Dossier : vermoeidheid
1
Inleiding In slaap vallen achter het stuur kan fataal zijn. Toch rijden heel wat bestuurders gewoon door, hoewel ze zich moe voelen. Ze denken dat ze door een raam te openen of door de radio aan te zetten de slaap kunnen verjagen maar ze zijn zich niet bewust van de risico’s die ze daardoor nemen. Vermoeide bestuurders zijn een gevaar voor zichzelf én voor anderen. Jongeren die na een nachtje stappen naar huis rijden, lopen een bijzonder groot risico om achter het stuur in slaap te vallen. Vermoeidheid speelt dan ook een rol bij veel weekendongevallen.
1. Enkele gangbare opvattingen rond vermoeidheid achter het stuur … Rijden terwijl je vermoeid bent is veel minder gevaarlijk dan rijden onder invloed van alcohol. FOUT. Iedereen weet dat rijden en drinken niet samengaan. Maar rijden met een slaaptekort kan even gevaarlijk zijn. Iemand die erg vermoeid achter het stuur zit, kan dezelfde symptomen vertonen als iemand onder invloed (verminderde aandacht, concentratieverlies, vertraagde reactiesnelheid…). 17 uur geen slaap heeft hetzelfde effect als een alcoholgehalte van 0,5 ‰ terwijl men bij 0,49‰, al de wettelijke limiet overschrijdt… Het is dus niet verwonderlijk dat ongeveer 10% van de ongevallen te wijten is aan vermoeidheid achter het stuur. Op autosnelwegen loopt dit percentage zelfs op tot 20 à 30%. Een beetje vermoeid net als je wil wegrijden? Geen nood, ik gebruik een energiedrankje of een koffie en ik ben weer helemaal in vorm! FOUT. Helaas bestaat er tegen vermoeidheid slechts één remedie: slapen. Een kwartiertje slapen volstaat om terug achter het stuur te kunnen plaatsnemen. Een langere rusttijd is nutteloos en kan zelfs contraproductief werken. Men loopt dan immers het risico dat men in een diepe slaap belandt en helemaal niet meer in staat is om te rijden… Als ik vermoeid begin te worden tijdens het rijden, volstaan een beetje frisse lucht en wat muziek om weer in vorm te geraken! FOUT. Naar muziek luisteren, het raam openzetten of oefeningen doen: al deze maatregelen hebben nog nooit kunnen voorkomen dat iemand in slaap valt! Je zult je al heel snel opnieuw vermoeid voelen.
2
Als ik slaperig begin te worden terwijl ik rijd, dan merk ik dat en dan moet ik me gewoon een beetje meer concentreren. JUIST en FOUT. Verminderde aandacht en slaperigheid manifesteren zich inderdaad door signalen die de bestuurder ertoe zouden moeten aanzetten om te pauzeren. Maar indien de persoon in kwestie deze signalen negeert, loopt hij het risico om zonder dat hij het weet toch in slaap te vallen. De meest voorkomende signalen: • • • • • • •
•
Moeite om het hoofd recht te houden; Herhaald geeuwen; Zware oogleden en prikkende ogen; Moeite om een constante snelheid aan te houden; Concentratiestoornissen; Onoplettendheid met betrekking tot de verkeerssignalisatie; Toename van « op de eigen persoon gerichte handelingen »: aan het gezicht krabben, zijn kin aanraken, over de neus wrijven, etc. ; …
Als ik slechts kleine afstanden afleg, loop ik niet het risico om in slaap te vallen achter het stuur. FOUT. Men heeft lang gedacht dat vermoeidheid vooral veroorzaakt werd doordat men gedurende een te lange tijdspanne achter het stuur zat. Meerdere studies hebben echter uitgewezen dat vermoeidheid ook andere oorzaken kan hebben. Te weinig slaap, een slechte slaapkwaliteit (bijvoorbeeld door slaapstoornissen of door het gebruik van geneesmiddelen) en het bioritme kunnen slaperigheid veroorzaken. Dit betekent dus dat vermoeidheid achter het stuur niet enkel voorkomt in landen waar men grote afstanden aflegt, maar ook in kleinere landen zoals België. Een kleine siësta vooraleer te vertrekken en ik zal zeker mijn concentratie niet verliezen. FOUT. Als iemand vermoeid is, is dat ook te wijten aan zijn bioritme. Algemeen gesproken zal men minder alert zijn tussen 13u en 15u en tussen 2u en 5u ‘s ochtends. Daarom kan men er maar beter voor zorgen dat men zich goed concentreert als men op die momenten moet rijden.
3
Ik ben jong en heb een goede conditie, dus ik heb geen last van vermoeidheid achter het stuur! FOUT. Vooral jonge bestuurders zitten vaak vermoeid achter het stuur door hun levensstijl (uitgaan, …). Bovendien heeft vermoeidheid bij hen een grotere impact op hun concentratie. Het risico voor jonge bestuurders lijkt vroeg in de ochtend het hoogst te zijn: vijf keer hoger dan op een ander tijdstip van de dag. Het betreft hier vooral jonge mannen.
2. Enkele cijfers Slechts 22 % van de jongeren vindt het aanvaardbaar om verder te rijden als men vermoeid is. Verder rijden zelfs als men vermoeid is
Gedragsmetingen over vermoeidheid achter het stuur
ik rijd beter dan andere bestuurders, zelfs als ik m e 1 verm oeid voel
11
ik heb m inder last van verm oeidheid dan andere 3 6 bestuurders als ik de w eg goed ken is het niet erg dat ik verm oeid ben 1 7 tijdens het riijden
25
21
16
22
25
36
akkoord
eerder akkoord
neutraal
niet akkoord
weet het niet
niet van toepassing
26
12
24
19
38
eerder niet akkoord
3. Wat doe ik als ik vermoeid ben en nog ver moet rijden om thuis te geraken? Het is verloren moeite om een mirakeloplossing te zoeken, die is er niet! Het enige efficiënte middel om vermoeidheid tegen te gaan is om een « pitstop » van een kwartier te maken. Men moet dus stoppen en maximaal 15 à 20 minuten slapen. Dat is de enige manier om opnieuw veilig verder te kunnen rijden!
4
3
2
12
4. Enkele bijkomende tips om te vermijden dat de rit in een nachtmerrie verandert. • • • •
Nooit achter het stuur plaatsnemen voor een lange rit als men niet genoeg geslapen heeft. Het is dan beter om de reis onderweg te onderbreken in plaats van de hele afstand in één keer af te leggen. Nooit een precies aankomstuur vastleggen. Zo vermijdt men dat men onverantwoorde risico’s gaat nemen om zich aan het opgelegde tijdschema te houden. Als het kan aan één van de passagiers vragen om het stuur over te nemen. De eerste tekenen van vermoeidheid of slaperigheid weten te herkennen: prikkende ogen, een stijve nek, pijn in de rug, etc.
De taak van de bestuurder is nog zwaarder indien de passagier naast hem slaapt. De rol van de passagiers bestaat er dus in om het gesprek niet te latan stilvallen!
5
