Lesbrief T. rex voedselweb Doelgroep: Groep 4 t/m 8 Lesduur: ± 45 minuten Leerstofgebied: Wereldoriëntatie Werkvorm: Zelfstandig Doel van de opdracht: • Het ontdekken dat niet alle dinosauriërs in dezelfde tijd leefden • Het bedenken wat dinosauriërs aten • Het leren wat een voedselweb is • Het zelf maken en analyseren van een voedselweb • Het kennis maken met de leefomgeving van de T. rex • Het leren wat een (top)predator is • Het vergelijken van het T. rex voedselweb met dieren van nu Vereiste voorkennis: Leerlingen weten wat een T. rex is Materiaal: • Grijs potlood • Kleurpotloden • Schaar • Lijm • Vellen (wit) papier • Smartboard • Downloads: PowerPoint, Knipblad
Les in het kort In deze tweede T. rex les komen leerlingen meer te weten over de leefomgeving van de T. rex. Welke planten en dieren leefden samen met de T. rex? En waaruit bestond de prooi van deze toppredator? Leerlingen maken zelf een voedselweb van leven uit het Late Krijt. Ze ontdekken dat niet alle dinosauriërs tegelijk leefden en voorspellen wat er gebeurt als een dier- of plantengroep uitsterft. Voorbereiding les • Print voor elke leerling een knipblad uit. • Zorg voor voldoende scharen, lijm, kleurpotloden en vellen (wit) papier.
Introductie Vertel de klas dat ze meer gaan leren over de leefomgeving van de T. rex. Welke andere dieren en planten leefden er in die tijd? Om hier een goed idee van te krijgen, gaan ze een voedselweb maken. Gebruik de PowerPoint voor het uitleggen van de opdracht. De PowerPoint bevat de instructies voor het maken van het voedselweb. Bij de PowerPoint is ook een begeleidende tekst. De tekst is te vinden in de PowerPoint zelf, maar ook in de Bijlage van deze lesbrief. Opdracht Leerlingen maken voedselweb met dieren en planten uit de tijd van de T. rex. Ze knippen alle planten en dieren uit het knipblad die 66 – 67 miljoen jaar geleden leefden. Ze tekenen een leefomgeving met land, zee en lucht. Hierin plakken ze de uitgeknipte planten en dieren. Daarna tekenen ze de pijlen er met grijs potlood in. De pijlen staan altijd in de richting van de eter. Het voedselweb mag zo mooi worden als leerlingen willen. Hoe creatiever hoe leuker! Afsluiting Bespreek de voedselwebben klassikaal na. Extra informatie over het klimaat, de dieren en planten in het late Krijt is te vinden in de Bijlage van deze lesbrief. Suggesties voor de nabespreking staan hieronder. Vragen om te stellen: • Wat heb je hiervan geleerd? • Kijk goed naar je voedselweb. Wat gebeurt er als alle ammonieten zouden uitsterven? (dan heeft de Mosasaurus minder te eten) • Wat gebeurt er als er opeens geen planten meer zouden groeien? (dan sterven eerst alle planteneters van de honger en daarna vleeseters zoals de T. rex) • Wie is een toppredator in dit voedselweb? (de T. rex) • • • • •
Stel dat je dit voedselweb zou vergelijken met dieren van nu in Afrika. Welk dier is toppredator in Afrika? (leeuw, jachtluipaard) Welke planteneters eet de leeuw? (zebra, gnoe, giraffe, gazelles, knaagdieren enzovoort) Van welke dieren zijn er meer op de wereld denk je; vleeseters of planteneters? (planteneters) Zou dat in de dinotijd ook zo geweest zijn? (jazeker) Dus waar zouden meer fossielen van gevonden worden; Triceratops of T. rex? (Triceratopsen worden veel vaker opgegraven!)
Tip: Kijk samen een aflevering van ‘Discovery Dinosaurs’. Afleveringen duren zo’n 3 minuten. Het zijn prachtige beelden op muziek. Sommige afleveringen zijn ontzettend spannend, dus bekijk ze eerst zelf voordat u ze aan de klas laat zien! Een aanrader voor bij deze les is de aflevering ‘These Dinosaurs are hungry’. Het is een vrolijk voorbeeld van enkele predatoren en een toppredator. www.youtube.com/user/DiscoveryDinosaurs
Bijlagen
Tekst bij PowerPoint Pagina 2: Dit is een voorbeeld van een voedselweb. Een voedselweb is een schema waarin je kunt zien welke dieren in een gebied elkaar eten of welke planten ze eten. Je ziet dan ook wat er gebeurt als er een plant of dier wegvalt. De pijlen gaan altijd van het voedsel naar degene die het eet. Een dier dat actief jaagt op een prooi om deze te doden noem je een ‘predator’. Welke dieren op dit plaatje zijn predatoren? Sommige predatoren worden zelf ook gegeten, zoals de kikker en de muis. Een predator zonder vijanden noem je een ‘toppredator’. Pagina 3 en 4: De Tyrannosaurus rex leefde aan het einde van een periode in de oertijd die het ‘Krijt’ heet. Hij leefde van 67 tot 66 miljoen jaar geleden. Hier zijn enkele voorbeelden van planten en dieren uit die tijd. Het zijn Triceratops, vliegend reptiel (Pterosaurus), Ankylosaurus, Tyrannosaurus, Pachycephalosaurus, varen. Natuurlijk waren er nog veel meer dieren en planten in die tijd. Enkele daarvan gebruik je voor het voedselweb. Pagina 6: Nee, dit kan niet. De Diplodocus en de T. rex zijn elkaar nooit tegen gekomen. Pagina 8: Ja, dat kan zeker. De Pachycephalosaurus maakte waarschijnlijk deel uit van het voedsel van de T. rex. Pagina 11: Tip: Teken alle pijlen met grijs potlood en niet met pen! Een verkeerde pijl kan dan nog uitgegumd worden. Pagina 12: Het grote roofdier op de foto is een Mosasaurus of maashagedis. Hij zwom ook in Nederland rond, want in het Late Krijt stond Nederland onder water. Een Mosasaurus is geen dinosaurus, maar een ‘zwemmend reptiel’. Dinosauriërs leefden alleen op het land. Antwoorden voedselweb Dier Mosasaurus Pterosaurus Ankylosaurus Tyrannosaurus
Voedsel Ammonieten, vissen De soort op deze afbeelding at waarschijnlijk vissen Planten Triceratops was zijn lievelingseten! De helft van het voedsel van T. rex bestond waarschijnlijk uit Triceratopsen. Een kwart van het voedsel bestond uit Hadrosauridae, zoals Edmontosaurus.
Pachycephalosaurus Triceratops Edmontosaurus Ammoniet
Pachycephalosaurus en Ankylosaurus werden ook door de T. rex gegeten, maar heel zelden. Planten Planten. Er worden veel fossielen van gevonden, dus hij was waarschijnlijk heel succesvol in die tijd. Planteneter Waarschijnlijk alleen plankton
Informatie over het late Krijt In het Krijt heerste een warm, droog klimaat. Het ijs op de polen was gesmolten, daarom lagen grote delen van het land onder water. Delen van Noord-Amerika, zuidelijk Europa, Antarctica en Nederland waren overspoeld door ondiepe zeeën. In zee wemelde het van het leven. Er waren zwemmende reptielen en haaien die joegen op vissen en inktvissen. Maar ook waren er krabben, zee-egels, schelpdieren en schildpadden. Op het land groeiden moderne varens en coniferen zoals ceders en mammoetbomen. Met de oude soorten varens en de oudere groepen naaldbomen ging het bergafwaarts. Het meest opvallende was dat er ook bloemplanten verschenen! Samen met de komst van de bloemplanten, ontstonden ook bijen, wespen en vlinders. Ze vlogen door de lucht tussen talrijke vliegende reptielen en vogels. De eerste vogels leefden al ronde de 150 miljoen jaar geleden. Ze hadden tanden! En klauwtjes aan hun vleugels. Op het land heersten nog steeds de dinosauriërs, maar er kwamen ook steeds meer soorten kleine zoogdieren. Aan het einde van het Krijt stierven de meeste vogels en veel zoogdieren samen met de dinosauriërs uit. Gelukkig bleven er genoeg soorten in leven voor de ontwikkeling van de soorten die nu leven, zoals honden, katten, paarden, apen en mensen! Informatie over Nederland in het Krijt is te vinden op de website Geologie van Nederland. www.geologievannederland.nl/tijd/reconstructies-tijdvakken/krijt Aansluiting kerndoelen Oriëntatie op jezelf en de wereld > Natuur en techniek 40 Leerlingen leren in de omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun leefomgeving. 41 Leerlingen leren over de bouw van planten, dieren en mensen en over de vorm en functie van hun onderdelen.
Links naar interessante websites www.naturalis.nl www.natuurinformatie.nl www.geologievannederland.nl http://www.youtube.com/user/DiscoveryDinosaurs
