orfoze nieuws
4e jaargang mei 2000
Onder de titel Metamor foze geeft het Bureau voor Conservering van Bibliotheekmateriaal,
9
ondergebracht bij de Koninklijke Bibliotheek, uitvoering aan het Nationaal Programma voor Conservering van Bibliotheekmateriaal, een
Het eerste jaar van deze eeuw is tegelijk het laatste jaar van de eerste
initiatief van het Ministerie van OCenW.
Metamorfozeperiode. Metamorfoze maakt zich op voor minimaal nóg eens in dit nummer:
1 Papierverval op het witte doek
vier jaar. Op 16 maart presenteerde de KB de plannen, zoals die zijn vervat in de subsidieaanvraag die bij het Ministerie van OCenW is ingediend. In deze
The Time Machine
2
nieuwsbrief een verslag. We beginnen met een wat verdere toekomst.
Bijeenkomst Metamorfoze 2 De plannen voor 2001-2004
4 Utopia in het jaar 2000 Het archief van Franc van der Goes (1859-1939)
Papierverval op het witte doek The Time machine ‘Wat hebben jullie gedáán! Duizenden jaren
5
‘Dropped to pieces’
van opbouw en wederopbouw. Jullie hebben
Wells zelf beschreef de scène in 1895 iets
Een leven in 29 doosjes
het laten vergaan! Eeuwenlang zijn mensen
anders: ‘Weldra ontdekte ik dat de bruine
Het archief van Johanna W.A. Naber (1859-1941)
voor hun idealen gestorven! Waarom? Opdat
beschimmelde vodden de vergane resten van
jullie kunnen zwemmen en spelen? Ik ga terug
boeken waren. Zij hadden het lang geleden
6 Metamorfozen Van Petits Metamorphoses en Metamorfoseprent
naar mijn eigen tijd en zal over deze miserabe-
afgelegd [‘dropped to pieces’] en van de druk
le en waardeloze toekomst zwijgen! Maar ik
was geen spoor meer te be kennen. Maar hier
sterf tenminste tussen ménsen!’
en daar lagen nog k romgetrokken planken en gebarsten metalen boeksloten die voor zich-
Dood van een boek Rod Taylor ging behoorlijk tekeer in zijn rol als
6
zelf spraken. Ik werd diep getroffen door de geweldige werkverspilling waarvan deze som-
tijdreiziger die in de toekomst geconfronteerd
bere woestenij van rottend papier getuigde. Ik
Eén miljoen opnames
wordt met volledig verpulverde boeken en
moet bekennen dat ik hoofdzakelijk aan het
Europese aanbesteding voor microverfilming
een vegeterende en lethargische samenleving
wetenschappelijk tijdschrift Philosophical
zonder kennis en dynamiek. En hij legt een
Transactions dacht en aan mijn eigen zeven-
7
niet mis te verstaan verband tussen beide. Hij
tien verhandelingen over de fysische optica.’
doet dat in de speelfilm The Time Machine
In deze vertaling van Lydia Belinfante zoals die
Nieuwe interieurs
onder regie van George Pal (1960) naar het
voorkomt in de Prisma-pocket De tijdmachi-
Werken aan Metamorfoze
beroemde verhaal van H.G. Wells, gepubli-
ne en andere verhalen (1959) is een zin weg-
ceerd in 1895. In de jaren zestig bestond zeker
gelaten. In het origineel staat na de passage
8 Snippers Redactie Dennis Schouten, Ingeborg Verheul met bijdragen van: Barbara de Goederen, Annette Mevis, Huub Sanders Metamorfoze Nieuws issn 1387-084X, verschijnt 3x per jaar Koninklijke Bibliotheek Prins Willem-Alexanderhof 5 Postbus 90407, 2509 lk Den Haag telefoon 070 314 03 73 / 070 314 04 25 fax 070 314 04 27 e-mail
[email protected] website http://www.kb.nl/metamorfoze
in de Verenigde Staten al de nodige bezorgd-
over de planken en de boeksloten: ‘Had I been
heid over het verval van het papier en dit
a literary man I might, perhaps, ha ve morali-
besef was zelfs doorgedrongen in Hollywood.
sed on the futility of all ambition’. Onduidelijk
De scène waarin Taylor uit een stoffige boe-
is waarom deze zin ontbreekt. De Prisma-poc-
kenkast een boek pakt, dat ogenschijnlijk in
kets werden wat omvang betreft aan een vrij
goede staat verkeert, maar dat als hij het ver-
strak regime onderworpen. Niet zelden werd
volgens openslaat in zijn handen volledig uit
er ingekort. Maar het kan ook zijn dat de weg-
elkaar valt, is indringend in beeld gebracht en
lating van deze wat moeilijke zin de leesbaar-
herinnert aan de beroemde foto Death of a
heid moest bevorderen voor het brede publiek
book van Yoichi Okamoto.
waarop de reeks was gericht.
Confrontatie Zoals dat vaak het geval is, wijkt het scenario
dragers daarvan. De wijze waarop The Time Machine werd verfilmd, sloot daarbij aan.
van de speelfilm behoorlijk af van de originele tekst. In de film wordt de confrontatie tussen de ondernemende, naar kennis hongerende
Correctie-robot Dat elektronische media het papier als infor-
hoofdpersoon met de totale onverschilligheid
matiedrager zouden kunnen gaan vervangen,
van de toekomstige aardbewoners breed uitge-
was blijkbaar een concept dat noch in 1895,
meten. Het laten vergaan van de dragers van
noch in 1960 denkbaar was .
die kennis, boeken, neemt hij hen het meest
Toekomstfantasieën komen nooit helemaal los
kwalijk. In het originele verhaal komt deze con-
van de verworvenheden van de eigen tijd.
frontatie helemaal niet voor. In een verlaten
Gedurfd ver ging Isaac Asimov in een verhaal
gebouw vindt de tijdreiziger een oude verval-
uit de jaren vijftig over een robot die perfecte
len bibliotheek, en bij zichzelf bepeinst hij de
correcties kon uitvoeren op een geschreven of
vergankelijkheid van kennis en ambitie. Geheel
gedrukt document. Let wel: een robot, een
in de geest van het fin-de-siècle.
mensachtig stalen gevaarte, dat met pen in de
In de jaren zestig regeerde het positivisme. De
hand kopij corrigeert. De spellingchecker van
wereld werd steeds beter. Wetenschap en tech-
Word is dan wel niet onfeilbaar, maar toch een
niek waren de pijlers waarop de vooruitgang
stuk handiger.
rustte en boeken en tijdschriften waren de
Dennis Schouten
Cover videoband
Bijeenkomst Metamorfoze 2 De plannen voor 2001-2004 Op 16 maart vond in de Koninklijke Biblio-
volle collecties, die inmiddels zijn geïnventari-
volg van het programma. Het lag dan ook
theek in Den Haag een informatiemiddag
seerd en geprioriteerd. Gedrukte boeken uit
voor de hand dat hierop wat nader werd inge-
plaats, die was gewijd aan de plannen voor
de periodes 1840-1869 en 1900-1910 zullen op
gaan. Ingeborg Verheul gaf een overzicht van
Metamorfoze 2001-2004. Deze bijeenkomst
microfilm worden gezet in de KB, de UB
de methodiek die bij deze onderzoeken is
was bestemd voor bibliothecarissen, collectie-
Amsterdam en de UB Utrecht. Verder zullen
gehanteerd.
beheerders, projectleiders en andere belang -
de nog niet verfilmde landelijke dagbladen
stellenden. Zo waren ook vertegenwoordigers
worden aangepakt.
van de Beoordelingscommissie Metamorfoze
Nieuwe onderdelen zijn de conser vering van
en het Nationaal Bibliotheek Fonds aanwezig.
tijdschriften, digitalisering van een selectie
collecties bezit van grote cultuurhistorische
uit het verfilmde materiaal op basis van de
of internationale waarde. De omvangrijke
microfilms en grootschaliger massa-ontzuring.
archieven van de arbeidersbeweging uit
Plannen
Eigen bijdrage
Na een korte inleiding door de directeur-bibliothecaris van de KB, Wim van Drimmelen,
Het IISG is een instelling die zeer veel
binnen- en buitenland hebben zowel op
Subsidie-aanvraag
grond van hun wetenschappelijk belang,
zette projectleider Hans Jansen de plannen
Deze plannen zijn opgenomen in de subsidie-
als de zeer slechte staat waarin ze verke-
voor de komende vier jaar uiteen. De huidige
aanvraag voor de voortzetting van Metamor-
ren, een hoge conserveringsnoodzaak. Huub Sanders, wetenschappelijk
opzet zal worden gehandhaafd en het pro-
foze die de KB bij het Ministerie van OCenW
gramma zal worden uitgebreid met nieuwe
in het kader van de cultuurnota heeft inge-
medewerker collectievorming van het
activiteiten. Er zal worden voortgegaan met
diend. De besluitvorming hierover moet nog
IISG, wees onder andere op een
de conservering van de literaire collecties,
plaatsvinden.
probleem waarmee de instelling
maar daarnaast zal ook een begin worden
De inventariserende onderzoeken naar de cul-
zich geconfronteerd ziet. De con-
gemaak met de conservering van cultuurhis-
tuurhistorische en internationaal waardevolle
servering van de geprioriteerde
torisch belangrijke en internationaal waarde-
collecties zijn van groot belang voor het ver-
collecties van het IISG beloopt vele
2
miljoenen. Het budget voor conservering
eerste keer dat kranten op een dergelijke
Voor meer informatie over het programma:
waarover het IISG kan beschikken, is bij lange
wijze toegankelijk worden gemaakt.
Koninklijke Bibliotheek
na niet voldoende om de eigen bijdrage aan Metamorfozeprojecten te dekken. Deze eigen
Bureau Conservering Bibliotheekmateriaal
Lippenstift
Postbus 90407
bijdrage komt voort uit het uitgangspunt van
Dennis Schouten liet na een kort uitstapje in
Metamorfoze dat de instellingen in principe
de wereld van lippenstift en nagellak, voor-
zelf verantwoordelijk zijn voor de conserve-
beelden zien van ‘voor en na’ bij enkele gecon-
Drs. D. Schouten
ring van hun eigen collecties. Sanders pleitte
serveerde collecties. Vervolgens gaf hij de toe-
(Literaire Collecties)
ervoor dat de overheid de verantwoordelijk-
komstige deelnemers aan het Metamor foze-
telefoon: 070 314 03 73
heid neemt voor het behoud van het totale
programma een aantal praktische tips mee
e-mail:
[email protected]
nationale culturele erfgoed en dergelijke
voor het indienen van projectvoorstellen en
projecten integraal financiert.
het uitvoeren van projecten, op basis van de
Drs. I.A.M. Verheul
ervaringen van de afgelopen jaren.
(Behoud Nederlandse Boekproductie)
The Roaring Twenties
2509 LK Den Haag
De middag werd besloten met een korte
telefoon: 070 314 04 25
Voor de theepauze was er een kort inter-
discussie, waarna de aanwezigen onder het
e-mail:
[email protected]
mezzo waarin een fragment uit de speelfilm
genot van een drankje een en ander nog eens
The Time Machine werd getoond, naar het
konden evalueren.
fax: 070 314 04 27
verhaal van H.G. Wells. In dit fragment werd het gevolg van het papierverval nog eens indringend in beeld gebracht. Na de onderbreking was het de beurt aan Robert van der Zwan, digitaliseringscoördina tor van de KB, die het project The Roaring Twenties presenteerde. Drie Nederlandse kranten uit de jaren twintig zijn op microfilm gezet en vervolgens gedigitaliseerd. Een belangrijke nieuwe ontwikkeling daarbij is de introductie van een zoeksysteem dat de gedigitaliseerde kranten op tekst doorzoekbaar maakt. Het project bevindt zich nog in een teststadium en een aantal problemen moet nog worden geëlimineerd. Niettemin is het de
De collectie Wouters – voor en na Foto’s Casper Cammeraat, Koninklijke Bibliotheek
3
Utopia in het jaar 2000 Het archief van Franc van der Goes (1859-1939)
In de catalogus van de ver koping van de biblio-
re en politieke leven van het Nederland
theek van wijlen Franc van der Goes, die op 20
van 1880 tot 1930.
en 21 februari 1940 moest plaatsvinden, schrijft
In de literatuur stond hij een tijdlang cen-
H. Bovenkerk een kleine biografische schets
traal als redacteur van de Nieuwe Gids,
van de op 5 juni 1939 overledene. In de laatste
een tijdschrift waarmee een nieuwe ge-
alinea zegt hij over Van der Goes’ archief:
neratie schrijvers doorbrak. In de politiek
[het] ‘...heeft zijn bestemming gevonden: als
hoort de niet onbemiddelde Van der Goes
een ongeschonden eenheid zal het voor de
tot de oprichters van de SDAP en daarmee
toekomst bewaard blijven’.
tot de mensen die voor Nederland een stroming introduceren die tot en met de
Per rijnaak naar de zoutmijnen Zo doodnormaal als deze zin klinkt voor
dag van vandaag een zware stempel drukt op de inrichting van de maatschappij.
iemand die, als hij wil, zo naar de kast kan
Beide bewegingen wekten toen schrik en
lopen en een portefeuille uit de bijna veertien
afschuw bij de gevestigde literaire en
meter van dit archief kan pakken, zo onwaar-
maatschappelijke orde.
schijnlijk is het eigenlijk als je er even bij stilstaat. Want 78 dagen na de verkoping (1940
Een ‘heer’ in de gevangenis
was een schrikkeljaar) viel de Wehrmacht
Een doorkijkje in die gevoelens laten de
Nederland binnen, werd het Internationaal
gebeurtenissen in 1886 zien, toen Van der
Collectie IISG, Amsterdam
Instituut voor Sociale Geschiedenis, de
Goes door zijn collega-beurshandelaren van
bestemming waar in het citaat sprake van is,
de beurs werd ‘afgedrongen’ nadat hij het
geplaatst. Uiteindelijk stelde de SDAP hem
snel daarna door de Sicherheitsdienst gesloten
had opgenomen voor Domela Nieuwenhuis.
teleur en raakte hij betrokken bij ‘klein links’
en weer vier jaar later werd het archief per
Hetzelfde gebeurde zes jaar later, waarna Van
van de jaren dertig. Hij was een tijd actief in
rijnaak naar Duitsland afgevoerd. Na mei 1945
der Goes de beurshandel voor gezien hield.
nu vergeten partijen als RSAP, OSP en BRS.
hielden de geruchten aan dat dit materiaal in
Langzaam raakte hij uit goeden doen en
De literaire Van der Goes
Polen kon zijn en inderdaad, in 1956 kwam het
moest hij in zijn onderhoud voorzien door
archief van Van der Goes tezamen met dat
lezingen, voordrachten en artikelen.
Als Frank Martalis en Floris van Wheele
van de SDAP terug uit Polen, waar het onder
Maar een ‘heer’ bleef hij. In alle herinneringen
loopt Van der Goes rond in de Nederlandse
meer in een zoutmijn opgeslagen was
aan hem wordt dat aspect genoemd. Een heer
literatuur. In respectievelijk de romans
geweest.
die in 1903 een maand in de gevangenis
Barthold Meryan (1897) van Cornélie
Dat het nu als eerste archief van het IISG in
belandde omdat hij de opstandige arbeiders
Huygens en Vincent Haman (1898) van
het literaire deel van het Metamor fozeproject
had opgeroepen ‘in de goede richting te schie-
Willem Paap komen we hem zo tegen. Het is
kan worden aangepakt is een gelukkige
ten’. Een geletterde die door het gedegen en
goed te weten dat beide boe ken door het tra-
omstandigheid en welverdiend voor een
‘letterlijk’ uitgeven van teksten de arbeiders
ject ‘Behoud Nederlandse Boekproductie’
archief met een dergelijk verleden.
wilde opvoeden tot het socialisme. Zo vertaal-
inderdaad behouden zijn.
de hij het eerste deel van Marx’ Kapitaal en
Het behoud van het archief Van der Goes
het Kommunistisch Manifest. Hij was een
scheen lange tijd utopisch. Nu is het daarente-
Er zijn figuren die soms meer nog om de
onvermoeibaar ijveraar voor de gedachtenis
gen erg concreet. Honderdtienduizend velle-
plaats die zij in een tijdperk innemen centraal
van Multatuli. En behalve dat, was hij ook nog
tjes papier worden op microfilm gezet en verpakt in zuurvrij materiaal. Dat het dit jaar
Schrik en afschuw
zijn, dan om hun oorspronkelijke bijdrage
eens toneelcriticus, privaat-docent in de socia-
eraan. Arthur Lehning in de Europese avant-
listische economie aan de Universiteit van
plaatsvindt, is een aardige bijkomstigheid voor
garde van de jaren twintig en dertig van de
Amsterdam, en onder meer redacteur van
de herinnering aan de man die Bellamy´s uto-
20ste eeuw, Victor van Vriesland in de Neder-
de Nieuwe Tijd en het Volk.
pische roman Looking Backward vertaalde en
landse literatuur van de jaren veertig en vijftig
Deze veelzijdige figuur heeft zich binnen het
de titel meegaf In het jaar 2000.
van dezelfde eeuw, Van der Goes in het literai-
Nederlands socialisme altijd aan de linkerkant
Huub Sanders
4
Een leven in 29 doosjes Het archief van Johanna W.A. Naber (1859-1941)
Op 27 maart jongstleden werd bij het Inter-
werd thuis over uiteenlopende onderwerpen
rest van haar leven was ze vervolgens actief
nationaal Informatiecentrum en Archief voor
gedebatteerd. Johanna Naber werd dus
in de vrouwenbeweging, onder meer als
de Vrouwenbeweging (IIAV) te Amsterdam
historica en schrijfster door zelfstudie.
bestuurslid van de Wereldbond voor Vrouwen-
een doos bezorgd met daarin weer 29 doosjes met rolfilms: het archief van Johanna Naber.
kiesrecht (1904-1907) en als voorzitster van de
Vrouwen op de voorgrond
Nationale Vrouwenraad van Nederland (1917-
Een onwerkelijke aanblik: een bewogen
Haar oeuvre omvat ruim 40 boe ken en meer
1922). Zij overleed op 30 mei 1941 te Den
geschiedenis en zoveel kleur, verpakt in haast
dan 300 artikelen. De onderwerpen variëren
Haag.
steriel aandoende witte doosjes.
van de geschiedenis van Nederland tijdens de Franse inlijving, tot die van de vrouwenbewe-
Wie was Johanna Naber?
Haar archief
ging. Een groot deel van Nabers werk is bio-
In 1935 was Naber één van de oprichtsters
Johanna Wilhelmina Antoinette Naber werd
grafisch: het leven en streven van Frederika
van het Internationaal Archief voor de
geboren op 25 maart 1859 te Haarlem. Zij
Bremer, Jeltje de Bosch Kemper, Florence
Vrouwenbeweging. Natuurlijk was het haar
volgde de HBS voor meisjes (1873-1876) te
Nightingale, Elizabeth Fry, Betje Wolff en
bedoeling dat haar eigen archief in het IAV
Amsterdam. In 1877 behaalde ze de akte voor
Aagje Deken, en nog tientallen andere vrou-
zou worden ondergebracht; dat liet ze ook in
hulponderwijzeres met een aantekening voor
wen werden door haar beschreven. Naber
haar testament vastleggen. Maar de geschie-
Frans en in 1878 voor Engels. Vanaf september
genoot van de studie van documenten. Als
denis liep anders. Op 12 juli 1940 verzegelde
1885 bezocht ze de Rijksschool voor Kunst-
historica streefde ze naar de maatschappelijke
de Duitse bezetter de lokalen van het IAV en
nijverheid in het Amsterdamse Rijksmuseum.
erkenning van vrouwen, door hen consequent
voerde enkele dagen later de gehele collectie
Zowel Johanna als haar zuster mochten van
in haar geschiedverhalen op de voorgrond te
weg. Naber veranderde haar testament en
hun vader niet aan de universiteit studeren, in
plaatsen.
liet al haar materiaal na aan haar neef. Haar
tegenstelling tot hun broers. Wilde Johanna in
In 1898 was Naber als redactrice van het blad
archief berustte daarom van juni 1941 tot
de universiteitsbibliotheek werken, dan moest
Vrouwenarbeid betrokken bij de Nationale
oktober 1994 bij de Stichting Familie-Genoot-
ze gechaperonneerd worden. Wel stimuleer-
Tentoonstelling van Vrouwenarbeid. Wat ze
schap Naber te Bilthoven: circa 800 brieven
den haar ouders haar om veel te lezen en
daar zag en hoorde, raakte haar intens. De
en kaartjes, veelal opgeborgen in de boeken die ze zelf had gepubliceerd, brochures, knipsels van artikelen van en over haar, stukken betreffende haar activiteiten in de vrouwenbe-
Collectie IIAV, Amsterdam
weging en de viering van haar verjaardagen. Sinds eind 1994 is, dankzij de bemiddeling van de historica Maria Grever, Nabers archief dan eindelijk op de plek waar ze het oorspronkelijk had willen hebben, het IIAV. En nu is het bovendien ook goed geconserveerd dankzij Metamorfoze. Johanna Naber zou er trots op zijn geweest. Annette Mevis Voor meer over Naber zie: Maria Gr ever, De strijd tegen de stilte. Johanna Naber (1859-1941) en de vrouwenstem in geschiedenis (Hilversum 1994). Voor informatie over het IIAV zie: http://www.iiav.nl
5
Metamorfozen
Van Petits Metamorphoses en Metamorfoseprent
Foto: Casper Cammeraat,
Met enige regelmaat
speelden ze krijgertje
wordt de redactie
Koninklijke Bibliotheek
in het bos.’ Dat kon
getipt voor de rubriek
dan spannend gemixt
verkregen. De populariteit van de
Metamorfozen. Deze
worden met de verha-
harlequinade begon in Engeland
keer geen boek maar een
len over de dappere rid-
spelletje. Volgens de bruik-
der, de avontuurlijke dinosaurus, de superstoere
toen Robert Sayer, boekhandelaar en uitgever te Londen, vanaf 1765
lener: ‘gekregen van een
maar de kaartjes zijn duidelijk
vriend bij gelegenheid van een ver-
onlangs gereproduceerd.
jaardag. Vermoedelijk gekocht bij
Het deed mij denken aan een boek
de roekeloze olifant.
lotgevallen van een clown uit het
de Bijenkorf, ongeveer een jaar of
dat ik als kind altijd bij mijn groot-
Een dergelijk beweegbaar prenten-
toen populaire Commedia dell’Arte-
cowboy, de duizelige astronaut of
een serie in de handel bracht. De oudste turn-up books toonde de
tien geleden’.
ouders las: Vertel ’s iets geks:
boek wordt ook wel turn-up boek
achtig volkstheater, waaraan de
Het is een doosje van 7 bij 10,5 cm,
1001 verhalen om zelf te maken.
of harlequinade genoemd. ‘In een
harlequinade zijn naam ontleent.’ 1
gevuld met twintig in stukken
Geïllustreerd door Adrina Zanaza-
harlequinade is een aantal prenten
Een voorloper van de turn-up
geknipte dames. Alles bij elkaar
nian en verschenen in 1966.
in boekvorm gebundeld. De pren-
boeken is de vouwprent, ook wel
twintig kaartjes met dameshoof-
Uitgave Hema/Classics Nederland.
ten zijn in twee of meer stroken
genoemd: Metamorfoseprent.
den, twintig kaartjes met dameslij-
Dit boek in spiraalband bestond
meestal haaks op de rug doorge-
En zo bespreken we in deze rubrie k
ven en twintig kaartjes met dames-
uit zes pagina’s met verhaaltjes,
sneden, zodat de bladen in gedeel-
toch nog een Metamorfoze-boek. Al
benen. Goed voor twintig dames in
verknipt in zeven delen. Het eerste
ten kunnen worden omgeslagen.
betreft het deze keer geen boektitel
8.000 variaties. Het doosje draagt
verhaaltje luidde: ‘Er was eens een
De afbeeldingen zijn zo gedrukt dat
maar een genre.
de titel: Petits Metamorphoses/
vrolijke jager/Die peddelde in een
gedeelten van de bovenliggende
Ingeborg Verheul
Kleine Metamorphosen/Little
wiebelige kano/Over een diepblau-
prenten netjes combineren met
metamorphoses, maar verraadt
we tropische rivier/Naar een som-
onderliggende prentdelen. Bij het
1 - Uit: Aernout Borms, ‘Beweegbare
verder niets over de herkomst.
ber groen oerwoud/Waar een krik-
bladeren transformeren de afbeel-
prentenboeken’, in: De Boekenwereld 12
Geen impressum te bekennen. Het
kemikkige krokodil/Net visjes voor
dingen en wordt met een gering
(April 1996) 4, p. 211-221.
doosje lijkt nog redelijk authentiek,
het diner zat te vangen/En toen
aantal prenten een grote variëteit
Eén miljoen opnames Cartoon uit Het geval Flater (Guust-album,
Europese aanbesteding voor microverfilming
nr. 9), Sittard/Brussel, Dupuis, 1971
Tijdrovende klus
gemaakt is, dus werd het traject begeleid door
Op maandag 27 maart tekenden de Koninklijke
een terzake kundig bureau. Ondanks deze des-
Bibliotheek en Microformat Systems een con-
kundige hulp blijft het een tijdrovende klus,
tract voor de microverfilming van landelijke
met name vanwege de gestelde minimumter -
dagbladen.
mijnen.
Het krantenproject was begin 1998 al gestart met de bibliografische voorbereidingen: het
Inschrijvingen
controleren van de dagbladen op papierkwali-
Hoe gaat een geslaagde procedure in zijn werk?
teit en volledigheid, en waar nodig het zoeken
Men beginne met de Publicatie: het plaatsen
van aanvullingen. Omdat het uiteindelijk om
van een oproep tot inschrijving in het Publica-
ongeveer één miljoen 35 mm-opnames zou
tieblad van de Europese Gemeenschappen
gaan, werd een Europese aanbestedingsproce-
(http://ted.eur-op.eu.int). Geïnteresseerde
dure opgestart.
bedrijven vragen naar aanleiding hiervan de
Nu hadden collega’s in Brussel en Londen de
Brochure aan. Dit is geen fraaie kleurenfolder,
ervaring dat een vormfout gemakkelijk
maar een informatief stuk waarin de potentiële
6
aanbieder alle relevante praktische informatie vindt: een omschrijving van de opdracht inclusief eventuele technische specificaties, hoe
Nieuwe interieurs Werken aan Metamorfoze
men zich inschrijft, aan welke eisen de inschrijving moet voldoen, hoe er geselecteerd zal
Het project Behoud Nederlandse Boekproductie wordt uitgevoerd in drie biblio-
worden en natuurlijk wanneer de inschrijving
theken: de Koninklijke Bibliotheek, de Universiteitsbibliotheek van Amsterdam
binnen moet zijn. Voor de verfilming van de
(UvA) en de Universiteitsbibliotheek Utrecht. Het afgelopen half jaar hebben de
kranten hadden bedrijven uit Duitsland, België,
projectmedewerkers op alledrie de lokaties hun intrek genomen in een nieuwe
Groot-Brittannië en Nederland belangstelling.
behuizing. Werken aan Metamorfoze in beeld.
Offertes Als de inschrijvingstermijn gesloten is, sluit de
De Metamorfoze-medewerkers
selectiecommissie zich een of meer dagen op
van de KB zijn gehuisvest op de
in een kamer en beoordeelt de inschrijvingen
vierde verdieping van het D-blok
volgens de aangegeven normen. Vaak wordt er
van het KB-gebouw waar ook de
in de eerste selectieronde vooral gekeken naar
fotografen, de microverfilmers,
de gezondheid van de bedrijven.
de digitaliseerders en de conserve-
De beste inschrijvers (minimaal vijf) worden
ringsafdeling te vinden zijn. Op de
uitgenodigd een offerte uit te brengen. De
foto v.l.n.r. Sophia Pauk (selectie
Offerteaanvraag beschrijft de eisen waaraan
voor ontzuring), Wouter van der
de offerte moet voldoen, en bevat opnieuw
Weiden (BNB), Ron Kenter
een beschrijving van de beoordelingsmethode.
(Literaire Collecties-Kinderboeken).
Voor het krantenproject wogen een goede
Foto Jos Uljee, Koninklijke
planning en kwaliteit van de verfilming heel
Bibliotheek.
zwaar. Testfilms vormden dan ook een belangrijk onderdeel van de aanbieding. Om realistische offertes te verkrijgen werd een Pre-bid
De Metamorfoze-medewerkers
Meeting georganiseerd. Hier konden de bedrij-
van de UB Amsterdam zijn gehuis-
ven vragen stellen, een inschatting maken van
vest in de ronde ruimte, grenzend
de hoeveelheid en kwaliteit van de te verfil-
aan de voormalige leeszaal van
men dagbladen, en het gelijkwaardige test -
Bibliografische Informatie. Op de
materiaal meenemen. Om objectiviteit van de
foto v.l.n.r. Elly Vonk (Literaire
filmbeoordelaar te waarborgen, moesten de
Collecties), Gerard Hallie (BNB).
testfilms worden ingeleverd bij een notaris, die
Foto Monique Kooijmans, UB
ze anonimiseerde.
Amsterdam.
Uitkomst Na wederom een dag eenzame opsluiting stelde de beoordelingscommissie vast welke leverancier de beste offerte had ingediend. Wij gebruikten hiervoor een rekenmodel. De notaris maakte vervolgens bekend welke aanbieder
De Metamorfoze-medewerkers
bij welke films hoorde, waarop ook de score
van de UB Utrecht zijn gehuisvest
voor de testfilms aan de bedrijven gekoppeld
in de oude kapel, onderdeel van
konden worden. De opdracht bleek naar
het magazijn van de UB. Op de
Microformat Systems te gaan.
foto v.l.n.r. Coen v/d Stappen,
Niet alle hier beschreven stappen zijn verplicht
Henny Snellenberg (beide BNB).
of voor elke opdracht relevant, maar in ons
Foto Geert Maas, UB Utrecht.
geval is het een prettige methode gebleken om tot een zorgvuldige selectie te komen. Barbara de Goederen
7
Snippers
Personalia •Annette Mevis is archivaris van het IIAV te Amsterdam.
Afgeronde projecten Literaire Collecties
Bundesländer op het gebied van
niet missen. Als een van de groot-
•Huub Sanders is wetenschappelijk
conservering te verbeteren.
ste ondernemingen op het gebied
medewerker collectievorming van het
In dit laatste jaar van Metamorfoze
Hoewel er in Duisland de afgelo -
van e-commerce noemde Delbeke
IISG te Amsterdam.
moeten eigenlijk alle projecten uit
pen jaren behoorlijk wat microver-
Amazon.com. En wat verkoopt
•Barbara de Goederen is projectleider
de periode 1997-2000 worden afge-
filmingsprojecten zijn uitgevoerd,
Amazon.com? Boeken. Boeken van
van het Metamorfoze Krantenproject.
rond. Dat is natuurlijk onmogelijk:
met name door bibliotheken in
papier.
er zijn projecten die pas dit jaar
Bayern, Brandenburg, NordRhein-
starten en ook andere, meestal
WestFalen en Sachsen, ontbreekt
Potlood
beeldrecht van de afbeeldingen te rege-
omvangrijke projecten, lopen nog
het er aan een landelijke aanpak
Het Metamorfoze-potlood is een
len volgens de wettelijke bepalingen.
door. Maar we hebben een goede
zoals wij die kennen met Meta-
echte Bruynzeel: gemaakt van
Degenen die niettemin menen alsnog
start gemaakt: in het eerste kwar-
morfoze: met landelijke richtlijnen,
Californisch cederhout (dus vrien-
zekere rechten te kunnen doen gelden,
taal van 2000 zijn inmiddels
een centraal coördinerend bureau
delijk voor de tropische regenwou-
wordt verzocht zich tot de redactie te
alweer zeven projecten voltooid.
en een eigen gezicht dankzij de
den), lood- en gifvrij (dus het vol-
wenden.
Van het Letterkundig Museum de
Metamorfoze-huisstijl. In een tien-
doet aan de Wet op het Speel-
collecties Herman Heijermans en
tal presentaties werd aandacht
goedbesluit en de NEN 71-3- norm),
Frans Coenen, het project Kleuren-
besteed aan diverse afgeronde en
17,5 centimeter lang, HB-hard en
De redactie heeft er naar gestreefd
verfilming Oude Prentenboeken
nog lopende conserveringsprojec-
verschenen in een gelimiteerde
Doos van Jansen & Wijsmuller
en de Leopoldcollectie van de Ge-
ten, aan de financiering van deze
oplage, dus erg gewild.
Foto Casper Cammeraat, Koninklijke
meentebibliotheek Rotterdam, de
projecten en aan de publicitaire
Wist u overigens dat het gemid-
Bibliotheek
Wilma-collectie van de Bibliotheek
mogelijkheden rond conservering.
delde potlood goed is voor een
Apeldoorn en het archief Ver Huell
De bijdragen van Hans Jansen en
lijn van 56 kilometer?
in het Gemeentearchief Arnhem.
Ingeborg Verheul over de selectie,
Meer informatie bij het BCB.
Een groot project, de conservering
financiering en publiciteit van
van de Bibleteek Selskip van de
Metamorfoze werden met inte-
Provinsjale Biblioteek Fryslân, kon
resse aanhoord.
Goed verpakt
in april worden afgerond.
Sinds kort zijn er enkele alternatieBrussel
ven voor de beruchte Tyvek zakken
Tijdens het seminarie in de aula
die bij een aantal Metamor foze-
Metamorfoze Internationaal
van de KB Brussel, luisterden circa
projecten worden gebruikt voor de
De afgelopen maanden presen-
50 deelnemers naar voordrachten
verantwoorde opslag van verfilm-
teerde het BCB bij twee gelegenhe- van onder andere Marie-Lise
de boeken.
den het Metamorfozeprogramma
Tsagouria over de conserverings-
De UB Utrecht heeft vorig jaar
in het buitenland. Op 22 feburari
problematiek in de Bibliothèque
een machine aangeschaft
bij de Round Table zur Bestands-
Nationale de France en Jan
die dozen op maat maakt,
erhaltung in de Staatsbibliothek
Roegiers over aanschaf, conserve-
onder andere voor de
in Berlijn en op 31 maart bij het
ring en deselectie in de Universi -
boeken die in het
seminarie Collectievorming en
teitsbibliotheek van Leuven.
kader van het BNB-
Preservering in de Koninklijke
Dennis Schouten liet zien hoe het
project worden verwerkt.
strakke selectieschema voor de
Elk boek wordt elektronisch de
conservering van het door verzu-
maat genomen en vervolgens
Bibliotheek in Brussel. Berlijn
ring bedreigde papieren erfgoed in
wordt een snijapparaat aange-
De Round Table vond plaats in de
Nederland tot een praktisch uit-
stuurd, dat uit grote platen karton
Rudolf Höcker-Saal in het oude
voerbaar programma heeft geleid.
dozen snijdt, die dan nog slechts in
een goede oplossing voor boeken
gebouw van de Staatsbibliotheek
Afsluitend vuurwerk was er van
elkaar gevouwen moeten worden.
die de beheerders niet definitief
en kan worden dichtgeklikt. Dit is
(te vinden Unter den Linden) en
Peter Delbeke met een stevige
De apparatuur is instelbaar op
en geheel aan het oog willen ont-
werd bijgewoond door ruim 35
oproep om bij aanschaf en conser -
diverse typen dozen.
trekken, bijvoorbeeld omdat ze
bibliothecarissen en vertegenwoor-
vering vooral de gebruiker in het
Door de firma Jansen & Wijs -
voor tentoonstellingsdoeleinden
digers van diverse Duitse ministe-
oog te houden en van de boemel-
muller is in overleg met het BCB
nog wel eens uit de kast komen. Het gaat hier vaak om specifie ke
ries. De bijeenkomst was georgani-
trein van ad-hoc beleid o ver te
een doos ontwikkeld, waarin een
seerd door de Deutsche Forschungs-
stappen op de digitale TGV van het
aantal boeken naast elkaar op de
collecties bijzondere drukken.
Gemeinschaft (DFG) om de samen-
World Wide Web. E-commerce zal
planken kan worden geplaatst.
Beide typen dozen voldoen aan de
werking tussen de verschillende
zijn impact op de publieke sector
De doos opent naar de voorzijde
conserveringsnormen.
8
