Thema 7
07-01-2005
10:27
Pagina 1
Thema 7 Oog, oogafwijkingen en oogcorrecties Inleiding Het oog is een zeer gevoelig en bruikbaar optisch instrument. In figuur 2.56 zie je een aantal doorsnedentekeningen van het menselijk oog. Het harde hoornvlies beschermt het oog. De ruimte erachter is gevuld met een waterachtig vocht en dient als lens. De opening in de iris noemt men de pupil. Net als bij een fotocamera kun je een lens aanwijzen, een diafragma en een projectievlak. Als een oog afwijkingen heeft, zijn er diverse hulpmiddelen om deze afwijkingen te corrigeren. glasachtig lichaam
netvlies hoornvlies lens
gele vlek
iris voorste oogkamer
oogzenuw
blinde vlek
figuur 2.56a Bouw van het oog
figuur 2.56b Een ontspannen kringspier
figuur 2.56c Een samengetrokken kringspier
spant de lensbanden, waardoor de ooglens
verslapt de lensbanden, waardoor de ooglens
minder bolt
boller wordt
Thema 7
1
Thema 7
07-01-2005
10:27
Pagina 2
Onderzoeksvragen De algemene onderzoeksvragen houden in dit geval in: • Wanneer kun je voorwerpen wel of niet zien? • Uit welke onderdelen is het oog opgebouwd en welke functie vervullen die? • Hoe kun je de werking van het oog begrijpen vanuit kennis van de onderdelen? • Hoe kun je afwijkingen in je oog corrigeren? De specifieke onderzoeksvragen bij dit thema zijn: • Hoe is het oog opgebouwd? • Welke oogafwijkingen zijn er? • Hoe zijn deze oogafwijkingen te corrigeren? Benodigdheden • model van een oog • internet • boeken en eventueel je oude biologieboek Opdrachten De volgende reeks opdrachten kan je helpen informatie te vinden voor het beantwoorden van de genoemde algemene en specifieke onderzoeksvragen.
3#
1 Als je naar de pupil van een oog kijkt, is die altijd zwart. Soms zie je op foto’s dat de pupil rood is. a Hoe zit dat? De oogholte is gevuld met een geleiachtige stof, het glasachtig lichaam. b Ga na dat dit als een convergerende lens werkt. Aan de achterkant van dit glasachtig lichaam bevindt zich het netvlies. Het netvlies is opgebouwd uit staafjes en kegeltjes, die ervoor zorgen dat je kunt zien. De dichtheid van deze staafjes en kegeltjes bepaalt het scheidend vermogen. c Zoek dit uit.
3#
2 Om voorwerpen op verschillende afstanden scherp te kunnen zien, kan de ooglens van vorm veranderen. a Hoe werkt dit? b Is de lens van een ongeaccommodeerd oog boller of minder bol dan de lens van een geaccommodeerd oog?
3#
3 Sommige dieren hebben een lens die niet van vorm kan veranderen, maar wel van plaats. Zoek de naam van zo’n dier en bestudeer de werking van de oogverplaatsing.
2
Thema 7
Thema 7
07-01-2005
3#
10:27
Pagina 3
4 Op de plek waar de oogzenuw het oog verlaat, bevinden zich geen staafjes en kegeltjes, hier kan men dus niets waarnemen. a Beschrijf het eenvoudige experimentje waarmee je het bestaan van de blinde vlek kunt aantonen. Je hebt ook een gele vlek. Dat is de gevoeligste deel van het netvlies. Deze zie je wel eens na het sluiten van de oogleden bij felle zon. b Zoek uit hoe dat komt. Accommoderen van de ooglens Zoals je in figuur 2.57 kunt zien, kan de dikte van de ooglens variëren en daarmee ook de sterkte van de ooglens. We noemen dit het accommodatievermogen van het oog. Een normaal ongeaccommodeerd oog (geen bril nodig) zal evenwijdig invallende lichtstralen precies op het netvlies projecteren. Naarmate men naar voorwerpen kijkt die dichter bij het oog staan, zal de ooglens boller moeten worden (accommoderen) om het voorwerp nog scherp op het netvlies te projecteren. Op een gegeven moment kan de ooglens niet meer boller. Het oog is maximaal geaccommodeerd, het voorwerp staat dan in het nabijheidspunt N. n
N
figuur 2.57 Ongeaccommodeerd (boven) en maximaal geaccommodeerd oog (onder)
5%
5 a Bepaal de nabijheidsafstand n van je eigen oog. Voor een oog zonder afwijkingen is dat circa 25 cm. Houd daarvoor een potlood ongeveer 50 cm voor het ene oog en sluit het andere. Beweeg het potlood langzaam naar je oog toe totdat je de potloodpunt nog net scherp kunt waarnemen. Meet de afstand van de potloodpunt tot je ooglens. Dit is n. b Vind je voor beide ogen dezelfde waarde? 6 Om berekeningen te doen aan het oog mag je voor de beeldafstand 22 mm gebruiken. Welke afstand in het oog komt hiermee overeen? Thema 7
3
Thema 7
07-01-2005
10:27
Pagina 4
Oudziendheid Een normaal functionerend oog kan scherp waarnemen tussen het oneindige (met ongeaccommodeerd oog) en het nabijheidspunt (met maximaal geaccommodeerd oog). Door een afnemende werking van onze oogkringspier tijdens het ouder worden, neemt het nabijheidspunt in de loop der tijd bij iedereen toe (oudziendheid). Dit is een oogafwijking waar iedereen dus na verloop van tijd mee te maken krijgt. 7 Soms zeggen oudere mensen: ‘Kijk eens hoe goed mijn ogen nog zijn, dat ik de krant op deze grote afstand kan lezen!’ Meestal betekent dit echter dat de ogen slechter zijn geworden. Leg dit uit. 8 a Maak voor een oudziend oog een schematische tekening met daarin de stralengang voor de beeldvorming van een dikke punt die staat in het nabijheidspunt van het oog. Een leesbril corrigeert deze oogafwijking. b Geef in een tweede tekening op dezelfde schaal aan hoe dat gebeurt. Verziendheid en bijziendheid Naast oudziendheid als een oogafwijking waar we allemaal op latere leeftijd aan moeten geloven, bestaan er nog twee oogafwijkingen, waarbij de leeftijd geen rol speelt. Deze oogafwijkingen noemt men verziendheid en bijziendheid. Kenmerk van beide oogafwijkingen is dat de ooglens de evenwijdig invallende lichtstralen niet in een punt kan afbeelden op het netvlies.
3#
9 a Maak door middel van overzichtelijke tekeningen duidelijk wat de oorzaak is van beide laatstgenoemde oogafwijkingen en wat voor soort bril de oplossing is. Tegenwoordig gebruikt men lasers om oogafwijkingen te corrigeren. Een bril of contactlens is dan niet meer nodig. b Zoek uit hoe dat werkt. Afronding 10 Schrijf een kort tijdschriftartikel met een doorlopend verhaal waarin de algemene en specifieke onderzoeksvragen voor het oog, oogafwijkingen en oogcorrecties worden beantwoord. Kenmerken: • inleiding en samenvatting • indeling in enkele paragrafen • lettertype 11 pts, normale regelafstand • ongeveer 20% plaatjes en/of tabellen en/of grafieken en/of technische tekeningen • literatuur/http-lijst • kopieerbaar
4
Thema 7
Thema 7
07-01-2005
10:27
Pagina 5
11 Verzorg een presentatie aan je klasgenoten waarin je hen over dit thema informeert. Kenmerken: • interessant en begrijpelijk voor medeleerlingen • een kort antwoord op de onderzoeksvragen • gebruik van audiovisueel materiaal • puntenlijstje (geen uitgeschreven verhaal)
Thema 7
5
