The Flemish Climate Policy Plan

The Flemish Climate Policy Plan

20

THE CLIMATE IS CHANGING ARE YOU CHANGING TOO?

06 12

Het Vlaams Klimaatbeleidsplan

20 0612

The climate is changing. Are you changing too? The Flemish Climate Policy Plan 2006 - 2012

1

Colophon Composition Vlaamse overheid Departement Leefmilieu, Natuur en Energie Afdeling Lucht, Hinder, Risicobeheer, Milieu & Gezondheid Dienst Lucht en Klimaat Publisher Jean-Pierre Heirman Vlaamse overheid Department Leefmilieu, Natuur & Energie Koning Albert II-laan 20, bus 8 1000 Brussel Registration number D\2007\3241\004 Publication date October 2006 You can order this plan The Flemish Infoline on 1700 or Vlaamse overheid Department Leefmilieu, Natuur en Energie Afdeling Lucht, Hinder, Risicobeheer, Milieu & Gezondheid Dienst Lucht en Klimaat Koning Albert II-laan 20, bus 8 1000 Brussel http:// www.vlaanderen.be/lucht - www.vlaanderen.be/klimaatconferentie [email protected] - [email protected] Print This edition was printed on 50% post-consumer recycled paper, chlorine-free and without optical bleaching Final editing & Coordination Eco Consult Milieucommunicatie bvba www.ecoconsult.be Concept, lay-out & illustrations Pimiento grafische communicatie Afterimage

2

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

Foreword Global warming increasing impacts are almostdaarvan daily news. According De opwarming vanand de its aarde en de toenemende gevolgen zijn bijna dagelijkstoinvarious het nieuws. De strijd tegen de klimaatverandering wetenschappers dan ook één van de scientists, combating climate changeis isvolgens one ofverschillende the most important environmental challenges belangrijkste milieu-uitdagingen waar we met de mensheid voor staan. Broeikasgassen die het gevolg humanity is facing today. Greenhouse gases resulting from human activities such as fossil fuel zijn van menselijke activiteiten, zoals de verbranding van fossiele brandstoffen, leveren immers een combustion have an important contribution to global warming. belangrijke bijdrage tot deze versnelde opwarming.

We therefore have a common responsibility in limiting the greenhouse gas effect and its posWe hebben dan ook de gemeenschappelijke verantwoordelijkheid omthe hetratification broeikasgaseffect de sible consequences. Meeting the reduction targets arising from of theenKyoto mogelijke gevolgen ervan beperken. step Het nakomen de reductiedoelstellingen voortvloeien Protocol is the first, butteimportant towards van a long-term climate policy. die Flanders will uit de ondertekening van het Protocol van Kyoto, vormen een eerste maar belangrijke stap in een meet its Kyoto targets with the implementation of the 2006 - 2012 Flemish Climate Policy klimaatpolitiek op lange termijn. Door de uitvoering van het Vlaamse Klimaatbeleidsplan 2006 - 2012 Plan. This means that during the period 2008 - 2012, our greenhouse gas emissions on averzal Vlaanderen haar Kyotodoelstelling realiseren. Dit betekent dat onze broeikasgasuitstoot in de periage will be 5.2% lower than the 1990 emissions. ode 2008 - 2012 gemiddeld 5,2% lager zal liggen dan de uitstoot in 1990.

This Flemish Climate Policy Plan is based on a number of important principles. The consultaEen aantal belangrijke principes liggen aan de basis van dit Vlaamse Klimaatbeleidsplan. Het overleg tions in the Flemish Climate Conference aimed, inter alia, at creating the necessary social binnen de Vlaamse Klimaatconferentie had ondermeer de nodige maatschappelijke steun voor het support for the plan. In order to meet ambitious targets, the contribution from every sector plan tot doel. Om de ambitieuze doelstellingen te realiseren is de bijdrage van alle sectoren in de in society is needed in combating climate change. The plan therefore provides measures for samenleving nodig in de strijd tegen de klimaatverandering. Het plan bevat dan ook maatregelen voor each of these sectors. The government wants to take the lead in climate policy by setting an elk van hen. De overheid wil alvast door zelf het voorbeeld te geven, een voortrekkersrol spelen in example. het klimaatbeleid. Flanders resolutely wants to take the path towards a low-carbon society. Therefore a lot of Vlaanderen wil resoluut de weg inslaan van de evolutie naar een koolstofarme samenleving.Veel aanattention devoted tohet reducing the use energy by the different and tomaatschapthe use of dacht gaat is dan ook naar terugdringen vanofhet energieverbruik door desectors verschillende renewable energy. en Innovation and van research play a crucial in theen long term achievement pelijke doelgroepen naar de inzet hernieuwbare energie.role Innovatie onderzoek spelen een of this path. innovative instruments willopallow Flanders to meet its Kyoto target at an rol inThese de effectieve realisatie van dit pad de langere termijn. cruciale acceptable social and instrumenten economic cost. Door deze innovatieve kan Vlaanderen haar Kyoto-doelstelling tegen een aanvaardbare maatschappelijke en economische kost realiseren.

Our climate is changing, but are you changing too? After all, we must respond to the climate challenge together. Ons klimaat verandert, maar verandert u ook? De klimaatuitdaging moeten we immers gezamenlijk aangaan! Kris PEETERS

Flemish Minister of Public Works, Energy Environment and Nature

3

Index SUMMARY FOR POLICY MAKERS 1

THE NEED FOR CLIMATE POLICY

10

2

CLIMATE POLICY AT MANY LEVELS

15

3

THE CHALLENGE FOR FLANDERS

25

4

THE FLEMISH POLICY FRAMEWORK

31

5

THE FLEMISH RESPONSE TO THE REDUCTION CHALLENGE

38

5.1

Towards climate friendly and sustainable mobility in Flanders

40

5.2

Rational energy use in buildings

52

5.3

Towards a sustainable and low carbon energy supply

62

5.4

The Flemish industry and climate policy:

6

7

a result-oriented equilibrum exercise

68

5.5

Sustainable agriculture and forestry

74

5.6

Research and Innovation

81

5.7

Raising awareness means prevention

85

5.8

The use of flexibility mechanisms

94

5.9

Adaptation

99

5.10

The government has an exemplary role

102

5.11

The impact of the Flemish climate policy

108

THE (FLEMISH) POST - 2012 CLIMATE POLICY

111

6.1

The international political process

111

6.2

Establishing the Belgian position

113

6.3

The Flemish preparation

114

FINANCING THE FLEMISH CLIMATE POLICY

118

7.1

Required budget and personnel

118

7.2

The financing mechanisms

119

7.3

Cost efficiency

120

7.4

The financial obligation arising from the Climate Convention and the Kyoto Protocol

GLOSSARY

4

5

120 121

20 06120612 20

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan Het Vlaams Klimaatbeleidsplan

daag hebben immers gevolgen voor de hele levensduur van het gebouw. Het beleid voor gebouwen richt zich daarom op rationeel energiegebruik (REG). Dit beleid wordt gevoerd met behulp van een De vinden Thevogels birds really aantal type-instrumenten. De energieprestatieregelgeving legt eisen op heel aancars nieuwbouw en grondige onze vliegerauto leuk. like our kite-flying renovatie, zowel voor residentiële als tertiaire gebouwen. Bijkomend zal de overheid natuurlijke en hernieuwbare koeling stimuleren en de eisen met betrekking tot het onderhoud van verwarmingsketels uitbreiden.Voor sociale woningen worden specifieke REG-richtlijnen opgesteld. Een tweede type-instrument dat de overheid zal inzetten zijn de adviesgerichte stimuli. Het gaat hier dan om de erkenning van energiedeskundigen, het invoeren van een energieprestatiecertificaat voor bestaande gebouwen en het stimuleren van REG bij kansarmen. De overheid zal financiële stimuli geven via de netbeheerders en voor het versneld moderniseren van schoolinfrastructuur.Tenslotte zal de overheid onderzoek verrichten onder meer naar de mogelijke instrumenten voor de verbetering van de energieprestatie van bestaande woningen. De sector van de gebouwen levert hiermee een gemiddelde bijdrage van 2,5 Mton CO2-eq per jaar in de emissiereductie.

Energy Het energieverbruik voor de productie van elektriciteit en warmte (exclusief gebouwenverwarming) nam in 2004 21% van de totale Vlaamse uitstoot van broeikasgassen voor zijn rekening. Sinds 1990 is er een toename van 5% bij de emissies in de sector van de elektriciteitsvoorziening. Het Vlaams klimaatbeleid wil deze trend ombuigen. De realisatie van de doelstellingen voor groene stroom en warmtekrachtkoppeling (WKK) en de toewijzing van emissierechten aan de elektriciteitssector moeten hiervoor zorgen.uit Hiermee de sector vanClimate de elektriciteitsproductie eenprogress bijdrage van De lessen en uitdagingen het Klimaatbeleidsplan 2002 - 2005 en de voortgangsrapporten The lessons and challenges ofVlaams therealiseert 2002-2005 Flemish Policy Plan and the gemiddeld 5,8 Mton CO -eq per jaar voor de Kyoto-doelstelling. 2 voor dit zijn belangrijke bouwstenen tweede Klimaatbeleidsplan (VKP),Policy zowel Plan procesmatig reports are important building blocks forVlaams this second Flemish Climate (FCPP),

Summary for policy makers Background

als inhoudelijk. een nieuwe nodig, op basis breed draagvlak, een both in terms Er of was process and in vorm termsvan ofbeleid content. A new typevan of een policy making was om needed, Industry maatschappelijk verreikende beleidsuitdaging, zoals de strijd tegen de klimaatverandering, te kunnen based on a broad support, in order to be able to meet a socially far-reaching policy challenge, aangaan. such as combating climate change. De uitstoot van broeikasgassen door de industrie (inclusief raffinaderijen en cokes) daalde tusDe organisatie van of de Vlaamse Klimaatconferentie is hieriniseen belangrijke stap meteen ookateen The organisation the Flemish Climate bedrijven Conference important stepen this, and sen 1990 en 2004 met 9,5%. De betrokken moetenanhun inspanningen ininhet kader vanthe de belangrijke bouwsteen van het nieuwe Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 2012. Hiervoor analyseerden same time an important building block for the new 2006-2012 Flemish Climate Policy Plan. Vlaamse Kyoto-doelstelling voortzetten terwijl ze tegelijkertijd hun concurrentiepositie moeten de relevante beleidsdomeinen in de Taskforce Klimaatbeleid in opdracht van de Vlaamse For this purpose, Flemish charged all relevant policy areas ineen theRegering Climatede behouden of waarthe mogelijk zelfsGovernment verbeteren. Het VKP 2006 - 2012 voorziet daarom aantal eindaanbevelingen van deze conferentie. Policy Taskforce theStreefdoelen final recommendations of this maatregelen voortodeanalyse industrie. van conference. een efficiënt gebruik van energie zijn het verhogen Het resultaat is een strategisch beleidsplan met acties in alle relevante Vlaamse bevoegdheidsdomeiop vastgelegde niveaus enpolicy het terugdringen van de uitstoot van lachgas door de chemische industrie. The result is a strategic plan with actions for all relevant Flemish competence areas. nen. Verder moeten de F-gasemissies naar omlaag. Ook een financiële tegemoetkoming voor de sector is via de ecologiepremie voorzien. Deze maatregelen zorgen samen voor een emissiereductie van 4,8 Mton CO2-eq per jaar.

The challenge for Flanders Agriculture and forestry

Het Vlaams Climate Klimaatbeleidsplan omvat de volledigethe Kyoto-periode - 2012). Het VKP The Thenieuwe new Flemish Policy Plan encompasses entire Kyoto(2008 period (2008 - 2012). 2006--2012 2012hanteert FCCP uses the average emissions the Kyoto period a reference. Ac2006 de gemiddelde uitstoot tijdensduring de Kyoto-periode (2008 - as 2012) als referentieDe uitstoot van broeikasgassen door de landbouw is sinds 1990 gedaald, voornamelijk door de daling cording to the sharing agreement, Flanders must itsinyearly emissions punt.Volgens hetnational nationaleburden lastenverdelingsakkoord moet Vlaanderen zijnreduce emissies de periode 2008 van de veestapel. Deze sector was in 2004 verantwoordelijk voor 10% van de Vlaamse broeikasgasuitby an average of 5.2% during the period 2008 2012, compared to those of 1990. In absolute - 2012 met gemiddeld 5,2% verminderen tegenover die van 1990. In absolute cijfers betekent dit een stoot. Het VKP 2006 - 2012 voorziet een verdere vermindering via CO2-besparing in de glastuinbouw, figures, this a reduction the emissions to an83.436 average 83,436 kton CO2-eq per year beperking vanmeans de uitstoot in deze of periode tot gemiddeld ktonofCO jaar. 2-eq per de productie van hernieuwbare energie en biobrandstoffen, de afstemming met het mestbeleid en de during this period. In een scenario zonder klimaatbeleidDe zouden Vlaamse broeikasgasemissies met 18%1 toenemen verdere realisatie van bebossingen. sectorderealiseert met deze maatregelen bijna Mton CO In the absence of climate policy, the Flemish greenhouse gas emissions would increase by2-eq 18% tegenover die van 1990 en een niveau bereiken van iets meer dan 105,6 Mton CO 2-eq. De uitdaging besparing per jaar. compared to those of 1990, and reach a level of a bit over 105.6 Mton CO2-eq in 2010. The voor het Vlaamse klimaatbeleid is dus de uitstoot van broeikasgassen tegen 2010 met 22,2 Mton challenge for the Flemish climate policy is therefore to reduce the greenhouse gas emissions CO2-eq per jaar te verminderen tegenover het scenario zonder klimaatbeleid.

by 22.2 Mton CO2-eq per year by 2010 compared to the scenario without climate policy.

57

Summary for policy policy makers Summary for the makers Samenvatting voor beleidsmakers

The Flemish response to this reduction challenge Tien measures thema’s bundelen maatregelen dit tweede Vlaams sectorale The of this de second Flemishvan Climate Policy PlanKlimaatbeleidsplan.Vijf are clustered in ten topics. Overall thema’s are geven hettopics streefdoel weer climate voor de friendly sectorenand rondsustainable klimaatvriendelijke duurzame targets setglobaal for five covering mobility,enrational enmobiliteit, rationeel energiegebruik, duurzame ensupplies, koolstofarme energievoorziening, industrie en and ergy use, sustainable and low-carbon energy industry and sustainable agriculture duurzame landbouw en bossen.Vijf horizontale ondersteunende thema’s handelen over onderzoek en forestry. Five horizontal topics deal with research and innovation, awareness raising, flexibility innovatie, sensibilisatie, voorbeeldrol van de de aanpassing mechanisms, the lead flexibiliteitsmechanismen, role of the government de and the adaptation tooverheid climate en change impacts. aan de topic klimaatverandering (adaptatie). Every clusters the various measures which must contribute to achieving the overall target andbundelt the specific objectives.maatregelen This climatediepolicy plan briefly tot describes the measures. Elk thema de verschillende moeten bijdragen de realisatie van het globale More detailed information can be found inDe a database which is publicly accessible. In order to streefdoel en van de specifieke doelstellingen. maatregelen worden in dit klimaatbeleidsplan monitor the achievement of the plan’s objectives in the best way, special attention is paid to beknopt beschreven. Uitgebreidere informatie is te vinden in een databank, die publiek toegankelijk the formulation ofvan indicators for everyvan subject. is. Om de realisatie de doelstellingen dit plan optimaal te kunnen opvolgen, is bij elk thema Finally, important of the includevan theindicatoren. monitoring and coordination with other bijzondere aandachtelements besteed aan het plan formuleren policy levels, the financing of the proposed policy and the coordination of this climate plan Belangrijke elementen van het plan zijn tot slot de opvolging en afstemming met andere beleidsniwith other policy plans such as the Flemish Allocation Plan for CO2 Emissionvan Allowances veaus, de financieringsmechanismen van het voorgestelde beleid en de afstemming dit klimaatplan 2008 - 2012. The plan also comprises the Flemish vision of the preparation of the climate op andere beleidsplannen zoals het Vlaams Toewijzingsplan Verhandelbare Emissierechten 2008 - 2012. regime after 2012. Het plan omvat ook de Vlaamse visie op de voorbereiding van het klimaatregime na 2012.

Mobility De draagt in stijgende mate bij tot deto 2004 nam die 17% Vlaamse emissierekening. Thetransportsector transport sector is increasingly contributing Flanders emissions. InIn2004, it accounted van de CO zijn rekening, aandeel dat bovendien elk jaar toeneemt. Dit belangrijke for 17% of2-emissies the CO2voor emissions, a shareeen that is moreover increasing every year. This significant aandeel en de betrokkenen bij de realisatie weerspiegelen complexivan beleidsmaatregelen share and thevele many parties involved in implementing policy measures reflect thedecomplexity teit het belang of vanmobility mobiliteitininmodern de huidige maatschappij. Hetthis ombuigen van dit toenemende aan- is and en importance society. Reversing increasing share in emissions deel in de emissies is een grote uitdaging. Hiervoor is een hele reeks maatregelen voorzien. Deze a major challenge. Several measures have been put forward to achieve this. These are clus-zijn gebundeld in vier strategische maatregelenpakketten. De beperking van hetvolume transportvolume omvat tered in four strategic packages of measures. Limiting the transport comprises meamaatregelen opto hetbringing vlak vanabout de realisatie vanshift een and modale verschuiving en verhoging van de vervoerssures related a modal increasing the transport efficiency both for efficiëntie personen-Examples als het goederenvervoer.Voorbeelden hiervan of zijnpublic een verdere passengervoor and zowel freighthet transport. include the further development transontwikkeling van het openbaar vervoer, verdere uitbouw van fietsinfrastructuur, promotie van de de port, the expansion of cycling infrastructure, the promotion of inland shipping, etc. A second binnenvaart, enzovoorts.comprises Een tweede maatregelenpakket de uitbouw vanfriendly een milieuvriendelijk package of measures the development ofomvat an environmentally and low en emissie-arm voertuigenpark via het gebruik van dethe ecoscore, de aanpassing van deofverkeersbeemission vehicle fleet by applying the ecoscore, adaptation of the system road taxes lastingen voor milieuvriendelijke wagens bevorderingofvan het gebruik biobrandstoffen. Een for environmentally friendly cars and en thedepromotion biofuel use. A van third package clusters derde pakket bundelt maatregelen die de optimale afwikkeling van het verkeer moeten bevorderen, measures that promote the best possible traffic flow, for example by using green telematics bijvoorbeeld door het gebruik vanmanagement. groene telematica enthe eengovernment uitbreiding van hetpromote dynamische verand extending dynamic traffic Finally, will environkeersbeheer. Tenslotte zal de overheid by eenintegrating milieuvriendelijk door de integratiethe mentally friendly driving behaviour this inrijgedrag driving stimuleren lessons and by examining hiervan in de en These door het onderzoek de to haalbaarheid van eenemission snelheidskaart. Deze of feasibility of rijopleiding a speed card. measures willvan lead a total average reduction maatregelen zorgen samen voor een gemiddelde emissiereductie van 3,9 Mton CO -eq per jaar. 3.9 Mton CO2-eq per year. 2

Buildings Het finaal energieverbruik in gebouwen is sindsby1990 36% gestegen. De belangrijkste Final energy use in buildings has increased 36%met since 1990. The most importantoorzaken? reasons De this stijging aantal gebouwen wooneenheden endwellings de groeiende naar comfor arevan thehet increasing numberen ofindividuele buildings and of individual and vraag the growing fort. Aandacht voor deThe stijging van hetinenergiegebruik dan ook belangrijk. Energiekeuzes vandemand for comfort. increase energy use isistherefore an important point of van attention.

6

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

After all, energy choices today have an impact on energy duringvoor thegebouwen entire lifesdaag hebben immers gevolgen voor de hele levensduur van hetconsumption gebouw. Het beleid pan of a building. The policy for buildings therefore focuses on rational energy use This richt zich daarom op rationeel energiegebruik (REG). Dit beleid wordt gevoerd met behulp(REU). van een policy is implemented through a number of policy instruments. aantal type-instrumenten. De energieprestatieregelgeving legt eisen opThe aanregulation nieuwbouwon enenergy grondigeperformance sets requirements for new buildings and buildings that undergo major renovation, renovatie, zowel voor residentiële als tertiaire gebouwen. Bijkomend zal de overheid natuurlijke en both for residential dwellings and for buildings in the service sector. Furthermore the govhernieuwbare koeling stimuleren en de eisen met betrekking tot het onderhoud van verwarmingsernment will stimulate natural and renewable cooling systems and extend the requirements ketels uitbreiden.Voor sociale woningen worden specifieke REG-richtlijnen opgesteld. Een tweede with respect to the maintenance of heating installations. Specific REU directives have been type-instrument dat de overheid zal inzetten zijn de adviesgerichte stimuli. Het gaat hier dan om de drawn up for public housing. Secondly, the government will introduce advice-based incentives. erkenning hetenergy invoeren van eenthe energieprestatiecertificaat van energiedeskundigen, voor performance bestaande These involve the accreditation of experts, introduction of an energy gebouwen en stimuleren van REG kansarmen.REU De overheid via de zal financiële stimuli certificate forhet existing buildings andbijstimulating for the underprivileged. Thegeven government netbeheerders en voorincentives het versneld van schoolinfrastructuur.Tenslotte zal de overheid will provide financial viamoderniseren the grid operators and for the accelerated modernisation onderzoek verrichten onder meer the naargovernment de mogelijke will instrumenten de verbetering van deinto enerof school infrastructure. Finally, undertakevoor research, for example the van bestaande gieprestatie woningen.the Deenergy sector van de gebouwen hiermee een The gemiddelde possible instruments to improve performance of levert existing buildings. sector of buildings will2,5contribute 2.5Mton CO2-eq per year to the emission reduction. bijdrage van Mton CO2on -eq average per jaar in de emissiereductie.

Energy Energy use for the voor production of electricity and heat the heating of buildings) acHet energieverbruik de productie van elektriciteit en (excluding warmte (exclusief gebouwenverwarming) counted for21% 21%van of de thetotale totalVlaamse Flemishuitstoot greenhouse gas emissionsvoor in 2004. Since 1990 nam in 2004 van broeikasgassen zijn rekening. Sindsthere 1990 has been an toename increase van of 5% emissions by sector the electricity generating sector. TheHet Flemish is er een 5% in bijthe de emissies in de van de elektriciteitsvoorziening. Vlaamsclimate policy wishes reverse this trend. The achievement of the targets for green electricity klimaatbeleid wil dezeto trend ombuigen. De realisatie van de doelstellingen voor groene stroom en and combined heat and(WKK) powerengeneration (CHP) and the allocation emission allowances to warmtekrachtkoppeling de toewijzing van emissierechten aan deofelektriciteitssector the electricity will make this possible. Thesevan measures allow the electricity production moeten hiervoorsector zorgen. Hiermee realiseert de sector de elektriciteitsproductie een bijdrage van sector to 5,8 make an CO average contribution of 5.8 Mton CO -eq per year to the Kyoto objective. gemiddeld Mton -eq per jaar voor de Kyoto-doelstelling. 2 2

Industry De uitstoot van broeikasgassen cokes) daalde tus- and de industrie (inclusief raffinaderijen Between 1990 and 2004, the door greenhouse gas emissions by industry en (including refineries sen 1990 met De betrokken bedrijven huntheir inspanningen vanof dethe coke) fellenby2004 9.5%. The9,5%. industries concerned mustmoeten continue efforts in het the kader context Vlaamse voortzetten tegelijkertijd concurrentiepositie moeten imFlemish Kyoto-doelstelling Kyoto objective, while at theterwijl same ze time they musthun maintain, or where possible behouden of competitiveness. waar mogelijk zelfsThe verbeteren. Het VKP 2006 - 2012 voorziet daarom een aantal prove their 2006 - 2012 FCPP therefore contains a number of measures maatregelen voor de industrie. van een vantowards energie zijn het for the industrial sector. The Streefdoelen targets include the verhogen improvement of efficiënt energy gebruik efficiency op enthe het nitrous terugdringen de uitstoot door de chemische industrie. setvastgelegde levels and niveaus reducing oxidevan emissions by van the lachgas chemical industry. In addition, fluoVerder de F-gasemissies naar een financiële tegemoetkoming de is sector is Ook rinatedmoeten gas emissions must also beomlaag. reduced. A financial contribution for the voor sector available via voorzien. Dezethese maatregelen zorgen emissiereductie via de theecologiepremie ecology subsidy. Together measures will samen result voor in aneen emission reductionvan of4,8 4.8 Mton per jaar. Mton CO CO2-eq -eq per year. 2

Agriculture and forestry De uitstoot van broeikasgassen de landbouw is sinds 1990 gedaald, door de The greenhouse gas emissionsdoor by agriculture have fallen since 1990,voornamelijk mainly as a result of daling the van de veestapel. Deze sector was in 2004 verantwoordelijk voor 10% van Vlaamse decline in the number of livestock. In 2004, this sector accounted for de 10% of thebroeikasgasuitFlemish stoot. Het VKP - 2012 voorziet een verdere vermindering CO2-besparing in de greenhouse gas2006 emissions. The 2006-2012 FCPP anticipatesvia a further reduction viaglastuinbouw, CO2 savings de productie van hernieuwbare energie en biobrandstoffen, de afstemming met het mestbeleid en de in greenhouse horticulture, the production of renewable energy and biofuels, the harmony with verdere realisatie vanand bebossingen. De sector met dezeprogramme. maatregelen These bijna 1 measures Mton CO2-eq the manure policy, the continuation of realiseert the afforestation result besparing per jaar. of almost 1 Mton CO2-eq per year to the emission reduction. in a contribution

7

Summary for policy policy makers Samenvatting voor beleidsmakers Summary for the makers

Research and innovation De realisatie de Kyoto-doelstelling maarstep een in eerste stap in de strijd change. tegen deIn klimaatverandeMeeting the van Kyoto target is only theisfirst combating climate the longer ring. Op langeambitious reductiedoelstellingen nodig.the termijn zijn ambitieuzere De technologies technologieën and en systemen term, more reduction targets are needed. However, systems nodig om to deze te realiseren niet marktrijporofdo bestaan nog niet. Het VKP 2006 - 2012 required achieve these zijn are echter not yetnog market-ready not even exist. The 2006 -2012 beklemtoont daarom de bijdrage het Vlaams of onderzoeksen innovatiebeleid om deresearch diverse and FCPP therefore emphasises thevan importance the contribution of the Flemish klimaatdoelstellingen bereiken, zowel opclimate korte als lange termijn. watshort maatregelen moeten innovation policy totemeet the various objectives, bothHeel in the and in the long bijdragen. hiertoeMany De informatiedoorstroming de Information netwerking moeten verbeteren. Ook ismust er nood term. measures should contribute toen this. flows and networking aan een strategische over de energietechnologieën de uitbouw van een and improve. There is a onderzoeksnota need for a strategic research memorandumenonaanenergy technologies beleidsdomeinoverschrijdend samenwerkingsverband. Hetpolicy in kaart brengen van de hinderpalen voor on the development of cooperative ventures across areas. Identifying the obstacles to milieu- en energiebeleid helpen de to klimaatdoelstellingen halen. innovatie binnen innovation in thehetenvironment and energykan policy canom help meet the climate te objectives.

Awareness raising Climate change cankan only be maar effectively addressed all actors are concerned with Klimaatverandering alleen effectief aangepaktifworden als in allesociety maatschappelijke actoren zich the climate problem. Awareness raising is therefore essential to more bewust zijn van het klimaatprobleem. Sensibilisatie is dus absolutely absoluut noodzakelijk omachieve meer vooruitgang progress climate policyenand the beleidsinstrumenten other policy instruments provide results.Het The te boekenin in the het klimaatbeleid om for andere goed teto laten functioneren. 2006 - 2012 FCPP contains actions for the various target groups. VKP 2006 - 2012 bevat acties voor de verschillende doelgroepen.

The use of flexibility mechanisms De Vlaamse overheid zal, aanvullend op reduction gebruik maken de flexihaar intern policy emissiereductiebeleid, To supplement its internal emission the Flemish Government willvan make use biliteitsmechanismen van het Kyotoprotocol haar reductiedoelstelling te realiseren. inzet of the flexibility mechanisms of the Kyotoom Protocol to meet its reduction target.De The usevan of deze mechanismen moet het Vlaams gewest reductiedoelstelling tijdig, op een in staat stellen om haar these mechanisms should enable the Flemish Region to meet its reduction target in time, in haalbare manier te respect, bereiken.itHierbij zal op evenwichtige wijze akostenefficiënte cost efficient en andmaatschappelijk socially acceptable way. In this will take into account the three rekening worden gehoudendevelopment met de drie pijlers van duurzame ontwikkeling (economische, principles of sustainable in a balanced way (the economic, ecological ecologische and social en socialeofaspecten de inzet van de mechanismen), conform en and de Marrakesh aspects the use van of the mechanisms), in accordance with het the Kyotoprotocol Kyoto Protocol the Marakkoorden. rakesh Accords.

Adaptation De veranderingen aan ons klimaat zijn al voelbaar, het beleidpolicy. om deInklimaatverandering te Climate changes are already happening, despiteondanks the mitigation Flanders a number beperken. Vlaanderen zijn een aantal sectoren, zoalsand landbouw, bosbouw sterk of sectorsInsuch as agriculture, fisheries, forestry tourismvisserij, depend largelyen ontoerisme the weather afhankelijk van weersomstandigheden. Hetof VPK de effecten van de weersomstandigconditions. ThedeFCPP plans to take stock thevoorziet effectsom of weather conditions on these heden opAdeze kaart te adaptation brengen. Eenplan kosteneffectief Vlaams zalto uitgewerkt sectors. costsectoren effectiveinFlemish will be drawn up.adaptatieplan This plan aims strike a worden. Dat plan streeft naar een evenwicht zo kleinand mogelijk houden van klimaatrisico’s balance between keeping climate risks as tussen low ashet possible the consequences on socioen de gevolgen hiervan op de sociaal-economische ontwikkeling. economic development.

The government leads by example The government important leading role in its climate Het policy. De overheid heeft has een an belangrijke voorbeeldfunctie bijthe het implementation uitvoeren van hetof klimaatbeleid. VKP The 2012 FCPP both als thedeFlemish Government and governments 20062006 - 2012- spoort zowelisdeencouraging Vlaamse overheid lokale besturen aan om bij local de uitvoering van to rational energy use,rationeel sustainable generation duurzame of energyenergieopwekking and sustainable mobility hunensure activiteiten te zorgen voor energieverbruik, en mobiliteit. while carrying out its activities. Asbij local governments are very close een to the population they De lokale overheden staan erg dicht de bevolking. Zij kunnen hierdoor belangrijke communiare a first andvervullen. important provider of information. catieopdracht

8

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

The Flemish climate policy after 2012

daag hebben immers gevolgen voor de hele levensduur van het gebouw. Het beleid voor gebouwen richt zich daarom op rationeel energiegebruik (REG). Dit beleid wordt gevoerd met behulp van een Het van Kyotois isaDe een eerste en belangrijke in deeisen verwezenlijking vanChange het KlimaatverThe Protocol Kyoto Protocol first and important stepstap in delivering theaan Climate Convenaantal type-instrumenten. energieprestatieregelgeving legt op nieuwbouw en grondige trok de drag. klimaatconferentie in Montréal de eerste krijtlijnenzalvoor de voorbereiding van tionsLater objective. Subsequently thealsclimate conference in Montreal outlined thenatuurlijke first steps inhet renovatie, zowel voor residentiële tertiaire gebouwen. Bijkomend en de overheid internationale klimaatbeleid na 2012. the preparation of international climate policy. hernieuwbare koeling stimuleren enpost-2012 de eisen met betrekking tot het onderhoud van verwarmingsketels uitbreiden.Voor woningen worden specifieke REG-richtlijnen Een tweede opgesteld. Rekening houdend metsociale de internationale onderhandelingen inzake het post-2012 klimaatbeleid,

Taking Vlaanderen into account international negotiations on post-2012 climate policy, type-instrument dattechnisch, dethe overheid zal inzetten de adviesgerichte stimuli. Hetengagementen gaat hierFlanders dan voor, om is de bereidt economische enzijn maatschappelijk onderbouwde preparing technically, economically and socially acceptable commitments, focusing on 2020. erkenning het invoeren van een energieprestatiecertificaat van energiedeskundigen, voor bestaande gericht op 2020.

Flanders will further develop vision of climate policy after deze 2012 and willloop adjust this asde gebouwen het stimuleren vanits REG bij kansarmen. geven financiële vult zijn visie op het klimaatbeleid na 2012De aanoverheid en stelt zal bij in destimuli van de via internaVlaanderenen international negotiations evolve. This applies in particular to the possible role of the internanetbeheerders en voor het versneld moderniseren van schoolinfrastructuur.Tenslotte de overheid tionale onderhandelingsperiode. Dit geldt in het bijzonder voor de mogelijke rol van dezalinternationale tional aviation and marine bunker fuels in a post-2012 climate regime. onderzoek verrichten in onder meer naar de mogelijke lucht- en scheepvaart een klimaatregime na 2012. instrumenten voor de verbetering van de energieprestatie van bestaande woningen. De sector van de gebouwen levert hiermee een gemiddelde bijdrage van 2,5 Mton CO2-eq per jaar in de emissiereductie. The impact of the Flemish climate policy

Energy

De prognoses schattenestimate de reductie-uitdaging voor het Vlaamse op 22,2 Themeest mostactuele up-to-date projections the reduction challenge for klimaatbeleid the Flemish climate -eq22.2 per jaar. Mton policyCO to 2be Mton CO2-eq per year. If Flanders fully and timely implements all measures Het energieverbruik voor productie van elektriciteit en CO warmte gebouwenverwarming) described above,alle the gapdewill be reduced by 18 Mton -eq.(exclusief With these measures, Flanders Voert Vlaanderen hierboven beschreven maatregelen tijdig en 2 volledig uit, dan verkleint de kloof nam in 2004 21% van de totale Vlaamse uitstoot van broeikasgassen voor zijn rekening. Sinds 1990 can thus realise of the reduction efforts internally. 2008 -2012 is estimated that, as a met 18 Mton CO281% -eq. Dit betekent dat Vlaanderen met deze In maatregelen 81%it van de reductie-inis er een toename van 5% bij de emissies in de sector van de elektriciteitsvoorziening. Het Vlaams result of this climate policy, the emissions will be on average 0.1% below those of 1990. spanning intern binnen Vlaanderen kan realiseren. In 2008 - 2012 ligt de uitstoot door dit klimaatbeklimaatbeleid dezeand trend ombuigen. De realisatieofvan doelstellingen voor groene stroomreducen Following thewilfully timely implementation all de internal measures, the remaining leid naar schatting gemiddeld 0,1% onder die van 1990. warmtekrachtkoppeling (WKK) en de to toewijzing vanCO emissierechten aanThe de elektriciteitssector tion gap for Flanders still amounts 4.3 Mton -eq per year. estimated reduction 2 Na tijdige en volledige uitvoering van alle interne maatregelen, bedraagt de resterende reductiekloof moeten hiervoor zorgen. Hiermee realiseert de sector van de elektriciteitsproductie een bijdrage van deficit in 2006 amounts to 21.4 Mton CO2-eq de over the whole of the Kyoto period. The Flemin Vlaanderen nog 4,3 Mton CO2-eq per jaar. Over volledige Kyoto-periode is er dus in 2006 een gemiddeld 5,8 Mton CO -eq per jaar voor de Kyoto-doelstelling. 2 ish Government will gradually provide the necessary budget to purchase additional emisgeschat reductietekort van 21,4 Mton CO2-eq. De Vlaamse overheid zal binnen de voorziene tijd stap sion credits. In this respect it will also consider the monitored impact of identified internal voor stap de nodige middelen inzetten voor de aankoop van bijkomende emissiekredieten. Hierbij projects. houdt zij ook rekening met de opvolging van de voorziene interne projecten.

Industry

De uitstoot van broeikasgassen door de industrie (inclusief raffinaderijen en cokes) daalde tussen 1990 en 2004 met 9,5%. De betrokken bedrijven moeten hun inspanningen in het kader van de Vlaamse Kyoto-doelstelling voortzetten terwijl ze tegelijkertijd hun concurrentiepositie moeten behouden of Kyotodoelstelling waar mogelijk verbeteren. Het 2006 -of 2012 voorziet daarommaatregelen aantal voorOm tijdig the de halen wordt hetVKP prioritair uitvoeren van interne To meet Kyoto targetzelfs in te time, the implementation internal measures ateen a socio-ecomaatregelen voor de industrie. Streefdoelen het verhogen van een efficiënt gebruik van energie zijn opgesteld de diverse cost beleidsdomeinen eenvarious socio-economisch haalbare kostprijs, afgestemd nomicallyinacceptable is a prioritytegen for the policy areas. This will be coordinated op vastgelegde het terugdringen van de uitstoot van lachgas de chemische aangevuldniveaus met with deeninzet De Vlaamse Regering zal eroverindustrie. waken anden supplemented thevan useflexibiliteitsmechanismen. of the flexibility mechanisms. Thedoor Flemish Government will

In conclusion

Verder de F-gasemissies naar een financiële tegemoetkoming voormeasures de sector omlaag. OokClimate dat menmoeten tijdens looptijd van dit Klimaatbeleidsplan de voorziene tijdig en is ensure that during the course ofVlaams this Flemish Policy Plan, themaatregelen identified will via ecologiepremie Deze maatregelen zorgen samen voor een van de 4,8 correct uitvoert. De spelen belangrijke rol emissiereductie bij deplay evaluatie van indicatoren be de implemented in geïdentificeerde a voorzien. timely and correct manner. Theeen identified indicators an important Mton CO -eq per jaar. 2 van de projecten. vooruitgang role in monitoring the progress of the projects. Om een efficiënte opvolging mogelijk te maken, heeft de Vlaamse Regering volgende instrumenten tot

Agriculture and To allow efficient follow up,forestry the Flemish Government has the following instruments at its haar beschikking:

disposal: 1. databank alle maatregelen 2006 beschikbaar. is voorvoornamelijk iedereen toegankelijk en Deeen uitstoot van met broeikasgassen door is devanaf landbouw is sinds 1990Zij gedaald, door de daling 1. wordt a database with all the measures is available from 2006. This is accessible to everyone op termijn geïntegreerd databank van het Nationaal Klimaatplan van de veestapel. Deze sector wasininde2004 verantwoordelijk voor 10% van de Vlaamse broeikasgasuitand will eventually be integrated in the database of the National Climate Plan.

2. een Het beknopt rapporteen over de evolutie van de projecten en de mogelijke knelpunten stoot. VKP zesmaandelijks 2006 - 2012 voorziet verdere vermindering via CO2-besparing in de glastuinbouw, 2. a concise six-monthly report on the evolution of the projects and the possible de uitvoering debij productie van hernieuwbare energie en biobrandstoffen, de afstemming met het mestbeleid en de

problems in implementation.

verdere realisatie van bebossingen. De sector realiseert metbijdeze maatregelen bijnaVlaamse 1 Mton CO2-eq 3. tweejaarlijks voortgangsrapport, metaneen toelichting de toestand 3. een a two-yearly progress report, with explanation of the situationvan ofhet the Flemishklimaatbebesparing per jaar. leid

climate policy.

Blijkt dat Vlaanderen metFlanders dit plan de reductiedoelstellingen niet of maar or laattijdig haalt,itdan het the If evidence arises that will not meet its reduction target will meet toozallate, beleid bijkomende interne en/of externe maatregelen uitvoeren. government will identify and implement additionalvoorzien internalenand/or external measures.

9 7

The for climate policy Deneed nood aan klimaatbeleid Summary for the policy makers

NIEUW:Verlichting op fietsenergie!

1 The need for climate policy 1.1 The greenhouse gas effect, not only a natural phenomenon Some gases in the atmosphere allow theinvallende radiationzonnestraling from the sun to passmaar but de absorb the In de atmosfeer zijn gassen aanwezig die de doorlaten, teruggereflected radiation from the warmed-up earth surface. phenomenon as the kaatste straling van het opgewarmde aardoppervlak opnemen.This Dit fenomeen heet is hetknown broeikaseffect greenhouse effect implies that the average temperature on earth is +15º instead of en zorgt ervoor dat and de gemiddelde temperatuur op aarde +15°C bedraagt in plaats vanC-18°C. Sinds -18º C. Since theindustriële start of the industrial the concentration of some important het begin van het tijdperk (1750)era nam(1750), de concentratie van enkele belangrijke broeikasgasgreenhouse gases in sterk our atmosphere strongly increased. There has been a particularly sen in onze atmosfeer toe.Vooral dehas concentratie van koolstofdioxide (CO ), methaan (CH4) 2 strong increase the concentration dioxide ), methane (CH ) and en lachgas (N2O) in is sterk gestegen. Zowelofdecarbon verbranding van (CO fossiele brandstoffen (CO ), alsnitrous de 2 4 2 oxide (N2(CH O). 4Combustion of fossil fuels (CO and veeteelt en N2O), de afvalverwerking (CH42))en livestock farming (CH4 in and O), waste managede chemische processen deN industrie (N2O) hebThe natural greenhouse 2 ment (CH ), and chemical processes in industry ben een impact. Door de wereldwijde ontbossing en 4 effect results in an average (Nde2O) all have their impacts. As agaat, result verbranding die ermee gepaard zijnof deworldwide grote temperature on earth deforestation and the accompanying forestomgezet fires, the koolstofreservoirs in het hout en de bodem in of 15°C instead of -18°C large reservoirs(voornamelijk of carbon inCO the2).timber the soil broeikasgassen Ook deand uitstoot of have been converted into greenhouse (mainly de lekken van nieuwe gefluoreerde stoffengases (de zogeCOPFK’s ). The or leakage of new fluorinated naamde F-gassen) zoals CFK’s, HCFK’s, HFK’s, en emission SF6 zijn daarbij van betekenis.Algemeen speelt 2 substances (thegroei so-called gases) such as een CFCs, HCFCs, PFCs van andhet SF6concentratieniare also sigde aanhoudende van deF wereldbevolking cruciale rol inHFCs, de evolutie nificant thisgassen. respect. In general, the constant growth in the world population plays a cruveau van in deze cial role in the of the concentratie concentration of these In 2004, In 2004 bedroeg evolution de atmosferische van level CO2 377 ppmv,gases. een stijging met the 35%atmospheric tegenover concentration of CO amounted to 377 ppmv, an increase of 35% compared to thehoog pre-inde pre-industriële concentratie in (280 ppmv). De huidige CO2-concentratie was nog nooit zo 2 dustrial level (280 ppmv). The current CO concentration has never been as high during the de periode van de laatste 420.000 jaar en met een waarschijnlijkheid van 66 tot 99% zelfs niet in de 2 last 420,000 years, with a probability of 66 stijgingstempo to 99%, not even in thevoor lastsinds 20 million years. laatste 20 miljoen jaar.and Bovendien kwam het huidige nog nooit minstens Furthermore, the current rate of increase has never occurred for at least 20,000 years.

10

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

20.000 jaar.Voor CHand (+155%) en Nde (+18%) tekent men gelijkaardige evoluties op. Rond 1750 For CH (+155%), N2O voor (+18%), there have been evolutions. In 1750, there were daag hebben immers levensduur vansimilar het gebouw. Het beleid voor gebouwen 4gevolgen 2Ohele 4 waren erany nog geenop CFK’s, HCFK’s, HFK’s, of6 SF in de atmosfeer maar huninaandeel in not yet CFCs, HCFCs, HFCs, PFCsPFK’s or SF in 6the atmosphere, but their share the curricht zich daarom rationeel energiegebruik (REG). Dit beleid wordtaanwezig, gevoerd met behulp van een de huidige samenstelling van broeikasgassen nam de laatste 40 jaar snel toe. rent of greenhouse gases has rapidly increased thenieuwbouw last 40 years. aantalcomposition type-instrumenten. De energieprestatieregelgeving legt eisenover op aan en grondige The “Global Warming Potential” (GWP) allows comparison of the contribution of the difrenovatie, zowel voor residentiële als tertiaire gebouwen. Bijkomend overheid natuurlijke entot zal de gassen Met het ‘Global Warming Potential’ (GWP) is het mogelijk de bijdrage van de verschillende ferent gases to the Inte 2004, the total kwam concentration of greenhouse hernieuwbare koeling stimuleren eneffect. de eisen met betrekking tot hetdeonderhoud van verwarmingstengreenhouse opzichte van elkaar wegen. In 2004 totale concentratie aan gases broeihet broeikaseffect amounted a global average of 448 ppmv equivalent (CO -eq). ketels uitbreiden.Voor sociale woningen worden specifieke REG-richtlijnen Een tweede opgesteld. kasgassen uittoop een globaal gemiddelde van 448CO ppm CO -equivalent (CO -eq). 2 2 2 v 2 This increase results in an increase of the average temperature and in global climate type-instrument dat de overheid zal inzetten zijn de adviesgerichte stimuli. Het gaat hier dan change. om de Deze toename leidt tot een verhoging van de gemiddelde temperatuur en een globale klimaatveranThe Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC, Box 1) states that the warming of the erkenning het invoeren van een energieprestatiecertificaat van energiedeskundigen, voor bestaande dering. Het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC, Kader 1) stelt dat de opwarming van earth in the hundred years is exceptional. Furthermore the IPCC considers it improbable gebouwen en last het van REG bij kansarmen. DeIPCC overheid geven via de zal financiële stimuli de laatste 100 jaarstimuleren buitengewoon is. Bovendien acht het het onwaarschijnlijk dat deze opwarthat this is onlyenthe result of natural phenomena such as volcanic eruptions. netbeheerders voor het versneld moderniseren van schoolinfrastructuur.Tenslotte ming alleen maar een gevolg is van natuurlijke fenomenen zoals vulkaanuitbarstingen. zal de overheid onderzoek verrichten onder meer naar de mogelijke instrumenten voor de verbetering van de energieprestatie van bestaande woningen. De sector van de gebouwen levert hiermee een gemiddelde bijdrage van 2,5 Mton CO2-eq per jaar in de emissiereductie.

Box 1. IPCC Energy Het IPCC was werdestablished opgericht in 1988 by door World Meteorological Organisation (WMO) enthe het The thedeworld Meteorological Organization (WMO) and

United Nations Environmental Programme (UNEP).Het Itsenaim is to scientific, technical milieuprogramma van dedeVerenigde Naties (UNEP). heeft totevaluate doel de the wetenschappelijke, Het energieverbruik voor productie van elektriciteit warmte (exclusief gebouwenverwarming) and socio-economic information which is relevant for the insight into the risks of human induced technische en socio-economische informatie evalueren, die relevant het inzicht de nam in 2004 21% van de totale Vlaamse uitstoot te van broeikasgassen voor is zijnvoor rekening. Sinds in1990 climate change. risico’s van klimaatverandering door deinmens. is er een toename van 5% bij de emissies de sector van de elektriciteitsvoorziening. Het Vlaams The IPCC does not carry out scientific research, but draws up scientific reports on the basis Het IPCC doet zelf trend niet aan wetenschappelijk onderzoek, maar stelt, opvoor basisgroene van bestaande klimaatbeleid wil deze ombuigen. De realisatie van de doelstellingen stroom en of existing scientific literature, the “Assessment Reports”. These reports discuss the scientific wetenschappelijke literatuur, overzichten op: de aan ‘Assessment Reports’. Deze warmtekrachtkoppeling (WKK)wetenschappelijke en de toewijzing van emissierechten de elektriciteitssector insights into climate change, its impact and the possibilities for adaptation and mitigation. The rapporten bespreken de wetenschappelijke inzichten in klimaatverandering, de impact ervan en van moeten zorgen. Hiermee realiseert sector van de elektriciteitsproductie een bijdrage “Thirdhiervoor Assessment Report: Climate Changede2001” (TAR) was published in 2001. The “Fourth Asadaptatie en reductiemogelijkheden. In 2001 verscheen het ‘Third Assessment Report: Climate gemiddeld 5,8 Mton CO -eq per jaar voor de Kyoto-doelstelling. sessment Report” (AR2 4) will be published at the end of 2007. Change 2001’ (TAR). Het ‘Fourth Assessment Report’ (AR 4) verschijnt eind 2007. The publishes on specific subjects, the “Special Reports”. Industry Het IPCC also publiceert ookreports thematische rapporten, de ‘Special Reports’. De uitstoot van broeikasgassen door de industrie (inclusief raffinaderijen en cokes) daalde tussen 1990 en 2004 met 9,5%. De betrokken bedrijven moeten hun inspanningen in het kader van de Vlaamse Kyoto-doelstelling voortzetten terwijl ze tegelijkertijd hun concurrentiepositie moeten behouden of waar mogelijk zelfs verbeteren. Het VKP 2006 - 2012 voorziet daarom een aantal maatregelen voor Streefdoelen het verhogen van een efficiënt gebruik van energie zijngemiddelde Since thebegin beginning oftwintigste the 20th century, average earth surface temperature increased Sinds het vandedeindustrie. eeuw nam the de oppervlaktetemperatuur ophas aarde met op vastgelegde niveaus en het terugdringen van de uitstoot van lachgas door de chemische industrie. by 0.6ºtoe. C,In in Europa Europezelfs even by0,95°C. 0.95º C. Thisverandering change is unusual, bothzowel in size in terms of the 0,6°C met Deze is ongewoon, in and omvang als in snel-

1.2 Our climate is changing

Verder de F-gasemissies een financiële tegemoetkoming voor de sector omlaag. Ook rate change. Itruimschoots amply exceeds the natural climate fluctuations the last years. Theis Zemoeten overtreft denaar natuurlijke klimaatfluctuaties van de of laatste 10001000 jaar. De jaren heid. of via de ecologiepremie voorzien. Dezesince maatregelen zorgen voor recording een emissiereductie van 1990s were thehet warmest decade thehet start of temperature in the middle of negentig waren warmste decennium sinds begin vansamen de waarnemingen in het midden van4,8 de the Mton CO -eq per jaar. 2 eeuw. 19th century. Furthermore, the eightinhighest Europe have all negentiende Bovendien kwamen Europa annual de acht average hoogste temperatures jaargemiddelde in temperaturen alleoccurred thelaatste last 14 Ukkel, the same evolution waswaar: recorded. 1988 maal voor during tijdens de 14years. jaar. InInUkkel nam men eenzelfde evolutie tussenBetween 1988 en 2003 and 2003, the annualtemperatuur averageforestry temperature ºCtweede higher helft thanvan during the secondeeuw. half of lag de jaargemiddelde 1,9°C hogerwas dan1.9 in de de negentiende Agriculture and the 19th century. The seven highest values since the start of recordings in 1833 have all been De zeven hoogste waarden sinds de start van de metingen in 1833 werden allemaal opgetekend in de De uitstoot van broeikasgassen door de landbouw is sinds 1990 gedaald, voornamelijk door de daling recorded in the last 15 laatste 15 jaar (Figuur 1). years (Figure 1). van de veestapel. Deze sector was in 2004 verantwoordelijk voor 10% van de Vlaamse broeikasgasuitstoot. Het VKP 2006 - 2012 voorziet een verdere vermindering via CO2-besparing in de glastuinbouw, de productie van hernieuwbare energie en biobrandstoffen, de afstemming met het mestbeleid en de verdere realisatie van bebossingen. De sector realiseert met deze maatregelen bijna 1 Mton CO2-eq besparing per jaar.

7 11

Deneed nood klimaatbeleid The foraan climate policy Summary for the policy makers

°C 2.0 1.5 1.0 0.5 0.0 -0.5 -1.0 -1.5 -2.0

annual average

-2.5

10-year average 2004

1995

1977

1986

1968

1950

1959

1941

1932

1923

1914

1905

1896

1887

1878

1869

1860

1851

1842

1833

-3.0

Figure 1. Change in the annual average temperature in Ukkel (1833-2004) mat menthere tijdens de vorige eeuw een stijging van ahet van de In heel EuropaEurope, Throughout have been recordings showing seazeeniveau. level riseDe in opwarming the last century. de twintigste eeuw droeg erg waarschijnlijk significant bij tot significantly deze stijging van het sea zeeniveau. aarde inwarming Global in the 20th century very probably contributed to this level rise. This was of both thermal expansion meltingenofgletsjers. ice caps and glaciers. Dit kwam doorthe de result thermische uitzetting en de afsmeltingand vanthe ijskappen There have also been important changes in the average annual precipitation. TheDeaverage anOok de gemiddelde jaarlijkse neerslaghoeveelheid vertoont belangrijke veranderingen. gemiddelde nual precipitation northern Europe increased in theeeuw last century jaarlijkse neerslag ininNoord-Europa nam tijdens de vorige met by 10-40%. In southern Europe there was actually a decrease 10 tot 40% toe. Zuid-Europa kende dan weer een vermindering vanindethe The 1990s were precipitation of up to 20%. There were also major changes in the peneerslag tot 20%. Er kwamen ook grote wijzigingen voor in de periodes the hottest decade riods of extreme precipitation. This trend is even more pronounced van extreme neerslag. Deze trend is nog meer uitgesproken dan die van since the start of than the one for the average precipitation. In central and northern de gemiddelde neerslag. In Midden- en Noord-Europa tonen de meeste Europe, most weather stations reported a significant increase in the temperature recordings weerstations vooral in de periode 1976 - 1999 een significante toename number of very wet days, particularly in the period 1976-1999. In van het aantal erg natte dagen. In Ukkel nam de jaargemiddelde neerslag Ukkel, the average annual precipitation increased in the 20th century in de twintigste eeuw met 6,6% toe. 2001 en 2002 waren absolute recordjaren met neerslaghoeveelby 6.6%. 2001 and 2002 were absolute record years with levels of precipitation of 1,088.5 and heden van 1088,5 en 1077,8 mm tegenover de normale 780,1 mm. Er komen ook steeds nadrukkelij1,077.8 mm compared to the normal 780.1 mm. There are also considerably more wet than ker meer natte dan droge jaren voor in ons land, met overstromingen tot gevolg. dry years in our country, resulting in floodings. Ook op de volksgezondheid kan an klimaatverandering een impactIthebben. Het certain is zo goed alsazeker dat Climate change can also have impact on public health. is virtually that higher een hogereand frequentie en intensiteit van hittegolven en de bijhorende waarden aan troposfefrequency intensity of heat waves and the related high valueshoge of tropospheric ozone will risch ozonthe hetnumber aantal sterfgevallen door weer verhoogt. gevolgen that van de increase of casualties duewarm to hot weather. It isDeexpected theklimaatverandeconsequences ring voor de volksgezondheid zijn naar verwachting het grootste in de ontwikkelingslanden, in hetfor of climate change will be greatest for public health in developing countries, in particular bijzonderand voorelderly. kinderen en bejaarden. De meeste slachtoffersAsia zouden in Afrika, Latijns-Amerika children Africa, Latin America and Southeast willvallen probably count most victims. en Zuidoost-Azië. Deze waterarme regio’s lijden hetfrom ergstewater ondershortages. het tekort One aan water. hogere These regions have little water and suffer most of theEen consequences is aaan higher exposure to malaria and Tens of millions of people blootstelling malaria en cholera is één van decholera. gevolgen.Tientallen miljoenen mensenininlow-lying laaggeleareas (mainly(voornamelijk in Asia) will have to zullen movemoeten becauseverhuizen of the rising level and increasingen in Azië) door sea de stijging van the het zeewater gen gebieden number of tropical door de toename vancyclones. tropische cyclonen.

12

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

The andgevolgen agricultural systems also veryvoor vulnerable to climate change. They suffer Ook ecosystems daag hebben de eco- immers en landbouwsystemen zijnhele ergare kwetsbaar voor de levensduur van het klimaatveranderingen. gebouw. Het beleid Ze voor lopen gebouwen onomirreversible damage as a result of changes in the climate zones and the precipitation pattern keerbare richt zich schade daarom opdoor rationeel energiegebruik (REG). Diten beleid op wijzigingen in de klimaatzones het neerslagpatroon wordt gevoerd met of de behulp kustlijn. vanor eenthe coastal line. aantal type-instrumenten. De isenergieprestatieregelgeving legt eisen op socio-economische aan nieuwbouw en grondige De financiële een unieke indicator van de potentiële impact van dienstensector The financial services sector is a unique indicator of the Bijkomend potential socio-economic impact of climate renovatie, zowel voor residentiële als tertiaire gebouwen. overheid natuurlijke en zal de klimaatverandering. Deze sector integreert de effecten op de andere sectoren. Sommige schadeposchange. This sector integrates the effects on the other sectors. In the recent past, some cases of hernieuwbare koeling stimuleren eisen met meer betrekking tot het onderhoud vanvan verwarmingsten in het recente verleden tonenen ditdeaan - onder de direct meetbare schade een aantal damages proof this – inter alia - the directly measurable damage caused byopgesteld. a number of tweede extreme ketels uitbreiden.Voor sociale specifieke REG-richtlijnen extreme weerfenomenen zoalswoningen orkanen. worden In Europa zijn de economische verliezen doorEen weer- en weather phenomena such as hurricanes. In Europe, the economic losses resulting from weather and type-instrument dat de overheid zal inzetten zijn de adviesgerichte stimuli. Het5 gaat hier dan om de klimaatomstandigheden de voorbije jaar van an gemiddeld tot 11 climate conditions increased in the 20 past 20gestegen years from average ongeveer of approximately 5miljard to 11 dollar billion erkenning het invoeren van een energieprestatiecertificaat van energiedeskundigen, voor bestaande per jaar.per (Figuur dollars year2)(Figure 2). gebouwen en het stimuleren van REG bij kansarmen. De overheid zal financiële stimuli geven via de Therefore caused by extreme isweather phenomena increased, despiteinspanningen enhanced efforts De schade the doordamage extreme weersfenomenen dus toegenomen, ondanks verhoogde netbeheerders en voor hetand versneld moderniseren van schoolinfrastructuur.Tenslotte zal de overheid to infrastructure a better disaster planning. The result is that the (re)insurance compaomimprove de infrastructuur te versterken en een verbeterde rampenplanning. Het gevolg is dat (her)verzeonderzoek verrichten onder meer naar de mogelijke instrumenten voor de verbetering van de enernies are becoming increasingly vulnerable toworden the consequences of natural disasters. keringsmaatschappijen steeds kwetsbaarder voor de gevolgen van natuurrampen. gieprestatie van bestaande woningen. De sector van de gebouwen levert hiermee een gemiddelde bijdrage van 2,5 Mton CO2-eq per jaar in de emissiereductie.

Energy 35 Het energieverbruik voor de productie van elektriciteit en warmte (exclusief gebouwenverwarming) 30in 2004 21% van de totale Vlaamse uitstoot van broeikasgassen voor zijn rekening. Sinds 1990 nam is er een toename van 5% bij de emissies in de sector van de elektriciteitsvoorziening. Het Vlaams 25 klimaatbeleid wil deze trend ombuigen. De realisatie van de doelstellingen voor groene stroom en warmtekrachtkoppeling (WKK) en de toewijzing van emissierechten aan de elektriciteitssector 20 moeten hiervoor zorgen. Hiermee realiseert de sector van de elektriciteitsproductie een bijdrage van gemiddeld 5,8 Mton CO2-eq per jaar voor de Kyoto-doelstelling. 15

Industry 10

19 8 19 0 8 19 1 82 19 8 19 3 84 19 8 19 5 86 19 8 19 7 88 19 8 19 9 9 19 0 91 19 9 19 2 9 19 3 9 19 4 9 19 5 9 19 6 97 19 9 19 8 99 20 0 20 0 0 20 1 02 20 03

insured losses De uitstoot van broeikasgassen door de industrie (inclusief raffinaderijen en cokes) daalde tus5 losses sen 1990 en 2004 met 9,5%. De betrokken bedrijven moeten hun inspanningen ineconomic het kader van de (not insured) Vlaamse Kyoto-doelstelling voortzetten terwijl ze tegelijkertijd hun concurrentiepositie moeten 0 behouden of waar mogelijk zelfs verbeteren. Het VKP 2006 - 2012 voorziet daarom een aantal maatregelen voor de industrie. Streefdoelen zijn het verhogen van een efficiënt gebruik van energie op vastgelegde niveaus en het terugdringen van de uitstoot van lachgas door de chemische industrie.

Verder deand F-gasemissies naar financiële tegemoetkoming de sector is omlaag. Ook een Figure 2.moeten Economic insured losses caused by weather and climate-related disasters in voor Europe. via de ecologiepremie voorzien. Deze maatregelen zorgen samen voor een emissiereductie van 4,8 Mton CO2-eq per jaar.

1.3 The need for an ambitious climate policy

Agriculture andisaarzelt forestry Hoe langer wereldwijd om actie ondernemen, hoeofgroter het risico van onomkeerbaThe longermen global action postponed, thetegreater the risk irreversible climate changes. re De kansen om broeikasgasconcentraties lager niveau te stabiliseThe opportunities to stabilize greenhouse gas concentrations atopa een lower level are lost Deklimaatveranderingen. uitstoot van broeikasgassen door de de landbouw is sinds 1990 gedaald, voornamelijk door deyear daling ren, gaan jaar na jaar verloren. Een uitvoering van alle internationaal overeengekomen beleidsmaatreafter year. There is therefore an urgent need for the implementation of all the internationally van de veestapel. Deze sector was in 2004 verantwoordelijk voor 10% van de Vlaamse broeikasgasuitgelen overeenkomsten, aangevuld met de identificatie engagementen, zich van with bijkomende agreed policy agreements, supplemented of dringt additional stoot.en Het VKP measures 2006 - 2012and voorziet een verdere vermindering viathe COidentification 2-besparing in de glastuinbouw, dus op. De klimaatverandering vormt immers de grootste milieu-uitdaging van eeuw. commitments. all, climate change the largest environmental of this century. de productie vanAfter hernieuwbare energie en is biobrandstoffen, de afstemmingchallenge metdeze het mestbeleid en de In the long term, the European Union (EU) wants to limit the increase in average global De Europese Unievan (EU) wil op langeDetermijn wereldwijde gemiddelde temperatuurstijging beperverdere realisatie bebossingen. sectorde realiseert met deze maatregelen bijna 1 Mton CO 2-eq temperature to 2 ºC above the pre-industrial level (with 1750 as the reference year). To ken tot 2°C boven het pre-industriële niveau (met 1750 als referentiejaar). Om dit doel te bereiken is besparing per jaar.

13 7

The for climate policy Summary for the policy makers Deneed nood aan klimaatbeleid

achieve thisEUgoal, EU proposes a maximum greenhouse of 450 ppmv volgens de een the maximale concentratie aan broeikasgassen vangas 450concentration ppmv CO2 aangewezen. CO . Asdie theconcentratie current concentration amounts to more than 400 ppmv and continues Omdat nu al meer danalready 400 ppm 2 v bedraagt en gemiddeld met 0,5 % per jaar blijft to increaseisby an het average of 0.5% per year, a considerable reduction in globaluitstootverminemissions is toenemen, voor bereiken van de 2ºC-doelstelling wereldwijd een aanzienlijke required to achieve the 2 ºC objective. Additional scientific research is necessary to further dering vereist. Bijkomend wetenschappelijk onderzoek is nodig om het inzicht over deze drempels improve into limits and the necessary emission reductions. verder te insight verfijnen en these de nodige emissiereducties te onderbouwen. This Flemish Climate Policy Plan was drawn up in the context of the international efforts to, Dit Vlaamse klimaatbeleidsplan kadert binnen de internationale inspanningen om enerzijds de klion the one hand, combat climate change by greenhouse gas emissions reductions and on maatverandering te bestrijden via de emissiereductie van broeikasgassen en anderzijds de aanpassing the other hand by the preparation of adaptation to a number of inevitable impacts. (adaptatie) aan een aantal onvermijdelijke effecten voor te bereiden.

The worldwide average increase in temperature must be limited to 2°C above the pre-industrial level (European Spring Summit 2005)

14

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

daag hebben immers gevolgen voor de hele levensduur van het gebouw. Het beleid voor gebouwen richt zich daarom op rationeel energiegebruik (REG). Dit beleid wordt gevoerd met behulp van een energy is healthy aantal type-instrumenten. De energieprestatieregelgevingRainbow legt eisen op aan nieuwbouw en grondige renovatie, zowel voor residentiële als tertiaire gebouwen. Bijkomend zal de overheid natuurlijke en hernieuwbare koeling stimuleren en de eisen met betrekking tot het onderhoud van verwarmingsketels uitbreiden.Voor sociale woningen worden specifieke REG-richtlijnen opgesteld. Een tweede type-instrument dat de overheid zal inzetten zijn de adviesgerichte stimuli. Het gaat hier dan om de erkenning van energiedeskundigen, het invoeren van een energieprestatiecertificaat voor bestaande gebouwen en het stimuleren van REG bij kansarmen. De overheid zal financiële stimuli geven via de netbeheerders en voor het versneld moderniseren van schoolinfrastructuur.Tenslotte zal de overheid onderzoek verrichten onder meer naar de mogelijke instrumenten voor de verbetering van de energieprestatie van bestaande woningen. De sector van de gebouwen levert hiermee een gemiddelde bijdrage van 2,5 Mton CO2-eq per jaar in de emissiereductie.

Energy Het energieverbruik voor de productie van elektriciteit en warmte (exclusief gebouwenverwarming) nam in 2004 21% van de totale Vlaamse uitstoot van broeikasgassen voor zijn rekening. Sinds 1990 is er een toename van 5% bij de emissies in de sector van de elektriciteitsvoorziening. Het Vlaams klimaatbeleid wil deze trend ombuigen. De realisatie van de doelstellingen voor groene stroom en warmtekrachtkoppeling (WKK) en de toewijzing van emissierechten aan de elektriciteitssector moeten hiervoor zorgen. Hiermee realiseert de sector van de elektriciteitsproductie een bijdrage van gemiddeld 5,8 Mton CO2-eq per jaar voor de Kyoto-doelstelling.

2 Climate policy at many levels

2.1 The international policy framework

2.1.1 Framework Convention on climate change

De Wereldtop voor Duurzame Ontwikkeling in Rio deinJaneiro was(1992) een mijlpaal de strijd The World Summit for Sustainable Development Rio de(1992) Janeiro was ainmilestone Industry tegen klimaatverandering. Onder impuls van deby Verenigde Naties leidde deze bijeenkomst tot hetin in the de fight against climate change. Stimulated the United Nations this meeting resulted Raamverdrag over klimaatverandering (UNFCCC). Het verdrag trad in (UNFCCC). 1994 in werking België the United Nations Framework Convention Climate Change Theenconvention De uitstoot van broeikasgassen door en cokes) daalde tusde industrieon (inclusief raffinaderijen sloot1990 zichinto twee jaarmet later aan.De Hetbetrokken Raamverdrag bepaalt dat dehun atmosferische concentratie van entered force in 9,5%. 1994 and Belgium joined two years later. The Framework Convention sen en 2004 bedrijven moeten inspanningen in het kader vanbroeide kasgassen gestabiliseerd moet worden op een niveau waarop geen gevaarlijke door de mens veroorstipulates that the atmospheric concentration of greenhouse gases must be stabilised at Vlaamse Kyoto-doelstelling voortzetten terwijl ze tegelijkertijd hun concurrentiepositie moeten a levzaakte termijn waarbinnen moeteen gebeuren, van hetdangerous klimaatsysteem optreedt. dientin el that verstoring would prevent interference byDeman with thevoorziet climatedit system. The period behouden of waar mogelijk zelfs verbeteren. Het VKP 2006 - 2012 daarom aantal de ecosystemen laten zich op een natuurlijke aan te aan de klimaatverandering, de which this must take place, should enable natural adaptation of to climate change, maatregelen voortoe de te industrie. Streefdoelen het wijze verhogen vanpassen eenecosystems efficiënt gebruik van energie zijn voedselvoorziening te verzekeren en dethreatened economische op een manier te in laten ensure that food production is not andontwikkeling economic development to proceed a op vastgelegde niveaus en het terugdringen van de uitstoot van lachgas doorduurzame de chemische industrie. voortgaan. sustainable way. Verder moeten de F-gasemissies naar omlaag. Ook een financiële tegemoetkoming voor de sector is The Framework Convention obliges all the participating countries toemissiereductie submit annual via ecologiepremie voorzien. Deze maatregelen zorgen voor een van report 4,8 Hetde Raamverdrag verbindt alle deelnemende landen tot eensamen jaarlijks rapport over dean broeikasgason greenhouse gas emissions. They must also establish and implement a national climate stratMton COOok -eq per jaar. emissies. moeten zij een nationale klimaatstrategie uitwerken en uitvoeren.Alle deelnemende 2 egy. All werken participating cooperate the objectives of Maar the Framework Convenlanden samen countries om de objectieven van to hetachieve Raamverdrag te bereiken. de industrielanden tion. However, the industrial countries must play a leading role in this. moeten hierbij een voortrekkersrol opnemen. Agriculture and forestry The Framework Convention is based on a number of important Het Raamverdrag steunt op een aantal belangrijke principes (Kader 2). principles (Box 2). De uitstoot van broeikasgassen door de landbouw is sinds 1990 gedaald, voornamelijk door de daling van de veestapel. Deze sector was in 2004 verantwoordelijk voor 10% van de Vlaamse broeikasgasuitstoot. Het VKP 2006 - 2012 voorziet een verdere vermindering via CO2-besparing in de glastuinbouw, de productie van hernieuwbare energie en biobrandstoffen, de afstemming met het mestbeleid en de verdere realisatie van bebossingen. De sector realiseert met deze maatregelen bijna 1 Mton CO2-eq besparing per jaar.

15 7

Klimaatbeleid opmany vele niveaus Climate policy at levels Summary for the policy makers

Box 2. Principles of the Framework Convention • the de deelnemende hebben gezamenlijke maardifferentiated verschillende verantwoordelijkheden participatinglanden countries have common but responsibilities and en mogelijkheden respective capabilities. • equity billijkheid verdeling van de inspanning as (‘equity’) the basisals forbasis the voor allocation of efforts • the de ontwikkelde hebben een take voortrekkersrol de strijd tegen de klimaatverandering developed landen countries should the lead in incombating climate change and its en zijn gevolgen

adverse effects

• voorzorgsmaatregelen tegen de oorzaken van klimaatverandering zijn nodig

precautionary measures are needed against the causes of climate change

• een (duurzame) economische ontwikkeling is essentieel voor de strijd tegen (sustainable) economic development is essential for combating climate change klimaatverandering

the climate measures must not become an arbitrary or unjust justification for re-

• de klimaatmaatregelen mogen geen willekeurige of onrechtmatige verantwoording vormen stricting trade. voor het international beperken van de internationale handel.

2.1.2 The Kyoto Protocol In december keurden de deelnemende landenapproved het Protocol Kyoto bij het Raamverdrag December1997 1997, the participating countries thevan Kyoto Protocol to the Framegoed. 16 februariThis 2005Protocol trad dit Protocol werking ratificatie door de2005 Russische workOp Convention. enteredininto forcena16th of February after federatie. the rati- De Verenigde en Australië doen alsThe belangrijke niet mee. Sinds de inwerkingtrefication byStaten the Russian Federation. Unitedindustrielanden States of America and Australia, important ding zijn alle bepalingen van het Protocol juridisch bindend van aard. industrialised countries, do not participate. Since its entry into force, all the provisions of the

Protocol have become legally binding. De 36 deelnemende industrielanden engageerden zich om de jaarlijkse uitstoot van de belangrijkste The 36 participating countries committed to reduceHun the jaarlijkse annual emissions of the broeikasgassen (CO2, CH4, N2O, SF6, HFK’s en themselves PFK’s) te verminderen. uitstoot moet mostgemiddeld important gases (CO , N2O, SF6, HFCs and Their aggregate met 5%greenhouse dalen in de periode 20082, -CH 2012 die van hetPFCs). referentiejaar 1990. De an4 tegenover nual emissions mustkregen be reduced by an average of 5%door during the period – 2012 comontwikkelingslanden geen reductieverplichtingen dit Protocol. Zij 2008 moeten wel een emispared to those of the 1990 base year. The Protocol does not impose reduction obligations sie-inventaris uitwerken zoals de industrielanden.Verder verbonden de ontwikkelingslanden zich tot on opstelling developing However, they must establish an emission rond inventory. In addition the de en countries. uitvoering van klimaatprogramma’s en tot samenwerking milieutechnologie, developing opleiding countriesenundertook onderzoek, onderwijs. the obligation to establish and implement climate programmes and to onMontréal environmental technology, research, Eerder al legde hetcooperate Protocol van (1987) de uitstoot van CFK’s entraining HCFK’sand aan education. banden door verregaande beperkingen op de productie en het gebruik van deze

The Montreal Protocol (1987) already restricted the emissions stoffen. Deze twee broeikasgassen veroorzaken de verdunning van The Kyoto Protocol ofdeCFCs and HCFCs at an earlier stage by far-reaching restricstratosferische ozonlaag. requires countries to tions on the production and use of these substances. These two Het Protocol van Kyoto wil in de eerste plaats een vermindering reduce greenhouse gas greenhouse gases cause the thinning of the ozone layer in the van de uitstoot door interne beleidsmaatregelen. Deze maatregelen emissions internally stratosphere. hebben betrekking op energie, vervoer, industrie, land- en bosbouw In the first place, the Kyoto Protocol aims at reducing the emisin the first place en afvalbeheer. Het Protocol laat ook toe om de uitstoot van broeisions by means of internal policy measures. These measures kasgassen gedeeltelijk te compenseren door de bevordering van relate to energy, transport, industry, agriculture and forestry koolstofopname via bossen of door een beter bodemgebruik (de ‘sinks’). De flexibiliteitsmechanismen and waste management. The Protocol also allows for a system of partial compensation of van het Protocol ten slotte bieden de deelnemende landen efficiënte manieren om dit doel met zo greenhouse gas emissions by enhancing the sequestration of carbon by forests or a better weinig mogelijk kosten te bereiken. Landen met een tekort aan emissierechten kunnen rechten aansoil management (the “sinks”). Finally the flexibility mechanisms of the Protocol provide the kopen van landen met een overschot (internationale emissiehandel). Ook kan een land projecten die participating countries with efficient ways of achieving this objective in a cost efficient way.

16

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

Countries with a shortage of emission allowances can purchase allowances from with a daag hebben immers gevolgen voor de hele levensduur van het gebouw. beleidcountries voor gebouwen de uitstoot verminderen, starten in een ander industrieland en/of in een Het ontwikkelingsland (projectsurplus (international emissionsenergiegebruik trading). A country can startwordt emission reduction projects anricht zich daarom op rationeel Ditalso beleid gevoerd met behulp vanineen gebonden flexibiliteitsmechanismen). (Kader 3).(REG). other industrial country and/or a developing country beleidsinstrumenten (project-based mechanisms) (Box 3). aantal type-instrumenten. De energieprestatieregelgeving legt eisen opflexibility aan de nieuwbouw enemissiesgrondige Het uitgangspunt is dat het gebruik van economische kosten van The assumption is thatresidentiële economic instruments limit the costs of emission and allowkan renovatie, zowel voor als tertiaire Bijkomend overheid natuurlijke en zal dereductions reducties kan beperken en het behalen van de gebouwen. reductiedoelstellingen voor individuele partijen greater flexibility for die individual meet the reduction targets. Countries able to realisedan in a hernieuwbare koeling stimuleren en detoeisen met betrekking tot het onderhoud vanrealiseren verwarmingsversoepelen. Landen op eenparties goedkope wijze meer emissievermindering kunnen cheap way emission reductions than their target, will Ze actually do so.Trading excess ketels uitbreiden.Voor sociale woningen worden specifieke REG-richtlijnen Eenthe tweede opgesteld. ze door hetmore Protocol verplicht zijn, zullen dat ookKyoto werkelijk doen. hebben immers een financieel emission gives them azal financial benefit. The overallverhandelen. emission reduction the same, but type-instrument overheid inzetten zijn de adviesgerichte stimuli. Hetglobale gaatis hier dan om voordeel allowances doordatdat zede hun overtollige emissierechten kunnen Het resultaat is de the total reduction costs reductiekosten are lower.het invoeren erkenning van uit. een energieprestatiecertificaat voor bestaande van energiedeskundigen, hetzelfde maar de totale vallen lager gebouwen en het stimuleren van REG bij kansarmen. De overheid zal financiële stimuli geven via de netbeheerders en voor het versneld moderniseren van schoolinfrastructuur.Tenslotte zal de overheid onderzoek verrichten onder meer naar de mogelijke instrumenten voor de verbetering van de energieprestatie van bestaande woningen. De sector van de gebouwen levert hiermee een gemiddelde

Box 3. Types of flexibility mechanisms

bijdrage van 2,5 Mton CO2-eq per jaar in de emissiereductie.

Joint Implementation ( JI) Energy JI projects can be undertaken between two developed countries or Economies In Transition that have accepted an emission reduction target (parties listed in Annex I to the

kunnen worden ondernomen tussen tweeenontwikkelde landen gebouwenverwarming) of landen die een HetJI-projecten energieverbruik voor de productie van elektriciteit warmte (exclusief UNFCCC, the so-called Annex I countries). overgang naar een markteconomie doormaken en die een emissiereductiedoelstelling hebben nam in 2004 21% van de totale Vlaamse uitstoot van broeikasgassen voor zijn rekening. Sinds 1990 The implementation of a JI project results in a transfer of Emission Reduction Units aanvaard (in Bijlage opgenomen partijen bij sector het UNFCCC, de zogenaamde Annex-I-landen) is er een toename van I5% bij de emissies in de van de elektriciteitsvoorziening. Het Vlaams

(ERUs) from one country to another, while the total number of permitted emissions in

klimaatbeleid wil van dezeeen trend ombuigen. De realisatie van de doelstellingen voor groene stroom en JI-project een overdracht van emissiereductie-eenheden De uitvoering the two countries remains thezorgt samevoor (a “zero sum operation”). warmtekrachtkoppeling (WKK) en toewijzing vandeemissierechten aantoegestane de elektriciteitssector (ERU’s) van involved het ene land naar hetdeandere, totaliteit van projects de All parties must approve the JIterwijl projects and these must emissies lead to in new moeten zorgen. Hiermee realiseert de sector van de elektriciteitsproductie een bijdrage van beide hiervoor landen gelijk blijven (een “nulsomoperatie”). emission reductions in addition to the reduction which would be achieved without the gemiddeld 5,8 Mton CO2-eq per jaar de Kyoto-doelstelling. Alle betrokken Partijen moeten devoor JI-projecten goedkeuren en deze projecten moeten leiden

project, the so-called “additionality principle”. Projects which have started since 2000 tot nieuwe de reducties zonder het project zouden bereiktbyworand which emissiereducties comply with thebovenop JI requirements aredie also considered to be JI projects the Industry den, het zogenaamde Projecten die vanaf 2000 zijn gestart en aan de ‘additionaliteitsprincipe’. agreement. The credit period for all JI projects starts from 1 January 2008. JI-vereisten voldoen, beschouwt ensures het akkoord als JI-projecten. De kredietperiode voor JI Supervisory Committee thateveneens the JI mechanism works practice. The DeAuitstoot van broeikasgassen door de industrie en in cokes) daalde tus-Par(inclusief raffinaderijen alle JI-projecten start vanaf 1 januari 2008. involved a “Focal Point”, which approves project activities and allows senties 1990 en 2004appoint met 9,5%. De betrokken bedrijven moeten the hunJIinspanningen in het kader van de legal persons to participate in JI project activities. Een JI Supervisory Committee maakt het JI-mechanisme in de praktijk werkbaar. De betrokken Vlaamse Kyoto-doelstelling voortzetten terwijl ze tegelijkertijd hun concurrentiepositie moeten

Partijen of duiden ‘Focalzelfs Point’ aan, dat JI-projectactiviteiten goedkeurt rechtspersonen behouden waar een mogelijk verbeteren. Het VKP 2006 - 2012 voorziet en daarom een aantal laat deelnemenvoor aan de JI-projectactiviteiten. maatregelen industrie. Streefdoelen zijn het verhogen van een efficiënt gebruik van energie op vastgelegde niveaus en het terugdringen van de uitstoot van lachgas door de chemische industrie.

Clean Development Mechanism (CDM)

Verder moeten de F-gasemissies naar omlaag. Ook een financiële tegemoetkoming voor de sector is via CDM de ecologiepremie voorzien. maatregelen zorgen samen voor een emissiereductie van 4,8 projects take place inDeze countries without quantified emission reduction targets, in Mton CO -eq per jaar. 2 these are developing countries (parties not included in Annex I to the UNpractice CDM-projecten vinden plaats in landen zonder specifieke emissiereductiedoelstellingen, in de FCCC ). praktijk zijn dit de ontwikkelingslanden (niet in Bijlage I opgenomen partijen bij het UNFCCC).

Such projects must resultforestry in real, measurable, long-term advantages in combating Agriculture and

Dergelijke projecten leiden tot reële, langetermijnvoordelen de bestrijding climate change and moeten in the achievement of meetbare sustainable development in theinhost country. Devan uitstoot van broeikasgassen door de landbouw is sinds 1990 gedaald, voornamelijk door de daling klimaatverandering en tot de realisatie van een duurzame ontwikkeling van de gastlanden. This takes place, inter alia, by the transfer of environmentally friendly technologies. The vanDit de gebeurt veestapel. Dezemeer sector wasdeinoverdracht 2004 verantwoordelijk voor 10% van de Vlaamse broeikasgasuitonder door additionality principle also applies here. van milieuvriendelijke technologieën. Ook hier stoot. Het 2006 - 2012 voorziet een verdere vermindering via CO2-besparing in de glastuinbouw, geldt hetVKP additionaliteitsprincipe. The difference with the JI projects is that developing countries do not have an obligade productie van hernieuwbare energie en biobrandstoffen, de afstemming met het mestbeleid en de verschil met de JI-projecten dat ontwikkelingslanden geen Het grote verplichting tot emistion to reduce emissions. Thereforeisinvestments in developing countries generate a net verdere realisatie van bebossingen. De sector realiseert met deze maatregelen bijna 1 Mton CO2-eq siereductie hebben. credits Investeringen in ontwikkelingslanden genereren dus een netto-instroom van input of emission into the system. besparing per jaar. emissiekredieten.

17 7

Climate policy at levels Summary for the policy makers Klimaatbeleid opmany vele niveaus

Een CDMExecutive Executive Board Board (EB) opgericht om hettoCDM-mechanisme in praktijk uit te voeren. A CDM (EB)iswas established implement the CDM mechanism in De EB geeft emissiereducties (CER’s) uit die afkomstig zijn van from CDM-projecpractice. Thegecertificeerde EB issues certificated emission reductions (CERs) coming CDM tactiviteiten. CER’s kunnen verleend worden vanaf het jaar 2000. De betrokken Partijen wijzen project activities. CERs can be granted from the year 2000. The Parties involved appoint ‘DesignatedNational National Authority’ goed teand keuren en omlegal CDM-projectactiviteiten aeen “Designated Authority”aan toom approve CDM project activities to allow rechtspersonen te laten deelnemen aan CDM-projectactiviteiten. persons to participate in CDM project activities.

Emissions trading Emissions’ trading the trade in Kyoto unitstussen between Annex I countries. These Emissiehandel mogelijk Annex-I-landen. maaktallows handelfor in Kyoto-eenheden Deze landen countries can use the Kyoto units in order to meet the emission targets of the Protocol. kunnen de Kyoto-eenheden gebruiken om de emissiedoelstellingen van het Protocol te bereiThe ken. countries can also transfer their Kyoto units via emissions trading. De landen kunnen hun Kyoto-eenheden via emissiehandel ook overdragen. Dit is mogelijk voor

This is possible for international emission allowances, “Assigned Amount Units (AAUs), internationale emissierechten (‘Assigned Amount Units’,AAU’s), verwijderingseenheden (‘ReRemoval Units (RMUs) generated by agricultural and forestry management activities in moval Units’, RMU’s, gegenereerd door land- en bosbeheersactiviteiten in Annex I-landen, §5.5), Annex 5.5), ERUs andmet CERs. Only Annex I countries kunnen with quantified emisERU’s enI countries, emissiereductiedoelstellingen deelnemen aan CER’s. Enkel§ Annex-I-landen sion reduction targets can participate in emissions trading. emissiehandel.

Register Een registerunder onder the het Kyoto Protocol van Kyoto houdt de overdracht en uitgifte eenheden A register Protocol keeps record of the transfer andvan issuance of bij. units. Elk Annex-I-land zorgt hierbij voorI country de oprichting en het onderhoud van een eigen, nationaalup For this purpose, every Annex is responsible for establishing and keeping register. its own national register.

In addition to emission reduction voorziet obligations, the Kyoto also provides for van establishhet Protocol Naast emissiereductieverplichtingen vanProtocol Kyoto ook in de uitwerking maating adaptation way, a country can reduce to kan a minimum the negative impacts regelen voor demeasures. aanpassing In aanthis klimaatverandering. Op die manier het de nadelige gevolgen voor for the economy, public health and themilieu environment. de economie, de volksgezondheid of het tot een minimum beperken. The Conference Parties (COP) the Meeting of the(MOP) Partieszorgen (MOP) arederesponsible De Conference of of thethe Parties (COP) en deand Meeting of the Parties voor praktische for the practical of the agreements arising en respectively from Framework uitwerking van de implementation afspraken uit respectievelijk het Raamverdrag het Protocol van the Kyoto. Convention and the Kyoto Protocol. De belangrijkste regels voor de naleving en uitvoering van het Kyotoprotocol kregen een uitwerking The most important rules for compliance with and the implementation of the Kyoto Proin de zogenaamde “Akkoorden van Marrakesh” tijdens COP7 (2001). Deze akkoorden regelden het tocol were established in the so-called “Marrakesh Accords” during COP 7 (2001). These gebruik van sinks, de creatie van fondsen voor hulp aan de armste ontwikkelingslanden, adaptatie en accords provide for the regulations for the use of sinks, the creation of funds to help the de projectgebonden flexibiliteitsmechanismen. COP 11/MOP 1 bekrachtigde officieel de Akkoorpoorest developing countries, adaptation and the project-based flexibility mechanisms. COP den van Marrakesh in december 2005.Tegelijkertijd keurde het een nalevingsregime goed dat bij het 11/MOP1 officially adopted the Marrakesh Accords in December 2005. At the same time it Protocol hoort. Hierin staan de juridische procedures, die van toepassing zijn indien een industrieland approved the compliance regime of the Protocol. This sets out the legal procedures which niet aan zijn verplichtingen voldoet. apply if an industrialised country does not comply with its obligations.

18

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

2.2 The European policy framework

daag hebben immers gevolgen voor de hele levensduur van het gebouw. Het beleid voor gebouwen richt zich daarom op rationeel energiegebruik (REG). Dit beleid wordt gevoerd met behulp van een aantal type-instrumenten. De energieprestatieregelgeving legt eisen op aan nieuwbouw en grondige renovatie, zowel voor residentiële als tertiaire gebouwen. Bijkomend zal de overheid natuurlijke en

2.2.1 The internal burden sharing

hernieuwbare koeling stimuleren en de group eisen met betrekking totcountries het onderhoud verwarmingsDeKyoto EU-15the (de EU-15 groep van landen voor de uitbreiding van EU metvan 10the nieuwe lidstaIn as avijftien wholeEuropese (the of 15 European before enlargement ketels sociale worden specifieke REG-richtlijnen tweede opgesteld. ten) inuitbreiden.Voor zijn with geheelten verbond zichwoningen in Kyoto tot pledged een vermindering van de emissies in de periode of the EU new member states) to reduce emissions by met 8% 8% in Een the period type-instrument dat de die overheid zal inzetten zijn 1990. de year adviesgerichte stimuli. gaat hieragreement dan om de 2008 - 2012 compared tegenover het Een1990. Europees akkoord verdeelde in 1998 die 2008-2012 to van those inreferentiejaar the reference In 1998, aHet European erkenning het invoeren van een energieprestatiecertificaat van energiedeskundigen, voor bestaande reductiethis tot een vermindering met 7,5%. onder de lidstaten. Belgiëthe engageerde shared reduction amongst memberzich states. Belgium gebouwen en het stimuleren van REG bij kansarmen. De overheid zal financiële stimuli geven via de committed itself to adeelnemende reduction ofpartij. 7.5%.Haalt The zij EU-15 counts De EU-15 telt als één echter op netbeheerders eneerste voor het versneld moderniseren vanmeet schoolinfrastructuur.Tenslotte zal de overheid as participating party. However, if it 2008 does -not hetone einde van de verbintenisperiode 2012 de the The 15 European core member onderzoek verrichten onder meer naar de mogelijke instrumenten voor de verbetering van de eneremission reduction target for Europe at the end of the first emissiereductiedoelstelling voor Europa niet, dan kunnen evenstates must jointly emit vanperiod bestaande gieprestatie woningen. De sector van de gebouwen levert hiermee een gemiddelde commitment 2008-2012, individual states can bede wel individuele lidstaten aansprakelijk worden gesteld voor an average of 8% less bijdrage vanfor 2,5 Mton CO2-eq per jaar in de emissiereductie. held liable with their obligations. niet-naleving vanthe hunnon-compliance verbintenissen. Haalt Europa de doelstel-If greenhouse gases in 2008-2012 Europe meet target, singlejuridisch memberbestraffen state can ling wel, does dan kan menthe geen enkelenolidstaat than in 1990 Energy be legally punished under provisions of the Protocol. onder de bepalingen van hetthe Protocol. Het energieverbruik voor de productie van elektriciteit en warmte (exclusief gebouwenverwarming) nam in 2004 21% van de totale Vlaamse uitstoot van broeikasgassen voor zijn rekening. Sinds 1990 is er een toename van 5% bij de emissies in de sector van de elektriciteitsvoorziening. Het Vlaams De Europese unie was op altijd al in eencombating pionier in de strijd change tegen deatverandering The European Union hasinternationaal always beenvlak a pioneer climate the inter- van klimaatbeleid wil deze trend ombuigen. De realisatie van de doelstellingen voor groene stroom en het klimaat. Sinds de Verenigde Staten afhaakten in het Kyotoproces is haar stuwende krachtforce nog benational level. Since the United States withdrew from the Kyoto process, its driving warmtekrachtkoppeling (WKK) en de toewijzing van emissierechten aan de elektriciteitssector langrijker. In 2000 legde Europa haar rol vast in het Europees Programma inzake Klimaatverandering has become even more important. In 2000, Europe defined its role in the European Climate moeten hiervoor zorgen. Hiermee realiseert de sector van de elektriciteitsproductie een bijdrage van (EPK). In Programme dat kader werkte de Commissie een klimaatactieplan en een emissiehandelsysteem uit. Change (ECCP). In this context, the Commission established a climate action gemiddeld 5,8 Mton CO2-eq per jaar voor de Kyoto-doelstelling. plan and an emissions trading second phase ofrond the European Climate Dit Change Eind 2005 begon een tweede fasescheme. van het The Europese programma klimaatverandering. proProgramme at thevan end 2005. This programme outlines the future EU policy for en gramma trektstarted de krijtlijnen hetoftoekomstige EU-beleid in de strijd tegen de klimaatverandering combating climate and for gevolgen the adaptation de aanpassing aan dechange onvermijdelijke ervan. to the adverse impacts.

2.2.2 The European Climate Change Programme

Industry

During this wil phase, the Commission to support innovation climate-friendly De uitstoot broeikasgassen door en in cokes) daaldeonderzoek tusdewishes industrie (inclusief the raffinaderijen In deze fase van de Commissie de innovatie in klimaatvriendelijke technologieën steunen, technologies, carry out research into geological carbon storage and include a number ofde secsen 1990 en 2004 met 9,5%.koolstofopslag De betrokkenen bedrijven moeten hun zoals inspanningen in het de kader van uitvoeren naar geologische de luchtvaart, scheepvaart een aantal sectoren tors, such as aviation, shipping and road transport inHet its reduction strategy. The EU emissions Vlaamse Kyoto-doelstelling voortzetten terwijl ze tegelijkertijd hun concurrentiepositie moeten en het wegtransport opnemen in haar reductiestrategie. emissiehandelsysteem van de EU blijft trading scheme continues to be an important instrument in combating climate change. behouden of waar mogelijkinzelfs verbeteren. Het VKP 2006 - 2012 voorziet daarom een aantal een belangrijk instrument de bestrijding van klimaatverandering. Several other EUde policy plansStreefdoelen support this climate policy, van in particular, the Sixth Environmenmaatregelen voor industrie. het verhogen een efficiënt van energie zijn Verschillende andere EU-beleidsplannen ondersteunen dit klimaatbeleid, namelijkgebruik het Zesde Milieuactal Action Programme, the Strategy for Sustainable Development and the Lisbon Strategy. op vastgelegde niveaus en het terugdringen van de uitstoot van lachgas door de chemische industrie.

tieprogramma, de Strategie Duurzame Ontwikkeling en de Lissabon-strategie. Verder moeten de F-gasemissies naar omlaag. Ook een financiële tegemoetkoming voor de sector is via de ecologiepremie voorzien. Deze maatregelen zorgen samen voor een emissiereductie van 4,8 Mton CO2-eq per jaar. Om het EPK uit te voerenthe nam de Europese Commissie een aantaltook wetgevende initiatieven die in In order to implement ECCP, the European Commission a number of legislative belangrijke mate mee de lijnen trekken van het klimaatbeleid in Vlaanderen. initiatives which have an important role in the outline of Flemish climate change policy.

2.2.3 The European Regulation

Agriculture and forestry

A shortvolgt description the main European climate regulations is given below. The een korteofbeschrijving van de voornaamste Europese klimaatregelgeving. Hierna De concrete concrete De uitstoot van broeikasgassen door de landbouw is sinds 1990 gedaald, voornamelijk door de daling application of these rules in the Flemish legislation is described in the Flemish policy topics toepassing van deze regels in de Vlaamse regelgeving is beschreven in de Vlaamse beleidsthema’s van de veestapel. Deze sector was in 2004 verantwoordelijk voor 10% van de Vlaamse broeikasgasuit(Chapter (Hoofdstuk5).5).

stoot. Het VKP 2006 - 2012 voorziet een verdere vermindering via CO2-besparing in de glastuinbouw, Emission de productie trading van hernieuwbare energie en biobrandstoffen, de afstemming met het mestbeleid en de

verdere realisatie van bebossingen. sector realiseert met deze maatregelen bijna Mton CO Before Protocol entered into trad, force, the European Commission established in2-eq Voordatthe het Kyoto Protocol van Kyoto in De werking werkte de Europese Commissie in 1richtlijn besparing pereen jaar. directive 2003/87/EC a system toemissiehandel organise emissions trading between 2003/87/EG systeem uit dat de tussen Europese bedrijven European organiseert.companies. Het EuroThe CO2 emissions trading into force on 1 January 2005. pese European CO2-emissiehandelsysteem trad op 1scheme januari entered 2005 in werking.

19 7

Climate policy at levels Summary for the policy makers Klimaatbeleid opmany vele niveaus

The aim van of this tolidstaten help thehulp member states to comply with their Het doel dezedirective richtlijn isisde te bieden om hun verplichtingen in hetobligations kader van het Protocol na te komen. handel inThe emissierechten brengt geen nieuwe milieudoelstellingen mee, in the context of theDe Protocol. trade in emission allowances does not entail any new maar maakt wel een goedkopere van de reductiedoelstellingen mogelijk. environmental objectives, but naleving does allow forbestaande a cheaper way of complying with theDoor existbedrijven emissierechten te laten kopen of verkopen, kunnen zij deze objectieven met zo weinig ing reduction targets. By allowing companies to buy or sell emission allowances, they can mogelijkthese kosten bereiken. Zonder de regeling deWithout handel in the emisachieve targets at the lowest possiblevoor cost. sierechten zou men trade anderein en vaak duurdere maatregelen moeten The European regulations for the emission allowances, it would be necnemen. emissions trading scheme essary to take other and often more expensive measures. De national nationale allocation toewijzingsplannen legden dethe totale hoeveelheid The plans establish total amount ofCO CO 2- 2turned CO2 emissierechten vast die de lidstaten de handelsperiode allowances member states allocatetijdens for the trading periodaan to de the into betrokken concerned. ondernemingen companies Theverlenen. directive on the emissions allowances a trade product trading covers approximately 12,000 installations, with total De regeling voor handel in emissierechten omvat binnen de aEuropese share of installaties 45 to 50%met of een the aandeel EU COvan emissions. These combusUnie in totaal ongeveer twaalfduizend 45 tot 50% in de are EU CO 2-uit2 tion oilom refineries, coke furnaces,olieraffinaderijen, iron and steel factories and installations whichen stoot.plants, Het gaat verbrandingsinstallaties, cokesovens, ijzeren staalfabrieken installatiescement, die cementglaskalk, baksteen, keramische producten, papier produceren. produce glass, chalk, brick, ceramic products, pulppulp andofpaper. Every member state establishes register for the administrative management of theaan. Dit Voor het administratieve beheer vanahet emissiehandelsysteem legt elke lidstaat een register emissions trading This register accurately registershet thebezit, allocation, the possession, register staat in voorscheme. de nauwkeurige registratie van de verlening, de overdracht en de antransfer andemissierechten cancellation of gas emission allowances. Regulation 2004/2216/EC nulering van vangreenhouse broeikasgassen.Verordening 2004/2216/EG van het registersysteem of thehet registration governs the process for these transactions. regelt verloop vansystem deze transacties.

Project-based flexibility mechanisms Directive 2004/101/EC, the linking directive, the CDM/JI amendment to directive Richtlijn 2004/101/EG, de ’linking directive’, werktestablishes het CDM/JI-amendement uit op de richtlijn 2003/87/EC on emissions trading. This directive to build a bridge between the het European 2003/87/EG over verhandelbare emissierechten. Dezeaims richtlijn wil een brug vormen tussen Eusystem of emissions trading and emissierechten the project-based mechanisms of the Protocol. ropese systeem van verhandelbare en deflexibility projectgebonden flexibiliteitsmechanismen Companies bound by the die emissions can herewith use CDM/JI emission van het Protocol. Bedrijven onder detrading richtlijndirective verhandelbare emissierechten vallen, kunnen zo credits to comply with their obligations underaan thehun directive. This increases the range of inCDM/JI-emissiekredieten inzetten om te voldoen verplichtingen in de richtlijn. Dit vergroot struments forinstrumenten companies and lead toena zal reduction in costs. de waaier aan voorwill bedrijven tot een kostenvermindering leiden. Companies can make use of CERs from vanaf 20052005 and of fromvanaf 2008. However, a Bedrijven kunnen gebruik maken van CER’s en ERUs van ERU’s 2008. Er geldtthere echteriseen limit to the use of CERs and ERUs from 2008 up to the maximum amount member states beperking van het gebruik van CER’s en ERU’s vanaf 2008 tot de maximale hoeveelheid die de lidstaallocated this in their2008 2008-2012 Allocation Plan. Toewijzingsplan ten in hun for - 2012 hiervoor vastleggen.

The generation of electricity by combined heat and power Het doel richtlijn 2004/8/EG hettoenergierendement te vergroten enand de zekerheid The aim van of directive 2004/8/ECis is increase the energy efficiency improve van the de energy energievoorziening te verbeteren bevordering of en high ontwikkeling hoogrenderende security through the promotiondoor andde development yielding van combined heat andwarmpower tekrachtkoppeling (WKK) binnen de interne energiemarkt. (CHP) in the internal energy market.

Generating electricity from renewable energy sources Directive 2001/77/EC aims increasing thevan share of renewable energy sources the elecRichtlijn 2001/77/EG heeft totat doel het aandeel hernieuwbare energiebronnen in de in elektricitricity generation within the internal electricity te market. teitsproductie binnen de interne elektriciteitsmarkt verhogen. In 2010,moet 22% voor of the consumption in the whole EUvoortkomen must be generated by renewdeelectricity hele EU 22% van het elektriciteitsverbruik In 2010 uit hernieuwbare able energy sources. energiebronnen.

20

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

daag hebben immers gevolgenof voor de hele levensduur van het gebouw. Het beleid voor gebouwen Energy performance buildings richt zich daarom op rationeel energiegebruik (REG). Dit beleid wordt gevoerd met behulp van een

The main objective 2002/91/EC is energieprestaties to improve thevan energy performance Het voornaamste doel of vandirective richtlijn 2002/91/EG is de gebouwen in de EU teof aantal type-instrumenten. De energieprestatieregelgeving legt eisen op aan nieuwbouw en grondige buildings EU and to ensure most cost effectivemaatregelen measures. bevordereninenthe er zoveel mogelijk voor atemaximum zorgen dat use alleenofdethe meest kosteneffectieve renovatie, zowel voor residentiële als tertiaire gebouwen. Bijkomend zal de overheid natuurlijke en In view genomen. of the low replacement percentage of buildings, it is clear that above all the exworden hernieuwbare koeling stimuleren en de eisen met betrekking tot het onderhoud van verwarmingsisting can contribute to anvan energy performance improvement in bestaande the shortgeand Gezienbuildings het lage vernieuwingspercentage gebouwen is het duidelijk dat vooral het ketels uitbreiden.Voor sociale woningen worden specifieke REG-richtlijnen opgesteld. Een tweede medium term. The directive contains four key elements for the buildings: a calculation bouwenbestand kan bijdragen tot een verbetering van de energieprestaties op korte en middellange type-instrument dat de overheid zal inzetten zijn de adviesgerichte stimuli. Het gaat hier dan om de method forrichtlijn the integrated energy performance, minimumeen energy performance stantermijn. De bevat vier kernelementen voor de gebouwen: berekeningsmethode voor de erkenning van energiedeskundigen, het invoeren van een energieprestatiecertificaat voor bestaande dards for buildings, energy performance certification, and regular inspections of boilers geïntegreerde energieprestatie, minimumnormen op de energieprestatie van gebouwen, energiepresgebouwen en het stimuleren van REG bij kansarmen. De overheid zal financiële stimuli geven via de and air conditioning systems. tatiecertificatie en regelmatige inspectie van verwarmingsketels en klimaatregelingsystemen. netbeheerders en voor het versneld moderniseren van schoolinfrastructuur.Tenslotte zal de overheid onderzoekefficiency verrichten onder meeruse naarand de mogelijke Energy in end energyinstrumenten services voor de verbetering van de energieprestatie van bestaande woningen. De sector van de gebouwen levert hiermee een gemiddelde Het doel richtlijn 2006/32/EG is hetisvastleggen van streefwaarden energiebesparing door The aim van of directive 2006/32/EC to set targets for energyvoor savings by the member bijdrage van 2,5 Mton CO2-eq per jaar in de emissiereductie. de lidstaten, een bevordering van de for markt voor energiediensten andere maatregelen een states, to promote the market energy services and en other measures for voor better betere efficiency. energie-efficiëntie. energy

Energy The European challenge The provides that the member states,van in negen a period De directive richtlijn houdt in dat de lidstaten in een periode jaar of 9% nine be1% annual reduction years, make 9% savings on the average energy endonder use falling under Het energieverbruik voor de productie van elektriciteit en warmte (exclusief sparen op het gemiddelde eindverbruik van energie gebouwenverwarming) dat het toepasthe scope of the directive. Maritime shipping, aviation, and the in energy use21% van de totale nam in 2004 Vlaamse van broeikasgassen voor rekening. 1990end singsgebied vanuitstoot de richtlijn valt. De zeevaart, de zijn luchtvaart en Sinds de eindverusers thehet of emissions and defence not is er een toename van 5% bij deunder emissies inscope detoepassingsgebied sector van de elektriciteitsvoorziening. Hetare Vlaams bruikers onder vantrading emissiehandel en defensie tellen included. The De target is stelt indicative, but does state that the member klimaatbeleid wil De deze trend ombuigen. realisatie vanwel dedat doelstellingen voor groene stroom en doelstelling is indicatief, maar de lidstaten hierbij niet mee. kosteneffectieve, praktisch states mustentake cost(WKK) effective, feasible and reasonable measures to meet the target. warmtekrachtkoppeling en de toewijzing van emissierechten aantedehalen. elektriciteitssector uitvoerbare redelijke maatregelen moeten nemen om de doelstelling moeten hiervoor zorgen. Hiermee realiseert de sector van de elektriciteitsproductie een bijdrage van The use of biofuels in transport gemiddeld 5,8 Mton CO2-eq per jaar voor de Kyoto-doelstelling. Richtlijn 2003/30/EG wil inaims de eerste bevordering van het nastreDirective 2003/30/EC in theplaats firsteen place to promote thebiobrandstoffengebruik use of biofuels. ven. Industry

Member states must establish national wetgeving legislation for this.Die Thismoet must guarantee De lidstaten moeten hiervoor een nationale uitwerken. garanderen datthat vanaf De uitstoot van broeikasgassen door en cokes) daalde tusde industrie (inclusief raffinaderijen from 2005, biofuelseen account a minimum of the totalnemen sale ofvantransport fuels in van their 2005 biobrandstoffen bepaaldfor minimum voor hun rekening de totale verkoop sen 1990 enFor 2004 met a9,5%. De betrokken bedrijven moeten hun inspanningen in het kader van deup territory. 2005, minimum of 2% applies and this share should increase annually transportbrandstof op hun grondgebied.Voor 2005 geldt een minimum van 2% en dat aandeel moet Vlaamse Kyoto-doelstelling voortzetten terwijl ze tegelijkertijd hun concurrentiepositie moeten to 2010. van5.75% jaar totinjaar stijgen tot 5,75% in 2010.

behouden of waar mogelijk zelfs verbeteren. Het VKP 2006 - 2012 voorziet daarom een aantal maatregelen voor de industrie. Streefdoelen zijn het verhogen van een efficiënt gebruik van energie Car taxation op vastgelegde niveaus en het terugdringen van de uitstoot van lachgas door de chemische industrie. In eendraft voorstel voorzien CO2-parameter van richtlijn (COM/2005/261) is de opname The directive COM/2005/261 provides for including a van COeen parameter in thein 2 Verder moeten de F-gasemissies naar omlaag. Ook een financiële tegemoetkoming voor de sector is de belastinggrondslag van zowel de jaarlijkse motorrijtuigenbelasting als de registratiebelasting. Dit basis for taxation, both for the annual road tax and for the registration tax. This means via de ecologiepremie voorzien. Deze maatregelen zorgen samen voor een emissiereductie van 4,8 zou inhouden dat be de belasting wordt gedifferentieerd volgens het of aantal een auto that tax would differentiated according to the grams COgram thatCO cars per per 2 datemit 2 Mton CO2-eq per jaar. kilometer uitstoot.Tegen 31 december zou aminstens van de totale opbrengst kilometre. By 31 December 2008, 2008 at least quartereen of kwart the total revenue from thevan de registratie- en and de jaarlijkse moeten voortkomen de CO2-parameter van registration annual motorrijtuigenbelasting road taxes should come from the CO2 uit parameter of the taxes de betreffende belasting. In 2010 moet deze parameter voor de helft bijdragen in de opbrengst van concerned. By 2010, this parameter must contribute almost half of the revenue from de belasting. the taxation. De uitstoot van broeikasgassen door de landbouw is sinds 1990 gedaald, voornamelijk door de daling

Agriculture and forestry

van de veestapel. Deze sector was in 2004 verantwoordelijk Voluntary agreement with the car sector voor 10% van de Vlaamse broeikasgasuit-

stoot. Het VKP 2006 - 2012 voorziet een verdere vermindering via CO2-besparing in de glastuinbouw,

There is vrijwillige a voluntary agreement withdeen the European Association of Car manufacturers Er is een overeenkomst met Europese Associatie automobielfabrikanten (ACEA). de productie van hernieuwbare energie biobrandstoffen, de van afstemming met het mestbeleid en de (ACEA). This agreement provides for a CO emission target of 140 g/km for new cars sold Deze overeenkomst voorziet een CO -emissiedoelstelling van 140 g/km voor de nieuwe in de EU 2 2 verdere realisatie van bebossingen. De sector realiseert met deze maatregelen bijna 1 Mton CO2-eq in the EU by the year 2008 (COM (1999) 107). In September 1999, an additional verkochte auto’s tegen het jaar 2008 (COM(1999)107). In september 1999there kwamwas er een bijkomende besparing per jaar. agreement with the Japanese and Korean car manufacturers (JAMA and KAMA) on overeenkomst met de Japanse en Koreaanse automobielfabrikanten (JAMA en KAMA) over the dezelfde

21 7

Klimaatbeleid opmany vele niveaus Climate policy at levels Summary for the policy makers

CO2-doelstelling tegenfor 2009. Beschikking 1753/2000/EG koppelt hieraana een opvolgingssysteem om same CO2 objective 2009. Regulation 1753/2000/EC imposes system to monitor the de CO -uitstoot by door personenwagens te bewaken. CO emissions cars. 2 2

Consumer information on new cars Richtlijn 1999/94/EG verzekert beschikbaarheid gegevens over het brandstofverbruik de Directive 1999/94/EC ensuresdethe availability ofvan information on the fuel consumptionenand vanofinnew Europa geleasde nieuwe This personenauto’s. Zoconsumers kan de consument met CO22-uitstoot emissions carsverkochte sold or of leased in Europe. implies that can make kennis van zaken een keuze maken. an informed choice.

Fluorinated greenhouse gases Verordening 842/2006 bepaalde fluorinated gefluoreerde gases gassenprovides zorgt voor wetgevend kader voor 842/2006 over Regulation on certain a een legislative framework forde beperking van de emissie van en and SF6. Deze verordening bevatcontains bepalingen over de insluitthe emission reduction ofHFK’s, HFCs,PFK’s PFCs, SF6. This regulation provisions on ing, de rapportage, het op demarketing, markt brengen gebruik van gefluoreerde containment, reporting, and en thehetuse of fluorinated gases.gassen. In addition directive on emissies the emissions of air conditioning equipment in van klimaatregelingsapparatuur Daarnaast is er richtlijn 2006/40/EC 2006/40/EG over in motorvoertuimotor vehicles obligations on the permitted of fluorinated gen. Deze richtlijn provides voorziet infirstly een eerste fase in verplichtingen over hetleakage toegelaten lekverlies van greenhouse gases from air conditioning systems in vehicles. Consequently, the direc-in gefluoreerde broeikasgassen uit airco’s van voertuigen. In een tweede fase voorziet deze richtlijn tive provides a ban on the in vehicles of fluorinated greenhouse gases withdan a GWP een verbod op het gebruik van use gefluoreerde broeikasgassen met een hoger 150 in GWP-waarde level above 150. voertuigen.

Aviation In een mededeling (COM/2005/459) pleit de Commissie voor opname aviation van de luchtvaart het statement COM/2005/459 the Commission argues forde including in the EUinemisEU-emissiehandelsysteem. Ook argues pleit ze for voor ondersteunende activiteiten onderzoek, de verbesions trading scheme. It also supporting activities such aszoals research, improving air tering van ’air traffic management’, technische en het of wegwerken van taxatiebarrières. traffic management, technical standards andstandaarden the elimination tax barriers.

2.3 The Belgian Policy Framework 2.3.1 Division of competences Het klimaatdossier tot een gedeeldthe takenpakket tussen de federale overheid en Climate policy in behoort BelgiuminisBelgië shared between federal government and the regions. de gewesten. federale overheid beschikt over belangrijke beleidsinstrumenten op het vlak The federal De government has important policy instruments regarding taxation andvan prodfiscaliteit enThe productbeleid. De competent gewesten zijnfor bevoegd voorenergy het beleid rationeel energiegebruik uct policy. regions are rational userond (REU), renewable energy, (REG), hernieuwbare energie, and milieuwetgeving en klimaataspecten domeinenhousing mobiliteit, woonenvironmental legislation climate aspects in the fieldsinofdemobility, policy, beleid, industrie en landbouw. industry and agriculture.

2.3.2 The cooperation agreement on climate change Een efficient efficiënt klimaatbeleid vergt een continue afstemming van beleidsinitiatieven van de federale An climate policy requires a continuous coordination of policy initiatives by theen fedgewestelijke overheden. Zo kan er This een kostenento middelenefficiënte samenwerking encooperation een tijdige eral and regional governments. can lead a cost- and resource-efficient uitvoering van de Belgischeofreductiedoelstelling komen. Daarom de federale en de and the swift realisation the Belgian reduction target. Forsloten this reason, the overheid federal governgewesten 2001 een samenwerkingsakkoord over het klimaatbeleid. ment andinthe regions concluded a cooperation agreement on the climate policy in 2001. In order to implement the cooperation agreement, governments established theCommisNationIn uitvoering van het samenwerkingsakkoord richtten dethe overheden de Nationale Klimaat al Climate Commission (NCC), which is composed of representatives of the governments sie (NKC) op, die is samengesteld uit vertegenwoordigers van de betrokken regeringen en onder-

22

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

daag hebben immers gevolgen voor hele levensduur van hetThis gebouw. gebouwen steuning krijgt vaniseen permanent Deze Commissie staat inHet voorbeleid de interne coördinatie concerned and supported by secretariaat. ade permanent secretariat. Commission isvoor responsible for richt zich opNationale rationeel energiegebruik (REG). Dit wordt gevoerd met vanvervuleen it en evaluatie vaninternal het Klimaatplan. Daarnaast isofzijbeleid verantwoordelijk voor hetbehulp correct inter alia daarom the coordination and evaluation the National Climate Plan. In addition, aantal Deimplementation energieprestatieregelgeving legt eisen op aan nieuwbouw en grondige len vantype-instrumenten. de internationale rapporteringsverplichtingen. is responsible for correct of the international reporting obligations. renovatie, zowel voor residentiële als tertiaire gebouwen. Bijkomend zal de overheid natuurlijke en hernieuwbare koeling stimuleren en de eisen met betrekking tot het onderhoud van verwarmingsketels uitbreiden.Voor sociale woningen worden specifieke REG-richtlijnen opgesteld. Een tweede type-instrument dat de overheid zal inzetten zijn de adviesgerichte stimuli. Het gaat hier dan om de De belangrijketask taakofvan NKCwas was to deestablish vastlegging de verdeelsleutel voor de Belgische Theeerste first important thedeNCC thevan burden sharing of the Belgian Kyoto erkenning van energiedeskundigen, het invoeren van een energieprestatiecertificaat voor bestaande Kyoto-doelstelling. 8 maart 2004 beslechtte het overlegcomité van government de federale regering de retarget. On 8 MarchOp 2004, the consultation committee of the federal and theen govgebouwen en het stimuleren van REG bij kansarmen. De overheid zal financiële stimuli geven via de geringen van gewesten en gemeenschappen deze nationale Kyoto-lastenverdeling. Het Vlaamse gewest ernments of the regions and communities decided upon this national Kyoto burden sharing. netbeheerders en voor het versneld moderniseren van schoolinfrastructuur.Tenslotte zal de overheid engageerde zich ompledged de uitstoot van broeikasgassen te verminderen The Flemish Region a greenhouse gas emission reduction onderzoek verrichten onder meer naar de mogelijke instrumenten voor de verbetering van de ener5,2%. Waalseregion gewestpledged wil de uitstoot metemissions 7,5% verminderen, ofmet 5.2%. TheHet Walloon to reduce by 7.5%, The Flemish van bestaande woningen. De sector van de gebouwen levert hiermee een gemiddelde gieprestatie aim terwijl Brusselse gewest uitstoot verhogen met 3,475%. while thehet Brussels region canzijn increase itsmag emissions by 3.475%. All -5.2% in 2012! bijdrage van 2,5 Mton CO2-eq per jaar in de emissiereductie. Al deze verbintenissen zijn aangegaan voor de periode 2008 2012 these obligations apply to the period 2008-2012 compared to the tegenover het The basisjaar 1990. De federalepledged overheid er zichof 1990 base year. federal government toverbond take a series toe een reeks bijkomende interne emissiereducerende maatregelen nemen, voor minstens additional internal emission reducingtemeasures, equivalent to4,8 at least

2.3.3 Burden sharing

Energy

Mton CO2CO -eq 2met evaluatie. De reducties ten gevolge van (exclusief deze from federale maatregelen komen 4.8 Mton -eq, jaarlijkse with evaluation. The reductions resulting these federal measures Het energieverbruik voorandeannual productie van elektriciteit en warmte gebouwenverwarming) de gewesten ten goede.Aanvullend verwerft de federale overheid ook een pakket emissierechten. will benefit addition theuitstoot federal government will purchase nam in 2004the 21%regions. van de In totale Vlaamse van broeikasgassen voor zijnemission rekening.allowances. Sinds 1990 is er een toename van 5% bij de emissies in de sector van de elektriciteitsvoorziening. Het Vlaams klimaatbeleid wil deze trend ombuigen. De realisatie van de doelstellingen voor groene stroom en warmtekrachtkoppeling (WKK) en de toewijzing van emissierechten aan de elektriciteitssector moeten hiervoor zorgen.Plan Hiermee realiseert de de sector de elektriciteitsproductie bijdrage van Het Klimaatplan 2002 - 2012 bundelt maatregelen dietaken de gewestelijke eneen federale The Nationaal National Climate 2002-2012 bundles the van measures by the regional and overfedergemiddeld 5,8 Mton CO -eq per jaar voor de Kyoto-doelstelling. heden nemen ter to realisatie van hun respectievelijke aandeel in de Belgische Kyoto-doelstelling in een al governments meet respective share in the Belgian Kyoto target. The three regional 2 their

2.3.4 The National Climate Plan 2002-2012

landelijk plan. De en de must federale overheid hunitsgoedkeuring governments anddrie thegewestregeringen federal government approve themoeten plan and revisions. geven aan het plan en de herzieningen ervan.

Industry

According the Cooperation agreement, revisions voortvloeien must arise from evaluation of Volgens het to Samenwerkingsakkoord moeten dethe herzieningen uit dethe evaluatie van het De uitstoot van broeikasgassen door de industrie (inclusief raffinaderijen en cokes) daalde tusthe National ClimateDe Plan. The National Climate Commission will het evaluate and evaluatie revise this Nationaal Klimaatplan. Nationale Klimaatcommissie zal in 2006 voor eerst een en sen 1990 en 2004 met 9,5%. De betrokken bedrijven moeten hun inspanningen in het kader van de plan for the first time in 2006. herziening van dit plan maken. Vlaamse Kyoto-doelstelling voortzetten terwijl ze tegelijkertijd hun concurrentiepositie moeten behouden of waar mogelijk zelfs verbeteren. Het VKP 2006 - 2012 voorziet daarom een aantal maatregelen voor de industrie. Streefdoelen zijn het verhogen van een efficiënt gebruik van energie op vastgelegde niveaus en het terugdringen van de uitstoot van lachgas door de chemische industrie. order to execute the regulation onisthe register a cooperation agreement on the organisaIn uitvoering vandedeF-gasemissies registerverordening tussen de federale overheid en de drie gewesten een is Verder moeten naar omlaag. een financiële tegemoetkoming voor de sector Ook tiondeand administrative management the Belgian register for emissions tradsamenwerkingsakkoord gesloten over maatregelen deoforganisatie en het administratieve beheer van het van Belgische via ecologiepremie voorzien. Deze zorgen samen voorthe eenEuropean emissiereductie 4,8 ing scheme was concluded between the federal government and the three regions. register voor het emissiehandelsysteem. Mton CO perEuropese jaar. 2-eq

2.3.5 A cooperation agreement on the registers

Agriculture and forestry 2.3.6 A cooperation agreement De uitstoot van broeikasgassen door de landbouw is sinds 1990 gedaald, voornamelijk door de daling on flexibility mechanisms

van de veestapel. Deze sector was in 2004 verantwoordelijk voor 10% van de Vlaamse broeikasgasuitstoot. Het VKP 2006 -en 2012 voorziet een verdere vermindering via CO2-besparing in dedeglastuinbouw, De federale overheid deand gewesten bereiden samenwerkingsakkoord voor over uitvoeThe federal government the regions areeen preparing a cooperation agreement on the imde van en biobrandstoffen, debetreft afstemming met het mestbeleid en de ringproductie van sommige bepalingen vanenergie het Protocol hier ondermeer dethis oprichting plementation of hernieuwbare some of the provisions of van the Kyoto. KyotoHet Protocol. Amongst others, implies verdere realisatie vanof bebossingen. Defor sector realiseert met deze maatregelen bijnaAuthority 1 Mton CO van een ‘Focal Point’ voor en een ‘Designated National Authority’ voor CDM projecten JI projecten the establishment a Focal Point JI projects and a Designated National for 2-eq besparing per voor België. In jaar. ditfor akkoord nemen zij ook een aantal elementen op zoals de omzetting van de ‘linking CDM projects Belgium. In this agreement they also include a number of elements such as directive’. the implementation of the linking directive.

23 7

Summary for the policy makers Klimaatbeleid opmany vele niveaus Climate policy at levels

2.3.7 Follow-up of the international climate policy De van het Belgische gebeurt voornamelijk Thecoördinatie coordination of the Belgianstandpunt positionininhet theinternationale internationalklimaatbeleid climate policy mainly takes werkgroep in de broeikaseffect (CCIM BKE) van het Coördinatie Comité Internationaal Milieubeleid place in the working group on greenhouse effects (CCIEP GE) of the Coordination Commit(CCIM). tee on International Environmental Policy (CCIEP). De CCIM BKE richtte enkele ad hoc werkgroepen op die een aantal specifieke onderwerpen onderThe CCIEP GE Flexibele established a number Further of ad hoc working groups which deal with…specific subzoeken. Bunkers, Mechanismen, Action, Ontwikkelingssamenwerking zijn enkele jectsdeze such as bunkers, Flexibility Mechanisms, Further Action, Development Cooperation, etc.. van werkgroepen.

2.4 The Flemish policy framework An schets outlinevan of het theVlaamse Flemishbeleidskader policy framework canvinden be found the following chapters De is terug te in de in volgende hoofdstukken van of hetthe 2006-2012 Flemish Climate Plan Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006Policy - 2012.

2.5 The local governments Vele ondersteunen versterken het gewestelijke Gemeenten Manylokale localbesturen governments supportenand strengthen the regionalklimaatbeleid. climate policy. After all, nemen municiimmers veel beslissingen een invloed kunnen hebben op het klimaat. Een waaier aanofkleinschalige pal councils take many die decisions which can have an impact on climate. A range small-scale projecten in cities stedenand en gemeenten kan can garant staan omthe eenachievement belangrijk deelofvan Vlaamse objectief projects in municipalities guarantee anhet important share of te kunnen initiatieven duurzaam bouwenorofapplications toepassingenof vanrenewable hernieuwbare energie thebehalen. FlemishZotarget. Initiatives onrond sustainable building energy and en ontwikkeling van duurzame bedrijventerreinen een belangrijke impuls vormen. the development of sustainable industrial estates can serve as an important stimulus.

Therol specific role for en municipalities and provinces in the climate policy is described in more De die gemeenten provincies specifiek kunnen vervullen in het klimaatbeleid komt verder aan detail Chapter5.10. 5.10. bod in in Hoofdstuk

24

Het The Flemish Policy Plan VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

daag hebben immers gevolgen voor de hele levensduur van het gebouw. Het beleid voor gebouwen richt zich daarom op rationeel energiegebruik (REG). Dit beleid wordt gevoerd met behulp van een aantal type-instrumenten. De energieprestatieregelgeving legt have eisengrown op aan nieuwbouw en grondige My windmills a lot! renovatie, zowel voor residentiële als tertiaire gebouwen. Bijkomend zal de overheid natuurlijke en hernieuwbare koeling stimuleren en de eisen met betrekking tot het onderhoud van verwarmingsketels uitbreiden.Voor sociale woningen worden specifieke REG-richtlijnen opgesteld. Een tweede type-instrument dat de overheid zal inzetten zijn de adviesgerichte stimuli. Het gaat hier dan om de erkenning van energiedeskundigen, het invoeren van een energieprestatiecertificaat voor bestaande gebouwen en het stimuleren van REG bij kansarmen. De overheid zal financiële stimuli geven via de netbeheerders en voor het versneld moderniseren van schoolinfrastructuur.Tenslotte zal de overheid onderzoek verrichten onder meer naar de mogelijke instrumenten voor de verbetering van de energieprestatie van bestaande woningen. De sector van de gebouwen levert hiermee een gemiddelde bijdrage van 2,5 Mton CO2-eq per jaar in de emissiereductie.

Energy Het energieverbruik voor de productie van elektriciteit en warmte (exclusief gebouwenverwarming) nam in 2004 21% van de totale Vlaamse uitstoot van broeikasgassen voor zijn rekening. Sinds 1990 is er een toename van 5% bij de emissies in de sector van de elektriciteitsvoorziening. Het Vlaams klimaatbeleid wil deze trend ombuigen. De realisatie van de doelstellingen voor groene stroom en warmtekrachtkoppeling (WKK) en de toewijzing van emissierechten aan de elektriciteitssector moeten hiervoor zorgen. Hiermee realiseert de sector van de elektriciteitsproductie een bijdrage van De uitstoot vanofbroeikasgassen steeg in van bijna 88 in 1990 tot 88 ietsinminder 91 Mton The emission greenhouse gases inVlaanderen Flanders increased from almost 1990 dan to slightly gemiddeld 5,8 Mton CO2-eq per jaar voor de Kyoto-doelstelling. CO2-eq91 in Mton 2004 (Tabel 1, Figuur 6). (Table Dit is een toename belangrijkste broeikasgas under CO2-eq in 2004 1, Figure 6).met This3,6%. is anHet increase of 3.6%. The mostisimCO2. Hetgreenhouse komt vooralgas vrij is bijCO de verbranding van (fossiele) brandstoffen. In 1990 zorgde dit gas voor portant . This is mainly a result of (fossil) fuel combustion. In 1990, this 2 77%accounted van de totale aandeel steeg zelfs tot 85% in 2004. gas forVlaamse 77% ofbroeikasgasuitstoot. the total Flemish Dit greenhouse gas emissions. This share increased to

3 The challenge for Flanders

3.1 Greenhouse gas emissions in Flanders

Industry

85% in 2004. CH4uitstoot en N2Ovan namen in 2004 eendoor aandeel van 6% en 8% van raffinaderijen de totale uitstoot in Vlaanderen voor De broeikasgassen en cokes) daalde tusde industrie (inclusief In 2004, CH and N O accounted for 6% and 8% of the total Flemish emissions. The emishun rekening. De uitstoot van deze gassen daalde sinds de tweede helft van de jaren negentig. Dede 4 sen 1990 en 2004 met2 9,5%. De betrokken bedrijven moeten hun inspanningen in het kader van sion of these gases has fallen since the second half of the 1990s. Livestock farming is the veeteelt is de belangrijkste bron voor hetterwijl vrijkomen van CH4 inhun Vlaanderen. N2O ontstaat vooralmost in Vlaamse Kyoto-doelstelling voortzetten ze tegelijkertijd concurrentiepositie moeten important source of CH emissions in Flanders. N O is mainly formed in the soil after animal de bodem of na waar toediening van dierlijke mest ofHet kunstmest. bij devoorziet productie van salpeterzuur 4 zelfs 2 Ook behouden mogelijk verbeteren. VKP 2006 - 2012 daarom een aantal komt manure or fertilizer application. It is also formed during the production of nitric acid. het vrij. maatregelen voor de industrie. Streefdoelen zijn het verhogen van een efficiënt gebruik van energie op vastgelegde niveaus en het terugdringen van de uitstoot van lachgas door de chemische industrie. Verder eenbetween financiële tegemoetkoming voor de sector is omlaag. Table 1: moeten Evolutionde of F-gasemissies greenhouse gasnaar emissions in Ook Flanders 1990 and 2004 via de ecologiepremie voorzien. Deze maatregelen zorgen samen voor een emissiereductie van 4,8 Evolution Greenhouse gas 1990 2004 Mton CO2-eq per jaar. (kton CO2-eq) (kton CO2-eq) 1990 - 2004(%) CO2 Agriculture and forestry67,893

77,369

+14.0 %

7,146 5,480 -23.0 % CH4 De uitstoot van broeikasgassen door de landbouw is sinds 1990 gedaald, voornamelijk door de daling N2O 7,972 6,872 -13.7 % van de veestapel. Deze sector was in 2004 verantwoordelijk voor 10% van de Vlaamse broeikasgasuit4,759 1,249 -73.8 % PFK’s, HFK’s, SF6 stoot. Het VKP 2006 - 2012 voorziet een verdere vermindering via CO2-besparing in de glastuinbouw, Total 87,771 90,970 + 3.6 % de productie van hernieuwbare energie en biobrandstoffen, de afstemming met het mestbeleid en de verdere realisatie van bebossingen. De sector realiseert met deze maatregelen bijna 1 Mton CO2-eq besparing per jaar.

7 25

Summary for the voor policy makers The challenge for Vlaanderen Flanders De uitdaging

Figuur 33 toont overzicht van hetshare aandeel verschillende maatschappelijke in de Figure gives een an overview of the ofvan thede different sectors in greenhousesectoren gas emissions uitstoot broeikasgassen 2004. De energieproductie (elektriciteitsproductie, raffinaderijen en in 2004. van Energy productionin (electricity production, refineries and coke furnaces together), cokes samen), de industrie, de gebouwen en sectors het transport de sectoren het meest broeikasindustry, buildings and transport are the whichzijn produce mostdie greenhouse gases. gassen uitstoten. In absolute cijfers echter uitstootand van agriculture de industrie fell en de landbouw tussen However, in absolute figures, thedaalde emissions bydeindustry between 1990 and De sectoren transport increase en gebouwen kennen dan een belangrijke toenamesectors. van de 1990 en 2004. 2004 while there was a significant in emissions by weer the transport and building emissies. Hoofdstuk gaatemissions dieper in op de verschillende doelgroepen of sectoren. Chapter 5 analyses5the by de theemissies variousvan target groups or sectors in more detail.

10%

0.99

Power generation

21%

0.08

Refineries and coke furnaces

17%

-3.10

Industry

6%

3.56

Buildings

3.33

Transport 20%

-1.67

Agriculture

26%

Figure 3: Percentage share of the sectors in the greenhouse gas emissions in 2004 and the evolution of the emissions per target group in the period 1990 -2004 in Mton CO2 - eq.

24

0.41

0.50

0.70

0.71 3

China

9.2

2.29

VS

0

België

5

0.57

8.7

Annex-I

10 0.67

14.7

14.3

EU25

15.2

EU15

15

3.24

1

On average Flemings produce more greenhouse gases than other Europeans

India

20

Vlaanderen

To n C O 2 -e q / i nhabitant

25

Greenhous gas intensity (kg CO2 -eq/€)

Op basisemissions van de uitstoot percompared inwoner ofto dethose uitstoot per eenheid van Bruto Binnenlands Product Flemish can be in other countries on the basis of the per (BBP), de zogenaamde broeikasgasintensiteit, de Vlaamse emissies vergeleken met capita emissions or the emissions per unitkunnen of Gross Domestic Product (GDP),worden the so-called deze in andere (Figuur 4). 4). greenhouse gaslanden intensity (Figure

Figure 4: The per capita greenhouse gas emissions (scale on the left) and greenhouse gas intensity for a number of selected countries (scale on the right) in 2003.

26

Het The Flemish Policy Plan VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

daagbroeikasgasintensiteit hebben immers gevolgen voor hele levensduur van het 800 gebouw. beleid voorto gebouwen De van de Vlaamse economie daalde midden negentig tot The greenhouse gas intensity of thedeFlemish economy fell van from 800 in Het thejaren mid-1990s 646646 g g 1 1 richt2-eq zichper daarom rationeel (REG). Dit beleid wordt gevoerd met behulp van een CO geproduceerde euro in 2004 wijst erop dat deeconomic Vlaamse economische ontwikkeling CO2-eq per euroop produced inenergiegebruik 2004 .This. Dit shows that Flemish development is gradually aantal type-instrumenten. De energieprestatieregelgeving legt eisen op aan nieuwbouw en grondige geleidelijk aan minder is gekoppeld aan de uitstoot decoupling from the emission of greenhouse gases.van broeikasgassen. renovatie, voor residentiële als tertiaire gebouwen. Bijkomend natuurlijke zal de overheid Het relatiefzowel koude klimaat en de sterke aanwezigheid van een energie-intensieve industrie, die in en hernieuwbare koeling stimuleren en de eisen met betrekking tot het onderhoud van verwarmingsThe relatively cold climate and the strong presence of energy-intensive industry, which produces mate produceert voor export, verklaren deze evolutie. Ook het feit dat Vlaanderen een to belangrijke ketels uitbreiden.Voor sociale worden specifieke REG-richtlijnen tweedearea opgesteld. an important goods forwoningen export, explain this evolution. The fact that Flanders isEen a transit transitgebied isextent voor internationaal transport speelt hierin een belangrijke rol. type-instrument dat de overheid zal inzetten zijn de adviesgerichte stimuli. Het gaat hier dan om de for international transport also plays an important role. De CO2-uitstoot per geproduceerde kWh toont de impact van het elektriciteitsproductiepark op de erkenning het invoeren energieprestatiecertificaat van energiedeskundigen, voor bestaande The CO2 emissions per kWh produced revealsvan theeen impact of the electricity production park on broeikasgasemissies (Figuur 5).Vlaanderen stoot gemiddeld 385 g CO2 uit per geproduceerde kWh gebouwen engas hetemissions stimuleren van REG bij kansarmen. De overheid geven via de zal financiële greenhouse (Figure 5). On average, Flanders emits 385g CO2 perstimuli kWh of electricelektriciteit. België (307 g CO2/kWh) staat binnen de Europese Unie op de derde plaats na Zweden netbeheerders voor het versneld vanCO schoolinfrastructuur.Tenslotte zal de overheid ity produced. Inenthe European Union,moderniseren Belgium (307g / kWh) comes third after Sweden and 2 en Frankrijk. De gunstige positie van de Belgische en Vlaamse uitstoot per geproduceerde kWh is het onderzoek verrichten onder meer naar de mogelijke instrumenten voor de verbetering van de enerFrance. The favourable position of the Belgian and Flemish emissions per kWh produced is the regevolg van het grote belang dat de kernenergie in de Belgische (55%) en Vlaamse elektriciteitsproducvan bestaande gieprestatie woningen. De sector van de gebouwen levertelectricity hiermee een gemiddelde sult of the importance of nuclear energy in Belgian (55%) and Flemish production (46%). tie (46%) inneemt. bijdrage van 2,5 Mton CO2-eq per jaar in de emissiereductie. g CO /kWh Energy 2

900

791

Het 800energieverbruik voor de productie van elektriciteit en warmte (exclusief gebouwenverwarming) 700in 2004 21% van de totale Vlaamse uitstoot van broeikasgassen voor zijn rekening. Sinds 1990 nam 603 588 is 600 er een toename van 5% bij de emissies in de sector van de elektriciteitsvoorziening. Het Vlaams 500 klimaatbeleid 385 wil deze trend ombuigen. De realisatie van de doelstellingen voor groene stroom en 400 307 warmtekrachtkoppeling (WKK) en de toewijzing van emissierechten aan de elektriciteitssector 300 moeten hiervoor zorgen. Hiermee realiseert de sector van de elektriciteitsproductie een bijdrage van 200 gemiddeld 5,8 Mton CO2-eq per jaar56voor de Kyoto-doelstelling. 42 100 0

Flanders Industry

Belgium

Sweden

France

Germany

Holland

Denmark

Figure 5: CO2van emissions per kWh produced Flanders(inclusief and a number of European countries. De uitstoot broeikasgassen door de in en cokes) daalde tusindustrie raffinaderijen sen 1990 en 2004 met 9,5%. De betrokken bedrijven moeten hun inspanningen in het kader van de Vlaamse Kyoto-doelstelling voortzetten terwijl ze tegelijkertijd hun concurrentiepositie moeten behouden of waar mogelijk zelfs verbeteren. Het VKP 2006 - 2012 voorziet daarom een aantal maatregelen voor de industrie. Streefdoelen zijn het verhogen van een efficiënt gebruik van energie Figuur 66 geeft de the gemiddelde weer uitstoot van VlaandeFigure shows average verwachte expected evolutie evolution of van the de greenhouse gasbroeikasgassen emissions in inFlanders op vastgelegde niveaus en het terugdringen van de uitstoot van lachgas door de chemische industrie. 2 2 ren the in deperiod periode 2008 - 2012 een scenarioofzonder klimaatbeleid VKP 2006FCPP - 2012 hanteert for 2008-2012 in in the absence climate policy . The. Het 2006-2012 uses the Verder moeten de F-gasemissies naar omlaag. Ook een financiële tegemoetkoming voor de sector is 3 3 de gemiddelde uitstoot tijdens Kyotoperiode (2008 - 2012)asalsa referentiepunt average emissions during thede Kyoto period (2008-2012) reference . . via de ecologiepremie voorzien. Deze maatregelen zorgen samen voor een emissiereductie van 4,8 Making projections involves gaat a number ofaantal uncertainties. Therefore theDeresults can zijn onlydan be ook seen De berekening vanjaar. prognoses met een onzekerheden gepaard. resultaten Mton CO2-eq per as being indicative although they present a clear general evolution. alleen als een indicatie te beschouwen. Ze zijn wel een duidelijke weergave van de algemene evolutie.

3.2 Projections for the Kyoto period

Agriculture and forestry De uitstoot van broeikasgassen door de landbouw is sinds 1990 gedaald, voornamelijk door de daling van de veestapel. Deze sector was in 2004 verantwoordelijk voor 10% van de Vlaamse broeikasgasuitstoot. Het VKP 2006 - 2012 voorziet een verdere vermindering via CO2-besparing in de glastuinbouw, de productie van hernieuwbare energie en biobrandstoffen, de afstemming met het mestbeleid en de BBP in constant pricing 1995 verdere realisatie vanof bebossingen. De sector realiseert met deze maatregelen bijna 1 Mton CO2-eq besparing peris called jaar. the Reference Scenario or REF scenario. This scenario

1 2 3

Compliance with the Kyoto obligations is examined by comparing the total emissions in the period 2008 - 2012 to 5 times the emissions in 1990, reduced by 5.2% (Flemish reduction objective, 2.3.3).

7 27

Summary for the voor policy makers Theuitdaging challenge for Vlaanderen Flanders De

Kton CO2-eq 110,000 without climate policy 105,670

105,000 100,000 95,000 90,000

96,467 95,067 92,781 89,920 90,970 89,953 89,095 87,771

85,000 Kyoto target

80,000 1990 1992

1994 1996 1998 2000

2002 2004 2006 2008

83,436

2010 2012

Figure 6: The evolution of the Flemish greenhouse gas emissions up to 2010 in the absence of climate policy.

Flemish gas emissions would increase by 18% compared the 1990 emissions Op basis greenhouse van deze schattingen stijgen de Vlaamse broeikasgasemissies in eento scenario zonder klimaat-in the absence of tegenover climate policy. In absolute terms, this implies emission of almost 105.7Mton beleid met 18% de uitstoot in 1990. In absolute termenan bereiken ze een niveau van bijna CO -eq in 2010. TheDemain causes anstijging increase 31% in emissions, and lesser 105,7 Mton CO2-eq. oorzaak vanare deze zouofvooral de CO toename met 31% vantodea CO 2-uit2 2 extent, the of mate N2Ode emissions For CHvan and F gas emissions, the estimates stoot zijn enincrease in mindere toename by van12%. de emissies N O met 12%.Voor CH en F-gase2 4 4 indicate a fall de of 25% and 55% 2). met 25% en 55% (Tabel 2). missies wijzen schattingen op (Table een daling Table 2: Estimated evolution in kton CO2-eq of greenhouse gas emissions in Flanders between 1990 and 2010 in the absence of climate policy. 1990

2010

Evolution

(kton CO2-eq)

(kton CO2-eq)

1990 - 2010(%)

CO2

67,893

89,953

+31 %

CH4

7,145

5,323

-25 %

N2O

7,974

8,957

+12 %

PFK’s, HFK’s, SF6

4,759

2,138

-55 %

87,771

105,670

+20 %

Greenhouse gas

Total

zijnwere opgesteld door eenusing gedetailleerde vraag en het De prognoses The projections established a detailedbottom-upbenadering.Vanuit bottom-up approach. The de study estimated the totalvan energy consumption in Flanders on the of the een energy demand of and energy verbruik de verschillende doelgroepen maakte hetbasis onderzoek schatting van het totale enerconsumption by the various target groups. The Markal optimisation model was used for estigieverbruik in Vlaanderen.Voor het energieverbruik van de grootste energieverbruikers uit de indumating consumption by the industrial energy consumers and forde thetransportenergy strie en energy de energiesector gebruikte hetgreatest onderzoek het optimalisatiemodel Markal.Voor sector. For the transport sector, it used a spreadsheet model based on the TEMAT model. sector gebruikte het een rekenblad dat ontwikkeld is op basis van het TEMAT- model.Voor de overige For the other sectorsmen specific calculation methodsDe were developed. The projections sectoren ontwikkelde specifieke rekenmethodes. prognoses zijn opgesteld voor een were scenario drawn up for a scenario of 1,900 degree days. One of the most important parameters for the van 1900 graaddagen. Eén van de belangrijke parameters voor de berekening van de prognoses is de calculation of the projections is the price evolution of CO2 emission allowances on the Euroevolutie van de prijs van de CO2-emissierechten op de Europese emissiehandelsmarkt.Volgens de pean emissions trading market. It is expected that this will significantly increase to a level of verwachtingen stijgt deze sterk tot 2007 door het aflopen van de eerste handelsperiode onder het approximately 40 euros/ton in 2007 because of the end of the first trading period. After 2007,

28

Het The Flemish Policy Plan VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

daagprice hebben gevolgen voor de hele levensduur van het40 gebouw. HetDe beleid the willimmers probably increase less rapidly and amount to approximately 45 gebouwen euros/ton Europese emissiehandelssysteem tot een niveau van will ongeveer euro/ton. prijsvoor stijgt na 2007 in 2012. richt zichminder daarom open rationeel energiegebruik (REG). Ditinbeleid wellicht snel bedraagt ongeveer 45 euro/ton 2012. wordt gevoerd met behulp van een AEen second important parameter concerns thevan fuel prices.en The aantal type-instrumenten. De energieprestatieregelgeving legt eisen op aan nieuwbouw grondige de invloed de brandstofprijzen. tweede belangrijke parameter is calculations were based on the same price projections as used for voor residentiële als tertiaire gebouwen. overheid natuurlijke en zal prijsprognoses de Without renovatie, climatezowel policy Bij de berekeningen is uitgegaanBijkomend van dezelfde als voor de the calculations commissioned by the European Commission (ushernieuwbare koeling stimuleren en de eisen betrekking het onderhoud van verwarmingsberekeningen (metmet behulp van het tot PRIMES-model) in opdracht van de greenhouse gas emissions ing the PRIMES model). The projections show a fall in the oil price ketels uitbreiden.Voor sociale woningen worden specifieke REG-richtlijnen Een tweede opgesteld. Europese Commissie. Prognoses tonen een daling van de olieprijs van will continue of 52.06$ 2003/boe in 2005 to 43.01$ 2003/boe in 2010 after type-instrument dat de overheid zal inzetteninzijn de tot adviesgerichte stimuli.inHet gaat hierdan danstijgt om de 52,06 $2003/boe 43,01 $2003/boe which the price will2005 gradually increase again to2010.Vanaf 43.30$ 2003/boe in to erkenning increase het invoeren van een energieprestatiecertificaat van energiedeskundigen, voorDe bestaande de prijs opnieuw 43,30 $2003/boe in 2015. aard2015. The naturalgeleidelijk gas priceaan willtotincrease from 2005, and from 2010 gebouwen en het stimuleren van REG kansarmen. overheid2010 geven via de zal financiële stimuli stijgtbijvanaf 2005 enDe volgt ongeveer de prijsstijging itgasprijs will approximately follow thevanaf price increases in heavy fuel oil. netbeheerders en voor versneld moderniseren van schoolinfrastructuur.Tenslotte zal de overheid van zware stookolie. Bij het de berekening scenario’s is ervan uitgegaanfuel datprices stijgende The scenario was further based on van the de assumption that increasing willbrandlead to onderzoek verrichten onder meer naar de mogelijke instrumenten voor de verbetering van de fuel enerstofprijzen leiden tot een lager verbruik.Waar dit van toepassing was werd dit effect in rekening lower consumption. Where this applies, the effect was taken into account by means of vanmiddel bestaande gieprestatie woningen. De sector van de gebouwen levert hiermee een gemiddelde elasticity. gebracht door van brandstofelasticiteiten. bijdrage shows van 2,5 the Mton CO2-eq per jaaremissions in de emissiereductie. Table evolution of the perinsector in the zonder absence of climate policy. Tabel 33 toont per sector de evolutie van de uitstoot een scenario klimaatbeleid. HoofdChapter 5 describes the Flemish climate policy per sector. Reduction potentials of the difstuk 5 beschrijft het Vlaamse klimaatbeleid per sector waarbij de reductiepotentiëlen van de ferent measures are expressed in relation to the scenario without climate policy. Sectors Energy verschillende maatregelen ten opzichte van dit scenario zonder klimaatbeleid wordt berekend. accounting for a significant share in greenhouse gas emissions should normally also make Sectoren die een belangrijk hebben in de uitstoot broeikasgassen moeten normaal Hetimportant energieverbruik voor deaandeel productie van elektriciteit envan warmte (exclusief gebouwenverwarming) an contribution to the reductions to be achieved. ook belangrijke leveren in de te realiseren vermindering.voor zijn rekening. Sinds 1990 nam een in 2004 21% vanbijdrage de totale Vlaamse uitstoot van broeikasgassen is er een toename van 5% bij de emissies in de sector van de elektriciteitsvoorziening. Het Vlaams Table 3: Share wil of the sectors greenhouseDe gasrealisatie emissionsvan in 1990 and 2004 and the groene average stroom expecteden klimaatbeleid deze trendinombuigen. de doelstellingen voor emissions in 2008 2012 in the absence of climate policy (kton CO eq) warmtekrachtkoppeling (WKK) en de toewijzing van emissierechten aan 2 de elektriciteitssector

moeten hiervoor zorgen. Hiermee realiseert de sector van de elektriciteitsproductie een bijdrage van 1990 2004 Average 1990 Share of gemiddeld 5,8 Mton CO2-eq per jaar voor de Kyoto-doelstelling. (kton CO2-eq) (kton CO2-eq) 2008 - 2012 average sector in (kton CO2-eq) 2008 - 2012 2008 - 2012 (%) (%) Power De uitstoot van broeikasgassen door de industrie (inclusief raffinaderijen en cokes) daalde tus17,711 18,796 14,793 -16% 14% 4 generation sen 1990 en 2004 met 9,5%. De betrokken bedrijven moeten hun inspanningen in het kader van de

Industry

5 IndustryKyoto-doelstelling 32,434 29,320ze tegelijkertijd 44,185 +36% Vlaamse voortzetten terwijl hun concurrentiepositie moeten 42% behouden zelfs verbeteren. Het VKP 2006 19,774 - 2012 voorziet daarom Buildings of waar mogelijk 14,564 18,127 +36% een aantal 19% maatregelen van een efficiënt+42% gebruik van energie zijn het verhogen Transport voor de industrie. 12,208Streefdoelen 15,537 17,383 16% op vastgelegde niveaus en het terugdringen van de uitstoot van lachgas door de chemische industrie. Agriculture 10,855 9,190 9,535 -12% 9% Verder moeten de F-gasemissies naar omlaag. Ook een financiële tegemoetkoming voor de sector is Total 87,771 90,970 105,670 +20% 100% via de ecologiepremie voorzien. Deze maatregelen zorgen samen voor een emissiereductie van 4,8 Mton CO2-eq per jaar.

Agriculture and forestry De uitstoot van broeikasgassen door de landbouw is sinds 1990 gedaald, voornamelijk door de daling van de veestapel. Deze sector was in 2004 verantwoordelijk voor 10% van de Vlaamse broeikasgasuitstoot. Het VKP 2006 - 2012 voorziet een verdere vermindering via CO -besparing in de glastuinbouw, 44 The inventory includes all thede emissions from CHPtot in the electricity production sector.gerekend. The2 Flemish allocation for CO2 emission Alle emissions emissies uit WKK worden volgens emissie-inventaris de elektriciteitsproductiesector In het Vlaams plan toewijzingsplan allowances 2008-2012 however includes these emissions from CHP plants in the de electricity sector for which holders of the environmen-emissierechten 2008 - 2012 wordenonly echter enkel deen emissies uit WKK-installaties waarvan de houder van dethe milieuvergunning elektriciCO de 2productie van hernieuwbare energie biobrandstoffen, afstemming met het mestbeleid en de tal license are electricity The emissions from other plants allocated to the other sectors. means sectoren that the figures for teitsproducenten zijn, totproducers. de elektriciteitssector gerekend. De CHP emissies uit were andere WKK-installaties worden aanThis de andere toegekend. verdere realisatie van bebossingen. Deforsector realiseert met deze maatregelen bijna 1 Mton CO2-eq 1990 and 2004 arecijfers not comparable to 2004 the projections 2008-2012. Hierdoor zijn de voor 1990 en niet vergelijkbaar zijn met de prognoses voor 2010.

besparing per jaar.

The transport andendistribution of natural gas intot thede industrial sector in accordance with Flemish Het2006-2012 VKP 2006 -FCPP 2012includes rekent het transport de distributie van aardgas industrie, in overeenstemming metthe de approach aanpak in in hetthe Vlaams allocation plan for CO2 emission allowances 2008-2012. The 2006-2012 FCPP also includes the waste processing sector (without energy recovtoewijzingsplan CO 2-emissierechten 2008 - 2012. Het VKP 2006 - 2012 rekent ook de sector van de afvalverwerking (zonder energierecuperaery) in the tie) tot de industrial industriëlesector. sector. 55

7 29

Summary for the voor policy makers The challenge for Vlaanderen Flanders De uitdaging

3.3 The reduction challenge The nationallastenverdelingsakkoord burden sharing agreement for a reduction of an average of 5.2% Het nationale voorzietprovides voor Vlaanderen een vermindering van gemiddeld of thevanFlemish emissions in the2008 period 2008-2012, compared to the (§ 2.3.3). 5,2% de emissies in de periode - 2012 ten opzichte van het niveau van1990 1990 level (§2.3.3). The reduction challenge isvoor calculated on the 1990 emissions and the expected 1990 enbased de gemiddelde verwachte broeikasgasuitstoot in Op basis van de emissiecijfers average greenhouse gas emissions in 2008-2012 in the absence of climate policy 2008 - 2012 zonder klimaatbeleid, kunnen we de te realiseren reductie-inspanning berekenen (Table 4). The 4). challenge for voor the Flemish climate policy isis to reduce (Tabel De uitdaging het Vlaamse klimaatbeleid de gemidthe average greenhouse ingas emissions in 22,2 2008-2012 by2-eq 22.2 delde broeikasgasuitstoot 2008 - 2012 met Mton CO Flanders must emit on Mton CO per year.Rekening Considering themet Kyoto target for per jaar te2-eq verminderen. houdend de Kyotodoelstelaverage 22 million ton less Flanders and the expected population in 2010, thein average ling voor Vlaanderen en het verwachte bevolkingsaantal 2010, mag of CO2-eq in 210 per capita emissions can amount to a maximum of 13.6 ton de gemiddelde uitstoot per Vlaming nog 13,6 ton CO2-eq bedragen CO -eqdeduring the Kyoto period.deThis meanszonder that Flanders tijdens Kyotoperiode.Tegenover prognoses beleid in 2 must an annual per capita reduction of van 3.7ton CO -eq to meet its Kyoto 2008 -achieve 2012 betekent dit dat Vlaanderen een reductie 3,7 ton CO -eq per Vlaming per jaartarget moet 2 2 in 2008 2012. halen om de Kyotodoelstelling te bereiken. Table 4: Estimate of the average Flemish reduction challenge in 2008 - 2012 (Kton CO2-eq) kton CO2-eq Emissions in 19906

88,0136

Kyoto target (-5.2% of 1990 emissions)

83,436

Projections for 2008 - 2012 without policy Reduction gap

105,670 22,234

To calculate the Flemish target,Kyoto-doelstelling the Flemish emissions for de road traffic uitstootcijfers are corrected voor on the basis of thegecorrigeerd officially reported Voor de berekening van Kyoto de Vlaamse worden Vlaamse wegverkeer op basisemissions van de for road gerapporteerde traffic for Belgium. The voor official reports are based on fuel as the international reporting guidelines require. The Flemish emissions officieel cijfers wegverkeer voor België. De sales officiële rapportering gebeurt volgens de internationale regels op basis van inventory takes account of the number of kilometres travelled and the type of vehicle because this corresponds better with the needs foraansluit other brandstofverkoop. De Vlaamse emissie-inventaris houdt rekening met het aantal gereden kilometers en het voertuigtype omdat dit beter emission reports. bij de noden voor andere emissierapporteringen. 66

30

Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan The Flemish Policy Plan

20 0612

daag hebben immers gevolgen voor de hele levensduur van het gebouw. Het beleid voor gebouwen richt zich daarom op rationeel energiegebruik (REG). Dit beleid wordt gevoerd met behulp van een aantal type-instrumenten. De energieprestatieregelgeving legt eisen op when aan nieuwbouw en grondige This car only has colours the sun shines renovatie, zowel voor residentiële als tertiaire gebouwen. Bijkomend zal de overheid natuurlijke en hernieuwbare koeling stimuleren en de eisen met betrekking tot het onderhoud van verwarmingsketels uitbreiden.Voor sociale woningen worden specifieke REG-richtlijnen opgesteld. Een tweede type-instrument dat de overheid zal inzetten zijn de adviesgerichte stimuli. Het gaat hier dan om de erkenning van energiedeskundigen, het invoeren van een energieprestatiecertificaat voor bestaande gebouwen en het stimuleren van REG bij kansarmen. De overheid zal financiële stimuli geven via de netbeheerders en voor het versneld moderniseren van schoolinfrastructuur.Tenslotte zal de overheid onderzoek verrichten onder meer naar de mogelijke instrumenten voor de verbetering van de energieprestatie van bestaande woningen. De sector van de gebouwen levert hiermee een gemiddelde bijdrage van 2,5 Mton CO2-eq per jaar in de emissiereductie.

Energy Het energieverbruik voor de productie van elektriciteit en warmte (exclusief gebouwenverwarming) nam in 2004 21% van de totale Vlaamse uitstoot van broeikasgassen voor zijn rekening. Sinds 1990 is er een toename van 5% bij de emissies in de sector van de elektriciteitsvoorziening. Het Vlaams klimaatbeleid wil deze trend ombuigen. De realisatie van de doelstellingen voor groene stroom en warmtekrachtkoppeling (WKK) en de toewijzing van emissierechten aan de elektriciteitssector moeten hiervoor zorgen. Hiermee realiseert de sector van de elektriciteitsproductie een bijdrage van Het REG-decreet uit 2004forms vormt the de wettelijke basis het klimaatbeleid in Vlaanderen. Het outThe 2004 REU decree legal basis forvoor Flemish climate policy. The decree gemiddeld 5,8 Mton CO2-eq per jaar voor de Kyoto-doelstelling. decreet het kader eentoaantal wil invullen: Vlaanderen lines theschetst framework in waarbinnen which Flanders hopes meetklimaatdoelstellingen a number of climate targets:dethe vermindering van de uitstoot van broeikasgassen, de bevordering van rationeel energiegebruik, reduction in greenhouse gas emissions, the promotion of rational energy use, the het use of gebruik van hernieuwbare energiebronnen en de toepassing de flexibiliteitsmechanismen het renewable energy sources and the application of thevan flexibility mechanisms of theuitKyoto Kyoto-protocol. Protocol. De uitstoot van broeikasgassen door de industrie (inclusief raffinaderijen en cokes) daalde tus-

4 The Flemish policy framework 4.1 The legal basis

Industry

sen 1990 en 2004 met 9,5%. De betrokken bedrijven moeten hun inspanningen in het kader van de Vlaamse Kyoto-doelstelling voortzetten terwijl ze tegelijkertijd hun concurrentiepositie moeten behouden of waar mogelijk zelfs verbeteren. Het VKP 2006 - 2012 voorziet daarom een aantal maatregelen voor dethe industrie. Streefdoelen hetdeverhogen van een efficiënt gebruik van energie zijntot Op 20 besliste de Vlaamse Regering oprichting van dethe Taskforce Klimaatbeleid VlaanOn 20 april April2001 2001, Flemish Government decided to establish Flanders Climate Policy op vastgelegde niveaus en was het deVlaams uitstoot van lachgas door de chemische industrie. deren. HaarIts hoofdtaak was hetterugdringen opmaken vanavan een Klimaatbeleidsplan. Taskforce. main task to draw up Flemish Climate Policy Plan.

4.2 The Flanders Climate Policy Taskforce

Verder moeten de F-gasemissies naar omlaag. Ook een financiële tegemoetkoming voor de sector is via de ecologiepremie voorzien. Deze maatregelen zorgen samen voor een emissiereductie van 4,8 Mton CO2-eq per jaar.

Box 5. Flanders Climate Policy Taskforce Agriculture and Het klimaatbeleid heeft eenforestry invloed op diverse beleidsdomeinen. Daarom richtte de Vlaamse Climate policy influences various policy areas. For this reason, the Flemish Govern-

Regering de Taskforce Vlaanderen die bestaat uit vertegenwoordigers van of ment established theKlimaatbeleid Flanders Climate PolicyopTaskforce consisting of representatives De uitstoot van broeikasgassen door de landbouw is sinds 1990 gedaald, voornamelijk door de daling verschillende kabinetten, administraties enpublic openbare instellingen bevoegd voor ruimnumber aantal different cabinets, administrations and institutions competent for aeen large van de veestapel. Deze sector was in 2004 verantwoordelijk voor 10% van de Vlaamse broeikasgasuitdomeinen: leefmilieu, energie, ontwikkelingssamenwerking, wetenschapsbeleid en innovatie, of areas: environment, energy, development cooperation, science policy and innovation, stoot. Het VKP 2006 - 2012 voorziet een verdere vermindering via CO2-besparing in de glastuinbouw, economie, landbouw, huisvesting, mobiliteit, externerelations, betrekkingen, welzijn economics, agriculture, housing,overheidsgebouwen, public buildings, mobility, external welfare and de productie van hernieuwbare energie en biobrandstoffen, de afstemming met het mestbeleid en de en ruimtelijke ordening. spatial planning. verdere realisatie van bebossingen. De sector realiseert met deze maatregelen bijna 1 Mton CO2-eq besparing per jaar.

7 31

Summary forVlaams the policy makers The Flemish policy framework beleidskader

De voert volgende taken uit: TheTaskforce Taskforce carries out the following tasks: 1. de voorbereiding, ontwikkeling en uitvoering van een proactief Vlaams klimaatbeleid voo

1. the development andzijn implementation of a proactive Flemish climate de preparation, broeikasgassen die opgenomen in het Kyoto-protocol; policy for the greenhouse gases included in the Kyoto Protocol; 2. de opmaak en uitvoering van een Nationaal Klimaatplan procesmatig opvolgen en bijsturen 2. monitoring and amending the establishment and the implementation of a National in functie van de specifieke noden van Vlaanderen; Climate Plan targeted towards the specific Flemish needs; 3. de rapportering van de vooruitgang aan de Vlaamse regering op basis van een betrouwbare 3. reporting on progress to the Flemish Government on the basis of reliable monitoring; monitoring; 4. the preparation of the Flemish policy position on the national and international 4.climate de voorbereiding policy. van het Vlaamse beleidsstandpunt over het nationaal en internationaal klimaatbeleid.

Klimaatbeleid werden verschillende opgericht om to eenfurther aantal speOnder de Taskforce Several working groups were established under the werkgroepen Climate Policy Taskforce cifieke materies verder uit te werken. zijnexample, er werkgroepen rond de inzetgroups van flexibele develop a number of specific issues.Zo For there are working on themechanisuse of men, de verfijning van de improving emissie-inventaris, de bepaling van de kosteneffectiviteit deeffectiveness voorbereiding flexibility mechanisms, the emissions inventory, determining the en cost van Vlaanderen opof hetFlanders klimaatbeleid na post-2012 2012. and preparation for the climate policy.

4.3 The 2002 - 2005 Flemish Climate Policy Plan 4.3.1 Structure and aim The interimKlimaatbeleidsplan target of the 2002-2005 Flemish Policy doelstelling Plan was todestabilise the greenHet Vlaams 2002 - 2005 steldeClimate als tussentijdse broeikasgasuitstoot house emissions op in 2005 at thevan 1990 level.noodzakelijke A precondition was the realisation by federale the in 2005gas te stabiliseren het niveau 1990.Als randvoorwaarde moest de federal of adequatemaatregelen measures in its ownincompetence Detailed progress overheidgovernment voldoende begeleidende realiseren die domeinenareas. waarvoor zij bevoegd was. reports (VORA), allowed the policy makers for annual monitoring and adjustments. The Via uitgebreide voortgangsrapporten (VORA) voorzag het beleid in jaarlijkse opvolging en bijsturing. 2002-2005 Flemish Climate 2002 Policy- 2005 Plan comprised a total of 33 concrete climate Door projects. Het Vlaams klimaatbeleidsplan telde in totaal 33 concrete klimaatprojecten. de With the approval of the plan by the Flemish Government, the implementation of the goedkeuring van het plan door de Vlaamse Regering kreeg de uitvoering van de projecten een principrojects pieel fiat. was approved in principle. In VORA04 zijn 42 projecten opgenomen, die voor 35% bijdragen aan de doelstelling tot stabilisatie

VORA04 includes 42 projects contributing for 35% to the objective of stabilising greenvan de broeikasgassenuitstoot in 2005 en voor 70% aan het dichten van house gas emissions in 2005 and for 70% to filling the reduction gap de reductiekloof in 2010. Het Vlaamse klimaatbeleid kwam volgens dit in 2010. According to this progress report, the Flemish climate policy voortgangsrapport 6,3 Mton CO2-eq tekort om in 2010 de Kyoto-doelFlanders has a was 6.3 Mton CO2-eq short in meeting the Kyoto target for 2010. stelling te halen.

Flemish Climate Policy Plan since 2002

4.3.2 Lessons and challenges The experiences the 2002-2005 Flemish 2002 Climate Policy Planvoortgangsrapporten and its progress reports De ervaringen metwith het Vlaams Klimaatbeleidsplan - 2005 en haar leidden resulted in a number and Deze challenges. These relateop both proceduralals and tot verschillende lessenof enlessons uitdagingen. situeren zich zowel het to procesmatige, optechnical het and content issues. The diagram below provides analysis up to 2004 achievements vlak. Het onderstaande schemaangeeft een overzicht van of dethe pluspunten en de technisch-inhoudelijke and points for improvement of the Flemish Climate Policy for these two levels. verbeterpunten van het Vlaamse klimaatbeleid op deze twee vlakken tot 2004.

32

Het The Flemish Policy Plan VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

One particular problem concerns finding that het avan different policyeen approach is needed for daagbijzonder hebben immers gevolgen voor dethe hele levensduur het gebouw. Het beleid voor gebouwen Een knelpunt is de vaststelling dat zich voor klimaatbeleid andere beleidsaanpak climate approach led towerkelijk real progress. Greenhouse richt zichpolicy. daarom optraditional rationeel energiegebruik (REG). Dit beleid wordt gevoerd met behulp vangas een opdringt. Het isThe niet eenvoudig om met de insufficiently traditionele aanpak vooruitgang te boeken. emissions are strongly related to energy consumption and therefore to the way we live, work, aantal type-instrumenten. De energieprestatieregelgeving legt eisen op aan nieuwbouw en grondige Broeikasgasemissies hangen sterk samen met het energieverbruik en dus ook met de wijze waarop spend ourzowel leisure time and move. To achieve a drastic greenhouse gas emissionnatuurlijke reduction renovatie, voor residentiële tertiaire gebouwen. zal broeikasgassen de overheid wij wonen, werken, ontspannen en als ons verplaatsen. Om deBijkomend uitstoot van drastischen teour (fossil) energy supply need a fundamental change. We should also take a critical look at Ook our hernieuwbare stimuleren en de eisen met betrekking tot het onderhoud van verwarmingsverminderen iskoeling een fundamentele wijziging tegenover onze (fossiele) energievoorziening nodig. energy consumption. This takes time. We need broad Zoiets social andniet political support for the realiketels uitbreiden.Voor sociale woningen worden specifieke REG-richtlijnen Een tweede ons energieverbruik moeten we kritisch durven bekijken. kan vanopgesteld. vandaag op morgen.We sation of the fundamental social and technological changes. A better coordination and integratype-instrument dat de overheid zal inzetten zijn de adviesgerichte stimuli. Het gaat hier dan om de hebben een breed maatschappelijk en politiek draagvlak nodig om de fundamentele maatschappelijke tion of climate policy in the various areas requires new forms aan of cooperation and policy erkenning het policy invoeren van een energieprestatiecertificaat van energiedeskundigen, voor bestaande en technologische veranderingen door te voeren. Hiervoor is er behoefte nieuwe samenwermaking, allstimuleren policyover levels. It is necessary to find aeen new balance between long-term gebouwen en het van REG bij kansarmen. De overheid geven via de zal coördinatie financiële stimuli kingsenacross beleidsvormen, bestuursniveaus heen, voor betere enthe een integratie challenges anden thevoor short-term agendas. Only this increase the limited moeten socialzal support for netbeheerders versneld moderniseren vancan schoolinfrastructuur.Tenslotte de overheid van het klimaatbeleid in het de verschillende beleidsdomeinen. Nieuwe evenwichten gevonden far-reaching climate measures. onderzoek verrichten onder meer naar de mogelijke instrumenten voor de verbetering van de enerworden tussen de lange termijn uitdagingen en de korte termijn agenda’s. Op deze manier kunnen we van bestaande gieprestatie woningen. De sector vanverregaande de gebouwen levert hiermee een gemiddelde het nog beperkte maatschappelijke draagvlak voor klimaatmaatregelen uitbreiden. bijdrage van 2,5 Mton CO2-eq per jaar in de emissiereductie.

Energy

Achievements

Points for improvement Procedural

• The first detailedvoor horizontal climate van elektriciteit • Establishing general gebouwenverwarming) Het energieverbruik de productie en warmte a(exclusief exercise strategy nam in 2004 21% van de totale Vlaamse uitstoot van broeikasgassen voor zijn rekening. Sinds 1990 Improved horizontal and • The with rolling plan in de sector•van is er eenexperience toename van 5%abij de emissies de elektriciteitsvoorziening. Het Vlaams vertical integration and effective monitoring klimaatbeleid wil deze trend ombuigen. De realisatie van de doelstellingen voor groene stroom en warmtekrachtkoppeling (WKK) en de toewijzing van •emissierechten aan de elektriciteitssector Greater involvement of the target • Useful advice from MINA/SERV/ moeten hiervoor zorgen. Hiermee realiseert de sector van de elektriciteitsproductie een bijdrage van groups and actors Flemish parliament gemiddeld Mton COresulting jaar voorand de Kyoto-doelstelling. 2-eq perin • Better 5,8 information better A system of monitoring

•

more complete emission inventories

Industry • Accelerated implementation since 2004

allowing for evaluation

• The addition of a vision on the role

of technology and en innovation (decrees,van decisions, political door agreements) De uitstoot broeikasgassen cokes) daalde tusde industrie (inclusief raffinaderijen sen 1990 en 2004 met 9,5%. De betrokken bedrijven moeten hun inspanningen in het kader van de Technical - Content Vlaamse Kyoto-doelstelling voortzetten terwijl ze tegelijkertijd hun concurrentiepositie moeten • The formulation of new projects in an • The need for more measures to meet behouden of waar mogelijk zelfs verbeteren. Het VKP 2006 - 2012 voorziet daarom een aantal increasing number of policy areas Kyoto target maatregelen voor de industrie. Streefdoelen zijn het verhogen van een efficiënt gebruik van energie • The effectiveness of the working groups • A simplified uniform monitoring op vastgelegde niveaus en het terugdringen van de uitstoot van lachgas door de chemische industrie. under the Climate Policy Taskforce method Verder moeten de F-gasemissies naar omlaag. Ook een financiële tegemoetkoming voor de sector is The completion ofvoorzien. a numberDeze of projects • Working theeen funding of the via• de ecologiepremie maatregelen zorgen samenout voor emissiereductie van 4,8 climate policy • A CO practical project Mton jaar. folder 2-eq per • Providing a solid reference • The bundling of Flemish climate actions scenario from 2000

Agriculture and forestry

• The creation of a database with an • The learning process of identifying indicators De uitstoot van broeikasgassen door de landbouw is sinds 1990 gedaald, voornamelijk door de daling overview of all the measures van de veestapel. Deze sector was in 2004 verantwoordelijk voor 10% van de Vlaamse broeikasgasuit• A quantitative estimate of the cost efficiency stoot. Het VKP 2006 - 2012 voorziet een verdere vermindering via CO2-besparing in de glastuinbouw, and of socio-economic de productie van hernieuwbare energie en biobrandstoffen, dethe afstemming met hetcost mestbeleid en de the instruments verdere realisatie van bebossingen. De sector realiseert met deze maatregelen bijna 1 Mton CO2-eq • Supplementing for climate actions besparing per jaar.

7 33

Summary forVlaams the policy makers The Flemish policy framework beleidskader

4.4 The 2006 - 2012 Flemish Climate Policy Plan The 2004-2009 Flemish coalition agreement and its policy and letters reflect Het Vlaams Regeerakkoord 2004 - 2009 en zijn beleidsnota’s en memorandums -brieven duiden de beleidskeuzes aan the policy choices on subjects such as renewable energy, rational energy use, energy effirond thema’s als hernieuwbare energie, rationeel energiegebruik, energie-efficiëntie, emissiehandel en ciency, trading, and flexibility mechanisms. The concreteinelaboration the climate vinden een weerspiegeling de concrete of uitwerking van flexibeleemissions mechanismen. Deze beleidskeuzes policy as described in beschreven Chapter 5 inreflects these policy choices. When van implementing the clihet klimaatbeleid zoals Hoofdstuk 5. Bij de verdere invulling het klimaatbeleid zal mate policy, the worden Flemishdat Government will make sure that Flanders does not carry an exceser over gewaakt Vlaanderen zowel in Europese als in Belgische context geen overmatige sive burden, whether in the European or in the Belgian context. last moet dragen.

4.4.1 Objectives The 2006-2012 Flemish Climate important objectives: Het Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006Policy - 2012Plan kenthas vierfour belangrijke doelstellingen: 1. de realisatie van de Vlaamse Kyoto-doelstelling, namelijk een maxi-

1. the achievement of the Flemish Kyoto target, i.e. an average male jaarlijkse uitstoot van gemiddeld 83.436 kton CO2-eq in de maximum annual emission of 83, 436kton CO2-eq in the periode 2008 - 2012; period 2008-2012; 2. de verdere uitwerking van de Vlaamse visie en strategie op klimaat2. the continued elaboration of the Flemish vision and strategy beleid op korte, middellange en lange termijn; for climate policy in the short, medium and long term; 3. de basis voorfor verdergaande reducties na 2012; after 2012; 3. creatingleggen the basis further-reaching reductions 4. continued development of new climate policy 4. the de verdere ontwikkeling van nieuwe instrumenten voorinstruments. klimaatbeleid.

With this plan Flanders aims to meet its Kyoto target

Bij de uitwerking van deze doelstellingen bouwt het plan voort op de ervaringen van het eerste

In drawing up these aims,Het the houdt government builds on the experiences the first Flemish Vlaams Klimaatbeleidsplan. hierbij uitdrukkelijk rekening met de of verbeterpunten uit bovenClimate Policy Plan. It explicitly takes into account the points for improvement in the table staande tabel. shown above. De internationale onderhandelingen over een post - 2012 klimaatregime zijn nog maar net begonThe international negotiations on a post-2012 climate regime have only just started (see nen (zie Hoofdstuk 6).Toch wil de Vlaamse Regering met dit plan ook al de grondslag leggen voor de Chapter 6). Nevertheless, with this plan the Flemish Government already wishes to lay the emissiereducties die bijkomend nodig kunnen zijn in de periode na 2012. basis for further emission reductions needed in the period after 2012.

4.4.2 The Flemish Climate Conference For of the second Flemish Climate Policybesliste Plan, the Flemishregering, Government Om the het preparation tweede Vlaamse klimaatbeleidsplan voor te bereiden, de Vlaamse op decided, advice of the new policy approach.Het Theis intention is to advies vanon dethe SERV, om werk te SERV, makento vanuse eena nieuwe beleidsaanpak. de bedoeling ominvolve het the social organisations andenthe target groups actors morebijclosely in the climate maatschappelijke middenveld devarious diverse doelgroepen enand actoren nauwer het klimaatbeleid te policy. Meeting theambitieuze ambitiousreductiedoelstellingen reduction targets ofvan the Policy Plan Om de hetFlemish Vlaams Climate Klimaatbeleidsplan te requires kunnen betrekken. an adequate social support. The Flemish Minister for the Environment and Energy put bereiken is een adequaat maatschappelijk draagvlak nodig. De Vlaamse Minister voor Leefmilieuthis en new approach practise the de organisation Flemish Klimaatconferentie. Climate Conference. Energie gaf dezeinto aanpak nieuwethrough vorm door organisatie of vanthe de Vlaamse De bedoeling van het overleg was samen te zoeken naar nieuwe maatregelen en oplossingen voor de

The aim of in the was to identify new measures solutions for the problemvoor areas knelpunten hetdialogue bestaande klimaatbeleid.Verder moest hetand overleg ook ruimte vrijmaken de in the existing climate policy. In addition, the consultations also intended to make room for the ontwikkeling van een klimaatstrategie op lange termijn. development of a long-term climate strategy. De Vlaamse Klimaatconferentie startte op 6 juni 2005 onder het motto “Het klimaat verandert. En The Flemish Climate Conference started on 6 June 2005 with the slogan: “The climate is u?”. De Vlaamse Minister voor Leefmilieu en Energie en de vertegenwoordigers van werkgevers-, changing. What about you?” The Flemish Minister for the Environment and Energy and the werknemers-, milieuorganisaties en lokale besturen ondertekenden er een intentieverklaring. Alle representatives of employers, employees and environmental organisations, as well as local partijen engageerden zich om binnen het kader van de klimaatconferentie constructief samen te councils signed a declaration of intent. All the parties committed themselves to constructive-

34

Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan The Flemish Policy Plan

20 0612

ly engage in dag thestartte climate conference. The dialogue started the following key issues: strategy, daag hebben immers gevolgen voor de hele levensduur van heton gebouw. Hetwetenschap beleid voor gebouwen werken. Die het overleg over volgende sleutelthema’s: strategie, en innovatie, science innovation, mobility, REUenergie, in buildings, sustainable energy, andvan industry. richt zichand daarom rationeel energiegebruik (REG). Dit beleid wordt gevoerd metstrategie behulp een mobiliteit, REG in op gebouwen, duurzame landbouw en bedrijven. Hetagriculture thema omvatte The subject on strategy comprised the following sub-themes: good governance, the use of aantal type-instrumenten. De energieprestatieregelgeving legt eisen op aan nieuwbouw en grondige volgende subthema’s: good governance, inzet van flexibele middelen, de financiële middelen en het flexibility mechanisms, the financial resources, and the policy after 2012. The consultation renovatie, zowelHet voor residentiële alswerd tertiaire gebouwen. Bijkomend natuurlijke enon zal de overheid beleid na 2012. thema mobiliteit verder opgesplitst in goederenvervoer, personenvervoer mobility wasmobiliteitsvragen.Vertrekkend subdivided into the the tot het onderhoud van verwarmingshernieuwbare koeling stimuleren en freight de eisentransport, met betrekking en algemene van specifieke passenger transport general issues. ketels uitbreiden.Voor sociale woningen worden specifieke REG-richtlijnen opgesteld. Een tweede discussienota’s hebbenand ongeveer 300mobility deelnemers zichOn totthe midThe Flemish climate basis of specific discussion memoranda, approximately type-instrument dat de overheid zal inzetten zijn de adviesgerichte stimuli. Het gaat hier dan om de den september 2005 gebogen over mogelijke beleidsopties en conference issues 300 participants focused upVlaamse to mid-September 2005 on erkenning hetsamenleving invoeren vanmoet een energieprestatiecertificaat van energiedeskundigen, voor bestaande technologische keuzes die de ma365 recommendations possible options and technical gebouwen en hettegen stimuleren van REG bijchoices kansarmen. Dekwam overheid zal financiële stimuli geven via de ken. Niet policy alleen 2012 maar ook voor nadien.Flemish Hier society must make by 2012 and beyond. This involved a netbeheerders hetdenkwerk versneld moderniseren van schoolinfrastructuur.Tenslotte zal de overheid heel veel actief en voor creatief aan te pas. Ondermeer lot of active and creative thinking. Topics which had notdan toe voor onderzoek verrichten onder meer naar de mogelijke instrumenten de verbetering van de enerkwamen er onderwerpen aan bod, waarvoor het beleid tot nog onvoldoende aandacht had. been adequately considered in the policy so far were some of the issues dealt with. gieprestatie van bestaande woningen. De sector van de gebouwen levert hiermee een gemiddelde Uit het overleg vloeiden in totaal 365 voorstellen voort. Een deel daarvan bestond uit zeer concrete, bijdrage van 2,5 Mton COmaatregelen.Andere 2-eq per jaar in de emissiereductie. onmiddellijk uitvoerbare ideeën verdienden nog verdere uitwerking. Er waren The consultations resulted in a total of 365 proposals. Some were very concrete and could voorstellen met een onmiddellijk effect én maatregelen voor de langere termijn, van technische be implemented immediately. Other ideas require further elaboration. There were proposingrepen tot strategische en bestuurlijke maatregelen. Een deel van de acties kon het Vlaamse milieu-

Energy

als with immediate effect as well as longer term measures, some proposals relate to technien energiebeleid zelf uitvoeren.Voor andere maatregelen was eerst nog overleg nodig met andere Hetinterventions energieverbruik voorothers de productie vanstrategy elektriciteit warmte (exclusief gebouwenverwarming) cal while refer to anden governance. The Flemish administration Vlaamse ministers, andere beleidsdomeinen en beleidsniveaus. Bepaalde voorstellen hadden betreknam in 2004 21% van de totale Vlaamse uitstoot van broeikasgassen voor zijn rekening. Sinds 1990 for environment and energy policy can carry out some of the actions. Other measures first king op instrumenten die de overheid kan inzetten, terwijl anderen initiatieven bespraken die andere is er een toename van 5% bij de emissies in de sector van de elektriciteitsvoorziening. Het Vlaams require discussions with other Flemish ministers, other policy areas and policy levels. Some actoren zouden kunnen nemen. klimaatbeleid wil deze trend ombuigen. Dethe realisatie van de doelstellingen voor groene en proposals relate to instruments which government can employ, while othersstroom deal with werden 12 strategische en verschillende thematische aanbeveUit de Vlaamse Klimaatconferentie warmtekrachtkoppeling (WKK) en de toewijzing van emissierechten aan de elektriciteitssector initiatives for other actors.

die op Hiermee 18 oktober 2005 werden voorgesteld. Op 21 oktober 2005een werden dezevan lingen gedistilleerd moeten hiervoor zorgen. realiseert de sector van de elektriciteitsproductie bijdrage reeds voorgelegd aan de Vlaamse Regering. Op 25 november 2005 herhaalde de Vlaamse Regering gemiddeld 5,8 Mton CO jaar voor recommendations de Kyoto-doelstelling.were distilled from the Flemish 2-eq per thematic Twelve strategic and different haar oproep aan al haar ministers om vanuit de eigen beleidsdomeinen een maximale bijdrage te Climate Conference and proposed on 18 October 2005. On 21 October 2005, they were garanderen in de voorbereiding van het tweede VKP. Dit kon door de aanpassing of het aanscherpen put forward to the Flemish Government. On 25 November 2005, the Flemish Government van de huidige projecten of door de opstelling van nieuwe reductiemaatregelen onder meer op basis repeated its appeal to all its ministers to guarantee a maximum contribution in their own De van broeikasgassen de industrie (inclusief raffinaderijen en cokes) daalde tusvan uitstoot de resultaten van de Vlaamsedoor klimaatconferentie. competence areas to the preparation of the second FCPP. This could be either through sen 1990 en 2004 met 9,5%.kreeg De betrokken bedrijven moeten inspanningen in het kader de De Taskforce Klimaatbeleid de aanbevelingen dehun 365 voorvan verdere adjustment or improvement of ook the current projects,eneither byconcrete drawingvoorstellen up new reduction Vlaamse Kyoto-doelstelling terwijl ze tegelijkertijd hunDe concurrentiepositie moeten analyse en verwerking devoortzetten opstelling van hetresults klimaatbeleidsplan. stelde daarmeasures for examplebijon the basis of the of the FlemishVlaamse Climateregering Conference. behouden of waar mogelijk zelfs verbeteren. Het VKP 2006 2012 voorziet daarom een aantal voor volgende evaluatiecriteria op (Kader 6). The recommendations and the 365 concrete proposals were also forwarded to the Climate maatregelen voor de industrie. Streefdoelen zijn het verhogen van een efficiënt gebruik van energie Policy Taskforce for further analysis and processing in the context of drawing up the Climate op vastgelegde niveaus en het terugdringen van de uitstoot van lachgas door de chemische industrie. Policy Plan. The Flemish Government established the following evaluation criteria for this Verder moeten de F-gasemissies naar omlaag. Ook een financiële tegemoetkoming voor de sector is purpose (Box 6). via de ecologiepremie voorzien. Deze maatregelen zorgen samen voor een emissiereductie van 4,8 Mton CO2-eq per jaar.

Industry

Agriculture and forestry De uitstoot van broeikasgassen door de landbouw is sinds 1990 gedaald, voornamelijk door de daling van de veestapel. Deze sector was in 2004 verantwoordelijk voor 10% van de Vlaamse broeikasgasuitstoot. Het VKP 2006 - 2012 voorziet een verdere vermindering via CO2-besparing in de glastuinbouw, de productie van hernieuwbare energie en biobrandstoffen, de afstemming met het mestbeleid en de verdere realisatie van bebossingen. De sector realiseert met deze maatregelen bijna 1 Mton CO2-eq besparing per jaar.

7 35

Summary forVlaams the policy makers beleidskader The Flemish policy framework

Box 6. Evaluation criteria for the Flemish Climate Conference proposals 1. De Thedrempel threshold for implementation: in many amending existing measures is van implementatie: de bijsturing vancases bestaande maatregelen is in vele gevallen simpler andencheaper thantestarting new eenvoudiger goedkoper realiseren danmeasures. de start van nieuwe maatregelen. 2. The size of the reduction effect: measures large greenhouse gas emission 2. De grootte van het reductie-effect: maatregelenwith met aeen groot reductie-effect op de uitreduction effect have priority over actions with a limited potential while stoot van broeikasgassen hebben voorrang op acties met een beperkt potentieel,taking rekening into account the cost efficiency; houdend met de kostenefficiëntie; 3. The period of implementation, the effect and the feasibility: in order to achieve the 3. De termijn van implementatie, het effect en de uitvoerbaarheid: voor het halen van de Kyoto target, measures with a short-term effect (up to 2012) have priority. Kyoto-doelstelling zijn in de eerste plaats maatregelen met een effect op korte termijn (tot However, climate policy also requires increased efforts after 2012. 2012) van belang. Het klimaatdossier vraagt echter ook een versterkte inspanning na 2012. 4. The double dividend: preference for measures with advantages for other policy 4. De dubbele opbrengst en de combinatiemaatregelen: voorkeur voor maatregelen die naast objectives related to the environment, mobility, combating poverty, the economy, een effect op broeikasgasemissies ook voordelen opleveren voor andere beleidsdoelstellinhealth,… besides the effect on greenhouse gas emissions. gen rond leefmilieu, mobiliteit, armoedebestrijding, economie, gezondheid, … 5. The social support: evaluation by social actors is appropriate to ensure an 5. Het maatschappelijk draagvlak: toetsing bij de maatschappelijke adequate implementation level and emission reductions. actoren is aangewezen om voldoende mate van uitvoering en emissiereductie te verzekeren.

4.4.3 The climate policy from a governance point of view A breakthrough in theinapproach thedeclimate problem requires notzijn onlynaast technical efforts Om tot een doorbraak de aanpaktovan klimaatproblematiek te komen technische and changes en in behaviour but alsoook a number of innovaties innovations of governance and inspanningen gedragswijzigingen een aantal op at hetthe vlaklevel van bestuur en beleidsaanthe to policy. The problem of climate change zowel is extensive both terms of Het timegaat and pak approach nodig. Klimaatverandering is een omvangrijk probleem, in de tijd als ininde ruimte. in termsmet of space. It involves many uncertainties crosses different policy areas and levels. gepaard vele onzekerheden en loopt dwars doorand verschillende beleidsdomeinen en -niveaus. An effective climate policy therefore requires a governing capacity to develop long-term Een effectief klimaatbeleid vergt daarom bestuurlijke capaciteit om langetermijnvisies en scenario’svisions and scenarios, to ensure policytecoordination strengthen ortussen create partnerships te ontwikkelen. Of omor beleidscoördinatie verzekeren enand partnerschappen overheden en between governments and other actors. This reform transcends pure climate policy and andere actoren te versterken of te creëren. Deze hervorming overstijgt dus het pure klimaatbeleid deserves the support of broader governance reforms and provisions. To achieveOm thisdeze goveren verdient ondersteuning door bredere bestuurlijke hervormingen en voorzieningen. benance reform the government paid attention to following points in drawing up its climate stuurlijke vernieuwing te realiseren is bij de uitwerking van het klimaatbeleid rekening gehouden met policy: volgende aandachtspunten: 1. de verbetering van de kwaliteit en de rechtszekerheid van het beleid;

1. improving the quality and legal security of policy;

2. de verzekering van de transparantie en van de inspraakmogelijkheden over het klimaatbe-

2. ensuring leid;transparency and opportunities for public participation in the climate policy;

3. gaining experience new met instruments policy development (exploration of the 3. het opslaan vanwith ervaring de nieuwefor instrumenten voor beleidsontwikkeling (toekomstex ante-evaluatie, nieuwe participatietechnieken en -procedures, …); future,verkenningen, ex-ante evaluation, new participation techniques and procedures…); 4. de versterking van de coördinatiemechanismen voor het klimaatbeleid het oog een 4. strengthening the coordination mechanisms for the climate policy withmet a view to aop better betere afstemming en doorgedreven van de klimaatdoelstellingen alle beleidscoordination and far-reaching integrationintegratie of the climate objectives in all theinpolicy areas. domeinen van de overheid.

36

Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan The Flemish Policy Plan

20 0612

4.4.4 Follow up of the actions

daag hebben immers gevolgen voor de hele levensduur van het gebouw. Het beleid voor gebouwen richt zich daarom op rationeel energiegebruik (REG). Dit beleid wordt gevoerd met behulp van een

In decisionvan of 18 November 2005, the Flemish Government approved the continuaIn the de beslissing 18 november 2005 hechtte de Vlaamse Regering haar aan de voortaantal type-instrumenten. De energieprestatieregelgeving legt eisen op aangoedkeuring nieuwbouw en grondige tion of the dialogue in the Flemish Climate Conference with a view to further prepare the zetting vanzowel het overleg tot de verdere voorbereiding van het klimaatbeleid de Vlaamse Klimaatconrenovatie, voor residentiële als tertiaire gebouwen. Bijkomend natuurlijke en zal de inoverheid climate policy. Various working groups in the conference can continue with the concrete ferentie.Verschillende werkgroepen conferentie kunnentot verder blijven werken de concrete hernieuwbare koeling stimuleren en in dede eisen met betrekking het onderhoud van aan verwarmingselaboration of the proposed measures and the Flemish vision on and strategy for vormgeving van de voorgestelde maatregelen en aan de uitwerking van de Vlaamse visie en strategie ketels uitbreiden.Voor sociale woningen worden specifieke REG-richtlijnen opgesteld. Eenclimate tweede policy. The government increases reliable communication on these activities through op het klimaatbeleid. Door te blijven waken over de adviesgerichte kwaliteit van destimuli. website de hier klimaatconferentype-instrument dat de overheid zal inzetten zijn de Hetvan gaat dan continom de ued quality control of the climate conference website. tie, vergroot overheid de betrouwbare communicatie over deze werkzaamheden.voor bestaande erkenning het invoeren van een energieprestatiecertificaat vandeenergiedeskundigen, Continuous monitoring the prompt and correct implementation of the measures presented gebouwen en hetwaakzaam stimulerentevan REGvoor bij kansarmen. overheid uitvoering geven via de zal financiële Het is dus nodig blijven een tijdige De en correcte vanstimuli de maatregelen, die by the Flemish Government is needed. The instruments elaborated by the government for netbeheerders en voor hetvoorgesteld. versneld moderniseren van schoolinfrastructuur.Tenslotte zal de overheid de Vlaamse Regering heeft De instrumenten die de regering hiervoor uitwerkte, zijn te this purpose can be found in Chapter 5.11. If evidence arises that the reduction potentials onderzoek verrichten onder meer naar de mogelijke instrumenten voor de verbetering van de enervinden in Hoofdstuk 5.11. Als blijkt dat reductiepotentiëlen niet gehaald worden, zullen extra maatreare not met, extra measures (external and/or internal) must be identified and realised. gieprestatie van bestaande woningen. De sector van de gebouwen levert hiermee een gemiddelde gelen (extern en/of intern) geïdentificeerd en gerealiseerd moeten worden. bijdrage van 2,5 Mton CO2-eq per jaar in de emissiereductie.

Energy Het energieverbruik voor de productie van elektriciteit en warmte (exclusief gebouwenverwarming) nam in 2004 21% van de totale Vlaamse uitstoot van broeikasgassen voor zijn rekening. Sinds 1990 is er een toename van 5% bij de emissies in de sector van de elektriciteitsvoorziening. Het Vlaams klimaatbeleid wil deze trend ombuigen. De realisatie van de doelstellingen voor groene stroom en warmtekrachtkoppeling (WKK) en de toewijzing van emissierechten aan de elektriciteitssector moeten hiervoor zorgen. Hiermee realiseert de sector van de elektriciteitsproductie een bijdrage van gemiddeld 5,8 Mton CO2-eq per jaar voor de Kyoto-doelstelling.

Industry De uitstoot van broeikasgassen door de industrie (inclusief raffinaderijen en cokes) daalde tussen 1990 en 2004 met 9,5%. De betrokken bedrijven moeten hun inspanningen in het kader van de Vlaamse Kyoto-doelstelling voortzetten terwijl ze tegelijkertijd hun concurrentiepositie moeten behouden of waar mogelijk zelfs verbeteren. Het VKP 2006 - 2012 voorziet daarom een aantal maatregelen voor de industrie. Streefdoelen zijn het verhogen van een efficiënt gebruik van energie op vastgelegde niveaus en het terugdringen van de uitstoot van lachgas door de chemische industrie. Verder moeten de F-gasemissies naar omlaag. Ook een financiële tegemoetkoming voor de sector is via de ecologiepremie voorzien. Deze maatregelen zorgen samen voor een emissiereductie van 4,8 Mton CO2-eq per jaar.

Agriculture and forestry De uitstoot van broeikasgassen door de landbouw is sinds 1990 gedaald, voornamelijk door de daling van de veestapel. Deze sector was in 2004 verantwoordelijk voor 10% van de Vlaamse broeikasgasuitstoot. Het VKP 2006 - 2012 voorziet een verdere vermindering via CO2-besparing in de glastuinbouw, de productie van hernieuwbare energie en biobrandstoffen, de afstemming met het mestbeleid en de verdere realisatie van bebossingen. De sector realiseert met deze maatregelen bijna 1 Mton CO2-eq besparing per jaar.

7 37

Summary for the policyPolicy makers Vlaams Klimaatbeleidsplan The Flemish Climate Plan

A wind-powered vehicle for people who do not like stinking exhaust gases

5 The Flemish response to the reduction challenge Bookmark In up this Flemish Climate Policy Plan, koos the Flemish Government choseom to de Bij drawing de uitwerking vansecond dit tweede Vlaams Klimaatbeleidsplan de Vlaamse Regering ervoor cluster the measures in ten topics. maatregelen te bundelen in tien thema’s. Overall targets are set forglobaal five sectoral topics weer covering friendly andensustainable geven het streefdoel Vijf sectorale thema’s rondclimate klimaatvriendelijke duurzame mobimobility, rational use of energy, sustainable and low carbon-energy supplies, industry and liteit, rationeel energiegebruik, duurzame en koolstofarme energievoorziening, industrie en duurzame sustainable forestry. Five horizontal topics deal with innovation, landbouw enagriculture bossen.Vijf and horizontale thema’s handelen over onderzoek en research innovatie, and sensibilisatie, awareness raising, flexibility mechanisms, the exemplary role of government and adaptation flexibiliteitsmechanismen, de voorbeeldrol van de overheid en adaptatie. Het globale streefdoel to climate change impacts. The overall target for every sector is Elk further specific voor elke sector wordt verder uitgewerkt doelstellingen. themadetailed bundelt in ook de in specifieke objectives. Every topic clusters the different measures which must contribute to realising verschillende maatregelen die moeten bijdragen tot de realisatie van het globale streefdoel en van the overall target and the De specific objectives. Thisinclimate policy plan briefly describes the de specifieke doelstellingen. maatregelen worden dit klimaatbeleidsplan beknopt beschreven. measures. Detailed information for each measure can be found in a project folder in the Uitgebreide informatie per maatregel is te vinden in een projectfiche in de databank, die voor het database which is accessible to the public. publiek toegankelijk is.

The reduction potentials The climate policy plan encompasses the complete Kyoto period Obviously, Dit klimaatbeleidsplan omvat de hele Kyoto-periode (2008 - 2012). Het (2008-2012). einddoel van dit plan is the final aim of this plan is to achieve the Flemish Kyotobepaalde target. Depending on the policykan, uiteraard de realisatie van de Vlaamse Kyoto-doelstelling.Van specifieke doelstellingen decisions taken, the deadline for certain specific objectives may differ from that provided afhankelijk van de genomen beleidsbeslissingen, de streefdatum verschillen van die voorzien in de in the Kyoto target. As indicated thegebruikt plan uses emissions during Kyoto-doelstelling. Zoals eerder alearlier, vermeld, hetthe planaverage voor deexpected formulering van de emissierethe Kyoto period for setting the emission reduction ductiedoelen de gemiddelde verwachte uitstoot tijdens detargets. Kyoto-periode. The measures build on voort the 2002-2005 Flemish Climate Policy Plan. The reduction potentials De maatregelen bouwen op het Vlaams Klimaatbeleidsplan 2002 - 2005. De reductiepotentiwere adapted to the new REF scenario. Existing measures which remained unchanged are

38

Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan The Flemish Policy Plan

20 0612

briefly mentioned. The new measures arelevensduur explained in het more detail.Het The Flemish daag hebben immers gevolgen voorREF-scenario. de hele van gebouw. beleid voorGovernment gebouwen elen zijn aangepast aan het nieuwe Bestaande, niet-gewijzigde maatregelen kregen een also wishes to examine in more detail a number of ideas from the Climate Conference to richt zich daarom op rationeel energiegebruik (REG). Diteen beleid wordt gevoerd met behulp een beknopte vermelding.Voor de nieuwe maatregelen is er meer uitvoerige toelichting. De van Vlaamse possibly include them in its policy at a later stage. The ideas concerned are included in the aantal type-instrumenten. De energieprestatieregelgeving legt eisen op aan nieuwbouw en grondige Regering wil ook een aantal ideeën uit de Klimaatconferentie verder onderzoeken om ze eventueel overview per topic. renovatie, voor residentiële als tertiaire gebouwen. Bijkomend zal de overheid natuurlijke en later op tezowel nemen in het beleid. Deze ideeën staan per thema in de overzichtstabel. The horizontal topicsstimuleren withbetrekking regard toeisen innovation, awareness raising thevan exemplary hernieuwbare koeling en de met betrekking tot het onderhoud verwarmingsmet tot innovatie, sensibilisering en deand voorbeeldrol van derole overDe horizontale thema’s of government contribute at many levels to the realisation of the reduction potentials of ketels uitbreiden.Voor sociale woningen worden specifieke REG-richtlijnen Een tweede opgesteld. heid dragen op vele vlakken bij aan de realisatie van de reductiepotentiëlen van maatregelen uit de sectoral type-instrument sectorale measures. thema’s.dat de overheid zal inzetten zijn de adviesgerichte stimuli. Het gaat hier dan om de erkenning van energiedeskundigen, het invoeren van een energieprestatiecertificaat voor bestaande

gebouwen en het stimuleren van REG bij kansarmen. De overheid zal financiële stimuli geven via de netbeheerders en voor het versneld moderniseren van schoolinfrastructuur.Tenslotte zal de overheid onderzoek verrichten onder meer naar de mogelijke instrumenten voor de verbetering van de energieprestatie van bestaande woningen. De sector van de gebouwen levert hiermee een gemiddelde

The interaction with other policy areas and plans

bijdrage van 2,5 Mton CO per jaar in de Climate measures not only help to om prevent or reduce the negative effects of climate change 2-eq Klimaatmaatregelen helpen niet alleen deemissiereductie. negatieve effecten van klimaatverandering op natuur, on nature, manteand environment. They also have otherook benefits. Because of op. theOmdat link between mens en milieu vermijden of te verminderen. Zij leveren nog andere baten er greenhouse gas emissions and energy consumption, a more rational energy consumption will een verband is tussen broeikasgasemissies en het energiegebruik, zorgt een rationelere omgang met Energy directly lead tovoor a reduction in greenhouse gas emissions. makingvan profitable saveen beperking van die emissies. Door de By realisatie energie meteen rendabeleenergy energiebeHet energieverbruik voor de productie van elektriciteit en warmte (exclusief gebouwenverwarming) ings, the mitigation of climate will actuallytot lead benefits rather thaneen costs ourde sparingen leidt de aanpak van de change klimaatverandering eentowinst in plaats van tot kostinvoor nam in 2004 21% van de totale Vlaamse uitstoot van broeikasgassen voor zijn rekening. Sinds 1990 own that theeen dependence on foreign energy supplies eigen economy. economie.An Eenadditional bijkomendadvantage voordeel isisdat door rationeel energiegebruik de afhankelijkheid is er een toename van 5% bij de emissies inenergy. de sector van deofelektriciteitsvoorziening. Het Vlaams decreases as a result of rational use of The use renewable energy sources and high van buitenlandse energievoorraden afneemt. Ook het gebruik van hernieuwbare energiebronnen klimaatbeleid wil deze trend ombuigen. De realisatie van de doelstellingen voor groene stroom en quality combined heat and power generation also greenhouse gas emission en kwalitatieve warmtekrachtkoppeling combineert eencombines verminderde broeikasgasuitstoot met reduceen warmtekrachtkoppeling (WKK) en de toewijzing van emissierechten aan de supplies. elektriciteitssector tion with a reduced dependence foreign voor countries for our energy verminderde afhankelijkheid van het on buitenland onze energievoorziening. moeten hiervoor zorgen. Hiermee realiseert de sector van de elektriciteitsproductie van Measures toom reduce greenhouse gas emissions also often lead at the leveleen to bijdrage a decrease de uitstoot van broeikasgassen Maatregelen te verminderen zorgen vaaklocal op lokaal niveau ook gemiddeld 5,8of Mton COpollutants 2-eq per jaar voor de Kyoto-doelstelling. in emissions other fine particulates, NOXfijn , etc.). in emisvoor een daling (onder andere stof,Investments NOx, …). Investevan de emissies van(including andere polluenten sion reduction projects in our own country ringen in emissiereductieprojecten in eigen land, Industry ensure that these co-beneftis are generated houden deze secundaire baten in eigen land. Ook Climate policy has positive in our own country asis well. Besides, there op de werkgelegenheid er een positieftuseffect.is a De uitstoot van broeikasgassen door de industrie (inclusief daalde raffinaderijen en cokes) positive effect on employment. The developco-benefits the Demoeten ontwikkeling van nieuweintechnologieën sen 1990 enon 2004 metFlemish 9,5%. De betrokken bedrijven hun inspanningen het kader vanzorgt de ment of new technologies not only results economy,Vlaamse air quality and therefore niet alleen voor minder schadelijke uitstoot, maar Kyoto-doelstelling voortzetten terwijl ze tegelijkertijd hun concurrentiepositie moeten in fewer harmful emissions, butbanen in theenlong leidt op termijn ook naardaarom nieuwe een publicof health behouden waar mogelijk zelfs verbeteren. Het VKP 2006 - 2012 voorziet een aantal term also leads to new jobs and a competitive Klimaatbeleid draagt op maatregelen voor de industrie. Streefdoelen zijn hetconcurrentievoordeel. verhogen van een efficiënt gebruik van energie advantage. Intot thisdeway, climate van policy contribdeze wijze bij doelstelling het Lissabonop vastgelegde niveaus en het terugdringen van de uitstoot van lachgas door de chemische industrie. utes to dynamische the objective the Lisbon process. proces. 2010 de Europese Unie Ook tot deeen meest en of concurrentiële, kennis Dat wil tegen Verder moeten de F-gasemissies naar omlaag. financiële tegemoetkoming voor deop sector is This aims to make the European Union one of the most dynamic and competitive knowledge gebaseerde economie ter wereldDeze maken. via de ecologiepremie voorzien. maatregelen zorgen samen voor een emissiereductie van 4,8 based economies in the world by 2010. Mton CO2-eq perisjaar. Het omgekeerde ook waar. Bepaalde maatregelen van dit plan hebben in de eerste plaats een The reverse is also true. Certain measures in this plan primarily have a different (environandere (leefmilieu)doelstelling. Omdat die ook een impact hebben op de uitstoot van broeikasgasmental) aim. They are included here because of their impact on greenhouse gas emissions. A sen, zijn ze hier opgenomen. gedetailleerde beschrijving van deze maatregelen is te vinden in de Agriculture andEen forestry detailed description of these measures can be found in the respective policy documents. respectievelijke beleidsdocumenten daarover. De uitstoot van broeikasgassen door de landbouw is sinds 1990 gedaald, voornamelijk door de daling van de veestapel. Deze sector was in 2004 verantwoordelijk voor 10% van de Vlaamse broeikasgasuitstoot. Het VKP 2006 - 2012 voorziet een verdere vermindering via CO2-besparing in de glastuinbouw, de productie van hernieuwbare energie en biobrandstoffen, de afstemming met het mestbeleid en de verdere realisatie van bebossingen. De sector realiseert met deze maatregelen bijna 1 Mton CO2-eq besparing per jaar.

7 39

Klimaatvriendelijke en duurzame mobiliteit Climate friendly and sustainable mobility

A school trip by sailing bus

5.1 Towards climate friendly and sustainable mobility in Flanders The transport sector increasingly contributes Flemish emissions. The accounts De transportsector draagt in stijgende mate bij aantodethe Vlaamse emissierekening. De sector sector neemt for of CO CO22-emissies emissions, a share which moreover everyelkyear. passenger 17%17% van de voor zijn rekening, een aandeelincreases dat bovendien jaarThe toeneemt. Personenand freight transport by de road a share ofeen 57% and 42%. Between 1990 and1990 2004, en goederenvervoer over wegrepresent vertegenwoordigen aandeel van 57% en 42%.Tussen en the emissions in the transport sector in Flanders grew by 27%, making it by far the stron2004 groeide in Vlaanderen de emissie door de transportsector met 27%, het is veruit de sterkste gest growth sector. These figures areena de cause of concern and difficulty of realising policy uitschieter. Deze zorgwekkende cijfers moeilijke realisatie vanthe beleidsmaatregelen weerspiegemeasures reflect the complexity and importance of mobility in modern Reversing len de complexiteit en het belang van mobiliteit in de huidige maatschappij. De society. ombuiging van deze this an enormous challenge. requires changes in behaviour, less polluting transport trendtrend is eenisenorme uitdaging. Die vraagtIt om gedragswijzigingen, minder vervuilende transportmiddemeans, a differentiated transport system, and a reduction in the demand for transport by weg. len, een gedifferentieerd transportsysteem en een daling van de vraag naar het transport over de road. The proposed measureszetten take een a step De voorgenomen maatregelen stapininthe de right goededirection. richting. Sustainable mobility requires an approach at different Duurzame mobiliteit vraagtlevels: om een aanpak op verschillende niveau’s: 1. 2. 3. 4.

40

1. een verantwoorde locatiekeuze vanuit het oogpunt van mobiliteit;

a responsible choice of location from the point of view of mobility; 2. eentransport rationeel verplaatsingsgedrag; rational behaviour; 3. duurzame verplaatsingsmiddelen; sustainable means of transport; environmentally friendly driving behaviour 4. een milieuvriendelijk rijgedrag.

Traffic is an increasingly important source of greenhouse gas emissions

Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan The Flemish Policy Plan

20 0612

5.1.1 Objectives and indicators

daag hebben immers gevolgen voor de hele levensduur van het gebouw. Het beleid voor gebouwen richt zich daarom op rationeel energiegebruik (REG). Dit beleid wordt gevoerd met behulp van een aantal type-instrumenten. De the energieprestatieregelgeving eisen railways op aan nieuwbouw en grondige The CO emission of transport sector legt (road, and inland 2 renovatie, zowel residentiële tertiaire gebouwen. en de overheid shipping) willvoor amount to a als maximum of 13.5Bijkomend Mton in zal 2010. More natuurlijke specifically:

hernieuwbare koeling stimuleren en de eisen met betrekking tot het onderhoud van verwarmings1. neemt the number of voertuigkilometers vehicle kilometresover by road willinincrease maximum of 56.7 billion het aantal de weg 2010 toeto totamaximaal ketels uitbreiden.Voor sociale woningen worden specifieke REG-richtlijnen Eenmiljard tweede opgesteld.56,7 kilometers; kilometres inoverheid 2010; zal inzetten zijn de adviesgerichte stimuli. Het gaat hier dan om de type-instrument dat de

2. zorgt the Tunnelhet will provide at 5,5 least 5.5 billion year by rail de Liefkenshoektunnel voor minimaal miljard tonkmtonkm per jaarper extra metextra het spoor erkenning invoeren van een energieprestatiecertificaat vanLiefkenshoek energiedeskundigen, voor bestaande en 0,23 miljard minder vrachtwagenkilometers; gebouwenand en 0.23 het stimuleren van REG bij kansarmen. De overheid zal financiële stimuli geven via de billion fewer kilometres by trucks; netbeheerders en het versneld schoolinfrastructuur.Tenslotte zalfor de 864 overheid devoor Diabolo-verbinding en het GEN van (Gewestelijk Expressnet) minimaal 3. zorgen the Diabolo link and the moderniseren REN (Regional Express Network) willvoor account at least onderzoek verrichten onder meer naar de mogelijke instrumenten voor de verbetering van de miljoen extra extra reizigerskilometers per spoorbyenrail 720and miljoen minder over 864 million kilometres travelled 720 million fewerdebyweg; road; enervanhet bestaande gieprestatie De sector van de in gebouwen een gemiddelde 4. neemt aandeelwoningen. verplaatsingen met de fiets het totalelevert aantalhiermee verplaatsingen toe tot

4. transport by bicycle will increase to a minimum of 19% of the total transport by

bijdrage van 2,5 Mton 2-eq per jaar in de emissiereductie. minimaal 19% CO in 2010;

2010;

5. stijgt aantal of effectieve telewerkers verder minimaal tegenover aantal potenti5. the het number effective teleworkers willtot increase to 20% a minimum ofhet 20% compared ele telewerkers in 2010;

Energy

with the number of potential teleworkers in 2010;

6. bedraagt de voor gemiddelde CO2-emissie van hetofpersonenwagenpark 162 in Het energieverbruik productie van elektriciteit en warmte cars (exclusief gebouwenverwarming) 6. the average COde emissions of the fleet passenger willmaximaal amount to ag/km maximum 2 2010;21% van de totale Vlaamse uitstoot van broeikasgassen voor zijn rekening. Sinds 1990 nam in 2004 of 162g/km in 2010; is er een toename van 5% bijbiobrandstoffen de emissies in de sector elektriciteitsvoorziening. Het Vlaams in 7. vertegenwoordigen 5,75% vanvan de de totale verkochte transportbrandstoffen 7. biofuels will represent 5.75% of the total transport fuels sold in 2010; klimaatbeleid 2010;wil deze trend ombuigen. De realisatie van de doelstellingen voor groene stroom en 8. the number of(WKK) hoursen lost on the network of main roads will amount to a maximum warmtekrachtkoppeling de toewijzing van emissierechten aanmaximaal de elektriciteitssector 8. bedraagt het aantal verliesuren op het hoofdwegennet in 2010 5% van het totaal of 5% ofzorgen. the total number of vehicle hoursvan travelled in 2010; moeten hiervoor Hiermee realiseert de sector de elektriciteitsproductie een bijdrage van aantal gereden voertuiguren; 9. at5,8 least 18% Flemish people willKyoto-doelstelling. be familiar with the tips on environmentally gemiddeld Mton COof2-eq per jaar voor de 9. kent minimaal 18% van de Vlamingen in 2010 de tips over milieuvriendelijk rijgedrag en pasfriendly driving behaviour and will apply these in 2010. sen die Vlamingen ze ook toe.

Industry

De uitstoot van broeikasgassen door de industrie (inclusief raffinaderijen en cokes) daalde tus-2004 Indicator sen en 2004 met 9,5%. De betrokken bedrijven moeten hun inspanningen in het kader vanMton de 15.5 CO1990 2-eq Vlaamse Kyoto-doelstelling voortzetten terwijl ze tegelijkertijd hun concurrentiepositie moeten Vehicle kilometres 53.5 miljard behouden of waar mogelijk zelfs verbeteren. Het VKP 2006 - 2012 voorziet daarom een aantal 183 g/km Average CO2 emissions by passenger cars maatregelen voor de industrie. Streefdoelen zijn het verhogen van een efficiënt gebruik van energie Share of biofuels 0% op vastgelegde niveaus en het terugdringen van de uitstoot van lachgas door de chemische industrie. Percentage of lost Verder moeten de hours F-gasemissies naar omlaag. Ook een financiële tegemoetkoming voor de sector -% is Percentage of the population familiarDeze with driving in an energy-efficient way voor een emissiereductie van 4,8 via de ecologiepremie voorzien. maatregelen zorgen samen Mton CO2-eq per jaar.

Agriculture and forestry De uitstoot van broeikasgassen door de landbouw is sinds 1990 gedaald, voornamelijk door de daling van de veestapel. Deze sector was in 2004 verantwoordelijk voor 10% van de Vlaamse broeikasgasuitstoot. Het VKP 2006 - 2012 voorziet een verdere vermindering via CO2-besparing in de glastuinbouw, de productie van hernieuwbare energie en biobrandstoffen, de afstemming met het mestbeleid en de verdere realisatie van bebossingen. De sector realiseert met deze maatregelen bijna 1 Mton CO2-eq besparing per jaar.

7 41

Klimaatvriendelijke en duurzame mobiliteit Climate friendly and sustainable mobility

5.1.2 Measures The general objectives of van the het Flanders MobilityVlaanderen Plan comprise strategic packages of De algemene doelstellingen Mobiliteitsplan lopenof in four het klimaatdossier uit op vier measures climate policy. strategischeinmaatregelenpakketten.

1. Restricting the transport volume The ultimate key for mobility lies ligt in controlling the growth of road on De ultieme sleutel voorsustainable een duurzame mobiliteit in de beheersing van de groei vantraffic het wegverFlemish roads. keer op de Vlaamse wegen.

Achieving the transport volume The most geciteerde often quoted and most important measure tomaatregel restrict the volume is tovan bring a De meest en belangrijkste volumebeperkende is de realisatie eenabout modale modal shift from thevooralsnog present climate-unfriendly road wegtransport transport to other modestransportmodi. of transport. verschuiving van het klimaatonvriendelijke naar andere

Passenger transport The Flemishoverheid government will burgers continueverder to encourage itsom citizens to reduce use te of gebruiken. their cars. It De Vlaamse zal haar stimuleren de eigen wagen the minder will therefore optimise public transport, extend the safe cycling de infrastructure, andveilige continue the Dit gebeurt vervoer, uitbreiding van fietsdoor een optimalisatie van het openbaar promotion of car-sharing. infrastructuur en een verdere promotie van het autodelen. Het openbaar vervoer moet door As a result of measuresen relating to capacity, frequencyuitgroeien and fluidity, transport vervoersaltermust become capaciteits-, frequentiedoorstromingsmaatregelen totpublic een volwaardig anatief, valuable transport alternative, particularly during peak hours and in urban and suburban areas.en vooral tijdens de spits en in het (rand)stedelijk gebied. Het fietsverkeer moet aan veiligheid Cycling be De made safer and morezorgt comfortable. To comfortmust winnen. Vlaamse overheid daarbij voor achieve this,(financiële) the Flemish government will provide voldoende stimuli - zowel push voor als pull -sufficient Less traffic, and more environmentally (financial) – both push and pull – to encourage een groterincentives gebruik van de alternatieve vervoersmodi. friendly traffic, should reverse aDeze greater use of alternative modes.This aim apdoelstelling geldt voortransport alle type verplaatsingen. Maar this trend plies all types of traffic. However, certainverkeer, types, such voor to bepaalde verkeersvormen, zoalsfor recreatief as recreational traffic, itnaar is necessary to find tailor-made moet worden gezocht maatregelen op maat (zoals measures (such as the Coast tram, providing public transport for events, etc.)op which means that de Kusttram, openbaar-vervoeraanbod bij evenementen) waardoor de effecten Vlaams niveau niet the effects at the Flemish level cannot be estimated directly. In the context of network manageonmiddellijk inschatbaar zijn. In het kader van netmanagement bij De Lijn zal bijkomende aandacht gement at De Lijn, attention be reizigerspotentieel focused on attraction with adoor highopenbaar potentialvervoer. number richt worden op further attractiepolen metwill hoog voorpoles bediening of travellers tovanzelf use public is automatically alsorecreatiedomeinen, the case for recreational centres Hierbij komen ook transport. recreatieveThis polen (shoppingcentra, zwembaden, ...) in (shopping centres, swimming pools, etc.). In the short term, priority attention het vizier. Op korterecreational termijn krijgtparks, het woon-werkverkeer de prioritaire aandacht. will be devoted to commuter traffic. Het Pendelplan (2005) geeft de concrete uitwerking aan van de noodzakelijke acties voor wat The Commuter planbetreft.Voor (2005) describes the concrete implementation of the necessary with woon-werkverkeer het openbaar vervoer is er de ontwikkeling van tram-actions en snelregard to traffic from home to work. For public transport, there is the development tram andis busprojecten in stedelijk gebied, zoals vermeld in het Pegasusen Spartacusplan (2004).of Daarnaast fast in urban van areas, indicated in the Pegasus Spartacus plan (2004). In addition, ook bus eenprojects betere bediening deas bedrijventerreinen door hetand openbaar vervoer belangrijk. Om het better public transport services to industrial sites are also important. In order to promote fietsverkeer te bevorderen ligt het accent op een verdere uitbouw van de fietsinfrastructuurcycling, op het the emphasis is on the continued development of the cycling infrastructure at the supralocal, funcbovenlokaal, functioneel fietsroutenetwerk. Ook een beter onderhoud van de fietspaden verhoogt tional network of cycle paths. of the en cycle will also cyclingverkeersmore het fietscomfort.Verder dragenBetter veiligermaintenance oversteekplaatsen de paths wegwerking vanmake gevaarlijke comfortable. In addition, crossing places and thefietspaden. removal of dangerous traffic junctions for punten voor de fietser bijsafer tot veilige en comfortabele cyclists will contribute to safe and comfortable cycle paths. Voor het personenvervoer per spoor biedt het investeringsplan van de NMBS een potentieel. The investment plan of the NMBS has potential for realising modal shift towards passenger transDe Vlaamse Overheid neemt een deel van de financiering op zich voor het Gewestelijk Expressnet port by rail.The Flemish government will finance part of the Regional Express Network (REN) (GEN) en de Diaboloverbinding naar de luchthaven van Zaventem. Met het Diabolo-project wil and the Diabolo link to Brussels Airport.With the Diabolo project, that involves the construction Vlaanderen tegen 2010 de luchthaven rechtstreeks toegankelijk maken vanuit het noorden en het of new railway infrastructure, Flanders wants to make the airport directly accessible by 2010 from oosten van het land door de aanleg van nieuwe spoorweginfrastructuur. De NMBS voert een deel van

42

Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan The Flemish Policy Plan

20 0612

the north and the of de therest country. is carrying part of thebeleid work itself,gebouwen while the daag hebben immers gevolgen voor de The hele levensduur van samenwerking hetout gebouw. Het de werken terwijl komt van NMBS publiek-private (PPS). Devoor privé-partners zelf uit, east rest from public-private partnerships (PPP). The private partners carry verbonden out the construction richtcomes zich daarom op rationeel energiegebruik (REG). Diten beleid wordt met behulp van eenop zorgen voor de bouw en de financiering van het project nemen alle gevoerd daaraan risico’s and funding of the project and take all the related risks. aantal type-instrumenten. De energieprestatieregelgeving legt eisen op aan nieuwbouw en grondige zich. The implementation ofhet theGEN REN Brussels will voor provide rangezalof rapid suburban links byen renovatie, zowel voor residentiële als tertiaire gebouwen. Bijkomend overheid natuurlijke de uitvoering van Brussel zorgt eenaaanbod van snelle Een staged gefaseerde voorstedelijke vertrain, tram and bus, in a radius of approximately 30 km around the capital. This plan must be comhernieuwbare koeling stimuleren en de eisen met betrekking tot het onderhoud van verwarmingsbindingen per trein, tram en bus in een straal van ongeveer 30 km rond de hoofdstad. Dit plan moet pleted by 2010. ketels uitbreiden.Voor sociale woningen worden specifieke REG-richtlijnen opgesteld. Een tweede gerealiseerd zijn tegen 2010. type-instrument dat de overheid zal inzetten zijn de adviesgerichte stimuli. Het gaat hier dan om de Freight erkenningtransport van energiedeskundigen, het invoeren van een energieprestatiecertificaat voor bestaande

gebouwen enoverheid het stimuleren vande REG bij kansarmen. overheid geven via de zal als financiële stimuli De Vlaamse zal verder binnenvaart en hetDe spoorverkeer transportalternatieven stimuThe Flemish government will continue to encourage and promote inland shipping and netbeheerders en het versneld moderniseren leren en promoten. rail transport as voor alternative transport modes.van schoolinfrastructuur.Tenslotte zal de overheid onderzoek verrichten onder meer naar de mogelijke instrumenten voor de verbetering vanvan de enerAEen number of investments in infrastructure (guaranteeing the transport capacity, rein infrastructuur (vrijwaring van de vervoerscapaciteit, wegwerken misaantal investeringen van bestaande gieprestatie woningen. De sector van de gebouwen levert hiermee een gemiddelde moving missing links) and the continuation of on-going initiatives are important in this sing links) en het verder zetten van lopende initiatieven zijn hierbij belangrijk. Zo zijn omvangrijke bijdrage van 2,5 voor Mtonde CO emissiereductie. respect. 2-eq per jaar in middelen nodig modernisering vandehet hoofdwaterwegennet (Albertkanaal, Zeekanaal BrusFor example, funds arevoor needed to modernise theennetwork of mainvan waterways sel-Schelde), designificant investeringen via PPS de bouw van kaaimuren de ontwikkeling waterge(Albert Canal, Sea Canal, Brussels-Scheldt), the PPP investments for the construction of Energy bonden bedrijventerreinen. quay walls and the development of industrial sites close to waterways. spoorvan nieuwe impulsen geven moet Om energieverbruik het goederenvervoer de projecten uit de overheid Het voor de per productie elektriciteit entewarmte gebouwenverwarming) To stimulate freight2001 transport by de rail, the government must (exclusief fully implement thegoederenprojects het Investeringsplan 2012 van NMBS (nu Infrabel) volledig uitvoeren. Zo zal nam in 2004 21% van de totale Vlaamse uitstoot van broeikasgassen voor zijn rekening.het Sinds 1990 of the NMBS (now Infrabel) in capaciteit the 2001-2012 Investment Plan. In this way the freight vervoer spoor van over5% debijnodige kunnen moet de kwaliteit is er eenper toename de emissies in de sectorbeschikken.Verder van de elektriciteitsvoorziening. Het (snelheid, Vlaams transport by rail will have the necessary capacity. In addition, the quality (speed, reguregelmaat en betrouwbaarheid) van het goederenvervoer per spoor verbeteren. Een belangrijke klimaatbeleid wil deze trend ombuigen. De realisatie van de doelstellingen voor groene stroom en larity and reliability) of the freight transport by rail must be improved. The completed factor hierin is de voltooiing van en de de liberalisering het goederenvervoer spoor. warmtekrachtkoppeling (WKK) toewijzing van emissierechten aan deper elektriciteitssector liberalisation of the freight transport by railvan is an important factor in this. Het is wenselijk in samenwerking met de de federale een orgaan wordt opricht voor devan hiervoordat, Hiermee realiseert sectoroverheid, van de elektriciteitsproductie een bijdrage Itmoeten is desirable tozorgen. establish, in cooperation with the federal government, an entity for promotie van spoorvervoer. best naar analogie met Promotie Binnenvaart gemiddeld 5,8 het Mton CO2-eq perDit jaarkan voor degebeuren Kyoto-doelstelling. promoting rail transport. This should best be organised in analogy with the Promotion Vlaanderen. Meer nog, het is aangewezen om een onafhankelijk modusneutraal aanspreekpunt te Inland Shipping Flanders. In fact, it would be appropriate to create an independent modecreëren waar alle actoren uit de transportsector terecht kunnen voor informatie en ondersteuning in Industry neutral contact point where all the actors in the transport sector can get information hun transportkeuze. and support for their transport choice. De uitstoot van broeikasgassen door de industrie (inclusief raffinaderijen en cokes) daalde tusIn samenwerking met VOKA Unizo zullenthe de waterwegbeheerders transportdeskundiIn cooperation with VOKAenand Unizo, waterway managersvanaf will 2006 appoint transport exsen 1990 en 2004 met 9,5%. De betrokken bedrijven moeten hun inspanningen in het kader van de gen aanstellen. Die krijgen de opdracht een doorlichting van de optimalisering van goederenstromen perts from 2006. They need to audit the optimisation of the flow of goods in companies. Vlaamse Kyoto-doelstelling voortzetten terwijl ze tegelijkertijd hun concurrentiepositie moeten bij ondernemingen uit te voeren. Abehouden numberofofwaar ongoing or planned studies and their concrete implementation will ensure mogelijk zelfs verbeteren. Het VKP 2006 - 2012 voorziet daarom een aantal Een aantal lopende of geplande en the de concrete toepassing ervan, de klimaatcrithat the climate criteria are onderzoeken, introduced in transport policy for themoeten long term. In this maatregelen voor de industrie. Streefdoelen zijn het verhogen van een efficiënt gebruik van energie teria ingang doen vinden in het mobiliteitsbeleid op lange termijn. Zo is er nood aan een toekomstvirespect there is a need for a long term vision on container transport and for the allocaop vastgelegde niveaus en het terugdringen van de uitstoot van lachgas door de chemische industrie. sie over het containertransport en aan ruimte voor de watergebonden in uitvoering tion of space for industrial sites near waterways in the Flandersbedrijfsterreinen Spatial Structure Plan. Verder moeten de F-gasemissies naar omlaag. Ook een financiële tegemoetkoming voor de sector is van hetwill Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen. funding for removing missing links in the waterThere be research into alternative via de ecologiepremie voorzien. Deze maatregelen zorgen samen voor een emissiereductie van 4,8 ways and railway infrastructure. This results from the experience with links a number Er komt onderzoek naar de alternatieve financiering voorpositive de wegwerking van missing in de Mton COeen 2-eq per jaar. of road projects selected by the Government anddoor planned PPP initiatives in waterwegDitFlemish in navolging van een aantal de Vlaamse regering geselecen spoorinfrastructuur. public transport. teerde wegenprojecten en geplande PPS-initiatieven binnen het openbaar vervoer. Agriculture and forestry In theregering Flemishbesliste Government decided to approve a PPPaan arrangement for the projects De2004, Vlaamse in 2004 haar goedkeuring te hechten een PPS-constructie voor de regarding the Liefkenshoek railway tunnel and Zeebrugge marshalling yard. It will take on De uitstoot van broeikasgassen door de landbouw is sinds 1990 gedaald, voornamelijk door de daling projecten Liefkenshoekspoortunnel en het vormingsstation Zeebrugge. Ook neemt zij een aantal aintrestlasten number ofvoor interest payments at its expense. Thishierdoor will voor result in van anklaar earlier of van de veestapel. Deze was in 2004 verantwoordelijk 10% de Vlaamse haar sector rekening. Deze projecten zullen vroeger zijn.completion Opbroeikasgasuithet Overlegthese projects. At the Consultation committee of 7 December 2005, it was decided to use stoot. Het VKP 2006 2012 voorziet een verdere vermindering via CO -besparing in de glastuinbouw, 2 comité van 7 december 2005 viel de beslissing om alleen voor de Liefkenshoekspoortunnel gebruik the PPP arrangement only forenergie the deze Liefkenshoek railways tunnel. These maketegen de productie en beslissingen biobrandstoffen, afstemming metdecisions het enit de te maken van van eenhernieuwbare PPS-constructie.Al latende toe om deze tunnel te mestbeleid realiseren possible forDaarmee this van tunnel to be completed the endmet of deze 2011. This means that1 Mton the verdere realisatie bebossingen. sector by realiseert bijna CO einde 2011. beschikken deDe spoorwegmaatschappijen overmaatregelen de nodige capaciteit, dierailway hen 2-eq companies will have necessaryincapacity, allowing them substantially increase their besparing per jaar. moet toelaten om hunthe marktaandeel het containervervoer perto spoor van en naar Antwerpen

7 43

Klimaatvriendelijke en duurzame mobiliteit Climate friendly and sustainable mobility

market share transport of containers by huidige rail to marktaandeel and from Antwerp. the cursubstantieel uit in te the breiden. Een verdubbeling van het betekentDoubling een aanzienlijke rent market share means a significant reduction in the CO emissions. vermindering van de uitstoot van CO2. 2 It is worth considering integrating the impact of modes of transport in het companies’ CO2 binnen CO2-emissiebeHet is het overwegen waard de impact van transportmodi te integreren emissions management heer van bedrijven (§5.4). (§ 5.4).

Increasing transport efficiency By increasing the efficiency of vehicle use,tethe government atstreven reducing Door de efficiëntie van het voertuigengebruik verhogen wil hetaims beleidboth zowel naarthe de number of vehicle and at reducing the number kilometres in traffic in vermindering van hetkilometres aantal voertuigkilometers als naar de daling of vanvehicle het aantal voertuigkilometers congestion. verkeersopstoppingen.

Passenger Transport The Commuter plan describes theuitwerking specific implementation of actions in this field. Inzalthe Het Pendelplan beschrijft de concrete van acties op dit vlak. De Vlaamse overheid next few years (2005-2009), the Flemish government will draw up measures to further de komende jaren (2005-2009) maatregelen uitwerken om het carpoolen verder te ondersteunen. support carpooling. will be by constructing poolvan cardeparks at the approaches Dit zal gebeuren doorThis de aanleg vandone carpoolparkings aan de car opritten hoofdwegen en door of main promotieroads andenbybewustmakingsacties. targeted promotion awareness campaigns. The gerichte Deand Vlaamse overheidraising zet ook de uitbouw vanFlemish het government also continues expand traffic management. provincial Mobi desks and vervoersmanagement voort.toDe provinciale mobidesken en deThe mobiliteitsconsulenten van De Lijn the mobility consultants of De Lijn, will cooperate under the control of the new to be zullen samenwerken onder de koepel van de nieuw op te richten provinciale mobiliteitspunten. Dit established provincial mobility centres. This moet op het terrein zorgen voor een geïntegreerde shouldvan lead practise to an integrated apaanpak hetinwoon-werkverkeer. The Commuter plan hopes to proach to laat commuter trafficselectief . Autodelen toe de wagen te gebruiken. reduce the share of cars in commuter Car-sharing allows selective use ofbijcars. It Het is vooral interessant als aanvulling het opentraffic from 70% to 60% by 2010 is particularly attractive for autodeelprojecten supplementing in vervoer.Tegen 2009 zullen baar public transport. 2009, car-sharing projects de meeste stedelijkeBy gebieden lopen. Kan autodelen exist in most urban areas. Could car-sharook voor bedrijven nuttig zijn? Om op deze vraag will te kunnen antwoorden, komt er een onderzoek ing also be useful for businesses? To answer this question there will be a study of existing naar bestaande projecten rond autodelen of starten er nieuwe proefprojecten. Bij een positieve evacar-sharing and new pilot projects be set up. A positive evaluation canautodelen lead to luatie kunnenprojects stappen ondernomen worden voorwill de verdere uitbouw van initiatieven rond the furtherbedrijven. development of initiatives on car-sharing in Flemish companies. in Vlaamse Because of the modern means of telecommunication we can replace physical movement Door de moderne telecommunicatiemiddelen kunnen we onze fysieke verplaatsingen vervangen door with so-called virtual movement. In the context of the Commuter plan the Flemish governzogenaamde virtuele verplaatsingen. In het kader van het pendelplan neemt de Vlaamse overheid een ment has an exemplary role in promoting teleworking. It wishes to remove, in consultation voorbeeldfunctie op in de promotie van het telewerk. In overleg met de federale overheid wil zij de with the federal government, the legal obstacles to teleworking. juridische hinderpalen hiervoor wegwerken.

Freight transport De werkgroep lanceerde denkpistes in het de Vlaamse KliThe TransportVervoersefficiëntie efficiency working group een put aantal forward a number of kader lines van of thought in the maatconferentie. BedoelingClimate was enerzijds het aantal kilometers beperken en anderzijds aantal context of the Flemish Conference. On the one te hand, the intention was het to restrict kilometers in verkeersopstoppingen te verminderen. Een uitbreiding van de laaden lostijden, het leeg the number of kilometres and on the other hand, to reduce the number of kilometres in rijden zoveel mogelijk vermijdenloading door hetand gebruik van telematica, afspraken tussen transporteurs traffic congestion. Extending unloading times, preventing as much as possible voor trajecten groepage van ladingen, kunnen hierbij helpen. Ook de uitbreiding van de voer- on “driving emptyenloads” through the use of telematics, agreements between transporters tuigencapaciteit de mogelijkheden. Momenteel een onderzoek voor- enthe routes and on behoort groupingtotloads can help in this respect.loopt Another possibilitynaar is todeexpand nadelen hiervan door het Onderzoekscentrum voor de Wegenbouw. De resultaten van deze vehicle capacity. Currently the Onderzoekscentrum voor de Wegenbouw is carryingstudie out zijn beschikbaar eind 2006. research into its advantages and disadvantages. The results of this study will be available at the end of 2006. De werkgroep pleit ook voor een analysestudie. Die moet nagaan wat de oorzaken zijn van de lagere The working group for a in study examine for under trucks beladingsgraad binnen asked het vervoer eigentobeheer. Ookthe voorreasons de ontwikkeling vanloaded een benchmarkin own management. A study should also look into the development of a benchmarking

44

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

agreement for de thevervoerssector transport sector. working group “efficient freight transport” will convenant voor moetThe er een studie komen. De werkgroep ‘vervoersefficiëntie explore linesdeze of thought in more detail. goederen’these behandelt denkpistes nog verder.

Spatial planning and the policy on infrastructure Spatial planning professional and individual activities determines policy potential De manier waaropfor wijour de ruimte inrichten voor onze professionele en individuelethe activiteiten bepalen with respect to rational transport behaviour. The term effects ofover a mobility de beleidsmarges voor rationeel verplaatsingsgedrag. Er possible komt eenlong langetermijnanalyse de modriven localisation policy on sustainable mobility development be analysed. The results gelijke effecten van een op mobiliteit afgestemd lokalisatiebeleid op dewill duurzame ontwikkeling van are expected by the end of 2006. mobiliteit. De resultaten worden eind 2006 verwacht. Environmental Impact Assessment the van effect of factors whole De Milieu-effectenrapportering (MER) (EIA) weegt analyses de globaliteit factoren af voorfor hetthe geheel van of eena new project. The impact or other air emissions can also be an elenieuwinfrastructure infrastructuurproject. De impact van of COCO 2 andere luchtemissies kan hierbij ook een ele2- of ment in this. ment zijn. In cooperation with VITO and the Onderzoekscentrum voor Wegenbouw, there will be a In samenwerking met VITO en het Onderzoekscentrum voor Wegenbouw wordt het mogelijke postudy of the potential for introducing longer and heavier trucks on certain routes. tentieel onderzocht van de invoering van langere en zwaardere vrachtwagens op bepaalde trajecten.

2. An environmentally friendly and low emission vehicle fleet The Flemishvoertuigenpark fleet of vehicles must become more met environmentally friendly, taking into acHet Vlaamse moet - rekening houdend de technologische mogelijkheden - uitcount possibilities. groeienthe tot technological een milieuvriendelijker voertuigenpark.

Promote the use of the Ecoscore The CO2 emissions of a vehicle should not be considered separately from the other emissions De CO 2-emissies van een voertuig mogen niet los gezien worden van de andere emissies van het from the Een vehicle. An Ecoscore “an environmental score” all isvehicles. This is represenvoertuig. Ecoscore kent aanallocates alle voertuigen een ‘milieuscore’ toe.to Die representatief voor de tative for the impact on the environment. Various impact op het milieu. Hierbij tellen de verschillende harmful schadeeffects (greenhouse gas effects, nuisance caused by noise, air lijke effecten (broeikaseffect, geluidshinder en luchtkwaliteit, The Ecoscore determines the quality, on health ecosystems) into impact impact op gezondheid en and ecosystemen) meeare in all de taken bepaling environmental report of your car account to determine the Ecoscore. van de Ecoscore. Discussions on the use of the Ecoscore have started with Er is overleg opgestart met de andere gewesten en de fedethe other Belgian regions and the federal government.The rale overheid over de Ecoscore. Dit heeft tot doel het draagvlak voor het gebruik van de Ecoscore aim is to extend the support for the use of the Ecoscore to evaluate the environmentally friendlials maatstaf voor de milieuvriendelijkheid van een voertuig te vergroten. ness of a vehicle.The government also wishes to use the Ecoscore in awareness raising campaigns De overheid wil de Ecoscore ook gebruiken in bewustmakingscampagnes (§5.7). De Vlaamse overheid, (§ 5.7).The Flemish government, local governments and De Lijn play an exemplary role by using de lokale overheden en De Lijn spelen zelf een pioniersrol door bij hun aankoop van milieuvriendethe Ecoscore as a criterion in their purchase of environmentally friendly cars (§ 5.10). lijke wagens de Ecoscore als criterium te gebruiken (§5.10).

Calculation of road taxes based on the Ecoscore To thevan purchase of environmentally friendly cars, a combined adjustment of the Ompromote de aankoop milieuvriendelijke wagens te bevorderen, zal een gecombineerde aanpassing van registration taxde(BIV) and the annual for passenger cars will be personenwagens drawn up at the de belasting op inverkeerstelling (BIV) road en de tax jaarlijkse verkeersbelasting voor Flemish level by the end of 2006. The Ecoscore will be used as the basis for the calculation op Vlaams niveau uitgewerkt worden tegen eind 2006. Hierbij zal de Ecoscore gebruikt worden als of the taxes. This allows technology neutral taxes and taking into account all the emissions basis voor de berekening van de belastingen. Dit laat toe om de belastingen technologieneutraal uit te of the vehicle. In this way, themet new taxes provide a greater incentive for the use werken en rekening te houden alleroad emissies vanwill de voertuigen. De nieuwe verkeersbelastingen of environmentally friendly carsgeven than aan thehet current road The Flemish government will zullen hiermee een grotere impuls gebruik van taxes. milieuvriendelijke wagens dan de huidiscuss this matter with the other Belgian regions and the federal government. The reform dige verkeersbelastingen. De Vlaamse overheid zal hierover overleg voeren met de andere gewesten will the start of the taxzalcollection bymet thede Flemish Region (by the end ofhet 2008 en decoincide federale with overheid. De hervorming samenvallen inning van de belastingen door at the earliest). Vlaams Gewest (ten vroegste eind 2008).

45

Klimaatvriendelijke en duurzame mobiliteit Climate friendly and sustainable mobility

In addition, Flemish Regering Government buildop ondethe results van of the debate on the Daarnaast zalthe de Vlaamse verderwill bouwen resultaten het social maatschappelijk debat road vignette. over het wegenvignet.

Recover the fluorinated greenhouse gases in vehicles The obligation to recover fluorinated greenhouseuitgases from air conditioning in cars is De recuperatieplicht broeikasgassen de airconditioning van gefluoreerde in wagens staat beschredescribed in therond policy on fluorinated greenhouse the chapter ven in het beleid gefluoreerde broeikasgassen in hetgases themainindustrie (§5.4).on industry (§ 5.4).

Promote the use of biofuels In March2005 2005, the Flemishde Government, agricultural organisations,de the sugar beet de In maart ondertekenden Vlaamse regering, de landbouworganisaties, bietsuikerkolom, sector, Belgian Automobile and the Belgianeen Petrol Federation Biobrandsigned Belgischethe automobielfederatie en deAssociation Belgische petroleumfederatie ‘Intentieverklaring astoffen ‘Declaration of Intent for Biofuelspartijen in Flanders’. The participating in Vlaanderen’. De deelnemende engageerden zich om mee teparties werkencommitted aan de conthemselves to cooperate on the(§5.5) concrete to promote the production (§ crete actiepunten om de productie en het action gebruik points van biotransportbrandstoffen te bevorderen. 5.5) and use of biofuels in transport. By 2010, biofuels should account for 5.75% of the Tegen 2010 moeten biobrandstoffen een aandeel van 5,75% vormen van de totale verkochte hoeveeltotal amount of transport fuel sold. worden In this chapter, biofuels to be CO heid transportbrandstof. Biobrandstoffen in dit hoofdstuk als are CO2considered -neutraal beschouwd. De2neutral. The emissions production isofopgenomen biofuels are included in the agriuitstoot tengevolge van deresulting productiefrom van dethe biobrandstoffen in de landbouwsector en cultural the industrial sectors. de sectorand industrie. The Flemish government is considering how to facilitatein Vlaanderen the use of verder biofuels De Vlaamse overheid overweegt hoe zij het gebruik vanfurther biobrandstoffen kanin Flanders, account the sustainability aspects (other pollutants emitted faciliteren, taking rekeninginto houdende metallalle duurzaamheidsaspecten (andere emissies bij gebruik, land-by using biofuels, agricultural area, production processes, imports, transport chain, etc.). bouwareaal, productieprocessen, import, transportketen, …). Een voldoende beschikbaarheid van An adequate availability of biofuels on the market is gebruik important its efficientOm usehetbygebruik the biobrandstoffen op de markt is belangrijk voor een vlot doorfor de consument. consumer. To further promote the use of biofuels, the government can encourage niche van biobrandstoffen extra te bevorderen kan de overheid nichemarkten stimuleren tot een verhoogmarkets to increase the share of Lijneen hasvoorbeeldrol an exemplary role in this (§ 5.10). De biofuels. Lijn speeltDe hierin de bijmenging van biobrandstoffen. (§5.10).

Reduce the emissions from shipping In context the Plan Fine Particulates, a study theonderzoek possibilities modernising In the het kader vanofhet Fijn Stoffor Plan komt er tegen begin 2007on een naarfor maatregelen om the Flemish inland enginesbinnenschepen will be undertaken from beginning of 2007 onwards. The Flemish de motoren vanship de Vlaamse te moderniseren. De Vlaamse Overheid onderzoekt government is also examining possible measures to reduce the emissions from seagoing vesook welke maatregelen zij kan treffen om de emissies door zeeschepen te reduceren. Deze moeten sels. These be feasible and shouldniet notverstoren. disrupt competition. The government look for haalbaar zijnmust en mogen de concurrentie De overheid zal hier zoeken naarwill maximale the maximum possible and de willimpact consider impactvan onCO the2. CO2 emissions. synergieën en houdt ooksynergies rekening met op dethe uitstoot

3. Realising optimal road traffic management The emissions of verkeer CO2 and airrijsnelheden pollutantsnemen increase significantly in traffic congestion Zowel bij hortend als other bij hoge de emissies van CO luchtpol2 en andere and at high example, at speeds above km/h, the de speed largely luenten sterkspeed. toe. BijFor snelheden hoger dan 90 tot 100 90-100 km/u speelt vooral rol in de snelheid een determines theCO CO emissions of the vehicle. At lower speeds van een voertuig. Bij lagere snelheden is the 2-uitstoot 2 traffic dynamics are van more Stricter vooral de dynamiek hetdetermining. verkeer belangrijk. Een converNew technologies can help trols on the compliance with the speed limits sterkte controle op de naleving vanimposed de opgelegde rijsnelin preventing traffic jams therefore have a positive influence on emissions heden heeft bijgevolg vooral een positieve invloed opfrom de traffic on motorways. In 2006 a project started on betemissies op autosnelwegen. In 2006 start een project om ter monitoring of actual driving speeds. de werkelijk gereden snelheid beter te monitoren. Improved traffic overintime andenmeasures to increasemaatregelen capacity contribute Een betere distribution spreiding van of verplaatsingen de tijd capaciteitsverhogende dragen bij to a better flow of road traffic. Therefore the Flemish government will expand its dynamic verder tot een vlotter wegverkeer. De Vlaamse overheid zal daarom het dynamische verkeersbeheer traffic management. To this effect it will actively steer traffic flows on the road network. uitbreiden. Dit zal gebeuren door een actieve sturing van de verkeersstromen op haar wegennet.

46

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

Enhanced trafficde flow is alsogebieden important in urban Maar ook binnen stedelijke is een betere areas. doorstroming belangrijk. Er komen investeringen op gewestwegen voor een betere doorstroming van het openbaar vervoer.

The will invest in regional roads to enhance the public transport flow. Voorgovernment kleine doorstromingsprojecten op gewestwegen wil de overheid verder overleggen metSmall de projects of this kind, will be further discussed with the road managers and the municipal wegbeheerders en de gemeenten.Via beïnvloeding van de verkeerslichten krijgt het openbaar vervoer councils. transport is given priority through influencing traffic lights. The further prioriteit. Public De verdere uitwerking van een doorstromingsmodule binnen het mobiliteitsconvenant development of a traffic flow module in the mobility agreement will contribute to this. draagt hiertoe bij. Green telematics and variable speed indications will be evaluated in relation to the enviEr komt een evaluatie van de groene telematica en van variabele snelheidsaanduiding naar de milieuronmental advantages and the resources needed. voordelen en in te zetten middelen. The government will analyse and evaluate the introduction of temporary and/or permanent Het beleid zal de invoering van tijdelijke en/of permanente snelheidsverlagingen verder analyseren en speed restrictions. In addition, attention is also devoted to the introduction of intelligent speed adaptation (ISA) (also see the following point).

4. Stimulating and training in environmentally friendly driving behaviour Driving styles and driving habits determine the energy consumption of a vehicle. An environmentally friendly driving style can lead to a CO2 reduction of up to 10%.

Integrating environmentally friendly driving behaviour in driving lessons Driving lessons will promote and teach an environmentally friendly driving style. For this purpose, the De rijopleidingen zullen een milieuvriendelijke rijstijl promoten en aanleren. Overheid, opleidinggovernment, training centres, examination centres and the environmental NGO’s will draw up a cocentra, examencentra en milieubeweging zetten hiervoor een samenwerkingsovereenkomst op operation agreement in which the centres commit themselves waarbij de centra zich engageren om milieuvriendelijk rijden to integrate environmentally friendly driving in their curriculum. te integreren in hun werking. Het aantal opleidingscentra dat An environmentally-friendly The number of training centres which signed the “Wijs op Weg” het charter “Wijs Op Weg” ondertekende en de principes van charter and integrated the principles of Conscious, Economical driving style can reduce Bewust, Economisch en Milieuvriendelijk rijgedrag (BEM-rijden) and Environmentally Friendly Driving Behaviour (BEM-rijden) CO2 emissions by 10% integreert de basisopleiding in 2005 tot (25%) 100 in its basic in training will increasegroeit from van 11 in112005 to 100 (25%) rijscholen 2006,200 200(50%) (50%)inin2007, 2007,285 285(75%) (75%)inin2008. 2008. driving schools inin2006, Vanaf 2009 2009 all bieden alle will scholen aan. De namen van de rij-instructeurs een instructors opleiding From schools offerdit thisstandaard in their standard curriculum. The names of the die driving volgden, en de theorie in praktijk omzetten, komen op de website van de Federatie van Beroepsautowho followed a course and put the theory into practice will be put on the website of the Federatie rijscholen van België (FAB),van de Bond de Vlaamse overheid. de examivan Beroepsautorijscholen BelgiëBeter (FAB),Leefmilieu the Bond(BBL) Beteren Leefmilieu (BBL), and theOok Flemish governnatoren krijgen een 2008 maakt milieuvriendelijk rijden deel driving uit van will zowel ment. Examiners willopleiding.Tegen also be trained.midden By the middle of 2008, environmentally friendly be het theoretische als van het and praktische rijexamen. Overheid, opleidingsen examencentra milieupart both of the theoretical of the practical driving tests.The government, training anden examinabeweging maken hiervoor de nodige afspraken. tion centres, as well as the environmental NGO’s will conclude the necessary agreements for this. Also other target be acquainted with environmentally friendly driving habits. Het benaderen vangroups anderewill doelgroepen moet zorgen voor een brede vorming inzake milieuvrienFor example, theZo Vlaamse (VSV)voor developed in cooperation with Education delijk rijgedrag. zijn er Stichting specifiekeVerkeerskunde vormingspakketten het secundair onderwijs. Dethe Vlaamse Department and Milieuzorg op School (MOS) specific training packages for secondary schools. Stichting Verkeerskunde (VSV) en het Departement Onderwijs en Milieuzorg Op School (MOS) The drivers of thesamen. FlemishDe government instructed by 2008krijgen (§ 5.10). The Vlaamsetegen Dienst voor werkten hiervoor chauffeurs will van be de Vlaamse overheid een opleiding 2008 Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding (VDAB) and the certified driving schools organise in-service (§5.10).Voor beroepschauffeurs zijn er bijscholingscursussen via de Vlaamse Dienst voor Arbeidsbecourses for professional drivers. Trainees learn environmentally friendly driving through the use middeling en Beroepsopleiding (VDAB) en de erkende rijscholen. Met simulators leren cursistenofer simulators. Various awareness-raising campaigns will be organised in support of this (§ 5.7). milieuvriendelijk rijden. Diverse ondersteunende sensibilisatiecampagnes zijn hiervoor voorzien (§5.7).

Investigating the feasability of a speed map A reliable map forkaart the whole territory is very important for the introduction of intelligent Een betrouwbare voor het hele grondgebied is van groot belang voor de introductie vanspeed de inadaptation (ISA).The government a feasibility study into the establishment of van a speed map Er startte een haalbaarheidsstudie naar de opmaak een sneltelligente snelheidsaanpassing (ISA).started

47

Klimaatvriendelijke en duurzame mobiliteit Climate friendly and sustainable mobility

for Flanders. Following a number of European to determine theom technical standards, the heidskaart voor Vlaanderen.Aansluitend op een projects aantal Europese projecten de technische stanfeasibility study for Flanders focuses particularly onvoor the Vlaanderen research into organisational, legal and daarden vast te leggen, richt de haalbaarheidsstudie zichthe vooral op het onderzoek legislative problems of drawing up a speed map. van de organisatorische, wettelijke en juridische problemen bij de opmaak van een snelheidskaart.

5.1.3 Consultation with other policy levels The Europeankader context provides importantondersteuning, support, but ismaar currently withtekort regard Het Europese voor belangrijke schietlacking zorgt voorlopig in to de the maximaximum of itstransportbevoegdheden transport competencesbinnen in thehet climate policy.The European policy must be male inzet use van haar klimaatbeleid.Verdere uitwerking van het elaborated in moreisdetail for: voor: Europese beleid noodzakelijk taxfiscale exemption for biofuels; • de voor biobrandstoffen; vrijstelling the Eurovignette; • het eurovignet; the (voluntary) agreements with car manufacturers after 2008; • de (vrijwillige) overeenkomsten met voertuigconstructeurs na 2008; an expansion of the agreements to include light and heavy trucks; • een uitbreidingthe vanconsumption de overeenkomsten met lichte eninzware vrachtwagens; incorporating by air conditioning agreements and monitoring of CO2 • de opname van het verbruik door airco in overeenkomsten en de monitoring van de CO2emissions; emissies; the reform of road taxes (draft directive); thehervorming renewed vehicle and testing(ontwerprichtlijn); procedures for the homologation of the vehicle; • de van deinspection verkeersbelastingen a broad awareness-raising campaign environmentally friendly driving • de vernieuwde voertuigeninspectie enon testprocedures bij homologatie van behaviour het voertuig; (ECODRIVEN). • een brede sensibilisatiecampagne milieuvriendelijk rijgedrag (ECODRIVEN).

Verder overleg met de with federale overheid en de andere gewesten noodzakelijk Further consultations the federal government and other regionsisare necessary voor: for: • de modal thefinanciële financial stimuli incentives forshift; a modal shift; theregelgeving regulationsvan oncarpooling; car-pooling; • de thefiscale fiscal aftrek deductions for car-sharers and car-poolers; • de voor autodelers en carpoolers; environmentally friendly driving behaviour in driving lessons and the driving examination • een milieuvriendelijk rijgedrag in rijopleidingen en het rijexamen voor alle categorieën; for all categories; • de rol van de auto-inspectie; the role of the car inspection; • de van de verkeersbelastingen; thehervorming reform of road taxes; the wegenvignet; road vignette; • het speed regulations; • de snelheidsregimes; the Ecoscore of the vehicles • de ecoscore van voertuigen.

Het overleg met de lokale overheden vindt plaats in het kader van de samenwerkingsovereen-

The consultations with local councils take place in the context of the cooperation agreement komst (§5.10) voor: (§ 5.10) for: • de van de fietsinfrastructuur; theuitbreiding further development of the cycling infrastructure; • de het openbaar vervoerand op gemeenteen provinciewegen thedoorstroming flow of publicvan transport on municipal provincial roads.

Voor de sector van het transport wordt het maatschappelijk overleg in de Vlaamse Klimaatconfe-

For therond transport sector, the social dialogue on the subject ofaspecten the freight transport rentie het thema goederenvervoer voortgezet.Volgende komen er aan will bod:continue in the Flemish Climate Conference.The following aspects will be dealt with: • de verhoging van de vervoersefficiëntie in het goederenvervoer; increasing transport efficiency for freight transport; • de verhoging van de kwaliteit en de dienstverlening bij de vervoersalternatieven. increasing the quality and service of alternative transport modes.

48

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

5.1.4 Longer-term policy All measures op with mobility taken during Kyoto period will obviously Allethe maatregelen hetrespect vlak vantomobiliteit die tijdens de the Kyoto-periode genomen worden,continue hebben to have aneen impact afterimpact 2012. However, the mobiliteitsmobility andenclimate policy also devote specific attenuiteraard blijvende na 2012. Het klimaatbeleid hebben echter ook specifiek tion to measures of which the effect will only be felt after 2012. aandacht voor maatregelen waarvan het effect pas na 2012 voelbaar zal zijn. Biofuels contribute to the development environmentally friendlyenand low emission vehicle fleet. Biobrandstoffen dragen bij tot de uitbouwofvan een milieuvriendelijk emissiearm voertuigenpark. The government will pay attention to facilitate the introduction of second biofuels to De overheid zal aandacht besteden aan het faciliteren van de introductie van generation de tweede generatie avoid lock-in effects which imply difficulties for marketing new technologies. second-genbiobrandstoffen om lock-in effecten, waarbij nieuwe technologieën moeilijk opThese de markt kunnen eration biofuels have a number of extra advantages. In the first place, there is the introduction of komen, te vermijden. Deze tweede generatie biobrandstoffen biedt een aantal extra voordelen.Voorbiomass flows not yet used thisniet market. In addition, the production theseDaarnaast biofuels produces eerst is er de introductie vaninnog benutte biomassastromen in dezeofmarkt. veroorsignificantly lower greenhouse gas emissions and the cost efficiency is higher because of zaakt de productie van deze biobrandstoffen een gevoelig lagere uitstoot van broeikasgassenthe ensignifiis de cantly better yields per hectare. kostenefficiëntie hoger door de aanzienlijk betere opbrengsten per ha.

49

Klimaatvriendelijke en duurzame mobiliteit Climate friendly and sustainable mobility

5.1.5 Summary Towards climate friendly and sustainable mobility in Flanders Average emissions in 2008 - 2012 in the absence of climate policy

17,383

(kton CO2-eq)

Folder Measure

Average reduction potential 2008 - 2012

Budget Flemish government 7 2006 - 2012

(kton CO2-eq)

(€)

Timeline

Pilot

Restricting the transport volume 1.1 1.2 1.3 1.4

Commuter plan (modal shift for passenger transport and increased efficiency of passenger transport)

1,911

Modal shift for freight transport Elaborate ideas for transport-efficiency Long-term analysis of localisation policy

-

MOW

-

MOW

-

MOW

1.5

Railway project for Liefkenshoek tunnel freight transport

94

-

MOW

1.6

Railway project Diabolo and REN passenger transport

82

-

MOW

1.7

Promoting cycling

102

-

MOW

1.8

Promotion teleworking

44

-

MOW

Establishing environmentally friendly and low emission vehicle fleet 1.9 1.10

1.11

Encouraging the use of Ecoscore Adaptation of environmentally friendly road tax

263

Promoting use of biofuels

858

Realising optimal road traffic management

118

Encouraging and training in environmentally friendly driving behaviour

442

Integration of environmentally friendly driving behaviour in driving lessons

Total average reduction potential 2008 - 2012 (kton CO2-eq) Average emission in 2008 - 2012 with climate policy (kton CO2-eq)

161,000

2006 - 2012

LNE

-

2006 - 2012

LNE

-

2006 - 2012

VEA

200,000

2006 - 2012

LNE

3,914 13,469

7 For the mobility measures 1.1 to 1.8, no specific climate budget or personnel deployment has been determined. These measures have a reducVoor de mobiliteitsmaatregelen 1.1 - 1.8 is geen specifiek klimaatbudget, noch personeelsinzet afgesplitst. Deze maatregelen hebben een tion potential of 2,233 - eq and make an indirect financial contribution of 89.3 million euros (on the basis of the price of 1 emission 2 CO2-eq en leveren een indirecte financiële bijdrage van 89,3 miljoen euro (op basis van de prijs van een emisreductiepotentieel van kton 2.233CO kton credit of 8 van euros per tonne) siekrediet 8 euro per ton). 7

50

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

Proposals to be elaborated at a later stage Measure Establishment of an entity for the promotion of railway traffic Alternative financing for filling the missing links in waterway and railway infrastructure Integration of the impact of transport modes in CO2 management of companies Establish car-sharing in Flemish companies Measures to reduce the number of car kilometres and the number of kilometres in traffic congestion Analysis of reasons for under loading in transport in own management Development of a benchmark for the transport sector Use of green telematics and variable speed indication Intelligent speed adaptation

51

Rationeel energiegebruik Rational energy useiningebouwen buildings

Everyone’s WELCOME in our climate house

5.2 Rational energy use in buildings Flanders counts almost 2.5miljoen milliongebouwen. buildings.83% 83%van of these buildings heeft are for In Vlaanderen staan bijna 2,5 deze gebouwen eenresidential residentiëleuse. In 2004, the government issued 20,372 licenses for new buildings, for a total volume 49.8 bestemming. In 2004 leverde de overheid 20.372 nieuwbouwvergunningen af voor een totaal of volume million of which 41% were the for heated industrial buildings van 49,8m3 miljoen m3, waarvan 41%for voor deresidential residentiëlesector, sector,36% 36% voor de verwarmde industriële and 23% for the service and gebouwen. other sectors. gebouwen en buildings 23% voor in tertiaire en andere Living andenworking buildings kosten uses a veel lot of energy therefore greenhouse Het leven werken in in these deze gebouwen energie en and veroorzaken duscauses broeikasgasemissies. gas emissions. Heating, air conditioning, producing hot water, cooking, lighting and the useen of Verwarming, airconditioning, warmwaterproductie, koken, verlichting en het gebruik van witgoedwhite and brown goods areactiviteiten all activities energy. bruingoedtoestellen: allemaal die which energieuse verbruiken. Fuels and electricity account for respectively 77% and 23% of the final energy use in the resiBrandstoffen en elektriciteit zijn goed voor respectievelijk 77% en 23% van het finaal energiegebruik dential and service sectors. Households produce 80% of the CO2 emissions of the residential in de residentiële en de tertiaire sectoren. De huishoudens produceand service sectors. The rest is produced by the service sector. Heating in buildings ren 80% van de CO2-emissies. De rest komt van de tertiaire sector. The energy use and the CO2 emissions from industrial buildings produces one fifth Het energiegebruik en de CO2-emissies van de industriële gebouare included in the chapter on industry (§ 5.4). wen tellen mee bij het totaal van de industrie (§5.4). of the total Flemish Fuel use in houses and buildings in the service sector account for Huizen entotal tertiaire gebouwen door het verbruik van brandstof greenhouse gas emission 22% of the Flemish CO2 zijn emissions. This corresponds to 2.9 verantwoordelijk voor 22% van de totale Vlaamse CO 2-emissies. Dat tonne CO2 per capita per year. This does not include emissions komt overeen met 2,9 ton CO 2 per Vlaming per jaar. De emissies als gevolg van het elektriciteitsverresulting from electricity consumption. The CO2 emissions related to electricity production De CO bruik zijn hier niet inbegrepen. 2-uitstoot die gepaard gaat met elektriciteitsproductie maakt are included in the chapter on energy (§ 5.3). deel uit het thema energie (§5.3). The finalvan energy use in buildings has increased by 36% since 1990. The most important gebouwen steeg met 36% sinds 1990. De belangrijkste Het finaal causes areenergieverbruik the increase inin the number of buildings and individual dwellings asoorzaken? well as a De stijging van het aantal gebouwen en de individuele wooneenheden en de groeiende vraag comgrowing demand for comfort. The increase in energy use is therefore an importantnaar point of fort. Aandacht voor de stijging van het energieverbruik is belangrijk. Energiekeuzes van vandaag hebattention. After all, energy choices today have an impact on energy consumption during the ben immers gevolgen voor de Therefore hele levensduur van het Een(RUE) rationeel energiegebruik entire lifespan of a building. rational use gebouw. of energy in buildings is one(REG) of thein daarom één heel grote uitdagingen gebouwen ischallenges important forvan thedeFlemish climate policy.van het Vlaamse klimaatbeleid.

52

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

5.2.1 Objectives and indicators The CO2 emissions by buildings in Flanders amount to a maximum of 17.3 Mton in 2010. More specifically: • will energy use (excluding transport) of households decrease by 7.5% by 2010 compared to 1999

Indicator CO2-eq emissions from the residential and service sector

2004 18,127 kton

Energy use of households Energy efficiency of the service sector (energy use/VAT)

352 PJ -

Energy use of healthcare and social services

14.4 PJ

Energy use of schools

11.9 PJ

5.2.2 Measures To rational energy useinindebuildings, uses five instruments. Ompromote een rationeel energiegebruik gebouwenthe te government bevorderen, beschikt depolicy overheid over vijf typeThese are: requirements financialenand advice-based incentives, cooperative instrumenten. Het zijn: eisenand en standards, normen, financiële adviesgerichte stimuli, samenwerkingsverbanventures, research and awareness raising (§ 5.7).past Thedeze government useszowel thesetoe instruments den, onderzoek en sensibilisatie (§5.7). De overheid instrumenten op gebouwen both for residential in theen service sector and industry. voor bewoning als op dwellings gebouwenand voorfor debuildings dienstensector de industrie.

1. Requirements and standards The introduction of obligation regarding energy performance and indoor climate conditions through energy performance regulation The performance regulation, as laid out in the (EPB), Energyvastgelegd performance VanafFlemish 1 januarienergy 2006 startte de Vlaamse energieprestatieregelgeving in het decree, Energiestarted on 1 January gebouwen 2006. Thisen implies minimum waarvoor obligations regarding energy performance prestatiedecreet.Voor werkzaamheden een stedenbouwkundige vergunning and climate conditions new buildings andvlak renovation activities which an nodigindoor is gelden hierdoor minimalefor verplichtingen op het van de energieprestatie en require het binnenurban license. The requirements differ on the nature the klimaat.development Het eisenpakket kan verschillen naargelangmay de aard vandepending de werkzaamheden en de of bestemactivities and the destination of the building (Box 4). ming van het gebouw (Kader 4).

53

Rationeel energiegebruik Rational energy useiningebouwen buildings

Box 4. The energy performance regulation The requirements to newbijdwellings, and bij offices, imporHet most meestcomprehensive uitgebreide eisenpakket is vanapply toepassing nieuw- enschools herbouw, groteto uitbreitant of dwellings, schools and offices and to the major renovation andmet ofding extension van woningen, scholen en kantoren, en bij grondige renovatie van scholenofenschools kantoren 3 fices of a volume above 3,000 m3. In these cases, the energy performance regulation requires: een volume groter dan 3000 m . In deze gevallen vereist de energieprestatieregelgeving: • een globaal primair energieprestatiepeil van 100;

an overall primary energy performance level of 100; an insulation level K45; • maximale U-waarden voor vensters, muren en daken; maximum U values for windows, walls and roofs; • minimale ventilatie-eisen; minimum ventilation requirements; • een zomerconditie-eis voor derequirement woningen. for houses a summer condition • een isolatiepeil K45;

Voor dezelfde werkzaamheden aan industriële en tertiaire gebouwen en voor vergunnings-

Thermal insulation and ventilation requirements apply to the same activities in indusplichtige verbouwingen aan gebouwen met een volume kleiner dan 3000 m3 gelden thermische trial and service buildings and to renovations which require a licence in buildings of a isolatie- en ventilatie-eisen. volume below 3,000 m3.

Encouraging natural and renewable cooling systems The European directive onenergieprestatie the energy performance buildings a regular De Europese richtlijn over de van gebouwenofvoorziet dat provides het rendement van een assessment from 2009 of the efficiency of air-conditioning systems of an airconditioningsysteem metonwards een nominaal koelvermogen groter dan 12 kW vanaf 2009 regelmatig effective rated output of moremoet thande12gebruiker kW. Furthermore, the user must size the air gekeurd moet worden. Bovendien de dimensionering van de airconditioning conditioning installation to the cooling requirements of the building. Users should also afstemmen op de behoefte tot koeling van het gebouw. Gebruikers moeten ook informatie krijgen be appropriate advice possible or the replacement of the air overgiven mogelijke verbeteringen of on vervanging vanimprovements het airconditioningsysteem en over alternatieve conditioning system and on alternative solutions (§ 5.7). oplossingen (§5.7). The building must integrate controlled air circulation and een natural integratiecooling zijn van (e.g., natuurlijke (bijvoorbeeld gecontroleerde Er moet van bijdesign het gebouwontwerp heat exchangers) and renewable cooling (e.g., cold and heat storage by means of heat luchtcirculatie en warmtewisselaars) en hernieuwbare (bijvoorbeeld koude-warmteopslag door pumps). The principle applies particularly toisnew buildings. The energy performance middel van warmtepompen) koeling. Het principe vooral van toepassing bij nieuwbouw. De enerregulation provides an important incentive with a gieprestatieregelgeving zorgt hier voor een belangrijke compulsory study on alternative energy stimulans doorfeasibility een verplichte haalbaarheidsstudie over Stricter standards at the level systems (heating, hot water/cooling) in large new alternatieve energievoorzieningssystemen (verwarming / buildings. clients be informed of insulation and ventilation grote, nieuwewill gebouwen. warmwaterArchitects / koeling) inand on the technical concepts and environmental are an important step towards Architecten en bouwheren krijgen informatie over de advantages of natural and renewable cooling. energy efficient buildings technische concepten en de milieuvoordelen van natuurThe government will examine with the sector lijke en hernieuwbare koeling. how they can encourage companies specialising in De overheid zal met de sector onderzoeken op welke manier zij ondernemingen, die gespecialiseerd cooling systems to offer natural and renewable cooling in their services. zijn in klimaatregeling, kan aanmoedigen om natuurlijke en hernieuwbare koeling in hun dienstverlening aan te bieden.

Extending the maintenace of heating boilers The regular maintenance and inspection of heating boilers, fired non-renewable liquid or Een regelmatig onderhoud en dito controle van verwarmingsketels die by werken op niet-hernieuwbare, solid fuels is already compulsory. This rule will be extended to gas-fired central heating boilvloeibare of vaste brandstof, is al verplicht. Er komt een uitbreiding van deze regel naar gasgestookte

54

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

centrale met een vermogen dan 20there kW. Daarnaast komt een verers of anverwarmingsketels effective rated output ofnominaal more than 20kW. groter In addition, will be a compulsory plichte, eenmalige keuring van ketels 15 jaar.The De user gebruiker hierbij advieson krijgen over one-off inspection of boilers olderouder than dan 15 years. mustmoet be given advice replacing de vervanging de ketel en over mogelijke verbeteringen systeem of alternatieve oplossinthe boiler, on van possible improvements to the system andaan onhet alternative solutions. These new gen. Deze nieuwe verplichtingen gelden vanaf 2009. Daarnaast komt er een beleid met aandacht obligations apply from 2009. In addition, there will be an awareness raising of citizens andvoor de sensibilisatietechnicians. van burgers en onderhoudstechnici. maintenance

Instructions and RUE directives of the Vlaamse Maatschappij voor Sociaal Wonen (VMSW) The VMSWzalwill revise the draft instructions forgrondig publicherwerken housing bytegen 2007. TheDe De VMSW de thoroughly ontwerponderrichtingen sociale woningbouw 2007. focus is on issustainable housing in which RUE an important component. rode draad duurzaam wonen waarvan REG eenisbelangrijk onderdeel is. The of 2006 form vormen the basis sharpening EPB requirements. E85 andE85 K40enare defor basis voor de aanscherping van de EPB eisen. De inexperiences 2006 opgedane ervaringen the current targets. K40 zijn de huidige streefdoelen.

Building ecologically in the medical-social sector All constructions the medical-social apply tot forinvesteringssubsidie an investment subsidy under Allethe bouwwerken in de in medisch-sociale sectorsector met eenthat aanvraag die vallen the regulations of the Vlaams voor Persoonsgebonden Aangelegenheden onder de reglementering van hetInfrastructuurfonds Vlaams Infrastructuurfonds voor Persoonsgebonden Aangelegenhe(VIPA) have had to comply with the requirements related to ecological building June den (VIPA), moeten sinds juni 2003 voldoen aan de eisen met betrekking tot ecologisch since bouwen. 2003. Een aantal eisen gaat verder dan de bepalingen voorzien door de EPB. De gebouwen moeten voldoen A number of requirements go beyond the provisions provided by the EPB. The buildings aan een globaal isolatiepeil K40 en ook de maximale U-waarden voor de individuele gebouwdelen must comply with an overall insulation level K40 and the maximum U values for the individzijn strenger. Bovendien gelden specifieke eisen voor de technische installaties zoals lage temperaual building parts are even stricter. Furthermore, specific requirements apply to the technical tuursverwarming en rendementseisen bij warmterecuperatie. Actieve koeling kan alleen in specifieke systems such as low temperature heating and efficiency requirements for heat recovery. Actoepassingen. Ook is er een verplicht gebouwbeheerssysteem voorzien voor gebouwen groter dan tive cooling is only permitted in specific circumstances. A compulsory building management 1000 m². In de praktijk komt het volledige eisenpakket van VIPA voor de nieuwbouwprojecten oversystem is also imposed for buildings larger than 1000 m2. In practice, the VIPA requirements een met een globaal energiepeil E80. for new constructions correspond to a global energy level E80. The building administrators De gebouwbeheerders moeten de concrete doelstellingen inzake comfort en energie neerschrijven must record the specific targets with regard to comfort and energy in an Initial Programme in een Initieel Programma van Eisen (IPvE), dat dienst doet als evaluatiemiddel na de uitvoering van of Requirements (IPoR) which serves as an evaluation tool after the project completion. het bouwproject.

The revision of urban planning regulations in the context of energy efficient buildings and housing Certain planning regulations constitute anbelemmering obstacle to voor the transition to energy Bepaaldeurban stedenbouwkundige voorschriften zijn een de omschakeling naar efenerficient buildings anden renovations (wall insulation voor for small is not giezuinige gebouwen verbouwingen (gevelisolatie kleinehouses woningen kan possible niet doorbecause rooilijn, of the line of the facades, restrictions with regard to wood frame buildings). There is for beperkingen met betrekking tot houtskeletbouw). Een versoepeling van deze voorschriftenneed dringt more zich op.flexible regulations.

Accreditation of energy experts The Flemishoverheid government encourages extending energy services market by de accrediting De Vlaamse moedigt de verbreding van dethe energiedienstenmarkt aan door erkenningenvan ergy experts. Anyone who can demonstrate to have sufficient experience in energy auditing energiedeskundigen.Wie kan aantonen voldoende ervaring te hebben met energieaudits in wonin- of houses is accredited by van the de Flemish government. Alsowie anyone who attends a course and een passes gen, krijgt een erkenning Vlaamse overheid. Ook een opleiding volgt en slaagt voor an examination organised byVlaams the Vlaams Instituut voor het Zelfstandig Ondernemen (VIZO) proef, georganiseerd door het Instituut voor het Zelfstandig Ondernemen (VIZO), krijgt deze receives this accreditation. The government puts the compulsory audit software at the disposerkenning. De overheid stelt de verplichte auditsoftware ter beschikking. Deze software garandeert able of the experts. This advies software supported advice on at least the exterior of van the minstens een gefundeerd overguarantees de gebouwschil, de verwarmingsinstallatie en de bereiding

55

Rationeel energiegebruik Rational energy useiningebouwen buildings

warm water, eventueel ookand overthe ventilatie en zomercomfort. overheid zalalso regelmatig de opleibuilding, the en heating system preparation of hot water,De and possibly on ventilation dingen van de comfort. energiedeskundigen evalueren eventueel bijschaven. energie-audit komt alleen and summer The government willenregularly evaluate the Een courses for the energy exvoor federale (zie §5.2.3) in aanmerking, indieneligible een door Vlaamse Gewest belastingsvermindering perts and amend them where necessary. An energy audit is only for het federal tax deducerkende deskundige ze uitvoert. tion (see § 5.2.3) if it is carried out by an expert accredited by the Flemish Region.

Introduction of the energy performance certificate The energy performance certificate informs building anddoor users by means ofeneran enHet energieprestatiecertificaat informeert de eigenaars enowners gebruikers middel van een ergy label about the energykwaliteit quality of the energiebesparende energy saving measures whichdiepay gielabel over de energetische vanthe hetbuilding gebouw and en over maatregelen for in theterugverdienen. short term. This perzichthemselves op korte termijn Ditenergy energiepresThe energy performance formance certificate for new buildings started tatiecertificaat voor nieuwe gebouwen startte op on 1 1 certificate expresses the energy January 2006,gelijktijdig together met withdethe new energieprestatieenergy perforjanuari 2006, nieuwe mance regulation. 2008, the compulsory the regelgeving. In 2008Ingeldt een verplicht gebruikuse vanofhet quality of the dwelling certificate to buildings for public services, certificaat will voorapply gebouwen voor publieke dienstverlening, including government buildings and to the sale of waaronder overheidsgebouwen, en bij de verkoop van woningen. In 2009 zal het certificaat de enerhousing. In 2009, the certificate have toenreveal thevan energy performance atenthe and gieperformantie moeten aantonen will bij verkoop verhuur niet-woongebouwen bij sale verhuur rent of non-residential buildings and at the letting of housing. van woningen. In the first instance, the certificaat certificatehet will indicate the energy use per m2. later stage, In eerste instantie energieverbruik per m2 vermelden. In At eena latere fase zalan een zal het energy label on the certificate will indicate whether the building is a standard, low energy or energielabel op het certificaat aanduiden of het gebouw een standaard-lage-energie- of passiefgebouw passive betreft. building.

Promoting RUE among the underprivileged The energyenergiegebruik scan project inbij thekansarme provincegezinnen of East Flanders promotes rational use Oostof Om social het rationeel te stimuleren, looptthe in de provincie energy by underprivileged households.ThisDitproject parts. TheHet first part involves Vlaanderen het sociaal energiescanproject. projectconsists bestaatof uittwo twee eerste luik voert luiken. aeen quick energy scan of the house and provides advice to the residents. The second part consists snelle energiescan van de woning uit en levert daarbij advies aan de bewoners. Het tweede luik of a standard investment package with met simple energy saving measures,maatregelen, such as fitting lowdeenergy bevat een standaard investeringspakket eenvoudige energiezuinige zoals plaatsing bulbs and showerhead, and insulating In the case a positive the project will be van spaarlampen en -douchekop en vanpipes. leidingisolatie. Bijofeen positieveevaluation, evaluatie volgt een uitbreiding extended to thenaar other provinces. van het project de Flemish andere Vlaamse provincies. In Leuven is in het kader van het Platform Lokale Agenda 21 een vergelijkbaar lokaal project in uit-

In Leuven, comparable local project is being carried the context of the Platform maatregeLokale voering. Bijaeen aantal kansarme gezinnen komen er na out een in huisbezoek energiebesparende Agenda 21. Energy saving measures will be introduced for a number of underprivileged households len. following a home visit. Een lopend Europees project (RESHAPE), met medefinanciering van de VMSW, evalueert het energieprestatieniveau van bestaande sociale woningen en werkt aanbevelingen en beslissingstools inzake An ongoing European project (RESHAPE), with the co-financing of the VMSW, is evaluating the energetische renovatie uit voor de sociale huisvesteringsmaatschappijen. Dit project loopt af begin

energy performance level of existing public housing and is drawing up recommendations and deci2008. sion making tools with respect to energy renovation for the public housing companies.This project Op initiatief van de Bond Beter Leefmilieu Vlaanderen neemt de VMSW samen met enkele kansarmen comes to an end at the beginning of 2008. organisaties, de gemeenten en de netbeheerders deel aan een project ‘Klimaat op Maat’. Dit is gelijkaardig aan de Klimaatwijken doch afgestemd op de doelgroep van de kansarmen. Het project loopt af On the initiative of the Bond Beter Leefmilieu Vlaanderen the VMSW together with a number of eind 2007.

organisations for deprived groups, the municipalities and grid managers are participating in the Het principieel goedgekeurde wijzigingsbesluit inzake de REG-openbaredienstverplichtingen van de “Klimaat op maat” project.This is similar to the “Klimaatwijken” but focuses on underprivileged netbeheerders voorziet uitbreiding vanat dethe REG-adviesverlening naar beschermde afnemers onder families. The project comes to an end end of 2007.The Flemish Government approved in andere door middel van informatiesessies en verhoogde financiering van audits (zie maatregelenpakprinciple an adjustment to the RUE public service obligations on the grid managers.This consists of ket 3). extending the RUE advice to protected clients, for example by means of information sessions and an increased funding of audits (see the third package of measures).

56

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

3. Financial instruments and incentives Grid managers encourage energy savings The electricity grid managersmoeten must encourage their final users to save an of primary De elektriciteitsnetbeheerders hun eindafnemers aansporen jaarlijks eenamount hoeveelheid prienergy every te year. According to the presentbedraagt legislation, the primary energy saving target for besparen.Voor maire energie hoogspanning de primaire energiebesparingsdoelstelling high voltage amounts to 1% per year of the amount of kWh supplied years For volgens het huidige besluit 1% per jaar op de geleverde hoeveelheid kWh vantwo twee jaar before. voordien. low voltage, there must beeen savings of 2.2% in 2006 and in 2007 Voor laagspanning moet er besparing komen van 2,2% 2006 2008. The gridDemanagers provide RUE advice for Premiums and awareness raising and en 1% 2007from en 1% vanaf 2008. netbeheerders voorzien hiervoor this, support theondersteuning municipalities, provide a number of subREG-adviezen, vanand de gemeenten en een heel aantal encourage energy savings sidies for households, companies and public administrations. premies voor gezinnen, ondernemingen en openbare besturen. In thebesluit course of 2005, the present waskeurde thoroughly In de loop van 2005 werd het huidige grondig geëvalueerd en oplegislation basis hiervan de evaluated and onop this basis, thevolgende Flemishwijzigingen Government in principle Vlaamse Regering 7 juli 2006 vanafapproved 2008 principieel goed: the following changes from 2008 on July 2006: naar doelgroepen in plaats van naar spanningsniveaus; 1. differentiatie van7doelstellingen 2. verhoging van de doelstelling naar 2% voor huishoudens en naar 1,5% voor niet-huishoudens;

1. differentiation of targets according to target groups rather than voltage levels;

3. actieverplichtingen voor beschermde afnemers zoals informatiesessies en aanbieden van 2. increasing the target to 2% for households and to 1.5% for non-households;

kortingbonnen de aankoop van energiezuinige en wasmachines; 3. obligations voor to provide protected clients withkoelkasten information and with deductions for 4. actieverplichting het aanbieden huishoudelijke energieaudits in samenwerking met the purchasevoor of energy efficientvan refrigerators and washing machines; de 4. gemeenten; obligation to provide domestic energy audits in cooperation with the municipali-

ties; 5. mogelijkheid voor het invoeren van bijkomende actieverplichtingen; 5. possibility of introducing additional compulsory actions; 6. wettelijk verankeren van een beoordelingskader; 6. providing a legal evaluation framework;

7. mogelijkheid voor netbeheerders met een beperkt aantal afnemers om te kiezen voor een 7. possibility for grid managers with a limited number of clients to take a commitcompenserende actieverplichting en/of financieringsverbintenis in plaats van een resultaatsment in terms of concrete action and/or a financing commitment, instead of an verplichting.

Renovation subsidy The subsidy (intended for people onmet a limited can also include Ook renovation de renovatiepremies (bestemd voor personen beperktincome) inkomen) kunnen meer enmore meer and more energy aspects. energieaspecten opnemen.

Use of the Natural gas fund promotes RUE From 2006,leggen the natural gas grid managers will annual action plan to the Flemish Vanaf 2006 de aardgasnetbeheerders eenpresent jaarlijksan actieplan ter goedkeuring voor aan degovernment foroverheid. approval.In This measurester to promote RUE andensafety and/or Vlaamse dit plan plan contains staan maatregelen bevordering van(compulsory) REG (verplicht) veiligheid social measures (optional). It is estimated that the natural gas fund will be exhausted by 2010. en/of sociale maatregelen (facultatief).Volgens schatting zal het aardgasfonds in 2010 uitgeput zijn.

Modernising the school infrastructure at an accelerated rate In theeen government will select a private investment companydie which will spend an investIn 2006 2006 zal private investeringsvennootschap worden geselecteerd een investeringsvolume ment volume of 1 billion euros to accelerate modernisation of school buildings. In addition, van 1 miljard euro zal besteden aan de versnelde modernisering van schoolgebouwen. Daarnaast zal avia100 concrete investment programme on rational energy use will be implede million reguliereeuros begroting een concreet investeringsprogramma rationeel energiegebruik uitgevoerd mented with een the totaal regular budget. worden voor bedrag van 100 miljoen euro.

4. Samenwerkingsverbanden

57

Rationeel energiegebruik inin gebouwen Rational energy use buildings

Consultation between the government and actors in the construction industry Er komtwill een naar mogelijkheden voor de verdere verbetering van de energieprestaties There beonderzoek a study into thedepossibilities for the further improvement of energy performance of van nieuwe en bestaande maatregelenpakket Dat gaat ondermeer hoe ver-consulnew and existing buildingswoningen (see fifth(zie package of measures).5). This will examine, interna alia, how standhoudingsnetwerken tussen de overheid en de kunnen bijdragen tot de versnelde tation between the government and the actors in bouwactoren the construction industry can contribute to an introductie van bestaande of enexisting innovatieve, energiebesparende technologieën Dit kan in deinwoningen. accelerated introduction and innovative energy saving technologies housing.This can bijvoorbeeld doorwith nieuwe convenanten de overheid en diverse bouwsectoren. possibly be done a new agreementtussen between the government and various building sectors.

5. Research Demonstration projects in public housing In the formuleert government will formulate policy proposals for rational energy useoponbasis the van basis De2007, overheid in 2007 beleidsvoorstellen voor een rationeel energiegebruik of extensive demonstration projects.projecten Two projects aremomenteel currently doorgemeten being evaluated while driethree uitgebreide demonstratieprojecten.Twee worden terwijl het the third is in its final stage. On the basis of these be taken renovaon the derde in afwerkingsfase hieruit kunnenexperiences dienen bij dedecisions eventuelewill (thermische) is. De ervaringen possible (thermal) renovation of about 350 apartment owned by public housing tie van een 350-tal appartementsgebouwen in eigendom vanbuildings sociale huisvestingsmaatschappijen. Daar companies. mayenergieverbruik have a potential savings. is een daling This van het metof3030-40% tot 40%energy mogelijk.

Supporting natural and renewable cooling The Flemishoverheid government commission a study with regard to cooling existing tot buildings. De Vlaamse zal eenwill beleidsvoorbereidend onderzoek uitbesteden met in betrekking koeThis will look into the ling instudy bestaande gebouwen. Ditfollowing onderzoeksubjects: zal volgende onderwerpen aansnijden: thetrendverwachtingen expectations withinzake regard the future use of (active) cooling in buildings; • de hettogebruik van (actieve) koeling in gebouwen; the technical-economical feasibility of the different alternative cooling systems in • de technisch-economische haalbaarheid van de verschillende alternatieve koelsystemen in existing buildings; bestaande gebouwen; the cost efficiency of possible policy instruments for discouraging active cooling and • de kostenefficiëntie van mogelijke beleidsinstrumenten om actieve koeling te ontmoedigen encouraging natural and renewable cooling in existing buildings. en natuurlijke en hernieuwbare koeling in bestaande gebouwen te stimuleren.

Autonomous electricity production The how itzalcan integrate better thehoe autonomous the Bij degovernment regulering will van examine de distributie onderzocht worden men meerelectricity rekening production kan houdenon met basis of renewable energy sources op andbasis possibly heatenergiebronnen and power in theendistribution regulation. autonome electriciteitsproductie van combined hernieuwbare desgevallend WKK.

6. Supporting measures from other policy areas Other policy areas support the promotion of RUE and sustainable energy van supplies in buildIn andere thema’s komen volgende ondersteunende maatregelen ter bevordering REG en duurings. It involves: zame energie-opwekking in gebouwen: • warmtekrachtkoppeling en hernieuwbare energie (§5.3)

combined heat and power and renewable energy (§ 5.3) ecology subsidy (§ 5.3) • sensibilisatie (§5.7) awareness raising (§ 5.7) • voorbeeldrol overheid the exemplary role of(§5.10) the government (§ 5.10) • ecologiepremie (§5.3)

58

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

5.2.3 Consultations with other policy levels The federal overheid government grants a tax deduction of van 40%40% to toe private individuals for RUE meaDe federale kent een belastingsvermindering aan particulieren bij REG-maatsures replacement maintenance the heating boiler, the installation of super regelensuch voorasdethe vervanging en hetand onderhoud van deofverwarmingsketel, de plaatsing van hoogreninsulating glass, solar boilers, photovoltaic panels, thermostatic valves or a room thermostat dementsglas, zonneboilers, fotovoltaïsche panelen, thermostatische kranen of een kamerthermostaat with a time division, roof insulation, heat pumps and the implementation of an energy audit. met tijdsindeling, dakisolatie, warmtepompen en de uitvoering van een energie-audit. The federal overheid government grants companies an deduction of 13.5% for De federale kent aan ondernemingen eenincreased verhoogdeinvestment investeringsaftrek toe van 13,5% voor energy saving investments energiebesparende investeringen. A consultation between the federal government (including the CREG) and other regions is Een overleg tussen de federale overheid (incl. de CREG) en andere gewesten vindt plaats over voltaking place on the following subjects: gende thema’s:

• de omzetting van de richtlijn over energie-efficiëntie bij het eindgebruik en energiediensten;

the transposition of the directive on energy efficiency for the final use and energy services;

• de van EPB tussen de gewesten; theafstemming coordination of the energy performance regulation between the regions; • normeringen en labels houtkachels; standardisations and van labelling for wood stoves;

labellingvan of energiebronnen energy sources(zonne-energie, (solar energy,windenergie, wind energy,biomassa-energie, biomass energy,waterkracht, water power, • labeling fossil energy, etc.); fossiele energie, …); the tariffs for the distribution grid managers and their impact on RUE measures.

• de tarieven voor de distributienetbeheerders en de impact ervan op REG-maatregelen.

5.2.4 Longer-term policy The energy performance regulation and om other to reduce energy use in the De EPB-regelgeving en andere maatregelen het measures energieverbruik in de gebouwensector te buildvermining sector willnacontinue tohebben. be effective after 2012. However, the Flemish also deren, blijven 2012 effect De Vlaamse overheid neemt echter ook nugovernment al een aantal is initiatiealready taking a number of initiatives for achieving more ambitious reductions in the building ven om ambitieuzere reducties in de toekomst in de sector van de gebouwen te kunnen realiseren. sector the future. In hetinkader van de transitie naar energiezuinige gebouwen start in 2006 een In haalbaarheidsonderzoek the context of the transition energy-efficient the naar de towards verstrenging van de eis van buildings, het energiepresDecisions taken now government starts in 2006 a feasibility into stricter requirements tatiepeil in nieuwbouwwoningen en naarstudy een energierenovatieprogramma impact ofvoor the energy performance level in new housing, and renovabestaande woningen. Gestreefd wordt naar een zo an laagenergy mogelijk enerenergy savings tion programme for existing housing. The aim is to strive at the lowest gieprestatiepeil dat economisch haalbaar en sociaal aanvaardbaar is. in the future possible energy performance level which is economically feasible and Bijkomend onderzoek moet uitwijzen met welke instrumentenmix tegen socially acceptable. 2020 de energieprestaties van de bestaande en nieuwe woningen substantiAdditional research should indicate what mix of instruments signifieel kunnen verbeteren. In eerste instantie zal de overheid er naar streven dat in 2020 de woningen cantly can improve the energy performance of existing and new housing by 2020. In the first beschikken over dak- of zoldervloerisolatie, minstens verbeterd dubbel glas en energiezuinige verwarinstance, the government will aim at houses in 2020 with a roof insulation or insulation of ming. Ze zal mogelijke instrumenten en acties afwegen op basis van volgende criteria: the attic floor, at least double glazing and energy efficient heating. It will use potential instruondersteuning van andere beleidsdomeinen (bijvoorbeeld de kwaliteit van het wonen, de ments •ordeactions on the basis of the following criteria: economische activiteit, de technische innovatie);

• het draagvlak voor de actie (zowel the bij de particulier als bij dethe sector); the maatschappelijke support by other policy areas (for example quality of housing, economic

activity, the technical innovation); • de kostenefficiëntie (voor het totaal van de overheid, de eventuele tussenpersonen en de the social support for the action (both of private individuals and of the sector); doelgroep); themogelijke cost efficiency (forvan theimplementatie; government, any intermediaries and the target group together); • de snelheid the possible rate of implementation; strengthening or complementing the existing energy policy instruments; • de tijdspanne tot wezenlijke resultaten; the time required to achieve real results; • tegemoetkoming van vastgestelde knelpunten de huurders, resolving identified problems (for example(bijvoorbeeld problems ofproblematiek tenants, thevan elderly, low ouderen, lage inkomens, …). incomes, etc.) • de versterking van of complementariteit met de bestaande energiebeleidsinstrumenten;

59

Rationeel energiegebruik Rational energy useiningebouwen buildings

Dankzij het energierenovatieprogramma zullen woningenelimination gradueel maar The energy renovation programme will leaddetoenergieverslindende a gradual but accelerated of aan een versneld ritme housing worden weggewerkt tegen 2020. De overheid naar een gemiddelde emisenergy inefficient by 2020. The government aims forstreeft an average emission reduction siereductie vanCO 1124 kton bestaande woningen de periode 2008 - 2012. of 1124 kton -eq in CO existing housing in the periodin2008-2012. 2-eq in 2

5.2.5 Summary Rational energy use in buildings Average emissions in 2008 - 2012 in the absence of climate policy

19,774

(kton CO2-eq)

Folder Measure

2.1

Budget of Flemish government 2006 - 2012

(kton CO2-eq)

(€)

Current and planned policy from 2002 RUE policy for public housing Ecological building in the medical social sector RUE actions of grid managers

10.4

Average reduction potential 2008 - 2012

Energy cluster and cooperation agreement

Timeline

Pilot

VEA OV 2002 - 2012 WVG VMSW

1,004 (1)

Supporting federal measures Requirements and standards 2.2 2.2 2.2 2.3

Energy Performance Regulation for housing and service sector EPR for industrial buildings Incentives for natural and renewable cooling Expansion of maintenance of heating appliances

Included in (1) 51

3,500,000

2006 - 2012

VEA

2006 - 2012

VEA

-

2006 - 2012

-

2007 - 2009

LNE

-

2006 - 2012

VEA

2,000,000

2006 - 2012

VEA

-

2006

VEA

67

VEA

Advice-oriented incentives 2.4 2.5 2.6 2.11

2.7

60

Accreditation of energy experts Introduction of an Energy performance certificate Incentives for RUE for underprivileged households

Included in (1) Included in (1) Included in (1)

Energy evaluation and improvement 168 75,660 of public housing Financial instruments and incentives Adjustment RUE public service Included obligations grid managers in (1)

VMSW

2006 - 2012

VEA

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

2.8

Accelerated modernisation of the school infrastructure

2.9

Use of the natural gas fund

2.10

Feasibility study into an energy renovation programme for existing housing Feasibility study into stricter requirements for the E-level of new buildings Research into incentives for natural and renewable cooling in existing buildings

2.12

2.13

Total average reduction potential 2008 - 2012 (kton CO2-eq) Average emissions in 2008 - 2012 with climate policy (kton CO2-eq)

Included in (1) Included in (1) Research

20 0612

110,000,000

2006 - 2011

OV

-

2006 - 2010

VEA

1,124

-

2006 - 2007

VEA

41

-

-

75,000

VEA

2006 - 2007

LNE VEA

2,455 17,319

61

Duurzame energievoorziening Sustainable energy supply

Refueling at the farm

5.3 Towards a sustainable and low carbon energy supply Het energieverbruik de productie van elektriciteit en(excluding warmte (exclusief Energy used for thevoor production of electricity and heat heatinggebouwenverwarming) in buildings) is one of is één van important de belangrijkste bronnen van broeikasgasemissies Deze sector in the most sources of greenhouse gas emissionsininVlaanderen. Flanders. In 2004, this stootte sector ac2004 een for vijfde vanfifth de of totale broeikasgassen uit. Sinds 1990 namen de emissies methas 5% toe counted one theVlaamse total Flemish greenhouse gas emissions. Since 1990 there been in de sector of van5% dein elektriciteitsvoorziening. an increase the emissions of the electricity generating sector. InOm order totrend reverse trend,moet our society needs to use deze om this te buigen onze samenleving The production of electricity energy more rationally (§ 5.2). It will also have tozijuse rationeler omgaan met energie (§ 5.2). Ook moet accounts for almost one fifth of more or low carbon energyenergiebronnen sources. Within meerrenewable hernieuwbare of koolstofarmere Flemish greenhouse gas emissions itsgebruiken. own areas competence, the Flemish government DeofVlaamse overheid heeft, binnen haar eigen promotes an environmentally low carbon bevoegdheidspakket, aandacht friendly voor eenand milieuvriendelijke generation of electricity and heat.hernieuwbare Flanders canenergie produce en koolstofarme opwekking van elektriciteit en warmte.Vlaanderen kan zijn renewable energy from biomass,zonne-energie wind energy, solar energy and small hydro power stations. winnen uit biomassa, windenergie, en kleine waterkrachtcentrales. The use of biofuels for transport is also part of a sustainable energy supply. The concrete Ook het gebruik van biobrandstoffen voor transport maakt deel uit van een duurzame energievoorFlemish contribution to the use of biofuels is described in the chapters “Sustainable mobility” ziening. De concrete Vlaamse bijdrage op het vlak van de inzet van biobrandstoffen staat beschreven (§ 5.1) and “Sustainable agriculture and forestry” (§ 5.5). in de thema’s “Duurzame mobiliteit” (§ 5.1) en “Duurzame landbouw en bossen” (§ 5.5).

5.3.1 Objectives and indicators In 2010, the greenhouse gas emissions from energy supply will amount to a maximum of 9 Mton CO2 - eq. More specifically will: a quarter of the supplies come voortkomen from an environmentally friendly genera• zal een kwart van electricity de elektriciteitsleveringen uit een milieuvriendelijke opwektion uit from renewable energiebronnen energy sources(6%) (6%)enand combined heat and (WKK); power (CHP); king hernieuwbare metwith warmtekrachtkoppeling

62

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

allocation target for the power make an important contribution to the • the levert ook de allocatiedoelstelling voorsector de elektriciteitssector een belangrijke bijdrage tot de emission reductions. The Flemish Allocation for CO2 emission emissiereducties. Het Vlaams Toewijzingsplan COPlan 2008 - allowances 2012 bepaalt deze 2- emissierechten 2008-2012 sets these targets. doelstellingen. Long-term targets for green electricitytot certificates 2018 will be set in 2006 to secure In 2006 zullen langetermijndoelstellingen 2018 voor up de to groenestroomcertificaten worden vastgethe long-term strategy of the Flemish government. legd zodat de langetermijnstrategie van de Vlaamse overheid verankerd wordt. Indicator

2004

CO2-eq emissions (kton)

18,641

% electricity from renewable energy Energy savings from high quality combined heat and power (GWh)

1.3% 3,098

5.3.2 Measures 1.Use of renewable energy sources and combined heat and power The followingmaatregelen measures kunnen can contribute accelerated realisation of the economic potenDe volgende bijdragento totaneen snellere realisatie van het economisch potentieel tial greenstroom energyenand combined heat and power. voorfor groene WKK.

Support measures

Renewable energy certificates suppliers areisobliged provide Groenestroomcertificaten (GSC):(REC): iedereelectricity elektriciteitsleverancier verplichttoom een a minimum amount of van electricity sold from renewable energy sources. Thisenergiebronnen. minimum shareDit inminimale hoeveelheid zijn verkochte elektriciteit te halen uit hernieuwbare 8 8 creases up to 6% in 2010. Compliance is controlled through REC . Electricity suppliers who minimumaandeel loopt op tot 6% in 2010. De naleving wordt gecontroleerd aan de hand van GSC cannot submit sufficient certificates are fined certificaten for the certificates that are short. . De elektriciteitsleveranciers, die niet voldoende kunnen voorleggen, krijgenSuppliers een boete can renewable electricity certificates the following electricity production systems per obtain ontbrekend certificaat. Leveranciers kunnen for groenestroomcertificaten krijgen voor volgende proand processes: wind energy, the or combustion of biomass, solar energy and van fermentation elektriciteit: windenergie, vergisting of verbranding van biomassa, ductiesystemen en -processen hydropower. zonne-energie en waterkracht.

Warmtekrachtcertificaten: elektriciteitsleveranciers zijn verplicht om jaarlijks voor een stij-

Combined heat and power certificates: electricity suppliers are obliged to submit

gend percentage van hun leveringen WKK-certificaten9 voor te leggen. Deze quota stijgen van 1,19%

every year combined heat and power certificates9 for an increasing percentage of their supin 2005 tot 5,23% in 2012. De quota in 2012 steunen op een realiseerbaar economisch potentieel van plies. These quotas increase from 1.19% in 2005 to 5.23% in 2012. The quotas in 2012 are 1.832 megawatt WKK. Deze maatregel brengt ook de degressieve aanvaardbaarheid van certificaten based on a realisable economic potential of 1,832 megawatt of combined heat and power. voor oudere WKK-installaties in rekening. Bij niet naleving van deze regels krijgen de leveranciers een This measure accounts for the declining acceptability of certificates for older combined heat boete. and power plants. In the case of non-compliance, the suppliers are fined.

Ecologiepremie: ondernemingen die ecologie-investeringen realiseren in het Vlaamse Gewest ontvangen een financiële tussenkomst. Milieu-investeringen, energie-investeringen en Region de investeringen Ecology subsidy: companies making ecological investments in the Flemish receive voor een verhuis om milieuredenen, tellen allemaal als ecologie-investeringen.Voor bedrijven a financial contribution. Environmental investments, energy investments and the invest-die onder de for doelgroep benchmarkconvenant energie-efficiëntie in investments. de industrie vallen (§ 5.4), ments movingvan forhet environmental reasonsover all count as ecological Companies is de steunmaatregel alleen van toepassing alson zij energy het benchmarkconvenant onderschreven. covered by the benchmarking agreement efficiency in industry (§ 5.4), only receive subsidies if they signed the benchmarking agreement. 8One

certificate corresponds to a renewable energy production of 1000 kilowatt/hour (kWh) Eén certificaat stemt overeen met een groenestroomproductie van 1000 kilowattuur (kWh). A combined heat and power certificate is issued per 1000 kWh of primary energy savings compared to the separate generation of electricity 9 Een WKK-certificaat wordt afgeleverd per 1000 kWh primaire energiebesparing ten opzichte van gescheiden opwekking van elektriciteit en and heat. warmte. 8 9

63

Duurzame energievoorziening Sustainable energy supply

In the federal government grants an increasedinvesteringsaftrek. investment deduction. Deaddition, federale overheid voorziet bijkomend een verhoogde Deze steunmechanismen kunnen cumulatief toege-

The share of renewable energy and combined heat and power must increase

These supportBovendien mechanisms can be cumulated. past worden. worden er gegarandeerde Furthermore, renewable energy certificates minimumwaarden voor certificaten toegekendand combined heat anduitpower certificates have guarvoor elektriciteit hernieuwbare energiebronnen anteed minimum values. en WKK.

Removing barriers Most measures included in the Green Action Plan of the Flemish Government to De meeste maatregelen opgenomen in hetElectricity Actieplan Groene Stroom van de Vlaamse Regering voor remove the legal practical en barriers for the realisation of electricity het wegwerken vanand de juridische praktische belemmeringen diethe zichFlemish kunnen green voordoen bij het target (2005) areVlaamse now being implemented or are(2005), waiting approval. realiseren van de zijnfor inmiddels in uitvoering of liggen ter groenestroomdoelstelling There will be a good “differentiation” of the guaranteed minimum value for the REC. This goedkeuring voor. provides a stable framework. Er komt een goedeinvestment differentiatie van de gegarandeerde minimumwaarde voor de GSC. Dit biedt The plan stimulates the production of electricity from wind energy. This is achieved by een stabiel investeringskader. increasing its market value. A better functioning market makes reduction of imbalance costs Het plan stimuleert de productie van elektriciteit uit windenergie. Dit gebeurt door de marktpossible. For this purpose, an independent, accurate and fast information flow on the purwaarde ervan te verhogen. Een betere marktwerking maakt een verlaging van de onbalanskosten chasing data to Elia and the suppliers is a helpful tool. The federal government is encouraged mogelijk. Een hulpmiddel hierbij is een onafhankelijke, accurate en snelle gegevensdoorstroming over to contribute by abolishing the fine from the tariffs for an imbalance (§ 5.3.3). At the same de afnamegegevens naar Elia en de leveranciers. De federale overheid werd aangemoedigd om een time, the plan provides incentives for the valorisation of wind energy. This is achieved by bijdrage te leveren door de boete te schrappen uit de tarieven voor onbalans (§ 5.3.3).Tegelijkertijd expansion of possible localities for wind turbines in the updated circular “Installation of wind voorziet het plan stimulansen voor de valorisatie van windenergie. Dit door inplantingsmogelijkheden turbines” and by including installation targets for wind energy in the spatial implementation in het kader van de geactualiseerde omzendbrief “Inplanting Windturbines” en door de opname van plans and in the new Flanders Spatial Structure Plan (RSV). inplantingsdoelstellingen voor windenergie in ruimtelijke uitvoeringsplannen en in het nieuwe RuimteThere will be increased subsidies for bio combined heat and power plants (combined heat lijk Structuurplan Vlaanderen (RSV). and power plants which work on biomass). With the adjustment of the reference efficienEr komt verhoogde steun voor bio-WKK’s (WKK installaties die werken op biomassa). Door de cies, they will be given additional combined heat and power certificates. There are also extra aanpassing van de referentierendementen krijgen ze bijkomende WKK-certificaten. Extra steun is er subsidies as a result of bringing the emission norms into line with those for fossil fuels. Finally, ook door de gelijkschakeling van de emissienormen met deze voor fossiele brandstoffen.Tenslotte the plan provides support for projects of co-fermentation of manure and agricultural prodvoorziet het plan in ondersteuning voor projecten van co-vergisting van mest en landbouwproducten ucts or organic waste in biogas plants. of organisch afval in biogasinstallaties. The adaptation of the emission limits for stationary engines to levels achievable with the Best De aanpassing van de emissiegrenswaarden voor stationaire waarden die haalbaar Available Technologies (BAT) stimulates combined heat andmotoren power tot production. At an early zijn met de Best Beschikbare Technieken (BBT) stimuleert de WKK-productie. Er komt ook in een stage clarity will be provided about the number of combined heat and power certificates vroeg duidelijkheid hetguarantees aantal te verwachten en er garanties to be stadium expected and there over will be of originWKK-certificaten for the production of komen electricity from van oorsprong voor elektriciteit uit WKK. combined heat and power plants.

Stimulating production of green heat The grid managers provide subsidies to stimulateenthe production ofwordt “green heat” withdoor solar De productie van ‘groene warmte’ via zonne-energie warmtepompen gestimuleerd energy and heat pumps. The tax advantage is increased. There will be additional information premies van de netbeheerders. Het fiscaal voordeel is verhoogd. Er komen bijkomende informatie- en and training activities. Allinformatie the information will be available in one(website). place (website). Additional opleidingsactiviteiten.Alle komt beschikbaar via één loket Een actieplan, afgesteps an action plan geared to the cooperation agreement 5.10) and the establishstemd include op de samenwerkingsovereenkomst (§ 5.10) en de oprichting van (§ een kwaliteitscentrum in ment of abijkomende quality centre in 2006. 2006, zijn hulpmiddelen.

Drawing up a framework to assess biomass flows There undesirable side effects at of the economic, social and level, both from Zowel may bij debe binnenals buitenlandse teelt winning van biomassa als ecological bij de verwerking en toepasthe domestic and foreign production or extraction of biomass and from the processing and apsing van biomassa(afval) kunnen ongewenste effecten optreden, zowel op economisch, sociaal als

64

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

plication biomass (waste). To maintain the support for biomass applications and strengthen ecologischofvlak. Om het draagvlak voor biomassatoepassingen te behouden en te versterken, dienen them, these undesirable must bevermeden avoided as much asDaartoe possible.zalFor purpose de ongewenste effecten zoeffects veel mogelijk te worden. metthis experten enthe betrokgovernment consult with experts and sectors involved. orzich international moniken sectoren will overleg opgestart worden. Omdat de oorzaken enEuropean de gevolgen niet beperken tot toring is necessary as the causes of and the consequences are nodig not limited to Flandersworden only. The Vlaanderen en daardoor Europese internationale monitoring is, zal onderzocht of government willinternationaal therefore examine possible European or international of guaranop Europees of vlak voorbeelden bestaan inzake systemen omexamples een duurzame toepasteeing sustainable application en of biomass, and willkader investigate whether European framesing vana biomassa te garanderen, of een Europees beschikbaar of inavoorbereiding en voor work is available being prepared and whether it is available for the Flemish Region. het Vlaams gewestor toegankelijk is.

Improving energy recovery in waste processing plants The planbevordert promotesdethe energy recoverybijinafvalverwerkingsinstallaties waste processing plantsdoor: by: Het plan energierecuperatie • de verbetering het energierendement van nieuwe en bestaande verbrandingsinstallaties; improving thevan energy efficiency from new and existing combustion plants; • het van stimulansen voor maximale energierecuperatie groenestroomcertificazoals the gebruik use of incentives for maximum energy recovery, such as renewable energy ten; certificates;

financial support for processing technologies whichdie achieve a net energy yield • financiële kwalitatief hoogwaarondersteuning van verwerkingstechnologieën naast een besides a high quality end product (both electricity and heat). dig eindproduct ook een netto energieopbrengst realiseren (zowel elektriciteit als warmte).

2. Allocation of emission allowances to the power sector The European CO emissions trading systemhet(Chapter applies to the power sector. De sector van de energieproductie valt onder Europese2)CO 2-emissiehandelssysteem 2 The first Flemish (Hoofdstuk 2). Allocation Plan for CO2 emission allowances allocated emission allowances for 47.2 Toewijzingsplan CO2-emissierechHet eerste Vlaamse Mton COvoor to the sector for the period With the allocation of emission ten wees 47,2power Mton CO 2 2 aan emissierechten toe 2005-2007. This implies an average allocation of allowances, the companies involved aan de sector van de energieproductie voor de peri15.7 Mton CO per year in the period ode 2005 - 2007. 2 Gemiddeld gaat het hier over een are responsible for observing 10 2005-2007. toekenning van 15,7 Mton CO2 per jaar in de periode their emissions ceiling The Flemish Allocation Plan for CO2 emis10 2005draft - 2007 . sion allowances 2008-2012 allocates the emission Het ontwerp Vlaams Toewijzingsplan CO2- emissierechten 2008 - 2012 wijst de emissierechten aan allowances to the power sector on the basis of a benchmark criterion for the production de elektriciteitssector toe op basis van een benchmarkcriterium voor het productiepark. Het ontpark. The draft plan allocates an average of 8.98 Mton CO2 per year in the period 2008-2012. werpplan wijst gemiddeld 8,98 Mton CO2 per jaar toe in de periode 2008 - 2012.

Box 5. Flemish allocation plan With thetoekenning allocationvan of CO CO22emissierechten emission allowances, got a tangible price. The alDoor de heeft COCO 2 een 2 tastbare prijs gekregen. Het location plan makes companies in power sector andenthe toewijzingsplan stelt dethe de industrial industriële compabedrijven ondernemingen uitthe de elektriciteitssector nies whichhetfalltoepassingsgebied under the scope directive on emissions EmissieRechten trading responsible die onder vanofdethe richtlijn over Verhandelbare (VER) for observing their emissions These can achieve necessary emisvallen, verantwoordelijk voor ceiling. de naleving vancompanies hun emissieplafond. Deze the bedrijven kunnen door sion reductions with internal measures supplemented with the purchase of emission interne maatregelen, eventueel aangevuld met de aankoop van emissierechten, de nodige emisallowances. siereducties realiseren.

The Flemish Allocation plan forCO CO emission allowances allocated the emissions of all the combined heat andaan power plants to the In het Vlaams Toewijzingsplan 2005 -2005-2007 2007 worden de emissies uit alle WKK-installaties toegekend de elektriciteits2 2-emissierechten power In the Flemish Allocation plan for CO2 emission 2008-2012, only the emissions from combined heat and plants In het Vlaams sector. sector. Toewijzingsplan CO 2008allowances - 2012 worden enkel de emissies uit WKK-installaties waarvan eenpower elektriciteits2-emissierechten for which the electricity holds the environmental licence is included in the sector. This explains a large extent shift ofuit de producent houder is vanproducer de milieuvergunning tot de elektriciteitssector gerekend. Ditpower verklaart in grote mate detoverschuiving vanthe emissies emissions from the power to industry. elektriciteitssector naar desector industrie. 10 10

65

Duurzame energievoorziening Sustainable energy supply

5.3.3 Consultation with other policy levels There be consultation with thegepleegd federalworden government Met de will federale overheid zal overleg om to: 1. onevenwichtstarieven make the imbalance voor tariffswindturbine-exploitanten for wind turbine exploiters reflect the 1. de kostenreflectief te costs; maken; 2. coordinate the regulation on marking and signposting wind turbines with the 2. de voorschriften voor bebakening van windturbines af te stemmen op de voorschriften in regulation in our neighbouring countries. onze buurlanden.

5.3.4 Longer term policy In de thetoekomst future more emission reductions are needed. use of renewable energy zullenambitious wellicht ambitieuzere emissiereducties moetenThe gerealiseerd worden. De inzet and combined heat and power aneen important role. create clearduidelijk investment van hernieuwbare energie en WKKwill zalplay hierin belangrijke rolTo spelen. Oma een investeframework and to secure the long-term strategy of the Flemish government, it will deterringskader te scheppen en om de langetermijnstrategie van de Vlaamse overheid te verankeren, zal ze mine in langetermijndoelstellingen 2006 the long-term targets for renewable electricity certificatesvastleggen. up to 2020. in 2006 voor de groenestroomcertificaten tot 2020 Transition management for sustainable energy systems up to2050 2050zalwill be the subject of a van een transitiebeleid duurzame energiesystemen voorwerp vormen van De uitwerking further VKC workingduurzame group on sustainable energy. Various studies verdere exploration verkenning in in dethe VKC werkgroep energie. Diverse recente studiesrecent hierrond kuncan serve as a useful starting point. nen een bruikbaar uitgangspunt vormen.

66

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

5.3.5 Summary Towards sustainable and low carbon energy supplies Average emissions in 2008 - 2012 in the absence of climate policy (kton CO2-eq)

Fiche

Measure

14,793 Average reduction potential 2008 - 2012

Budget Flemish government 2006 - 2012

(kton CO2-eq)

(€)

3.2

RE certificats Removing barriers to green electricity

3.5

Framework for assessment of biomass flows

4.13

Ecology subsidy

in effect 1,460,000 See industrie § 5.4

Combined heat and power certificates Removing barriers to CHP

4.13

Ecology subsidy

3.4

Allocation of emission allowances

Improvement of energy 3.6 recovery in waste processing plants Total average reduction potential 2008 - 2012 (kton CO2-eq) Average emissions in 2008 - 2012 with a climate policy (kton CO2-eq)

VEA

2006 - 2007

OVAM

70,812,883 361,900 (folder 4.2)

Included in 3.1

EWI

2012 in effect 2006

See industrie § 5.4

VREG

2006 - 2007

in effect

Meeting Combined Heat and Power (CHP) targets 3.3 3.2

Pilot

2010

Meeting renewable electricity target 3.1

Timeline

VREG VEA

in effect

EWI

2005 - 2012

VEA

2006 - 2012

OVAM

5,800 8,993

Proposals to be elaborated at a later stage Measure Start of study on potential of heat pumps for residual heat from industry

67

Industrie Industry

A large compost heap Produces cosy heat!

5.4 The Flemish industry and climate policy: a result-oriented equilibrium exercise The role to climate very complex. The sector has already De rol vanofdeFlemish in relation het klimaatverhaal is is complex. De sector deed al behoorlijke Vlaamseindustry industrie1111 in made significant efforts with to energyen efficiency and thevan reduction of processDe inspanningen op het vlak van derespect energie-efficiëntie de vermindering de procesemissies. emissions. greenhousedoor gas emissions industry fell byen9.5% and 2004. uitstoot vanThe broeikasgassen de industriefrom daalde tussen 1990 2004between met 9,5%.1990 De Vlaamse However, the Flemish Kyotodat target requires bedrijven the industries concerned verder to continue these Kyoto-doelstelling eist echter de betrokken deze inspanningen zetten.Tegelijkerefforts. At the same time, they must maintain competitive position, and where possible tijd moeten ze hun concurrentiepositie behoudentheir of waar mogelijk zelfs verbeteren. even improve it. De industrie kent een hoge concentratie aan emissies in een beperkte groep van sectoren. Het gaat A small group ofdie industrial sectors is responsible most of thedeindustrial These hier om sectoren erg energie-intensief zijn zoals defor raffinaderijen, chemischeemissions. industrie en are the very energy intensive sectors, such as 74% the refineries, the chemical andaan the de ijzeren staalsector. Deze sectoren staan voor van de industriële emissiesindustry gerelateerd iron and steel sector. 2004 these sectors for 74% of the energy energieverbruik in 2004.InHet zwaartepunt van deaccounted Vlaamse beleidsmaatregelen ligt danrelated ook bij indusdeze trial emissions. The focus of the Flemish policy measures is therefore on these companies. bedrijven. Concerning non-CO2 greenhouse gases, the production of nitric acid and caprolactam acBij de niet-CO2 broeikasgassen vertegenwoordigen de salpeterzuur- en caprolactamproductie 34% counted for 34% of the Flemish nitrous oxide emissions in 2004. The most important source van de Vlaamse lachgasuitstoot in 2004. De belangrijkste bron van F-gassen is de koelsector, waar of F-gases is the cooling sector, where HFCs are increasingly used to replace ozone depleting HFK’s steeds meer dienen als vervangmiddel voor ozonafbrekende stoffen. De afvalsector draagt substances. The waste sector contributes to the emissions of methane. This is released durvooral bij aan de uitstoot van methaan. Dat komt vrij bij de anaerobe fermentatieprocessen op storting the anaerobic fermentation processes in dumps (13% of the Flemish methane emissions plaatsen (13% van de Vlaamse methaanuitstoot in 2004).Verder komt bij de verbranding van afval ook in 2004). CO2 is emitted during waste combustion. nog CO2 vrij. This chapter focuses on the targets for emission reductions in industrial processes (process Dit hoofdstuk legt de klemtoon op de streefcijfers voor de emissiereducties in de industriële procesemissions) and on the energy use necessary to carry out these processes. Efforts in the field sen (procesemissies) en op het energiegebruik dat nodig is om deze processen uit te voeren. Inspanof RUE in industrial buildings or tackling industrial transport are dealt with in the chapters ningen op het gebied van REG in bedrijfsgebouwen of de aanpak van het bedrijfstransport komen aan “Building” (§ 5.2) and “Mobility” (§ 5.1). bod in de thema’s “Gebouwen” (§ 5.2) en “Mobiliteit” (§ 5.1).

This includes producers, the refineries, energy-intensive industry, small and medium-sized (SMEs), the waste processing Dit chapter hoofdstuk rekentcoke de cokesproducenten, de raffinaderijen, de energie-intensieve industrie, de kleineenterprises bedrijven (KMO’s), de afvalverwersector theen sector of natural gasaardgasdistributie distribution and transport in the kende and sector de sector van de en -transport tot“industry” de sectorsector. ‘industrie’. 11 11

68

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

5.4.1. Objectives and indicators The greenhouse gas emissions by Flemish industries are limited to 39.4 Mton CO2-eq in 2010 by means of: 1. de 1. maximalisatie van de energie-efficiëntie in Vlaamse bedrijven; the maximalisation of energy efficiency in Flemish industries;

a reductionvan in N productionenofcaprolactamproductie nitric acid and caprolactam 2. een2.vermindering de2O N2emissions O -emissiesfrom uit dethe salpeterzuurmet by at least 60% compared to 1990; minstens 60% tegenover 1990; 3. a reduction of the F gases by at least 78% compared to 1990.

3. een vermindering van de F-gassen met minstens 78% tegenover 1990; Indicator

2004 (kton CO2-eq)

CO2-eq emissions Emission allowances allocated to benchmarking companies

29,320 No allocation yet in 2004

N2O-emissions of the production of nitric acid and caprolactam

2,332

F-gas emissions

1,249

5.4.2. Measures 1. Maximising energy efficiency in Flemish companies Imposing requirements Since 2004, Flemish environmental legislation has imposed energy efficiency requirements on 2004 with de Vlaamse milieuwetgeving eisen voor energie-efficiëntie opEspecially aan inrichtingen met een installations a total annual energy consumption of at least 0.1PJ. the voluntary instruments, such as the benchmarking and audit agreements, which both go further than this environmental legislation, encourage the target groups concerned to adopt RUE.

Implementation of the benchmarking agreement More than 170 industrial installations with an annual energy consumption of 0.5PJ and above and a Meer dan 170 bedrijfsvestigingen met een few which fall under this consumption (as jaarenergieverbruik part of the scope vanaf PJ en enkelen onder dit verbruik (als onderdeel van of the0,5 European Directive on Trading Emission Allowances Major energy consumers het2.2.3) toepassingsgebeid Richtlijn Verhandelbare (§ have been partvan ofde theEuropese benchmarking agreement on undertake to be Emissierechten maken sinds 2003 deelcompanies uit van het energy efficiency(§in2.2.3)) industry since 2003. These global leaders benchmarking-convenant energie-efficiëntie in de inducommitted themselves toover become the most energy efficient strie. zich tot het bereiken in terms of energy efficiency in theDeze worldondernemingen by 2012 at theverbonden latest. op het gebied energie-efficiëntie ten vancompulsory de wereldtop In energy plans, the van companies indicated how laatste 2012. verplichte energieplannen de bedrijven aan hoea number zij deze wereldtop zullen nathey willinaim toInreach this level. The Flemish geven government will provide of supporting meastreven. Bij tijdige en correcte uitvoering van de opgenomen maatregelen zorgt de Vlaamse overheid sures in the case of a prompt and correct implementation of the measures proposed. voor een aantal tegenprestaties.

It is the continuous task of the Verification Office and the Benchmarking Commission to improve Het is een continue taak van het Verificatiebureau en de Commissie Benchmarking om het convenant the agreement where possible in terms of its implementation in order to achieve the economically zomogelijk te verbeteren qua uitvoering teneinde het economisch haalbare reductiepotentieel te feasible reduction potential within the provisions of the contract. In this context, the annual report realiseren binnen de bepalingen van het contract. Het jaarverslag kan daarbij extra ingezet worden can be used to provide information to the public.The anticipated four-yearly evaluation of the agreeom publieke toelichting te verstrekken. De voorziene vierjaarlijkse evaluatie van het convenant is een ment is an opportunity to incorporate changing circumstances in the operation of the instrument. opportuniteit om veranderende omstandigheden mee op te nemen in de werking van het instrument.

69

Industrie Industry

Box 6. Benchmarking agreement and allocation of emission allowances to Flemish industry For trading period(2008 (2008-2012) of the scheme,emissierechten the allocaVoorthe de second tweede handelsperiode - 2012) van het emissions systeem vantrading verhandelbare tion of emission allowances to companies participating in the benchmarking agreement baseert de toewijzing van emissierechten aan de bedrijven die deelnemen aan het benchmarking isconvenant based onzich theopenergy plans these die companies have drawn up under this agreement. In de energieplannen deze bedrijven in het kader van dit convenant opgesteld this way,De thetoewijzing allocation takesopthe economic growthmet of these companiesgroei and van thedeze energy hebben. houdt deze manier rekening de economische bedrijefficiency improvement required byenergie-efficiëntie the provisions ofdiethe agreement into ven en de verbetering op het vlak van debenchmarking bepalingen uit het benchmarking account. convenant vereisen. De zogenaamde ’linking directive’ (2004/101/EG), een amendement op de emissiehandelrichtlijn,

The so-called “linking directive” (2004/101/EC), anvan amendment to the emissions tradkoppelt de projectgebonden flexibiliteitsmechanismen het Kyotoprotocol aan het Europese ing directive, links the Deze project-based flexibility mechanisms of the Kyoto deelnemen Protocol to emissiehandelssysteem. richtlijn geeft de bedrijven die aan emissiehandel dethe European emissions trading scheme. This directive gives companies participating in emismogelijkheid om emissiekredieten, die zij opbouwden via buitenlandse projecten, in te leveren bij sions trading the possibility of submitting to the government the emission credits they de overheid. Deze zijn gelijkwaardig aan de hun toegekende CO2-uitstootrechten. Er gelden wel have acquired through en foreign projects. These areopequal to the van allocated emission 2 een aantal kwalitatieve beperkingen het gebruik kwantitatieve externeCO emissiekredieten. allowances. There are a number quantitative and qualitative restrictions on theenuse De linking directive vergroot dus deofwaaier aan inzetbare instrumenten voor bedrijven leidtofop external emission credits. The linking directive increases the range of instruments availdeze manier tot een kostenvermindering voor deze ondernemingen. able to companies and in this way leads to a cost reduction for these companies.

Implementation of the audit agreement From 10 juni June2005 2005 a similar audit agreement on energy efficiency entered into force for Vanaf 10 trad een gelijkaardig auditconvenant over energie-efficiëntie in werking voor medium-sized energy-intensive industrial companies (annual primary energy consumpmiddelgrote energie-intensieve industriële bedrijven (jaarlijks primair energieverbruik tussen 0,1 en tion between 0.1 and 0.5 Companies which sign this agreement commit themselves to 0,5 PJ). Ondernemingen die PJ). dit convenant ondertekenen, engageren zich voor de uitvoering van een an audit. This determines the energy saving potential of the company. All the energy saving audit. Die bepaalt het energiebesparingspotentieel van de vestiging.Alle energiebesparende maatmeasures internal rate of(IRR) return of at least 15% after tax musteen beuitvoering implemented regelen metwith een an interne rentevoet van (IRR) minstens 15% na belastingen moeten four years aftervier thejaar approval of the submitted energy plan at the latest.jaar Four years after kennen, uiterlijk na aanvaarding van het ingediende energieplan.Vier na het begin vanthe het start of the audit agreement energyvan plans be updated. The companies then have auditconvenant volgt een actualisering hetmust energieplan. Dan moeten de ondernemingen deto maatimplement the measures with an IRR of at least 13.5% after tax. For its part, the Flemish regelen met een IRR van minstens 13,5 % na belastingen uitvoeren. De Vlaamse overheid van haargovernment undertakes not to bijkomende impose anymaatregelen additional measures or targets the field energy kant verbindt zich ertoe geen of doelstellingen op hetingebied van of energie-efefficiency companies concerned. ficiëntie opon te the leggen aan de betrokken bedrijven. To full use of the energy savings potential, the plan also het provides forinspecific advice and Ommake het energiebesparingspotentieel volledig voorziet plan ook specifieke advieste benutten, awareness raising (§ 5.7). verlening en sensibilisatie (§ 5.7).

Sustainable industrial estates The economics department willdeaim for improved of industrial the one Het beleidsdomein economie zal verduurzaming vansustainability bedrijventerreinen nastrevensites, dooron middel hand, byintroduceren introducingvan management park management formulae, and the other hand van het beheers- enand parkmanagementsformules enerzijds enon anderzijds door de by emphasising the op multimodal accessontsluiting to industrial estates, including inclusief ports. havengebieden. nadruk te leggen de multimodale van bedrijventerreinen, Financial assistance through the new programme period of the European Regional DevelopDe geldstromen horende bij de nieuwe programmaperiode van het Europees Fonds voor Regionale ment Fund (ERDF) thenieuwe new subsidy decision on “Industrial estates” will focus to mate a large Ontwikkeling (EFRO)and en het subsidiebesluit zullen in belangrijke op ‘Bedrijventerreinen’ extent on achieving this target. Both the Flemish government and the various project dede realisatie van deze doelstelling worden georiënteerd. Zowel de Vlaamse overheid als de verschilvelopers undertake research on including management park management in the lende projectontwikkelaars verrichten onderzoekswerk rondand de opname van beheers-clauses en parkmasales or availability contracts of sites. nagementclausules in verkoops- of terbeschikkingsstellingscontracten van gronden.

70

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

With to het so-called park management, actions areacties initiated for participating companies Op hetregard vlak van zogenaamde parkmanagement worden ten behoeve van de deelnemende (for example, with regard to security, the exchange of waste uitwisseling materials, shared transport, bedrijven geïnitieerd (bijvoorbeeld met betrekking tot beveiliging, van afvalstoffen, ge-the detection of leaks of compressed air, joint energy auditsenergie-audits and purchases, etc.). meenschappelijk vervoer, persluchtlekdetectie, gezamenlijke en aankopen, …). One important aspect concerns the use of sustainability potentials of economic concentraEen belangrijk aspect betreft het benutten van verduurzamingspotenties van economische concentrations (industrial estates, ports,…). etc.). ensure thatdateconomic growth added value ties (bedrijventerreinen, havens, DitThis moetmust er voor zorgen groeiand en toegevoegde economische can be created withgecreëerd less external effectsexterne on the effecten environment, space, mobility, social capital, waarde kan worden met minder op milieu, mobiliteit, sociaal karuimte, etc. The is that concentration areas in particular pitaal, … government’s . Hierbij gaat destarting overheidpoint er vanuit dateconomic vooral economische heelprowat concentratiegebieden vide many possibilities forhet starting eco-efficiency projects, etc.eco-efficiëntie, ... mogelijkheden bieden voor opzetten van projecten op vlak van The potential for sustainability can present itself for many different aspects and at different Verduurzamingspotenties kunnen zich voordoen voor verschillende aspecten en op verschillende levels of scale. schaalniveaus.

2.Reducing nitrous oxide emissions by the chemical industry An was concluded in 2005 with the sole producer afgesloten of nitric acid the N2O Metagreement de enige salpeterzuurproducent werd in 2005 een convenant om to de reduce N2O -emissies emissions per tonne of nitric acid terug produced to the lowest level that is technically per ton geproduceerd salpeterzuur te schroeven tot eenpossible zo laag mogelijk technisch haalbaar achievable. From 2008, the plan gradually provides for the incorporation of a catalytic convertniveau.Vanaf 2008 voorziet het plan gradueel de inbouw van een katalysator in de verschillende salpeer in the various nitric acid producing plants. terzuurproducerende installaties. In 2006, the government and the producers of op caprolactam will identify, on the en basis of current van caprolactam zal in 2006 basis van lopend technologisch economisch Met de producenten technological and economic research, a suitable wayreductieafspraken of consolidatingtereduction agreements. onderzoek gezocht worden naar de gepaste wijze om verankeren.

3. Reducing industrial emissions of fluorinated greenhouse gases The approach fluorinated greenhouse gasesinindethe cooling sector is based on two tracks. On thedeone De aanpak vantogefluoreerde broeikasgassen koelsector volgt twee sporen. Enerzijds moet hand, an improvement in a number of containment measures contribute excessive verbetering van een aantal beheersmaatregelen bijdragen totshould de beperking vanto te restricting hoge lekverliezen leaks of fluorinatedbroeikasgassen greenhouse gases from cooling installations. regulation van gefluoreerde uit koelinstallaties. Daarvoor A komt er on certification for cooling will be introduced by 2006. 2006 Ook for eenthe certificeringsregeling voortechnicians koeltechnische bedrijven tegen Flemish Companies this purpose. also provides for further inspection campaigns and voorziet het The planplan in verdere inspectiecampagnes en een verhoogde recu-an also contribute enhanced levelvan of koelmiddelen the recovery of agents the air conditioning peratiegraad uitcooling de airco’s vanfrom autowrakken tegen 2012. by restricting their systems from car wrecks by 2012. Onpreventie-acties the other hand,voor therede willbeperking be extra Anderzijds starten vanaf 2007 extra process emissions preventative actions restrict the use of van these van het gebruik van from deze 2007, stoffentoen de bevordering desubstances vervangingand to promote replacement alternatieven. by environmentally friendly alternatives. ervan door their milieuvriendelijke Specifieke bronnen van deze F-gasemissies krijgen een aanpak per sector. Zo is een certificerings-

Specific sources voor of these F-gases will be tackled sector. For example, a certification for plicht voorzien onderhoudspersoneel vanper brandbeveiligingsinstallaties in 2006 enobligation van SF6-hoogmaintenance technicians of fireHet protection will be introduced in 2006 for SF6 high voltage spanningsschakelaars in 2007. overleg systems met de kunststoffenindustrie over and reductiemogelijkheden switching gear in 2007. Consultations with the foam industry on reduction possibilities will be continued. blijft voortlopen.

4. Financial contribution with ecology subsidy For actions from the policy measures, the companies involved Voormany veel acties, diearising voortvloeien uit above-mentioned bovenstaande beleidsmaatregelen, kunnen de betrokken oncan apply for een a financial through tegemoetkoming the ecology subsidy, support measure for dernemingen beroep contribution doen op een financiële via dethe ecologiepremie, de steunecologically valuable investments (§ 5.3). The list of(§technologies eligible technologieënlijst for subsidies waswerd maatregel voor ecologisch waardevolle investeringen 5.3). De subsidiabele recently adaptedom in order to reorienttethe ecologyvan subsidy from the least environmentally recent aangepast de ecologiesteun de minst milieuvriendelijke technologieën, oriënteren friendly technologies, the “end-of-pipe” technologies, to preventive technologies which are de ‘end-of-pipe’-technologieën, naar de preventieve technologieën die in termen van milieurende-

71

Industrie Industry

superior in terms environmental results. The subsidies are alsoinvesteringscomponenten focused on the essential ment superieur werd de steun toegespitst op de essentiële dieinzijn.of Ook vestment showing the highest environmental performance. Tobinnen createhet extra added de hoogstecomponents milieuperformantie vertonen. Om een extra meerwaarde te creëren Vlaamse value in the Flemish climate policy, the ecology subsidy wasjaarlijks linked energieverbruik to signing the benchmarking klimaatbeleid, werd voor energie-intensieve bedrijven met een van meer dan agreement for energy intensive companies with tot an het annual energy consumption above 0.5PJ. 0,5 PJ, de ecologiepremie gelinkt aan het toetreden benchmarkconvenant.

5.4.3 Longer-term policy From 2006,zalthe consult onover the ETS review applicable for the period after 2012. Vanaf 2006 deEU EU will overleg voeren de herziening van de VER-richtlijn voor de periode naOn the basis of its experience of this directive, will actively 2012.Vlaanderen zal uitgaandewith van the haarimplementation ervaring met de uitvoering van dezeFlanders richtlijn actief bijdragen contribute to this review. The starting of thepositie Flemish position in the revision this aan deze herziening. Het uitgangspunt van point de Vlaamse binnen de herziening van dezeofrichtdirective is that the economic instrument of emission allowances cankan continue lijn is dat het economische instrument emissierechten verder een bijdrage leveren to aancontribute emisto emission reductions and the energy efficiency improvement. It is important to further siereducties en verhoging van energie-efficiëntie.Van belang is dat gestreeft wordt naar een verdere harmonise within thedeEU. a precondition for preventing a distortion of competition harmonisering binnen EU.This Dit is een voorwaarde voor het vermijden van concurrentieverstoring between companies to improve theefficiëntie. efficiency.Daarom It is also appropriate that emission trading tussen bedrijven en hetand verbeteren van de is het dat systemen ook aangewezen schemes outside the EU get a breakthrough and are integrated the met EU-ETS. van verhandelbare emissierechten buiten de EU meer doorgang vindenwith en ook het ETS-systeem At the level of sustainable industrial estates, the government will focus on the one hand on geïntegreerd worden. the policy of the new Flanders Spatial and richten on the op other hand on zal het Structure beleid zich Plan, enerzijds de beleidsdoelOp het vlakobjectives van duurzame bedrijventerreinen consolidating andvernieuwde securing aRuimtelijk number of impacts ofVlaanderen the projects environmental clusters, stellingen van het Structuurplan en on anderzijds op het consolideren management park management, arevan now an experimental phase. beheer en en structureel and verankeren van een aantalwhich effecten de in projecten rond milieuclusters, parkmanagement die nu nog eerder op experimentele wijze uitgevoerd worden.

72

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

5.4.4 Summary Industry Average emissions in 2008 - 2012 in the absence of climate policy

44,185

(kton CO2-eq)

Folder

Measure

Maximisation of energy efficiency 4.1 Decision on energy planning Realisation of 4.2 benchmarking agreement 4.3 Audit agreement 3.4 Allocation of emission allowances 4.4; 4.5 Reduction of nitrous oxide emissions from the chemical industry Reduction emissions of F-gases Certification obligation for 4.6 firms and technicians involved in maintenance of cooling systems Continuation of inspection 4.7 campaign on F-gases 4.8 Tackling car wrecks Certification of maintenance 4.9 personnel at fire protection systems Certification of maintenance 4.10

personnel for high voltage switching gear

4.11 4.12

Reduction of F gas emissions: approach to foam industry Financial contribution via of the ecology subsidy

Total average reduction potential 2008 - 2012 (kton CO2-eq) Average emissions in 2008 - 2012 with a climate policy (kton CO2-eq)

Average reduction potential 2008 - 2012

Budget of Flemish government 2006 - 2012

(kton CO2-eq)

(€)

Timeline

Pilot

1,217 VEA

945,000 6,876,100

2006 - 2012

VEA,EWI

4,200,000

2006 - 2007

VEA,EWI LNE

2,497

-

2006 - 2012

LNE

936

40,000

2006

LNE

-

157,500

2006 - 2012

LNE

11

-

2006

LNE

Undetermined

-

2006

LNE

Undetermined

-

2007

LNE

94

-

2007

LNE

50,687,117

2006 - 2012

EWI

1,092 12

Covered by other measures 4,806 39,379

The potential also includes reductions aregevolg not the of aspecifieke specific Flemish (EU(EU-verordening Regulation (38 kton CO2-eq) and Hetreduction reductiepotentieel omvat ook reducties die which niet het zijnresult van een Vlaamsemeasure maatregel (38 kton CO2-eq) federal legislation (13 kton CO2-eq). en federale wetgeving (13 kton CO2-eq)) 12 12

73

Sustainable agriculture and Duurzame landbouw enforestry bossen

Our cow eats grass and produces petrol

5.5 Sustainable agriculture and forestry The greenhouse gas emissionsdoor from agricultural sector since 1990, mainly De uitstoot van broeikasgassen dethe landbouwsector is sinds have 1990 fallen gedaald, voornamelijk doorasde adaling result declineDeze in thesector number livestock. In 2004, thisvoor sector for 10% of vanofdethe veestapel. was of in 2004 verantwoordelijk 10%accounted van de Vlaamse broeithe Flemish greenhouse gas emissions. The developments in agriculture mainly depend on the kasgasuitstoot. De ontwikkelingen in de landbouw hangen vooral af van het Europese landbouwbeleid. European agriculture policy. Since the recent meer reforms, this policy more account of the Dit beleid houdt sinds de recente hervormingen rekening met detakes milieu-impact van landbouw environmental impact ofmaatregelen arable andhebben livestock farming. In op addition, several measures have an en veeteelt.Verschillende tevens invloed de koolstofopslag in de landbouwboinfluence on carbon sequestration in agricultural land.een Thisaantal reform provides member dem. De lidstaten en regio’s krijgen door deze hervorming mogelijkheden om eigenstates accenand regions with a number of possibilities to realise sustainable agriculture. In this context, ten te leggen in de realisatie van een duurzame landbouw. Eind 2006 komt er in dit kader een nieuwa new Programming Document for Rural Development (PDPO II) will be presented at the end Programmeringsdocument voor Plattelandsontwikkeling (PDPO II). Het beleidsdomein Landbouw en of 2006.neemt As sethierin out in this document,op the Fisheries department provides supVisserij steunmaatregelen dieAgriculture de uitstoot and van broeikasgassen kunnen verminderen porting measures for thein reduction of the greenhouse gas emissions and for increasing the en de opslag van koolstof de bodem verhogen. carbon sequestration in the soil. The area af in tussen Flanders declined 1990 2000 Door ontbossingen nam het bosareaal inforest Vlaanderen 1990 en 2000.between Omdat het omand relatief as a result of deforestation. Since the remaining forests relatively young they continue to jonge bosbestanden gaat, nemen de overblijvende bossen nogare jaarlijks toenemende hoeveelheden absorb amounts of CO2 every the total sinkincapacity CO2 op.increasing De sinkcapaciteit verminderde echteryear. met However, 24% tot 1 Mton per jaar 2004. In of hetFlemish kader van forests declined by 24% to 1 Mton per year in 2004. In the context of the Flanders Spatial het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV) besliste de overheid om tegen 2007 te zorgen voor Structure Planvan(RSV), the decidedoftobosuitensure de afbakening 10.000 hagovernment bijkomend bosgebied that by 2007, anHierin additional 10,000 hectares of forest or breidingsgebied. is plaats voor ecologisch verantwoorde The decline in the number of areas for forest expansion would be defined. This allows bosuitbreiding. Door de steunmaatregelen van Europa kan ookfor sound forestvan area. livestock had the additional effect tijdelijkeecological bebossing expansion plaatsvindenofinthe gebieden deBecause agrarischeof the European subsidies, temporary forests can be planted that greenhouse gas emissions structuur. in areas planned for agricultural use. from Flemish agriculture fell

74

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

5.5.1 Objectives and indicators de landbouwsector uitstootvermindering van 978ofkton in vergelijking In 2010 2010,realiseert the agricultural sector will een realise an emission reduction 978CO kton -eq com2-eqCO 2 met hettoscenario zonderwithout klimaatbeleid. Hierbij is geen gehouden metaccount zijn bijdrage in de pared the scenario a climate policy. Thisrekening does not take into its contribuhernieuwbare energieproductie (zie hiervoor §5.3). DezeThis vermindering voor een tion to renewable energy production (see§5.1 § 5.1enand § 5.3). reductionisresults togroot a large 13 13 deel hetfrom resultaat van een van de veestapel ten opzichte vantohet . Een extent a decline in daling the number of livestock compared thereferentiescenario reference scenario .aantal A specifiekeofmaatregelen kan de sector helpen deze to doelstellingen halen: number specific measures can help theom sector achieve thistetarget: 1. een verhoging van het aandeel aardgas en andere duurzamere energiebronnen in het ener1. an increase in glastuinbouw the share of natural and other more sustainable energy sources giegebruik van de tot 50%gas in 2010 en 75% tegen 2013;

in the energy used by greenhouse horticulture up to 50% in 2010 and 75% by 2013:

2. een vermindering van de uitstoot door de toepassing van energiebesparende technieken in 2. the application of energy saving technologies in greenhouse horticulture; de glastuinbouw;

3. the application of 112 MWe of combined heat and power using gas and diesel engines in a BAU policy up to 185 MWe in the case of a proactive policy, in green gen via gas- en dieselmotoren in de glastuinbouw in 2012 als bijdrage aan de Vlaamse WKKhouse horticulture in 2012 as a contribution to the Flemish combined heat and doelstelling (opgenomen onder § 5.3); power target (included in §5.3); 14 4. de productie van 18 of kton 107 kton en 25 kton biodiesel op 4. the production 18pure ktonplantenolie, pure vegetable oil,bio-ethanol 107 kton bio-ethanol and 25 kton basis van Vlaamse in 2010 als bijdrage aaninde2010 inmengingsdoelstelling 14 biodiesel onenergieteelten the basis of Flemish energy crops as a contributionvoor to the biobrandstoffen (opgenomen onder § 5.1); biofuel target (included in § 5.1); 5. Door groene WKK-installaties de landbouwsector een bijdrage van 208 GWhe 5. thedeagricultural sector makeslevert a contribution of 208 GWhe and more than double en meer dan het dubbele aan warmte in green 2008. Een groot deel hiervan zijn biogasinstallaties. in terms of heat in 2008 through combined heat and power plants. A large Hiermee levert de sector een bijdrage aan de realisatie van de voor to Vlaamse doelstelling proportion of this concerns biogas plants. In this way the sector contributes energie (opgenomen onder § 5.3); energy (§ 5.3); hernieuwbare meeting the Flemish target for renewable 6. afstemming tuning thevan new to the targets. 6. de hetmanure nieuwe policy mestbeleid opKyoto de Kyoto-doelstellingen; 3. de inzet van 112 MWe bij een BAU tot 185 MWe bij een pro-actief beleid aan WKK-vermo-

De land- en bosbouwsector zal:

The agricultural and forestry sector will:

7. tegen 2007 10.000 ha ecologisch verantwoorde bosuitbreiding realiseren, aangevuld met 7. realise by 2007 10,000 hectares of ecologically sound expansion of the forest area, tijdelijke bebossing in de agrarische structuur;

supplemented with temporary afforestation in areas designated for agriculture;

8. 100 ha korte omloophout aanplanten tegen 2010timber als bijdrage aan de realisatie van de 8. plant by 2010 100 hectares of fast-growing as a contribution to achieving

Vlaamse hernieuwbare energiedoelstelling. Dit komt overeen to met 5 GWheand en 11 11 GWhw GWhw the Flemish renewable energy target.This corresponds 5 GWhe (opgenomen § 5.3). (includedonder in § 5.3).

13 This scenario is based on the Flemish share in the estimated evolution of the Belgian livestock herd according to the EU CAPRI projections up Dit scenario is het Vlaams aandeel in de ingeschatte evolutie van de Belgische veestapel volgens de CAPRI-projecties tot 2030 van de EU. De to 2030. Inin2005, livestock was lower than these projections. In addition, projected emissions fromvan livestock took into account veestapel 2005the ligtnumber lager danofdeze projecties.Verder werd rekening gehouden met eenthe verdere natuurlijke afname de melkveestapel. a continued natural decline in the number of dairy cattle. 14 14 Dit komt respectievelijk overeen met 17 (PPO), kton (PPO), 75 (bio-ethanol) kton (bio-ethanol) 29 kton (biodiesel) (PPO) voor de gehelechain. 2-vermijding This corresponds respectively to 17kton 75 kton and 29enkton (bio-diesel) CO2CO avoidance for the whole production productieketen. Deze productie vult for hiermee 14% van2 reduction de CO2-reductie via de inmengingsdoelstelling (§5.1). In this way this production accounts 14% of theinCO of the biofuel target (§ 5.1). 13

75

Sustainable agriculture and Duurzame landbouw enforestry bossen

Indicator

2004

CO2-eq emissions (kton CO2-eq)

9,190

Share of natural gas and other more sustainable sources of energy in the energy used in greenhouse horticulture

28

Combined heat and power capacity (MWe) installed in greenhouse horticulture

72.8

Green combined heat and power capacity installed in agriculture (MWe)

0.43

Energy consumption in greenhouse horticulture (PJ)

18.5

Production of pure vegetable oil (Kton)

0

Production of bio-ethanol (Kton)

0

Production of biodiesel (Kton)

0

Number of hectares of fast-growing timber

0

5.5.2 Measures 1. Promoting CO2- savings in greenhouse horticulture Research look into theofpossibilities making the switch natural gas more financially Onderzoekwill moet uitwijzen het mogelijkfor is de overschakeling opto aardgas financieel aantrekkelijker attractive. One possibility is to draw up a specific regulation with the grid managers to extend te maken. Een mogelijkheid de uitwerking van een specifieke regeling met de netbeheerders voor the gas network for greenhouse horticulture. In addition, the government can provide financial uitbreiding van het gasnet voor de glastuinbouw.Verder kan de overheid financiële middelen voorzien resources and uitwerken develop incentives for price tussen agreements between of greenhouse hortien stimulansen voor prijsafspraken groeperingen vangroups glastuinbouwers en leveranculturalists and suppliers. The of the federal contribution, the supplement ciers. Ook de afschaffing van de abolition federale bijdrage, de toeslag voor beschermde klanten, enfor deprotectafschafed clients and abolishing the energy contribution for consumption of less than 977 MWh are fing van de energiebijdrage op een verbruik van minder dan 977 MWh, zijn mogelijke maatregelen. also of natural gas, the use energiebronnen of other more environmentally Naastpossible aardgas measures. zal ook hetBesides gebruik the van use andere milieuvriendelijkere (hernieuwbare friendly energy van sources will alsoenbe stimulated (renewable energy, the use of residual heat and energie, gebruik restwarmte rest-CO , …) gestimuleerd worden. 2 residual CO , etc.). 2 Het beleid maakt werk van een regeling voor WKK-installaties die voor 2002 in werking waren en van steunmaatregelen die de investerings-/exploitatiekost van dergelijke installaties verlagen. Daar-

The a regulation for combined heat and energy plants which naastgovernment komt er een prepares verrekening van een aantal extra WKK-certificaten bij het gebruik van were CO2 voor operating before 2002 and subsidies which reduce the investment/exploitation costs these de bemesting van de planten. Bij verrekening van de CO2-uitstoot wordt rekening gehoudenofmet het plants. Extra combined heat and power certificates will be attributed to the use of CO for 2 stijgende aantal WKK-installaties en dus ook het energieverbruik. fertilising the plants. In calculating the CO2 emissions the increasing number of combined heat Voor bovenstaande maatregelen (aardgasaansluiting,WKK, hernieuwbare energie, gebruik restwarmte and power plants and therefore also the energy consumption is taken into account. en CO2) komt er een onderzoek naar mogelijke samenwerkingsvormen tussen glastuinbouwbedrijThere will be a study into possible forms of cooperation amongst greenhouse horticulturalists ven onderling en met andere bedrijven (clusters, glastuinbouwbedrijvenzoners, …). Het doel hiervan and with other companies (clusters, zones for greenhouse horticulture, etc.) for the aboveis de creatie van schaalvoordelen. mentioned measures (connecting to natural gas, combined heat and power, renewable energy, Investeringen in energiebesparende maatregelen met een meer omvangrijke investeringskost (enerthe use of residual heat and CO2). The aim is to create advantages of scale.

gieschermen, dubbel glas, rookgascondensatie, warmteopslag/WKK, vernieuwing van oude glasopstanden, …) of een lagere kostprijs (optimale isolatie en ventilatie, afstelling brander, …) krijgen nieuwe There will be new incentives for investments in energy saving measures with more substantial stimulansen. De economisch noodzakelijke schaalvergroting in de glastuinbouw brengt met zich mee investment costs (energy screens, double-glazing, condensation of flue gases, heat storage/comdat deze sector de kosten voor energiebesparende maatregelen en technologie slechts op langere bined heat and power, renewing old glass, etc.), or with lower costs (optimum insulation and termijn kan terugverdienen. Daarom moet de overheid de verschillende steunregimes (Vlaams Inventilation, adjustment of heating installation, etc.). The economically necessary scaling-up in vesteringsfonds (VLIF), REG-openbare dienstverplichtingen netbeheerders, ecologiepremie en fiscale greenhouse horticulture implies that this sector faces long pay-back terms for energy saving aftrekbaarheid) beter op elkaar afstemmen en promoten. Er moet een uitbreiding komen van de lijst

measures and technology. Therefore the government must better coordinate and promote the

76

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

different subsidy regimes (Vlaams Landbouwinvesteringsfonds RUEondersteuning, public serviceconform obligavan energiebesparende maatregelen, die in aanmerking komen voor(VLIF), financiële tions on grid managers, subsidy and tax deductions). The list of energy saving measures de introductie van nieuweecology praktisch toepasbare technologie op de markt. which are eligible for financial support needs to be supplemented withinzicht new practically appliin de kostprijs Een enquête georganiseerd in 2006 kan als basis gebruikt worden om een cable van detechnology uitbreiding on van the het market. aardgasnet te krijgen. In 2007 zijn de A survey organised in 2006 beenquête used for estimating the resultaten hiervan bekend. Uitcan deze moet ook blijken Greenhouse horticulture will cost price of expanding themaatregelen gas network. The results this hoeveel energiebesparende al gedaan zijn enofwelke make further contributions survey will become available 2007.om Thisverdere surveyenergiebeshould also maatregelen de sector nog kaninnemen to CO2 reductions indicate many energy saving measures have already been sparingenhow te realiseren. taken and what measures the sector still can take to achieve Er komt een kenniscentrum rond energiegebruik met twee further energy savings. belangrijke pijlers. Een eerste pijler legt zich vooral toe op adviesverlening door een energieconsulent There will be a knowledge centre on energy use with two important pillars. The first concen(§5.7) over rationeel energiegebruik en nieuwe energietechnologie in de ruime zin (technisch, admitrates particularly on providing advice on rational energy use and new energy technology in a nistratief). Een tweede pijler heeft de functie van ‘technology watch’ en volgt de technologiemarkt op. broad sense (technical, administrative) with the help of an energy consultant (§ 5.7). The second Hij zoekt naar praktisch toepasbare technologie, die bovendien technisch en economisch haalbaar is serves as a “technology watch” and observes the technology market. It looks for practically en bestemd voor de land- en tuinbouwsector. applicable technology which is also technically and economically feasible and geared to the In de glastuinbouw komt er op Vlaamse schaalgrootte een technologisch proefproject van de gesloten agricultural and horticultural sector. serre. Een gelijkaardig Nederlands project realiseerde een besparing van 36% aan fossiele energie. There will be a technological pilot project on sealed greenhouses on a Flemish scale. A comHet compenseerde dit door het gebruik van gecapteerde zonne-energie (40% hernieuwbare energieparable Dutch project achieved fossil energy savings of 36%. This was compensated by the use productie). Het proefproject moet de Vlaamse glastuinbouwer vertrouwd maken met de energie- en of solar energy (40% renewable energy production). The pilot project must familiarise Flemish teelttechnische aspecten van deze technologie. greenhouse horticulturalists with the energy and cultivation aspects of this technology.

2. Encouraging the production of renewable energy and biofuels Specific willhet begebruik provided the production and er use of biofuels. These can vary Voor de subsidies productie en vanfor biobrandstoffen komen specifieke steunmaatregelen. Die from anvariëren investment subsidy for purchasing a press or for of the engine to subsikunnen van investeringssteun bij aankoop van een persconversion of bij de ombouw van de motor, tot dies cultivation of energy crops viaagro-milieumaatregel. an agro-environmental measure. Ministesteunfor bij sustainable duurzame teelt van energiegewassen via een Ministeriële besluiten rial decisions will have to transpose thevan European rules foromzetten. growing energy crops. moeten de Europese regels voor de teelt energiegewassen The government will develop a centre of expertise for fresh woody biomass. This centre will De overheid zal een expertisecentrum uitbouwen voor houtige verse biomassa. Dit centrum zal techprovide technical support to growers. nische ondersteuning geven aan de telers. The legislation and the licensing procedures will be adapted for the production of biogas and Er komt een aanpassing van de wetgeving en vergunningsprocedures voor de productie van biogas en the cultivation of woody energy crops. As a result, the installation of biogas plants in agriculde teelt van houtige energieteelten. Hierdoor zal de inplanting van biogasinstallaties in landbouwgetural areas will lead to fewer problems and woody energy crops grown on agricultural land bied minder problemen geven en houtige energieteelten op landbouwgrond kunnen gerooid worden. can be harvested. Binnen het bio-energieplatform is er een werkgroep landbouw, energieteelten en biobrandstoffen The working group for agriculture, energy crops and biofuels from the bio energy platform voor de uitwisseling van kennis en voor de opsporing en oplossing van knelpunten. exchanges knowledge and identifies and resolves problems. Er komt onderzoek naarinto nieuwe proThere willverder be further research newtechnologieën technologiesvoor for the ductie, omzetting en gebruik van of hernieuwbare en new naar production, conversion and use renewable brandstoffen fuels and into nieuwe afzetmogelijkheden. Agriculture is marketing possibilities.

an important supplier of biomass for renewable energy

77

Duurzame landbouw enforestry bossen Sustainable agriculture and

3.Tuning manure policy Animal manure an important source methane andals nitrous oxide. The manure can Dierlijke mest isis een belangrijke bron of vanboth zowel methaan lachgas. Daarom kan ookpolicy het mestbeleid therefore play ainrole limiting greenhouse gas emissions in the sector.A new manure een rol spelen de in beperking van de broeikasgasemissies vanagricultural de landbouwsector. Begin 2007 policy treed will force at the beginning of 2007. provisions ondemanure application standards, numbers of eenenter nieuwinto mestbeleid in werking.Vooral deThe bepalingen over bemestingsnormen, de dierenaantallen animals and obligations with regard to processing manure particularly important for the climate en verplichtingen tot mestverwerking zijn belangrijk voorare het klimaatbeleid. De melkveestapel zalpolicy. op The number of dairy cattle will continue to decline naturally, as considered in the EU projections. een natuurlijke wijze verder afnemen, zoals in de EU-prognoses is opgenomen.

4. Afforestation Forests storebelangrijke significant amounts of CO .The Flemish forestry policy has sufficient instruments at Bossen slaan hoeveelheden CO 2 2 op. Het Vlaamse bosbeleid werkte voldoende instrumenits to voorziene meet the anticipated targets forestry expansion and thevan plantation temporary tendisposal uit om de doelstellingen voorfor bosuitbreiding en de aanplant tijdelijkeofbossen op forests on agricultural land. landbouwgrond te realiseren. The Kyoto accounting takes changes in the forestmet area the period 2008-2012 and itsinimDe Kyoto-boekhoudingsystem moet verplicht rekening houden deinveranderingen in het bosareaal de pact on greenhouse gasenemissions account. In 2004, the (compensating) afforestation periode 2008 tot 2012 de impactinto daarvan op de broeikasgasuitstoot. In 2004 bedroeg deamounted (compento 260 hectares. At the time there was licensed deforestation of 181van hectares. Based on the serende) bebossing 260 same ha. Daartegenover stond een vergunde ontbossing 181 ha.Aangezien CO2 2004 figures for afforestation and deforestation, the changes in the forest area in Flanders between meteen vrijkomt bij ontbossing maar slechts traag opslaat in de bodem zullen, uitgaande van de cijfers 2008 and 2012 will be a source of 38kton -eq pertussen year since is immediately released the 2 2 voor 2004, de veranderingen in het VlaamseCO bosareaal 2008 CO en 2012 een bron zijn van 38 in kton case of deforestation, but is only slowly sequestered in the case of afforestation. CO2-eq per jaar.

Box 7. The use of biological ‘sinks’ Article 3.4van of the Protocolbiedt provides parties with the possibility of using agriculArtikel 3.4 het Kyoto Kyoto-protocol partijen de mogelijkheid om landbeheersactiviteiten tural management which te sequester in ecosystems, for die koolstof opslaan activities in ecosystemen, om de Kyotodoelstelling te meeting realiseren.the Het gebruikencarbon Kyoto target. The UNFCCC expects decision by the of 2006. Once this UNFCCC verwacht deze beslissing tegenthis eind 2006. Eens dezeend beslissing genomen, geldtdecize niet sion has been taken, it not only applies for the first commitment period but also for the alleen voor de eerste verbintenissenperiode, maar ook voor de daarop volgende periodes (“Eens following commitment periods (“Once a Kyoto always a Kyoto area”). If a party Kyoto-land, altijd Kyoto-land”). Indien een partij kiestarea, om bosof landbeheersactiviteiten te elects forestry or agricultural management activities, it is bound by specific reporting gebruiken is ze gebonden aan specifieke rapporteringsvereisten. De Marrakesh-akkoorden en de requirements. Marrakesh Accords andUse the Change Good Practice Guidelines Land Use, Good Practice The Guidelines for Land Use, Land and Forestry werktenfor deze vereisten Land Use Change and Forestry specify these requirements. uit. Following a thorough analysis,besloot Belgium therefore also Flanders) to use België (en dus ook Vlaanderen) na (and een grondige analyse om tijdens decided de eerstenot verbintenisgrassland arablevan land management to achieve targets senperiodemanagement geen gebruik nor te maken grasen akkerlandbeheer voorthe de Kyoto realisatie van deduring Kyotothe first period of obligation. doelstellingen. Furthermore, Belgium and Flanders will not use the potential contribution of forest Verder zullen België en Vlaanderen geen gebruik maken van de bijdrage die bosbeheer kan bieden. management. According to the Marrakesh Accords, Belgium can account for a maximum Volgens de Marrakesh-akkoorden kan België maximaal 110 kton CO2-opslag via bosbeheer per of 110 kton CO2 sequestration by means of forest management per year. On the other jaar in rekening brengen. Hiertegenover staan echter omvangrijke inventaris- en rapporteringshand, however, there are significant inventory and reporting obligations. The Kyoto acverplichtingen. De Kyoto-boekhouding moet echter verplicht rekening houden met de verandecounting system takes the changes in the forest area and its impact on greenhouse gas ringen in het bosareaal en de impact daarvan op de broeikasgasuitstoot. emissions into account. Deze beslissingen hebben alleen op de opname van het effect in de Kyoto-boekhouThese decisions only relate tobetrekking including the impact in the Kyoto accounting. They have ding. Ze hebben dus geen impact op het beleid voor duurzaam bodemen bosbeheer. therefore no impact on the policy for sustainable soil and forestry management.

78

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

5.5.3 Consultation with other policy levels Pure plantenolie vegetable oil is entirely exemptvrijstelling from excise duties, while biodiesel, bio-ethanol geniet een volledige van accijnzen, terwijl biodiesel, bio-ethanoland/or en/of biobio-ETBE, receive reduction in excise There willvoor be standards and ETBE genieten van aeen accijnsverlaging. Er duties. komt een norm bio-ethanolfor en bio-ethanol pure plantenolie.Voor pure vegetable oil. There is already a European standard for biodiesel. A cabinet working biodiesel bestaat er nu al een Europese norm. Een kabinetswerkgroep met vertegenwoordigersgroup van further elaborates these regulations withdeze representatives from the de gewesten en de federale regering werkt regelgeving verder uit. other Belgian regions and the government. plantenolie is alleen toegestaan voor eigen gebruik op een landbouwbedrijf, voor levering aan de Purefederal Pure vegetable oil can only be usedofbyvoor agricultural businesses oraan candebeeindgebruiker. delivered to the regewestelijke vervoersmaatschappijen rechtstreekse levering gional transport companies and directly to the end user. Tot slot zal de Vlaamse overheid met de federale overheid een overleg starten om de overschakeFinally, the Flemish government will start consultations with the federal government to make ling naar aardgas en de fiscale aftrekbaarheid van energiebesparende investeringen aantrekkelijker te the switch to natural gas and the tax deductions for energy saving investments more attractive. maken.

5.5.4 Longer-term policy Agriculture cankan cope with limited increases in temperature (+3°C). In thezou long De landbouwininFlanders beperkte temperatuurstijgingen (+ 3°C) aan. De Vlaanderen opwarming term, global warming would have a number of advantages from the technical agricultural landbouwtechnisch op termijn een aantal voordelen bieden, terwijl combinaties van hogere tempepoint view, while combinations of higher temperatures and water and larger watertekort raturenofen of grotere concentraties van neerslag op korte tijd shortages voor veel schade kunnen concentrations of precipitation in short periods could do a great deal of damage. zorgen. On other van hand, in the CO2 concentrations could under cultivation Een the verhoging de an COincrease optimale teeltcondities danoptimal weer leiden tot een 2-concentraties kan onder conditions lead to a physical increase in agricultural production. fysieke verhoging van de landbouwproductie. However, because of the increase in extreme weather conditions, agriculture will entail more Door de toename van extreme weersomstandigheden wordt de landbouw in de toekomst echter risks in the future. Cultivators are faced with the challenge of creating varieties performing risicovoller.Veredelaars staan voor de uitdaging om variëteiten te creëren die optimaal presteren in well in the changing climate. However, this will obviously not be able to prevent increasingly het veranderende klimaat. Maar dat zal allicht niet kunnen voorkomen dat de opbrengsten van akfluctuating yields from arable crops. The socio-economic production situation will remain kerbouwteelten steeds sterker gaan schommelen. De socio-economische productieomstandigheden the determining factor for the choice of crops in the expected climate change scenario. The blijven bij de verwachte klimaatveranderingen echter bepalend voor de teeltkeuze. Het beleid zal met government will have to take these changes more into account, in the first place by stimulatdeze veranderingen meer moeten rekening houden door in de eerste plaats onderzoek te stimuleren ing research into the effects on the sector, into modified cultivation systems and into risks naar de effecten op de sector, naar aangepaste teeltsystemen en naar risicoverlagende maatregelen en reducing measures, and will then have to issue adapted measures. vervolgens toegepaste maatregelen uit te vaardigen. The forestry policy will have a positive impact in the longer term. Although the sequestration Het bosbeleid zal vooral een positieve impact hebben op de langere termijn. Hoewel de opslag door by the additional forests will be limited during the Kyoto Protocol period, they will continue de bijkomende bossen tijdens de Kyoto-periode beperkt is, zullen deze nog voor vele jaren nadien to sequester CO2 for many years. CO2 blijven opslaan.

79

Duurzame landbouw enforestry bossen Sustainable agriculture and

5.5.5 Samenvatting Sustainable agriculture and forestry Average emissions in 2008 - 2012 in the absence of climate policy

9,535

(kton CO2-eq)

Folder

Measure

CO2-savings in greenhouse horticulture Switch to natural gas 5.1; 5.5 and other sustainable energy sources (process survey) Subsidies 5.2; (VLIF, also for renewable 5.6; 5.7 energy) knowledge centre 5.3 * energy consultant * technology watch Demonstration project 5.4 with sealed greenhouse Production of renewable energy and biofuels 5.5; 5.6 Implementation, coordination of actions 5,6; 5.7 Agro-environmental measure 5,6; 5.7 Demonstration projects 5.8

Tuning manure policy, emissions from livestock

Average reduction potential 2008 - 2012

Budget of Flemish Government 2006 - 2012

(kton CO2-eq)

(€)

-189

Timeline

Pilot

60,000

2006 -2012

LV,VEA

84,000,000

2006 - 2012

LV

2006 - 2007

LV,VEA

1,000,00016

2007

LV,VEA

246,600 2,000,00017 1,050,000

2006 - 2012 2008 - 2012 2007 - 2012

LV LV LV

2007

LV,VLM

15

Zie § 5.1

1,176

ANB, LNE

Realisation afforestation Total average reduction potential 2008 - 2012 (Kton CO2- eq) Average emission in 2008 - 2012 with a climate policy (Kton CO2-eq)

978 8, 557

15Additional

CHP installations a general in energy but higher emissions in landbouwsector the farm sector. neemt hierdoor echter toe. Bijkomende WKK installatiesmean realiseren een reduction globale energiebesparing. De uitstoot in de

15

16 16

This thevoorlopig provisional estimateextra-kost of the extra per ha ofserre. enclosed greenhouse. Dit is de geraamde percost ha gesloten

17 17

Dit is een voorlopigestimate geraamde op basis van van 200 euro per voorha2000 ha during per jaarthe tijdens de periode 2008 - 2012, This a provisional of kost the cost based onsteun aid Euro per ha, forha, 2000 a year 2008-2012 period.

80

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

Winged wind-powered energy

5.6 Research and innovation Meeting the van Kyoto target is only the first stepeen in combating climate change. In the long term, De realisatie de Kyoto-doelstellingen is maar eerste stap in de strijd tegen klimaatverandemore ambitious reduction targets arereductiedoelstellingen needed. Unfortunately, the technologies for this are ring. Op lange termijn zijn ambitieuzere nodig. Helaas zijn de technologieën not yet market-ready in many cases or do not even exist. hiervoor vaak nog niet marktrijp of bestaan nog niet. The Flemish onderzoeksresearch and policy plays a role meetHet Vlaamse eninnovation innovatiebeleid speelt zowel op in korte als Research and innovation ing the climate targets, both in the short and the long term. The op lange termijn een rol in de realisatie van de klimaatdoelstellingen. De play an important role Flemish spends yearly approximately 21euro million Vlaamse government overheid besteedt jaarlijks ongeveer 21 miljoen aan euros de in climate policy on supporting research in the energy field (0.015% of the ondersteuning van het onderzoek in het energiedomein (0,015%GDP). van in the longer term This support targeted towards research institutes, support prohet BBP). Dezeissteun gaat naar onderzoeksinstellingen, naar steunprogrammes for industrial projectsenand fundamental research. bedrijfsprojecten basisonderzoek. gramma’s voor The Flemish government also wants to devote attention to reDe Vlaamse overheid wil ook aandacht schenken aan beleidsondersteunend onderzoek. Dat moet het search in support of its policies. This is intended for concrete implementation of the climate klimaatbeleid op het terrein concrete vorm te geven. Specifieke maatregelen op dit vlak worden bepolicy. Specific measures at this level are considered under each of the subjects concerned schreven onder elk van de betrokken thema’s en worden dus in dit hoofdstuk verder niet behandeld. and will therefore not be dealt with in this chapter.

5.6.1 Objectives The relevantdoelstellingen objectives with to innovation and forvoor thehet climate policy inopthe De relevante metregard betrekking tot innovatie enresearch onderzoek klimaatbeleid short and long term are: korte en lange termijn zijn: 1. een bijdrage leveren aan de verbetering van bestaande systemen voor energie-efficiëntie, het 1. to contribute to improving the existing systems for energy efficiency, rational rationeel energiegebruik, de hernieuwbare energie-technologieën en de klassieke energieenergy use, renewable energy technologies and the traditional production of energy; productie;

2. to stimulate and support the transition towards more sustainable production and

2. een stimulerende en ondersteunende rol spelen in het transitieproces naar duurzamere proconsumption in general, and to sustainable energy systems in particular. ductie en consumptie in het algemeen en naar duurzame energiesystemen in het bijzonder.

81

Research and Onderzoek eninnovation innovatie

5.6.2 Measures 1.Improving the information flow and networking for innovative energy technologies by means of: of de thehuidige current network instruments the actors involved in the • an eenevaluation evaluatie van netwerkinstrumenten met with de betrokken actoren binnen de Innovation Group of the Climate Conference (2006); Werkgroep Working Innovatie van de Klimaatconferentie (2006); concreteuitwerking drafting of to improve the transfer of knowledge and coop• the de concrete vanproposals de voorstellen om de kennisoverdracht en samenwerking in het eration in the research and innovation domain (2006). domein te verbeteren (2006).

2. Drawing up a strategic research memorandum on energy technologies for Flanders The steeringhiervoor group ofkomt the van Environmental and Technology Innovation Platform Het initiatief de stuurgroep vanEnergy het Milieuen Energietechnologie-Inno(MIP) will initiate this. recommendations this strategic research memorandum vatie Platform (MIP). DeThe aanbevelingen voor deze for strategische onderzoeksnota komen zowel come both from the feedback group and from the working groups in the MIP. This vanuit de klankbordgroep als vanuit de werkgroepen binnen het MIP. Dat bestaat uit Vlaamse consists Flemish experts in energy The memoexperts inofhet energiedomein. Dethe nota legt defield. opportuniteiten, randum determines the opportunities, priority issues and de prioritaire thema’s en mogelijke acties vast. Hierbij is een Cooperation between possible actions. This involvesaanpak an approach beleidsdomeinoverschrijdende en nauwacross overlegthe metpolicy different actors fields and close consultation with the private actors conde betrokken privé-actoren (industrie, markt en maatschappij) is an essential condition cerned voorzien.(industry, the market and society). for innovation The definitivenota memorandum will opt for technologies which De definitieve kiest voor doorbraaktechnologieën. Hierin lead toeen a breakthrough. following aspects play a role spelen rol: de klimaat-The en energiedoelstellingen op lange in this: long-term climate andmassa energy targets, the present critical research mass, the termijn, de aanwezige kritische vanuit het oogpunt van het onderzoek, de absorptiecaabsorption capacity of en industry and the international research context in 2006. paciteit van de de internationale onderzoekscontext in 2006. industrie

3. Development of a cooperative venture across the policy fields for innovative technological research in the energy and environmental field by: drafting the content of the agenda by door the MIP steering group ondethe basis the de opstelling van de inhoudelijke agenda de stuurgroep MIP aan hand vanofaanbeverecommendations of the feedback group the MIP,tewith issues which be een given lingen uit de klankbordgroep van het MIP metofprioritair behandelen thema’smust en met priority and with a proposal for concrete organisation. voorstel voor concrete organisatie.

4. Identifying the barriers to innovation in the environmental and energy policy, and proposing measures At the2006 beginning a study on innovativevanuit government contractBegin startteof het2006, IWTthe eenIWT studiestarted rond innovatief aanbesteden de overheid voor ing out for environmental and energy technology. A working group prepares by 2007 milieu- en energietechnologie. Een werkgroep bereidt nu, tegen 2007, een handleiding voor a manual on innovative contracting out. This working group consists ofvan representatives over innovatief aanbesteden. In die werkgroep zitten vertegenwoordigers alle betrokken of all the administrations and government institutes concerned. administraties en overheidsinstellingen. A study started at the beginning of 2006 identifies the barriers to innovation and exOm de hinderpalen voor innovatie in kaart te brengen en na te gaan van welke beleidsinstruamines which policy instruments could provide more incentives for environmental inmenten meer milieu-innovatiestimulansen kunnen uitgaan, startte begin 2006 een beleidsnovation. There will be an environmental innovation conference in the autumn of 2006, voorbereidende studie. In het najaar van 2006 komt er een Milieu-Innovatieconferentie om de to present the necessary elements from practice for further policy development. nodige elementen uit de praktijk aan te brengen voor de verdere beleidsontwikkeling.

82

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

5.Increasing critical R&D mass (Research and development) and the interaction between research and industry by: operationalisation the MIP, competence pool on milieu the environment and en• the MIP, eena competentiepool rond en energietechnologieën. de operationalisering vanofhet ergy technologies. In this competence pool, innovation actors are brought together Binnen deze competentiepool worden innovatie-actoren samengebracht en aangezet tot and encouraged tozwaartepuntvorming cooperate to create points van in the field ofenenvironmental samenwerking voor opfocal het domein de milieuenergietechnoand energy technologies. steering group of thedeze MIP competetentiepool supervises and directs this De stuurgroep van The het MIP begeleidt en stuurt aan. Deze logieën. competence pool.zowel This steering groupalsconsists of both government andonderzoeksinsectoral orstuurgroep bestaat uit overheidssectororganisaties, aangevuld met ganisations, with research institutes universities. Thehet government stellingen en supplemented universiteiten. De stimulerende rol van de and overheid bestaat erin instrument stimulates by making the competence pool instrument available, in which it deliber‘competentiepool’ ter beschikking te stellen, waarbij ze bewust kiest voor een vraaggedreven ately opts for a demand-oriented bottom-up approach. ‘bottom-up’ benadering.

6.Improving the information flow on the possibility of Flanders’ participation in the 7th EU Framework Programme In the 7FP (2007-2013) therekomt will een be aaparte separate research activity on energie energy met aiming Binnen het 7KP (2007 - 2013) onderzoeksactiviteit rond als at aobjectief transition from thevan present fossilop fuel basedbrandstoffen energy system to aenergiesysteem more sustainable de transitie het huidige, fossiele gerichte naar energy system.energiesysteem. Besides attention foraandacht increasing efficiency, development of a een duurzamer voorenergy de verhoging van the de energie-efficiëntie, Naast portfolio of different energy sources and energy carriers is an important objective.een is de ontwikkeling van een portfolio van verschillende energiebronnen en energiedragers In the autumn of 2005 the Flemish government optimised the functioning of the Flembelangrijke doelstelling. ish Contactoverheid Centre optimaliseerde for the Framework From the start 7FP the adminDe Vlaamse in het Programme. najaar van 2005 de werking vanofhet Vlaams Conistration for Economy, Science and Innovation will be responsible for monitoring tactpunt Kaderprogramma. Het beleidsdomein Economie,Wetenschap en Innovatie krijgtall vanaf the programme committees. The IWT Flanders will be charged with the dissemination de start van 7KP de verantwoordelijkheid over de opvolging van alle programmacomités. Het of information and will bevoor responsible for ensuring direct contact the Flemish IWT-Vlaanderen zal instaan de informatieverspreiding en de directewith contacten met de clients (the so-called NCP function, National Contact Points). This also provides Vlaamse klanten (de zogenaamde NCP-werking, National Contact Points). Hierbij is ook for de the involvement of external experts. inschakeling van externe deskundigen uit het werkveld voorzien. Flemish researchers will be given more opportunities through the support of sucVlaamse onderzoekers krijgen meer kansen door de ondersteuning van succesvolle KMO’s en cessful SMEs and the funding of the preparatory costs of universities and institutes of de financiering van de voorbereidende kosten van universiteiten en hogescholen. Er komt ook higher education. There will also be a three-monthly report on the Flemish participaeen driemaandelijks rapport over de Vlaamse deelname aan het 7KP. tion in the 7FP.

83

Research and Onderzoek eninnovation innovatie

5.6.3 Summary Research and innovation Folder

Measure

Timeline

Budget of Flemish government 2006 - 2012

Pilot

(€)18

Improving the information flow and networking Strategic research memorandum on energy technologies

2006

EWI

2006

IWT

2006 - 2012

IWT

-

2007

IWT

89,340

2006

LNE

Included in the contribution of Flanders to 7FP

2007 - 2013

IWT, EWI

Included in MIP budget (3.5 million € for energy subjects )

6.1

18 18 The

Cooperative venture across policy fields Drawing up a manual on innovative contracting out by the Flemish government Identifying the obstacles to innovation in the environmental policy by means of an Environmental Innovation conference Improving the information flow on the possibility for Flanders to participate in the 7FP

Included in MIP budget

authorities of Flanders earmark roughly 0.015% of their year for energy research activities,inor annual sum of Euro 21 million. De Vlaamse overheid besteedt jaarlijks ongeveer 0,015% vanGDP haar every BBP aan ondersteuning van onderzoek hetanenergiedomein. Dit komt The budgets specified in this table are covered by this Euro 21 million.’ overeen met een jaarlijks bedrag van 21 miljoen euro. De gespecificeerde budgetten in deze tabel vallen onder deze 21 miljoen euro.

84

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

The birds dry my clothes in the air

5.7 Raising awareness means prevention Climate change cankan only be effectively addressed if all actors society are aware of the Klimaatverandering alleen effectief aangepakt worden als alle in maatschappelijke actoren zichclibemate problem. acceptance of and expensive measuresofdepends largely onhangt this wust zijn van hetSocial klimaatprobleem. Derestrictive sociale aanvaarding van beperkende dure maatregelen awareness. in belangrijke mate samen met deze bewustwording. Instruments regulations the transfer of information, self-regulation (§ 5.10) regulering such zoals as informatieoverdracht, Instrumentenfor vansocial sociale (§5.10) en milieuzorgzelfregulering and environmental systems playaccent a central role. The justifying and sensitising systemen spelen eencare centrale rol. Het ligt hierbij op informative, de informerende, verantwoordende en functions of social instruments are particularly important. This creates a broad support for an sensibiliserende functies van sociale instrumenten. Dat creëert een ruim draagvlak voor een ambitiambitious climateenpolicy is an absolute precondition more progress in climate policy eus klimaatbeleid is eenand absolute voorwaarde voor meer for vooruitgang in het klimaatbeleid en een and good functioning of other policy instruments. The social instruments therefore contribute goede werking van de andere beleidsinstrumenten. De sociale instrumenten dragen dus bij aan de to realising potentialvan of the sectoral maatregelen. measures. realisatie vanthe hetreduction reductiepotentieel de sectorale It is necessary to raise the awareness of the population, industry and other actors, not only Sensibiliseren van de bevolking, bedrijven en andere actoren is nodig. Niet alleen langs de massamethrough the mass media, but above all with tailor-made information which is spread though dia, maar vooral via op maat verspreide informatie door de netwerken van die actoren. Het gaat hier the networks of those actors. For example, this concerns environmental care at the office, in bijvoorbeeld over milieuzorg op kantoor, in scholen, bij tussenpersonen zoals architecten en leveranschools, in intermediaries such as architects and suppliers, federations, trade unions, Non-Govciers, federaties, vakbonden, Niet-Gouvernementele Organisaties (NGO’s), … ernmental Organisations (NGOs), etc.

5.7.1 Objectives

The gap between thinking

Awareness hasdoel thealle aimmaatschappelijke of making all the actors in Sensibilisatieraising heeft als actoren knowing and acting must be society aware of the challenges imposed by the climate. bewust te maken van de klimaatuitdaging. Uiteindelijk mondt reduced by raising awareness Ultimately this results ingedragswijziging a real change en of behaviour dit uit in een werkelijke een bijdrageand aan contributes the sectoral reduction potentials. de realisatie to reductiepotentiëlen. vanrealising de sectorale AHierna summary the awareness actions anticipated the various targetzijn groups during volgt of eenalloverzicht van alleraising sensibilisatieacties die in de for periode 2006 - 2012 voorzien 2006-2012 follows below. In the implementation, following aspects are given due attention: voor de verschillende doelgroepen. Bij de realisatie ervan krijgen volgende aspecten extra aandacht: • de coördinatie en versterking van communicatie- en bewustwordingsinitiatieven;

the coordination and strengthening of communication and awareness raising initiatives;

• the het permanent blijvende effect vanof communicatieboodschappen bij deto doelgroepen; effect the messages communicated the target groups; • drawing de uitwerking van opties vormen raising van bewustwording rondclimate. het klimaat. up options for voor new vernieuwende forms of awareness concerning the

85

Sensibiliseren is voorkomen Raising awareness means prevention

5.7.2 Measures 1. Private individuals Promoting RUE and renewable energy Context Flemish people fairly high level of energy awareness. to naar the last on enDe Vlaming heefthave een avrij hoog energiebewustzijn.Volgens de According laatste peiling het survey energiebeergy awareness 1,000 households 90%ervan considered energy savings important very important. wustzijn bij 1000inhuishoudens, vond 90% energiebesparing belangrijk tot heelorbelangrijk. Dit is This is partly the result of previous communication campaigns. This awareness percentage has gedeeltelijk het resultaat van de al gevoerde communicatiecampagnes. Dit bewustzijn blijft de laatste been constantErover last nog years. However, there still ‘denken’ appears en to ‘handelen’ be a large te gapbestaan. between jaren fairly vrij constant. blijktthe echter een grote kloof tussen what people “think”, and what they actually “do”. Het VKP06-12 heeft de ambitie om die kloof te verkleinen door talrijke sensibilisatieacties in de loop The FCPP06-12 aims to reduce this gap with numerous awareness raising campaigns over the van de komende Op die manier vindt op termijn zowel de particuliere professionele next few years. Injaren. this way, both private people and professionals that buildalsorderenovate will in the (ver)bouwer een energiezuinig gebouw met energiezuinige installaties vanzelfsprekend. Daardoor past end consider energy efficient buildings with energy efficient equipment as a standard. As a result, hij tegelijkertijd zijn gebruikersgedrag aan. they will simultaneously adapt their behaviour.

Actions Broad detailed information citizens about opportunitiesvoor for more efRuime and en gedetailleerde informatiewill zal inform de burger inlichten overthe de mogelijkheden zuiniger ficient energy use. People build orkrijgen renovate will be on a number of important energiegebruik. Bouwers en that verbouwers tips over eengiven aantaltips belangrijke energiebesparende energy savingHierbij investments. emphasis willopnot be ongebruik the rational energy useook butop de investeringen. ligt nietThe alleen de nadruk hetonly rationeel van energie, maar also on the environment friendly Financiële energy production. to faster milieuvriendelijke energieproductie. stimulansenFinancial zullen deincentives meerkostenwill bij help energie-invesrecover of energy investments. A number actors (the construction sector, teringen additional sneller doencosts terugverdienen. In de communicatie rond of REG in gebouwen zullen een waaier architects, will beoverheid, involved...) in betrokken the communication on RUE in buildings, (bouwsector,etc.) architecten, worden en zullen samen duidelijkeand aan actorengovernment, in determiningafgesproken clear messages. boodschappen worden. The energy performance certificate emphasises an energy efficient home haseen greater Het energieprestatiecertificaat benadrukt daarbij hetthat feit dat een energiezuinige woning grotere market value than a less efficient home. marktwaarde heeft dan een minder zuinige woning. Contrary to large companies, households ask too little external advice on increasing the In tegenstelling tot de grote bedrijven, vragen de huishoudens nog te weinig extern advies om de efficiency of their energy provisions and consumption. The Flemish government wishes to efficiëntie van hun energievoorziening en -verbruik te verhogen. De Vlaamse overheid wil dit in de promote this in the first place with the accreditation of energy experts. These experts guareerste plaats bevorderen door de erkenning van energiedeskundigen. Deze experten staan garant antee a good quality service. This consists of carrying out an energy audit in the house and voor een kwaliteitsvolle dienstverlening. Die bestaat uit de uitvoering van een energie-audit in de drawing up specific RUE advice. The VIZO is responsible for training these experts. Anyone woning en de uitwerking van specifiek REG-advies. Het VIZO verzorgt de opleiding van deze deskunwho passes a test will be accredited and receive compulsory audit software from the Flemish digen.Wie slaagt voor een proef, ontvangt een erkenning en verplichte auditsoftware van het Vlaams Energy Agency. Energieagentschap.

Combating energy poverty Context

Less energy consumption in the home and in the car

An entirely free energy market isdoes not necessarily give attention to social aspects although In een volledig vrije energiemarkt aandacht voor het sociale aspect energy supply is a primary need for households. The Flemish Government canhuishoudens. protect the niet vanzelfsprekend. Nochtans is de energievoorziening een primaire behoefte voor socially weakerzwakkeren in a liberalised market by imposing public het services as stipulated Om de sociaal in een vrijgemaakte markt te obligations beschermen,on voorzien Elektriciteitsdeby theenElectricity Decree and the Natural Decree. These should correct purely Regecomcreet het Aardgasdecreet de oplegging van Gas openbaredienstverplichtingen door deaVlaamse mercial ring. Dieapproach. moeten een correctie zijn op een zuiver commerciële benadering.

86

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

Actions The FlemishRegering Government wants todat prevent energy suppliers disconnecting people die De Vlaamse wil voorkomen de energieleveranciers defrom energietoevoer van mensen, having difficulties in paying electricity gas bills. The Flemish Government decided moeilijkheden hebben met detheir betaling van hun and elektriciteitsen aardgasfactuur, afsluiten. Daarom therefore a number of corrections of market means of social public service voorzag deon Vlaamse Regering in haar besluiten over deforces socialebyopenbaredienstverplichtingen een obligations. The op decisions provide for series ofvoorzien procedures in theprocedures case of payment difficulde marktwerking. Deabesluiten een reeks bij betalingsmoeiaantal correcties ties. TheseBijvoorbeeld include forde example of budget meters and equipment tospecifieke restrict lijkheden. plaatsingthe vaninstallation budgetmeters en stroombegrenzers en een aantal electricity supply and a number of specific advantages for die protected were also voordelen voor beschermde afnemers. Ook kwamen er regels bepalen clients. in welkeThere omstandigheden rules to determine indewhich circumstances de energieleverancier energie mag afsluiten. the energy supplier can cut off the energy. In the government evaluated the social public service obligations in detail. In 2006, the In 2005, 2005 evalueerde de overheid uitgebreid de sociale openbaredienstverplichtingen. In 2006 zal een Flemish will beaan presented a draft amendment decision. A number of modificaontwerp Government van wijzigingsbesluit de Vlaamse Regering worden voorgelegd.Voor een aantal bijsturintions a change in the decree. gen is require een wijziging van decreet vereist. In addition, a project was started on “Energy and Poverty” in cooperation with the secDaarnaast startte ook een project “Energie en Armoede” in samenwerking met de sector samenletor for community development. The aim of this project is to make a better assessment of vingsopbouw. Doel van dit project is om de energiearmoede beter in kaart te brengen en maatreenergy poverty and take measures to combat this. A central aspect of the project is the progelen te nemen om deze te bestrijden. Centraal in het project staat een betere informatieverlening vision of better information for socially weaker groups. It also aims to achieve an improved voor de sociaal zwakkeren. Ook wil het een beter zicht krijgen op de doelgroepen ’beschermde understanding of “protected clients” and “clients with a right to the social rate”. In addition, klanten’ en ’klanten met recht op het sociaal tarief’. Daarnaast zal de sector samenlevingsopbouw the sector for community development will systematically collect experiences of socially ook systematisch ervaringen verzamelen van maatschappelijk kwetsbare groepen. Het beleid zal op vulnerable groups. The government will formulate concrete proposals on this basis. basis hiervan concrete voorstellen formuleren.

Stimulating environmentally friendly driving behaviour Context Driving behaviour an important in the emissions from vehicles. In the the Het rijgedrag speelt plays een belangrijke rol inrole de uitstoot door voertuigen. De principes vanfuture, een energieprinciples of energy efficient driving behaviour gear bandenspanning, changes, use of e.a.) accessories, zuinig rijgedrag (snelheid, schakelmomenten, gebruik(speed, accessoires, moeten intyre de pressure, etc.) must become an automatism in everyday driving. toekomst automatismen uitmaken van het dagelijks rijgedrag.

Actions To supplement theaanbevelingen recommendations the modification of driving lessons and the additional Aanvullend op de voor deforaanpassing van de rijopleiding en de bijkomende scholingstraining courses 5.1), gerichte specific awareness raising campaigns on de different target cursussen (§5.1), (§ zetten bewustmakingscampagnes perfocusing doelgroep voordelen vangroups econowill describe in detail the in advantages ofBBL economic driving.sensibilisatiecampagnes The BBL is starting several awareness misch rijden uitdrukkelijk de verf. De start diverse voor de bedrijfsraising foren industry, associations and drivers theEuropese contextproject of the European ECODRIVwereld,campaigns verenigingen automobilisten in het kader van inhet ECODRIVEN (2006 EN project (2006-2008). Awareness raising campaigns and the promotion of training for everyone - 2008). Sensibilisatiecampagnes en promotie van opleidingen voor iedereen via VSV en DrivOlution via VSV and DrivOlution experienced drivers alsoonder master skills. zorgen datmust ookensure ervarenthat chauffeurs die vaardigheden dethese knie krijgen. moeten ervoor In addition,krijgt the “Rustig op dedebaan” campaign (ROB) will also(ROB) be extended. ThereErwill be actions Daarnaast ondermeer campagne ‘Rustig Op de Baan’ een vervolg. komen acties for new target groups and larger scale campaigns. voor nieuwe doelgroepen en grootschaligere campagnes.

Promoting environmentally friendly vehicles Context The energy efficiencyvan of het thewagenpark car fleet can improved by beïnvloeding influencing the behavDe energie-efficiëntie kan be verbeteren door van purchasing het aankoopgedrag iour of companies and households. van bedrijven en gezinnen.

87

Sensibiliseren is voorkomen Raising awareness means prevention

Actions The government will diffuse more information on energy use anden emissions De overheid zal door brede informatieen sensibilisatiecampagnes door de through opleidingbroad van het verinformation andmeer awareness raising campaigns and by en training salesverspreiden.Via personnel. In 2006, the general kooppersoneel informatie over energieverbruik emissies brochures, folders, public and businesses with large number cars het willgrote be introduced Ecoscore environmental autotijdschriften en auto-websites zullen inof2006 publiek ento dethe vloothouders kennis krijgen evaluation by means ofEcoscore brochures, folders, car magazines and car websites (§ 5.1). (§5.1). van de milieu-evaluatie

2. Businesses Promoting emsission prevention Context The subsidy programmes(PRESTI) of the Flemish governmentvan encouraging (PRESTI) aimen De preventiestimulerende subsidieprogramma’s de Vlaamseprevention overheid willen de afvalto promote the promoten prevention and emission SMEs. the implementation emissiepreventie bijof dewaste Vlaamse KMO’s. DoorindeFlemish uitvoering vanWith een PRESTI-project, proof a PRESTI project, businesses willminder produce more withDit less environmental impact. In many duceren bedrijven meer waarde met milieu-impact. betekent vaak een vermindering van cases this impliesena een reduction in operating costs and aeconomisch competitiveenadvantage. this way, de bedrijfskosten concurrentievoordeel.Verstandig ecologisch In ondernemen intelligent economic gaan zo hand in hand. and ecological investments go hand in hand. In addition,start there will be an van awareness campaign witheen industrial offices in analogyvoor Daarnaast naar analogie de ’Dikkeraising truiendag in scholen’ bewustmakingscampagne with the “Thick sweater day” in schools. bedrijfskantoren.

Actions Various PRESTI projects hebben are aimed at raising awareness in industry, both with respect to Diverse PRESTI-projecten de bewustmaking van bedrijven tot doel, zowel voor de energieenergy issuesenand transfer of knowledge, and theen methods andvan technology for saving problematiek de the kennisoverdracht als voor methoden technieken energiebesparing. energy. The “Move project provides incentivesvoor for de industry to work out actions In het project ’Move for for Climate” Climate’ krijgen bedrijven stimulansen uitwerking van acties die resulting in CO reductions in passenger and freight transresulteren in een 2 CO2-reductie op het vlak van het personen- en Energy consultants put port. Businesses which do meet van their reduction targets vrachtvervoer. Bedrijven dienot na afloop een actiejaar hun reat the end of an action year, can compensate for their CO private individuals and businesses ductiedoelstellingen niet behalen, kunnen hun CO2-emissies com2 emissions by purchasing forest certificates for the purchase penseren door de aankoop van boscertificaten voor de aankoop on the right track and planting of trees. en de aanplanting van bomen. The “Eco-installer” project is aimed at making installers Het project “Eco-installateur” moet installateurs bewust maken van en aanzetten tot het toepassen aware of and encouraging them to apply greater eco-efficiency in electrical systems in van een grotere eco-efficiëntie bij elektrische installaties in Vlaamse gebouwen. Daarnaast moet het Flemish buildings. In addition, it should also increase the eco-efficiency of the operations of ook voor de verhoging van de eco-efficiëntie van de bedrijfsvoering van de elektrische installatiebeelectrical installation companies. drijven zorgen. “Environment charters” need to encourage businesses to constantly improve their environ’Milieucharters’ moeten bedrijven aansporen tot een continue verbetering van de milieuprestaties. mental performance. This can be done by planning and carrying out actions which go beyond Dit kan gebeuren door de planning en uitvoering van acties die verder gaan dan wat wettelijk of in de legal requirements or requirements set out in the license. These actions are a start for the vergunning opgelegd is. Deze acties vormen een aanzet tot de invoering van een gestandaardiseerd introduction of an internal standardised environmental care system in industry. bedrijfsintern milieuzorgsysteem. The awareness raising campaign for industrial offices shows how businesses can save energy De bewustmakingscampagne naarany bedrijfskantoren toont aan hoe bedrijven energieto kunnen besparen with small effort and without loss of comfort. Businesses will be invited participate met kleine inspanningen en zonder comfortverlies. Bedrijven krijgen een uitnodiging voor deelname and calculate the CO2 emission reductions that have been achieved. en berekening van de gerealiseerde CO2-emissiereducties.

88

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

Energy producers promote RUE in small companies Context The Flemishoverheid government diffuse knowledge andenadvice RUE small De Vlaamse zal viawill energieconsulenten kennis advies on over REGamongst verspreiden bijcompakleine nies with an annual energy useenergieverbruik below 0.1 PJ. van minder dan 0,1 PJ. ondernemingen met een jaarlijks

Actions The employers’ organizations ofprofitsector the profit sector in the SERVondersteuning will be givenom support De werkgeversorganisaties van de in de SERV krijgen één of to meerdeemploy one or more inenergy energy consultants front lineover advice re energieconsulenten dienst consultants. te nemen. DeThe energieconsulenten gevenprovide eerstelijnsadvies REGon RUE thevan companies. They provide information onover the de registration, door by de guiding begeleiding de ondernemingen. Zij geven informatie registratie, monitoring de opvolging and en the interpretation energy consumption, thevan detection of energieverspilling, ways in which energy is wasted, de interpretatie van of energieverbruik, de detectie posten van de ingrepen voor the interventions for energy savings and information on subsidies. energiebesparingen en de voorlichting over steunmaatregelen.

Screening eco-efficiency in SMEs Context The aim of scanning programme is tostimuleren encourage to in invest in Het doel vanthe heteco-efficiency Eco-efficiëntiescanprogramma is bedrijven ombusinesses te investeren een ecoeco-efficient management. This involves both economic and profit. The efficiënte bedrijfsvoering. Centraal staat de eco-efficiëntiescan, dieecological bedrijven screent op deeco-efverschilficiency scan has central place milieuvriendelijkere here. This screens processen businessesenfor various (her)ontwerpen, aspects of eco-eflende aspecten vanaeco-efficiëntie: producten ficiency: more revisie environmentally processes products, the valorisation of valorisatie(re)design van afvalstoffen, van marktenfriendly en bijsturing van deand vraag. waste materials, revising markets and amending demand.

Actions Actions In de eerste jaarhelft van 2006 startte de eco-efficiëntiescan bij 30 proefbedrijven. Na deze proef-

The eco-efficiency scan started pilot companies the first half of 2006. Aftervoor this alle pilot periode volgt vanaf november 2006inde30openstelling van hetinEco-efficiëntiescanprogramma period, eco-efficiency programme will van be open to duizend all Flemish SMEs from November Vlaamsethe KMO’s. Bedoeling isscan om over een periode drie jaar KMO’s te scannen. 2006. The aim is to scan 1,000 SMEsdie over a periodzijn of aan three The van Flemish government De Vlaamse overheid draagt de kosten verbonden de years. toepassing de scanning door will cover the costs incurred by the scanning by advisors. adviseurs.

Promoting environmentally friendly driving behaviour and environmentally friendly vehicles The awareness-raising campaigns for private individuals (5.7.2.1) also apply to companies

Establishing specific awareness raising campaigns for the cooling sector Context The climate conference en andhet the follow-up process showed, amongst theis need for Uit de klimaatconferentie vervolgtraject bleek ondermeer dat er eenothers, behoefte aan bijkoadditional awareness raising initiatives with regard to the leak proof maintenance of coolmende sensibiliserende initiatieven inzake lekdicht onderhoud van koelsystemen, mogelijke alternaing systems, potential technieken alternatives, reducing technology and wetgeving information on the relevant tieven, lekreducerende en leak informering inzake de relevante (uitbatingsvoorwaarlegislation (exploitation conditions, legislationalsonbijwaste materials). There often lack of aan den, afvalstoffenwetgeving). Zowel bij gebruikers onderhoudsfirma’s heerstisvaak eena gebrek knowledge both in users and in maintenance companies. kennis.

89

Sensibiliseren is voorkomen Raising awareness means prevention

Actions AEen draft approach is being worked out inmet consultation with the sectors for the voorstel van aanpak wordt in overleg de betrokken sectoren verder concerned uitgewerkt voor de following awareness raisingactiviteiten: activities: volgende sensibiliserende awareness raising ofdoelgroep the targetomtrent group with regard to the leak proof maintenance of • sensibilisering van de lekdicht onderhoud van koelsystemen; cooling systems; • mogelijke alternatieven voor F-gassen; potential alternatives to F-gases; • lekreducerende technieken; leak reducing technologies; • legislation wetgeving (uitbatingsvoorwaarden, afvalstoffenwetgeving) teneinde het gebruik van gefluo(exploitation conditions, legislation on waste materials) to restrict the use reerde broeikasgassen te beperken en tegelijkertijd vervanging ervan door milieuvriendelijke of fluorinated greenhouse gas emissions while promoting their replacement with alternatieven te bevorderen. environ mentally friendly alternatives.

Training of building professionals and other professions in the building sector Context The of professionals building sector gives little attention to sustainable buildBij detraining opleidingen van beroepenininthe de bouwsector wordt maar weinig onderricht gegeven over ing, housing, and energy performance. For example, sustainable building an optional subduurzaam bouwen en wonen en energieprestatie. Zo is duurzaam bouwen eenisoptioneel vak bij de ject for architects and areopleidingen not yet enough courses on thiszijn subject. Consequently the architecten en zijn er nogthere weinig op dat vlak. Bijkomend de kennis en vakbekwaamknowledge and expertise on energy efficient renovation are limited. renoveren beperkt. heid rond energiezuinig

Actions AEen study will the possibilities at the of training. Additional will be destudie zalexamine de mogelijkheden op het vlak van level opleidingen in kaart brengen. attention Zowel in de bestaande voted to sustainable energy efficient both in the existing cycles trainingen and aandacht naar of duurzaam opleidingscyclussen alsand de bijscholingen zal erbuilding, op termijn bijkomende in in-service training. energiezuinig bouwen gaan.

3. Educations Continuing Milieuzorg op School (MOS) (environmental care at school) Context MOS is aimed at awarenessen raising and monitoring Together with the children, MOS heeft de bewustmaking begeleiding van scholenintotschools. doel. Samen met de kinderen, het persostaff can establish environmental op care system forrond oneéén or more of the neel and en deparents, ouders schools kunnen de scholen een an milieuzorgsysteem stapel zetten of meerdere following subjects: waste prevention, water, energy, traffic, and nature. van volgende thema’s: afvalpreventie, water, energie, verkeer, natuur.

Actions MOS givesde schools and guidance to tackle of the environmental MOS reikt scholenthe de necessary nodige tips tips en begeleiding aan om één vanone de milieuthema’s op school aan themes at school and turn environmental care into a permanent issue at school. The two te pakken en van milieuzorg op school een vaste waarde te maken. De twee meest klimaatrelevante most climate relevant care are traffic energy.ingrepen Measures to in milieuzorg zijnsubjects verkeer in enenvironmental energie. Gedragsmaatregelen en and technische kunnen thema’s influence and technical samen totbehaviour minder emissies leiden. interventions can jointly result in lower emissions.

Integrating environmental care in higher education Context This projectmoet should encourage institutes of higher education universities to integrate Dit project de hogescholen en universiteiten aanzetten tot deand integratie van milieuzorg in hun environmental care in their organisations. organisatie.

90

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

Actions The activities rond related to “Environmental care in higher education” comprise three actiedomeinen: important fields of action: De werking ’Milieuzorg in het hoger onderwijs’ omvat drie belangrijke • Hogescholen en universiteiten krijgen de nodige inhoudelijke en methodologische onderInstitutes of higher education and universities are given the necessary support in terms of steuning om milieuzorg in hun instelling te integreren. Hierbij ligt de nadruk zowel op de content and methodology to integrate environmental care in their institution. The emphasis meetbare milieuwinst en de naleving van de milieuwetgeving als op de educatieve meeris both on the measurable environmental gains and the compliance with environmental legis waarde. lation, and on the educational added value. • Studenten krijgen tijdens hun opleiding te handelen en die houding During their courses, students are giventips tipsom to milieuvriendelijk act in an environmentally friendly way and voort te zetten in hun toekomstig professioneel leven. continue this approach in their future professional lives In addition, students receive support to integrate environmental care their student rooms • Studenten ontvangen daarnaast steun om milieuzorg te integreren op in kot en in het studenand student lives. tenleven.

4. Associations Integrating environmental care in youth associations

Context Context

The project JeROM (Jeugd, Ruimte, Omgeving en Milieu (Youth, Space, Environment)) provides Via het project JeROM (Jeugd, Ruimte, Omgeving en Milieu) komt er steun aan jeugdgroepen voor support for youth groups for the implementation of environmental care in their activities. de integratie van milieuzorg in hun werking.

Actions Actions

Climate as a spearhead

Through JeROM, associations are provided knowledge, insight in environmental care Via JeROM krijgenyouth jeugdverenigingen kennis, inzicht with en educatieve and educational instruments. They also ook receive incentives reduce their instrumenten aangereikt. Ze ontvangen stimulansen omtohun at school, in the office environmental impact. During the planning period 2006-2009 the governmilieu-impact te verkleinen. De planperiode 2006 - 2009 voorziet and in youth associations ment will ondermeer specifically een design a manualmilieuzorg on environmental care youth hiervoor handleiding uitgewerkt opfor maat associations and will support youth groups with environmentally van jeugdorganisaties, en een project om jeugdgroepen te onder- friendly building, alterations or the insulation of verbouwing their centres. steunen bij een milieuvriendelijke bouw, of isolatie van hun lokalen. In addition to the youth groups, the government will also encourage the various actors concerned De overheid zal naast de jeugdgroepen ook de diverse betrokken actoren (gemeenten, privé-eige(town councils, private owners of youth centres, exploiters of campsites and youth hostels, etc.) naars van jeugdlokalen, uitbaters van kampeerterreinen en bivakhuizen, …) aansporen tot initiatief to take initiatives with regard to environmental care for youth groups. om milieuzorg bij jeugdgroepen mogelijk te maken.

Integrating environmental care in adult associations Context Through socio-cultural adult associations,volwassenenverenigingen adults receive incentives to become critically Volwassenen ontvangen via sociaal-culturele prikkels tot kritische betrokinvolved and develop a sense of responsibility for environmentally friendly behaviour. kenheid en verantwoordelijkheidszin voor milieusparend gedrag.

Actions Adult integrating milieuzorg environmental care in in hun theirwerking, activities are zij provided the Indien associations volwassenenverenigingen integreren krijgen daarvoorwith kennis, knowledge, insight, educationaleninstruments incentives to reduce the environmental inzicht, educatieve instrumenten stimulansen and om de milieubelastende invloed van hun werkingimte pact of their activities. During the planning government willhandleiding provide verkleinen.Tijdens de planperiode 2006 - 2009 period voorziet2006-2009, de overheidthe onder andere in een amongst manual on care for the of the national secretariats milieuzorgothers, voor dea kantoren vanenvironmental de nationale secretariaten vanoffices verenigingen.Actiefiches moeten of Action will help with application of environmental werking. Bovendien voorziet de associations. vrijwilligers helpen bijfolders de toepassing vanvolunteers milieuzorg in hunthe lokale care in their local activities. Furthermore, the van planverenigingen provides support in termsvan of content and het plan inhoudelijke en financiële ondersteuning bij de uitwerking educatieve funding of associations rond energie. for drawing up educational activities related to energy. activiteiten

91

Raising awareness means prevention Sensibiliseren is voorkomen

5. Agriculture Encouraging the production of renewable energy and biofuels Context The Flemishoverheid government many measures topromotie promotevan theenergieteelten cultivation ofbijenergy De Vlaamse neemtistaltaking van maatregelen voor de landboucrops by farmers (§ 5.5). wers (§5.5).

Actions Landbouwers en andere belangstellenden krijgen informatieon ov.the verschillende aspecten (teelttechnisch, Farmers and other interested parties are given information various aspects (technical, ecoeconomisch, financieel, juridisch,information) ecologisch) of vanenergy energieteelten. gebeurt door de uitgave van bronomic, financial, legal, ecological crops.ThisDit is done by publishing brochures, by chures, vormingsen studiedagen, door demonstratieprojecten en door stands op landbouwbeurzen. organizing training and study days, with demonstration projects and with stands at agricultural fairs.

Drawing environmental accounts Context Business advisory services inform farmers the advice follow-up of environmental Bedrijfsadviesdiensten moetenwill landbouwers bewustofmaken van hetand advies en de opvolging van een accounts (energy, water, manure, pesticides). milieuboekhouding (energie, water, mest, pesticiden).

Actions De diensten inlichtingen en advies de landbouwer zijnuse energie-, water-, mest-manure en The servicesgeven provide information andaan advice to farmersover about of energy, water, van de milieumodule, als the onderdeel vanaccounting de bedrijfsboekhoubestrijdingsmiddelengebruik and pesticides on the basisaan of de thehand environmental module of business system. ding. Daarnaast komen deze doelgroep voorlichtingssessies en demonstratieprojecten over In addition, there will er bevoor information sessions and demonstration projects on energy crops, energieteelten, biobrandstoffen, nutriëntenarme biofuels, low nutrients feeds, etc., specificallyvoeders, for this … target group.

92

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

5.7.3 Summary Raising awareness means prevention Folder

Measure

Budget of

Timeline

Pilot

Flemish Government 2006 - 2012 (€)

Private individuals 7.1

RUE campaigns and sustainable energy

1.12

Incentives for environmentally friendly driving behaviour (private ind., businesses, associations)

7.2

Promotie van milieuvriendelijke voertuigen (private ind., businesses, associations)

3,500,000

2006 - 2012

VEA

-

2006 - 2012

LNE

240,000

2006 - 2012

LNE

Business 7.3

Move for Climate

48,000

2006 - 2007

OVAM

7.4

Eco-installater

52,000

2006

OVAM

7.5

Environmental charters

0

2006 - 2012

OVAM

7.6

Awareness-raising campaign for offices

-

2007 - 2012

LNE

2,100,000

2005 - 2008

2,402,000

2005 - 2009

VEA OVAM

30,000

2006 - 2012

LNE

7.7 7.8 7.14

Promotion RUE energy consultants for small enterprises (including agriculture) Screening eco-efficiency in SMEs Setting up specific awareness raising campaigns for the cooling sector Education

7.9

Continuing environmental care at school (MOS)

650,000

2006 - 2010

LNE

7.10

Integration of environmental care in higher education

152,400

2006 - 2012

LNE

Associations 7.11

Integration of environmental care in youth associations

232,500

2006 - 2009

LNE

7.12

Integration of environmental care in adult associations

142,500

2006 - 2009

LNE

-

2006 - 2012

LV

10,230,000

-

LNE

Agriculture 5.3, 5.6, 5.7 7.13

Promote production of renewable energy and biofuels Draw up environmental accounting

93

Thevan useflexibiliteitsmechanismen of flexibility mechanisms Inzet

We willl save our planet with windmills and solar planets

5.8 The use of flexibility mechanisms To reduction target theopFlemish government will, in addition toflexibiliteitsmechaits internal policy, De achieve Vlaamse its overheid zal, aanvullend haar intern beleid, gebruik maken van de make of the flexibility (Chapter provided for by the Kyoto nismenuse (Hoofdstuk 2) die hetmechanisms Kyotoprotocol voorziet2)om haar reductiedoelstelling te Protocol. realiseren.The RUE Decree (Chapter 4) authorised the Flemish Government to determine the quantitative Het REG-decreet (Hoofdstuk 4) machtigde de Vlaamse regering om de kwantitatieve doelstellingen, targets, the en strategy and the financing acquisition of external Kyoto units.vast TheteFlemish de strategie de financieringswijze voor of dethe verwerving van externe Kyoto-eenheden leggen. Government also determines the implementation rules for the use of the two project-based De Vlaamse Regering bepaalt ook de uitvoeringsmodaliteiten voor de inzet van de twee projectgeflexibility mechanisms (CDM and JI). en JI). bonden flexibiliteitsmechanismen (CDM These mechanisms should enable the Flemish Region to meet its reduction target in a Deze mechanismen moeten het Vlaamse gewest in staat stellen om haar reductiedoelstelling tijdig timely and a cost efficient and socially feasible manner. The government will take into acte bereiken op een kostenefficiënte en maatschappelijk haalbare manier. De overheid zal hierbij de count the economic, ecological and social aspects of sustainable development in a balanced economische, ecologische en sociale aspecten van duurzame ontwikkeling op een evenwichtige wijze way, as provided in the Kyoto Protocol and the Marrakesh Accords. in rekening brengen, zoals voorzien in het Protocol van Kyoto en de Marrakesh-akkoorden.

5.8.1 Objectives and indicators To internal reduction measures and bridge the remaining gap, the Tersupplement aanvulling vanitshaar interne reductiemaatregelen en voor de overbrugging vanreduction de resterende Flemish Government will purchase the necessary by the end of 2012. reductiekloof, zal de Vlaamse Regering tegen eind 2012emission de nodigecredits emissiekredieten aankopen. The indicators below allow maken for a periodic evaluation of the policy target for flexibileen periodieke toetsing van Flemish de Vlaamse beleidsdoelstelling voor De onderstaande indicatoren ity mechanisms. flexibiliteitsmechanismen mogelijk. Indicator

2005

Number of contracted Kyoto units in relation to the policy deficit

1.31 %

Number of Kyoto units supplied to the Flemish Region in relation to the contracted amount

0%

Tied budget in relation to the total estimated budget needed

94

22 %

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

5.8.2 Measures 1. Determining the quantitative target for the acquisition of Kyoto units The planvoorziet provideseen forperiodieke a periodicevaluatie evaluation of verwervingsdoelstelling the acquisition target (§5.11). (§ 5.11).Hierbij The government Het plan van de houdt het takes account themeest latestactuele projections of Flemish greenhouse gas emissions ininde theKyotoperiKyoto beleid into rekening met de prognoses van de Vlaamse broeikasgasemissies period andreductiepotentieel the reduction potential the internal ode en het van het of interne beleid. policy. When the Flemish allocation plan for CO allowances for 2005-2007 was drawn up, the Bij de opmaak van het Vlaams Toewijzingsplan 2CO 2-emissierechten 2005 - 2007 besliste de Vlaamse Flemish on the basis oftot thedeavailable to purchase 23.93 RegeringGovernment op basis van dedecided beschikbare prognoses aankoopprojections, van 23,93 Mton CO2-eq aan externe Mton of CO -eq of external emission credits by the end of 2012. 2 emissiekredieten tegen eind 2012. A new estimate of the second Flemish climate policy plan brings the remaining reduction Een nieuwe schatting bij de opmaak van dit tweede Vlaams Klimaatbeleidsplan bracht de resterende effort (§ 5.11) to 21.4 Mton CO2-eq for the period 2008-2012. reductie-inspanning (§5.11) op 21,4 Mton CO2-eq over de periode 2008 - 2012.

2.Selecting acquisition channels The 2004-2009 coalition the possible channels for the of Het Regeerakkoord 2004 - agreement 2009 gaf de indicated mogelijke kanalen aan voor de aankoop vanpurchase externe Kyotoexternal units. The strategy is given concrete form in the decision on Trading In Emiseenheden.Kyoto De strategie wordt geconcretiseerd in het besluit Verhandelbare Emissierechten. een sion Allowances. In the first phase, project-based eerste fase worden de projectgebonden flexibiliteitsflexibility mechanisms (CDM and JI) are used. mechanismen (CDM en JI) ingezet.Vanaf 2008 kan het Flanders is counting on different From theook Flemish also use other Vlaams2008, Gewest andereRegion kanalencan inzetten zoals rechtinvestment channels to acquire channels, such as the directKyoto-eenheden purchase on the streeks projectgerelateerde aankopen sustainable Kyoto units international marketmarkt. of project-based Kyoto units. op de internationale Daarnaast is verwerving In addition, is possible to acquire Kyoto units from known and evaluated investments or mogelijk van itKyoto-eenheden uit gekende en afgetoetste project activities and from projects forprojecten afforestation, reforestation and forest investeringen of projectactiviteiten en uit voor bebossing, herbebossing en management. bosbeheer. IfIndien the anticipated prove be insufficient tozijn bridge remaining reduction gap, and de voorzienebudgets budgetten niet to voldoende blijken te voorthe de overbrugging van de resterende no cheaper domestic reduction measures can be carried out in time to achieve sufficient reductiekloof, en er geen goedkopere binnenlandse reductiemaatregelen nog tijdig kunnen uitgevoerd emission reductions the same trading period, the Flemishhandelsperiode, Government can, last worden om voldoendeinemissiereducties te realiseren in dezelfde kan in de the Vlaamse instance otherinstantie channels for acquisition for a possibly lower costlagere price.kostprijs gebruiken. Regering use in laatste andere verwervingskanalen met een mogelijk

3. The acquisition of Kyoto units Through Flemish calls In 2004 2004,richtte the government launched its firstnaar callondernemingen to companiesvoor to submit JI and de overheid een eerste oproep de indiening vanCDM projectproject proposals. aim was towas gainom, experience Flemish industry on voorstellen rond JI enThe CDM. Het doel samen met together de Vlaamsewith bedrijven, ervaring op te doen the complex international procedures and standards of these mechanisms. The Flemish over de complexe internationale procedures en standaarden van deze mechanismen. Het Vlaams GeRegion then purchase Kyoto unitsvan from the projects submitted. Thesevolledig must fully west zal will daarna Kyoto-eenheden aankopen de ingediende projecten. Die moeten voldoen comply with the reference call and definitively selected in the helft second aan de referentietermen definitief tot be de selectie behoren in de tweede van van determs oproepofenthe half 2006.of 2006.

Through investments in climate funds In recent years, severalhaalden “funds” de were established with investments from potential of Kyoto Verschillende ‘fondsen’ voorbije jaren middelen op bij potentiële kopers buyers van Kyoto-eenheunits and the fundsdeze acquire these units the participants. On the one this concerns den en verwierven eenheden voor for rekening van de deelnemers. Het hand, gaat enerzijds om internainternational initiatives, managed multilateral regionalontwikkelingsbanken, development banks,enand on the other tionale initiatieven, beheerd door by multilaterale of or regionale anderzijds om

95

Thevan useflexibiliteitsmechanismen of flexibility mechanisms Inzet

hand, it concerns funds, created the government of a particular ook country. As companies nationale fondsen,national van eenbybepaald land creëerde.Aangezien bedrijven onder die de overheid can also make use of Kyoto units undermaken certain the private very active in this bepaalde voorwaarden gebruik kunnen vanconditions, Kyoto-eenheden, is desector privateissector erg actief op market. The big advantages of these “climate funds” are their specialisation, their experience with deze markt. De grote troeven van deze ‘klimaatfondsen’ zijn hun specialisatie, hun ervaring met de the international market of Kyoto units and advantages of scale. In addition, these have internationale markt van Kyoto-eenheden en their hun schaalvoordelen. Daarnaast hebben dezefunds fondsen the importantvoordeel advantage the operational costsinvesteerders for investorsbeperken and spread therisico’s risks. On als belangrijk datofzereducing de operationele kosten voor en de the basis of comparative study, Flemish will join the Multilateral Carbon Credit Fund spreiden. Heta Vlaamse zal, the op basis van Region vergelijkend onderzoek, via de Participatiemaatschapgewest (MCCF) in the first half of 2006, through the Participatiemaatschappij Vlaanderen (PMV) (Flanders pij Vlaanderen (PMV) in de eerste helft van 2006, toetreden tot het Multilateral Carbon Credit Fund Participation This is initiatief a joint initiative of the European Bank for Reconstruction and (MCCF). Dit isCompany). een gezamenlijk van de Europese Bank voor Heropbouw en Ontwikkeling Development (EBRD) and the European(EIB). Investment Bank (EIB). fund focuses specifically (EBRD) en de Europese Investeringsbank Dit fonds richt zichThis specifiek op landen met een on overcountries with an economy inintransition (mainly in Centraal-Azië). Eastern Europe and Central Asia). gangseconomie (voornamelijk Oost-Europa en in

Through investments in ‘Green Investment Schemes’ The Flemishgewest Regionheeft alsoook hasde themogelijkheid possibility om of participating so-called “Green Investment Het Vlaamse deel te nemeninaan zogenaamde ’Green InvestSchemes”. These international emissions allowances with met guarment Schemes’. Ditare zijnstructures structuren for voortrading de verhandeling van internationale emissierechten antees ofop real emission reductions. The Flemish Region willopportuniteit examine in van further the garanties reële emissiereducties. Het Vlaamse gewest zal de deze detail optie verder extent to which this option is appropriate. onderzoeken.

Creating added value The FlemishGewest Regionzalwill examine the van opportunity in afforestation, reforestation Het Vlaams de opportuniteit projecten of op investing het vlak van bebossing, herbebossing and forest management projects, in case theinternationale internationalkader framework is further developed, en bosbeheer onderzoeken, in de mate dat het verder verfijnd wordt, onder amongst other things en in permanent terms of monitoring permanentDe character of the middelen carbon andere qua monitoring karakter vanand de the koolstofopslag. extra financiële storage. The extra financial funds the carbon market can in this van waydemake a contriuit de koolstofmarkt kunnen zo een from extra bijdrage leveren tot de realisatie van de objectieven bution to meeting objectives of the UN onVerwoestijning. Biological Diversity and on VN-conventies voorthe Biologische Diversiteit en deconventions Bestrijding van Deze maatregelen Desertification. These measures can also create significant economic, ecological and social kunnen tegelijkertijd significante economische, ecologische en maatschappelijke baten creëren voor benefits local communities developing countries compared tohun their present situation de lokale for gemeenschappen van deinontwikkelingslanden in vergelijking met huidige situatie.

4. Organising funding Determining the cost of acquisition for the Flemish government The price an extern external Kyoto allowance depends on different parameters: De prijs vanofeen Kyotorecht is afhankelijk van verschillende parameters: the allowance; 1.1. de the aardnature van hetofrecht; certainty of delivery; 2.2. de the leveringszekerheid; financial and technical feasibilityvan of het theonderliggende project or investment concerned; 3.3. de the financiële en technische haalbaarheid project of investering; additional added value in terms of sustainability and social usefulness. nut. 4.4. de the bijkomende toegevoegde waarde in termen van duurzaamheid en maatschappelijk De prijs die vandaag voor (forward) contracten voor projectgebonden kredieten (JI en CDM) met

The price paid today for (forward) contracts for project-based credits (JI and CDM) with a levering na 2008 wordt betaald, schommelt tussen 5 en 10 Euro per ton CO2-eq. De resterende delivery beyond 2008, fluctuates between 5 and 10 euros per tonne CO2-eq. The remaining beleidskloof bepaalt de totale verwervingskost voor het Vlaamse gewest (§ 5.11). policy gap determines the total cost of acquisition for the Flemish Region (§ 5.11). Hoe dichter de einddatum van Kyoto nadert, hoe meer het aantal vragende partijen op de markt The closer the end of the Kyoto period, the larger the demand on the market. Therefore groeit. Daardoor verwachten de experts dat de prijs van de Kyoto-eenheden zal stijgen. Ook een experts expect that the price of Kyoto units will increase. An increasing scarcity of European toenemende schaarste aan Europese emissierechten kan de prijs van projectgebonden Kyoto-eenheemissions allowances can also lead to an increase in the price of project-based Kyoto units. den omhoog duwen.

96

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

Establishing a Flemish Climate Fund De PMV opdrachtto omdraw een structureel financieringsmechanisme vanof The PMVkreeg was de instructed up a structural funding mechanismvoor for de theaankoop purchase externe Kyoto-eenheden uitwill te werken. Dit gebeurt via establishment de oprichting van Vlaams climate klimaatfonds, external Kyoto units. This be realised with the of een a Flemish fund onder het by beheer van PMV. managed the PMV.

Making funds available The Flemishgewest Regionmaakte allocated a first 2222 million euros of van Het Vlaamse in 2005 eeninstalment eerste schijfofvan miljoen eurofor vrijthe voorpurchase de aankoop external Kyoto units in 2005. This uit came from the valorisation of the GIMV externe Kyoto-eenheden. Die kwam de valorisatie van de GIMV-participatie. Ditparticipation. bedrag dient This als sum will be in a gewest climateaan fund. 2006 budget provided an2006 additional 15 deelname vaninvested het Vlaamse eenThe klimaatfonds. Bij decontrol begrotingscontrole is bijkomend million euros. on the remaining gap to the kloof emission reduction target, extra funds 15 miljoen euroDepending voorzien.Afhankelijk van de overblijvende tot de emissiereductiedoelstelling will beextra allocated for the necessary in accordance with the commitment of the zullen middelen worden ingezet financing voor de nodige financiering conform het engagement bij het Flemish allocation planCO for2- CO2 emission2005 allowances Vlaams Toewijzingsplan emissierechten - 2007. for 2005-2007. To this, the Flemishzal Government will yearly provide additional budget, taking into realiseren, de Vlaamse Regering jaarlijks een an bijkomend Omachieve dit te kunnen budget vrijmaken account the socio-economic feasible cost of internal measures. This should allow to rekening houdend met de socio-economisch haalbare kostprijs van interne maatregelen. Dit build moet up the necessary funds timely middelen and stable whileop taking sufficient account of increastoelaten om tijdig de inintea zetten opmanner stabiele wijze te bouwen zodat voldoende rekening ing price trends and projections on the various markets and their impact on the expenses kan gehouden worden met de stijgende prijstendensen en -prognoses op de diverse markten en deof the Flemish government. Thevan cost the result of internal reduction measures thatkostprijs can be impact daarvan op de uitgaven deand Vlaamse overheid. Dit gebeurt in afstemming met de timely implemented to achieve sufficient emission reductions in the same trading period will en het resultaat van interne reductiemaatregelen die tijdig kunnen uitgevoerd worden om voldoende be considered astewell. emissiereducties realiseren in dezelfde handelsperiode.

5. Approval of CDM/JI projects According an international provision, CDMen and JI projectsdemust be approved Volgens eento internationale bepaling moeten the de CDMJI-projecten goedkeuring krijgenby vanthe countries involved. The National Climate Commission is the intermediary with the United de landen die erbij betrokken zijn. Hier fungeert de Nationale Klimaatcommissie als tussenpersoon Nations in this (“Designated Authority” for CDM “Focal Point” forNaties. JI). The (‘Designated National Authority’National voor CDM en ‘Focal Point’ voorand JI) naar de Verenigde Het Flemish is currently working its approval procedure for CDM and JI projects. Vlaamse Region gewest werkt momenteel haar out goedkeuringsprocedure voor CDMen JI-projecten uit.

5.8.3 Consultation with other policy levels The consultation theen regions and the federal government takes place in the NaHet overleg tussen between de gewesten de federale overheid vindt plaats binnen de Nationale Klimaattional Climate It takes place over as part of the discussions on drawing up a coopcommissie. Het Commission. kadert binnen de gesprekken de opmaak van een samenwerkingsakkoord inzake eration agreement on thebepalingen implementation some van of the provisions de uitvoering van sommige Protocol Kyoto (§2.3.6). of the Kyoto Protocol van het of (§ 2.3.6).

97

Thevan useflexibiliteitsmechanismen of flexibility mechanisms Inzet

5.8.4 Summary Inzet van flexibiliteitsmechanismen Folder

Measure

Average reduction potential 2008 - 2012

Budget of Flemish government 2006 - 2012

(kton CO2-eq)

(€)

4,281

171,240,000

Timeline

Pilot

Quantification of the remaining reduction effort Selection of acquisition channels 8.1

Acquisition of Kyoto units Organisation of funding Approval of CDM/JI projects

98

2006 - 2012 PMV, LNE

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

This wind energy works on human puff

5.9 Adaptation One response to de thenadelige negative effects an versterkt increasing greenhouseisgas effect is the Een remedie tegen effecten vanofeen broeikaseffect de aanpassing vanadaptade tion of theennatural and systemen human systems to theofcurrent or gevolgen. expectedZo impacts. This reduces natuurlijke menselijke aan de huidige verwachte verminderen de kwetsthe vulnerability and susceptibility to damage. Adaptation is an important part of the social baarheid en de vatbaarheid voor schade.Adaptatie is een belangrijk deel van het maatschappelijke response to klimaatverandering. climate change. Working out anvan adaptation strategy is also partbovendien of the Kyoto antwoord op De uitwerking een adaptatiestrategie behoort tot de objectives. Kyoto-doelstellingen. Adaptation is becoming increasingly important probably continue to Adaptatie wordt steeds belangrijker nu blijkt dat het since klimaatthe de climate volgendewill eeuwen nog veel zal veranchange a lot over the next centuries before it will stabilise. Even if the Kyoto reduction deren voordat er een stabilisatie komt. Zelfs indien de Kyoto-reductiedoelstellingen gehaald worden, targets are achieved, adaptation will remain zullen adaptatie-inspanningen noodzakelijk zijn. necessary. A number of economic sectors, such as agriculture, fisherEen aantal economische sectoren zoals de landbouw, de visserij, de ies, forestry and tourism are extremely vulnerable to climate bosbouw en het toerisme zijn bijzonder kwetsbaar voor klimaatverThe climate is already change. These sectors depend largely on weather conditions. anderingen. Deze sectoren zijn sterk afhankelijk van de weersomchanging, also in Flanders Low-lying areas and high risk regions for storms and hurricanes standigheden. Ook laaggelegen gebieden en risicovolle regio’s voor are also under pressure. stormen en orkanen staan onder druk. Besides preventing damage caused by climate change, adaptation Adaptatie biedt naast een preventie voor schade door klimaatverandering ook nieuwe economische also provides new economic opportunities. The government should therefore, in a comkansen. Het beleid moet daarom bij een integrale analyse niet alleen oog hebben voor de kwetsbaarprehensive analysis, not only consider the vulnerability, but also the independent dynamic heid, maar ook voor de autonome dynamiek van maatschappelijke en natuurlijke systemen. Hoe character of social and natural systems. How can they adapt? What costs does this entail? kunnen deze zich aanpassen? Welke kosten zijn eraan verbonden? Welke maatregelen kunnen de What measures can policy makers take? What are the risks of climate change for those beleidsmakers nemen? Wat zijn de risico’s van klimaatverandering op die systemen en hoe kan men systems and how can these risks be dealt with in the best possible way? het beste met die risico’s omgaan?

99

Adaptation Adaptatie

5.9.1 Objective The central aim to Vlaams draw up a Flemish adaptation plan. In this respect, is important to De uitwerking vaniseen is de centrale doelstelling. Hierbij isit integratie van belang adaptatieplan integrate it with the existing policyvoor strategies for water(Sigmaplan), management (the Sigma agrimet de bestaande het waterbeheer de landbouw, hetPlan), natuurbebeleidsstrategieën culture, nature management, the ecosystems, spatial planning and health. heer, de ecosystemen, de ruimtelijke ordening en de gezondheid.

5.9.2 Measures 1. Determining the impact of climate change Adaptation requires theplaats best possible understanding of the future climate andklimaat its effects. Adaptatie vereist in defirst eerste een zo goed mogelijke kennis van het toekomstige At present the Op knowledge on the climate change Flanders is limited. A number of en zijn effecten. dit moment is deimpact kennis of over de impact vaninklimaatverandering in Vlaanderen other countries have builtlanden up knowledge field. This is also forvoor Flanders. beperkt. Een aantal andere bouwden in opthis dit domein kennis op.relevant Die is ook Vlaanderen Research is working on climate scenarios in the long and short term which will serve as relevant. the basis forwerkt drawing up methods to determine impact on en social andopnatural systems in Onderzoek aan klimaatscenario’s op korte enthe lange termijn werkt basis hiervan meFlanders. a system depends largely onsystemen its exposure to climate factors, thodes uitThe die vulnerability de impact op of maatschappelijke en natuurlijke in Vlaanderen bepalen. Deits sensitivity and van adaptation capacity. kwetsbaarheid een systeem hangt nauw samen met de blootstelling aan klimaatfactoren en zijn gevoeligheid en aanpassingscapaciteit.

The main effects that will be inventoried in more detail relate to: De voornaamste effecten die meer in detail in kaart worden gebracht hebben betrekking op:

Flanders is working on an adaptation plan

agriculture, fishery and forestry; energy use (heating and cooling); • het energiegebruik en koeling); changes and human health (as a(verwarming result of temperature • de menselijke gezondheid (tengevolge van temperatuurswijzigingen en ziekten); diseases); recreation tourism; • de recreatieand en het toerisme; water supplies and quality; • de waterbevoorrading en -kwaliteit; ecosystems and biodiversity; • de ecosystemen en biodiversiteit; the industrial and public infrastructure (as a result of extreme weather events such • de openbare infrastructuur (tengevolge van extreme weersomstandigheden industriële as storms andenflooding). • de landbouw, visserij en bosbouw;

zoals stormen en overstromingen).

2.Drawing up an action plan After the impact on these systems, an actieplan action plan can determine the priority Na de determining bepaling van de impact op deze systemen kan een de prioritaire maatregelen tot measures foren reducing risks and theenrelated costs and for government risicoreductie de bijhorende kosten baten bepalen voorbenefits, zowel deboth overheid als de diverseand doelfor the various target groups. groepen. De overheid zal een kosteneffectief Vlaams actieplan uitwerken op basis van een sociaal-economi-

The will drawenupdea dringende cost effective Flemishbijaction plankwetsbare on the basis of a Hierbij sociosche government afweging van de risico’s maatregelen de meest systemen. economic of the tussen risks and themogelijke urgent measures the most en vulnerable beoogt het consideration een delicaat evenwicht zo laag inherente for klimaatrisico’s de sociaalsystems. It aims for a delicate balance between the lowest possible inherent climate risks economische ontwikkeling. and socio-economic development. Dit actieplan vormt het kader waarbinnen een coördinatie van de adaptatiemaatregelen mogelijk is op diverse niveaus.

This action plan is the framework for coordinating adaptation measures at various levels. Een effectief actieplan zorgt er op termijn voor dat klimaatrisico’s een normaal deel uitmaken van de An effective action plan eventually ensures that climate risks form a normal part of the

100

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

decision making process by governments, companies andburgers. individuals. Awareness door overheden, ondernemingen en individuele Sensibilisatie en deraising ontwikkebesluitvorming and thebeleidsondersteunende development of policy instruments can help localbesturen, governments, companies and ling van instrumenten kunnen de lokale ondernemingen en individuindividuals with their actions. For this reason, various government organisations, scientific ele burgers bij hun acties helpen. Daarom zijn diverse overheidsinstanties, wetenschappelijke experts experts and target are actively betrokken. involved in this policy process. en doelgroepen actiefgroups bij dit beleidsproces

5.9.3 Consultation with other policy-levels A green on European adaptation initiatives will be published at the end zal of 2006. FlanEind 2006paper verschijnt een groenboek over Europese adaptatie-initiatieven.Vlaanderen haar adaptaders will tune its adaptation tiestrategie hierop afstemmen. strategy to this. In out the tasks, there willkomt be anerexchange of information with federal Bijcarrying de uitvoering van research de onderzoeksopdrachten een informatie-uitwisseling met the het federale science policy. In addition, the overheid Flemish government is starting consultations the federal Wetenschapsbeleid. De Vlaamse start bovendien met de federale overheidwith het overleg over government a national adaptationfederale plan and additional federalopadaptation in een nationaal about adaptatieplan en aanvullende adaptiemaatregelen het vlak vanmeasures gezondheidsthe fields of healthcare, insurance, disaster fund, etc. zorg, verzekeringen, rampenfonds, … The government will discuss with local governments on adaptation measures which have an De Vlaamse overheid zal besprekingen voeren met de lokale overheden rond adaptatiemaatregelen impact on local decision making. die impact hebben op de lokale besluitvorming.

5.9.4 Summary Adaptatie Folder

Measure

Budget of Flemish government

Timeline

Pilot

2006 - 2012 (€) 9.1

Determining the impact of climate change

125,000

2010 - 2012

LNE

9.2

Draw up an action plan

125,000

2012

LNE

101

The government an exemplary role Overheidhas vervult voorbeeldrol

No cars but bicycles! Good for the air and the trees

5.10 The government has an exemplary role The government exemplary role in the implementation policy,omdat because De overheid heeft has een an belangrijke voorbeeldfunctie bij de uitvoering of vanthe hetclimate klimaatbeleid, itzijadvocates environmentally friendly and imposes on other target zelf pleit voor milieuvriendelijk gedragbehaviour en maatregelen oplegt aanmeasures andere doelgroepen. Bovendien groups. Furthermore, andeen decisions have an important impact on the environhebben haar activiteitenits enactivities beslissingen belangrijke impact op het milieu. ment. Daarom is het belangrijk dat de Vlaamse overheid en de lokale besturen bewijzen dat zij zelf ernstige It is therefore important that the Flemish government andverkleinen. local governments prove that inspanningen leveren om hun nadelige impact op het milieu te Overheidsorganisaties they arehet making serious themselves to reducewaar theirzijnegative impact on the environmoeten minstens even efforts goed doen als de doelgroepen hun beleid op richten. ment. Government organisations must do at least as well as the target groups on which they Op een aantal domeinen kan de overheid deze voorbeeldrol invullen: overheidsaankopen, typebestekfocus their policy. ken, het voertuigenpark, strenge energieprestatie-eisen voor de eigen gebouwen of door de overheid Governments have an exemplary role in a number of fields: government purchases, tenders, gesubsidieerde gebouwen… om er maar enkele te noemen. vehicle fleet, high energy performance requirements for the own buildings or buildings subsiLokale besturen kunnen daarnaast een bijkomende ondersteuning en versterking zijn van het gedised by government, etc., to name but a few. westelijke klimaatbeleid. Gemeenten nemen veel beslissingen die een belangrijke invloed hebben op In addition, local governments can provide support and strengthen the regional climate het klimaat. Op het vlak van de bebouwing bijvoorbeeld kunnen de gemeenten een grote invloed policy further. Municipalities take many decisions which have an important impact on the uitoefenen. Maar ook binnen de eigen gemeentelijke infrastructuur zijn er kansen op grote energiebeclimate. For example, municipalities can have a great influence with respect to development. sparingen. There are also opportunities for large energy savings in their own municipal infrastructure. Kleinschaligeprojects projecteninincities steden enmunicipalities gemeenten kunnen tekenen voor een belangrijk de Small-scale and relating to sustainable buildings,deel thevan applicaVlaamse Kyoto-doelstelling. ondermeer gedacht wordenindustrial aan duurzaam bouwen, toepastion of renewable energy Hierbij and thekan development of sustainable estates can account sen an vanimportant hernieuwbare ontwikkelen duurzame bedrijventerreinen. for partenergie of theen Flemish Kyotovan target. Daarnaast realisatie van een lokaal beleid de policy bijdrage vanfurther de gemeenten aan het In addition,kan thedeestablishment of aintegraal comprehensive local can strengthen theklimaatbeleid verder versterken. De ontwikkeling van eenpolicy. klimaatzorgsysteem kan een hulpmiddel contribution of municipal councils to the climate The development of agoed climate care zijn. Hetcan laat be eenan systematische invoering toe for van the het systematic klimaatbeleidintroduction in een breed of veld van gemeentesystem important aid. It allows the climate lijke taken en besluiten. policy in a broad range of municipal tasks and decisions. In addition toverticale the vertical integration climate policy in lokale the local environmental policy, it Maar naast de integratie van hetof klimaatbeleid in het milieubeleid, is het ook belangis to ensure the horizontal of all theinpolicy fields in the de municirijkalso dat important er een horizontale integratie komt van integration alle beleidsdomeinen de gemeente.Voor realisapality. results a better integration of the climate policy in tie vanAchieving een beleidpolicy is op de eersterequires plaats een betere integratie nodig van local het plaatselijke klimaatbeleid

102

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

policy areas not purely related themilieu environment. Examples include planning, traffic in beleidsdomeinen die niet louterto met te maken hebben. Denken we spatial maar aan ruimtelijke planning waste processing. Therefore, encouraging behavioural change is a core task of ordening, and verkeersplanning of afvalverwerking. the climate policy. The regional policy the supportbinnen of local dogewestethis. stimuleren vormt dusneeds een kernopdracht hetgovernments klimaatbeleid.to Het Gedragsverandering Furthermore, the municipalities are in close contact with those target groups which can lijke beleid heeft daarvoor nood aan de steun van de lokale overheid. De gemeenten staan bovendien really contribute to die reducing greenhouse gases.kunnen Therefore goodaan communication of van the de local in nauw contact met doelgroepen die werkelijk bijdragen de vermindering governments crucial. broeikasgassen.isEen goede communicatie van de lokale overheden is dan ook van cruciaal belang.

5.10.1 Objectives Zowelthe de Vlaamse als deand lokale besturen vervullenplay eenan voorbeeldfunctie door hun zorg Both Flemish overheid government local municipalities exemplary role because of voor een rationeel energieverbruik, duurzame energie-opwekking en duurzameand mobiliteit. De lokale their concern about rational energy use, sustainable energy production sustainable mobesturen staan ook in voor de bewustmaking van burgers en doelgroepen. De acties van de overheid bility. Local governments are also responsible for raising the awareness of citizens and target dragen bij van de sectorale reductiepotentiëlen. tot de realisatie groups. Government actions contribute to meeting the sectoral reduction potentials.

5.10.2 Measures 1.The Flemish government sets an example Flemish civil servants adopt a more rational approach to energy and mobility Context The Flemishoverheid government hashaar an exemplary role environmental care.This De Vlaamse speelt voorbeeldrol op in het vlak van milieuzorg. Dit is is an eenimportant belangrijksignal signaal to local companies and Through specifickanalen channels the Flemish government naar de governments, lokale overheden, bedrijven encitizens. de burger.Via specifieke krijgen zij van de Vlaamse provides encouragement where necessary, obligations tomilieuzorg care for the overheid incentives, prikkels, aanmoedigingen en,and indien nodig, verplichtingen om aan te environment. doen.

Actions There willcommunicatiebe communication and awareness-raising Flemish civil Er komen en sensibilisatiecampagnes voorcampaigns de Vlaamsefor ambtenaren. Dieservants. moeten een These should them omgang to adopt a rational approach aansporing zijn encourage tot een rationele met energie en mobiliteit. to and mobility. In 2005, the government launched two Deenergy overheid stelde in 2005 twee actieplannen op: Actieplan action plans: “2006-2010 Action plan: Environmental care in the 2006 - 2010: ’Milieuzorg in het voertuigenpark van de Vlaamse The Flemish civil servant vehicle fleet of the Flemish government”, and “2006-2010 Acoverheid’ en Actieplan 2006 - 2010: ’Energiezorg in de Vlaamse are energy aware, tion plan: Concern for energy in Flemish government buildings”. overheidsgebouwen’. also after office hours These action plans describe the motivation for working on enDeze actieplannen beschrijven de motivatie om aan milieu- en vironmental and energy care in the Flemish government. They contain an overview of all the energiezorg te werken binnen de Vlaamse overheid. Ze bevatexisting initiatives on environmental and energy care, as well as a concrete phased plan with ten ook een overzicht van de al bestaande initiatieven op het vlak van milieu- en energiezorg, en een the measures and targets for the period 2006-2010. concreet stappenplan met maatregelen en doelstellingen voor de periode 2006 - 2010.

The mobility action plan contains a number of important pillars • Deintroduction invoering van het STOP-principe (Stappen,Trappen, Openbaar vervoer en Trappen, Privé vervoer) The of the STOP principle for official transport (Stappen, voor het dienstverkeer. Het openbaar vervoer Cycling, krijgt prioriteit het autogebruik en er Openbaar vervoer, Privé-vervoer (Walking, Publicop transport and Private komt een groter van de dienstfietsen. Bij de eencar vergaderlocatie houdt transport)). Publicgebruik transport has priority over thekeuze use van of the and more use will rekening de nodige verplaatsingen de deelnemers. bemen made of themet department bicycles. The van meeting location is chosen in function of the journeys which participants have to make.

103

The government an exemplary role Overheidhas vervult voorbeeldrol

civil servant williedere aim to drive environmentally friendly with the application of the • Every In het rijgedrag streeft ambtenaar naar een milieuvriendelijke manier van rijden door ROB principles 5.1). toepassing van de(§ROB-principes (§5.1). complete of all of the van Flemish government result in specific •A Een volledige inventory inventarisatie vanthe hetcars wagenpark de Vlaamse overheidwill leidt tot gerichte phasing out cars. uitfaseringsmaatregelen.

For the purchase of official vehicles and machines, the government will use environmental criteria in the specifications. For example, since 2005, the Flemish government stekken rekening met milieucriteria. Zo gebruikt de Vlaamse overheid sinds 2005 de Ecoscohas used the Ecoscore as a selection criterion for the purchase of new vehicles. By re als selectiecriterium voor de aankoop van nieuwe voertuigen.Tegen 2010 zal 80% van de 2010, 80% of the new vehicles purchased will have an Ecoscore of more than 65. nieuw aangekochte voertuigen een Ecoscore van meer dan 65 hebben. The choice of vehicle depends on its use. For example, for the transport of internal • De keuze van het voertuig gebeurt in functie van het gebruik.Voor vervoer van interne post post in the city, the most suitable transport means will be chosen. • Voor de aankoop van dienstvoertuigen en machines houdt het beleid bij de opmaak van be-

in de stad bijvoorbeeld valt de keuze op de meest geschikte vervoermiddelen.

The action plan for energy care is aimed at introducing rational enery use and sustainable energy production in Flemish government buildings in four stages : creation support for voor energy care structurally supported by leading civil servants; • The De creatie vanofeen draagvlak energiezorg met structurele verankering ondersteund The of energy consumption with energy accounting, by carrying out energy doorregistration leidende ambtenaren; and from with the drafting advice for the energy performance certifi• audits, De registratie van2008 het energieverbruik uitvoering van energievia of eenanenergieboekhouding, cate; audits en vanaf 2008 de opstelling van een advies voor het energieprestatiecertificaat;

A decrease in the energy consumption by drawing up, implementing and adjusting a plan

• Een daling van het energieverbruik door de opmaak, de uitvoering en bijsturing van een plan for energy care, the awareness raising of employees, the adjustment of purchasing procevoor energiezorg, de sensibilisatie van werknemers, de aanpassing van aankoopprocedures, dures, etc.; …;

The introduction of renewable energy, supported by a higher purchase of environmen-

• De introductie van hernieuwbare energie, gesteund door de uitbreiding van de aankoop van tally friendly energy. Pilot projects for the production of alternative energy within the milieuvriendelijke energie. Lancering van proefprojecten voor de opwekking van alternatieve Flemish government will be launched as well as research into the feasibility of combined energie binnen de Vlaamse overheid, onderzoek naar de haalbaarheid van WKK bij grote heat and power in large projects for new buildings. nieuwbouwprojecten.

De lijn is building up an environmentally friendly and low emission vehicle fleet Context De Lijn Lijn streeft aims aternaar strongly reducing the CO emissions from publicsterk transport by increasing the om de CO2-emissies van het openbaar vervoer te verminderen via een 2 use of lowvan CO fuels and environmentally friendly vehicles. verhoging het gebruik van CO -arme brandstoffen en milieuvriendelijke voertuigen. 2 2

Actions

De lijn will set an example and

van de Europese biobrandstoffen In uitvoering the implementation of therichtlijn European directive on(HoofdBiofuels stuk 2) zal De Lijn vanaf 2006 een veralgemeend gebruik van (Chapter 2), De Lijn will introduce a significant percentage of transport passengers using biofuels and in accordance with een significant brandstofmengbiodiesel (5%)percentage in the fuelbiodiesel mixture(5%) for in itshet vehicles from 2006. the Ecoscore principle sel voor haar voertuigen Op basis vanuse de positieve On the basis of positiveinvoeren. test results on the of pure oil testresultaten over deservices, bruikbaarheid olie vooruse of for buses in normal therevan willzuivere be a greater bussen in een normale exploitatie, komt er een groter van plantenolie in het pure vegetable oil in the fleet of buses of De Lijn ingebruik the course of 2006 (up toautobussenpark 70 buses). The van De Lijn inisdeexamining loop van 2006 70 set bussen). De overheid onderzoekt hoe for zij diverse kleinschalige government how(tot it can up various small-scale projects the local producprojecten kanseed opzetten voor de should plaatselijke productie koolzaad moet de levering (§5.5). Hierdooroil. tion of rape (§ 5.5). This guarantee thevan supply of pure vegetable van pure plantaardige olie (PPO) gegarandeerd blijven.

104

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

De Lijn Lijn zal willopuse the Ecoscore forgebruiken the purchase new buses and awarding to leasers. termijn de Ecoscore bij de of aankoop van nieuwe bussen enlicenses het toekennen De aimsaan at pachters. a higher De average Ecoscore bus fleet. It will Ecoscore continuevan to be in carvan Lijn licenties Lijn streeft naar for een its hogere gemiddelde het active bussenpark. rying outactief demonstration projects with new technologies in the evaluation en in in function of Ze blijft van demonstratieprojecten met and nieuwe technologieën de evaluin de uitvoering environmental advantages and practical and en financial aspects. atie in functie van het milieuvoordeel, prakische financiële aspecten. These actions are tevens also part care in the vehicle deelofuitthe van“2006-2010 het ActieplanAction 2006 -plan: 2010:Environmental ’Milieuzorg in het voertuigenpark Deze acties maken fleet the Flemish government”. van deofVlaamse overheid’.

2. Local governments reinforce climate policy Local governments take concrete action Context De samenwerkingsovereenkomst ’Milieu als opstap is een vrijwilligeis a The cooperation agreement, “Environment as a naar stepduurzame towards ontwikkeling’ sustainable development” overeenkomst die een gemeente provincie kan sluiten de Vlaamse overheid op het van voluntary agreement related toofenvironmental policymet a municipality or province canvlak conclude het milieubeleid. de overeenkomst engageert de gemeente of de provincie zich totcommits de werking with the FlemishDoor government. With this agreement, the municipality or province rond een pakketonvan milieuthema’s (clusters).themes In ruil hiervoor ontvangt zij financiële ondersteuning itself to work a set of environmental (clusters). In exchange the Flemish governvan degives Vlaamse overheid. De overeenkomst voorziet drie ambitieniveaus. ment financial support. The agreement provides for three ambition levels. The current cooperation agreement expires end of 2007. 2007.De Meanwhile are conloopt tot eind overhedengovernments overleggen intussen De huidige samenwerkingsovereenkomst sulting about a new cooperation agreement. over een nieuwe samenwerkingsovereenkomst. The mobility cluster provides for concrete actions for the environment. There will be an De cluster mobiliteit voorziet in concrete acties voor het milieu. Er gebeurt een milieutoetsing van environmental evaluation of the local mobility policy, leading to actions to reduce the effect het lokale mobiliteitbeleid waaruit acties volgen voor de vermindering van het effect van het verkeer of traffic on the environment. op het milieu.

Actions An evaluation of the mobility leads intodeactions in the local mobility Eenenvironmental milieutoetsing van het mobiliteitsbeleid zorgtpolicy voor acties lokale mobiliteitsplannen die plans minputting pressure environment, der drukless uitoefenen opon hetthe leefmilieu zoals: such as: theuitbouw creation an milieuvriendelijk environmentallyvoertuigenpark; friendly vehicle fleet; • de vanofeen encouraging environmentally friendly travel by the own personnel; • de aansporing tot milieuvriendelijke verplaatsingen bij het eigen personeel; the establishment of targeted awareness raising campaigns on the environment and mobility. • de uitbouw van gerichte sensibilisatiecampagnes rond milieu en mobiliteit.

In the de volgende samenwerkingsovereenkomst In next cooperation agreement, moregaat attenmeer aandacht naar een resultaatgerichte werking. tion will be paid to a result-oriented approach. For Daarvoor kunnen er resultaatverbintenissen komen By signing the Cooperation Agreement, this purpose, result oriented commitments such zoals doelstellingen voor milieuvriendelijke voerlocal governments show as targets for environmentally friendly vehicles in voertuigenpark tuigen binnen het gemeentelijke the municipal vehicle fleet and/or a CO2 emissions their active support en/of een CO -emissiereductiepercentage voor de 2 reduction percentage for this fleet are a possibility. to the climate policy gemeentelijke Deze benadering kan een extrato This approachvloot. can make an extra contribution bijdrage leveren tot of eenbiofuels. stijging van het gebruik van increasing the use biobrandstoffen.more attention will be devoted to the exemplary role of local governments. Furthermore, Bovendien zal meer gaanand naarschools het uitdragen de voorbeeldfunctie van de overTransport plans foraandacht businesses and anvan environmental evaluation oflokale the vehicle heid. De opmaak van bedrijfsen schoolvervoerplannen en de uitvoering van een milieutoetsing fleet, encourage various target groups to take sustainable mobility measures. These plansvan will hetfurther voertuigenpark stimuleren verschillende be elaborated in the de course of 2006.doelgroepen om duurzame mobiliteitsmaatregelen te nemen. In de loop van 2006 komt er een verdere uitwerking van deze plannen.

105

The government an exemplary role Overheidhas vervult voorbeeldrol

The cluster stimulates create anvoor energy care system their own In deenergy cluster energie krijgenmunicipalities de gemeentento stimulansen de creatie van eeninenergiezorgsydepartments. Theeigen aim is to reduce consumption. In energiegebruik. addition, local Daarnaast governments must steem binnen hun diensten. Het energy doel is een daling van het moeten de increase the awareness of their otherentarget groups and their own personnel of the lokale besturen hun burgers, anderecitizens, doelgroepen het eigen personeel meer bewust maken van het social importance of energy efficient behaviour. maatschappelijk belang van een zuinig energiegebruik.

Actions The following reduce energy binnen consumption municipal departments: Volgende acties actions kunnen can het energieverbruik de eigeningemeentediensten verminderen: theaanduiding appointment of an energy coordinator; • de van een energiecoördinator; an inventarisatie inventory of van all the highgroot energy consumption; • de alle buildings gebouwenwith met een energieverbruik; energy accounting in a in number of buildings; • een energieboekhouding een aantal gebouwen; optimising the use of energy in buildings;

• de energetische optimalisatie van de gebouwen;

awareness raising of citizens and own personnel with regard to RUE and renewable

• de sensibilisatie van de burgers en van het eigen personeel over REG en hernieuwbare energy; energie;

the application of renewable energy in own buildings and an inspection of the speci

• de toepassing van hernieuwbare energie binnen de eigen gebouwen en de doorlichting van fications for new orofrenovations (only Niveau Level 2). de lastenboeken bij buildings nieuwbouw renovatie (alleen 2). Een bruikbare vertrekbasis voor de cluster energie na 2007 is een menukaart naar het model van

A useful start for the energy cluster after 2007 is a menu used by Novem Nederland. This Novem Nederland. Die menukaart omvat verschillende thema’s zoals nieuwbouw, renovatie, REG in menu comprises several themes such as new buildings, renovation, RUE in existing buildings bestaande gebouwen en hernieuwbare energie.Voor elk thema zijn er concrete doelen en resultaatand renewable energy. Each theme has specific targets and result-oriented commitments in verbintenissen in de eigen gebouwen en in de doelgroepen (KMO’s, bedrijventerreinen, agrarische the municipality’s own buildings and in the target groups (SMEs, industrial sites, the agriculsector, woningbouw, utiliteitsbouw, sociale huisvesting). tural sector, housing, utility buildings, public housing). Bij de invulling van de thema’s is het nodig om zoveel mogelijk in te spelen op de bestaande regelinWhen fleshing out the themes it is necessary to build as much as possible on existing regulagen. Maar daarnaast zijn ook nieuwe instrumenten nodig.Voor de bestaande regelgeving komen in tions. However new instruments are needed as well. Most important existing regulations are de eerste plaats de EPB en de energieprestatiecertificaten in aanmerking. Een nieuw instrument kan the Energy Performance Regulation and energy performance certificates. A new instrument bijvoorbeeld een checklist voor het onderzoek van de lastenboeken zijn. could be, for example, a checklist for the inspection of the specifications. De gemeenten kunnen optreden op het vandecree de ruimtelijke ordening. Sinds The municipalities canook alsoklimaatsturend influence spatial planning. Thevlak new on urban planning en1 mei 2002 trad het nieuwe decreet op de stedenbouw in werking. Met dat nieuwe decreet, dat tered into force on 1 May 2002. This new decree, which included a transitional regulationeen up overgangsregeling kende tot 1 mei 2006, krijgen gemeenten meer beslissingsmacht. to 1 May 2006, gives municipalities more decision making power. Ook op andere domeinen kunnen decan lokale overheden actief or samenwerken of de expertise vanorganianIn other fields, local governments actively cooperate use the expertise of other dere organisaties of instanties gebruiken. kanconstruction de gemeente of bijsustainable de realisatieindustrial van duurzame bedrijfssations or institutions. For example, forZothe estates, the terreinen samenwerken met de Gewestelijke OntwikkelingsMaatschappijen (GOM’s).Verder kunnen municipality can work together with the Regional Development Companies (GOMs). In adde huisvestingsmaatschappijen een intensieve rol spelen bij de bouw energiezuinige dition, the public housing companies can play an intensive role invan theduurzame, construction of sustainwoonprojecten, met bijzondere aandacht with voor particular de sociaal zwakkeren. able, energy efficient housing projects attention for socially weaker groups.

Support for local policy • Het verricht carries onderzoek de mogelijkheden tot financiële doorto de Thebeleid government outnaar research into the possibilities for ondersteuning financial support Vlaamse overheidofvoor de toepassing van(§hernieuwbare energie (§ 5.3). the application renewable energy 5.3).

There an energy performancevoor certificate forvoor buildings fordienstverlening, public services, • Er komtwill eenbe energieprestatiecertificaat gebouwen publieke waaronder de lokale besturen (§ 5.2).(§ 5.2). including local municipalities Theplaatselijk local energy policy is supported by the grid amongst other things, • Het energiebeleid krijgt ondersteuning van managers, de netbeheerders ondermeer bij defor the implementation of energy accounting and financing, etc. (§ 5.2) uitvoering van een energieboekhouding en financiering, … (§ 5.2).

106

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

5.10.3 Summary Government has an exemplary role Folder

Budget of

Measure

Timeline

Pilot

Flemish government 2006 - 2012 (€)

Environmental care in the Flemish government 10.1 10.2

Action plan 2006 - 2012: 2006 - 2010 Concern for energy in Flemish government buildings 1,115,000 Action plan 2006 - 2012: Environmental care in the vehicle fleet 2006 - 2010 of the Flemish government (excluding De Lijn) Environmentally friendly and low emission vehicle fleet of De Lijn

10.3

Biofuels

10.3

Ecoscore

LNE LNE

350,000

2006 - 2007

De Lijn

-

2006 - 2012

De Lijn

Cooperation agreements with local government 10.4 10.5

Cluster energy Cluster mobility

1,900,000 1,266,000

2005 - 2007 2005 - 2007

LNE LNE

Tijdshorizon

Piloot

2008

LNE

Proposals to be elaborated at a later stage Measure New cooperation agreement with local governments

107

The impactImpact of the Flemish climate policy Vlaams klimaatbeleid

Dirty exhausts make trees sad

5.11 The impact of the Flemish climate policy 5.11.1 The internal climate policy Table summarises the contribution of theindifferent sectors greenhouse gas emissions Tabel 55 geeft een samenvatting van de bijdrage de uitstoot van deinbroeikasgassen door de verschilin 1990 and 2004 and en their average estimatedbijdrage contribution in 2008-2012 with lende sectoren in 1990 2004, en de geschatte in een scenario zonderin enainscenario een scenario and without climate policy. met one klimaatbeleid. Table 5: Share of the sectors in the greenhouse gas emission in 1990 and 2004 and the average expected emissions in 2008 - 2012 in ascenario with and without climate policy (Kton CO2 - eq). 1990

2004

(kton CO2-eq)

(kton CO2-eq)

Average

Average

2008 - 2012 without climate policy

reduction potential (kton CO2-eq)

(kton CO2-eq)

Average

1990Average 2008 - 2012 2008 - 2012 with with climate policy (kton CO2-eq) climate policy (%)

Power generation Industry

17,711

18,796

14,793

5,800

8,993

-51%

32,434

29,320

44,185

4,806

39,379

+21%

Buildings

14,564

18,127

19,774

2,455

17,319

+19%

Transport

12,208

15,537

17,383

3,914

13,469

+10.3%

Agriculture

10,855

9,190

9,535

978

8,557

-21%

87,771

90,970

105,670

17,953

87,717

-0.1%

+3.6

+20%

Total Evolution compared to 1990

108

-0.1%

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

On the basis of the projections ofVlaamse the Flemish greenhouse gasbijemissions in the of climate Op basis van de prognoses van de broeikasgasuitstoot afwezigheid vanabsence klimaatbeleid policy and the Flemish Kyoto target (83,436 kton CO eq), the reduction challenge for the Flemen de Vlaamse Kyoto-doelstelling (83.436 kton CO2-eq)2 is de reductie-uitdaging voor het Vlaamse ish climate policy wasop estimated at CO 22.22-eq Mton klimaatbeleid geschat 22,2 Mton perCO jaar.2- eq per year. The measures described forvoor the various topics can close this gap deze by 18kloof, MtonbijCO eq if timely De maatregelen beschreven de verschillende thema’s kunnen een2-tijdige en vol-and completely implemented. This that-eq thedichten. identified allow Flanders met to achieve 81% of ervan, met 18 means Mton CO Ditmeasures betekent dat Vlaanderen deze maatledige uitvoering 2 the reduction effort domestically. regelen 81% van de reductie-inspanning intern kan realiseren. In 2008 - 2012 liggen de gemiddelde In 2008-2012 the average estimated0,1% emissions with climatein policy geschatte emissies na klimaatbeleid onder de uitstoot will be 0.1% below the 1990 emissions. 1990. Het aandeel van de verschillende sectoren in het totale reductie-

Flanders realises 81% of the reduction effort domestically

Table 6 shows the share of the various sectors in the total reducpotentieel is te vinden in Tabel 6. Daarin ook een vergelijking van tion potential.This also compares the contribution of the sectors de bijdrage van de sectoren in de reductie en hun aandeel in de in the reduction and their projected share in the average Flemish gemiddelde Vlaamse broeikasgasuitstoot in 2008 - 2012 in een scenario zonder klimaatbeleid. De cijgreenhouse gas emissions in 2008-2012 in the absence of climate policy.The figures clearly show fers tonen duidelijk aan dat de sectoren die een belangrijke bijdrage leveren in de broeikasgasuitstoot, that the sectors with an important contribution to the greenhouse gas emissions also deliver ook voor een belangrijk deel van de reducties zorgen. Het gaat om de sector van de elektriciteitsproan important share of the reductions.This applies to the power sector, industry and transport. ductie, de industrie en het transport. Bijkomende inspanningen zijn echter nodig in de sector van de However, additional efforts are needed in the building sector.The emissions in the agricultural gebouwen. De emissies in de landbouwsector dalen al sinds 1998, voornamelijk door de afname van sector have been falling since 1998, mainly as a result of the decline in the number of livestock.The de veestapel. De bijkomende bijdrage van de maatregelen opgenomen in dit plan voor deze sector is additional contribution of the measures included in this plan for that sector is therefore limited. dan ook beperkt.

Table 6: Contribution of the sectors in the reduction effort (%) and their share in the average total greenhouse gas emission in 2008 - 2012 in a scenario without climate policy Sector

Contribution to

Power generation

Share in the average greenhouse gas emissions 2008 - 2012 without climate policy 32% 14%

Industry

27%

42%

Buildings

14%

19%

Transport

22%

16%

Agriculture

5%

9%

100%

100%

reductions

Total

The average remaining reduction gap, following thevolledige promptuitvoering and complete resterende reductiekloof, na tijdige en van deimplementation voorziene interneof De gemiddelde the anticipated internal measures, still amounts to 4.3 Mton CO eq per year (Figure 7). For maatregelen, bedraagt nog 4,3 Mton CO2-eq per jaar (Figuur 7). Over 2de volledige Kyoto-periode the entirehetKyoto period, thebeleidstekort estimated policy deficit 2006 amounts to 21.4 Mton CO2- eq. bedraagt in 2006 geschat 21,4 Mton COin 2-eq.

109

The impactImpact of the Flemish climate policy Vlaams klimaatbeleid

Kton CO2-eq 110,000 Without climate policy 105,670

105,000 100,000 96,467

95,000

95,067

92,781

90,000 87,771

89,920

89,953

90,970 89,095

85,000

With climate policy 87,717 83,436

Kyoto-target

80,000 1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

Figure 7: The impact of the internal Flemish climate policy

5.11.2 The use of flexibility mechanisms Till date theoverheid Flemishreserveerde government 37 million euros the purchase of addiDe Vlaamse tothas nu reserved toe 37 miljoen euro voor de for aankoop van bijkomende tional emission credits. At a price of 8 euros per tonne (including VAT) per emission emissiekredieten.Tegen de prijs van 8 euro per ton (inclusief BTW) voor een emissiekrediet,credit, heeft de the Flemish government has provided budget for approximately 4.625 Mton CO eq. Vlaamse overheid dus een budget voorziena voor ongeveer 4,625 Mton CO -eq. 2 2 In addition it will have to provide approximately 134 million euros to purchase the remainBijkomend moet zij nog ongeveer 134 miljoen euro voorzien voor de aankoop van de resterende ing 16.78 CODe - eq. The Flemish government will gradually but timely provide the 16,78 MtonMton CO2-eq. 2 Vlaamse overheid zal hiervoor binnen de voorziene tijd stap voor stap de necessary budget, taking into account themet monitoring of the nodige middelen inzetten, rekening houdend de opvolging van anticipated de voorzieneinternal interne projects. projecten.

5.11.3 Conclusion

The Flemish Government will strictly monitor the implementation of the climate policy

To Kyoto target in te time, thewordt implementaOmmeet tijdig the de Kyotodoelstelling halen het tion of internal measures at amaatregelen socio-economically prioritair uitvoeren van interne vooracceptable is a priority for the various opgesteld incost de diverse beleidsdomeinen tegen policy areas. This will be coordinated and supplemented with the use of the flexibility mechanisms. In the course the van Flemish climate socio-economisch haalbare kostprijs, afgestemd op en aangevuld met deofinzet flexibiliteitsmechapolicy period, Regering the Flemish Government will that van the dit planned are nismen.plan De Vlaamse zal er in de loop van deensure planperiode Vlaamsmeasures Klimaatbeleidsplan implemented andmaatregelen in time. The indicators willuitgevoerd play an important role in the evaluaover waken datcorrectly de geplande tijdig en correct worden. De indicatoren zullen tion of the progress of the projects. een belangrijke rol spelen bij de evaluatie van de voortgang van de projecten. Voor een efficiënte opvolging beschikt de Vlaamse Regering over volgende instrumenten:

The Flemish Government has the following instruments at its disposal for an efficient monitoring: 1. een databank met alle maatregelen is vanaf 2006 beschikbaar. Zij is voor iedereen toeganke1. a database with all the measures will be available from 2006. This is accessible to lijk en op termijn geïntegreerd in de databank van het Nationale Klimaatplan; everyone and will be integrated in the database of the National Climate Plan; 2.2. eena beknopte zesmaandelijkse rapportering over de effectieve van de and projecten concise six-monthly report on the effective progress voortgang of the projects enpossible mogelijkeproblems knelpunten de uitvoering; inbij implementation; 3.3. een tweejaarlijksprogress voortgangsrapport stand zaken Vlaamse klimaatbeleid a two-yearly report onmet thedestate ofvan affairs ofvan thehet Flemish climate policy (inclusief het principe van het prioritair uitvoeren van interne maatregelen) (including the principle of giving priority to the implementation of domestic Als blijkt datmeasures). reductiepotentiëlen niet gehaald worden, zullen extra maatregelen (extern en/of intern) Ifgeïdentificeerd evidence arises that the reduction potentials are not met, extra measures (external and/or en gerealiseerd moeten worden. internal) will have to be identified and implemented.

110

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

Tall windmills catch a lot of wind

6 The (Flemish) post-2012 climate policy In order to achieve objective ofvanthe 2),EU, theopEUbasis acVoor de realisatie vanthe de doelstelling hetFramework RaamverdragConvention (Hoofdstuk (Chapter 2), stelde de knowledged in 1996, al oninthe basis of the findings ofde thetemperatuursstijging IPCC, the need totelimit temperature van IPCC bevindingen, 1996 de noodzaak vast om beperken tot 2°C increase 2ºpre-industriële C above the pre-industrial The European Council of Marchte2005 de-reategenovertohet niveau. Om dezelevel. langetermijn temperatuursdoelstelling kunnen cided further that for realising this long-term temperature objective the global greenhouse liseren besloot de Europese Raad van maart 2005 verder dat de wereldwijde uitstoot van broeikasgases would have to peak 2025 gassenemissions een maximum moet kennen vóórbefore 2025. Daarna followed by reductions of at least and possibly zijn reducties nodig van minstens 15%15% tot mogelijk 50% up The Kyoto Protocol is to 50%2050 by 2050 compared 1990. tegen in vergelijking metto1990. an important but only the first This shows that the Kyoto Protocol is an important Hieruit blijkt dat het Protocol van Kyoto een belangrijke, step in combating step, onlyeen theeerste first stap in achieving the ultimate objecmaar but slechts is in de verwezenlijking van climate change tive of the doelstelling Climate Convention. de ultieme van het Klimaatverdrag.

6.1 The international political process A first stepaanzet in thetot negotiations on long-term climate policy was informal seminar Een eerste de besprekingen over een langetermijnactie voorthe klimaatbeleid was eenfor infor19 government experts19 in May 2005. meel seminarie voor regeringsdeskundigen in mei 2005. COP11/MOP1 (December 2005) made the outline of the process the preparation COP11/MOP 1 (december 2005) trok de eerstefirst krijtlijnen voor het proces terfor voorbereiding van het of the international post-2012 climate policy. After long discussions, the negotiators made internationale klimaatbeleid na 2012. Na moeizame onderhandelingen maakten de onderhandelaars the following agreements: volgende afspraken: 1. In overeenstemming met artikel 3.9 van het Kyoto-protocol start een proces om nieuwe

1. In accordance with Article 3.9 of the Kyoto Protocol, a process to consider new reductieverplichtingen voor Annex I-landen voor de periode na 2012 te overwegen. Omdat reduction commitments for Annex I countries for the period after 2012 starts. artikel 3.9 in essentie betrekking heeft op een amendement van Annex B van het Kyoto-proArticle 3.9 provides for an amendment of Annex B of the Kyoto Protocol and this tocol, bouwt men hiervoor voort op de Kyoto-architectuur. track therefore builds on the Kyoto architecture.

19

At COP10, the parties decided to organise a seminar for an informal exchange of information on policies and measures for mitigation and adaptation

111

Post - 2012 climate Klimaatbeleid na policy 2012

are conducted in an open-ended ad hoc working group, which DeNegotiations onderhandelingen worden gevoerd in een ’open-ended ad hoc working group’,condie voor vened the first time in May There is no specifiedvoor end date these dis- is het 2006.2006. Een specifieke einddatum deze for besprekingen eerstfor samenkwam in mei cussions, butmaar the de negotiators must aim for avoiding gap between theaansluiting second and niet voorzien onderhandelaars moeten strevena naar een directe van de the first (2008 – 2012) commitment periods. tweede verbintenissenperiode bij de eerste (2008 - 2012). start of astarten dialogue ondialoog long-term action to climate 2.2.DeThe deelnemers een overcooperative een samenwerking op address lange termijn in change de strijd by enhancing implementation of the Convention. All parties to the Framework Contegen klimaatverandering door de verbeterde uitvoering van het Raamverdrag. Alle partijen vention, including those who did die nothet ratify the Kyoto Protocol, are involved this aan het Raamverdrag, ook degenen Kyoto-protocol zijninbij deze niet ratificeerden, dialogue. In this context, parties willdeexchange experiences and analyse dialoog betrokken. In dit kader zullen partijen ervaringen uitwisselen en strategic strategische aanapproaches, interopalia, on sustainable development, adaptation, technology andtechnothe pakken analyseren onder meer het vlak van duurzame ontwikkeling, adaptatie, potential of market-based opportunities. This dialogue will not open any negotiations logie en de mogelijkheden van een marktgerichte aanpak. Deze dialoog mag niet leiden tot leading to new commitments. The dialogue De willdialoog end in December 2007. onderhandelingen over nieuwe verplichtingen. loopt af in november 2007. review2006 of the Kyoto Protocol will takeProtocol place in van November 2006, (according to 3.3.InThe november gaat de herziening van het Kyoto (volgens artikel 9) in Article 9),met in coordination with pertinent reviews under the Negotia-onder samenhang relevante herzieningen van het Raamverdrag vanConvention. start. Besprekingen tions9under Article 9 of the Kyoto Protocol provide a broader perspective. artikel van het Kyoto-protocol bieden een ruimer perspectief. In de herzieningThe van het

review en of the and kunnen the Convention provide parties with the possibility to Protocol de partijen naast reductieverplichtingen ook elemenhet Protocol Raamverdrag review as the duration of the the flexibele base year,mechathe ten hetcommitment basisjaar, de period, als deelements duur van such de verbintenissenperiode, aanpak van approach to flexible mechanisms etc., in addition to reduction commitments. nismen, … herbekijken. These conclusions meetzowel bothtegemoet the demands of eisen the developing countries and theals desires the Ankomen aan de van de ontwikkelingslanden Deze afspraken aan deofwensen nex I countries. The developing countries only willen wish toalleen discuss obligations ofvan Annex van de Annex I-landen. De ontwikkelingslanden overthe dereduction reductieverplichtingen An- I countries. Thespreken. Annex De I countries wish towensen put these additional obligations in the context of ainglobal nex I-landen Annex I-landen deze bijkomende verplichtingen te kaderen een approach to climate change. The review of the Protocol and of the Convention must indicate the globale aanpak van de klimaatverandering. De herziening van het Protocol en van het Raamverdrag context the additional of theverplichtingen Annex I countries. moet deof context aangevencommitments van de bijkomende van de Annex I-landen.

6.1.1 Issues in the negotiation process The future international negotiations will havemoeten to De toekomstige internationale onderhandelingen answer the following een antwoord geven opquestions: volgende vragen:

Global action is needed to limit temperature increases to 2°C

1. Op welk niveau moeten de landen de concentratie van broeikasgassen stabiliseren om 1.deAt what doelstelling level do countries to stabilise concentration of greenhouse gases ultieme van het need klimaatverdrag te the realiseren? De EU-doelstelling van een in orderstijging to achieve thetegenover ultimate het goalpre-industrieel of the climate convention? all, the EU maximale met 2°C niveau is immersAfter nog niet algemeen target of a maximum increase of 2ºC aboveverder the pre-industrial level has not been aanvaard. Hoe kan het beleid dit stabilisatieniveau vertalen in globale reductiedoelgenerally accepted. How can this stabilisation level be translated into global reducstellingen?

tion targets?

2. Op welke manier zal de globale reductiedoelstelling verdeeld worden over de verschillende 2. How will the global reduction target be divided among the various parties to the partijen aan het toekomstige klimaatregime: welk land moet aan welk ambitieniveau volfuture climate regime: which country should take on which level of ambition? How doen? Hoe kan men alle landen betrekken bij de realisatie van de globale emissiereductiecan all the countries be involved in achieving the global emission reduction target? doelstelling?

3. How must the global reduction target be achieved? What sort of targets will be

3. Hoe moet de globale reductiedoelstelling bereikt worden, welk soort doelstellingen zullen considered? What criteria must the chosen reduction strategy take into account? beschouwd worden? Met welke criteria moet de gekozen reductiestrategie rekening hou4. Which sectors and greenhouse gases are part of the new climate regime? What den?

about “new sectors” such as international aviation and shipping, harvested wood

4.Welke sectoren en broeikasgassen maken deel uit van het nieuwe klimaatregime? Wat met products, tropical deforestation? ‘nieuwe sectoren’ zoals internationale lucht- en scheepvaart, houtproducten, tropische ontbossing?

112

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

5.5. Klimaatverandering zalprobably wellicht onvermijdelijk zijn.Welke betekenis krijgt adaptatie Climate change is inevitable. What significance will adaptation haveininhet the nieuwe new klimaatregime? climate regime?

6. What of flexibility mechanisms in anieuw new climate regime? 6.Wat is de is rolthe vanrole de flexibiliteitsmechanismen in een klimaatregime?

6.1.2 The vision of Europe The conclusions 2005 van Spring European heads of state and government De conclusies van of de the Lentetop 2005Summit van de of Europese staatsen regeringsleiders en de conclusies leaders and the conclusions of Environment Councils 2005lijn and van de leefmilieuministers van december 2004, maart 2005 of enDecember maart 2006 2004, geven March de politieke van March 2006klimaatbeleid indicate thenapolitical vision of the EU on post-2012 policy. Important de EU over 2012 weer. Belangrijke elementen daaruit climate zijn: elements are: 1. de vertaling van de 2°C-doelstelling naar een concentratieniveau van maximum 550 ppm CO2-eq;

1. the translation of the 2ºC objective to a concentration level of maximum 550 ppm 2. onderhandelingen moeten gevoerd worden binnen het UNFCCC kader; CO2 -eq; 3. een globale actie met een globale reductie van 15% tot mogelijk 50% in 2050 ten opzichte 2. negotiations must be conducted within the UNFCCC context; van niveau van 1990; 3. global action with a global reduction of 15% to possibly up to 50% in 2050 com4. maximale deelname van alle partijen, volgens gemeenschappelijke maar onderscheiden pared to the 1990 level; verantwoordelijkheden en respectievelijke capaciteiten, verdere differentiatie van partijen is 4. maximum participation by all parties, in accordance with common but differentiated nodig; responsibilities and respective capabilities, further differentiation of parties is needed; 5. de ontwikkelde landen moeten het voortouw blijven nemen: de EU wil voor de groep van 5. the developed countries must continue to take the lead: the EU aims for a reducontwikkelde landen 15 tot 30% reductie tegen 2020 en 60 tot 80% reductie tegen 2050 ten tion of 15-30% for the group of developed countries by 2020 and 60-80% reduction opzichte van 1990; by 2050 compared to 1990; 6. een duurzame ontwikkeling voor de ontwikkelingslanden: de EU erkent de inspanningen die 6. sustainable development for the developing countries: the EU recognises the efforts sommige ontwikkelingslanden doen in de strijd tegen de opwarming van de aarde; some developing countries are making to combat global warming; 7. aandacht voor adaptatie, naast emissiereducties; 7. attention to adaptation besides mitigation; 8. aandacht voor technologieontwikkeling en -overdracht; 8. attention to technology development and the transfer of technology; 9.9. hetthe belang van goedwerkende importance of effectiveflexibele flexibleinstrumenten. instruments.

6.2 Establishing the Belgian position The ad hocwerkgroep working group ‘Further of theBKE CCIEP GEde prepares Belgian position De ad-hoc ’Further Action’ Action’ van de CCIM bereidt Belgischethe standpunten en and contribution the EUopvision on post-2012 climate The Directorate General inbreng voor op deto EU-visie het klimaatbeleid na 2012. Hetpolicy. Directoraat Generaal Europa (DGE) Europe (DGE) of the Federal Government Department for Foreign Affairs formalises these van de Federale Overheidsdienst Buitenlandse Zaken formaliseert deze standpunten om de Europositions in the preparation of the De European pese ministerraden voor te bereiden. EU councils ministers. The EU disseminates verspreidtofhaar visie met betrekking tot het Flanders looks into economically, its visiononderhandelingsproces with regard to the further negoverdere onder meer technically and socially feasible targets tiation process, amongst other things, by door submissions binnen het UNFCCC. submissions to the UNFCCC. for the period after 2012

113

Klimaatbeleid na policy 2012 Post - 2012 climate

6.3 The Flemish preparation 6.3.1 Objectives Taking houdend into account theinternationale internationalonderhandelingen negotiations oninzake post-2012 climate klimaatpolicy, 1.1. Rekening met de het post-2012 beleid, bereidt technisch, economisch en maatschappelijk onderbouwde engaFlanders is Vlaanderen preparing technically, economically and socially supported commitgementen voor, gericht op 2020. Deze zullen basisfor dienen bij de onderhandelingen over ments for 2020. These will serve as theals basis the negotiations on international, internationale, Europese Belgische reductiedoelstellingen. European and Belgianenreduction targets. 2.2. Er During komt een verdere en bijstellingperiod, van de basiselementen van deofVlaamse visie op the courseaanvulling of the negotiation the basic elements the Flemish hetvision post-2012 klimaatbeleid de looppolicy van dewill onderhandelingsperiode. on the post-2012inclimate be further developed and adjusted.

Flemish government a vision on including 3.3. DeThe overheid werkt eendevelops visie uit over de opname van deinternational internationale aviation lucht- enand Vlaamse scheepvaart klimaatregime 2012. shipping in in een a climate regime na after 2012. long-term perspective is aeen point of attention sectoral policy planning. 4.4. HetThe langetermijn perspectief vormt aandachtspunt in in sectorale beleidsplanning.

6.3.2 Measures 1.Technically, economically and socially supported reduction targets for 2020 De Vlaamse werktedrew een onderzoekstraject uitconsisting dat bestaatofuittwo twee sporen. Enerzijds The Flemishoverheid government up a research plan tracks. On the onemaakt hand, gebruik van een technisch-economische van iteen evenitzijuses a technical-economic bottom-upbottom-upaanpak, approach, on theanderzijds other hand willalgemeen use a general wichtsmodel.model. Het traject van 2006 tot enfrom met 2008. equilibrium The loopt research plan runs 2006-2008. technical-economicbottom-upaanpak bottom-up approach result in sectoral cost curves 1.1. DeThe technisch-economische moetshould leiden tot sectorale kostencurven. 2. The (macro) economic impact of the climate policy is calculated on the basis of a 2. De (macro-)economische impact van het klimaatbeleid berekent men aan de hand van een general equilibrium model for Flanders. algemeen evenwichtsmodel voor Vlaanderen.

2.The Flemish vision on post - 2012 climate policy The Flemishoverheid government that global warming is aernstig serious problem. is aan a De Vlaamse erkentrecognises dat de opwarming van de aarde een probleem is. There De nood large need for a strongklimaatbeleid global climate policy. Thereforesteunt Flanders supports the European een krachtig wereldwijd is groot.Vlaanderen daarom de Europese visie dat op vision that, the basiswetenschappelijke of the available scientific the increase in niet global temperabasis van de on beschikbare kennis, deknowledge, temperatuursstijging globaal meer dan 2°C ture not exceed niveau 2ºC above the pre-industrial It recognises achieve this bovenshould het pre-industriële mag liggen. Het erkent datlevel. daartoe de uitstootthat van to broeikasgassen there must be a drastic reduction in global greenhouse gas emissions. Flanders endeavours wereldwijd drastisch moet verminderen.Vlaanderen streeft naar realistische en voldoende wetenrealistic and sufficiently scientifically supported reduction targets formen 2020. this respect, it schappelijk onderbouwde reductiedoelstellingen voor 2020. Hierbij houdt ookInrekening met het also considers the long-term langetermijnperspectief (2050). perspective (2050). The EU,België Belgium and Flanders cannot solve thisniet problem on their own. Therefore De EU, en Vlaanderen kunnen het probleem alleen oplossen.Vlaanderen is dan Flanders ook voorprefers generally accepted measures. To tackle this challenge in a cost efficient way,manier Flanders stander van algemeen aanvaarde maatregelen. Om deze uitdaging op een kostenefficiënte te advocates a climate regime that: kunnen aanpakken, ijvert Vlaanderen voor een klimaatregime dat: • een zo ruim mogelijke deelname van de partijen, en in ieder geval van alle industrielanden en promotes the widest possible participation of parties and certainly of all industrial de belangrijke zich ontwikkelende economieën, bevordert. Het hanteren van de zogenaamde countries and all important developing economies. The use of the so-called staged getrapte systemen waarbij verschillende groepen van landen verschillende verplichtingen systems, in which different commitments are imposed on different groups of coun krijgen opgelegd, kan dit vergemakkelijken;

tries can facilitate this;

114

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

permits a flexible to achieve toelaat; the targets; • een flexibele aanpakapproach van de doelstellingen is compatible with sustainable development; • compatibel is met eenworldwide wereldwijde duurzame (economic) (economische) ontwikkeling; minimises negative economic effects and at the same time generates positive (eco

• negatieve economische effecten zo klein mogelijk houdt en tegelijkertijd positieve (econominomic) side effects;genereert; sche) neveneffecten

leads to a win-win situation for the various parties because of the choice for and/or

• door de keuze voor en/of de inzet van specifieke instrumenten, zorgt voor een win-winsituuse bij of de specific instruments (for example, the transfer of technology, efficientefficiënte and ac atie verschillende partijen (bijvoorbeeld door de overdracht van technologie, cessible flexibleflexibele mechanisms) withoutzonder jeopardising environmental integrity; en toegankelijke mechanismen) echter de milieu-integriteit in het gedrang te devotes attention to the competitive position of the different sectors; brengen;

assigns anheeft appropriate role to the fight against tropical deforestation; • aandacht voor de concurrentiepositie van de verschillende sectoren; devotes attention to the aspect of adaptation

• de strijd tegen tropische ontbossing een gepaste rol geeft; • aandacht heeft voor het aspect adaptatie.

The division of the global reduction target among the various parties must be fair and must Bij de verdeling van de globale reductiedoelstelling de verschillende partijenand houdt men rekening consider both the efforts already made and theover particularity of societies economies. met eenwill billijke verdeling de alcosts geleverde inspanningen en de the eigenheid van samenlevingen en There be an analysisenofmet social and benefits to assess feasibility of the reduction economieën.Voor de haalbaarheid van reductiedoelstellingen komt er een maatschappelijke kostentargets. batenanalyse. The climate regime must guarantee sufficient flexibility for a cost-efficient achievement of the The government mustflexibiliteit evaluate all the possible for achieving ambitious Het targets. klimaatregime moet voldoende garanderen voor options een kostenefficiënte realisatie van de reduction targets (for example storage) for their feasibility and environdoelstellingen. Het beleid moet allegeological mogelijke carbon opties voor de verwezenlijking van ambitieuze reductiemental integrity. doelstellingen (bijvoorbeeld geologische koolstofopslag) toetsen op hun haalbaarheid en milieu-inteTo improve, amend and supplement this vision, the government will consult with the social griteit. actors 6.3.5) taking intoen account thevan evolutions level.met de maatschapVoor de(§verfijning, bijstelling aanvulling deze visieatzalthe hetinternational beleid overleggen The Flemish will actively to theop negotiation process. pelijke actorengovernment (§ 6.3.5) rekening houdendcontribute met de evoluties internationaal vlak. In the international network of regions, Flanders will actively advocate its concern about the climate. De Vlaamse overheid zal actief bijdragen aan het gestarte onderhandelingsproces.Vlaanderen zal binIt will also share its own experiences with climate and energy policy. In the context of the nen het internationale netwerk van regio’s actief zijn bezorgdheid over het klimaat uitdragen. Het zal cooperation agreements with Chile and South Africa, the government will evaluate how it ook zijn eigen ervaringen op het vlak van klimaat- en energiebeleid delen. In het kader van de samencan integrate climate-related themes in the 2007-2009 work programme. werkingsakkoorden met Chili en Zuid-Afrika bekijkt de overheid hoe zij klimaatgerelateerde thema’s kan integreren in het werkprogramma voor 2007 - 2009.

3.The Flemish vision on international aviation and shipping The government examine the possible consequences of including international De overheid zal dewill mogelijke gevolgen van de opname van de internationale scheepvaart in shipping een in a post-2012 climate regime. Research on this subject will be commissioned in 2007 klimaatregime na 2012 onderzoeken. In 2007 komt hiervoor een onderzoeksopdracht waarbij and men will be geared andEuropese European policy initiatives. rekening houdt to metthe de current lopende international internationale en beleidsinitiatieven. The federal Wetenschapsbeleid Science policy commissioned a study for- 2009 2006-2009 on aviation and shipping Het federaal laat in de periode 2006 een onderzoek uitvoeren over de and the Belgian climate policy. This research is mainly focused on aviation. This project should toe op lucht- en scheepvaart en het Belgische klimaatbeleid. Dit onderzoek spitst zich hoofdzakelijk provide additional insights into the inclusion of international aviation and shipping the de luchtvaart. Dit project moet bijkomende inzichten verschaffen over de inpassing van deininternatioclimate policy, and its consequences at the environmental, political, socio-economic level. nale luchten scheepvaart in het klimaatbeleid en de gevolgen daarvan opand milieu-, politiek en socioThe Flemishvlak. Government monitors project. economisch De Vlaamseclosely overheid volgt dit this project van nabij op. Both studies form the basis for further negotiations on the possible expansion of the EuroBeide onderzoeksopdrachten vormen de leidraad bij de verdere onderhandelingen voor de eventuele pean emissions trading system and post-2012 climate policy. uitbreiding van het Europese emissiehandelssysteem en de fase na 2012 van het Protocol van Kyoto.

115

Klimaatbeleid na policy 2012 Post - 2012 climate

4. Geological storage of CO 2 The underground opslag storagevan ofCO CO22biedt provides an additional possibility of preventing emissionsteinto De ondergrondse een extra mogelijkheid om emissies in de atmosfeer verthe atmosphere. Further research is still needed. Foreign pilot projects havede revealed the technimijden.Verder Buitenlandse proefprojecten toonden technische haalbaaronderzoek is nog nodig. cal In Flandersdeed VITO hasalalready conducted exploratory into the heidfeasibility. aan. In Vlaanderen VITO verkennend onderzoek naar deresearch mogelijkheden vanpossibilities CO2 opslagof CO storage in the Kempen basin. In the context of more ambitious reduction targets after de 2012, in het Kempische bekken. In het kader van verdergaande reductiedoelstellingen na 2012, zullen 2 the aspects of capturing and van storing willinternationaal be further followed up worden.Vlaamse at the international level. aspecten afvang en de opslag CO2CO verder opgevolgd onderzoeks2 Flemish research will undertake more preparatory technical inter into van the instellingen zullen institutes verder voorbereidend technisch onderzoek doen naarresearch, ondermeer hetalia, gedrag behaviour COondergrond in the deep and the methane van gas content of coal layers. CO2 in de of diepe ensubstrata naar de methaangasinhoud de steenkoollagen. 2

5. Integration of the long-term perspective into sectoral policy planning To the necessary transition towards sustainable production and consumption sysOmachieve de noodzakelijke omvorming naar een duurzame productie en consumptie te bereiken moeten tems, all Flemish policy areas must consider the long term climate objectives. This Specifieke can be alle beleidssectoren in Vlaanderen de klimaatdoelstellingen op lange termijn beschouwen. done withzoals the help of specific methods such termijn as explorations of the futureinand methoden toekomstverkenningen en lange streefbeelden, gebruikt het long kaderterm van targets, used in the context of transition management. These different long-term transitiemanagement, zijn hiervoor geschikt. In het Milieubeleidsplan 2003 methods - 2007 zijnfor deze verschilthinking are included in the 2003-2007opgenomen Environmental Policy lende methoden van langetermijndenken (project 1). plan (project 1). The project “Transition in the context of system innovation: the de case forduurhet projectmanagement ’Transitiemanagement in het kader van systeeminnovatie: In 2005 startte casus sustainable building and housing” started in 2005. This project is the first experiment of the zaam bouwen en wonen’. Hiermee wil de Vlaamse overheid een eerste experiment met de transitieFlemish government withproject the transition approach. The formulated a visionwonen and tarbenadering uitvoeren. Het formuleerde een visie en project streefdoelen voor duurzaam en gets for sustainable housing and building in Flanders and elaborates the necessary transition bouwen in Vlaanderen, en werkt in 2006 de transitiepaden uit. Ook aspecten rond energie en wonen paths 2006. to energyvan anddithousing also dealt On the basis of the komeninaan bod.Aspects Op basisrelated van de resultaten project are en op basis vanwith. de beleidshiaten, vastgeresults of this project, and on the basis of the policy gaps identified by the Flemish Climate steld op de Vlaamse Klimaatconferentie, zal in 2006 een vervolgproject starten rond duurzaam wonen Conference, a follow will start in 2006 on sustainable housing and building (see § en bouwen (zie § 5.2.2, up puntproject 5, haalbaarheidsonderzoek woningen). 5.2.2, point 5, feasibility study on housing).

6.3.3 Involvement of the social organisations To these ambitious reduction targets, the government certainly needsabsoluut the support of Omachieve deze ambitieuze reductiedoelstellingen te kunnen realiseren, heeft de overheid de social organisations. For nodig. this reason, government wants steun van het middenveld Daaromthe wilFlemish de Vlaamse overheid dat to involve the social organisations timely in the preparation and middenveld tijdig betrekken bij de voorbereiding en onderbouwing vanunderpinning possible post-2012inreduction forenFlanders, de mogelijkeofreductiedoelstellingen Vlaanderentargets na 2012 bij de and Combating climate change in developing furtherover visions on this The exchange of ideas verdere visievorming dit thema. Detheme. uitwisseling van gedachten en is a matter for everyone and information takedeplace in the post-2012 working informatie gebeurtwill binnen Werkgroep post-2012 onder het group, thema under the themevan “Strategy” of the Climate Conference. ’Strategie’ de Klimaatconferentie.

116

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

6.3.4 Summary Post - 2012 climate policy

Folder

Budget of the Flemish government

Measure

Technical-economic bottum up approach Calculation of macro-economic impact Developing Flemish vision on post 2012 climate regime Flemish vision on international aviation and shipping Total budget

Timeline

2006 - 2012 (€) 209,577 200,000

2006 2007 - 2008

-

2006 - 2008

50,000

2006

Pilot

VEA LNE LNE LNE

459,577

Proposals to be elaborated at a later stage

Folder

Measure Integration of climate-related themes in 2007 - 2009 work programmes with Chile and South Africa

Timeline 2007 - 2009

Pilot IV, LNE

117

Financing the Flemish climate policy Financiering Vlaams klimaatbeleid

Sun - wind - water, The world’s power resources are infinite

7 Financing the Flemish climate policy 7.1 Required budget and personnel De tabel hieronder somt de nodige budgetten op voor het planned geplande internal interne klimaatbeleid, zoals Table 7 below summarises the budget needed for the climate policy, as in Hoofdstuk in 5 beschreven 7). Bepaalde tot de realisatie van verschillende described Chapter 5.(Tabel Certain measuresmaatregelen contributedragen to thebijrealisation of different policy beleidsdoelstellingen (bijvoorbeeld bij mobiliteit). objectives (for example, for mobility). This comprises Flemish overheid. government butpersoneelskost does not takevoor the de personkostenfor vanthe de Vlaamse Met de overDezebudget budgetten omvattenthe de costs nel costs for the government into account. heid is hierbij geen rekening gehouden. Table 7: Estimated government budget (euros) for the internal climate policy in the period 2006 - 2012 Subject Sustainable mobility Buildings

Budget of the Flemish government 2006 - 2012 (€)

368,500 115,660,660

Sustainable energy policy

72,634,783

Industry

62,905,717

Agriculture and forestry

88,356,600

Innovation Awareness raising

148,400,000 19,779,400

No climate budget or personnel wasklimaatbudget, set aside for the mobility measures 1.1 to 1.8. These have a reduction Voorspecific de mobiliteitsmaatregelen 1.1 - 1.8 contribution is geen specifiek noch personeelsinzet afgesplitst. Deze measures maatregelen hebben een potential of 2,223 kton CO2-eq and make contribution of bijdrage 89.3 million eurosmiljoen (on theeuro basis(op of basis the price of 1prijs emission credit reductiepotentieel van 2.223 kton CO enindirect leveren financial een indirecte financiële van 89,3 van de van een emis-of 2-eq an 8siekrediet euros pervan tonne). 8 euro per ton). 20 20

118

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

Adaptation

20 0612 250,000

The exemplary role of government

4,631,000

Preparation of the climate policy after 2012

459,577

Total

513,446,237

Deze uitgaven voor leveren directalso en indirect ook indirect baten These expenses forhet theklimaatbeleid climate policy generate direct and op. Zo verlaagt de energiefactuur bij particulieren en bedrijven. De gezondbenefits. For example, the energy bills of both individuals and busiThe expenses for heidsrisico’s door de There luchtvervuiling nemen in af health door derisks vermindering nesses are reduced. is a reduction caused byvan airverclimate policy generate branding van wordt in lokale sectoren. pollution duefossiele to thebrandstoffen. reduction inErfossil fuelgeïnvesteerd burning. There are investalso direct and ments local sectors. In 2006 the Flemish 37 de Vlaamse Regering bovenopGovernment dit budget 37 provided miljoen euro In 2006invoorzag million in addition to this budget to purchase indirect benefits voor deeuros aankoop van emissiekredieten. Bijkomend is totemission de afloopcredits. van de An estimated 146.2 million euros are further needed up to the end of eerste verbintenissenperiode naar schatting nog 146,2 miljoen euro nodig the commitment period for the purchase of emission allowances. voorfirst de aankoop van emissierechten. Table 8 provides an overview of the number of personnel the government must provide for Tabel 8 geeft een overzicht van het aantal personeelsleden dat de overheid moet inzetten voor de the implementation of the internal climate policy. uitvoering van het interne klimaatbeleid. Table 8: Number of personnel needed for the internal climate policy for the period 2006 - 2012 Thema

Personnel of the Flemish government 2006 - 2012 (Person years)

Sustainable mobility

7.50

Buildings

98.30

Sustainable energy policy

70.00

Industry

62.15

Agriculture and forestry

30.00

Innovation

28.40

Awareness raising Use of flexibility mechanisms

118.75 7.00

The exemplary role of government

14.00

Secretariat Task Force, monitoring (inter)national climate policy

21.00

Drawing up inventory of greenhouse gases

30.45

Total

487.55

7.2 The financing mechanisms The Flemishoverheid government differentfinancieringsmogelijkheden financing mechanisms toaan implement the measures De Vlaamse wendtuses verschillende voor de uitvoering van deon the basis of op their effectiveness, feasibility, and the available maatregelen basis van hun effectiviteit, uitvoerbaarheid en detime: beschikbare termijn: Direct government financing; • Rechtstreekse overheidsfinanciering; Support for local governments, organisations, households and businesses; • Steun aan lokale besturen, organisaties, gezinnen en bedrijven;

119

Financiering Vlaams klimaatbeleid Financing the Flemish climate policy

public service obligations for griddemanagers; • RUE REG-openbaredienstverplichtingen voor netbeheerders; mechanisms (for example certificates, emission allowances)...); • Market Marktconforme mechanismen (bijvoorbeeld certificaten, emissierechten, “Greening” of the tax system (for example road tax, etc.). Public-Private Partnership • Publiek Private Samenwerking; Third party financing

• Vergroening van de fiscaliteit (bijvoorbeeld verkeersbelasting, ...); • Derdepartijfinanciering

7.3 Cost efficiency The beleid government drew up a method tokostenefficiëntie determine the van costdeefficiency of the internal reducHet stelde een methode op om de interne reductiemaatregelen te tion measures. The method is applicable to the projects for reductiepotentieel which the reduction potential bepalen. De methode is toepasbaar op de projecten waarvan het onmiddellijk can be immediately measured. One important element the estimate ofop cost efficiency meetbaar is. Een belangrijk element is hier de schatting van deis kostenefficiëntie basis van een on the basis of a kostenanalyse.Via detailed cost analysis. A balanced evaluation framework is evenwichtig developed with a gedetailleerde een multicriteria-analyse ontwikkelt men een evaluatiemulti-criteria analysis using additional social, economic and technical environmental decikader op basis van bijkomende sociale, economische en milieutechnische beslissingscriteria. sion-making In de loop vancriteria. de planperiode komt er een verdere operationalisering en toepassing van dit model.

This model willaandacht be further anddeapplied during the en course of the planom period. Hierbij gaat veel naaroperationalised het vaststellen van bijkomende baten de mogelijkheid budA lot of attention willtoe betedevoted to het determining the additional benefits and the possibility getten ondubbelzinnig wijzen aan klimaatbeleid. for unambiguous allocation of budget to the climate policy. This can be an additional aid for the assessment of the use of internal reduction measures maatregelen of de inzet van flexibele mechanismen. and of flexibility mechanisms. Dit kan een bijkomend hulpmiddel vormen voor de afweging tussen de inzet van interne reductie-

7.4 The financial obligation arising from the Climate Convention and the Kyoto Protocol De van hetof Vlaamse gewest Region aan de financiering van hetofinternationale klimaatbeleid Thebijdrage contribution the Flemish to the financing the international climate (VN policy Raamverdrag klimaatverandering / Protocol Kyoto) bestaatProtocol) uit twee categorieën. zijn er (UN Framework Convention on Climatevan Change/Kyoto consists ofEnerzijds two categode verplichte de are werking van het UNFCCC-secretariaat anderzijds de of vrijwillige ries. On the bijdragen one hand,voor there the compulsory contributions toen the operation the bijdragen. UNFCCC secretariat, and on the other hand, there are the voluntary contributions.

The agreements the division the Belgian contributions are made in the context9 of over de on verdeling van de of Belgische bijdrage maakt men binnen ICL-verband.Tabel geeft Afspraken the Interministerial Conference for the Environment. Table 9 provides a summary of these een overzicht van deze bedragen. Het is een minimale schatting op basis van de bijdragen van 2006. amounts. It is a minimum estimate on the basis of the 2006 contributions. Table 9: Contribution of the Flemish Region to the financing of the international climate policy (in USD/year). Contribution Compulsory contribution to UNFCCC secretariat Voluntary contributions Total

120

USD/year 100,047 36,551 136,598

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

20 0612

Glossary 77KP FP AAU AAU ACEA ACEA ANB ANB ANNEX 1 Annex I BAU BBL BAU BEM DRIVING BBL Boe BEM-rijden BZ Boe GE CCIEP BZ CDM CCIM BKE CER CDM CFCs CER CH4 CHP CFK’s CO 2 CO CH24 - eq CO2 CO2-eq

COP CREG DEGREE DAYS COP CREG DGE DGE DPF EB DFP EFRO EB EFRD Emissierecht EMISSION EPB ALLOWANCE

7th Programme 7deFramework Kaderprogramma Assigned Amount Unit. The AAUs determine how many greenhouse gas emissions Assigned Amount Unit, toegewezen emissie-eenheid. De AAUs bepalen hoeveel Belgium/ broeikasgasemissies België / Vlaanderen in de periode 2008 - 2012 mogen uitstoten Flanders can emit in the 2008-2012 period. Koepelorganisatie vanof Europese automobielfabrikanten European Association Car Makers Agentschap voor Natuur Natuur & enBos, BosAgency for Nature and Forestry Agentschap voor The Annex to the Climate Convention with the list of countries for which reducDe bijlage aan het Klimaatverdrag met de lijstofvan in het kader vaninhet tion objectives were imposed in the context thelanden Kyotodie Protocol, specified An Kyoto-protocol reductiedoelstellingen kregen opgelegd, gespecificeerd in Annex B nex B of that protocol. van dit Protocol Business As Usual. This is the assumed evolution in the absence of (climate) policy. Bond Beter for a Better Environment (Flemish Business As Leefmilieu, Usual, dit isUnion de veronderstelde evolutie indien er geenEnvironmental (klimaat)beleid NGO) zou worden gevoerd Bewust, Ecologisch en Milieuvriendelijk Rijden, Driving in an aware, ecological and Bond Beter Leefmilieu environmentally friendly way Barrel Oil Equivalent. corresponds to one barrel of crude oil. Bewust, Ecologisch enThis Milieuvriendelijk rijden Departement Bestuurszaken, Department of Administrative Affairs Dit komt overeen metEnvironmental één barrel ruwe Barrel Oil Equivalent. olieon the Green Coordination Committee for International Policy Departement house Effect Bestuurszaken Clean Development Mechanism Milieubeleid Broeikaseffect Coördinatiecomité Internationaal Certified Emission Reduction concerns emission credits Mechanism, mechanisme voor schone ontwikkeling Cleanprojects Development from which correspond to CDM. Chlorofluorocarbons Certified Emission Reduction betreft emissiekredieten uit projecten in overeen Methane stemming met CDM Combined heat and power Chloorfluorkoolwaterstoffen Carbon dioxide Carbon Methaandioxide equivalent. A calculation unit to compare the contribution of the different greenhouse gases to the greenhouse effect. It is based on the global Koolstofdioxide warming potential (GWP), the extent to which a gas contributes to the greenhouse Koolstofdioxide een rekeneenheid bijdrage vanof deCO verschillende effect per unit ofequivalent, weight. One tonne of CO2-eqom is ademetric tonne or a 2 broeikasof gassen aan broeikaseffect elkaar vergelijken. Het is quantity one of thehet other greenhousemet gases withteankunnen equivalent global warming capacity. gebaseerd op het global warming potential (GWP), de mate waarin een gas per Conference of the Parties to UNFCCC gewichtshoeveelheid bijdraagt aan het broeikaseffect. Eén ton CO2-eq is een Commissie voor de Regulering van de Elektriciteit ende hetandere Gas, Commission for met the heid van een van broeikasgassen metrische ton CO2 of een hoeveel Regulation of Electricity and Gas een gelijkwaardig aardopwarmings vermogen The sum of the differences between the average interior temperatures (heating Conference of and the the Parties to UNFCCC temperatures) outside temperatures of every day of the period, insofar as the outside temperatures are lower than the limit atenwhich the heating turns on Commissie voor de Regulering van de Elektriciteit het Gas (here 15ºC). The higher the number of degree days during the course of a period, Directoraat Generaal Federalethe Overheidsdienst Buitenlandse Zaken. the greater the heatingEuropa needs, van and de therefore energy used, will be. Directorate-General Europe of the Federal Government Department of Foreign Derdepartijfinanciering Affairs Executive Board Derde Partij Financiering, Third Party Financing Europees Board Fonds voor Regionale Ontwikkeling Executive European for Regional Het recht Fund om gedurende eenDevelopment bepaalde periode één ton CO2-eq uit te stoten Energieprestatieregelgeving The right to emit one tonne of CO2-eq during a particular period.

121

Glossary Begrippenlijst

EPCC EPK EPR ERU ERU

European Change Programme Europees Climate Programma inzake Klimaatverandering Energy Performance Regulation Emission Reduction Unit betreft emissiekredieten uit projecten in overeenstemEmission Reduction Unit – emission credits from projects carried out in accorming met bepalingen dance withdethe provisionsvoor for JI. JI. EU European Europese Union Unie EWI Departement Economie, Wetenschap en Innovatie, Department of Economics, EWI Departement Economie, Wetenschap en Innovatie Science and Innovation FAB Federatie van van Beroepsautorijscholen Beroepsautorijscholen van van België, België Federation of Professional Driving FAB Federatie Schools of Belgium GeDIS Gemeentelijk Samenwerkingsverband voor Distributienetbeheer FCPP Flemish Climate Policy Plan GOM Gewestelijke OntwikkelingsMaatschappij FTE Full-time equivalent (employees) Graaddagen De som van de verschillen tussen gemiddelde binnentemperaturen (verwarmings GeDIS Gemeentelijk Samenwerkingsverband voor Distributienetbeheer, Municipal Coop erative Venture en forde Distribution Grid Management temperaturen) buitentemperaturen van elke dag van de periode voor zover GOM Gewestelijke OntwikkelingsMaatschappij, Regional Development Company de buitentemperaturen lager zijn dan de grens waarop de verwarming aanslaat GWh Gigawatt hours = 1,000,000 kWh (hier 15°C). Hoe hoger het aantal graaddagen in de loop van een periode, hoe GWP Global Warming Potential shows the warming potential of the greenhouse gas groter de verwarmingsbehoeften zijn en dus het energieverbruik. concerned, i.e., the relative contribution to the greenhouse gas effect of a unit of GSC Groenestroomcertificaat the gas concerned, compared to a unit of CO2 integrated over a period of a hundred years. = 1.000.000 kWh GWh Gigawattuur HCFCs Halogenated chlorofluorocarbons GWP Global Warming Potential, geeft de opwarmende kracht weer van het betrokken HEB Hernieuwbare Energiebron, Renewable energy source broeikasgas, dit is de relatieve bijdrage tot het broeikaseffect van een eenheid HFCs Hydrochlorofluorocarbons van het betreffende gas vergeleken metLeefmilieu, een eenheid CO2 geïntegreerd over on ICL Interministeriële Conferentie voor het Interministerial Conference the Environment een periode van 100 jaar. INBO Instituut voor Natuur– en Bosonderzoek, Institute for Nature and Forestry Re HCFK’s Gehalogeneerde chloorfluorkoolwaterstoffen search HEB Hernieuwbare energiebron IPCC Intergovernmental Panel on Climate Change IPvE Initieel Programma van Eisen, Initial Programme of Requirements HFK’s Gehalogeneerde fluorkoolwaterstoffen ISA Intelligent speed adaptation ICL Interministeriële Conferentie voor Leefmilieu IRR Internal Rate of Return INBO Instituut voor Internationaal Natuur- en Bosonderzoek IV Departement Vlaanderen, Flanders International Department IWT Instituut voor de aanmoediging van innovatie IPCC Intergovernmental Panel on Climate Change door Wetenschap en Technologie in Vlaanderen, Institute for the promotion of innovation by Science and Technology Initieel Programma van Eisen JIIPvE Joint Implementation KB Koninklijk Royal Decree ISA IntelligenteBesluit, snelheidsaanpassing kWh Kilowatt hour IRR Internal Rate of Return, Interne Rentevoet LNE Departement Leefmilieu, Natuur en Energie, Department of the Environment, Na IV Departement Internationaal Vlaanderen ture and Energy LV Departement Landbouw envan Visserij, Department of Agriculture and Fisheries IWT Instituut voor voor de aanmoediging innovatie door Wetenschap en Technologie MINA COUNCIL Milieuen Natuurraad van Vlaanderen, The Environment and Nature Council of in Vlaanderen Flanders JI Joint Implementation, gezamenlijke uitvoering MIP Milieu-Innovatie Platform, Environment Innovation Platform MOP Meeting of Besluit the Parties to the Kyoto Protocol KB Koninklijk MOS Milieuzorg op School, Environmental care at school KMO Kleine en Middelgrote Onderneming MOW Departement Mobiliteit en Openbare Werken, Department of the Mobility and kWh Kilowattuur Public Works Mton Megaton = 1,000,000 tonnes LNE Departement Leefmilieu, Natuur en Energie MWh Megawatt hour = 1,000 kWh LV Departement Landbouw en Visserij NCP National Contact Points MINA-raad Milieu- en Natuurraad van Vlaanderen NGO Non-governmental organisation NKC Nationale Klimaatcommissie, National Climate Commission

122

The Flemish Policy Plan Het VlaamsClimate Klimaatbeleidsplan

N O MIP 2 OV MOP OVAM MOS PDPO MOW Mton PFCs MWh PMV NCP PPMv NGO PPP REFNKC SCENARIO N2O REC O&O R&D RMU OV OVAM ROB PDPO RSV RUE PFK’s SERV PMV SF 6 SME ppmv SSS PPS UNFCCC REF-scenario UNIZO VAB REG VDAB RMU VEA VER ROB COMPANIES RSV VIPA SERV VITO SF6 SSS VIZO UNFCCC VLIF VKF UNIZO VLM VAB VMSW VOKA VDAB VORA04 VEA VER-bedrijven VP VREG VIPA VSV VITO WVG

20 0612

Nitrous oxide Platform Milieu-Innovatie Departement Onderwijs en Vorming, Department of Education and Training Meeting of the Parties to the Kyoto Protocol Openbare Afvalstoffen Maatschappij voor het Vlaamse Gewest, Public Waste Com Milieuzorg School pany for theOp Flemish Region Programmeringsdocument Plattelandsontwikkeling, Programming Document Departement Mobiliteit envoor Openbare Werken for Rural development Megaton = 1.000.000 ton Perfluorocarbons Megawattuur = 1.000 kWh Participeringsmaatschappij Vlaanderen, Flanders Participation Company National Contact Points Parts per million by volume Niet-Gouvernementele Public-private partnershipOrganisatie Nationale Klimaatcommissie Reference scenario, scenario without climate policy Lachgas Renewable Energy Certificate Onderzoek ontwikkeling Research andenDevelopment Removal Unit, unit which corresponds Departement Onderwijs en Vorming to one tonne of CO2 sequestered in ecological systems (forests, soil) Openbare Afvalstoffenmaatschappij voor het Vlaamse Gewest Rustig Op de Baan, Driving sensibly campaign for environmentally friendly driving Programmeringsdocument voor Plattelandsontwikkeling Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen, Flanders Spatial Structure Plan Rational energy use Perfluorkoolwaterstoffen Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen, Social-Economic Council of Flanders Participatiemaatschappij Sulphur hexachloride Vlaanderen Small enterprise parts and per medium-sized million by volume Short Sea Shipping Publiek Private Samenwerking United Nations Framework Convention on Climate Change Referentie-scenario, zonder Union klimaatbeleid Unie van Zelfstandigescenario Ondernemers, of Independent Entrepreneurs Vlaamse Automobilistenbond, Flemish Automobile Association Rationeel Energiegebruik Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding, Flemish DepartRemoval Unit, verwijderingseenheid, eenheid die overeenkomt met één ton CO2 ment for Employment Mediation and Vocational Training opgeslagen in ecologische systemen (bossen, bodems) Vlaams Energieagentschap, Flemish Energy Agency Companies which under thevoor scope of application rijden of the Directive on Trading Rustig Op de Baan,fallcampagne milieuvriendelijk Emission Allowances Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen Vlaams Infrastructuurfonds voor Persoonsgebonden Aangelegenheden, Flemish Sociaal-Economische van Vlaanderen Infrastructure Fund forRaad Person-related Matters Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek, Flemish Institute for TechnologiZwavelhexafluoride cal Research Short Sea Shipping Vlaams Instituut voor Zelfstandig Ondernemen, Flemish Institute for Independent United Nations Framework Convention on Climate Change, Raamverdrag van Enterprise Vlaams Landbouwinvesteringsfonds, Flemish Agricultural Investment Fund de Verenigde Naties over Klimaatverandering Vlaams Klimaatfonds, Flemish Climate Fund Unie van Zelfstandige Ondernemers Vlaamse Landmaatschappij, Flemish Land Institute Vlaamse Maatschappij automobilistenbond Vlaamse voor Sociaal Wonen, Flemish Company for Public Housing Vlaams Netwerk van Ondernemingen, Flemish network of enterprises Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding Voortgangsrapport 2004, 2004 Progress Report on the Flemish Climate Policy Plan Vlaams Energieagentschap 2002-2005 Bedrijven die onder het toepassingsgebied van de richtlijn over Verhandelbare Vlaams Parlement, Flemish Parliament Vlaamse Reguleringsinstantie voor de Elektriciteitsen Gasmarkt, Flemish RegulaEmissieRechten vallen tory Body for the Electricity and Gas Market Vlaams Infrastructuurfonds voor Persoonsgebonden Aangelegenheden Vlaamse Stichting Verkeerskunde, Flemish Foundation for Traffic Science Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, Department of Public Health, Welfare and Family

123

Begrippenlijst

VIZO

Vlaams Instituut voor het Zelfstandig Ondernemen

VLIF

Vlaams Landbouwinvesteringsfonds

VKF

Vlaams Klimaatfonds

VKP02-05

Vlaams Klimaatbeleidsplan 2002 - 2005

VKP06-12

Vlaams Klimaatbeleidsplan 2006 - 2012

VLM

Vlaamse Landmaatschappij

VMSW

Vlaamse Maatschappij voor Sociaal Wonen

VOKA

Vlaams netwerk van ondernemingen

VORA04

Voortgangsrapport 2004 bij het Vlaams Klimaatbeleidsplan 2002 - 2005

VP

Vlaams Parlement

VREG

Vlaamse Reguleringsinstantie voor de Elektriciteits- en Gasmarkt

VSV

Vlaamse Stichting Verkeerskunde

VTE

Voltijds equivalent (werknemers)

WKK

Warmtekrachtkoppeling

WVG

Departement Welzijn,Volksgezondheid en Gezin

124