publieksactiviteiten in de zaal LiveScience en uiteraard vanaf september 2016 de grote T. rex-tentoonstelling.
mei 2015
7.
Naturalis Biodiversity Center
Bij Naturalis Biodiversity Center willen we biodiversiteit beschrijven, begrijpen en verklaren. Voor het welzijn van de mensen en het voortbestaan van de aardse natuur. Collectie 17
We verzamelen, bewaren en bestuderen dieren, planten en stenen. Onze collectie telt inmiddels 37 miljoen objecten en is daarmee van wereldformaat. Hij groeit nog elke dag dankzij het wereldwijde veldwerk van onze onderzoekers en vele amateurwetenschappers. Op dit moment wordt een groot deel van de collectie gedigitaliseerd, waardoor het gemakkelijker wordt informatie over onze collectie te delen met onderzoekers wereldwijd. Onderzoek Aan de hand van de collectie kunnen onze onderzoekers baanbrekend onderzoek verrichten. Dat doen zij wereldwijd op locatie én in onze laboratoria in Leiden. Zo komen we steeds meer te weten over de werking van de natuur én haar toepassingsmogelijkheden Onderwijs De kennis en expertise die we bezitten dragen we over op de onderzoekers van morgen. Dat doen we in de collegezalen van, en in gezamenlijke onderzoeksprojecten met de universiteiten van Leiden, Amsterdam en Wageningen. Museum In ons museum verwonderen jong en oud zich over het leven op aarde. Door te kijken en, heel belangrijk, door zelf te doen. Een bezoek aan Naturalis is een uniek kijkje in de keuken van de wereld van de biodiversiteit! Dienstverlening Bij Naturalis Biodiversity Center werken ruim 100 specialisten. Dit team ontleent zijn kracht aan een unieke combinatie van expertise, vaardigheden, apparatuur en faciliteiten. Dit is ook van waarde voor partijen buiten Naturalis.
mei 2015
8.
Bezoekersinformatie
Adresgegevens
19
museumingang bezoekadres postadres telefoon e-mail adres kantoor
Pesthuislaan 7, Leiden Darwinweg 2, 2333 CR Leiden Postbus 9517, 2300 RA Leiden 071 568 76 00
[email protected] Darwinweg 2, 2333 CR Leiden
Naturalis ligt op loopafstand van treinstation Leiden en is goed bereikbaar met het openbaar vervoer. Openingstijden Naturalis is elke dag open van 10.00 tot 17.00 uur. Alleen op 3 oktober en 25 december is Naturalis gesloten. Tickets Bezoekers wordt aangeraden toegangskaarten voor Naturalis online te kopen De online tickets zijn een heel jaar geldig na aankoop. Toegangskaarten zijn ook te koop aan de kassa’s in het museum.
mei 2015
