Terugblik NIL Verbindingsweek Durimprove (over vermoeiing)

Onafhankelijk vakblad voor lassen, lijmen en snijden | Nummer 11 - november 2014

In deze editie o.a.

Terugblik NIL Verbindingsweek Durimprove (over vermoeiing)

LASTECHNIEK

VOORWOORD - november 2014

Colofon

Verbinden

www.vakbladlastechniek.nl Uitgave ISSN 0023-8694 Lastechniek wordt uitgegeven in opdracht van het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL) in samenwerking met het Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL). Redactie Bert de Jong, Fleur Maas, Rolf Mul, Leo Vermeulen, Bart Verstraeten, Margriet Wennekes Eindredactie Margriet Wennekes, Leo Vermeulen (techniek) Uitgever Bert de Jong Advertentie-exploitatie Con-Sell, Rolf Mul T 06 12 50 90 58 - E [email protected] Redactieadviesraad Paul Barendse, Ruud van Bezooijen, Tim Blok, Leen Dezillie, Rob Helmich, Marcel Hermans, Michel van ‘t Hof, Piet van der Horst, Michael Jak, Pieter Keultjes, Marco Kraaijeveld, Maurice Mol, Ed Mulder, Johan Schelfhorst, Frank Smit, Wil van der Stap, Erik Steenkist, Gregor Tokarenko, Fred Vasquez, Adriaan Visser Adressen Nederlands Instituut voor Lastechniek Postbus 190 - 2700 AD Zoetermeer T 088 018 70 00 - E [email protected] - www.nil.nl Belgisch Instituut voor Lastechniek vzw Technologiepark 935 - B-9052 Zwijnaarde, België T +32 9 292 14 05 - F +32 9 292 14 01, E [email protected] - www.bil-ibs.be OPUS communicatie-ontwerp Fruitweg 24 j - 2321 GK Leiden, T 071 589 56 44 - F 071 541 41 50 E [email protected] Abonnementen Voor particulieren in Nederland € 62,50 op privé-adres, voor bedrijven in Nederland per abonnement. Voor studenten en senioren geldt in Nederland een speciaal tarief. Voor abonnementen in België kunt u contact opnemen met [email protected] Prijzen zijn excl. btw. Lastechniek verschijnt tien keer per jaar en wordt toegezonden aan deelnemers van het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL) en het Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL) en andere geïnteresseerden en belanghebbenden in de verbindingstechniek. Voor vragen over abonnementen kunt u terecht bij het NIL of het BIL voor België. Het abonnement geldt voor een geheel jaar. Opzeggingen per aangetekend schrijven vóór 1 oktober van het lopende jaar. Verzendadres wijzigen? Stuur dan het etiket met verbeterd adres retour. Alle advertentiecontracten worden afgesloten conform de regels voor het Advertentiewezen gedeponeerd bij de rechtbanken in Nederland.

De NILBIL Verbindingsgids is een uniek naslagwerk voor professionals in de verbindingstechniek. Technische informatietabellen en tekeningen vormen een belangrijk onderdeel van de gids. Deze zorgvuldig geselecteerde informatie is bedoeld als een leidraad bij het interpreteren van normen, procedures en specificaties. Verder bevat de gids informatie over de belangrijkste overkoepelende organisaties, een overzicht van erkende opleidingsinstellingen en het stroomschema van las- en laskaderopleidingen. De NILBIL Verbindingsgids is een uitgave van vakblad Lastechniek, in samenwerking met het NIL en het BIL. De gids is uitgevoerd als een handzaam en robuust boekje, bedoeld voor intensief gebruik op de werkvloer. Voor € 30, - excl. 6% btw kunt u in het bezit komen van dit praktische naslagwerk. Bestellen is eenvoudig. Ga naar www.vakbladlastechniek.nl en klik op de cover van de Verbindingsgids.

Ontwerp en lay-out OPUS communicatie-ontwerp, Leiden.

Hoewel de informatie gepubliceerd in deze uitgave zorgvuldig is uitgezocht en waar mogelijk gecontroleerd, sluiten de uitgever en de redactie uitdrukkelijk iedere aansprakelijkheid uit voor eventuele onjuistheden en/of onvolledigheid van de verstrekte gegevens. ©2014 - Overname van artikelen is slechts mogelijk na verkregen schriftelijke toestemming van de uitgever.

De tweede editie van de NIL Verbindingsweek, die in combinatie met de METAVAK gehouden werd in de Evenementenhal te Gorinchem, wist in totaal meer dan 10.000 bezoekers te trekken. Niet slecht, als je bedenkt hoeveel nationale en internationale vakbeurzen er georganiseerd worden die van belang zijn voor de metaalverwerkende industrie. Deelname aan een beurs vergt een behoorlijke investering van de exposanten: niet alleen in geld, maar ook in tijd en mankracht. Toch vinden de meesten het belangrijk om gebruik te maken van deze gelegenheid om zichzelf te profileren, nieuwe contacten te leggen en bestaande relaties te verstevigen. Actie op de beursvloer was er niet alleen bij de exposanten die hun machines demonstreerden, maar ook bij de laswedstrijden, waar drie dagen lang door jonge lassers uit België en Nederland gestreden werd om de titel ‘Beste jonge lasprofessional van de Lage Landen’. De uitslag wordt pas aan het eind van de maand bekendgemaakt; dat blijft dus nog even spannend. Voor het tiende jaar op rij werd het bekende tweedaagse Lassymposium gehouden, dat beurtelings door het BIL en het NIL georganiseerd wordt. In een dertigtal lezingen, met zeer uiteenlopende onderwerpen, werden de deelnemers op de hoogte gesteld van de laatste wetenswaardigheden op het gebied van normen, lasprocessen, pijpleidingen, arbeidsomstandigheden, niet-destructief onderzoek en nog veel meer. Speciaal voor de opleiders was er op de tweede symposiumdag een Docentenmiddag, in navolging van het initiatief hiervoor in 2013, toen het Belgisch Instituut voor Lastechniek het Lassymposium organiseerde. Tot slot werd tijdens de derde beursdag een Robotdag gehouden. Aan de hand van een uitgebreid lezingenprogramma werden de deelnemers op de hoogte gebracht van de mogelijkheden die de huidige (las)robots te bieden hebben. Kortom, tijdens de afgelopen Verbindingsweek was er niet alleen veel te zien en te beleven, maar ook veel te leren. De belangrijkste doelstellingen van dit evenement zijn ook de onze: het verbinden van professionals in de verbindingstechniek, het vergroten van kennis en het promoten van het vakgebied onder de jeugd.

We wensen u veel leesplezier.

Volg LASTECHNIEK op twitter:

@VBLASTECHNIEK

De makers van Lastechniek

Inhoud #11 november 2014

Las jij of las ik? Ik las me uit de naad, ik las alles af, ik las dus ik ben, … Met een goede shirttekst kun je als lasser laten zien dat je trots bent op je vak. Tijdens de NIL Verbindingsweek werden de ontwerpen van vier verschillende ‘lastees’ voor het eerst gepresenteerd op de stand van vakblad Lastechniek. Dit gaf vaak aanleiding tot een praatje

LASTECHNIEK

en we kregen veel positieve reacties, zowel van lassers, als van opleiders en bedrijfseigenaren. De belangstelling is

wordt uitgegeven door OPUS communicatie-ontwerp in opdracht van het Nederlands Instituut voor Lastechniek in samenwerking met het Belgisch Instituut voor Lastechniek

‘lastee’. Mist u de flyer? Stuur dan een berichtje aan [email protected] met als onderwerp ‘lastee’, en wij

er dus blijkbaar. Daarom vindt u bij deze Lastechniek een flyer met meer informatie over het bestellen van uw eigen sturen u graag de nodige informatie toe.

www.vakbladlastechniek.nl

De makers van Lastechniek

28 04 12 16 18

Vanuit de verbindingswereld Project Durimprove Virtual Welding Training Systems hebben de toekomst Wie gaat naar de de WorldSkills in São Paulo?

20 24 27 28 30

4/5

Laskennis opgefrist 15 Terugblik op de NIL Verbindingsweek Willem de Welder Vaktrots Brancheregister

Foto: Heidi Borgart

Foto: GSI-SLV

Lassimulatoren worden steeds beter en de inzet van deze systemen vormt een waardevolle aanvulling op de conventionele manier van het opleiden van lassers.

16

Foto: Evelyn Visschedijk Coverfoto: Evelyn Visschedijk

30

LASTECHNIEK

BERICHTEN - november 2014

Vier onderscheidingen uitgereikt tijdens NIL Verbindingsweek Een Prof. Jaegerpenning, een Prof. Geerlingspenning en twee Van ’t Hoffpenningen: tijdens het NILBIL Lassymposium ontvingen vier mensen een onderscheiding vanwege hun uitzonderlijke verdiensten op het gebied van verbindingstechnologie.

Autoriteit Vincent van der Mee ontving de Prof. Jaegerpenning uit handen van Tim Blok, voorzitter van de Adviescommissie Onderscheidingen van het NIL. Blok haalde de belangrijkste wapenfeiten uit de loopbaan van Van der Mee aan. Die loopbaan begon in 1976 bij Smitweld in Nijmegen en kreeg steeds meer een internationaal karakter. “Vincent heeft meer luchthavens gezien dan wij allemaal bij elkaar, en ook tegenwoordig is hij meer op reis dan in Nijmegen”, aldus Tim Blok. Van der Mee geldt al jaren als een autoriteit als het gaat om gevulde draden en waterstofgerelateerd onderzoek, maar ook op het gebied van arbeidsomstandigheden en milieu bij het lassen. Hij neemt deel aan verschillende onderzoeksprojecten en commissies, en hij deelt zijn ervaring regelmatig door middel van voordrachten en publicaties. Gezien zijn bijdrage aan de ontwikkeling en verspreiding van kennis op het gebied van de lastechniek, zowel nationaal als internationaal, werd aan Vincent van der Mee de Prof. Jaegerpenning toegekend.

Schrijver De Prof. Geerlingspenning was voor Maurice Mol, die een lange carrière in de lastechniek achter de rug heeft. Leo Vermeulen, lid van de Adviescommissie Onderscheidingen, werkte een aantal jaren nauw samen met Maurice en mocht hem de eervolle onderscheiding overhandigen. Maurice Mol heeft aan het begin van zijn loopbaan verschillende functies in de lastechniek vervuld, variërend van verkoper tot productmanager. Hij werkte twintig jaar bij het AVAL-Lasinstituut in Rotterdam, waar hij lastechnische kadercursussen organiseerde en doceerde. De laatste jaren werkt Maurice Mol vanuit zijn eigen bedrijf. Zijn activiteiten hebben op de één of andere manier te maken met kwaliteit en de borging daarvan. Maar ook het schrijven gaat hem goed af. “Als op één iemand het gezegde ‘wie schrijft, die blijft’ van toepassing is, dan is het op Maurice Mol”, vertelde Vermeulen. Maurice heeft veel geschreven. Niet alleen voorlichtings- en lesmateriaal, maar ook artikelen voor het vakblad Lastechniek, waarvoor hij nog steeds actief is als lid van de redactieadviesraad.

LASTECHNIEK

In Memoriam

Rob Nicolaas Enige tijd geleden bereikte ons het bericht dat voormalig NIL-voorzitter ir. Rob S. Nicolaas op 76-jarige leeftijd is overleden. De oud-directeur van de Röntgen Technische Dienst volgde in november 1999 de toenmalige NIL-voorzitter Co van Liere op. Rob was een zeer bekwame voorzitter, maar bovenal een geliefd persoon. Hij had erg veel aandacht voor de mens in de onderneming; hij had altijd voor eenieder een persoonlijk woord.

Discipline en gezelligheid Het NIL is in grote mate afhankelijk van de enthousiaste inzet van vrijwilligers. Twee mannen die al jaren met zichtbaar plezier hun taken vervullen als examinator, surveillant en beoordelaar bij laswedstrijden werden dan ook naar het podium gehaald om de Van ’t Hoffpenning in ontvangst te nemen. Yvonne Olgers en Ben Weenink, beiden werkzaam voor de afdeling Opleidingen van het NIL, reikten de onderscheidingen uit, waarbij ze voor elk van de laureaten een persoonlijk woord hadden. ‘Discipline’ en ‘doorzettingsvermogen’ zijn kenmerkende eigenschappen van Wim Knoop. “Dat heeft ongetwijfeld te maken met zijn ‘opvoeding’ bij Defensie”, stelde Weenink. Theo van Eck staat vooral bekend om de gezelligheid die hij meebrengt en het vertellen van anekdotes en moppen. Vanwege het enthousiasme waarmee beide mannen de lastechniek promoten en hun jarenlange, belangeloze inzet voor het NIL, hebben zowel Wim Knoop als Theo van Eck de Van ’t Hoffpenning uitgereikt gekregen. www.nil.nl

4

november 2014

Zijn toewijding aan het werk bij het NIL wordt mooi geïllustreerd door het feit dat hij bij zijn uitdiensttreding bij de RTD alle documenten die met het NIL te maken hadden, mee naar huis heeft genomen. Op die manier zorgde hij dat hij thuis alle spullen compleet had (archiefdozen vol) om gewoon voor het NIL door te kunnen werken. Naast het NIL heeft Rob zich ingezet voor veel goede doelen, hij was een betrokken mens. Rob Nicolaas was tot mei 2003 voorzitter van het NIL. Wij wensen zijn nabestaanden veel sterkte toe bij het verwerken van dit verlies. Bestuur, Raad van Advies en medewerkers Nederlands Instituut voor Lastechniek.

5

LASTECHNIEK


Systemen voor geautomatiseerd OP-lassen De producent van lassystemen, Venvulas Techniek B.V., presenteerde tijdens de NIL Verbindingsweek een aantal nieuwe oplossingen op het gebied van lasautomatisering. Accenten lagen hierbij op een nieuw ontwikkeld automatisch lasnaadvolgsysteem, een automatische laskolom en een nieuw programma lasmanipulatoren.

Lasrookafzuiging Naast nieuwe automatiseringsoplossingen werd ook de effectiviteit van het eerder dit jaar geïntroduceerde lasrookafzuigsysteem gedemonstreerd. Bij dit unieke systeem wordt de lasrook direct bij de lasbron afgezogen en vervolgens gefilterd in een meervoudige filterunit. Deze kan geïntegreerd worden in de laskar, maar is ook leverbaar als ‘stand-alone’ unit. Dit systeem wordt inmiddels toegepast bij verschillende binnen- en buitenlandse scheepswerven en constructiebedrijven.

Lasproces-automatisering Venvulas levert laskolommen voor het volautomatisch onderpoederlassen. Deze zijn leverbaar in verschillende afmetingen en uitvoeringen, waaronder elektrisch draaibare kolommen en een variant met een op rails rijdende onderwagen. Werkbereiken tot zo’n 7 x 7 meter zijn mogelijk. De motoren van de laskolom worden aange-

stuurd door middel van een frequentieregeling. De bewegingen worden ingesteld en bestuurd door middel van een centrale afstandsbediening, waarmee tevens de stroombron en manipulatieapparatuur kunnen worden bestuurd. De laskolommen kunnen worden voorzien van het door Venvulas nieuw ontwikkelde lasnaadvolgsysteem. “Door de verschillende programmeerbare parameters kan dit nieuwe lasnaadvolgsysteem exact op de constructie worden afgeregeld, met een optimale lasnaadvolging in zowel X- als Y-richting tot resultaat”, vertelt een woordvoerder van Venvulas.

Materials 2015 praktijkgericht en levendig Properties • Applications • Solutions

De vakbeurs Materials op 22 en 23 april 2015 in Veldhoven, krijgt een nieuwe, praktijkgerichte en levendige opzet. Organisator Mikrocentrum wil bezoekers van Materials 2015 aanspreken op herkenbare praktijkproblemen en materiaaltoepassingen. Voor diepgang zorgen keynotelezingen over materiaaltrends en praktijkverhalen over toepassingen. “De ontwikkelingen op dit vakgebied zijn stormachtig, maar krijgen niet altijd de aandacht die ze verdienen. Daar willen wij graag verandering in brengen.”

“Doordat het proces automatisch verloopt, kan hiermee zeer economisch gelast worden omdat, zeker in combinatie met de laskolom, de factor arbeid in het totale kostenplaatje sterk wordt gereduceerd.” www.venvulas.nl

Materiaaluitdagingen Materials 2015 is meer dan alleen een beurs over (nieuwe) materialen en materiaaleigenschappen. Er komen ook veel materiaaltechnieken aan bod, zoals specialistische bewerkingen, warmtebehandelingen, omvormtechnieken, oppervlaktetechnieken en verbindingstechnieken. Deze technieken maken aansprekende oplossingen voor gewenste functionaliteiten mogelijk. Denk aan lichtgewicht materialen die voor zowel de automotive industrie als de lucht- en ruimtevaart van groot belang zijn. Verder is er veel aandacht voor oplossingen van allerlei ‘materiaaluitdagingen’, zoals corrosie, hechting, temperatuurbestendigheid, hergebruik, recyclebaarheid, slijtvastheid, wrijvingsweerstand, UV-bestendigheid en vervormbaarheid. Tot slot komen onderwerpen als analysetechnieken, schaarste en schade-onderzoek aan bod. “Met Materials 2015 brengen we kennis en experts uit de Benelux bijeen en dat moet leiden tot nieuwe businesskansen”, zegt Timo van Leent, manager Vakbeurzen & Congressen bij Mikrocentrum.

6

LASTECHNIEK

november 2014

gramma met ruim veertig lezingen. Naast wetenschappelijke lezingen over materiaaltrends zijn er praktijkverhalen over succesvolle materiaaltoepassingen en -bewerkingen. “De zalen voor het lezingenprogramma sluiten direct aan op de beursvloer. Samen met de livedemo’s en themapleinen zorgt dat voor een levendige sfeer”, aldus Van Leent.

Exposanten

Drie pijlers

Mikrocentrum verwacht op Materials 2015 ongeveer 1.700 bezoekers; dit jaar waren dat er 1.200. Het aantal exposanten zal rond 120 liggen; zij vertegenwoordigen een breed scala aan disciplines: • Leveranciers en fabrikanten van (smart) materialen, grondstoffen en additieven. • Bedrijven gespecialiseerd in materiaalbewerking, verbindings-, omvorm-, oppervlaktetechnieken, karakterisering (simulatie, analyse, testen), afvoer/ recycling, schadeonderzoek/troubleshooting. • Engineering-, constructie-, ontwerpen designbureaus met materialenexpertise. • Onderzoeksinstituten, kennisinstellingen en onderwijsinstellingen.

De drie pijlers van de beurs, properties – applications – solutions, zijn ook herkenbaar in het lezingenpro-

www.materials.nl | www.mikrocentrum.nl

7

LASTECHNIEK

GEFELICITEERD Een grote groep geslaagden kwam op donderdag 9 oktober 2014 bijeen voor de diploma-uitreiking bij De Groot Lasopleidingen in Breda. Maar liefst vijf gediplomeerden verdienden het predicaat Cum Laude. Beloning Directeur Wim de Groot van De Groot Lasopleidingen overhandigde samen met Ben Weenink, beleidsmedewerker Opleidingen van het NIL, de diploma’s International Welding Practitioner (Meesterlasser), International

LASTECHNIEK

november 2014


Welding Specialist (Lasspecialist) en Responsible Welding Coordinator Basic (Lascoördinator). Maar liefst vijf gediplomeerden wisten cum laude te slagen. Zij ontvingen als extra beloning een waardebon van het NIL.

‘Nieuwe mogelijkheden dankzij lasercladden’ Met lasercladden of Laser Metal Deposition (LMD) is het mogelijk om de eigenschappen van machineonderdelen plaatselijk te verbeteren. Revamo, dat al gespecialiseerd was in het thermisch spuiten, past nu ook het lasercladden toe, om de slijtvastheid van onderdelen te verhogen en de weerstand tegen onder andere corrosie te verbeteren. Ook worden versleten machineonderdelen hiermee plaatselijk hersteld.

www.lasopleidingen.nl

Nagenoeg geen WBZ

Foto: Loet Koreman advertentie

Wilt u uw kennis nog verder vergroten?

De krachtige laser smelt plaatselijk het oppervlak van het basismateriaal en door aanbrengen van het toevoegmateriaal ontstaat er een metallische verbinding tussen de cladlaag en het basismateriaal. Door de korte tijd waarin dit gebeurt is er in tegenstelling tot de reguliere lasmethoden nagenoeg geen warmte-beïnvloede zone (WBZ) aanwezig. Tevens is de opmenging van de cladlaag met het basismateriaal zeer gering. Met de keuze van het juiste toevoegmateriaal kan een hoge slijtvastheid of corrosiebestendigheid verkregen worden.

Praktische informatie

Het NIL organiseert gedurende het jaar workshops over verschillende lastechnische onderwerpen zoals: Aluminium lassen | ASME Sectie IX | Visueel beoordelen van lasverbindingen Lasserskwalificaties volgens NEN-EN-ISO 9606-1 Lasnaadaanduidingen volgens NEN-EN-ISO 2553:2014

Voor meer en actuele informatie over de workshops: www.nil.nl 8

“Doordat het proces relatief nieuw is, kan het lasercladden voor veel bedrijven nieuwe mogelijkheden bieden”, aldus Michel Hondeveld van Revamo. Hij noemt een paar voorbeelden: • Een onderdeel dat vervaardigd is uit een moeilijk lasbaar materiaal, is met lasercladden (dankzij de lage opmenging) wel te lassen. • Een onderdeel dat met een regulier lasproces zou kromtrekken, kan met lasercladden wel behandeld worden, dankzij de lage warmte-inbreng.

• De hoge intensiteit van de laser zorgt voor een structuur die de slijtvastheid van een las aanzienlijk doet toenemen. Hierdoor krijgen onderdelen een langere standtijd. • Door de lage opmenging bij het lasercladden is het niet meer nodig om lassen in meerdere lagen aan te brengen voordat de juiste kwaliteit bereikt is. • Het lasercladden vraagt minder nabewerking, vanwege de hoge nauwkeurigheid waarmee geclad wordt. Tijdens de afgelopen NIL Verbindingsweek heeft Revamo de mogelijkheden van het thermisch spuiten en lasercladden gepresenteerd. www.revamo.nl

9

LASTECHNIEK


EWF benadrukt belang van kennisontwikkeling en innovatie Voor het behoud van een concurrerende maakindustrie in Europa is kennisontwikkeling en innovatie van essentieel belang. De EWF (European Federation for Welding, Joining and Cutting) zet zich daarvoor in door middel van het ondersteunen van projecten en strategische platforms, zoals ‘Manufuture’.

Uitdaging voor de industrie De missie van het strategische Europese platform Manufuture is het doen van voorstellen, en het ontwikkelen en implementeren van een strategie op het gebied van onderzoek en innovatie. Deze strategie moet ertoe leiden dat de Europese industrie zich nog sneller ontwikkelt als het gaat om het leveren van hoogwaardige producten, processen en diensten. Dit vraagt om goed geschoold en vakbekwaam personeel, zoals dat past binnen een kenniseconomie.

Fabrieken van de toekomst In het kader van het platform Manufuture werd het onderzoeksproject ‘Factories of the Future’ opgezet. De onderzoeksdoelstellingen werden opgesteld door de EFFRA (European Factories of the Future Research Association), waar ook de EWF lid van is. De EFFRA is een industrie-gestuurd samenwerkingsverband dat de ontwikkeling van nieuwe en innovatieve productietechnologieën wil promoten. Onlangs is het Joining

Sub-Platform to Manufuture opgericht, om het belang van verbindingstechnieken in de Europese industrie te benadrukken en deze meer zichtbaar te maken.

Bijdrage EWF Naast deelname in de EFFRA werkt de EWF nauw samen met het Cedefop (European Centre for the Development of Vocational Training) en met de CEN (European Committee for Standardization) om de kwaliteit van professionals in de verbindingstechniek te waarborgen. EWF ondersteunt ook ‘Manufacturing a Stronger and Greener Europe Manifesto’, waarin de Europese maakindustrie zichzelf tot taak stelt om een vitale rol te spelen in het economisch herstel van Europa. Ook binnen het Manufuture Technology Platform is een sub-platform opgericht om de sleutelrol van de verbindingstechniek strategische aandacht te geven. Tot slot is de EWF een partnerschap aangegaan met de European Federation for Non-Destructive Testing om elkaar waar mogelijk te ondersteunen en versterken.

LASTECHNIEK

november 2014

Aluminiumsmelter Aldel maakt doorstart Op 13 november werd bekendgemaakt dat Aldel in Delfzijl een doorstart gaat maken. Aldel is een moderne aluminiumsmelter, die sinds 1966 gevestigd is in het Eemsmondgebied van Groningen. Op 30 december 2013 werd het bedrijf failliet verklaard, waardoor 300 vaste werknemers hun baan verloren. Door de hogere aluminiumprijzen en de mogelijkheid om goedkope stroom uit Duitsland in te kopen, heeft investeerder Klesch Group besloten de aluminiumproductie in 2015 weer op te starten. Goed nieuws voor de regio waar veel werkloosheid heerst.

Aluminiumproductie Tot het faillissement produceerde Aldel zo’n 170.000 ton primair aluminium en was daarmee een van de grotere leveranciers van primair aluminium in West-Europa. Het produceren van aluminium kost veel (elektrische) energie. Op de website van Aldel is nog steeds te lezen hoe de aluminiumproductie verloopt: “Via een elektrolyseproces wordt uit aluinaarde zo’n 110.000 ton primair aluminium gemaakt. In de gieterij wordt daar door omsmelten en recycling nog eens 50.000 ton aan toegevoegd. Vervolgens wordt het aluminium gegoten in de vorm van walsplakken of perspalen. Deze worden door walserijen en extrusiebedrijven verwerkt in pro-

ducten voor bijvoorbeeld auto's, vliegtuigen, treinen, en schepen. Maar ook in toepassingen voor de bouw zoals kozijnen en profielen.”

Goedkope stroom Het faillissement van Aldel was mede het gevolg van de hoge stroomprijzen in Nederland in vergelijking met Duitsland. Met een directe lijn voor elektriciteit tussen Nederland en Duitsland wordt het voor Aldel mogelijk om goedkope stroom uit Duitsland in te kopen. Klesch verwacht begin 2015 de fabriek weer te kunnen opstarten. Aan het eind van dat jaar wordt verwacht dat het bedrijf weer ruim 200 mensen in dienst heeft.

advertentie

TECHNOLOGY FOR THE WELDER’S WORLD.

ABIMIG A T Voor elke opdracht het geschikte laspistool.

In Memoriam Wim Moerman Op 29 september overleed Wim Moerman op 93-jarige leeftijd. Gedurende de jaren tachtig en nog enige tijd daarna was Wim een gewaardeerd voorzitter van de overkoepelende commissie van de onderwijsafdeling van het Nederlands Instituut voor Lastechniek. Alle voorzitters van de programma- en examencommissies waren hierin vertegenwoordigd.

ABIMIG A T: de beste keuze! ■ Flexibiliteit: de optimale positie en configuratie voor elke opdracht ■ Lichtgewicht: minder belastend voor de lasser ■ Robuust: hoge mechanische sterkte en duurzame slijtonderdelen

Mede dankzij de bemoeienis van Wim Moerman slaagde het NIL erin de opleiding en certificering van de Laspraktijkingenieur als gelijkwaardig erkend te krijgen door DVS in Duitsland. Dit was niet vanzelfsprekend en veel werk is hiervoor verricht. Hierna volgden stap voor stap de andere kadercursussen. Ook Oostenrijk volgde deze ontwikkeling van erkenningen. Een groot deel van de Nederlandse lasindustrie en aanverwante bedrijven heeft mede door deze erkenningen in het buitenland

10

een groter laskader gekregen, en ook het robotiseren heeft zich daardoor snel verder kunnen ontwikkelen. De laswereld is veel dank verschuldigd aan Wim. In 1992 werd hij voor zijn grote verdiensten dan ook onderscheiden met de Geerlingspenning. Wij wensen zijn zonen en andere naasten veel sterkte met dit verlies.

■ Krachtig: onovertroffen verhouding gewicht-belastbaarheid ■ Kostenbesparend: forse vermindering van de stilstandtijd

Bestuur, Raad van Advies en medewerkers Nederlands Instituut voor Lastechniek.

11

LASTECHNIEK

november 2014

VERMOEIING - november 2014

LASTECHNIEK

Project DURIMPROVE

De beproefde nabehandelingstechnieken werden toegepast op verschillende industriële cases, waarvan er drie besproken worden.

Vermoeiingslevensduur verbeteren door nabehandeling

Case 1: Aardappeloogstmachine

De vermoeiingsweerstand van lasverbindingen kan verbeterd worden door het toepassen van een nabehandeling, zoals TIG-dressing of hameren. Dit artikel beschrijft de resultaten van het project DURIMPROVE, waarin het effect van drie nabehandelingstechnieken op de vermoeiingsweerstand van lasverbindingen in hogesterktestalen werd onderzocht.

Figuur 2 Wöhlercurves van lasverbindingen in onbehandelde toestand en na TIG- of plasmadressing

door Thomas Baaten (BIL) en Sofie Vanrostenberghe (OCAS)

H

et BIL (Belgisch Instituut voor Lastechniek) heeft in samenwerking met OCAS (onderzoekscentrum van Arcelor Mittal) een collectief onderzoek uitgevoerd naar het verbeteren van de vermoeiingsweerstand van lasverbindingen in hogesterktestalen via drie nabehandelingstechnieken. Het gaat om twee hersmelttechnieken (TIG- en plasma-dressing) en een HFMI-behandeling (High Frequency Mechanical Impact). Het project DURIMPROVE werd uitgevoerd met de steun van het IWT (agentschap voor Innovatie door Wetenschap en Technologie) en de inbreng van een twintigtal bedrijven.

Hoge eisen De eisen die gesteld worden aan de prestaties van machines worden steeds hoger. Machines moeten in toenemende mate bestand zijn tegen hogere snelheden, lichter geconstrueerd zijn, een hoger laadvermogen hebben bij gelijkblijvend totaalgewicht enzovoort. Dit heeft gevolgen voor elk onderdeel van de machineconstructie. De keuze voor hogesterktestalen is een voor de hand liggende oplossing, omdat hierdoor kleinere plaatwanddikten mogelijk zijn en lichter geconstrueerd kan worden.

Scheurinitiatie

Figuur 1 Vermoeiingsbreuk in een onbehandelde las (links), en vermoeiingsbreuk in eenzelfde soort las die nabehandeld is door middel van TIG-dressing (rechts). De nabehandelde las behaalde een hogere levensduur bij de vermoeiingsproef.

sen van een nabehandeling. Een mogelijke nabehandeling is het hersmelten van de las door bijvoorbeeld een plasmaof TIG-boog, ook wel plasmaof TIG-dressing genoemd. Een andere mogelijkheid is het toepassen van een hamerbehandeling. In het DURIMPROVE-project werd Pneumatic Impact Treatment (PIT) toegepast.

De verbetering in vermoeiingslevensduur die bereikt werd met PIT was aanzienlijk groter dan de verbetering door middel van hersmelttechnieken. Er werden verschillende parameters Scheurinitiatie ingesteld tijdens het uitvoeren van het PIT-proces. Ongeacht de variatie van de ingestelde parameters bleef de verbetering constant. Daarom werd per staalkwaliteit en per materiaaldikte slechts één ontwerpcurve opgesteld, zoals getoond in figuur 3. Deze grafiek laat de verbetering zien die bereikt werd door een PIT-behandeling voor lassen in S700MC met een plaatdikte van 10 mm. Door deze nabehandeling wordt de FAT-klasse (dit is de toegelaten ontwerpspanning bij 2 miljoen cycli) verhoogd met 150 %. Bovendien ligt de PIT-curve vlakker, wat zich vertaalt in een extra toename van de vermoeiingslevensduur bij lagere ontwerpspanning.

De stuurinrichting van de aardappeloogstmachine van landbouwmachinebouwer Dewulf wordt gewoonlijk vervaardigd in S355 (figuur 4). Van de meest belaste hefboom uit de stuurinrichting werden meerdere prototypes gemaakt met een meer geschikte lasprocedure en nabehandeld met TIG-dressing of met PIT. De grootste verbetering werd gerealiseerd met een PIT-behandelde stuurhefboom in S690QL (figuur 5). De levensverwachting steeg gemiddeld met een factor 6,5 ten opzichte van een onbehandelde hefboom. De geometrie van de hefboom werd niet gewijzigd, vanwege de zeer compacte inbouwruimte.

Scheurinitiatie

Wöhlercurves Nabehandeling In veel machineconstructies worden meerdere onderdelen zwaar belast op vermoeiing en moeten bovendien gelaste verbindingen worden toegepast. Uit de praktijk en uit talrijke studies blijkt echter dat lasverbindingen in hogesterktestalen die op vermoeiing belast worden, niet veel beter presteren dan lasverbindingen in de klassieke (zachtere) staalsoorten. Hierdoor worden de voordelen van hogesterktestalen teniet gedaan. Nochtans is bekend dat het mogelijk is om de vermoeiingsweerstand van lasverbindingen aanzienlijk te verhogen, namelijk door het toepas-

12

In een uitgebreid testprogramma werden aan de hand van vermoeiingsproeven Wöhlercurves opgesteld voor onbehandelde lassen en nabehandelde verbindingen in de staalsoorten S420MC en S700MC. De verbetering van de vermoeiingseigenschappen van lassen behandeld met TIGen plasmadressing bleek gelijkaardig. Daarom werden de resultaten van beide hersmeltechnieken gegroepeerd in één ontwerpcurve, zoals in figuur 2. Die toont de Wöhlercurve van een langse verstijver in S420MC in 10 mm plaatdikte in gelaste toestand (AW, As Welded) en de verbeterde ontwerpcurve door TIG- en plasmadressing.

Figuur 3 Wöhlercurves van lasverbindingen in onbehandelde toestand en in PIT-behandelde toestand

Figuur 4 Stuurinrichting, met boven de locatie van de hefboom aan het achterwiel; onder de vermoeiingsscheur, geïnitieerd aan de las

13

LASTECHNIEK

VERMOEIING - november 2014

armen niet meer nodig zijn. Het nieuwe ontwerp presteert 500 uur zonder scheurinitiatie tijdens de out-of-balancetest, weegt 12 % minder en ook de lastijd is verminderd met 25 %. Deze case toont dat een nabehandeling van lassen en het gebruik van hogesterktestaal niet altijd de beste of enige oplossing is. Alliance heeft het gewijzigde ontwerp inmiddels in productie genomen.

Case 3: Kraanbanen

Figuur 5 Overzicht van vermoeiingsproeven: aantal cycli in functie van de staalsoort en de nabehandeling

Case 2: Industriële wasmachine Een tweede case die onderzocht werd, was het lagerhuis van de industriële wasmachine van Alliance. Het lagerhuis zit aan de achterkant van de machine. Op het lagerhuis wordt aan één kant de wastrommel bevestigd, en aan de andere kant de motor die via een aandrijfriem de wastrommel doet draaien. De machine wordt maximaal belast op vermoeiing als de onbalans 15 % van het maximale laadvermogen (90 kg) bedraagt bij een toerental van 750 toeren per minuut. Deze maximale onbalans bij 750 toeren/min wordt dan ook gebruikt als vermoeiingsproef in de fabriek, ook wel de ‘out-of-balance-test’ genoemd (zie figuur 6).

Figuur 7 HF900 lagerhuis. Links het oorspronkelijk ontwerp en rechts een detail met de meest kritische las ter hoogte van de stervormige versterking.

Alliance van belang om de levensduur te verhogen naar 500 uur. Een gewichtsbesparing was geen prioriteit , aangezien een te grote gewichtsbesparing resonantieproblemen zou kunnen opleveren. De kritische lasverbindingen van het oorspronkelijke ontwerp werden met PIT behandeld. Dit leverde een out-ofbalance-test op die 349 uur duurde. Het verhoopte resultaat van 500 uren werd echter bereikt door een ontwerpwijziging (zie figuur 8), waarbij de stervormige versteviging werd verzonken in de armen. Op deze manier liggen de onderkant van de armen en de onderkant van de stervormige versteviging in één vlak, met als gevolg dat de spanningsconcentratie beduidend lager is. Bijkomend voordeel is dat de verstevigingen aan de zijkant van de

In de staalfabriek van ArcelorMittal Gent staan oude en nieuwe kraanbanen. Sommige dateren nog van de oprichting van de staalfabriek in 1960. In de liggers van de kraanbanen, vervaardigd uit S235, treden op diverse kritische plaatsen vermoeiingsscheuren op die hersteld moeten worden. Op de drie meest voorkomende kritische lassen werden testen uitgevoerd om het preventieve effect van PIT op verouderde lassen te onderzoeken. Ook werd onderzocht of de vorming van vermoeiingsscheuren uitgesteld kan worden op kraanbanen die reeds enkele jaren dienst doen. De volgende drie lasdetails werden getest: 1. Stompe herstellas Na het optreden van een vermoeiingsscheur moet de scheur worden uitgeslepen. Dit gebeurt in een X-lasnaadvoorbereiding voor het uitvoeren van een herstellas met beklede elektroden. Omdat herstellassen sowieso op kritische plaatsen gelegen zijn en ze vaak in moeilijke omstandigheden worden uitgevoerd, blijven ze gevoelig voor nieuwe vermoeiingsscheuren. 2. Knoopplaat Dit is een staalplaat die verbinding maakt tussen de kraanbaan en de muur, om in zijdelingse stabiliteit te voorzien.

14

Figuur 8 Ontwerpwijziging van het lagerhuis: de stervormige versteviging ligt verzonken in de armen.

3. Onderflens Op plaatsen in de kraanbaanligger waar de grootste buiging optreedt, worden onderaan extra onderflensen gelast. Vermoeiingsscheuren kunnen optreden waar de onderflens eindigt. Van deze lasdetails werden kleine vermoeiingsproefstaven gemaakt (figuur 9). Ten eerste werden vermoeiingsproeven uitgevoerd op de lasdetails om de vermoeiingslevensduur van het origineel te bepalen. Ten tweede werden de proefstaven vermoeid tot op een punt dat scheuren kunnen optreden, alsof ze al jaren dienst doen. Er werd met penetrant onderzoek gecontroleerd op oppervlaktescheuren. Indien er geen scheuren aanwezig waren, werd een PIT-behandeling uitgevoerd. Vervolgens werden deze verouderde lassen verder vermoeid. Dit leidde tot de volgende resultaten per lasdetail: 1. Van de stompe herstellas werd het origineel getest. De meetpunten van de vermoeiingsproef lagen, zoals verwacht, boven de ontwerpcurve uit Eurocode III voor stompe lassen. Er werd één proef uitgevoerd op een met PIT behandelde verouderde las. Ondanks de hoge spanningswisseling (225 MPa) traden na 3 miljoen cycli geen scheuren op en werd de proef beëindigd. Dit meetpunt ligt ver boven de verwachting van een nieuwe stompe las. 2. De verouderde, met PIT behandelde knoopplaten werden op 225 MPa getest. Op dit spanningsniveau duurden de proeven gemiddeld 3 maal langer dan die met de nieuwe knoopplaten. 3. De verouderde, met PIT behandelde onderflensen werden op 225 MPa getest. Op dit spanningsniveau duurden de proeven gemiddeld 14 maal langer dan proeven op nieuwe onderflensen. De resultaten van deze vermoeiingsproeven geven aan dat een nabehandeling van lassen ook preventief uitgevoerd kan worden om scheurvorming uit te stellen.

Conclusie

Figuur 6 HF900 lagerhuis klaar voor de out-of-balance-test

Het oorspronkelijke ontwerp van het lagerhuis weegt 281 kg en bestaat uit S235 staal. Bij out-of-balance-testen in het verleden werd een levensduur bereikt van gemiddeld 130 uur, wanneer in één van de vier armen een vermoeiingsscheur ontstond aan de overgang tussen de armen en de stervormige versteviging (zie figuur 7). Het was voor

LASTECHNIEK

november 2014

Figuur 9 Vermoeiingsproefstaven met lasdetails van de kritische details van kraanbanen.

Uit het onderzoeksproject DURIMPROVE is gebleken dat de vermoeiingslevensduur verbeterd kan worden door middel van lasnaad-nabehandelingen. De case van de industriële wasmachine heeft echter ook aangetoond dat de oplossing om de vermoeiingseigenschappen te verbeteren niet altijd ligt in het toepassen van een nabehandeling of het gebruik van hogesterktestaal. Een wijziging van het ontwerp leidde tot de gevraagde verbetering in vermoeiingseigenschappen. Tot slot werd het gunstige effect van lasnaad-nabehandeling op verouderde kraanbanen aangetoond. Dankzij deze nabehandeling kunnen vermoeiingssscheuren worden uitgesteld, wat een besparing oplevert in onderhoud en inspectie van kraanbanen.

15

LASTECHNIEK

DE VIRTUELE L ASWERELD - november 2014

LASTECHNIEK

november 2014

ʻVirtual Welding Training Systems

hebben de toekomstʼ Lassimulatoren worden steeds beter en de inzet van deze systemen vormt een waardevolle aanvulling op de conventionele manier van het opleiden van lassers. Van belang is wel dat alle betrokkenen, van lasdocent tot en met directie, nauw betrokken worden bij de keuze van een virtueel systeem. Voorwaarde voor een geslaagde investering is dat de lasdocenten goed worden getraind in het integreren van de lassimulator in het lesprogramma. door Margriet Wennekes, fotografie Bert de Jong

O

p 21 oktober kwamen aanbieders van virtuele lasmachines, docenten en andere belangstellenden bij elkaar om een dag lang te praten over de toepassingsmogelijkheden, de voor- en de nadelen en de toekomst van virtuele systemen binnen het lasonderwijs. De informatiedag, getiteld ‘Welding Trainer 2014 – Die Zukunft der Ausbildung’ was georganiseerd door DVS/GSISLV op de opleidings- en onderzoeklocatie in Duisburg en trok zo’n zeventig deelnemers. Doel van de dag was om meer inzicht te krijgen in de mogelijkheden die de huidige systemen bieden, praktijkervaringen uit te wisselen en te bepalen welke ontwikkelingen gewenst zijn in de naaste toekomst. Naast een elftal lezingen was er op gezette tijden gelegenheid om verschillende systemen zelf uit te proberen. Voor de liefhebbers was daaraan een wedstrijd gekoppeld: de beste virtuele lassers van de dag maakten kans op een iPhone 6 plus.

Vier vituele lassystemen Na de opening van de dag door dr. Klaus Middeldorf, organisator namens de GSI (Gesellschaft für Schweisstechnik International) en een kort welkomstwoord door de locoburgemeester van Duisburg, vervulde Heinz Klein (GSI) de taak van dagvoorzitter.

16

In het eerste lezingenblok werden achtereenvolgens de laatste ontwikkelingen en verbeteringen in de virtuele systemen van EWM, Soldamatic en Fronius toegelicht. Zo presenteerde Johannes Wirth van EWM de ‘Apollo’, een nieuwe machine met 3D-simulatie, waarbij ook eigen CAD-ontwerpen ingebracht kunnen worden om de juiste lasvolgorde te bepalen en te testen. Bij Soldamatic, vertegenwoordigd door Anke Richter van WeldPlus, lag de nadruk op het in de software geïntegreerde (individuele) leerprogramma en ‘augmented reality’: een combinatie van een virtueel en een reëel beeld, waardoor de gebruiker minder snel gedesoriënteerd raakt. Joseph Kreindl presenteerde namens Fronius de modulaire opleidingsmogelijkheden en het lopende onderzoek om de virtuele machine in te zetten voor het programmeren van robots. Alle besproken systemen konden vervolgens door belangstellenden worden uitgeprobeerd in een aparte demonstratieruimte. Daar was ook het nog niet besproken systeem te zien dat door GSI-SLV Halle werd ontwikkeld en dat tijdens Schweissen & Schneiden 2005 de primeur vormde op het gebied van lassimulatie: de Schweisstrainer. Het grote verschil met de andere systemen is dat bij de Schweisstrainer een zwakke, maar ‘echte’ boog zichtbaar is en ook beschermgas wordt gebruikt, zodat de werkelijkheid zo goed mogelijk wordt benaderd.

Praktijkervaringen De Belgische lasdocent Theo Bemelmans vertelde over de praktijkervaringen bij de lasopleidingen van TISM (Technisch Instituut Sint-Michiel), waar enkele maanden geleden twee virtuele lassystemen van Soldamatic werden aangeschaft. De lasdocenten zijn volgens Bemelmans de sleutelfiguren als het gaat om het effectief inzetten van het systeem: zij moeten dan ook allemaal in de voorbereidende fase betrokken worden bij de besluitvorming over de aanschaf. Hoewel de virtuele machines nog maar kort zijn geïntegreerd in het lesprogramma, zijn de eerste ervaringen bij TISM positief. Gemakkelijk is het niet om een nieuw systeem in te voeren, vertelt Bemelmans, maar hij is ervan overtuigd dat deze nieuwe manier van opleiden de toekomst heeft. Silvio Schulz van SLV Halle presenteerde de resultaten van een onderzoek waarin de kosten van een conventionele lasopleiding waren vergeleken met die van een virtuele opleiding met de Schweisstrainer. Hieruit kwam naar voren dat de aanschaf van een virtueel systeem weliswaar duurder is dan van een conventioneel systeem, maar na een terugverdientijd van ruim een jaar blijken de jaarlijkse machine- en materiaalkosten van het virtuele systeem lager te liggen. Hanna Streit presenteerde een mooie methode om tot een goede keuze te komen bij de aanschaf van een virtueel lassysteem. In het kader van een masterstudie had zij vier verschillende systemen in ogenschouw genomen. Op basis van interviews met lasdocenten en leidinggevenden werd een eisenpakket vastgesteld waaraan een virtueel systeem zou moeten voldoen. Die eisen waren te verdelen in vier categorieën: technische inrichting/mogelijkheden, economische eisen, leersoftware en bedieningsgemak. Aan elke eis werd – ook weer op basis van interviews - een wegingsfactor gekoppeld. Door het toekennen van punten,

in combinatie met de wegingsfactor, werd het mogelijk om de vier systemen objectief met elkaar te vergelijken. Het resultaat (welk systeem komt als beste uit de bus?) bleek vooral afhankelijk te zijn van de zwaarst wegende eis.

Train the trainer In een paar lezingen werd ingegaan op het belang van het trainen van de lasdocenten in de omgang met een virtueel trainingssysteem. Volgens Holger Rautert van GSI-opleidingscentrum Rhein-Ruhr bereik je met een Train-the-trainer-programma belangrijke doelstellingen, zoals het ontdekken van de toepassingsmogelijkheden, het praktisch leren omgaan met de systemen en het verkrijgen van inzicht in de voordelen van het gebruik van een virtueel systeem. In de loop van de dag werd duidelijk dat de VWTS (Virtual Welding Training Systems) langzaam maar zeker hun intrede doen binnen lasopleidingen. De toepassing van deze systemen moet vooral gezien worden als een waardevolle aanvulling op de training van lassers-in-opleiding. De meerwaarde ligt voornamelijk in het bieden van een veilige leeromgeving, waarin individuele leertrajecten gevolgd kunnen worden tegen relatief lage kosten, zonder de lasdocenten zwaarder te belasten. Naast het oefenen van handvaardigheid kan tijdens het virtueel oefenen ook meer aandacht geschonken worden aan het aanleren van een gezondere werkhouding. Voor een succesvolle introductie van een virtueel systeem binnen een lasopleiding is het tot slot van belang dat de lasdocenten vanaf het begin betrokken worden bij de keuze voor een systeem, en dat zij getraind worden in het integreren van het virtuele systeem in het lesprogramma. Omgekeerd zullen de ontwikkelaars van virtuele trainingssystemen goed moeten luisteren naar de ervaringen, wensen en eisen van lasdocenten.

17

LASTECHNIEK

EUROSKILLS - november 2014

Vakkanjer Vincent de Wolff hoopt na EuroSkills op ticket voor WorldSkills Lasser Vincent de Wolff, werkzaam bij Heerema in Vlissingen, eindigde tijdens EuroSkills 2014 in Lille als negende bij het wedstrijdvak lassen. Inmiddels heeft de Vakkanjer de lat alweer hoger gelegd: hij hoopt volgend jaar om de prijzen mee te doen bij WorldSkills 2015, de wereldkampioenschappen voor jonge vakmensen in São Paulo.

De lat gaat steeds hoger

november 2014

LASTECHNIEK

Gekkenhuis In Lille is het begin oktober een gekkenhuis. Aan de aftrap verschijnen zo’n 500 vaktalenten uit heel Europa. De concurrentie is hevig. Drie dagen lang haalt De Wolff alles uit de kast in de jacht op eremetaal. Bij de prijsuitreiking scoren de dertien Vakkanjers – aanstormende talenten uit de metaal-, installatie-, elektro- en koudetechniek – drie gouden, een zilveren en een bronzen medaille. De Wolff eindigt als negende. “Natuurlijk was ik liever hoger geëindigd”, zegt de Vakkanjer. “Maar dit was hoe dan ook een geweldig avontuur, waarvan ik heel veel geleerd heb. Ik ben als lasser echt met sprongen vooruit gegaan. Daar heb ik de rest van mijn loopbaan plezier van. Het was een eer om met al die talenten van Team Nederland ons land te mogen vertegenwoordigen.”

Nieuwe uitdaging EuroSkills is amper afgelopen of de volgende uitdaging wacht alweer voor De Wolff. In december kan hij zich plaatsen voor WorldSkills 2015, volgend jaar augustus in São Paulo. “EuroSkills was gaaf. Maar WorldSkills is nóg mooier. Meer publiek, meer deelnemers, meer vakken. WorldSkills is echt de overtreffende trap. En door mijn ervaringen van EuroSkills worden de kansen op een medaille alleen maar groter.” In de kwalificaties nemen de Nederlandse kampioenen het op tegen ‘challengers’. Zo gaat lasser Vincent de Wolff de strijd aan met Richard Roolvink (Eaton, Hengelo). De twee lassers werkten in september al een gezamenlijke oefenwedstrijd af bij CSG Reggesteyn in Rijssen. Eén van de twee blijft straks thuis, de ander strijdt volgend jaar om de wereldtitel in São Paulo.

Trots door Michiel van Ruitenbeek, fotografie Olivier Huisman, TechniekTalent.nu

T

wee jaar geleden, in vier vmbo (handel en verkoop), had hij nog amper een lasapparaat aangeraakt. Nu heeft hij deelname aan EuroSkills achter zijn naam staan en strijdt hij volgend jaar mogelijk om wereldgoud in Brazilië. Wat goed is komt snel. Lasser Vincent de Wolff is er het levende bewijs van.

Avontuur Terug naar afgelopen maart. De finale van de VakkanjerWedstrijden is het startpunt van een compleet nieuw avontuur voor Vincent de Wolff. Met zijn Nederlandse titel lassen BMBE/MIG/MAG verdient de Zeeuwse lasser een ticket naar EuroSkills, de Europese kampioenschappen voor jonge vakmensen (4-6 oktober 2014, Lille).

Stoute schoenen “Ik wist eigenlijk nog helemaal niet wat ik wilde worden”, kijkt Vincent terug op zijn eerste stappen in de techniek. “Tot ik tijdens een open dag in een lascabine belandde. De docent zei dat ik er talent voor had. Toen heb ik de stoute schoenen aangetrokken en me aangemeld voor een BBL-opleiding basislasser. En daar heb ik nog geen moment spijt van gehad.”

18

Vader De Wolff had aanvankelijk zijn twijfels bij de keuze voor techniek van zijn zoon. Daar denkt hij inmiddels heel anders over. “Hij is hartstikke trots op wat ik heb bereikt”, zegt de lasser. Misschien kan Vincent zijn vader binnenkort nog trotser maken, als hij een ticket naar São Paulo in de wacht weet te slepen. “Dan mag je de hele wereld laten zien wat je kunt. Tegen vakmensen van alle continenten. Daar wil je als vakman gewoon bij zijn.”

Over Vakkanjers Op weg naar Lille houdt werkgever Heerema de Vakkanjer vrij van productiewerkzaamheden, zodat hij honderd procent voorbereid aan de aftrap kan verschijnen. De Wolff krijgt zowel technische als mentale training. “Zo’n kans krijg je niet vaak,” zegt HR-manager Fons van der Steeg van Heerema. “Dan moet je er ook alles uit zien te halen.”

Met de VakkanjerWedstrijden (voor techniektalenten van ROC’s en bedrijven) wil TechniekTalent.nu bijdragen aan de instroom van goed opgeleide vakmensen in de techniek. Met hun vakmanschap en prestaties zijn de Vakkanjers hét visitekaartje van de technieksector in Nederland en rolmodellen voor jongeren die hun profiel- of studiekeuze nog moeten maken.

De kwalificatiestrijd gaat tussen Vincent de Wolff (links) en Richard Roolvink.

WorldSkills 2015, São Paulo WorldSkills, de wereldkampioenschappen voor jonge vakmensen, doet volgend jaar voor het eerst ZuidAmerika aan. De strijd om wereldgoud is van 11-16 augustus 2015. Er doen naar verwachting meer dan duizend jonge talenten mee (een recordaantal), afkomstig uit zestig landen. Kijk voor meer info over WorldSkills 2015 in São Paulo op www.worldskillssaopaulo2015.com

19

LASTECHNIEK

APPARATUUR VOOR HET ONDERPOEDERL AS SEN - november 2014

LASTECHNIEK

november 2014

Laskennis opgefrist 15 Het principe van het onderpoederlassen en zijn procesvarianten is behandeld in aflevering 5 van Laskennis Opgefrist (Lastechniek 2013, # 9). In deze aflevering komt vooral de apparatuur aan bod, na een korte herhaling van het procesprincipe.

Apparatuur voor het onderpoederlassen Principe

Verschillende stroombronnen

Het onderpoederlassen is vergelijkbaar met het MIG/MAG-lassen: er wordt een boog onderhouden tussen een continu aangevoerde draadelektrode en het werkstuk, waarbij de las gevormd wordt door het smelten van het werkstuk en de draad. Echter, bij het onderpoederlassen is geen beschermgas nodig, omdat het laspoeder zelf beschermende gassen en slak ontwikkelt. Deze beschermen het smeltbad en het stollende lasmetaal tegen de aantasting door de omringende lucht. Bovendien kunnen via het poeder legeringselementen aan het smeltbad toegevoegd worden.

Het onderpoederlassen kan worden uitgevoerd met wisselstroom of met gelijkstroom. Gelijkstroom wordt geleverd door een conventionele gelijkrichter of een inverter-stroombron. Tegenwoordig worden voor wisselstroom conventionele transformatoren of moderne AC/DC-stroombronnen gebruikt.

De onderpoederlasapparatuur bestaat uit de volgende onderdelen: • stroombron • laskop • poederaanvoer- en recyclingsysteem • manipulatie-apparatuur Het onderpoederlassen is een proces waarmee hoge neersmeltsnelheden te realiseren zijn. De lasapparatuur is ontwikkeld om een hoge stroomsterkte in combinatie met een hoge inschakelduur te kunnen leveren.

Figuur 1 Onderpoederlassen

20

De stroomsterkten voor het enkeldraadslassen variëren van ca. 200 A tot ca. 1000 A. In de praktijk wordt het meeste laswerk in 8 - 25 mm plaat uitgevoerd met een enkele draad (4,0 mm diameter), waarbij normaal gesproken redelijk gedefinieerde stroomsterkten worden gebruikt die liggen tussen 550 en 900 A. Bij een dubbeldraadssysteem (twinarc) wordt normaal gesproken gelast met twee dunnere lasdraden (2,0 - 2,4 mm) op dezelfde stroombron bij lasstromen tussen 800 en 1200 A.

Gelijkstroom Bij het (verbindings)lassen op gelijkstroom is de elektrode aangesloten op de positieve pool (DCEP); hierbij is de inbranding maximaal. Bij het lassen op de negatieve pool (DCEN) neemt de inbrandingsdiepte aanzienlijk af. Om deze reden wordt het lassen op de negatieve pool hoofd-

Figuur 2 Schematische voorstelling onderpoederlassen

zakelijk toegepast voor oplaswerkzaamheden waarbij de opmenging met het basismetaal een belangrijke rol speelt.

niet zelfregulerend. Bij deze karakteristiek wordt de boog geregeld door het continu meten van de boogspanning.

Wisselstroom Er zijn twee soorten wisselstroombronnen verkrijgbaar: traditionele wisselstroombronnen, waarbij de stroomvorm vast ingesteld (of geconstrueerd) is op 50+/50-, en de zogenaamde AC/DC-stroombronnen, waarbij de balans van de wisselstroom instelbaar is (bijvoorbeeld 80/20). Hiermee kan een optimale balans tussen neersmelt en penetratie worden geregeld.

Dit signaal wordt gebruikt om de draadaanvoersnelheid te regelen. In de praktijk wordt voor een gegeven stroomsterkte de booglengte bepaald door de afsmeltsnelheid, dat wil zeggen de balans tussen de ingestelde lasstroom en de draadaanvoersnelheid, die dan weer wordt teruggekoppeld. De voordelen van de CC-karakteristiek zijn een constante inbrandingsdiepte en de lage gevoeligheid voor veranderingen in uitsteeklengte.

Karakteristiek

De uitsteeklengte

Moderne stroombronnen bieden de keuze uit twee uitgangskarakteristieken: 1. constante spanning (vlakke karakteristiek, Constant Voltage of CV-karakteristiek); 2. constante stroom (dalende karakteristiek, Constant Current of CC-karakteristiek).

De uitsteeklengte, de afstand tussen het werkstuk en de contactbuis, is een belangrijke variabele bij het onderpoederlassen. Het stukje draad tussen de contactbuis en de boog wordt sterk verwarmd door de lasstroom die erdoorheen vloeit. Bij vergroting van de uitsteeklengte neemt de afsmeltsnelheid dan ook toe. Zo kan de neersmeltsnelheid van een 4 mm-draad bij een lasstroomsterkte van 700 A worden verhoogd van ca. 9 kg/uur tot 14 kg/uur, als de uitsteeklengte van 32 mm wordt vergroot naar 178 mm. Maar de warme draad zal ook slapper worden en beter moeten worden geleid opdat de boog op de juiste plek brandt. Vanwege de kleinere inbrandingsdiepte en het gevaar van een instabiele boog wordt een grote uitsteeklengte in de praktijk alleen toegepast voor oplaswerkzaamheden, waarbij de neersmeltsnelheid en de inbrandingsdiepte van meer belang zijn dan een zeer nauwkeurige positie van de draad.

Bij een constante spanning (CV-karakteristiek) is er sprake van een zelfregulerende boog. Bij een gegeven draaddiameter wordt de stroomsterkte geregeld door de draadaanvoersnelheid en wordt de booglengte bepaald door de ingestelde boogspanning. De voordelen van deze karakteristiek zijn een makkelijke boogontsteking en een constante regeling van de draadaanvoersnelheid. Bij een constante stroom (CC-karakteristiek) is de boog

21

LASTECHNIEK

APPARATUUR VOOR HET ONDERPOEDERL AS SEN - november 2014

Voor de meeste toepassingen wordt de uitsteeklengte zo gekozen dat de contactbuis net boven de poederlaag uitkomt. De dikte van de poederlaag is zodanig dat deze de boog net voldoende bedekt.

stroomsterkte een hogere neersmeltsnelheid. Het lassen op wisselstroom wordt ook wel toegepast om problemen met magnetische blaaswerking op te heffen.

Gemechaniseerd lassen

• Gemechaniseerd lassen, meerdraadssystemen Het onderpoederlassen kan met meer dan twee draden worden toegepast. Hoewel tot vijf draden gebruikt kunnen worden voor het behalen van hoge productiesnelheden, bijvoorbeeld in de fabricage van pijpen, is het meest gebruikte meerdraadssysteem de tandemopstelling. Hierbij is de voorste draad aangesloten op de gelijkstroompluspool (DCEP) om een diepe inbranding te realiseren. De volgende draad is aangesloten op wisselstroom, waardoor het smeltbad gespreid wordt; ideaal voor het vullen van de naad. De wisselstroom minimaliseert bovendien de interactie tussen de bogen, het risico van bindingsfouten en van porositeit, door de afwezigheid van magnetische blaaswerking. De afstand tussen de draden is normaal gesproken ca. 20 mm, zodat de tweede draad in het einde van het smeltbad wordt gevoerd.

Het onderpoederlassen kan zowel handmatig als gemechaniseerd worden toegepast. Vanwege de vereiste kwaliteit en ergonomie komt handmatig lassen praktisch niet meer voor. Het gemechaniseerd lassen wordt tegenwoordig het meest toegepast, vanwege de goed haalbare laskwaliteit en de zeer hoge neersmeltsnelheden die gerealiseerd kunnen worden. • Eenvoudige mechanisatie Eenvoudige mechanisatie door middel van een lastractor biedt al snel grote voordelen ten opzichte van handmatig lassen. Een lastractor is een flexibel, zelfrijdend karretje waarop de laskop, de draadaanvoerunit en het poedertoevoersysteem zijn gemonteerd. Het lassen met een enkele draad wordt het meest toegepast, waarbij gebruik wordt gemaakt van gelijkstroom met de elektrode aan de positieve pool.

LASTECHNIEK

november 2014

Draaddiameter 0,8 1,2 1,6 2,0 3,2 4,0 5,0 Tabel 1

Stroomsterkte (A) 100 - 200 150 - 300 200 - 500 250 - 600 350 - 800 400 - 900 450 - 1000

Uitsteeklengte (mm) Normaal Maximaal 12 -20 -20 -25 63 30 76 32 128 35 165

Stroomsterkten en uitsteeklengten voor gangbare draaddiameters.

Figuur 4 Meerdraadssysteem

staal een minimum aan lasrook en lasspatten produceert. Soms kunnen schadelijke gassen en dampen optreden wanneer speciale materialen worden gelast. Voor normale toepassingen is een algemeen systeem voor ruimtelijke ventilatie in de werkplaats voldoende. Beschermende middelen zoals een lashelm en een leren schort zijn niet nodig.

Een veiligheidsbril, handschoenen en beschermende veiligheidsschoenen zijn vereist voor werkzaamheden zoals het verwijderen van de slak door middel van bikken en slijpwerkzaamheden. Aanbevolen wordt om bij het verwerken van het laspoeder, zoals het vullen van de trechter, een stofmasker en handschoenen te dragen.

Deze aflevering in de rubriek 'Laskennis opgefrist' is een bewerking van 'Job Knowledge for Welders Part 16' uit TWI Connect (TWI Ltd, Cambridge, UK), geactualiseerd in 2014. Met dank aan Pieter Keultjes.

Opslag en toevoer van laspoeder

Figuur 3 Eenvoudige mechanisatie d.m.v. een lastractor

• Gemechaniseerd lassen, enkeldraadssysteem Voor het lassen van grote werkstukken zijn de laskop, de draadaanvoerunit en het poedertoevoersysteem vaak gemonteerd op een laskolom. Het lassen met een enkele draad wordt het meest toegepast, waarbij gebruik wordt gemaakt van gelijkstroom met de elektrode aan de positieve pool. Sterk in opkomst is het lassen op wisselstroom met een variabele AC-balans, dit geeft bij dezelfde las-

22

Het laspoeder moet in de ongeopende verpakking onder droge condities worden opgeslagen. Geopende verpakkingen moeten in een geconditioneerde ruimte worden opgeslagen volgens voorschrift van de leverancier. Terwijl het poeder uit pas geopende verpakking direct gebruikt kan worden, moet poeder uit eerder geopende en opgeslagen verpakkingen eerst worden gedroogd volgens de aanwijzingen van de fabrikant. Bij kleine lassystemen wordt het poeder meestal opgeslagen in een kleine trechter die direct boven de laskop is gemonteerd. Het wordt automatisch (door de zwaartekracht of mechanisch) voor de boog uit aangevoerd. Bij grotere systemen wordt het poeder in grote bunkers opgeslagen en aangevoerd met behulp van gecomprimeerde lucht. Ongebruikt poeder wordt opgezogen en teruggevoerd naar de trechter. Bij het recyclen van ongebruikt poeder moet men opletten op de aanwezigheid van slak en metalen stofdeeltjes. De aanwezigheid van slak verandert de samenstelling van het poeder, dat samen met de draad de samenstelling van het neergesmolten metaal bepaalt. Bovendien kan de aanwezigheid van kleine deeltjes de aanvoer in het systeem blokkeren.

Beschermende middelen In tegenstelling tot de andere booglasprocessen is het onderpoederlassen een schoon proces dat bij het lassen van

advertentie

DUALFLOW : Afzuiging met regelbaar debiet, ontworpen en gepatenteerd door Air Liquide Welding Uit angst voor het veroorzaken van poreusheid tijdens het lassen bij ingesloten lasnaden verhogen de lassers vaak het gasdebiet, of vermindert men het afzuigdebiet. In beide gevallen is de veiligheid voor de lasser niet gegarandeerd. Met het door Air Liquide Welding gepatenteerde DUALFLOW systeem is de afzuiging altijd optimaal, net als het lasresultaat, inclusief de werkstukken die een lager afzuigdebiet vergen. Middels een drukknop op de handgreep van de toorts, stuurt de lasser het debiet tijdens het lassen. Deze vernieuwende technologie is bekroond met de innovatieprijs op de beurs “Preventica 2014”. Een belangrijke Franse fabrikant van spoorwegmaterieel was de eerste die ons het vertrouwen gaf. De lassers beschikken al over meer dan 190 toortsen.

Optimaliseer Uw lasrook-afzuiging met DUALFLOW Air Liquide Welding Nederland B.V. - Rudonk 6B , 4824 AJ BREDA - Tel.: +31 76 541 00 80 - www.airliquidewelding.nl Air Liquide Welding Belgium N.V. - I.Z. West Grijpen - Grijpenlaan 5 - 3300 TIENEN - Tel.: +32 16 80 48 20 - Fax: +32 16 78 29 22 - www.airliquidewelding.be

23

LASTECHNIEK

TERUGBLIK VERBINDINGSWEEK/METAVAK - november 2014

november 2014

Op de beursvloer van de NIL

We kijken terug op een geslaagde Verbindingsweek, die op 4 november officieel geopend werd door Fried Kaanen, voorzitter van de Koninklijke Metaalunie. Het was iets rustiger op de beursvloer dan twee jaar geleden, toen dit evenement voor het eerst georganiseerd werd in combinatie met de METAVAK. Toch vielen de bezoekersaantallen niet tegen. De lasinterland België-Nederland nam een prominente plaats in en trok veel publiek. door de redactie, fotografie Evelyn Visschedijk

G

evraagd naar hun algehele indruk van de Verbindingsweek reageren de exposanten verschillend, maar ze zijn overwegend positief over hun deelname. Zo constateert Ruud Looijmans, verkoopleider bij Cepro, dat er beduidend meer vervolgafspraken gemaakt zijn dan twee jaar geleden. Hij legt uit dat hij met twee doelstellingen naar de beurs is gekomen: “Persoonlijk contact met de eindgebruikers en contact met andere exposanten, die voor een deel ook onze klanten zijn. Beide doelstellingen hebben we behaald, met enkele tientallen contacten die we gaan opvolgen.” Looijmans blikt op de derde beursdag dan ook tevreden terug.

24

LASTECHNIEK

Verbindingsweek

minder ‘decision makers’ dan op andere vakbeurzen waaraan hij heeft deelgenomen, maar is wel positief over de laagdrempeligheid van de Verbindingsweek. “Het is een goede manier om de jeugd kennis te laten maken met techniek.” Het fullservice-concept van de Evenementenhal en de laagdrempeligheid van de beurs zien de meesten als een voordeel, maar leidt volgens enkele exposanten tot een iets te hoog “rollatorgehalte”.

Laagdrempelig

Afweging

Ook de mensen van Haprotech vinden het belangrijk om als exposant aanwezig te zijn, maar lastechnisch adviseur Piet Heij denkt dat er minder bezoekers zijn dan twee jaar geleden. Dat heeft volgens hem vooral te maken met de veranderende manier waarop mensen informatie verzamelen. “Veel informatie is nu via internet beschikbaar; daar hoef je niet per se voor naar een vakbeurs. We zien dat ook terug in het soort vragen van bezoekers: enerzijds gaat het om zeer globale achtergrondinformatie; anderzijds komen mensen met gerichte en gedetailleerde vragen, die niet via internet te beantwoorden zijn.” Piet Heij ziet

Gezien het grote aantal vakbeurzen en de kosten die daarmee gemoeid zijn, moet elke exposant een goede afweging maken aan welke beurzen hij deelneemt en hoeveel hij wil investeren in de inrichting en bezetting van de stand. We zien op de beursvloer dan ook een grote variëteit aan stands: Rolan Robotics bijvoorbeeld trekt veel bekijks met een nieuwe demonstratietruck met een enorm vloeroppervlak, waarin voldoende ruimte is om allerlei apparatuur te presenteren. Andere exposanten hebben het klein en eenvoudig gehouden, en moeten het vooral hebben van persoonlijke gesprekken. De investeringsbereidheid is ten

opzichte van twee jaar geleden toegenomen, constateert Jan Nieuwenhuis, commercieel directeur van Mega Magazijninrichting. Op een open stand toont hij een zwenkarmstelling, een doordacht systeem voor de opslag van buizen en ander lang materiaal, waar veel belangstelling voor is. Het systeem is ontwikkeld door Dumeta Import/Export en wordt verhandeld via diverse dealers, waaronder Nieuwenhuis. Jos Lotgerink, eigenaar van Dumeta, demonstreert op de aangrenzende stand diverse manipulatoren en rolstellingen. Hij laat weten dat de belangstelling hem tegenvalt, vergeleken met twee jaar geleden, vooral het niveau van de bezoekers. Michael Jak van Lorch Lastechniek B.V. beaamt dat de kwaliteit van de bezoekers inherent is aan het concept van deze beurs, maar hij kijkt uitermate positief terug op de afgelopen Verbindingsweek. Lorch was er twee jaar geleden niet bij, maar Jak weet nu al zeker dat hij de volgende keer weer wil deelnemen. “Deze beurs staat nog in de kinderschoenen en heeft toch een wat regionaal karakter, maar als het lukt om wat meer grote spelers aan te trekken, zul je zien dat het evenement vanzelf ook landelijk meer impact krijgt”, is zijn overtuiging.

25

LASTECHNIEK

TERUGBLIK VERBINDINGSWEEK/METAVAK - november 2014

Lasinterland Tegenover de stand van het NIL wordt hard gewerkt door de jonge lassers die deelnemen aan de Lage Landen Laswedstrijden. In zeven lasboxen op een rij lassen ze geconcentreerd aan hun werkstukken. Het ontwerp daarvan is afkomstig uit Canada en werd daar ook voor laswedstrijden gebruikt. Op een groot scherm wordt het publiek een kijkje gegund in de lasbox. De twee ervaren juryleden, Wim Knoop en Theo van Eck, vormen een rustpunt in de hectiek van de wedstrijden en staan de wedstrijdlassers met raad en daad terzijde. Arjen Woudenberg, de organisator vanuit het NIL, is ook voortdurend in de nabijheid van de lasboxen te vinden om handen spandiensten te verrichten en mensen te woord te staan. Hij is goed te spreken over de animo voor deelname. “We hebben 43 aanmeldingen gekregen, waarvan 13 lassers uit België. We zijn tot en met de laatste beursdag in touw om de wedstrijden af te ronden.” Tijdens de derde beursdag zijn De NIL Verbindingsweek 2014 in cijfers Vakbeurs In totaal bezochten 10.199 mensen de Evenementenhal voor de gecombineerde vakbeurzen METAVAK en NIL Verbindingsweek. Dinsdag was de rustigste dag, met 2804 bezoekers. Op woensdag was het bezoekersaantal met 3712 het hoogst en op de derde beursdag werden nog eens 3683 bezoekers geteld. In totaal waren er ruim 200 exposanten, waarvan 56 specifiek voor de NIL Verbindingsweek.

zeven lassers van de technische school Gitok uit het Belgische Kalmthout actief. Zij worden vergezeld door lasdocent Hendrik Smits en technisch adviseur Jan Huybrechts. Deze vertelt dat de leerlingen zelf hebben gevraagd om mee te mogen doen met de wedstrijden. “Twee jaar geleden waren wij er nog niet bij, omdat we er te laat van hoorden. Deze keer zijn we vroegtijdig benaderd door mensen van VCL en veel leerlingen waren enthousiast. We hebben de besten geselecteerd om hier te strijden voor de titel.” Een van die lastalenten is Jens Deckers. Deze achttienjarige lasser zit in zijn specialisatiejaar en is dus bijna klaar met zijn opleiding. Hij vertelt dat hij het liefst in het buitenland zou gaan werken. “De offshore, de baggerindustrie, of de aanleg van windmolenparken, dat zou ik het mooist vinden.” Het TIG-proces heeft zijn voorkeur en hij heeft net zijn werkstuk afgerond. “We hebben op school veel geoefend, maar vandaag moesten we het toch iets anders doen: niet alle lasnaden moesten afgelast worden, dus je moest goed letten op de tekening.” Jens is tevreden over hoe het is gegaan en wacht het juryrapport rustig af. Voor de einduitslag en de bekendmaking van de prijswinnaars zal hij echter nog wat geduld moeten uitoefenen: op 27 november vindt de prijsuitreiking plaats, waarvoor alle deelnemers met hun begeleiders worden uitgenodigd op een bijzondere locatie: het gloednieuwe Welding Solution Center in Huissen.

Lezingen Het NILBIL Lassymposium dat op 4 en 5 november plaatsvond trok in totaal 222 deelnemers. Op 5 november was een speciale docentenmiddag georganiseerd, die door 54 deelnemers werd bijgewoond. Ook nieuw was de Robotdag op 6 november, die 49 belangstellenden trok. Laswedstrijden In totaal 43 jonge lassers namen deel aan de laswedstrijden om de titel ‘Beste jonge lasser van de Lage Landen’. Tijdens deze wedstrijden, verdeeld over drie dagen, werd gelast in de processen BMBE, MIG/MAG en TIG. Het TIG-werkstuk woog 2,3 kg; het werkstuk voor de BMBE/MIG/MAG was een stuk zwaarder: 9,5 kg. Het totaalgewicht van alle gemaakte werkstukken was ruim 210 kg. De Lage Landen Laswedstrijden werden mede mogelijk gemaakt door: Plymovent, Lorch Lastechniek, Kepser Pro-Metaal, Cepro, voestalpine Böhler Welding, De Klerk Staalconstructie, Westfalen Gassen Nederland en Evenementenhal.

26

november 2014

COLUMN

LASTECHNIEK

Big Brother Stel, het bedrijf waar ik werk, koopt op mijn advies een nieuwe stroombron met een flink aantal toeters en bellen. Het apparaat kostte een leuke cent, maar last als een tierelier en ik ben heel tevreden over het lasresultaat. Helaas, na er een maand plezierig mee gewerkt te hebben, doet het apparaat het niet meer. De elektrotechnicus in ons bedrijf snapt er niets van, want hij kan geen enkele fout ontdekken in het elektrische circuit en ook de printplaten lijken in orde. Wat blijkt naderhand: de financiële afdeling van ons bedrijf is te laat geweest met betalen, en in het apparaat zit een verborgen chip die het apparaat blokkeert zolang er niet betaald is. Dit gaat echt niet gebeuren, zult u denken. Nou, vergeet het maar, dan heeft u de column van Joost Steins Bisschop in het Financieel Dagblad nog niet gelezen. Hij geeft het volgende voorbeeld. Als u een beamer (projector) koopt, bent u dan de eigenaar van dit apparaat? Ja, zult u zeggen, want ik heb ervoor betaald. Helaas heeft het apparaat een ingebouwd tellertje dat bijhoudt hoeveel uur de lamp brandt. Na tweeduizend uur branden stopt het apparaat en krijgt u de mededeling dat de lamp vervangen moet worden. Een speciale en vooral dure lamp die alleen bij de leverancier van het apparaat te verkrijgen is. Bij inspectie van de lamp blijkt dat deze geen enkele afwijking vertoont en nog vele uurtjes mee zou kunnen. Op internet is dan gelukkig een hack te vinden om de teller van de lamp weer op nul te zetten, maar u zit nu wel in de rol van inbreker. Of niet? Natuurlijk bent u niet de inbreker, maar de fabrikant van de beamer.

Blijft het hierbij? Ik ben bang van niet, want er zijn nog veel meer slimme metertjes te bedenken. Het volgen van de gebruiker van een apparaat via GPS. De via de energieleverancier ontvangen smart-thermostaat, die exact bijhoudt hoeveel energie u gebruikt en waarvoor, stuurt deze informatie ook naar de energieleverancier. Als u de energierekening drie dagen te laat betaalt na de eerste aanmaning, wordt via de thermostaat automatisch de verwarming bij u uitgeschakeld. Als u niet op tijd de maandelijkse aflossing doet van uw op afbetaling gekochte auto, wil de auto niet meer starten. Het overkwam een inwoonster uit Las Vegas. Wees dus voorzichtig met het gebruik van apparaatjes zoals de smartwatch. Die meet bijvoorbeeld ook uw hartslag en stuurt de informatie door naar uw ziektekostenverzekeraar, en ineens wordt uw pacemaker uitgeschakeld. Zo zijn er nog veel meer dingen te bedenken. U bent weliswaar de eigenaar van al die fraaie gadgets, maar de makers van die slimme apparaatjes zijn eigenaar van u. Big Brother is watching you. George Orwell heeft ons al in 1948 gewaarschuwd.

Lastechniek #12 Medio december verschijnt onze special over bruggen Voor redactionele bijdragen en advertenties kunt u ons bellen 071 589 56 44 of e-mailen: [email protected] 27

LASTECHNIEK

VAKTROTS - november 2014

november 2014

LASTECHNIEK

lesgaf heel dankbaar”, blikt hij terug. “Dankzij hem kwam ik erachter dat ik een goede lashand heb.” Tijdens de rondleiding in de lashal wijst Raja op een met wit krijt geschreven tekst aan de muur: ‘Wahid, you are the best’. “Dat heb ik er niet zelf op geschreven hoor”, haast hij zich te zeggen. Zijn lascoördinator Pieter Theissling lacht: “Wahid maakt mooi, strak laswerk. En hij is allround.”

‘Je maakt iets voor de hele maatschappij’ De Iraniër Wahid Raja vluchtte twintig jaar geleden naar Nederland en vond hier zijn twee grote liefdes: het lasvak en zijn vrouw Linda. Zijn passie voor lassen komt voort uit de schoonheid van het vak: “Als je iets goed met je handen kan, is dat kunst.”

door Jaap van Sandijk, fotografie Heidi Borgart

W

ahid Raja (48) was in zijn vaderland actief voor de arbeidersbeweging en voelde zich er onveilig. In 1994 wist hij naar Nederland te vluchten. Na een aantal jaren in een asielzoekerscentrum te hebben doorgebracht slaagde hij in 1999 voor zijn inburgeringscursus. Via het Centrum Vakopleiding deed Raja de cursus Taal en Techniek. Zijn docent moedigde hem aan zich te bekwamen in het lassen. “Hij vond de oefenplaatjes die ik laste er mooi uitzien en ik had er zelf ook wel plezier in”, vertelt Raja in de kantine van Post Staalbouw in Velsen-Noord, waar hij inmiddels zeven jaar werkt als lasser. Overigens had Raja al eerder kennis gemaakt met het lasvak. Dat was toen hij nog in Iran woonde. “Een vriend van mij had een winkel in ijzerwaren en ik hielp hem in mijn vrije tijd bij het maken van kozijnen. Maar toen deed ik alleen het hechtwerk. Ik verdiende de kost als stuurman. Ik voer naar landen als Abu Dhabi en Saudi-Arabië. Ook aan boord hielp ik soms mee met laswerkzaamheden. Maar de schoonheid van het vak drong toen nog niet tot me door.” Verborgen talent Pas jaren later, tijdens de opleiding in Nederland, ontdekt Raja zijn verborgen talent. “Ik ben de docent die mij toen

28

330 balusters Raja volgde na zijn basisopleiding bij het Centrum Vakopleiding lascursussen in Amsterdam. In een half jaar tijd had hij zijn papieren: niveau 1 elektrodelassen en niveau 1 en 2 MIG-lassen. Eerder, voordat hij bij Post Staalbouw werkte, behaalde hij bij een andere werkgever – Genius Vos – diverse certificaten, waaronder 6G pijplassen. Welke werken vervullen hem met de meeste trots? “Ik heb 330 balusters gelast voor een leuning van zeshonderd meter van een fietsverbinding. Mijn record is 27 balusters op één dag. Telkens was het weer de uitdaging om de ene nóg mooier te maken dan de ander.” Na een korte pauze: “Ik ben verliefd geworden op het lassen. Waarom? Niet iedereen kan het, maar iedereen geniet er wel van én iedereen kan het goed gebruiken. Als lasser maak je iets voor de hele maatschappij. Als ik straks die 330 balusters op de brug zie, dan denk ik: dat heb ík gedaan. Daar ben ik dan trots op.” Kunst Terug in de kantine schenkt Raja opnieuw koffie en bladert hij door een fotoboek met eerder gemaakte werken van Post Staalbouw, dat constructiewerken vervaardigt en monteert voor de weg- en waterbouw en voor industriële doeleinden. “Kijk, hier: dit zijn frames die we hebben gemaakt voor Tata Steel, waar we veel voor werken. Op die frames komen walsrollen.” Hij wijst erop hoe strak de frames eruit zien. “Dat is toch prachtig? Als je iets goed met je handen kan, is dat kunst.” In het boek is ook een foto te zien van een cameracabine in het Tata Steel stadion van de Velsense voetbalvereniging Telstar. “De ondersteuning van die cabine heb ik gelast.” Gaat hij daar wel eens kijken? “Nee”, zegt de voetballiefhebber. “Ik ben supporter van PSV. En van Oranje.” Maar hij is ook supporter van zijn Linda en kinderen Nima en Arwin. Want Raja is in Nederland niet alleen verliefd geworden op het lasvak, hij viel ook als een blok voor de vrouw met wie hij dertien jaar samenwoont en inmiddels elf jaar gelukkig is getrouwd. Een relatie die, te oordelen naar de woorden van Raja, net zo onverbrekelijk is als die tussen hem en zijn beroep.

29

LASTECHNIEK ADVIES en CONSULTANCY

Zekeringstraat 33 - 1014 BV Amsterdam T +31 (0)20 556 35 55 E [email protected] Voorerf 18 - 4824 GN Breda T +31 (0)76 5424 300 E [email protected] www.element.com Locaties Benelux: Amsterdam, Antwerpen, Beek, Breda, Hengelo, Rotterdam, Veendam.

Exova B.V. Hofweg 5 - 3208 LE Spijkenisse T 0181 61 71 44 E [email protected] Kap. Nemostraat 12 - 7821 AC Emmen T 0591 61 85 55 E [email protected] www.exova.com

BRANCHEREGISTER - november 2014

AFZUIGINSTALLATIES EN LUCHTBEHANDELING

Nederman Nederland BV Wiekenweg 33 - 3815 KL Amersfoort Postbus 2646 - 3800 GD Amersfoort T 033 298 81 22 - F 033 298 80 24 E [email protected] www.nederman.nl

CHEMISCHE METAALOPPERVLAKTEBEHANDELING

Henkel Benelux Adhesive Technologies T +32 (0)2 421 25 59 F +32 (0)2 421 25 99 E [email protected] www.henkel.nl Henkel is wereldmarktleider op het vlak van oplossingen voor lijmen, afdichten en oppervlaktebehandeling.

KEURINGEN

LASKWALIFICATIES/ CERTIFICERING

LASTOEVOEGMATERIALEN

AIB-Vinçotte Nederland B.V. Takkebijsters 8 - 4817 BL Breda Postbus 6869 - 4802 HW Breda T 076 571 22 88 - F 076 587 47 60 E [email protected] www.vincotte.nl

LASAPPARATUUR EN ANDERE TOEBEHOREN

Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] www.airliquidewelding.nl

Zekeringstraat 33 - 1014 BV Amsterdam T +31 (0)20 556 35 55 E [email protected] Voorerf 18 - 4824 GN Breda T +31 (0)76 5424 300 E [email protected] www.element.com


Locaties Benelux: Amsterdam, Antwerpen, Beek, Breda, Hengelo, Rotterdam, Veendam.

Henkel is wereldmarktleider op het vlak van oplossingen voor lijmen, afdichten en oppervlaktebehandeling.

Henkel Benelux Adhesive Technologies T +32 (0)2 421 25 59 F +32 (0)2 421 25 99 E [email protected] www.henkel.nl Exova B.V. Hofweg 5 - 3208 LE Spijkenisse T 0181 61 71 44 E [email protected] Kap. Nemostraat 12 - 7821 AC Emmen T 0591 61 85 55 E [email protected] www.exova.com

Lastechnische opleidingen, advisering en certificering.

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] www.hetlashuis.nl Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

Drachten | Zutphen | Rotterdam Hoofdkantoor Dukdalf 11 - 9206 BE Drachten Postbus 505 - 9200 AM Drachten T 0512 52 40 08 E [email protected] www.weldmij.com Kwaliteitsmanagement | Lasconsultancy | Inspectie

30

Slijtdelen voor snijprocessen: plasma, autogeen, laser. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG, OP. Las- en snijtoortsen

MANIPULATOREN EN MECHANISATIE

Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] www.hetlashuis.nl

Lorch Lastechniek B.V. Postbus 5 - 2200 AA Noordwijk T 071 362 56 27 - F 071 362 38 85 E [email protected] www.lorch.eu

ATTC B.V. Leeuweriklaan 24 - 3704 GR Zeist T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] www.americantorchtip.eu Slijtdelen voor snijprocessen: plasma, autogeen, laser. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG, OP. Las- en snijtoortsen

Zekeringstraat 33 - 1014 BV Amsterdam T +31 (0)20 556 35 55 E [email protected] Voorerf 18 - 4824 GN Breda T +31 (0)76 5424 300 E [email protected] www.element.com Locaties Benelux: Amsterdam, Antwerpen, Beek, Breda, Hengelo, Rotterdam, Veendam.


3P Project Services B.V. Nijverheidsweg 4 - 4854 MT Bavel T 0161 43 85 00 - F 0161 43 85 01 E [email protected] www.3pgroup.com Totaalproject in inspectie, lastechnische ondersteuning en projectmanagement


Drachten | Zutphen | Rotterdam Hoofdkantoor Dukdalf 11 - 9206 BE Drachten Postbus 505 - 9200 AM Drachten T 0512 52 40 08 E [email protected] www.weldmij.com Kwaliteitsmanagement | Lasconsultancy | Inspectie


Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy Lincoln Smitweld B.V. Lincoln Electric Europa B.V. Nieuwe Dukenburgseweg 20 6534 AD Nijmegen Postbus 253 - 6500 AG Nijmegen T 024 352 29 11 - F 024 352 22 02 E [email protected] www.lincolnelectric.nl


Lincoln Smitweld B.V. Lincoln Electric Europa B.V. Nieuwe Dukenburgseweg 20 6534 AD Nijmegen Postbus 253 - 6500 AG Nijmegen T 024 352 29 11 - F 024 352 22 02 E [email protected] www.lincolnelectric.nl

NDO/DO ONDERZOEK

Henkel is wereldmarktleider op het vlak van oplossingen voor lijmen, afdichten en oppervlaktebehandeling.

LAS- EN SNIJTOORTSEN ATTC B.V. Leeuweriklaan 24 - 3704 GR Zeist T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] www.americantorchtip.eu

Henkel Benelux Adhesive Technologies T +32 (0)2 421 25 59 F +32 (0)2 421 25 99 E [email protected] www.henkel.nl

Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] www.hetlashuis.nl


ONDERHOUD EN NIEUWBOUWINSPECTIE

LIJMEN Magnatech International B.V. De Amer 24 - 8253 RC Dronten T 0321 38 66 77 - F 0321 31 41 65 E [email protected] www.magnatech-international.com

GEAUTOMATISEERD SNIJDEN

De Groot Lasopleidingen B.V. Weidehek 24 - 4824 AS Breda T 076 541 07 20 - F 076 542 72 95 E [email protected] www.lasopleidingen.nl

LASTECHNIEK

november 2014

Lincoln Smitweld B.V. Lincoln Electric Europa B.V. Nieuwe Dukenburgseweg 20 6534 AD Nijmegen Postbus 253 - 6500 AG Nijmegen T 024 352 29 11 - F 024 352 22 02 E [email protected] www.lincolnelectric.nl

LASTOORTSEN MIG

MECHANISATIE EN AUTOMATISERING

ONDERZOEK


ATTC B.V. Leeuweriklaan 24 - 3704 GR Zeist T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] www.americantorchtip.eu Slijtdelen voor snijprocessen: plasma, autogeen en laser. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG en OP. Las- en snijtoortsen

Materiaal Metingen Testgroep B.V. MME Group Rietdekkerstraat 16 - Ridderkerk Postbus 4222 - 2980 GE Ridderkerk T 0180 48 28 28 - F 0180 46 22 40 E [email protected] www.mme-group.com

Dumeta import / export B.V. Marconistraat 26 - 7575 AR Oldenzaal T 0541 53 33 69 - F 0541 53 33 71 E [email protected] www.dumeta.nl


31

LASTECHNIEK

OPLEIDINGEN EN CURSUSSEN

BRANCHEREGISTER - november 2014

ORBITAAL EN APPARATUUR

ROBOTS EN ROBOTISERING

De Groot Lasopleidingen B.V. Weidehek 24 - 4824 AS Breda T 076 541 07 20 - F 076 542 72 95 E [email protected] www.lasopleidingen.nl


Rolan Robotics B.V. De Corantijn 6 - 1689 AP Zwaag Postbus 135 - 1620 AC Hoorn T 0229 24 84 84 - F 0229 27 27 07 E [email protected] www.rolan-robotics.nl

Lastechnische opleidingen, advisering en certificering.


SNIJDEN

VOORBEWERKINGSAPPARATUUR VOOR PIJP EN PLAAT

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] www.hetlashuis.nl Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

WARMTEBEHANDELING Hogeschool Utrecht, Centrum voor Natuur & Techniek en ROC Midden Nederland NIL erkende opleidingen voor alle niveau’s en processen. •

International Welding Engineer (IWE/ LPI)

•

International Welding Technologist (IWT/ MLT)

•

Verkorte combinaties van IWT met Inspectie en

•

Lastechnisch construeren, Workshop lasnormen,

Magnatech International B.V. De Amer 24 - 8253 RC Dronten T 0321 38 66 77 - F 0321 31 41 65 E [email protected] www.magnatech-international.com

keuring mogelijk. Lasopleidingen MIG/MAG, BMBE, TIG, Autogeen,

PLASMASNIJDEN

ATTC B.V. Leeuweriklaan 24 - 3704 GR Zeist T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] www.americantorchtip.eu Slijtdelen voor snijprocessen: plasma, autogeen en laser. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG en OP. Las- en snijtoortsen

Laskwalificalties/ certificeringen, SMLT

Ook cursussen op gebied van Materialen, Procestechnologie, Onderhoud & Inspectie, Engineering, Bedrijfskunde (hbo, post-hbo en masterniveau). Meer informatie CvNT Lenneke Kok T 088 481 88 88 E [email protected] www.cvnt.nl Meer informatie ROC Joost Zijderveld T 030 754 69 03 E [email protected] bedrijfsopleidingen.rocmn.nl

STIFTLASSEN ATTC B.V. Leeuweriklaan 24 - 3704 GR Zeist T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] www.americantorchtip.eu Slijtdelen voor snijprocessen: plasma, autogeen en laser. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG en OP. Las- en snijtoortsen

PUNTLASSEN

Laskar Puntlastechniek B.V. Avelingen West 26 - 4202 MS Gorinchem Postbus 3604 - 4200 EB Gorinchem T +31 (0)183 61 88 88 F +31 (0)183 66 61 01 E [email protected] www.laskar-puntlastechniek.nl


Laskar Puntlastechniek B.V. Avelingen West 26 - 4202 MS Gorinchem Postbus 3604 - 4200 EB Gorinchem T +31 (0)183 61 88 88 F +31 (0)183 66 61 01 E [email protected] www.laskar-puntlastechniek.nl

Elektrisch voorwarmen en gloeien Inductie verwarmen Stationaire gloeiovens Mobiele gloeiovens Uitdrogen beton / coatings Verhuur / verkoop Advisering

WEERSTANDLASSEN

Automatisering en mechanisering Training, onderhoud en Verhuur

Laskar Puntlastechniek B.V. Avelingen West 26 - 4202 MS Gorinchem Postbus 3604 - 4200 EB Gorinchem T +31 (0)183 61 88 88 F +31 (0)183 66 61 01 E [email protected] www.laskar-puntlastechniek.nl Puntlas- en Projectielasmachines Rolnaadlas- en Stuiklasmachines

Puntlas- en Projectielasmachines Rolnaadlas- en Stuiklasmachines

Puntlaselektroden | Componenten Stiftlasmachines en bouten

Puntlaselektroden | Componenten Stiftlasmachines en bouten



32

• • • • • • •

Puntlas- en Projectielasmachines Rolnaadlas- en Stuiklasmachines Puntlaselektroden | Componenten Stiftlasmachines en bouten


Delta Heat Services B.V. Scheelhoekweg 2 - 3251 LZ Stellendam Postbus 52 - 3250 AB Stellendam T 0187 49 69 40 - F 0187 49 68 40 E [email protected] www.delta-heat-services.nl

Rutiel beklede elektroden gemaakt in Europa BÖHLER FOX OHV BÖHLER FOX ETI PHOENIX BLAU PHOENIX GRÜN T PHOENIX SH GELB R

ns Bel o 6 22 448 6 k 0 2 0 zoe en be ehler.bo www ng.com i weld

Hi, ik ben Martin. Als professioneel lasser weet ik wat ik wil: het beste laswerk door eenvoudig te gebruiken producten. Ik kan vertrouwen op Böhler Welding laselektroden – overal en altijd. Zij zijn van Europese kwaliteit en garanderen mij van: n

Uitstekende starten herstart eigenschappen

n

Zeer eenvoudig te gebruiken

n

Extreem goede lasnaden

Ervaar meer hierover op: www.boehler-welding.com

voestalpine Böhler Welding Nederland B.V. www.voestalpine.com/welding

Terugblik NIL Verbindingsweek Durimprove (over vermoeiing)

Recommend Documents