VERMOEIDHEID BIJ MS Oorzaken, werkingsmechanismen en revalidatiebehandeling
Mw.dr. Jetty van Meeteren, Revalidatiearts, Rijndam, RVE Erasmus MC
VERMOEIDHEID Komt bij 60 tot 80% van de patienten voor Het is een van de eerste symptomen, geeft vaak ernstige beperkingen in het dagelijks leven Geen relatie met andere neurologische functiestoornissen Vaak beperkingen in sociale participatie “Drukke levensfase” Waarschijnlijk multifactorieel bepaald
Wat is “typische” verhaal?
DEFINITIE VERMOEIDHEID Multiple Sclerosis Council for Clinical Practice Guidelines:
Een subjectief gebrek aan fysieke en/of mentale energie, dat ervaren wordt door patiënt of verzorger en dat interfereert met het uitvoeren van activiteiten die patiënt moet of wil doen
1
SOORTEN VERMOEIDHEID? Bestaan er verschillende soorten vermoeidheid? Centrale vermoeidheid Versus Perifere vermoeidheid
Chaudhuri, Lancet 2004
VERSCHILLENDE SOORTEN VERMOEIDHEID? Verondersteld verschil: Centrale vermoeidheid: patiënt ervaart dat hij/zij meer moeite moet doen om activiteiten uit te voeren en heeft daardoor een verminderd uithoudingsvermogen voor zowel fysieke als mentale activiteiten Perifere vermoeidheid: patiënt ervaart vermoeidheid bij fysieke activiteiten, dus spieruithoudingsvermogen is verminderd
DIFFERENTIAAL DIAGNOSE
Behandelbare somatische oorzaken Secundaire vermoeidheid Depressie Verwerkingsproblematiek Cognitieve stoornissen Warmte Slaapstoornissen …
2
WERKINGSMECHANISMEN Werkingsprincipe: Mogelijk bestaat er een relatie met hersenlaesies en atrofie Mogelijk heeft het te maken met functionele corticale reorganisatie Invloed op de hypothalamus-hypofyse –bijnier as ↔ veranderingen in inflammatoire en anti-inflammatoire cytokines → vermoeidheid
Hypothese
HPA as Fitheid Stress
Moeheid
↔
Sociaal funct
Cognities en gedrag
Cytokinen
Hypothese
INTERVENTIES
HPA as Fitheid ↑ Stress ↓
Moeheid ↓
Sociaal funct ↑
∆ Cognities en gedrag
Cytokinen
3
VERMOEIDHEID Meten van vermoeidheid is moeilijk, en dus ook het effect van interventies Veel gebruikte vragenlijsten/meetinstrumenten FSS (fatigue severity scale): betrouwbaar, valide, responsief CIS (checklist individual strength): betrouwbaar, valide, NL-versie VAS (visual analog scale) MFIS (modified fatigue impact scale, domeinen fysiek en cognitief) (onderdeel van de MS QoL inventory)
BEHANDELING Medicamenteus Niet-medicamenteus: Inschakeling van MS verpleegkundige: voorlichting en tips Inschakeling revalidatieteam Veelal fysiotherapie, ergotherapie en/of psychologie
REVALIDATIEGENEESKUNDIGE BEHANDELING multidisciplinaire behandeling met aspecten van bovenstaande behandelingen (aerobe) training energiemanagement gedragstherapie Wat weten we van de effecten van deze behandelingen?
4
WAT WETEN WE VAN EFFECTIVITEIT? Er zijn positieve effecten van zowel een multidisciplinaire aanpak als voor de drie verschillende therapieën beschreven, maar geen eenduidige conclusies. Interventiestudie TREFAMS-ACE: TREatment of disabling FAtigue in MS: Aerobic training, Cognitive behavioral therapy and Energy conservation management
Doel van het onderzoek Onderzoeken of de 3 verschillende interventies de vermoeidheid effectief bestrijden en een verbetering van participatie bewerkstelligen Ook worden de werkingsmechanismen onderzocht. Primaire uitkomstmaten: Vermoeidheid, gemeten met de subschaal vermoeidheid van de CIS (Checklist Individual Strength) Participatie, gemeten met de IPA (Impact on Participation and Autonomy questionnaire)
Interventies (kort samengevat) Aërobe training: 12 individuele sessies met intervaltraining en circuit (supervisie door een therapeut) en thuistrainingen. Energie management: advisering en coaching omtrent het inzetten van de beschikbare energie, 12 individuele sessies met huiswerkopdrachten Cognitieve gedragstherapie: gedrag en cognities samenhangend met de vermoeidheid beinvloeden, 12 individuele sessies met een individueel programma Controle behandeling: (schriftelijk) informatiepakket (week 1) en 2 voorlichtende gesprekken met de MS verpleegkundige (week 6 en 12)
5
CONCLUSIE Vermoeidheid bij MS is een multidimensioneel complex subjectief symptoom, waarvan oorzaak en behandeling niet volledig bekend is en daarom ook niet eenduidig. Wetenschappelijk onderzoek is ingezet om de puzzel verder te ontrafelen.
AANDACHT VOOR TREFAMS STUDIE Patiëntenwerving verloopt minder voorspoedig dan gehoopt. Inclusie tot voorjaar 2014 Contactpersoon: Overall: Heleen Beckerman (
[email protected]) Betrokken revalidatieartsen: A’dam: Vincent de Groot (
[email protected]) R’dam: Jetty van Meeteren (
[email protected]) Utrecht: Hub Hacking (
[email protected])
BEDANKT VOOR DE AANDACHT
6
