Li tergooi
Vermoeidheid bij MS Kitty Harrison Verpleegkundig Specialist Neurologic
Tergoal zorgt voaflhlt.
Multiple Scierose Multiple = meervoudig Sciero = hard Ziekte in het cent rale zenuwstelsel laesies in hersenen en ruggenrnerg
tergcoi
-
I I
Diagnose MS
tergoo
Klachten van de patient Neurologiseh ondeizoek Hulpondeizoek • Mill MS plaques • Lumbaalpunctie liquor oligoclonale lxmden • Visuele Evoked Potentials •EP,SEP -
-
-
Multiple Scierose
toi
Prevaentie 1:1000 in Nederland 2 vrouwen :1 man Diagnose tussen 20 en 40 jaar Grillig verloop Erfelijke factoren, omgevingsfactoren, auto immuun ziekte Geen geneesmiddelen wel ziekte modulerende therapie Veel symptomen kunnen succesvol hehandelt worden -
Vormen van MS Relapsing remitting 6o tot 70 % Secundair progressief ± 50 % van de RR Primair progressief 20 tot 30 % Milde vorm 10 tot 15 %
4 tergool
Definitie vermoeidheid
5 tergool
"Een altesoverheersend en aanhoudend gevoet van Iiitp utting en een verminderd vermogen tot verrichting van lichamelijke en geestelijke activiteiten op het gebruikelijk niveau"
Factoren die aan vermoeidheid bij dragen
I tergool
Multiple Sclerosis Priniary MS Fatigue Seccnthrj MS Fable, (disetilityor deCOndtiCnl Pairs Physical Health CornoiDd Ceisetlons tairogerile Causes
Eisvirouinnt e Physical Social iris titut Icoat Cultural
Fatigue is identified as a problem Psychological Heaiflhx A ie t 55-nsa Depression Other
F,
110 Normal FatIgue
Sleep Disorders Praisary Secondary
Vermoeidheid
tgooi
I
Betreft ongeveer 75 95 % van de mensen met MS -
1
I
50 60 % van do mensen met MS geven in studies aan dat vermoeidheid hun ergste probleem is -
Een van de redenen waarom mensen moeten stoppen met werken Heeft eon enorme psychologische impact .oI c&1
I
I I
I I
Vermoeidheid Veel mensen met MS geven aan dat vermoeidheid do grootste negatieve factor op hun kwaliteit van leven (QoL) is De verminderde prikkeloverdracht over do gedemyeliniseerde Aanwezigheid van circulerende cytokines in serum en liquor .
:1
Vermoeidhei.d
ergooi
SubjectieI Vermoeidheid die niet noodzakelijk te maken heeft met MS, maar met andere factoren die soms we! door MS worden veroorzaakt:
•Depressiviteit •Pijn •Slaapproblemen •Verminderde mobiliteit
•Medicatie •Blaasstoornissen •Infectie -Stress
Soorten vermoeidheid Primaire vermoeidheid (objectiet) Lecundaire vermoeidheid (subjectiet) Acute vermoeidheid Chronische vermoeidheid
tergoal
Primaire vermoeidheid Objectief -Direct gerelateerd aan beschadiging van hot centrale zenuwstelsel Een achteruitgang van hot functioneren in de loop van de tijd -Uitputting -Kortsluiting -Vermoeidheid na warmte
Primaire vermoeidheid
I toI
Do verminderde prikkeloverdracht over de gedemyeliniseerde axonen Aanwezigheid van cytokine in hot serum en in de liquor: Een cytokine is een hormoonachtig eiwit dat wordt gepmduceerd door witte blcedcellen an fungeert als boodschapper tussen cohen. Hot stimuleert witte b!oedcehhen, zoals T-ceflen, cm to zoeken naar an to vernietigen bacterien, coHen geinfecteerd door een virus an kankercehlen. Cytokines reguteren het ontstekingsproces Voorbeelden van cylokinen zn: interferon, tumor necrose factor an Interteukine,
Secundaire vermoeidheid
tergool
Subjectief .Vermoeidheid die niet noodzakelijk te maken heeft met MS, maar met andere factoren die soms wel door MS worden veroorzaakt: .Depressiviteit
.Medicatie
Pijn .Slaapprobtemen
.Blaasstoornissen
Verminderde mobiliteit
Stress
Infectie
Acute vermoeidheid
tergool
Een vermoeidheid die aangeeft dat er teveel inspanning is gedaan => Voor MS-patienten betekent dit een opmerkelijke verergering van de klachten Normaal Gezond .Lekker moe
.Functioneel Min of meer noodzakelijk
Chronisehe vermoeidheid Gedurende tenminste do heift van do dag bestaat do vermoeidheid Langer dan 6 weken Hot is een vermoeidheid die de dagelijkse activiteiten en de kwaliteit van leven vermindert.
Aanamnese vermoeidheid Oorzaak van de vermoeidheid opsporen • Nieuw syniptoom? • Continue of intermitterend • Ernst Bepaal gerelateerde factoren: • Relaps • Medicatie • Leefstijl • Depressie • PUn • Psychosociale aspecten tnvloed op therapietrouw
tergool
Anamnese vermoeidheid Voeding en vocht patroon Slaappatroon Activiteiten en rust patroon
Temperatuur: •Koeltechnieken •Aanpassen omgevingstemperatuur •Vermijden extreme temperaturen
Meetsehalen
Table I
tergoci
58'e to kssnn Multiple Sdto,,bRJjIed Fatinue Dimensions
S Ic Fatigue SoenI1 Sale Fan cc Iou a I Sale Impact Sae \IodihdFaigue e Fatigue Done rig tine Scale Episoith S'oepinecs Sale iival Analogue Seal
heim 9 40 nl i I
[hmen on; of Fatigue
Sore Rane I c dijon ijpel 0 4 (taken is pot I (ikenI)) 03 lakcri two) 0 DX) (mini
\kdijib con nt fiequemy, impact on Jails life Phj ic't ocnhtte sy h nodal utipact n aI Co modality, spontaneity, ten cot) frequerq and ilIlloelice of heat hceise datin e 4cepine 0'j nib on the 4u lion
Kos
eta! Neurorehab:! Neural Repair 2008,' 22:91-100
Onderzoek vermoeidheid
if tergool
Beoordeel de ernst: • MRS • MSQLI (MS Quality of Life Inventory • MSIP • Gevolgen van vermoeidheid op andere MS symptomen Coping stijl bepalen • Ga na in hoeverre de patient zich heeft aangepast • Ga na in hoeverre de patient inzicht heeft in het ziekteproces • Ga na welke strategieen de patient heeft gebruikt • Ga na in hoeverre de patient behoefte heeft aan steun
Uitlokkende factoren Voeding en vocht patroon Slaappatroon ACtiviteiten en rust patroon Temperatuur: • Koeltechnieken • Aanpassen omgevingstemperatuur • Vermijden extreme temperaturen
torgool
Niet medicamenteuze behandeling vermoeidheid
trgl
Fysiotherapie: progressieve training • Persoonlijk fitness programme • Loophulpmiddelen Ergotherapie; betasting en belastbaarheid • Aanpassingen in waning en werkp!ek Cognitieve gedragstherapie • Aanpassen Ieefstijl Koeltherapie
Vermoeidheid medicamenteus I tot 3 maal daags Symmetrel 100 mg • Antivirale werking, dopamine antagonist • Bijwerkingen: hallucinaties 4-aminopyridine 7,5 mg 1 tot 3 maal daags • Stimuleert CZS • Overdosering Ieidt tot epileptische aanval I tot 3 maal daags Fluoxetine 20 mg • Antidepressivum • Bijwerkingen: nervositeit, angst, slapeloosheid an misseiijkheid
tergooi
Vermoeidheid medicamenteus
I tergool
Modafinil 100 mg 2 maal daags • Stimuleert CZS, wordt gebruikt bij Narcotepsie • Bijwerkingen: hoofdpijn, drage mond, huiduitsiag en misselijkheid Methyiphenidate (Ritalin)10 mg I tot 3 maal daags • Stimuleert CZS, verhoagt alertheid, verminderd vermoeidheid • Bwerkingen: slapeloosheid, verminderde eetlust en hyperactiviteit Sertraline 25 mg 1 tot 8 maal daags • SSRI bij depressie • Bijwerkingen bewegingsonrust, slapeloosheid, erectiestoornissen, siaperigheid, duizehgheid, hoofdpijn, tremoren, eetstoornissen, diarree en misselijkheid.
WI
Casus
I
Mw. A, 38jaar, gehuwd, 3 kinderen 12-9— 7jaar RRMS sinds 2005, werkt 12 uur per week op een administratie kantoor.
I
Interferon van 2008 tot 2011 Copaxone vanaf 2011
I
:
Bedrijf van man heeft al een aantal medewerkers moeten ontslaan, daar was hij nog niet bij Nu echter regelmatig overwerken waardoor het huishouden volledig op de schouders van mw. terecht komt.
iii Watgajedoen7
j
tergool
PROBLEM SOLVING FLOW CHART
I
tergool
DO It S II W 313K?
ail-
DIFUhOD
-
IVOUID101
I R vi—
SLMDY 11IIIj
SLOSh
IiiUi 110K [1 115550(0
I
I
[-&j
L{
BU Lk
'thr1 I
I
}
NOPRODLCSIS
y4WfIM n
S.
j
144 w hom a
-
ç"
hat
tT
w
' fii-,'11 Ina
WAHow
-
-
WhatFThO
WhenWh
Who
Where
r, wo33i FWh
H4
Why!tM3/Iho
--
flhcsre
rt
1gat IL>'
Ti
'-'
When WhaiL
tergool
