Lesbrief T. rex talenten Doelgroep: Groep 4 t/m 8 Lesduur: ± 45 minuten Leerstofgebied: Wereldoriëntatie Werkvorm: Groepjes Doel van de opdracht: • Het zelf onderzoeker zijn • Het gedrag van T. rex imiteren en naspelen • Het gebruiken van fantasie en creativiteit voor het bedenken van oplossingen • Het realiseren dat van sommige eigenschappen van dinosauriërs weinig bekend is • Het leren wat onderzoekers al wel weten over het gedrag van T. rex Vereiste voorkennis: Leerlingen weten wat een T. rex is Materiaal: • Potlood of pen • Smartboard • Eventueel: Camera of fototoestel met mogelijkheid tot filmen • Downloads: Werkblad • Websites: Natuurinformatie, DiscoveryDinosaurs, WNF Rangerclub, Youtube
Les in het kort De opmerkelijke lichaamsbouw van T. rex lokt vragen uit over zijn gedrag. Hoe hard kon hij rennen? Was hij een jager of een aaseter? Waar gebruikte hij zijn kleine armpjes voor? In deze les spelen leerlingen zelf voor T. rex. Ze bedenken hoe T. rex een aantal handelingen uitvoerde en laten dat aan elkaar zien. Denken onderzoekers er net zo over? Voorbereiding les • Maak groepjes van 4 à 5 leerlingen. • Print voor elk groepje een werkblad uit. Introductie Vertel de klas dat jullie het gaan hebben over hoe de T. rex zich gedroeg. Instructie om voor te lezen: • Jullie gaan in groepjes werken. • Elk groepje krijgt een blad met vragen over de T. rex
• •
Sommige vragen zijn om uit te beelden. Anders zijn om op te schrijven. Je mag geluid maken, maar houdt rekening met elkaar en de naastgelegen klassen!
Opdracht Leerlingen krijgen 10 minuten de tijd om oplossingen te bedenken voor de vragen. Op het werkblad staan de volgende vragen om uit te beelden: • Hoe liep een T. rex? • Hoe at hij? • Hoe sliep T. rex? • Welke geluiden maakte een T. rex? • Welk geluid maakte een baby T. rex? • Hoe krabde een T. rex zich als hij jeuk had? • Hoe vocht een T. rex? Deze vragen zijn om op te schrijven: • Was T. rex een jager of een aaseter? • Hoe kreeg een T. rex jongen? • Denk je dat jonge T. rexen speelden en knuffelden? Afsluiting Bespreek de vragen klassikaal. Wijs bij elke vraag een groepje aan dat het voor doet. Vraag de andere groepjes naar hun mening. Dachten zij hetzelfde? Iets anders? Maak eventueel filmpjes van het toneelspel. Als alle vragen besproken zijn, gaan jullie kijken naar hoe filmmakers en onderzoekers denken over het gedrag. De informatie voor deze nabespreking is te vinden in de bijlage van deze lesbrief. Veel plezier ermee!!
Bijlagen Antwoorden en extra informatie Werkblad 1. Hoe liep een T. rex? Net als jij, liep T. rex op twee benen. Ze stonden recht onder het lichaam en niet zijwaarts zoals bij een krokodil. Heel ver haar been naar voren zwaaien lukte T. rex niet. Ook had ze er moeite mee om haar poten in een flitsend tempo heen en weer bewegen. Maar toch kon T. rex zich redelijk snel verplaatsen. Zijn lange achterpoten zorgden namelijk voor een grote staplengte. Met een simpele stap ging T. rex al gauw enkele meters vooruit. Ze bezigde wat je de kippenloop kunt noemen. Gewoon je benen in een soort dribbelpas heen en weer bewegen brengt je op een aanzienlijke snelheid.
We weten niet precies hoe snel een T. rex kon rennen. De meeste schattingen lopen uiteen van 20 kilometer per uur tot 40 kilometer per uur. Als het waar is dat T. rex slechts in staat was tot een dribbelloop, is het halen van een heel hoge snelheid niet mogelijk. Zo’n 25 kilometer per uur is nog steeds voldoende om prooien als Triceratops en Edmontosaurus te pakken te krijgen. De meeste onderzoekers denken dat T. rex tijdens het lopen altijd een voet aan de grond hield, ook op topsnelheid. Er was dus nooit een moment waarop het lichaam vrij in de lucht zweefde, zoals bij jou als je een sprint trekt. 2. Hoe at een T. rex? T. rex viel haar prooien aan zoals hondachtigen en hyena’s dat doen. De prooi werd gegrepen en gedood met de kaken. De voorpootjes werden gebruikt om de prooi vast te pakken en misschien ook mee te slepen. Met diepgewortelde, sterke tanden en een benig gehemelte (net als bij krokodillen) kon T. rex ook heftig tegenstribbelende slachtoffers in bedwang houden en tegelijkertijd hun vlees aan stukken scheuren. De kaken en delen van de schedel zaten niet vast aan elkaar maar waren verbonden met flexibele gewrichten. Ze konden een stukje uit elkaar bewegen. Daardoor kon T. rex stukken vlees naar binnen werken die groter waren dan zijn eigen kop! 3. Hoe sliep T. rex? Dat is een vraag waarop maar moeilijk antwoord te geven is. Niemand heeft ooit een T. rex of andere dino zien slapen. We moeten dus kijken naar andere landdieren en verzinnen wat voor dino's de meest logische houding was. Grote landdieren zoals paarden en koeien slapen vooral staand, maar gaan toch af en toe liggen. Je kunt dus verwachten dat dino's ook vooral staand geslapen zullen hebben en een klein deel van de tijd liggend. 4. Welke geluiden maakte een T. rex? Daar is niets over bekend. Wel wordt aangenomen dat dinosauriërs geluiden maakten. Reptielen van nu maken ook geluiden. Slangen sissen en alligators kunnen hard grommen! Luister op: www.rangerclub.nl/nl/dieren/dierengeluiden Filmmakers hebben het volgende geluid aan de T. rex gegeven. Bekijk het Youtube filmpje (0:18 min) ‘Tyrannosaurus rex's First Appearance in Jurassic Park (1993)’ of het Youtube filmpje met Dinogeluiden. Beide links staan op de website. 5. Welk geluid maakte een baby T. rex? Ook dat weten we niet. Maar op de website van de WNF Rangerclub hoor je het verschil tussen een volwassen en een jonge alligator! www.rangerclub.nl/nl/dieren/dierengeluiden 6. Hoe krabde een T. rex zich als hij jeuk had? Een T. rex heeft hele kleine armpjes. Daar kan hij niet ver mee rijken. Hoe krabben andere dieren zich die geen of kleine armpjes hebben? Denk aan koeien, poezen, kippen, beren
enzovoorts. Ze gebruiken hun achterpoten of hun mond of schuren zichzelf tegen een boom aan. 7. Hoe vocht een T. rex? Het filmpje ‘Biggest T-Rex BATTLES!’ (2:19 min) van DiscoveryDinosaurs laat een gevecht zien tussen twee T. rexen. LET OP: Niet geschikt voor jonge kijkers! Het is een vrij heftig filmpje. www.youtube.com/user/DiscoveryDinosaurs 8. Was T. rex een jager of een aaseter? T. rex was niet alleen jager, maar net zo goed aaseter. Met forse reukkwabben kon het dier lijken over grote afstanden opsporen. Zo nodig werden ook aangevreten kadavers verorberd. Zat er niet zoveel vlees meer aan, dan deed hij zich bij gebrek aan beter tegoed aan het voedzame beenmerg. Om daar bij te komen moesten de botten gekraakt worden met de krachtige kaken. Botfragmenten in uitwerpselen hebben aangetoond dat T. rex inderdaad botten kraakte en opat. 9. Hoe kreeg moeder T. rex jongen? Net als alle reptielen - en vogels! - legde T. rex eieren. Vermoedelijk waren ze langwerpig en niet rond. Langwerpige eieren kennen we van andere vleesetende dino's, zoals Oviraptor. Eieren van plantenetende dino's zien er meer uit als een half leeggelopen voetbal. Van T. rex zijn nog geen fossiele nesten gevonden, dus we weten niet precies hoe hun eieren eruit zagen en hoe groot ze waren. Jongen hadden vermoedelijk een verenkleed van dons. Dat hield de jonkies lekker warm. Of ze hun veren behielden als ze volwassen werden, is niet bekend. Van T. rex zijn namelijk alleen fossiele botten gevonden, geen huidafdrukken. In het filmpje ‘Amazing Dinosaurs for kids’ (2:30 min) is prachtig te zien hoe de eieren uitkomen. Een supermooi filmpje!! www.youtube.com/user/DiscoveryDinosaurs 10. Denk je dat jonge T. rexen speelden en knuffelden? Over knuffelen is weinig bekend. Reptielen zijn over het algemeen niet heel knuffelig, maar jonge vogeltjes weer wel. Spelen hebben ze wellicht wel gedaan. Oefening baart kunst en om te leren hoe je een prooi vangt is oefening noodzakelijk. Misschien hebben ze net als katten achter kleine beestjes aangehold? Aansluiting kerndoelen Oriëntatie op jezelf en de wereld > Natuur en techniek 40 Leerlingen leren in de omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun leefomgeving. 41 Leerlingen leren over de bouw van planten, dieren en mensen en over de vorm en functie van hun onderdelen. Links naar interessante websites
www.naturalis.nl www.youtube.com/user/DiscoveryDinosaurs www.rangerclub.nl/nl/dieren/dierengeluiden
