theater de nwe vorst zaterdag 18 april 12:00 – 22:00 tilburg
Programma-overzicht 12.00
Inloop
12.45
Opening door Willem Drees (Grote zaal)
12.50
Plenaire lezing door Jonathan Wolff (Grote zaal): Distributive and social equality
13.30
Pauze
14.00
Middagprogramma deel 1: o Grote zaal: Ongelijkheid in Europa? o Rode salon: Natuurlijke ongelijkheid? o Kleine zaal: Ongelijkheid en emotie
15.45
Pauze
16.15
Middagprogramma deel 2: o Grote zaal: Ongelijkheid in de kunst o Rode Salon: Sociaal-economische ongelijkheid o Kleine zaal: Gezondheid in gelijkheid?
18.00
Pauze
18.30
Dinerbuffet
19.30
Grote zaal: Het Avondcafé – ontmoetingen, interviews en muziek. Met onder anderen: Sunny Bergman, Esther Porcelijn, Jonathan Wolff, Joachim Nieuwland en muziek door Mark van Rhijn en Gebroeders Bin.
21.30
Afsluiting in de Grote zaal Open einde in serre en cafégedeelte
3
Ongelijkheid: Dag van de Filosofie 2015 Alle mensen zijn gelijk, maar sommigen zijn meer gelijk dan anderen (knipoog naar George Orwell, Animal Farm). Het thema van de Maand van de Filosofie 2015, ongelijkheid, speelt een belangrijke rol in de discussies over het verdelen van de welvaart in Nederland, bijvoorbeeld over jong en oud, over mannen en vrouwen, over gezinnen en alleenstaanden, over werkenden en niet-werkenden, over autochtonen en migranten. Ongelijkheid betekent in deze discussie: sociaaleconomische ongelijkheid. Dat is natuurlijk niet de enige vorm van ongelijkheid. Het is niet zo dat alle mensen (en andere levende wezens) gelijk zijn; we zien juist een enorme diversiteit, zowel in fysiek als in cultureel opzicht (ras, soort, sekse, geaardheid, klasse, geloof …). Diversiteit klinkt positief, lijkt een rijkdom; ongelijkheid lijkt negatief, iets dat bestreden dient te worden. Waar komen deze opvattingen vandaan, hoe ontwikkelen zij zich, waartoe leiden zij? De Dag van de Filosofie 2015 stelt vragen, biedt discussie en noodt tot reflectie over ongelijkheid in al zijn aspecten. Tussen de plenaire openingslezing van de vooraanstaande Britse filosoof Jonathan Wolff en het avondprogramma waarin de spraakmakende Nederlandse filosoof Sunny Bergman een hoofdrol speelt, biedt de dag een programma waarin aspecten van ongelijkheid aan de orde komen in zes themagebonden sessies, over ongelijkheid in Europa; natuurlijke ongelijkheid; ongelijkheid en emotie; ongelijkheid in de kunst; gezondheid in gelijkheid; en sociaal-economische ongelijkheid in ethisch perspectief. In elke sessie treden vooraanstaande wetenschappers op die hun visie geven op het specifieke aspect van ongelijkheid waarover hun sessie gaat en treden zij in discussie met elkaar en met het publiek. Ik hoop dat u van dit programma gaat genieten en er stof tot nadere overdenking van mee naar huis neemt. En graag tot de Dag van de Filosofie 2016! Harry Bunt voorzitter programmacommissie Dag van de Filosofie 2015
4
▪ Grote Zaal ▪
12.45-13.30 Grote Zaal: Openingsprogramma
12.45
Opening door Willem Drees
Willem Drees is decaan van de Tilburg School of Humanities en hoogleraar Filosofie van de Humanities.
12.50
Plenaire openingslezing: ‘Distributive and Social Inequality’ door Jonathan Wolff
Jonathan Wolff schrijft over zijn openingslezing: ‘In recent years a great deal of attention has been paid to rising inequalities of income and wealth within and between countries. In the philosophical literature however, alongside such a 'distributive view' of equality an account of 'social equality' is receiving increasing attention. Defenders of social equality believe not in the equal distribution of material goods but in creating the conditions of a 'society of equals', in which all people regard themselves and others as equals. In this talk I will explore how to develop the social equality approach in more detail.’ Jonathan Wolff is decaan van de faculteit Arts and Humanities van University College London en hoogleraar filosofie. Zijn onderzoek betreft vooral sociale ongelijkheid, bio-ethiek en politieke filosofie. Hij publiceerde onder andere Disadvantage (2007, met Avner de-Shalit), The Human Right to Health (2012) en Ethics and Public Policy (2011).
5
▪ Grote Zaal ▪
14.00-15.45 Grote Zaal: ‘Ongelijkheid in Europa?’ sessievoorzitter: Harry Bunt 14.00
Frank Vandenbroucke: ‘Ongelijkheid in Europa: een tragisch dilemma?’
Wanneer ongelijkheid in Europa ter sprake komt, gaat het meestal over ongelijkheid binnen de Europese lidstaten. We vergelijken arme Nederlanders met rijke(re) Nederlanders en arme Bulgaren met rijke(re) Bulgaren… Wanneer we Europa zouden bekijken alsof het één land vormt, ontstaat een ander beeld: in vergelijking met ‘de Europeanen’ zijn de meeste Bulgaren heel arm, terwijl slechts heel weinig Nederlanders ‘arm’ zijn in een Europese vergelijking. Deze vaststelling leidt tot een normatief vraagstuk, met praktische betekenis voor de Europese politiek. De vraag is immers wat solidariteit in Europa inhoudt. Staan we voor een ‘tragisch dilemma’, waarbij minder ongelijkheid op het Europese niveau onvermijdelijk samengaat met grotere ongelijkheid binnen de lidstaten? Kunnen we dit dilemma vermijden? Frank Vandenbroucke is hoogleraar economie aan de universiteiten van Leuven, Antwerpen en Amsterdam en voormalig politicus. In de federale Belgische regering was hij minister van buitenlandse zaken en was hij minister van sociale zaken; hij was Vlaams vice-premier en Vlaams minister van onderwijs. Van zijn hand verschenen onder meer ‘Globalisation and inequality’ (1998), ‘Social justice and individual ethics in an open society: equality, responsibility and incentives’ (2001) en ‘The active welfare state revisited’ (2013). Hij is een van de leidende figuren in de internationale denktank ‘Friends of Europe’ en een van de auteurs van het rapport ‘Unequal Europe’ (februari 2015). 14:45
Gabriel van den Brink: ‘De geesten van Europa’ (deels in reactie op Frank Vandenbroucke)
Er zijn in Europa niet alleen belangrijke sociaal-economische verschillen maar ook geestelijke en culturele. We zouden bij voorbeeld ruwweg kunnen spreken van de ‘geest van het Noorden’ en de ‘geest van het Zuiden’, en daarbinnen bestaan weer verdere belangrijke verschillen. In deze voordracht zal vanuit een cultuurhistorisch en filosofisch perspectief worden ingegaan op ongelijkheden in Europa en hun achtergronden.
6
▪ Grote Zaal ▪
Filosoof en socioloog Gabriel van den Brink is hoogleraar maatschappelijke bestuurskunde in Tilburg en lector ethiek en gezag aan de politieacademie. Hij publiceerde onder andere de WRR-studie ‘Schets van een beschavingsoffensief’ (2004) en ‘Steeds ongelijker. Een essay over emancipatie en moderniteit’ (2012). 15:30
Paul Frissen: ‘Schoonheid van verschil – tragiek van ongelijkheid’
Europa is een continent van verschil. Dat is zijn schoonheid en zijn kracht. In het Europese politieke discours wordt verschil echter vooral als zwakte geduid: Europa kan dan geen geopolitieke grootmacht zijn; ideologisch heet verschil onaanvaardbare ongelijkheid van startposities en uitkomsten; rechtstatelijke bescherming van verschil stuit op de verzorgingsstatelijke gelijkheidsbureaucratie. Te vrezen is dat wie verschil vooral tot ongelijkheid bestempelt een rechtvaardiging zoekt voor regulering en interventionisme. Politiek die zich niet met tragiek, ook die van de ongelijkheid, weet te verzoenen, is gevaarlijk. Dat geldt al helemaal voor een Europa, dat geen politieke gemeenschap is. Dan zegeviert een monsterverbond van technocratie en populisme. Paul Frissen is hoogleraar bestuurskunde in Tilburg, decaan van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur in Den Haag en lid van de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling. Hij publiceerde onder andere ‘De Staat’ (2002), ‘De Staat van Verschil’ (2007) en ‘De Fatale Staat’ (2013).
7
▪ Rode Salon ▪
14.00-15.45 Rode Salon: ‘Natuurlijke ongelijkheid?’ sessievoorzitter: Raymond Corbey 15.45
Ton Lemaire: ‘Zijn sommigen 'meer gelijk' dan anderen?’
Hoewel we nog steeds de idee van gelijkheid belijden is onze maatschappij vol ongelijkheid, die alleen maar toeneemt. Ik zal argumenteren dat een neoliberaal beleid per se ongelijkheid stimuleert; dat hoe groter die ongelijkheid, des te sterker de onvrede, instabiliteit en (potentiële) gewelddadigheid zullen zijn. Omdat het kapitalisme zich in een economische, ecologische en sociale crisis bevindt, is het nu het juiste tijdstip om het hele systeem grondig te veranderen. Bevrijden we ons van het economische en productivisme, van een verzelfstandigde markt, de dictatuur van het grote geld enzovoort, dan doorzien we eveneens de drogredenen die ongelijkheid legitimeren als onvermijdelijk, als uiteindelijk goed voor de armen, als in overeenstemming met onze 'natuur' als egoïstische wezens. Ton Lemaire is filosoof en cultureel antropoloog. Hij schreef een groot aantal boeken, waaronder ‘Het vertoog over de ongelijkheid van Jean-Jacques Rousseau - of De ambivalentie van de vooruitgang’ (1980), ‘Met open zinnen. Natuur, landschap, aarde’ (2002) en ‘De val van Prometheus. Over de keerzijden van de vooruitgang’ (2010). Hij leeft teruggetrokken op het Franse platteland. 15.45
Pouwel Slurink: ‘Evolutionaire ethiek en ongelijkheid’
Het probleem van een evolutionaire benadering van de ethiek lijkt dat je er alle kanten mee op kunt: van elitair nihilisme tot socialisme. Dat beeld wordt bevestigd door de vele feitelijke versies van de evolutionaire ethiek. Toch wijzen sommige gegevens een andere kant op. Een grote ongelijkheid is bijvoorbeeld niet goed voor een samenleving en leidt tot meer onvrede en misdaad. Mogelijk danken we ons succes als soort wel aan samenwerking en het effectief bestrijden van inhalige, parasitaire en egotistische tendensen. Een evolutionaire ethiek zou op zoek kunnen gaan naar onze sociale instincten en kunnen kijken hoe deze gestimuleerd kunnen worden. Aangezien de evolutietheorie onze verbondenheid met de natuur beklemtoont, lijkt een evolutionaire ethiek ook bij uitstek geschikt als milieufilosofie. Zo beschouwd kun je als evolutionist heel goed beargumenteren dat we toe zijn aan een sociale en groene revolutie. Het wordt dan 8
▪ Rode Salon ▪
vervolgens de vraag wat we moeten doen met de talrijke obstakels op de weg naar zo’n revolutie, die ook allemaal voortkomen uit de menselijke natuur. Pouwel Slurink is docent filosofie en evolutionaire psychologie aan de HOVO’s van Tilburg en Leiden. Recent schreef hij ‘Aap zoekt zin’ (2014); waarom wij bewustzijn, vrije wil, cultuur en religie hebben. Hij stelt dat een evolutionaire benadering onmisbaar is voor de beantwoording van vrijwel alle fundamentele filosofische vragen. 16.15
Norbert Peeters: ‘Where have all the flowers gone? – Over botanisch racisme in Nederland’
Buiten het sporadische gieren van een kettingzaag om, heb je waarschijnlijk geen weet van de groene genocide die zich dagelijks om je heen afspeelt. Sinds de Tweede Wereldoorlog ligt er in Nederland een algeheel verbod op discriminatie op basis van herkomst. Althans, ten aanzien van mensen. Ten aanzien van vegetatieve vreemdelingen zijn we een stuk minder tolerant. Sterker nog: in het hedendaagse natuurbeheer is het onderscheid tussen inheemse en uitheemse plantensoorten juist het leidende principe. Het is dit onderscheid dat een grootschalige sanering gedoogt van natuurgebieden, via de uitdrijving en vernietiging van uitheemse plantensoorten. Tijdens deze lezing stel ik dit onderscheid tussen inheems en uitheems ter discussie. Filosoof en archeoloog Norbert Peeters is docent aan de Haagse Hogeschool. Recent schreef hij samen met filosoof Wouter Oudemans het boek ‘Plantaardig – Vegetatieve filosofie’ (2014). Rob van de Ven interviewt Pouwel Slurink en Norbert Peeters Rob van de Ven studeerde kennistechnologie in Maastricht en filosofie in Tilburg. Hij studeerde in 2014 af in de research master filosofie met een scriptie over de nihilistische implicaties van het darwinisme. Eerder was zijn masterscriptie genomineerd voor de Geert Grote Pen scriptieprijs.
9
▪ Kleine Zaal ▪
14.00-15.45 Kleine zaal: ‘Ongelijkheid en emotie’ sessievoorzitter: Filip Buekens 14.00
Yvette van Osch: ‘Trots: deugd of zonde?’
Het uiten van onze trots kan sociale ongelijkheid tot gevolg hebben: Nadat men zijn of haar kwaliteiten heeft benadrukt door het uiten van trots kunnen anderen zich minderwaardig, gekwetst of afgunstig voelen. Dit kan leiden tot negatieve reacties. Dus waarom zouden we onze trots uiten als dat dergelijke negatieve gevolgen heeft? Vreemd genoeg ervaren velen vaak trots en uiten zij dat maar al te graag. Wat verklaart nu dat trots zowel positieve als negatieve gevolgen kan hebben? Yvette van Osch is werkzaam aan de universiteit van Tilburg, waar zij onderzoek doet naar emoties, cultuur, (sociale) perceptie en oordelen, werk en organisatiepsychologie. Zij promoveerde in 2014 bij Marcel Zeelenberg op het proefschrift ‘Show or Hide Your Pride’. 14.20
Niels van de Ven: ‘De positieve kant van afgunst’
Een belangrijk gevolg van ongelijkheid is dat het kan leiden tot afgunst, het frustrerende gevoel dat kan ontstaan als een ander beter af is dan jij bent. In ons werk onderzoeken we wat de consequenties van afgunst zijn en tot wat voor gedrag het leidt. Hoewel afgunst vaak als iets negatiefs gezien wordt (en daar ook goede redenen voor zijn), zien we ook dat het allerlei positieve gevolgen kan hebben: het kan mensen ook motiveren zelf beter hun best te doen. We exploreren deze gevolgen en onderzoeken wanneer afgunst nu goed en slecht is. Niels van de Ven is docent aan de universiteit van Tilburg, waar zijn onderzoek betrekking heeft op emoties in relatie tot het nemen van beslissingen en het gedrag van consumenten, in het bijzonder op de ervaring en de gevolgen van afgunst: hoe voelt afgunst en waar leidt het toe. 14.40
Geerdt Magiels: ‘Sportief of niet: een ongelijke strijd’
Er is een tijd geweest dat trainen als not done beschouwd werd in de sport. Je moest aan de startlijn komen zoals je was. Toen mocht de ongelijkheid nog zegevieren. Nu worden trainingsprogramma's, doping, technisch materiaal en 10
▪ Kleine Zaal ▪
biologische selectie ingezet om de ongelijkheid aan de startlijn uit te vlakken. In de sport zie je de voortzetting van de biologische evolutie met nieuwe middelen. Sport biedt zo een mooi model voor de ongelijkheid in de samenleving en hoe we daarmee (kunnen) omgaan. Want ze duwt ons met de neus op de feiten: iedereen is anders en gelijkheid is een onbereikbaar ideaal. Geerdt Magiels is bioloog en wetenschapsfilosoof. Zijn publicaties bestrijken veel terreinen, van medicijnen en gezondheid tot gezondheidszorg, van kunst tot wetenschap, van hersenfysiologie tot culinaria, o.a. in de boeken ‘Van zonlicht tot inzicht’ (2012), ‘Het brein’ (1999), ‘Recycle!’ (2014) en ‘Freud en Darwin op de sofa’ (2006). 15.00
Marcel Zeelenberg: ‘Een economische psychologie van hebzucht’
Hebzucht is een belangrijke motivatie in het economisch handelen van individuen. Hebzucht wordt geroemd als motor van de economie en verketterd als oorzaak van de recente financiële crisis. Wij onderzochten de psychologie van hebzucht en hoe individuele verschillen in hebzucht een rol spelen in onderhandelingen, bij morele oordelen en moreel handelen. Marcel Zeelenberg is hoogleraar in de economische psychologie aan de universiteit van Tilburg. Hij doet onderzoek naar de invloed van emoties, zoals afgunst, hebzucht en teleurstelling op menselijk (economisch) gedrag. 15.20
Paneldiscussie met Geerdt Magiels, Yvette van Osch, Niels van de Ven en Marcel Zeelenberg onder leiding van Filip Buekens
Filip Buekens is universitair hoofddocent aan Tilburg University en deeltijds hoogleraar aan de KU Leuven. Hij doceert taalfilosofie en geschiedenis van de analytische filosofie.
11
▪ Grote Zaal ▪
16.15-18.00 Grote zaal: ‘Ongelijkheid in de kunst’ sessievoorzitter: Frans van Peperstraten 16.15
Frans van Peperstraten: ‘Ongelijkheid in de kunst?’
Inleiding van het thema en de sprekers. Frans van Peperstraten is voorzitter van het departement filosofie van de universiteit van Tilburg, waar hij cultuurfilosofie, esthetica en sociale filosofie doceert. 16.20
Rob van Gerwen: ‘De armoede van de hedendaagse kunst’
Een kunstwerk is niet het materiaal waar het van gemaakt is, maar de ervaring die de ordening van dat materiaal mogelijk maakt. Kunst is zeer kwetsbaar. Wij weten bovendien dat alles kunst kan zijn. Hedendaagse kunstenaars nemen vaak alledaagse gebeurtenissen als uitgangspunt. Hoewel, uitgangspunt? De alledaagse gebeurtenis is het werk. Maar wat verandert dat alledaagse dan in kunst? Een bermmonument of rechtszaak is van zichzelf toch geen kunst? Wat gebeurt daar in die overgang van gewoon naar kunst? Wel, soms gebeurt er helemaal niets en blijft het gewone gewoon wat het al was. Maar wie gaat de keizer daarop wijzen? Rob van Gerwen is docent filosofie, in het bijzonder kunstfilosofie, aan de universiteit Utrecht. Hij was eerder verbonden aan het Koninklijk Conservatorium en de Koninklijke Akademie voor Beeldende Kunsten in Den Haag en aan de Hogeschool der Kunsten te Utrecht. Hij is hoofdredacteur van het tijdschrift Aesthetical Investigations. 16.40
Hans van Houwelingen: ‘Een monument voor de gastarbeider’
In deze voordracht zal ik een project in Rotterdam toelichten uit 2010 dat tot doel had een Nationaal Gastarbeidermonument op te richten. De ambivalentie waarmee dit monument werd opgericht geeft een indringend beeld van de Rotterdamse politiek ten aanzien van haar geschiedenis en haar bevolking. Hans van Houwelingen is een beeldend kunstenaar. Hij heeft munten, sculpturen, monumenten en stedelijke ruimten ontworpen. In 2010 stelde hij voor om de bijdrage van de gastarbeider aan de naoorlogse wederopbouw van Rotterdam te 12
▪ Grote Zaal ▪
eren door het vervallen abstracte beeld (26,2 meter hoog en 40 ton zwaar) dat de Russisch-Amerikaanse beeldhouwer Naum Gabo in 1957 voor de Bijenkorf op de Coolsingel maakte (Gabo: ‘een ideologische bijdrage tot het constructivisme’), te laten restaureren door hooggekwalificeerde ‘gastarbeiders’ en te laten benoemen tot Nationaal Gastarbeidermonument. In 2013 ontving Hans van Houwelingen de Wilhelminaring, de tweejaarlijkse oeuvre-onderscheiding voor beeldhouwers. 17.00
Jonas Staal: ‘Kunst en radicale democratie’
Ik zal spreken over mijn artistieke en politieke organisatie New World Summit die ik in 2012 heb opgericht. De New World Summit ontwikkelt ‘parlementen’ grootschalige architectonische constructies in theaters, musea en openbare ruimten - voor stateloze politieke organisaties die buitengesloten worden van democratische processen. De nadruk van de New World Summit ligt op politieke groepen die in de oorlog tegen terreur met zwarte lijsten te maken hebben gekregen, die hen reisrecht, paspoort en banktegoeden ontnemen, en als zodanig effectief ‘buiten’ de democratie plaatsen. De New World Summit streeft daarentegen een ‘grenzeloze’ democratie na, waarin politieke vertegenwoordiging tot gemeenschappelijk recht behoort, ook wanneer het onmogelijk is tot consensus te komen. In samenwerking met kunstenaars, architecten en vormgevers eist de New World Summit de plek van de kunst op waarin het project van een fundamentele, radicale democratie opnieuw verbeeld opgevoerd - kan worden. Jonas Staal is een beeldend kunstenaar. Zijn werk behandelt de relatie tussen kunst, politiek en ideologie en is regelmatig aanleiding geweest voor publiek debat. In 2010-2013 realiseerde hij de tentoonstellingen Politiek Kunstbezit I-VI. 17.20
Arthur Cools: ‘Kunst is er voor iedereen! Of niet?’
Mijn bijdrage knoopt aan bij de hedendaagse transformatie van de kunst in wat bekend staat als ‘street art’, ‘community art’, ‘graffiti art’, ‘ontmoetingskunst’. Dergelijke kunstvormen worden gedragen door de overtuiging dat kunst in principe voor iedereen toegankelijk is, dat ieder deelneemt aan het gebeuren van de kunst, en dat de plaats van de kunst samenvalt met de publieke ruimte (of in elk geval daar naadloos in overgaat). Ik wil deze transformatie van de kunst bekijken in het licht van Rancière’s definitie van het esthetisch regime en zijn 13
▪ Grote Zaal ▪
studie van de rol die de kunst in de arbeidersklasse en -beweging in de 19e eeuw heeft gespeeld. In die confrontatie wil ik een aantal premissen van die zogenaamde 'publieke' kunst ter discussie stellen en wil ik ook een aantal interne spanningen in een dergelijk kunstconcept ter sprake brengen. Arthur Cools doceert hedendaagse filosofie (continentale traditie) en kunst- en cultuurfilosofe aan de Universiteit Antwerpen. Hij publiceerde ‘Langage et subjectivité. Vers une approche du différend entre Maurice Blanchot et Emmanuel Lévinas (2007)’. Mede onder zijn redactie verscheen ‘Ex Libris van de filosofie van de 20ste eeuw’ (2 dl, 1997; 1999) alsook een bundel opstellen over de dialectiek van de verlichting: ‘Kritiek van de despotische rede’ (1999). In 2012 publiceerde hij ‘De stem en het schrift: drie opstellen over de esthetische distantie in de vertelling, het humanisme en de toekomt van de boekcultuur’ dat ook een aantal opstellen van Maurice Blanchot bevat. 17.40
Filosofen in gesprek met kunstenaars: Arthur Cools en Rob van Gerwen spreken met Hans van Houwelingen en Jonas Staal – en met het publiek.
14
▪ Rode Salon ▪
16.15-18.00 Rode salon: ‘Sociaal-economische ongelijkheid’ sessievoorzitter: Machteld Geuskens 16.15
Ingrid Robeyns: ‘Aanvaardbare ongelijkheden‘
Ongelijkheden zijn niet per se verwerpelijk. Het hedendaags filosofisch ongelijkheidsdebat gaat precies over de vraag welke ongelijkheden legitiem zijn en welke niet. De positie die ik zal verdedigen is dat de meeste ongelijkheden niet billijk zijn, maar dat we ze toch aanvaarden omdat we collectief bereid zijn ze op te offeren voor andere belangrijke publieke waarden. Veel ongelijkheden zijn dus onrechtvaardig maar toch aanvaardbaar. Maar dat betekent niet dat de radicale egalitarist met lege handen achter blijft - integendeel, hij/zij beschikt over heel wat mogelijkheden om aan deze ongelijkheden iets te doen. Filosoof en econoom Ingrid Robeyns is hoogleraar ethiek van instellingen aan de Universiteit van Utrecht. Zij publiceerde onder andere ‘Measuring justice: primary goods and capabilities’ (2010, met Harry Brighouse). 16.55
Bart Engelen: ‘Alles is relatief! Waarom meer niet altijd beter is’
Wanneer het gaat over materiële rijkdom denken we vaak: 'hoe meer, hoe beter'. Dit geldt zowel voor onze politici, die economische groei als beleidsprioriteit blijven hanteren, als voor onszelf, die blijven consumeren in plaats van consuminderen. Toch hangt de waarde van geld vaak niet zozeer af van de absolute hoeveelheid die wij hebben, maar van de relatieve hoeveelheid. Hoeveel hebben wij, vergeleken met anderen? Vaak willen we niet zozeer veel (hoe meer, hoe beter), maar eerder méér dan de anderen. Daarom moeten we extra bezorgd zijn over de groeiende ongelijkheden in inkomen en vermogen. In plaats van de taart te vergroten zodat iedereen meer krijgt, is het belangrijker dat we ze gelijker verdelen. En dat heeft verregaande implicaties voor ons fiscaal en economisch beleid. Bart Engelen is onderzoeker en docent op het gebied van de politieke filosofie, de ethiek en de filosofie van de economie aan de universiteit van Tilburg en aan het Centrum voor Economie en Ethiek van de KU Leuven.
15
▪ Rode Salon ▪
17.20
Tamar de Waal: ‘(On)gelijkheid in tijden van migratie: twintig jaar inburgering in Nederland’
In steeds meer Europese landen (waaronder Nederland) moeten migranten integreren voordat zij het staatsburgerschap mogen ontvangen. Hoe moeten we deze eis vanuit de politieke filosofie begrijpen? Op welke gronden mogen wij migranten op ons territorium ongelijk behandelen, en op welke gronden niet? Ik zal het inburgeringsbeleid in Nederland spiegelen aan de uitgangspunten van de democratie en hedendaagse inzichten uit rechtvaardigheidstheorieën die zich richten op migratie. Daarbij zet ik twee argumenten uiteen. Ten eerste dat het huidige inburgeringsbeleid naturalisatie moeilijk maakt voor groepen migranten die eigenlijk recht hebben op staatsburgerschap. Ten tweede dat het inburgeringsbeleid bepaalde sociale ongelijkheden toont en versterkt tussen Nederlanders met een migratieachtergrond en Nederlanders zonder een migratieachtergrond. Politiek filosoof Tamar de Waal studeerde filosofie en rechten aan universiteiten in Londen, New York en Montreal. Zij doet promotieonderzoek aan de Universiteit van Amsterdam over naturalisatie- en inburgeringsvereisten en de ethiek van migratie. Als journalist schreef ze stukken voor De Correspondent, maakte ze radio bij AmsterdamFM en publiceerde ze opinieartikelen in diverse media. 17.35
Machteld Geuskens interviewt Tamar de Waal
Machteld Geuskens studeerde filosofie in Londen en rechten in Rotterdam. Ze is werkzaam als promovenda in de filosofie in Tilburg. Haar proefschrift gaat over de ethiek van het delen van kennis.
16
▪ Kleine Zaal ▪
16.15-18.00 Kleine zaal: ‘Gelijkheid in gezondheid?’ sessievoorzitter: Raymond Corbey 16.15
Joachim Nieuwland: ‘One Health’
De gezondheid van mensen en dieren is op verschillende manieren met elkaar verbonden. De opkomst van ziekten die van dieren op mensen overdraagbaar zijn, zoals Ebola, is daar een treffend voorbeeld van. Daarnaast betreft gezondheid niet alleen individuen maar is het ingebed in en afhankelijk van de natuurlijke omgeving. Het is daarom wellicht goed om gezondheid vanuit een zo omvattend mogelijk perspectief te benaderen, met inbegrip van dieren en het milieu. Maar is er eigenlijk overeenstemming over de betekenis van gezondheid in een dergelijk perspectief? In hoeverre is de gezondheid van dieren verschillend van die van mensen? En wiens gezondheid dient eigenlijk te worden bevorderd? Joachim Nieuwland is afgestudeerd in de diergeneeskunde te Utrecht. Hij behaalde een mastertitel in de filosofie te Tilburg aangevuld met vakken uit de master toegepaste ethiek te Utrecht. Hij doet nu promotieonderzoek op het gebied van ethiek naar de verbindingen tussen gezondheid van mensen en dieren aan de Rijksuniversiteit Leiden en is junior docent aan de Universiteit Utrecht. 16.45
Beatrijs Haverkamp: ‘De betekenis van gezondheid’
Sinds de tweede helft van de vorige eeuw is het inzicht wijdverbreid dat een gelijk niveau van gezondheid niet gegeven is met gelijke toegang tot medische zorg. Hoe hoger opgeleid we zijn, hoe ouder we worden, en vooral: hoe langer we leven ‘in goede gezondheid’. Maar wat is gezondheid? Hoe wordt ‘leven in goede gezondheid’ begrepen? Gezondheid kent verschillende interpretaties en dimensies aan welke we misschien wel allemaal recht zouden willen doen. Tegelijkertijd maakt dat het moeilijk om te bepalen welke ongelijkheden in gezondheid onrechtvaardig zijn. De vraag is dan aan wie het is om te bepalen wat gezondheid betekent. Beatrijs Haverkamp doet promotieonderzoek aan de universiteit van Wageningen in het project ‘Sociaal-economische ongelijkheden in gezondheid en de kwaliteit van leven’. Eerder was zij onder andere programmamaker voor het Instituut voor Filosofie in Amsterdam. 17
▪ Kleine Zaal ▪
17.10
Ruud Welten: ‘De dubbelzinnigheden van gastvrijheid’
Gastvrijheid wordt vaak gezien als een openheid naar de ander, en zou staan voor het menselijk vermogen om ongelijkheid te vereffenen. In de neo-liberale wereld echter, is gastvrijheid een strategie geworden om de toegang tot de ander te forceren. Is gastvrijheid het nieuwe gelaat van het kolonialisme? Want niet langer is gastvrijheid een gift, maar een eis die de moderne vermogende mens aan de rest van de wereld stelt en die hem het recht verleent alles en iedereen te bezoeken. Ruud Welten gaat in op de rol van gastvrijheid in het denken van Zygmunt Bauman. Ruud Welten is universitair docent aan de universiteit van Tilburg en Lector Ethics & Global Citizenship aan de Hogeschool Saxion. Hij publiceerde o.a. ‘Het ware leven is elders. Filosofie van het toerisme’ en publiceert over het werk van o.a. Jean-Paul Sartre en Emmanuel Levinas. 17.35
Driegesprek van Beatrijs Haverkamp, Joachim Nieuwland en Ruud Welten onder leiding van Raymond Corbey
Raymond Corbey is universitair hoofddocent wijsgerige antropologie te Tilburg en bijzonder hoogleraar wetenschapsfilosofie te Leiden.
18
▪ Grote Zaal ▪
19.30 Grote Zaal: Het Avondcafé Een gemengd programma in een informele sfeer met ontmoetingen, interviews en muziek. Met onder anderen Sunny Bergman, Esther Porcelijn, Jonathan Wolff, Joachim Nieuwland en muziek door Mark van Rhijn en de Gebroeders Bin. 19.30
Sunny Bergman wordt geïnterviewd door Esther Porcelijn.
Over het onderwerp van het interview schrijft zij: ‘Wie macht heeft bepaalt wat relevant is en welk perspectief gehoord wordt. Iemand die zich makkelijker kan identificeren met een bepaald perspectief is sneller overtuigd van de noodzaak van dat verhaal. Dominante beeldvorming heeft vooralsnog weinig ruimte voor first person verhalen van ‘de ander’- in de praktijk iedereen die geen witte heteroseksuele man is. Daarom ga ik met voorbeelden uit mijn films in op de noodzaak van vernieuwende perspectieven.’ Filosoof, documentairemaker en schrijver Sunny Bergman studeerde filosofie en politiek aan de universiteit van York (UK). Zij verwierf grote bekendheid door haar boek’ Sletvrees’ (2013) en de documentaires ‘Beperkt houdbaar’ (2007) waarin ze ons confronteert met de consequenties van het huidige schoonheidsideaal; ‘Sunny Side of Sex’ (2011) waarin zij over de wereld reist langs de grenzen van ons denken over seksualiteit, liefde, vrouwelijkheid en het lichaam; en recentelijk ‘Our Colonial Hangover, zwart als roet’, een zoektocht naar de (onbewuste) vooroordelen ten opzichte van huidskleur naar aanleiding van het heftige debat rond de figuur zwarte piet. Esther Porcelijn is theatermaker, dichter en schrijver. Zij was stadsdichter van Tilburg van 2011 tot 2013. Zij studeerde aan de Toneelacademie Maastricht en studeert nu filosofie aan de universiteit van Tilburg. 20.30
Joachim Nieuwland spreekt met Jonathan Wolff en andere sprekers van het middagprogramma.
19
▪ Grote Zaal ▪
20.50
Liederen over de Grote Oorlog – muziek door Gebroeders Bin en Mark van Rhijn
Floris (23) en Sjoerd Bin (28) uit Zeeland vormen het muzikale duo ‘Gebroeders Bin’. De twee broers maken al hun hele leven samen muziek in verschillende bands en settings maar een duo vormen was er nog niet van gekomen, totdat het idee ontstond om een thema-album te schrijven over de Eerste Wereldoorlog. Geïnspireerd door hun bezoeken aan de omgeving van de stad Ieper schreven ze liedjes gebaseerd op dagboeken en getuigenissen uit de Grote Oorlog. De muziek kenmerkt zich door akoestische instrumenten en sluit steeds zo dicht mogelijk aan bij het verhaal dat gezongen wordt: rauw en emotioneel. Mark van Rhijn vult het duo aan op cello. Samen brengen ze meer dan alleen muziek. Ze brengen ons iets dichter bij een generatie die voor een keizer, een vaderland en een kroonprins zich in de afgrond van een loopgravenoorlog stortte. Een ongelijkheid van generaties die immens blijft. Mark van Rhijn studeerde enkele jaren cello aan het Tilburgs conservatorium bij Monique Heidema. Hij studeert nu filosofie aan de universiteit van Tilburg. Hij bespeelt een in bruikleen ter beschikking gesteld instrument uit 1820.
21.30
Afsluiting
Open einde in de serre en het cafégedeelte van De NWE Vorst.
20
Stichting Thomas More (sponsorpagina) Stichting Thomas More vormt een netwerk van studenten, academici en professionals die willen uitstijgen boven de grenzen van hun eigen vak. Velen van hen hebben ontdekt dat de rijke en veelkleurige katholieke traditie kan helpen bij het scherp stellen van de fundamentele vragen waarmee zij in hun persoonlijk, professioneel en maatschappelijk leven worden geconfronteerd. Bijeenkomsten Stichting Thomas More biedt gelegenheid tot open gedachtewisseling, onder meer door algemeen toegankelijke symposia, summerschools en lezingen te organiseren. Daarnaast worden studenten, academici en professionals via een speciale online bijeenkomstenplanner in staat gesteld om elkaar op eigen gelegenheid te treffen. Beurzen Stichting Thomas More biedt een studieprogramma aan gemotiveerde honours studenten die open staan voor vrijmoedige en omvattende gedachtewisseling. Dit programma levert geen studiepunten op, maar er is wel een beurs aan verbonden. Het studieprogramma bestaat onder meer een reis naar Rome en uit zogeheten 'huiskamercolleges', waarin een kleine kring studenten zich onder leiding van een deskundig docent verdiept in een bepaald thema. Leerstoelen Een bijzondere plaats in het netwerk komt toe aan de bijzonder hoogleraren die Stichting Thomas More aan zoveel mogelijk Nederlandse universiteiten benoemt. Deze hoogleraren verzorgen cursussen, colleges en voordrachten die vrij toegankelijk zijn voor studenten van alle faculteiten. De Nieuwsbrief 'More' houdt bursalen, alumni, relaties en sponsoren van Stichting Thomas More op de hoogte van hetgeen in het netwerk zoal speelt. Een abonnement is kosteloos en de online versie is gratis te downloaden. Stichting Thomas More Walpoort 10 5211 DK ‘s-Hertogenbosch www.thomasmore.nl
21
Colofon Dit programmaboekje is gerealiseerd onder de verantwoordelijkheid van het Departement Filosofie van de Universiteit van Tilburg.
Programmacommissie: Filip Buekens Harry Bunt (voorzitter) Matteo Colombo Raymond Corbey Machteld Geuskens Milou Rabelink Rob van de Ven
Organisatiecommissie: Harry Bunt Nicole van Eijndhoven Annette van Gemerden Tiffany Groen John Machielsen Frans van Peperstraten Esther Porcelijn
Omslagontwerp: Geert Piek en Tim van Dijk
Graag bedanken wij onze sponsors, donateurs, bezoekers, sprekers, adverteerders en vrijwilligers voor hun steun.
22
De Dag van de Filosofie 2015 is financieel gesteund door:
23
theater de nwe vorst zaterdag 18 april 12:00 – 22:00 tilburg
