Ten Boslaan te Zoersel

ONTHEFFINGSSDOSSIER MER PIDPA-Hidrorio –Dossier K 07012 Aanleg van een drukriolering in de wijk Ten Hoflaan/Ten Boslaan te Zoersel

Pidpa – Hidrorio april 2009

Colofon Naam rapport: Datum rapport:

ONTHEFFINGSDOSSIER, MER PIDPA-Hidrorio – Aanleg van een drukriolering in de wijk Ten Hoflaan/Ten Boslaan te Zoersel april 2009

Initiatiefnemer project:

Provinciale en Intercommunale Drinkwatermaatschappij der Provincie Antwerpen (PIDPA) Desguinlei 246 2018 Antwerpen

Opsteller rapport:

Provinciale en Intercommunale Drinkwatermaatschappij der Provincie Antwerpen (PIDPA) Desguinlei 246 2018 Antwerpen

Ontheffingsdossier MER PIDPA-Hidrorio – Aanleg van een drukriolering in de wijk Ten Hoflaan/Ten Boslaan te Zoersel

1

Inhoudsopgave 1

2

3

Inleiding..............................................................................................................................................................6 1.1

Beknopte beschrijving project ........................................................................................................................6

1.2

Toetsing MER-plicht.......................................................................................................................................6

1.3

Doelstelling van het ontheffingsdossier..........................................................................................................6

1.4

Initiatiefnemer.................................................................................................................................................7

1.5

Grensoverschrijdende effecten ......................................................................................................................7

ruimtelijke, administratieve, juridische en beleidsmatige situering van het project ...................7 2.1

Ruimtelijke situering .......................................................................................................................................7

2.2

Administratieve voorgeschiedenis..................................................................................................................7

2.3

juridisch en beleidsmatig kader......................................................................................................................9

Projectbeschrijving .......................................................................................................................................18 3.1

doelstelling en motivering van het project ....................................................................................................18

3.2

Richtlijnen voor het ontwerp en de berekening van rioolstelsels .................................................................18

3.3

Uitvoeringsmodaliteiten met inbegrip van de milderende maatregelen .......................................................19

3.3.1

situering van de leidingen en de kunstwerken...................................................................................19

3.3.2

beschrijving van de werken ...............................................................................................................19

3.4

Duur van de werken en werktijden...............................................................................................................21

3.5

Beschrijving van de alternatieven ................................................................................................................21

3.6

De voorziene milderende maatregelen ........................................................................................................22

4

Afbakening van het studiegebied.............................................................................................................23

5

referentiesituatie............................................................................................................................................24 5.1

Bodem..........................................................................................................................................................24

5.1.1

Reliëf .................................................................................................................................................24

5.1.2

PEDOLOGIE .....................................................................................................................................25

5.1.3

bodemgebruik....................................................................................................................................25

5.2

Geologie (BGD, 1993)..................................................................................................................................26

5.3

Grondwater ..................................................................................................................................................27

5.3.1

Grondwaterkwetsbaarheid.................................................................................................................27

5.3.2

Grondwaterstand en drainering .........................................................................................................27

5.3.3

Grondwateronttrekking ......................................................................................................................28

5.3.4

Elementen ten behoeve van de Watertoets......................................................................................28

5.4

Oppervlaktewater .........................................................................................................................................30

5.4.1

Hydrografie ........................................................................................................................................30

Ontheffingsdossier MER PIDPA-Hidrorio – Aanleg van een drukriolering in de wijk Ten Hoflaan/Ten Boslaan te Zoersel 2

5.4.2 5.5

Fauna & flora................................................................................................................................................32

5.5.1

Algemeen ..........................................................................................................................................32

5.5.2

Natura 2000.......................................................................................................................................34

5.6

Monumenten, Landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie..................................................................35

5.6.1

Situering op Macro-niveau.................................................................................................................35

5.6.2

Situering op Meso-niveau..................................................................................................................36

5.6.3

Situering op Microniveau ...................................................................................................................42

5.7

6

Oppervlaktewaterkwaliteit..................................................................................................................31

Mens (Antropogeen milieu) ..........................................................................................................................44

5.7.1

Bebouwing.........................................................................................................................................44

5.7.2

Industrie / handel / diensten ..............................................................................................................44

5.7.3

Verkeersinfrastructuur .......................................................................................................................44

5.7.4

Landbouw ..........................................................................................................................................44

5.7.5

Natuurgebied / recreatie ....................................................................................................................44

Ontwikkelingsscenario’s .............................................................................................................................45 6.1

Autonome Ontwikkeling ...............................................................................................................................45

6.2

Gestuurde Ontwikkeling ...............................................................................................................................45

7

Ingreep-effectenschema.............................................................................................................................47

8

Methodologie..................................................................................................................................................51

9

8.1

Methodologie effectbeoordeling ...................................................................................................................51

8.2

Effectuitdrukking en -beoordeling.................................................................................................................51

8.3

Milderende maatregelen ..............................................................................................................................51

8.4

Milieueffecten per discipline .........................................................................................................................52

Beschrijving Milieueffecten en milderende maatregelen..................................................................62 9.1

Bodem..........................................................................................................................................................62

Milderende maatregelen ...................................................................................................................................65 9.2

Grondwater ..................................................................................................................................................66


Oppervlaktewater .........................................................................................................................................70

9.4

Fauna & flora................................................................................................................................................71

Impactschets .....................................................................................................................................................71 Toetsing van het project aan specifieke beschermingszones .....................................................................72 Milderende maatregelen ...................................................................................................................................74 9.5

Landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie.........................................................................................75



Mens ............................................................................................................................................................78

Milderende maatregelen ...................................................................................................................................80 10

Passende Beoordeling .........................................................................................................................81

11

Samenvattend inclusief synthese van de milieueffecten en milderende maatregelen....83

11.1

Inleiding...................................................................................................................................................83

11.2

Beschrijving van het project....................................................................................................................83

11.2.1

Actuele toestand................................................................................................................................83

11.2.2

Geplande toestand ............................................................................................................................83

11.2.3

Uitvoeringsmodaliteiten met inbegrip van de milderende maatregelen .............................................84

11.3

De voorziene effecten.............................................................................................................................84

11.3.1

Bodem ...............................................................................................................................................84

11.3.2

Oppervlakte – Grondwater ................................................................................................................84

11.3.3

Fauna-Flora .......................................................................................................................................85

11.3.4

Landschap .........................................................................................................................................85

11.3.5

Mens..................................................................................................................................................86

11.4

De voorziene milderende maatregelen ...................................................................................................86

11.5

De Meerwaarde van het project..............................................................................................................87

11.6

Eindconclusie..........................................................................................................................................88

12

Verklarende woordenlijst .....................................................................................................................89

13

Literatuurlijst ............................................................................................................................................91

14

Bijlagen......................................................................................................................................................92

15

Figuren ....................................................................................................................................................111


Lijst van Bijlagen Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3

Impactschets op het habitatrichtlijngebied tgv aanleg van de drukriolering Beoordeling impactschets Fotoreportage

Lijst van Figuren Figuur 2.1 Figuur 2.2 Figuur 2.3 Figuur 2.4

Stratenplan Orthofoto Gewestplan Zoneringsplan

Figuur 5.1 Figuur 5.2 Figuur 5.3 Figuur 5.4

Reliëfkaart – DHM Bodemkaart van België Geologische kaart Grondwaterkwetsbaarheidskaart + situering vergunde grondwaterwinningen, grondwatermeetnetpunten VMM Kaarten watertoets – Erosiegevoeligheidskaart Kaarten watertoets – Grondwaterstromingsgevoeligheidskaart Kaarten watertoets – Hellingskaart Kaarten watertoets – Overstromingsgevoeligheidskaart Kaarten watertoets – Winterbedkaart Kaarten watertoets – Infiltratiegevoeligheidskaart Waterlopenkaart + aanduiding VMM-meetpunten Beschermingszone Natuur Biologische waarderingskaart Uittreksel landschapsatlas – Traditionele landschappen Uittreksel landschapsatlas – relictzones, ankerplaatsen Ferrariskaart Vandermaelenkaart

Figuur 5.5 Figuur 5.6 Figuur 5.7 Figuur 5.8 Figuur 5.9 Figuur 5.10 Figuur 5.11 Figuur 5.12 Figuur 5.13 Figuur 5.14 Figuur 5.15 Figuur 5.16 Figuur 5.17


1 INLEIDING 1.1

BEKNOPTE BESCHRIJVING PROJECT

Pidpa-Hidrorio plant de aanleg van een drukriolering in de gemeente Zoersel in de wijk Ten Hoflaan / Ten Boslaan. Het project situeert zich in een woonwijk (gewestplanbestemming woonpark) die volledig omgeven is door Habitatrichtlijngebied BE2100017-6 (Bos- en heidegebieden ten oosten van Antwerpen) (tevens gewestplanbestemming natuurgebied). De riolering doorkruist het Habitatrichtlijngebied tevens ter hoogte van de Zoerselbosdreef.

1.2

TOETSING MER-PLICHT

Het besluit van de Vlaamse Regering van 10 december 2004 houdende vaststelling van de categorieën van projecten onderworpen aan milieueffectrapportage vermeldt de categorieën van projecten die aan de project-m.e.r . worden onderworpen of waarvoor de initiatiefnemer een gemotiveerd verzoek tot ontheffing kan indienen. Het voorliggend project valt onder categorie 10 m) van bijlage II van het besluit. Bijlage II van het besluit vermeldt de categorieën van projecten die overeenkomstig artikel 4.3.2, §2 en §3 van het decreet aan de project-m.e.r. worden onderworpen maar waarvoor de initiatiefnemer een gemotiveerd verzoek tot ontheffing kan indienen. Categorie 10 m) luidt als volgt: Aanleg van ondergrondse buisleidingen en de randvoorziening behorend bij die buisleidingen, die niet gelegen zijn in een leidingstraat aangeduid op een plan van aanleg of een ruimtelijk uitvoeringsplan, een woon-, landbouw- of industriegebied of gebied voor gemeenschaps- en openbare nutsvoorzieningen of een gelijksoortig bestemmingsgebied, indien ten minste 2000 m² van de werkzone voor de uitvoering van de werken in een bijzonder beschermd gebied ligt; - Aanleg over een lengte van 10 km of meer van onder- of bovengrondse buisleidingen (met uitzondering van werfleidingen) die: - niet gelegen zijn binnen een landbouwgebied, bedrijventerrein of een gelijksoortig bestemmingsgebied; of - niet gelegen zijn binnen de rooilijnen van een openbare weg of binnen een leidingstraat aangeduid op een plan van aanleg of een ruimtelijk uitvoeringsplan. - Aanleg van onder- of bovengrondse buisleidingen (met uitzondering van werfleidingen) die over een ononderbroken lengte van 1 km of meer gelegen zijn in een bijzonder beschermd gebied en voor zover het deel van deze buisleidingen in het bijzonder beschermd gebied niet ligt in een leidingstraat aangeduid op een plan van aanleg of een ruimtelijk uitvoeringsplan, een woon-, landbouw of industriegebied of gebied voor gemeenschaps- en openbare nutsvoorzieningen of een gelijksoortig bestemmingsgebied.: -

Vermits de leiding over meer dan 1 km ononderbroken lengte gelegen is in bijzonder beschermd gebied, is het project MER-plichtig. (Figuur 2.3, Figuur 5.12)

1.3

DOELSTELLING VAN HET ONTHEFFINGSDOSSIER

Volgens het artikel 4.3.3 §3 °2 van het “decreet tot aanvulling van het decreet van 5 april 1995 houdende algemene bepalingen inzake milieubeleid met een titel betreffende de milieueffecten veiligheidsrapportage (B.S. 13.02.2003)” kan een ontheffing van de rapportageverplichting


aangevraagd worden voor projecten waar de toetsing aan de criteria van bijlage II uitwijst dat het voorgenomen project geen aanzienlijke gevolgen kan hebben voor het milieu en een project-MER redelijkerwijze geen nieuwe of bijkomende gegevens over aanzienlijke milieueffecten kan bevatten. Het verzoek tot ontheffing omvat: 1.

Een projectbeschrijving en een beschrijving van de referentiesituatie

2.

De verantwoording voor het verzoek en alle relevante gegevens ter staving ervan. Dit zijn voor dit project in het bijzonder de bevestiging van het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) dat het project geen aanzienlijke gevolgen zal hebben op de omgeving en zelfs een meerwaarde betekent voor het milieu.

1.4

INITIATIEFNEMER

Provinciale en Intercommunale Drinkwatermaatschappij der Provincie Antwerpen (PIDPA), Desguinlei 246, 2018 Antwerpen. Cel productie – waterwinning en milieu - Karel De Mey - Hilde Syen - Caroline Vlieghe Cel Hidrorio – ontwerp - uitvoering - Frederik Spiessens - Stefan Janssens

1.5

GRENSOVERSCHRIJDENDE EFFECTEN

Gezien de ligging van het project in de gemeente Zoersel en de aard van het project worden er geen grensoverschrijdende effecten verwacht.

2

RUIMTELIJKE,

ADMINISTRATIEVE,

JURIDISCHE

EN

BELEIDSMATIGE

SITUERING VAN HET PROJECT

2.1

RUIMTELIJKE SITUERING

Pidpa-Hidrorio plant de aanleg van een drukriolering in de gemeente Zoersel meerbepaald in de wijk Ten Hoflaan/Ten Boslaan. De ruimtelijke situering van het project wordt visueel weergegeven op de figuren 2.1 (stratenplan), 2.2 (orthofoto) en 2.3 gewestplan.

2.2

ADMINISTRATIEVE VOORGESCHIEDENIS

In de wijk Ten Hoflaan / Ten Boslaan zijn er momenteel enkel baangrachten die al dan niet zijn ingebuisd. Er is geen riolering aanwezig. De aanwezige woningen lozen vooral gemengd water (d.i. een combinatie van huishoudelijk afvalwater met regenwater) in de grachten die vervolgens dit gemengde afvalwater afvoeren richting waterlopen (Monnikenloop en Voorste Hoevenloop) en in de richting van het natuurgebied. Het project is gelegen binnen het zoneringsplan (figuur 2.4) als collectief te saneren gebied. Hierbij worden de afvalwaters van de woningen per groep gescheiden aangesloten op een


gravitaire DWA-riolering die toekomt op een pompput. Vervolgens wordt het afvalwater verpompt naar de bestaande Aquafincollector in de Rodendijk. Hemelwaters worden aangesloten op de opengemaakte en geherprofileerde baangrachten. Voor dit project is subsidie aangevraagd en verkregen bij VMM, momenteel bevindt dit dossier zich in fase van ontwerp. De gewestbijdrage uit het Minafonds werd vastgelegd op datum van 7 augustus 2008.


2.3

JURIDISCH EN BELEIDSMATIG KADER

Juridische randvoorwaarden

Inhoudelijk

Relevant? Bespreking relevantie

Gewestplan / BPA / RUP Gewestplan

Geeft de bestemming en het gebruik van de gronden van Vlaanderen weer.

Ja

Figuur 2.3 situeert het tracé van de drukriolering ten opzichte van de gewestplanbestemmingen. Het projectgebied is gelegen op het gewestplan ‘Turnhout’ (K.B. 30/09/1977), kaartblad Grobbendonk 16/2. Er werden geen gewestplanherzieningen doorgevoerd voor het gewestplan Turnhout. Volgende bestemmingszones worden doorkruist bij de aanleg van de drukriolering: Het eerste gedeelte van het project wordt aangelegd in de berm van de weg van de Zoerselbosdreef gelegen langs agrarisch gebied over een lengte van 737.5 m 1. Aansluitend ligt het verlengde van de drukriolering in de Zoerselbosdreef gelegen langs Natuurgebied. Ook hier komt de leiding (575 m) in de berm van de bestaande weg te liggen. De kern van het project ligt volledig in woonpark dat volledig omgeven is door natuurgebied. Het woonpark, gelegen in het valleigebied van de Tappelbeek, werd reeds ontwikkeld in de jaren 60.

Nee

Op gemeentelijk niveau gebeurt de concretisering van het ruimtelijk beleid voornamelijk onder de vorm van gemeentelijke plannen van aanleg. Het Bijzonder Plan van Aanleg (BPA) ordent en geeft bestemmingen aan voor een gedeelte van het grondgebied.

Algemene en bijzondere plannen van aanleg

De gemeente Zoersel beschikt niet over een goedgekeurd algemeen plan van aanleg (APA). Er zijn in de gemeente 4 goedgekeurde bijzonder plannen van aanleg (BPA) waarvan een BPA Carpoolparking aan het op en afrittencomplex van de E34, een BPA KWZI Schriekbos , een BPA t.h.v. het kerkhof en omgeving en de BPA gemeenschapsvoorzieningen Achterstraat.. Ja Ruimtelijke uitvoeringsplannen

Ruimtelijke structuurplannen hebben geen bindend karakter. Om deze plannen uit te voeren, kunnen, sinds het decreet van 1999, ruimtelijke uitvoeringsplannen (RUP’s) worden opgesteld. Ruimtelijke uitvoeringsplannen leggen, net als de gewestplannen en plannen van aanleg, de bodembestemmingen vast. RUP’s kunnen zowel op gewestelijk, provinciaal, als op gemeentelijk niveau worden opgemaakt. De gemeente Zoersel heeft een gemeentelijk RUP ‘Toeristische perrons’ opgemaakt. Toeristische perrons fungeren als vertrek-, rust- of eindpunt in het toeristisch-recreatief netwerk van wandel- en fietsroutes. Het betreft bestaande infrastructuur aan knooppunten van fiets- en wandelroutes. De perrons zullen tevens dienst doen als overstapplaats voor recreanten. Er worden 3 perrons voorzien, nl Ter hoogte van herberg ‘In de Wandeling’ – perron Zoerselbos-west Perron Zoerselbos – oost’

1 Voor de lengtebepalingen van de afstanden op het gewestplan werd gebruik gemaakt van de officiële reproductie van de originele gewestplannen. De grafische digitale versie van de gewestplannen en de gewestplanwijziging is geen juridisch document en kan dan ook in geen enkel geval beschouwd worden als officiële reproductie van de originele gewestplannen vastgesteld bij Koninklijk Besluit of bij Besluit van de Vlaamse Regering. De vernietigingen en schorsingen bij arrest van de Raad van State werden niet in de digitale versie opgenomen. De originele manueel getekende en door de Koning respectievelijk Minister ondertekende gewestplannen en gewestplanwijzigingen, die werden opgemaakt op schaal 1/10.000 vormen de juridische basis.



Inhoudelijk

Relevant? Bespreking relevantie ‘Perron Halse Bossen’. Dit RUP werd definitief goed gekeurd 17 december 2007. Van 30 januari tot en met 30 maart 2009 loopt er een openbaar onderzoek over het ontwerp van het ruimtelijk uitvoeringsplan (RUP) ‘herziening BPA gemeenschapsvoorzieningen Achterstraat’. Dit vernieuwde RUP is een herziening van het bijzonder plan van aanleg (BPA)

Decreet houdende de organisatie van de ruimtelijke ordening

Vlarem I en II

Bodemsaneringsdecreet & Vlarebo

Ja

Bepaalt de modaliteiten met Ja betrekking tot exploitatie en/of verandering van vergunningsplichtige inrichtingen. Bevat milieukwaliteitsnormen en algemene en sectorale milieuvoorwaarden. Decreet dat moet toelaten Ja beslissingen inzake bodemsanering op systematische wijze te treffen, prefinanciering ervan te verzekeren en kosten daarvan te verhalen.

De basiswetgeving m.b.t. de ruimtelijke ordening is weergegeven in het decreet van 18 mei 1999 houdende de organisatie van de ruimtelijke ordening (B.S. 08/06/1999). Het wijzigingsdecreet van 26 april 2000 (B.S. 29/04/2000) en dat van 21 november 2003 (B.S. 29/01/2004) hebben enkele punten van dit decreet van 18 mei 1999 aangevuld en verfijnd. Het decreet betreffende de ruimtelijke ordening, gecoördineerd op 22 oktober 1996 (B.S. 18/12/1996), blijft geldig voor een aantal overgangsmaatregelen. Voor het uitvoeren van het project wordt een stedenbouwkundige vergunning aangevraagd. Algemeen relevant inzake geluidshinder, verontreiniging bodem, verontreiniging oppervlaktewater, enz.

Om de verspreiding van bodemverontreiniging te verhinderen, stelde de Vlaamse regering regels op voor het hergebruik van uitgegraven bodem. Deze regels staan beschreven in hoofdstuk 13 van het VLAREBO. De hervormde regeling voor het gebruik van uitgegraven bodem is op 14 december 2007 door de Vlaamse regering goedgekeurd. Deze regels zijn opgenomen in het Vlaams Reglement betreffende de bodemsanering en de bodembescherming (kortweg het VLAREBO). De nieuwe regels zijn van toepassing vanaf 1 juni 2008. In grote lijnen kunnen de belangrijkste bepalingen van de grondverzetregeling als volgt beschreven worden: voor de uitvoering van de meeste grondwerken is een bodemonderzoek (technisch verslag) verplicht en wordt de kwaliteit van de uitgegraven of uit te graven bodem bepaald; de gebruiksmogelijkheden van de uitgegraven bodem zijn vastgelegd in de VLAREBO. Op basis van de resultaten van het bodemonderzoek kun je bepalen waar en hoe de uitgegraven bodem kan gebruikt worden; een traceerbaarheidsprocedure maakt dat er altijd een verband kan gelegd worden tussen de plaats van uitgraving en de plaats van gebruik van de uitgegraven bodem. in de traceerbaarheidsprocedure zijn de verantwoordelijkheden van verschillende partijen (bouwheer, aannemer, vervoerder, gebruiker) vastgelegd.



Inhoudelijk

Decreet integraal waterbeleid

Bevat bepalingen betreffende het Ja gecoördineerd en geïntegreerd ontwikkelen, beheren en herstellen van watersystemen

Relevant? Bespreking relevantie In het decreet betreffende het integraal waterbeleid van 18 juli 2003 (B.S. 14/11/2003) worden de beginselen van de Europese Kaderrichtlijn (goedgekeurd op 23/10/2000 door het Europees Parlement) vertaald naar Vlaamse context. Met het decreet wil men volgende doelstellingen verwezenlijken: - bescherming, verbetering of herstel van oppervlakte- en grondwater zodat tegen eind 2015 een goede toestand van de watersystemen wordt bereikt; - voorkomen en verminderen van verontreiniging van oppervlakte- en grondwater; - duurzaam beheer van de voorraden aan oppervlakte en grondwater - beheer van hemelwater en oppervlaktewater regelen om infiltratie te bevorderen; • verdroging te voorkomen; • ruimte te bieden aan water; • overstromingsrisico’s terug te dringen. - terugdringen van landerosie en van aanvoer en afzetting van sediment in oppervlaktewaterlichamen; - beheer en ontwikkelen van waterwegen ter bevordering van milieuvriendelijk transport via de waterwegen, realiseren en bevorderen van de -internationale verbindingsfunctie van waterwegen; - integrale afweging van de verschillende functies binnen en van watersystemen; - bevorderen van menselijke betrokkenheid met het watersysteem (o.a. zachte recreatie). Het project beoogt de aanleg van een gescheiden rioleringsstelsel in een woonpark i.p.v. de huidige al dan niet ingebuisde grachten waarin momenteel gemengd afvalwater geloosd wordt dat verder loopt richting waterlopen. De uitvoering van het project betekent dat de grachten worden opengemaakt en geen vuilwater meer zullen ontvangen en afvoeren, enkel regenwater. Alle inwoners zullen verplicht worden aan te sluiten op het rioleringsstelsel.

Besluit van de Vlaamse Regering tot vaststelling van nadere regels voor toepassing van de watertoets, tot aanwijzing van de adviesinstanties, en tot vaststelling van nadere regels voor de adviesprocedure bij de watertoets Wet op de bescherming van oppervlaktewateren

Wet op de onbevaarbare waterlopen

Wet op bevaarbare waterlopen

Ja Dit besluit geeft de lokale provinciale en gewestelijke overheden, die een vergunning moeten afleveren, richtlijnen voor de toepassing van de watertoets Regelt de bescherming van Ja oppervlaktewateren van het openbaar hydrografisch net en de territoriale zee tegen verontreiniging en legt de kwaliteitsdoelstellingen vast voor al de oppervlaktewateren. Regelt o.a. bepalingen Ja betreffende ‘buitengewone werken van verbetering of wijziging’ aan waterlopen.

Nee

Het project moet getoetst worden aan de bepalingen opgenomen in de watertoets (art. 8) (www.watertoets.be). Doel van de watertoets is in hoofdzaak schadelijke effecten te voorkomen of zoveel mogelijk te beperken en als dat niet kan, te herstellen. De gegevens ter toetsing zullen in het ontheffingsdossier aangeleverd worden. Voor de waterlopen gelegen binnen het studiegebied (zie figuur 5.11) zijn de basismilieukwaliteitsnormen van toepassing. Enkel de Tappelbeek is specifiek aangeduid als oppervlaktewater bestemd als viswater. Het te lozen bemalingswater dient te voldoen aan de waterkwaliteitsdoelstellingen. Het project beoogt de opheffing van de lozing van niet-gezuiverd huishoudelijk afvalwater.

Het beheer van de onbevaarbare waterlopen wordt geregeld door de wet betreffende de onbevaarbare waterlopen van 28/12/1967 (B.S. 15/02/1968) die bepaalt dat de onbevaarbare waterlopen van eerste, tweede en derde categorie beheerd worden door respectievelijk het Vlaamse Gewest (Vlaamse Milieumaatschappij, toenmalige Afdeling Water), de provincies en de gemeenten. Niet geklasseerde waterlopen moeten beheerd worden door de eigenaars. Het project voorziet de kruising van 1 onbevaarbare waterloop. Deze kruising zal echter geen ingrepen inhouden op de waterloop zelf. Er zal gewerkt worden met ondergrondse boringen waardoor de bestaande waterloop niet beïnvloed wordt. Het project voorziet niet in de kruising van een bevaarbare waterloop



Inhoudelijk

Relevant? Bespreking relevantie

Decreet betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu + maatregelenbesluit

Centraal staan een planmatige aanpak (natuurbeleidsplan), een horizontaal beleid (‘stand-still’ principe) en een gebiedsgericht beleid

Ja

De vogel- en habitatrichtlijn (met als doel de instandhouding van soorten en natuurlijke habitats) zijn geïmplementeerd in het natuurdecreet.

Bosdecreet

Decreet betreffende de bescherming van monumenten, stads- en dorpsgezichten

Decreet betreffende de Landschapszorg

Decreet houdende maatregelen tot het behoud van erfgoedlandschappen

In het Maatregelenbesluit wordt gedetailleerd opgesomd wat verboden en wat toegestaan is binnen GEN en GENO Regelt het behoud, bescherming, Ja aanleg en beheer van bossen. Regelt in dit verband ook de kappingen, vergunningsvoorwaarden en eventuele compensaties.

Ja Ter bescherming van monumenten en stads- en/of dorpsgezichten en landschappen; instandhouding, herstel en beheer van beschermde landschappen. Regelt de bescherming van de Ja landschappen omwille van hun historische, socio-culturele, natuurwetenschappelijke of esthetische waarde.

bescherming van landschappen, Ja atlas van relicten van traditionele landschappen en de daarin aangeduide ankerplaatsen zorgplicht

In de omgeving van het projectgebied zijn zowel ven-gebied, habitatrichtlijngebied en natuurreservaten gelegen. Het project situeert zich in een woonwijk (gewestplansbestemming woonpark) die volledig omgeven is door Habitatgebied BE2100017-6 (Bos- en heidegebieden ten oosten van Antwerpen) (tevens gewestplansbestemming natuurgebied), en de riolering doorkruist het Habitatgebied tevens ter hoogte van de Zoerselbosdreef (zie Habitatkaart). Het woonpark, gelegen in het valleigebied van de Tappelbeek, werd reeds ontwikkeld in de jaren 60. Het Zoerselbos en omgeving is bestemd als natuurgebied en natuurreservaat. Grote delen van het Zoerselbos behoren tot de afbakening van het VEN 1e fase, deelgebied ‘Het Zoerselbos’. In de nabije omgeving van het studiegebied liggen geen vogelrichtlijngebieden of ramsargebieden. Figuur 5.12 geeft een overzicht van de beschermingszones Natuur gelegen binnen het studiegebied

Over het gehele verloop van het projectgebied vinden we verschillende boselementen terug op de Biologische Waarderingskaart. Merken we evenwel op dat voor de aanleg van de leiding geen bomen dienen gekapt of verwijderd te worden. Indien droogzuiging moet geplaatst worden voor de aanleg van de pompputten wordt de duur ervan tot een strikt minimum beperkt. Per deeltraject zal dit maximaal 3 weken bedragen. De werken langs de buitenrand van het woonpark grenzend aan natuurgebied en langsheen de Zoerselbosdreef worden uitgevoerd in het rustseizoen van de vegetatie om verdrogingseffecten maximaal te voorkomen, met name tussen oktober en maart zodat ook het broedseizoen wordt gespaard. Voor de aanleg van de riolering in de berm zal een greppelfrees gebruikt worden waardoor de sleufbreedte beperkt kan worden tot 50 cm. Hierdoor wordt de schade aan wortels van bomen tot een minimum beperkt. De graafmachine blijf op de rijweg zodat geen extra verdichting van de berm veroorzaakt wordt. Op basis van figuur 5.13 en de bijhorende verklarende legende wordt een beeld gegeven van de bospercelen gelegen binnen het studiegebied. Het decreet van 22 februari 1995 (B.S. 05/04/1995) tot wijziging van het decreet van 3 maart 1976 tot bescherming van monumenten en stads- en dorpsgezichten regelt de bescherming, de instandhouding, het onderhoud en het herstel van in het Nederlandse taalgebied gelegen monumenten en stads- en dorpsgezichten. Binnen het projectgebied komen geen beschermde monumenten voor: Beschermde stads- of dorpsgezichten komen niet voor binnen de relevante perimeter. (zie figuur 5.15). In de omgeving van het studiegebied zijn volgende beschermde landschappen relevant nl. Zoerselbos fase I en Zoerselbos fase II. Het Zoerselbos werd overeenkomstig de bepalingen van de wet van 7 augustus 1931 om reden van de natuurwetenschappelijke en esthetische waarde beschermd als landschap. De bescherming verliep in twee fasen. De eerste fase omvatte het Boshuisje en het omliggende gebied ‘Kretse Beemden’ en een deel van het Heiblok. De rangschikking van dit gebied van ca. 80 ha werd op 22 januari 1981 bekrachtigd door een Koninklijk Besluit. In een tweede fase (M.B. 21 november 1985) werd een veel ruimer gebied gerangschikt. Het Zoerselbos en de Hooidonkse beemden zijn aangeduid als ankerplaats, met daarin besloten een aantal puntrelicten nl de spuibeemden en het boshuisje. (figuur 5.15).



Inhoudelijk

Decreet betreffende de bescherming van het archeologisch patrimonium

Ja Regelt de bescherming, het behoud en de instandhouding, het herstel en het beheer van het archeologisch patrimonium.

+

Ratificering van Verdrag van Malta door Vlaamse Regering op 12/10/2001

Relevant? Bespreking relevantie In het kader van het voorliggende project vinden grondwerkzaamheden plaats Advies inzake de aanleg van de drukriolering werd aangevraagd bij de erfgoedconsulent archeologie van het agentschap R-O-vlaanderen, Onroerend erfgoed Antwerpen. Er worden geen knelpunten voorzien.

Behandelt de bescherming van archeologisch erfgoed in het bijzonder betreffende ruimtelijke planning en financiering.


Beleidsmatige randvoorwaarden

Inhoudelijk

Relevant?

Bespreking relevantie

Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen

Geeft een visie op de ruimtelijke ontwikkeling van Vlaanderen en legt de krachtlijnen vast van het ruimtelijk beleid naar de toekomst.

Ja

Algemeen relevant. Het RSV werd opgesteld door het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Departement Leefmilieu en infrastructuur, AHROM en in 1997 definitief vastgesteld door de Vlaamse Regering? De ruimtelijke structuur van Vlaanderen wordt bepaald door 4 componenten: de stedelijke gebieden en netwerken, de open ruimte (= buitengebied), de kerngebieden voor economische activiteit en de lijninfrastructuren. Het RSV heeft voor deze structuurbepalende componenten een visie ontwikkeld uitgaande van het principe van duurzame ontwikkeling. Met betrekking tot het projectgebied zijn volgende structuurbepalende componenten relevant: De gemeente Zoersel is gelegen in het Buitengebied. Belangrijkste functies hier zijn natuur en bos, landbouw, wonen en werken. Het RSV stelt in het buitengebied een afbakening van de natuurlijke structuur voorop met VEN (Vlaams Ecologisch Netwerk), natuurverwegingsgebieden en bosstructuur. Het project grenst in het zuiden en het westen aan het VEN afbakening 1e fase, deelgebied ‘Het Zoerselbos’ (figuur 5.12).

Provinciaal Ruimtelijk Structuurplan

Geeft een visie op de ruimtelijke ontwikkeling van de provincie en legt de krachtlijnen vast van het ruimtelijk beleid naar de toekomst.

Ja

Algemeen relevant. Het Ruimtelijk Structuurplan Provincie Antwerpen werd definitief vastgesteld door de provincieraad op 25 januari 2001 door de Vlaamse Regering. Het plan vormt een verfijning van de uitspraken die reeds in het RSV werden gedaan. Het RSPA sluit aan bij het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen en wordt zowel gezien als beleidskader van het ruimtelijk beleid als een instrument om een actief ruimtelijk beleid te voeren. Na de goedkeuring van het provinciaal ruimtelijk structuurplan kan de provincie eigen provinciale uitvoeringsplannen opmaken. Deze regelen de structuurbepalende ruimtelijke elementen van bovenlokaal belang en vervangen in de betrokken gebieden de huidige gewestplannen en de plannen van aanleg. Kenmerkend voor het Ruimtelijk Structuurplan voor de provincie Antwerpen is de visievorming die gebaseerd is op de opdeling in deelruimten en deelstructuren. De provincie is opgebouwd uit verschillende, niet vastomlijnde deelruimten die elk hun typische kenmerken, kwaliteiten en knelpunten hebben en die beschouwd moeten worden als dynamische en complexe ruimtelijke systemen. De deelstructuren beschrijven de relaties tussen gebieden van gelijke aard en zorgen op die manier voor de samenhang doorheen de deelruimten van de provincie. Alle deelstructuren zijn geïntegreerd binnen het geheel van deelruimten waarvoor ontwikkelingsperspectieven geformuleerd worden. In het Ruimtelijk Structuurplan Provincie Antwerpen worden 14 deelruimten onderscheiden die tot 4 hoofdruimten gebundeld worden: Antwerpse fragmenten, hoeksteen van de Vlaamse Ruit; -

Noorderkempen als open ruimte tussen Vlaamse ruit en de Randstad;

-

Oostelijke netwerken als versterking van de stedelijke en economische structuur;

-

Netegebied als kostbaar gegeven.

Het projectgebied kadert binnen de Antwerpse fragmenten waarbinnen een beleid geldt van omgaan met fragmentatie. De hoofdruimte Antwerpse fragmenten wordt onderverdeeld in 7 deelruimten. Tot één ervan behoort, het projectgebied gelegen binnen het Zoerselbos, nl, tot het bebouwd perifeer landschap. Actiegebied Zoerselbos Binnen het Ruimtelijk Structuurplan Provincie Antwerpen wordt voor de buitengebiedregio ‘stedelijk gebied’, naar planning vanaf 2005 het opmaken van een planvisie voorzien. Op middellange termijn is invulling van een lokaal ruimtelijk uitvoeringsplan Zoerselbos voor het boscomplex als actiegebied een mogelijkheid.


Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan

Beschrijft de ruimtelijke structuur en visie op de gewenste ruimtelijke ontwikkeling, enz. op gemeentelijk niveau.

Ja

Het structuurplan van de gemeente Zoersel deelt de gemeente in 6 deelruimten in, elk met hun eigen identiteit. Het Zoerselbos behoort tot de deelruimte ‘Centrale groene long’. Deze vervult een essentiële functie binnen de gemeente. Deze open ruimte scheidt de kern van Zoersel van St.-Antonius en kan als natuurgericht passief-recreatief gebied het kroonjuweel van de gemeente genoemd worden. Wat betreft natuurwaarde fungeert de groene long als natuurverbinding en natuurgebied op respectievelijk provinciaal en Vlaams niveau.

Vlaams Milieubeleidsplan 2003-2007

Bepaalt het milieubeleid dat het Vlaams Gewest, alsmede provincies en gemeenten in aangelegenheden van gewestelijk belang, dient te voeren.

Ja

Algemeen relevant.

+ Minaplan 3+

Provinciaal Milieubeleidsplan (PNOP)

Gemeentelijk Milieubeleidsplan

Om de periode 2008-2010 te overbruggen, zijn aanpassingen doorgevoerd aan de doelstellingen en maatregelen van het oorspronkelijk milieubeleidsplan. Bepaalt het milieubeleid dat de provincie Ja dient te voeren, binnen de beleidslijnen van het gewestelijk plan.

Bepaalt het milieubeleid dat de gemeente Ja dient te voeren, binnen de beleidslijnen van het gewestelijk en provinciaal plan.

Algemeen relevant. In het provinciaal natuurontwikkelingsplan (PNOP) wordt vooral aandacht besteed aan gebiedsgericht en soortgericht beleid, de ecologische kwaliteit en een verbreding van het draagvlak. Het PNOP moet de nodige wetenschappelijke onderbouwing geven aan het te voeren beleid en dient de acties zo concreet mogelijk uit te werken. Het provinciale natuurbeleid steunt op 4 pijlers: gebiedsgerichtheid, ecologische kwaliteit, soorten en doelgroepen. Deze vier pijlers fungeren als hoofdcategorieën waarbinnen de provincie haar verschillende acties van het actieplan ondergebracht heeft. Het PNOP noteert het Zoerselbos als een zeer waardevol boscomplex van Vlaams natuurbehoudsbelang binnen de bovenloop van de Tappelbeek. In haar actieplan haalt de provincie het plan aan voor (latere) natuurinrichting binnen de Grote Schijnvallei tussen Vrieselhof en het Zoerselbos.

Algemeen relevant.


Gemeentelijk Natuurontwikkelingsplan (GNOP)

Beoogt een doorgedreven natuurbeleid in Ja de gemeente op zowel korte als lange termijn; het actieplan vormt daarbij de uitvoering.

De verschillende gemeentelijke natuurontwikkelingsplannen (GNOP) onderscheiden een aantal landschapseenheden. Voor elk ervan wordt een beschrijving gegeven van de aanwezige knelpunten en worden beheers- en beleidsvoorstellen geformuleerd. Voor de voor het projectgebied relevante (delen van de) landschapseenheden werden de voorstellen samengevat. Zoerselbos en omgeving De landschappelijke eenheid wordt gekenmerkt door een zeer waardevol, oud loofboscomplex met aansluitend biologisch (zeer) waardevolle oude cultuurlandschappen en naaldhoutaanplanten. Het geheel is rijk aan gradiënten en kent een verscheidenheid aan vaak zeldzame vegetatietypen en soorten. De potentiële natuurlijke en landschappelijke structuur bestaat uit een boscomplex met verschillende loofbostypen (eiken-berkenbossen, beuken-eikenbossen, beekbegeleidende elzen-essenbossen, …) afgewisseld met soortenrijke beemden en struwelen. Knelpunten en probleemsituaties • teloorgang natuur- en cultuurhistorisch waardevol vloeibeemdenlandschap; • populierenteelt gepaard gaand met kaalslag en bodemverdichting; • monotoon karakter van een aantal naaldhoutaanplanten; • natuurreservaat in agrarisch gebruik; • slechte biologische waterkwaliteit en matige structuurkwaliteit Tappelbeek (Hulstenbeekje). Beheers- en beleidsvoorstellen • Herstel historisch vloeibeemdenlandschap: behoud, ontwikkeling en beheer van karakteristieke kleine landschapselementen (inclusief waardevolle kruid- en struikachtige perceelsrandbegroeiingen) en natuurgericht beheer van de graslanden (streven naar soortenrijke hooilanden); • natuurtechnisch beheer van landbouwkundig marginale graslanden en actueel matig soortenrijke graslanden (na aankoop of beheersovereenkomst); • meer natuurgericht bosbeheer (ondermeer aandacht voor bodemstructuur en ondergroei bij exploitatie van populieren, geleidelijke omvorming van monotone naaldhoutbestanden, bestrijding Amerikaanse vogelkers, bosrandbeheer). Aansturen tot opstelling van (verplichte) bosbeheersplannen; • afbakening van een entiteit die in aanmerking komt als bosreservaat; • stimulatie bosuitbreiding op braakliggende gronden; • verdere uitbouw van structuren die zachte recreatievormen bevorderen (inclusief natuureducatieve voorzieningen); • behoud van alle bestaande zandwegen; • plaatselijk creëren van zachthellende oeverzones langs de zandwinningsput teneinde soortenrijke verlandingsvegetaties te ontwikkelen; • natuurtechnisch berm- en waterlopenbeheer.

Natuurinrichtingsproject

Het doel is een gebied optimaal inrichten in Neen functie van behoud van bestaande natuur, maar ook herstel en ontwikkeling van natuur en het beheer nadien. (zie natuurdecreet) Het doel is de inrichting van landelijke Neen gebieden te realiseren overeenkomstig de bestemmingen toegekend door ruimtelijke ordening. Het landinrichtingsplan bevat een richtplan en één of meerdere landinrichtingsprojecten. Doel is het creëren van stabiele structuren als voorwaarde om open ruimte op duurzame wijze te beschermen en in te richten. De uitvoering van de geplande inrichtingsprojecten gebeurt projectmatig.

Een natuurinrichtingsprojecten voor het Zoerselbos wordt momenteel opgesteld door het Agentschap voor Natuur en Bos i.s.m Vlaamse Landmaatschappij.

Landinrichtingsproject

Binnen de gemeente Zoersel komt er geen landinrichtingsproject voor.


Landschapsatlas

Geeft aan waar historisch gegroeide Ja landschapstructuur tot op vandaag herkenbaar gebleven is en duidt deze aan als relicten en/of ankerplaatsen.

Verspreid over het studiegebied komen verschillende elementen voor aangegeven op de Landschapsatlas. Een bespreking van de relevante eenheden voor dit project wordt weergegeven onder punt 5.6. Figuren 5.14 en 5.15 situeren de verschillende elementen van de Landschapsatlas op kaart.


3 PROJECTBESCHRIJVING 3.1

DOELSTELLING EN MOTIVERING VAN HET PROJECT

Momenteel zijn er in het projectgebied enkel baangrachten (al of niet ingebuisd), riolering is niet aanwezig. De aanwezige woningen lozen vooral gemengd afvalwater (combinatie van huishoudelijk afvalwater met regenwater) in de grachten die vervolgens het gemengde water afvoeren richting waterlopen (Monnikenloop en Voorste Hoevenloop) en richting natuurgebied. Het doel van het project is het aanleggen van een volledig gescheiden rioleringsstelsel: Het huishoudelijk afvalwater (DWA) van de woningen wordt gravitair naar pompputten gevoerd in het midden van de weg (Ten Hoflaan, Parklaan, Ten Boslaan, Warandelaan en Zoerselbosdreef). Vervolgens wordt dit afvalwater via een persleiding in de noordelijke berm van de Zoerselbosdreef verpompt naar de openbare riolering in de Rodendijk. Het regenwater (RWA) van de rijweg en van de huidige en toekomstige woningen met hun verhardingen wordt aangesloten op de bestaande, geherprofileerde grachten (ingebuisde grachten worden open gemaakt). M.a.w. de grachten zullen geen vuilwater meer ontvangen en afvoeren, enkel nog maar regenwater. Het afgevoerde regenwater gaat richting waterlopen (Monnikenloop en Voorste Hoevenloop) en richting natuurgebied. Alle inwoners worden verplicht om gescheiden aan te sluiten op het nieuwe rioleringsstelsel (huishoudelijk afvalwater op aan te leggen DWA-riolering en regenwater op te herprofileren baangrachten). Pidpa-HidroRio begeleidt en stimuleert de bewoners in de uitvoering van deze werken op particulier domein onder de vorm van gratis advies door een afkoppelingsdeskundige en door premie voor afkoppeling.

3.2

RICHTLIJNEN VOOR HET ONTWERP EN DE BEREKENING VAN RIOOLSTELSELS

Hierbij wordt uitgegaan van de richtlijnen meegegeven door VMM: Het afvalwaterafvoerstelsel (DWA) wordt aangelegd als een 2 DWA-leiding waarbij alle verharde en onverharde oppervlakten zowel van het openbaar als van het particulier domein is afgekoppeld van de DWA. Bovendien is de dimensionering beperkt tot max. 250 mm diameter, waarbij gemengde doorvoer van opwaartse strengen bij de aanleg van een 2DWA niet mogelijk is. Voor de aanleg van een 2DWAleiding (met afvoer van RWA d.m.v. een geherwaardeerd grachtenstelsel of gelijkwaardig) wordt 100 % subsidie verleend. Voor het regenwaterafvoerstelsel (RWA) dient steeds rekening gehouden te worden met de voorkeursvolgorde van RWA-behandeling (cf. principe Ladder van Lansink), d.w.z. eerst en vooral dient afvoer vermeden te worden (d.m.v. infiltratie), dan moet hergebruik gestimuleerd worden, vervolgens dienen de bufferingsmogelijkheden aangesproken te worden, en pas na uitputting van deze mogelijkheden dient de afvoer van RWA in beschouwing genomen te worden. Hierbij dient de voorkeur gegeven te worden aan afvoer via open grachten, daarna infiltratieleidingen en tenslotte gesloten leidingen. Pas indien al deze mogelijkheden niet voorhanden zijn wordt gekozen voor aansluiting op gemengde riolering. Indien RWA-afvoer noodzakelijk is, dient aangegeven te worden of er kan aangesloten worden op een oppervlaktewater, een gracht of een beek, of dient aangesloten te worden op een afwaartse regenwaterafvoerleiding of op een gemengde leiding. De visie van de aanvrager m.b.t. de omgang met het hemelwater binnen de contouren van het project en de daarmee hydraulisch gekoppelde leidingen


wordt dus gevraagd. Hierbij dient aangegeven te worden welke acties ondernomen zijn/zullen worden om de burgers hierbij te betrekken, zodat de RWA maximaal gebufferd/geïnfiltreerd/hergebruikt kan worden. Het concept van het project werd beschreven in het subsidiedossier (VMM-nr. A208083 – “Aanleg van een drukriolering op de wijk Ten Hoflaan – Ten Boslaan”) dat werd goedgekeurd op 7 augustus 2008.

3.3

UITVOERINGSMODALITEITEN MET INBEGRIP VAN DE MILDERENDE MAATREGELEN

3.3.1 SITUERING VAN DE LEIDINGEN EN DE KUNSTWERKEN In het voorliggend project zullen de aanwezige grachten en inbuizingen zoveel mogelijk geopend en geherprofileerd worden en zullen ook bijkomende grachten gegraven worden zodat het bestaand grachtennetwerk dienst zal doen als RWA-stelsel dat maximaal vermaasd wordt. De geherprofileerde baangrachten wateren af richting verschillende waterlopen en zullen voorzien worden van verschillende “stuw”-schotten om het regenwater maximaal ter plaatse te laten infiltreren, bufferen en vertraagd af te voeren. Dit RWA-grachtensysteem zal het volledige debiet regenwater (100 % woningen en rijweg) laten infiltreren, bufferen en vertraagd afvoeren naar aanwezige waterlopen. De aan te leggen drukriolering bestaat uit persleidingen en gravitaire leidingen gelegen langs de binnenzijde van de berm van de bestaande wegenis. In totaal worden 28 pompputten voorzien, per groep van max. 4 woningen wordt een pompput voorzien. Elke pompput zal voorzien worden van een afvalwaterpomp. De persleiding-drukriolering wordt aangesloten op bestaande Aquafin-collector in de Rodendijk (Figuur 2.1). Er wordt niet overgestort van het DWA-stelsel naar het RWA-grachtenstelsel.

3.3.2 BESCHRIJVING VAN DE WERKEN • • • • • • •

•

De rioleringsbuizen bestaan uit PVC (de gravitaire leidingen) & 160 en HDPE (de persleiding) & 75. De pompputten zijn 2 bij 2 meter groot. De uitvoeringstermijn van het volledige project zal 70 werkdagen bedragen. De werken worden uitgevoerd binnen de bestaande aanwezige wegenis. Het tracé van de persleidingen en gravitaire leidingen is gelegen aan de binnenzijde van de aanwezige wegenis, dus op maximale afstand van het natuurgebied Voor aanleg van de pompputten zal mogelijk een droogzuiging geplaatst moeten worden, het water van de droogzuiging wordt naar de beken afgeleid; Diepte van de werken: ο Riolering – gravitair – diameter 160 mm –> maximale diepte = 2,50 m ο Riolering – persleiding – diameter max. 75 mm -> maximale diepte = 1,25 m ο Pompputten -> maximale diepte = 4,00 m Werkzones: ο Voor aanleg grachten, druk- en gravitaire riolering aan buitenrand woonpark-gebied -> Ten Hoflaan, Ten Boslaan (tussen Ten Hoflaan en Ten Boslaan nr. 28), Zoerselbosdreef (tussen Ten Hoflaan en Warandelaan), Warandelaan: 4 m uit rand van de weg naar rooilijn woningen toe; ο Voor aanleg drukriolering Zoerselbosdreef (tussen Warandelaan en Rodendijk): 1 m uit rand van de weg naar rooilijn woningen toe; ο Voor pompputten in bovenbeschreven zones: uit midden pompput 4 m links en rechts van put en tussen bestaande boorden van de wegenis.


Aanleg van de pompputten De pompputten worden uitgevoerd in prefab-elementen waarop de aankomende gravitaire leidingen en vertrekkende persleidingen zullen worden aangesloten. Lokaal per pompput wordt een droogzuiging geplaatst welk het grondwater verlaagt tot een 20-tal cm onder het niveau van de uitgraving (max. 4,20 m onder maaiveld). Vervolgens zal een funderingsbed van zand-cement gestort worden waarop de prefab-put zal worden geplaatst en aangesloten op de leidingen. Als laatste werk wordt de put aangevuld en de droogzuiging stopgezet. Aanleg in sleuf De aanleg van de riolering gebeurt vrijwel overal in een open sleuf. Volgende stappen kunnen hierbij onderscheiden worden: 1. Uitgraving van de sleuf De uitgraving van de sleuf gebeurt met een hydraulische graafmachine. De grond en het materiaal zullen neergelegd worden op de kant van de sleuf. Indien vastgesteld wordt dat de uitgegraven aarde niet zonder moeilijkheden op de kant van de sleuf kan gestapeld blijven, worden deze tijdelijk elders gestockeerd conform de geldende reglementering. De lengte van de sleuf bedraagt maximaal 50 meter en blijft maximaal 1 dag open. Het aanzetpeil bedraagt 2,50 m onder maaiveld voor de gravitaire riolering PVC 160 mm en 1,25 m onder maaiveld voor de persleiding. De breedte van de sleuf bedraagt 0,50 m ter hoogte van het aanzetpeil. De breedte ter hoogte van het maaiveld wordt door de aannemer zo beperkt mogelijk gehouden. De uiteindelijke breedte is afhankelijk van de bodemgesteldheid. 2. Plaatsen van de buizen De leiding heeft over de volledige lengte een max. diameter van 75 mm, HDPE voor de persleiding, voor de gravitaire leiding is de max. diameter 160 mm, PVC. Voor plaatsing worden de buizen op een effen gemaakte bodem van de sleuf gelegd, zodat ze over hun gehele lengte op de grond kunnen rusten. 3. Aanvulling van de sleuf Ter aanvulling van de sleuf worden de buizen eerst bedekt met (van stenen gezuiverde) aarde. De aarde wordt zorgvuldig aangestampt tot op 0,20 m hoogte. Dit proces gebeurt door middel van twee opeenvolgende lagen van 0,10 m dikte, manueel sterk aan te dammen. Boven deze eerste beschermingslaag wordt de verdere aanvulling van de sleuf met aarde op mechanische wijze uitgevoerd. Hierbij mag geen grond worden gebruikt waarin ongeschikte of slijkachtige aarde, rotbare stoffen, e.d. aanwezig zijn. Werken die van voornoemde werken afhangen of ermee samenhangen zoals: 3.1 Droog houden van de sleuf Het droog houden van sleuf gebeurt door middel van bronbemaling. De noodzaak tot bemaling hangt af van de plaatselijk aanwezige grondwaterstand en het tijdstip van de werken. In de periode december tot maart is de kans op de noodzaak tot bemaling het hoogst. De periode van de bronbemaling bedraagt maximaal 3 weken: ca. 1 week voor de aanvang van de werken tot het dichtmaken van de sleuf.


3.2 Het ongeschonden bewaren en eventuele verleggen/terugplaatsen van kabels en leidingen Ter voorbereiding van de rioleringswerken zullen de nutsmaatschappijen een aantal vernieuwings- en verplaatsingswerken uitvoeren. Het droog houden van sleuf gebeurt door middel van bronbemaling. De noodzaak tot bemaling hangt af van de plaatselijk aanwezige grondwaterstand en het tijdstip van de werken. 3.3 Het aan- en afvoeren van materialen en grond De stapeling van uitgegraven aarde gebeurt zoveel mogelijk ter plaatse. Overtollige grond wordt op legale wijze afgevoerd. De aan- en afvoer van materialen en grond gebeurt via de bestaande wegen.

Kruising met waterlopen De gehanteerde wijze voor het kruisen van een waterloop is afhankelijk van de diepte en grootte van de te kruisen waterloop. Kruising is mogelijk door middel van een gestuurde boring of door gebruik te maken van duikers. In kader van voorliggend project dient één waterloop gekruist worden. Daar de kruising voornamelijk gebeurt ter hoogte van bestaande wegenis is de waterloop ter hoogte van deze kruising ingebuisd. (het betreft hier de “Voorste Hoevenloop” (A8.06.36) die de Zoerselbosdreef dwarst thv huisnr. 21). . Er zal gewerkt worden met ondergrondse boringen waardoor de bestaande waterloop niet beïnvloed wordt.

3.4

DUUR VAN DE WERKEN EN WERKTIJDEN

De totale termijn die de aannemer ter beschikking zal hebben voor de voorbereidende werken en voor de aanleg van de hier beschreven rioleringsproject is geraamd op 70 werkdagen. De werken worden enkel overdag uitgevoerd (tussen 8u en 17u). De werken langs de buitenrand van het woonparkgebied (tegen het natuurgebied) en langsheen de Zoerselbosdreef worden uitgevoerd in het rustseizoen van de vegetatie om verdrogingseffecten maximaal te voorkomen, met name tussen oktober en maart. Zo wordt tevens het broedseizoen gespaard.

3.5

BESCHRIJVING VAN DE ALTERNATIEVEN

Gezien de geconcentreerde bebouwing ver gelegen van de openbare riolering/collector Aquafin werd bewust gekozen voor een rioleringsproject met drukriolering. Onderstaande alternatieven werden bestudeerd. Alternatief 1 – gravitaire riolering richting collector Gezien de grote afstand (+/- 1.000 m) van de bebouwing tot de aansluiting aan de collector van Aquafin, is een gravitaire aansluiting onmogelijk. Gezien de hellingen die moeten aangehouden worden volgens de “code van de goede praktijk” voor de aanleg van gravitaire rioleringen met een zelfreinigend vermogen, zou de gravitaire riolering tussen bebouwing en de collector diep moeten geplaatst worden (+/- 5,5 m diep) en kan onmogelijk aangesloten worden op de bestaande collector (+/- 3,0 m diep).


Alternatief 2 – gravitaire riolering naar één centrale pomput De mogelijkheid van het verzamelen van de afvalwaters van de verschillende woningen gravitair naar 1 centrale pompput en vervolgens een persleiding naar collector werd onderzocht. Volgende nadelen bleken uit dit alternatief: •

3.6

Lange gravitaire rioleringen blijven nodig met aanzienlijke diepte (+/- 4,00 m) tot gevolg, rekening houdend met de interventie-tijd van 24 u (d.w.z. het buffervolume nodig in de pompput om bij pompuitval het afvalwater van de aangesloten woningen gedurende 24 u te kunnen bergen) is een groot inhoudsvolume nodig, nl. min. 50 m³ met een min. diepte van 4,00 m in combinatie met zwaardere pompen en grotere persleiding.

DE VOORZIENE MILDERENDE MAATREGELEN

•

Indien droogzuiging geplaatst moet worden voor aanleg van de pompputten wordt de duur ervan tot een strikt minimum beperkt. Per deeltraject zal dit maximaal 3 weken bedragen;

•

De werken langs de buitenrand van het woonparkgebied (tegen het natuurgebied) en langsheen de Zoerselbosdreef worden uitgevoerd in het rustseizoen van de vegetatie om verdrogingseffecten maximaal te voorkomen, met name tussen oktober en maart;

•

Zo wordt tevens het broedseizoen (15 maart – 15 juni) gespaard;

•

Voor aanleg van de riolering in de berm zal een greppelfrees gebruikt worden waardoor de sleufbreedte beperkt kan worden tot 50 cm. Hierdoor wordt de schade aan wortels van de bomen tot een minimum beperkt;

•

De graafmachine blijft op de rijweg waardoor geen extra verdichting van de berm veroorzaakt zal worden;

•

De grond die wordt uitgegraven uit de sleuf wordt dezelfde dag opnieuw aangevuld. Overtollige grond wordt afgevoerd conform de geldende reglementering buiten hindergevoelige gebieden (natuur- en bosgebieden, Militaire Domeinen en weidevogelgebieden), er is geen spreiding ter plaatse of lokale ophoging;

•

Er wordt maximaal aandacht besteed aan het respecteren en herstellen van de gelaagdheid van de bodemprofielen;

•

behoud van de structuurelementen van de gekruiste waterloop.


4 AFBAKENING VAN HET STUDIEGEBIED Er wordt een onderscheid gemaakt tussen enerzijds de projectzone of het projectgebied en het studiegebied. De projectzone of het projectgebied is het gebied dat door de initiatienemer gebruikt wordt voor de aanleg van de drukriolering met andere woorden de werfzone. De afbakening van het studiegebied is afhankelijk van de invloedssfeer van de afzonderlijke ingrepen. Dit kan per milieueffect verschillend zijn. Het studiegebied wordt globaal gedefinieerd als het projectgebied met daarbij het invloedsgebied. Per discipline kan dit als volgt worden aangegeven: Bodem De directe effecten op de bodem zullen vooral plaatsgrijpen binnen de projectzone, meerbepaald thv de sleuven. Water Grondwater De effecten die bestudeerd zullen worden staan hoofdzakelijk in relatie tot een eventuele bemaling, het mogelijk doorbreken van kleilagen en de risico’s op grondwaterverontreinigingen ten gevolge van calamiteiten. De invloedssfeer van een eventuele bemaling zal worden gekwantificeerd. Als dusdanig strekt het studiegebied zich uit over de volledige projectzone uitgebreid met de invloedssfeer van een eventuele bemaling en gevoelige plaatsen in zones met een belangrijke natuurwaarde. Oppervlaktewater Alle oppervlaktewateren die eventueel beïnvloed worden door het project nl. door tijdelijke lozingen van bemalingswater, definitief ontvangen van regenwater, worden bestudeerd voor zoverre relevant. Fauna & Flora Het studiegebied bestaat uit de volledige projectzone uitgebreid met de invloedssfeer van een eventuele bemaling en zones met een belangrijke natuurwaarde die verstoringsgevoelig zijn. Monumenten, landschappen en materiële goederen De te verwachten effecten treden lokaal op als gevolg van het eventueel verwijderen van landschapselementen. Deze zullen bestudeerd worden langsheen het tracé. De landschapsvisuele waarneembaarheid bepaalt de contouren van het studiegebied. Mens Het studiegebied wordt voornamelijk bepaald door de grens waar relevante geluidshinder wordt verwacht. Effecten met betrekking tot verkeersafwikkeling en toegankelijkheid vormen belangrijke aandachtspunten binnen de effectbeoordeling.


5

REFERENTIESITUATIE

De referentiesituatie geeft een beschrijving van de huidige toestand van het studiegebied. De bestaande toestand wordt geëvalueerd en kwetsbare gebieden worden afgebakend met het oog op de effectvoorspelling.

5.1

BODEM

Ingrepen op de bodem blijven beperkt tot het projectgebied en de onmiddellijke omgeving. Gezien alle overtollige gronden conform het bestek en conform de geldende reglementering van het grondverzet worden afgevoerd, ontstaan hierdoor geen potentiële verontreiniging door berging van gronden. Het tracé van de drukriolering volgt zoveel mogelijk de bestaande lijninfrastructuren (bestaande leidingen). Ongeveer 80 % van het geplande tracé wordt gebundeld met bestaande ondergrondse leidingen. Bij de overige 20 % wordt de riolering in de berm zo dicht als mogelijk bij de rand van de bestaande weg gelegd. Deze berm is op zich ook reeds verstoord door de aanleg van de weg. Het originele bodemprofiel is hier reeds verstoord door de aanleg van de bestaande leidingen. De hierna volgende beschrijving gaat uit van de originele toestand. Voornaamste gegevensbronnen: • • • •

5.1.1

Geologische kaart van België, Vlaams Gewest, schaal 1:50.000 (Belgische Geologische Dienst); Bodemkaart van België, schaal 1:20.000 (Instituut tot aanmoediging van het Wetenschappelijk Onderzoek in Nijverheid en Landbouw, I.W.O.N.L.); Topografische kaart (NGI) Digitaal hoogtemodel (NGI).

RELIËF

Het reliëf in de Kempen is in belangrijke mate bepaald door de Formatie van de Kempen. Deze formatie vormt een oost-west gerichte rug over de gehele Kempen, tevens de waterscheidingskam tussen het Schelde- en het Maasbekken. De hoogte van deze rug bedraagt gemiddeld 34 meter. Vanaf de rug daalt het reliëf geleidelijk in noordelijke en zuidelijke richting. Het gehele grondgebied van Zoersel ligt ten zuiden van de waterscheidingskam. Zoersel wordt gekenmerkt door een zeer licht golvend reliëf met een zwakke afwaartse helling naar het zuiden. Het hoogteverschil bedraagt in totaal 15 meter, gaande van 25 meter in het noorden (Zandven) tot 10 meter in het zuiden (Hallevelden). Het hoogste punt van de gemeente werd gemeten in het gebied dat zich uitstrekt ten noorden van de Kempense micro-cuesta. Alleen het Molenbos maakt deel uit van deze cuestasteilrand. De brede strook die gevormd wordt door de overgang van het noordelijk en het zuidelijk deel, wordt gekenmerkt door een golvend landschap met min of meer evenwijdige brede noord-zuid lopende beekdalen welke 2 à 4 meter diepe insnijdingen vormen. Karakteristiek voor deze zone is het duidelijk ontwikkeld microreliëf. Vele duinmassieven en stuifzandophopingen liggen aan de basis van de aanwezige grote reliëfverscheidenheid. Op vele plaatsen werd voornamelijk door antropogene ingrepen maar ook door erosie het microreliëf echter genivelleerd.


Met opmaak: opsommingstekens en nummering

Figuur 5.1 geeft het reliëf weer binnen het projectgebied (bron: digitaal hoogtemodel). Ten noorden van het projectgebied bedraagt de hoogte 15.30 mTAW. Binnen het projectgebied zelf varieert de hoogte weinig en schommelt ze rond de 14.50 mTAW.

5.1.2

PEDOLOGIE

Het studiegebied is gelegen centraal in de Antwerpse Kempen. Het gehele studiegebied wordt gekenmerkt door aanwezigheid van zandbodems. Afhankelijk van de topografie van het terrein zijn dit droge tot nattere zandgronden. Ter hoogte van het projectgebied komen naast een zone met droge zandgronden ook natte lemige zandbodems zonder profielontwikkeling voor. De meest westelijke werkzone ter hoogte van de Ten Hoflaan en de Parklaan wordt gekenmerkt door het voorkomen van een natte lichte zandleem bodem zonder profielontwikkeling. Ten westen en ten zuiden van de werkzone komt een typisch voorkomende bodemserie nl. de ‘podsolbodems’ voor. Deze bodems hebben als profielontwikkeling een duidelijke ijzer en/of humus B aanrijkingshorizont (bodemseriecodering Z.g), ook spodsol genaamd. Deze bodems zijn het resultaat van een proces waarbij het aanwezige moedermateriaal verweert en uitloogt. Het betreft een sterk uitgeloogde bodem met een ruwe humuslaag. Ter hoogte van het projectgebied zijn het permanent natte gronden met een winterwaterstand tussen de 80 en 125 cm. In de valleien vindt men alluviale bodems terug. Dit zijn bodems ontwikkeld op ‘recente’ alluviale afzettingen van rivieren of beken. Omwille van de geringe ontwikkelingstijd bezitten deze bodems nog geen uitgesproken profielontwikkeling. Kenmerkend voor deze bodems is dan ook de aanwezigheid van een profielontwikkeling ‘p’ (zonder profielontwikkeling). Binnen het projectgebied vinden we deze bodemseries terug ten noorden van de Zoerselbosdreef. Deze gronden zijn permanent nat tot zeer vochthoudend. Tenslotte komen binnen het projectgebied nog enkele kunstmatige gronden voor. Dit zijn gronden die zodanig door de mens zijn beïnvloed dat de textuur, de draineringsklasse en de profielontwikkeling niet meer kunnen bepaald worden. Het gaat hier over bebouwde zones en vergraven terreinen. Figuur 5.2 geeft een uittreksel weer van de Bodemkaart van België ter hoogte van het studiegebied.

5.1.3

BODEMGEBRUIK

Het bodemgebruik in het projectgebied kenmerkt zich door het voorkomen van loof – en naaldbos en gemengd bos. Enkel ten zuiden van de Zoerselbosdreef komen weilanden voor.


5.2

GEOLOGIE (BGD, 1993)

De ondergrond van het studiegebied behoort tot de zuidwestelijke rand van het Kempens Bekken. Figuur 5.3 geeft een overzicht van het bovenvlak van het Tertiar binnen het studiegebied. Volgende tertiaire geologische formaties worden van jong naar oud onderscheiden binnen het studiegebied: Formatie van Brasschaat (Plioceen ouderdom ca. 1,64 miljoen jaar oud) – HCOV 0231 De Zanden van Brasschaat bestaan uit kenmerkend witgrijze zanden, meestal grof, maar ook als fijn en homogeen beschreven. Veelal is er aan de basis herwerkt grof materiaal aanwezig zoals schelpresten, mica en glauconiet, de zanden bevatten geen fossielen. De Formatie van Brasschaat kan worden opgesplitst in 2 leden, nl. •

Lid van Hemeldonk: Lichtgrijze tot lichtgroene zeer goed gesorteerde fijne glauconiethoudende zanden. Licht klei- en glimmerhoudend. De dikte van dit lid kan oplopen tot 12 meter. Dit Lid dagzoomt ter hoogte van het projectgebied.

•

Lid van Malle: Licht olijfgrijze tot bruine middelmatig fijne zanden. De zanden zijn glimmerhoudend en bevatten relatief veel houtfragmenten en zijn bovendien sterk dooraderd met grijze/bruine kleislierten. Licht glauconiethoudend en soms kalkhoudend. De dikte van dit lid bedraagt maximaal 20 m.

Formatie van Lillo HCOV 0233 en Poederlee HCOV 0234 (Plioceen ouderdom ca. 3 miljoen jaar oud) Groene tot grijsbruine, glauconiethoudende fijne zanden met een wisselend kleigehalte en enkele lagen rijk aan schelpengrijs. De dikte maximaal 25 m. In de omgeving van Kasterlee/Poederlee zijn de zanden bleek getint en soms aaneengekit tot limonietbanken met schelpafdrukken in en met een kernmerkend basisgrint van afgeplatte kwartskeitjes. Hier spreekt met van de Formatie van Poederlee

Formatie van Kasterlee (HCOV 0234-0242) (Plioceen ouderdom: ca. 5 miljoen jaar oud) Bleekgroene tot bruine kleihoudende fijne zanden met mica en licht glauconiethoudend. De zanden kunnen paarse kleihorizonten bevatten. De dikte kan op lopen tot 16 m. Uitzonderlijk wordt een grint aan de basis gevonden.

Formatie van Diest HCOV 0252 (Boven Mioceen: ca. 6 miljoen jaar oud): Groengrijze tot limonietbruine, glauconietrijke, heterogeen middelmatige tot grove zanden met glauconiethoudende zandsteenfragmenten en af en toe enkele kleirijke zones. De dikte loopt op tot 90 m. Formatie van Berchem HCOV 0254 (Midden tot Onder Mioceen: ca. 20 miljoen jaar oud): Donkergroene tot groenzwarte, fijn tot middelmatig fijne, kleihoudende, sterk glauconietrijke zanden. Dikte tot 15 m. Formatie van Boom HCOV 0300 (Onder Oligoceen: ca. 35,4 miljoen jaar oud): Grijze tot groengrijze compacte klei afgewisseld met meer siltige klei. Dikte tot 75 m. Als kwartaire lagen worden deze beschouwd die continentaal werden afgezet en duidelijk verbonden zijn met de landschapsvorming na het definitief terugtrekken van de zee. Behalve in de gebieden waar er landduinen ontwikkeld zijn, bedragen de diktes van de kwartaire afzettingen op de interfluvia


slechts een paar meter en de diktes die de 5 meter overschrijden worden enkel in de riviervalleien aangetroffen. Zo is de Kleine Nete vallei duidelijk gekenmerkt door dikkere kwartaire lagen en ook de aansluiting van de zijrivieren komt goed tot uiting. De stroken van iets dikkere kwartaire afzettingen in het gebied ten noorden van de Kleine Nete, vaak ruwweg noord-zuid gerichte stroken, komen trouwens overeen met de alluviale vlakte van een aantal belangrijke bijrivieren van de Kleine Nete zoals de Tappelbeek.

5.3

GRONDWATER

Voornaamste gegevensbronnen: -

Grondwaterkwetsbaarheidskaart (Ministerie Vlaamse Gemeenschap, AROL); Gegevens vergunde grondwaterwinningen (Databank Ondergrond Vlaanderen); Kaarten ‘Watertoets’ (GIS-Vlaanderen);

-

Topografische kaart (NGI).

5.3.1 GRONDWATERKWETSBAARHEID In het kader van de kwetsbaarheidsbepaling bij de opmaak van de grondwaterkwetsbaarheidskaarten van Vlaanderen wordt als watervoerende laag beschouwd, de verzadigde zone van een formatie die een dikte en een uitbreiding heeft die voldoende groot is om er op een economisch verantwoorde wijze water te winnen. De grondwaterkwetsbaarheid geeft de risicograad aan van verontreiniging van het grondwater in de bovenste watervoerende laag door stoffen, die van op het aardoppervlak in de bodem kunnen dringen. De grondwaterkwetsbaarheidskaart voor het studiegebied wordt weergegeven in figuur 5.4. Het studiegebied is aangegeven als ‘zeer kwetsbaar’. Door het ontbreken van slecht doorlatende ondiepe lagen hebben verontreinigende stoffen de kans door te sijpelen naar het grondwater. Deze graad van kwetsbaarheid gaat wordt bepaald door de winbare watervoerende laag gevormd door de zandige formaties van Lillo, Kasterlee, Diest en Berchem. Deze lagen vormen een zeer belangrijk maar zeer kwetsbaar grondwaterreservoir.

5.3.2 GRONDWATERSTAND EN DRAINERING De belangrijkste watervoerende laag ter hoogte van het studiegebied wordt gevormd door de matige grove tot grove glauconiethoudende zanden van de Formatie van Diest. Ter hoogte van het studiegebied bevindt deze watervoerende laag zich op een diepte van ongeveer 24m. Het grondwaterpeil in deze laag bevindt zich op een diepte van ongeveer 3.5m tot 2m onder maaiveld. De bovenliggende watervoerende laag van Lillo komt voor op een diepte van 4 m tem 24 m. Het grondwaterpeil in deze laag bevindt zich op een diepte van 3.30m tot 1.30m. Deze waarden kunnen afgeleid worden uit de nabijgelegen monitoringspunten van VMM nl VMM-1-1084 met filter geplaatst in Formatie van Diest en VMM 1-0159 met filter geplaatst in de Formatie van Lillo (figuur 5.4).

Natuurlijke draineringsklassen


Er is een sterke correlatie tussen het bodemmateriaal en de natuurlijke drainage van een bodem. Hoe grover het materiaal, hoe groter de waterdoorlatendheid. De natuurlijke drainage verloopt dan gemakkelijk. Wanneer het waterophoudingsvermogen van de bodem groot is (bij fijner bodemmateriaal) verloopt de inwendige ontwatering eerder traag. Zandgronden hebben dus een grotere drainagecapaciteit dan de bodems van fijner materiaal als lemig zand, zandleem, leem of klei. Deze klasse is het resultaat van oppervlakkige afwatering (ligging in het reliëf) en inwendige ontwatering (textuur en stratigrafie) van een bodem. De draineringsklassen zijn identificeerbaar aan de hand van morfologische kenmerken van de profielen (gley- of roest- en reductieverschijnselen, diffuse kleuren van de podzolhorizonten). Ter hoogte van het projectgebied komen voornamelijk draineringsklasse b en e voor. Klasse b:

droge gronden, gunstige drainering

Klasse e:

dit zijn natte gronden met een matig slechte drainering.

5.3.3 GRONDWATERONTTREKKING In de nabije omgeving van het projectgebied liggen 2 vergunde grondwaterwinningen. Beide grondwaterwinningen winnen in de Miocene Aquifer op een diepte van 90 m of meer en een afstand van minimum 600m zodat het projectwerk geen invloed zal uitoefenen op de grondwaterwinningen (figuur 5.4). Aangezien tijdens de aanlegfase van de drukriolering mogelijk bemaling vereist is, wordt het studiegebied inzake grondwater bepaald door de omvang van de bemalingskegels. Tijdens de exploitatie treden er geen grondwaterbemalingen op langsheen het tracé en worden geen effecten met betrekking tot grondwater verwacht. Het studiegebied beperkt zich tot het tracé van de drukriolering en de onmiddellijke omgeving.

5.3.4 ELEMENTEN TEN BEHOEVE VAN DE W ATERTOETS De kaarten opgesteld in kader van de ‘Watertoets’ (zie figuur 5.5 tem 5.10) tonen aan binnen het studiegebied voornamelijk een zeer beperkte helling kennen (< 0,5 Erosiegevoelige zones komen dan ook slechts zelden voor binnen het studiegebied. tracé zelf vinden we enkele erosiegevoelige zones terug ten noorden van de Ten Parklaan.

dat de gronden en 0,5 - 5%). Langsheen het Hoflaan en de

Het projectgebied maakt nergens deel uit van het winterbed van een naburige grote rivier. Effectief overstromingsgevoelige zones komen voor ter hoogte van de Ten Hoflaan. Verder komen er verspreid langsheen het tracé mogelijk overstromingsgevoelige zones voor. De grondwaterstromingsgevoeligheid vormt binnen het studiegebied een afwisseling van zones van matig gevoelig tot zeer gevoelig. Enkel de zone ten noorden van de Zoerselbosdreef is ingekleurd als infiltratiegevoelig. De vergunningsaanvraag heeft betrekking op het verkavelen van een stuk grond, het oprichten van een constructie (al dan niet gedeeltelijk of volledig ondergronds), het aanleggen van een verharding.


Het project beoogt de aanleg van een volledig gescheiden rioleringsstelsel. De rioleringsbuizen bestaan uit PVC (de gravitaire leidingen) & 160 en HDPE (de persleiding) & 75. De pompputten zijn 2 bij 2 meter groot. Gezien de beperkte grootte worden wijzigingen met betrekking tot het grondwaterstromingspatroon als niet significant beschouwd.

De vergunningsaanvraag heeft betrekking op de opslag van, het storten van bodemvreemd materiaal of de wijziging van vegetatie. De opslag van bodemvreemd materiaal kan zeer tijdelijk voorkomen door opslag van rioleringsbuizen naast de uitgegraven sleuf. Hier worden geen effecten verwacht. Significante wijzigingen van vegetatie waardoor relevante effecten ontstaan met betrekking tot wijziging van afvoercoëfficiënten of wijziging van infiltratie is eveneens niet aan de orde.

De vergunningsaanvraag heeft betrekking op een reliëfwijziging. Na het plaatsen van de riolering en/of de pompputten wordt het oorspronkelijke maaiveldniveau terug hersteld in oorspronkelijke staat.

De vergunningsaanvraag heeft betrekking op het aanleggen van infiltratievoorziening voor de opvang van oppervlaktewater of hemelwater.

een

buffer-

of

Door de aanleg van dit project worden bestaande grachten opnieuw in ere hersteld, de grachten worden geherprofileerd en waar kan worden ingebuisde grachten opnieuw opengemaakt. Het afvalwater wordt gescheiden en enkel regenwater wordt afgevoerd via de grachten. Dit project zorgt ervoor dat de overstromingsgevoeligheid van dit gebied sterk zal verminderen.

De vergunningsaanvraag heeft betrekking op een lozing op een rioleringsstelsel, het oppervlaktewater of het grondwater. Het bemalingswater wordt geloosd in oppervlaktewater. Gezien het tijdelijk karakter en het beperkte debiet worden geen knelpunten naar afvoer verwacht. Het uiteindelijk doel van het project beoogt de aanleg van een gescheiden rioleringsstelsel (zie hoofdstuk 3 projectbeschrijving).

De vergunningsaanvraag heeft betrekking op een grondwaterwinning Er is mogelijk een tijdelijke bronbemaling nodig voor de aanleg van de leiding. Dit is een ingedeelde inrichting, opgenomen in de indelingslijst van hinderlijke inrichtingen uit de bijlage 1 van Vlarem1 onder de rubriek 53.2. In groengebieden, natuurontwikkelingsgebieden, parkgebieden en bosgebieden (volgens gewestplan) is de klasse waarin de bronbemaling wordt ingedeeld afhankelijk van het debiet per dag. Een bemaling van minder van 500 m³/dag is in deze gebieden een klasse 3-inrichting. Bedraagt het debiet tussen de 500 en 2000 m³/dag, dan is het een klasse 2-inrichting en bijmeer dan 2000 m³/dag dan dient een vergunning klasse 1 aangevraagd te worden. De vergunningsaanvraag heeft betrekking op een wijziging van de bedding en de structuurkwaliteit van de waterloop


Er wordt 1 waterloop gekruist door het project. De kruising wordt uitgevoerd ter hoogte van reeds bestaande inbuizingen van de waterlopen. De invloed op bijkomende aantasting is verwaarloosbaar.

5.4

OPPERVLAKTEWATER

5.4.1 HYDROGRAFIE Het grondgebied van Zoersel maakt deel uit van de noordelijke rand van het hydrografisch ScheldeNetebekken. De afwatering is in overeenstemming met het reliëf van noord naar zuid gericht. In de noordelijke helft van de gemeente zijn de beekdalen eerder klein gezien het hier overwegend bovenlopen van zijbeekjes betreft. De grotere samengestelde beken in het zuiden van het grondgebied hebben bredere valleien. De stroomrichting verschuift in dit zuidelijk deel van zuidwaarts naar zuidwestwaarts. Binnen de gemeente worden nog een aantal subbekkens onderscheiden. Zo behoort het westelijk deel van de gemeente, waaronder St-Antonius en Halle, tot het Schijnbekken. Uiterst westelijk wordt St-Antonius ontwaterd door zijbeken van de Kleine beek. Doorheen St-Antonius vloeien twee beken van 2de categorie, de Zoerselse Loop en de Waterstraatse Loop, welke ontspringt in het Zandven. Halle wordt ontwaterd door het Groot Schijn (2de categorie) en haar zijbeken. Stroomopwaarts wordt deze loop opeenvolgend de Halse beek en de Risschotse beek genoemd. Nog hoger stroomopwaarts, te Westmalle waar de beek ontspringt, luidt de juiste benaming Moerbeek. Het oostelijk deel van het grondgebied behoort tot het subbekken van de Kleine Nete. De deelkern Zoersel wordt ontwaterd door de Tappelbeek (2de categorie) en haar zijbeken en in het zuiden door de Kleine Wilboerebeek. De oostelijke grens van Zoersel met Malle wordt gevormd door de Delftebeek/Visbeek (2de categorie). Het betreft een beek met een brede alluviale vallei. Het studiegebied maakt deel uit van het bekken van de Kleine Nete. Als deelbekken binnen het Netebekken kan binnen het studiegebied de Molenbeek – De Bollaak onderscheiden worden. Binnen dit deelbekken onderscheiden we als voornaamste waterlopen Tappelbeek, Molenbeek/Bollaak, kleine Beek en Klein Wilboerebeek. Relevant voor het studiegebied zijn de Tappelbeek en de Kleine Willeboerebeek. Het huishoudelijke afvalwater van het projectgebied wordt nu via het grachtenstelsel ongezuiverd geloosd in de Monnikenloop en de Voorste Hoevenloop, 2 waterlopen van categorie 3. De Monnikenloop mondt uit in de Tappelbeek en de Voorste Hoevenloop mondt uit in de Klein Wilboerebeek. Door de verplichte afkoppeling van de woonwijk zal de kwaliteit van al deze beken verbeteren. Langs de Tappelbeek ligt een potentiële natuurverbindingszone. Vanaf de middeleeuwen ontstonden, onder invloed van de Cisterciënzers, vloeibeemden aan de oevers van de Tappelbeek. Dit betekent dat aan de hand van ‘spuien’ (knijpconstructies) de landbouwgronden gedurende de winter gecontroleerd onder water werden gezet. Deze structuren zijn bewaard gebleven en ondertussen beschermd. Langs de Tappelbeek zijn er kleinere overstromingszones gelokaliseerd. In opdracht van de provincie Antwerpen werd een hydraulische studie uitgevoerd voor het stroomgebied van de Tappelbeek. Het doel is een oplossing te vinden voor de overstromingen die zich in het gebied voordoen bij sterke regenval. Er werd onder andere bekeken om de Vloeibeemden in het Zoerselbos opnieuw overstroombaar te maken. In het kader hiervan plant de VLM een deel van het Zoerselbos in als natuurlijk overstromingsgebied (DB 10_05-29). Cruciaal hierbij is natuurlijk de waterkwaliteit van de Tappelbeek Een overzichtskaart van de waterlopen binnen het projectgebied wordt weergegeven in figuur 5.11. Aanduiding van de aanwezige VMM-meetpunten is eveneens terug te vinden op deze figuur.


5.4.2 OPPERVLAKTEWATERKWALITEIT Voor de waterlopen gelegen binnen het studiegebied zijn de basiskwaliteitsdoelstellingen van toepassing. Enkel de Tappelbeek is aangeduid als oppervlaktewater bestemd als viswater. De basismilieukwaliteitseisen voor oppervlaktewater vormen een soort eerste stap, waarmee een minimaal ecologisch functioneren van het water kan bereikt worden. Zij moeten de normale evenwichtige ontwikkeling van het biologisch leven verzekeren of handhaven. Een inschatting van de oppervlaktewaterkwaliteit binnen het studiegebied kan gemaakt worden op basis van de metingen uitgevoerd in het kader van het meetnet van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM). Op de waterlopen in het studiegebied vinden we de volgende relevante meetpunten terug:

5.4.2.1

283400:

Tappelbeek thv Boshuisweg

283450:

Tappelbeek thv Monnikendreef

284850:

Klein Wilboerebeek

Chemisch

De VMM meet op alle meetplaatsen van het fysisch-chemisch meetnet een basispakket van parameters onderzocht. De parameters biochemisch zuurstofverbruik (BZV), Kjeldahl-stikstof (Kj-N), sulfaat (SO4--), totale hardheid, gehalte aan zwevende stoffen (ZS) en zware metalen, worden bepaald op een aantal geselecteerde meetplaatsen. Steeds meer aandacht gaat naar organische microverontreinigingen. Een uitgebreide set parameters wordt bepaald op kernmeetplaatsen en een set geselecteerde meetplaatsen. Een belangrijke parameter voor de bespreking van de waterkwaliteit is de opgeloste zuurstof. De aanwezigheid van een voldoende hoge concentratie aan opgeloste zuurstof is van zeer groot belang voor het leven in het water en speelt een grote rol in zelfzuiverende processen van de waterloop. De VMM gebruikt voor de beoordeling van de waterkwaliteit de Prati-index voor zuurstofverzadiging (PIO). Deze index krijgt een slechte score bij lage zuurstofconcentraties, maar ook bij oververzadiging; die treedt immers op bij eutrofiëring – een verschijnsel dat de kwaliteit aantast. Sinds 1994 werd de chemische waterkwaliteit voor de Tappelbeek ten zuiden van het projectgebied (obv meetpunt 283400) bepaald als matig verontreinigd (Prati-index >2 -4). Voor de Tappelbeek stroomopwaarts (thv de Monnikenloop) (meetpunt 283450) werd in 2007 zelfs een verontreinigde chemische waterkwaliteit aangetroffen. 5.4.2.2

Ecologische kwaliteit

De ecologische kwaliteit van de beken in Zoersel is verre van optimaal. Zowel waterkwaliteit als structuurkwaliteit zijn algemeen gezien slecht. De biologische waterkwaliteit van de Tappelbeek op het meetpunt 283400 is matig en stabiel gedurende de laatste 10 jaar. De kwaliteit thv de Tappelbeek thv de Monnikendreef varieert van zeer slecht (begin jaren 90) tot slecht naar matig in 2006. De lage biotische index is het gevolg van het vele afvalwater dat in de Tappelbeek stroomt. Van de Klein Wilboerebeek (VMM 384850) zijn maar recente metingen beschikbaar. De waterloop kent een goede kwaliteit. Met uitzondering van de structureel waardevolle secties van de loop van de Visbeek en het Groot Schijn hebben alle natuurlijke waterlopen in Zoersel matig tot zeer zwak ontwikkelde structuurkenmerken. Verschillende beektrajecten werden gekanaliseerd en/of overwelfd.


5.4.2.3

Waterbodems

De grachten in het projectgebied, de Monnikenloop en de Voorste Hoevenloop zijn niet onderzocht op de waterbodemkwaliteit. Er zijn enkel data beschikbaar van het meetpunt op de Tappelbeek (VMM283400) ten zuiden van het projectgebied. Globaal vormt dit meetpunt geen prioriteit voor verder saneringsonderzoek, de fysico-chemische parameters zijn niet afwijkend tov de referentie; ecotoxicologisch gezien is er geen acute impact op aquatische biota en de bodem is van biologisch goede kwaliteit.

5.5

FAUNA & FLORA

Voornaamste gegevensbronnen: -

Biologische Waarderingskaart (AGIV en INBO) Databankgegevens INBO Natura 2000 gebieden en habitatfiches Ruimtelijke visie voor landbouw, natuur en bos - regio Antwerpse gordel en KleinBrabant - analyse bestaande ruimtelijke structuur – februari 2007 Terreinbezoek o.a. met ANB en gemeentes

5.5.1 ALGEMEEN Het project situeert zich in een woonwijk die volledig omgeven is door Habitatgebied BE2100017-6 (Bos- en heidegebieden ten oosten van Antwerpen) en doorkruist het Habitatgebied tevens ter hoogte van de Zoerselbosdreef (Figuur 5.12). In de bovenloop van de Tappelbeek bevindt zich het biologisch en landschapsecologische zeer waardevolle Zoerselbos. Het bestaat hoofdzakelijk uit naaldhout, zure eikenbossen, alluviale essenolmenbossen en oligotrofe en mesotrofe elzenbossen. Plaatselijk situeren zich biologisch zeer waardevolle populierenaanplanten en eiken-haagbeukenbossen. Het aandeel oude bosplanten is in de loofbostypes opmerkelijk groot. De bossen worden afgewisseld met biologisch waardevolle weilandcomplexen rijk aan sloten en/of microreliëf, kamgrasweiden en een grote eutrofe, diepe zandwinningsput met steile oevers. De oevervegetaties neigen hier naar elzenbroekbossen (gewone dotterbloem, ijle zegge, waterereprijs). De fuut behoort tot de broedvogels. Gezien de omvang, de ouderdom, de diversiteit aan bostypen alsook de aangrenzende kleinschalige landschappen in het westen (Hooidonkse beemden), is het Zoerselbos vrij uniek voor de ruime omgeving. De aanwezigheid van roofvogels zoals buizerd, torenvalk, sperwer, boomvalk, havik, wespendief en bosuil geeft een aanwijzing voor de goede ecologische kwaliteit van de ruime omgeving. Karakteristieke broedende bosvogels zijn zwarte specht, grote bonte specht, kleine bonte specht, boomklever, boomkruiper, fluiter en nachtegaal. Een zeer diverse vleermuizenfauna is tevens aanwezig. (overgenomen uit ‘Ruimtelijke visie voor landbouw, natuur en bos - regio Antwerpse gordel en Klein-Brabant analyse bestaande ruimtelijke structuur – februari 2007’)

De Biologische waarderingskaart van het gebied is (Figuur 5.13) toegevoegd. Volgende BWK-types komen voor in of in de buurt van het projectgebied:

•

Aer

Recente, eutrofe plas


• • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Gmn Hc Hp Hp+ Hr Hrb Hx Kp Pa Ppmb Ppms Qb QbQs QsSe Un Uv Vm

Gemengd naaldhout Vochtig tot nat, mesotroof hooiland (Calthion) Soortenarm permanent cultuurgrasland Soortenarm permanent cultuurgrasland met relicten van halfnatuurlijke graslanden erruigd grasland Verruigd grasland met struik- of boomopslag Zeer soortenarme, ingezaaide graslanden Park of parkachtig kerkhof Adulte, gesloten naaldhoutaanplant zonder ondergroei (niet-den) Aanplant van Grove den met ondergroei van struiken en bomen Aanplant van Grove den met laag struikgewas Eiken-berkenbos Eiken-berkenbos met jonge bomenlaag Zuur eikenbos Zuur eikenbos met jonge bomenlaag Kapvlakte Open bebouwing in omgeving met veel natuurlijke begroeiing Terrein voor verblijfsrecreatie (chalets, vakantiedorpen) mesotroof elzenbos met zeggen


5.5.2 NATURA 2000 Habitatgebied BE2100017-6 (Bos- en heidegebieden ten oosten van Antwerpen) (Figuur 5.12) beslaat een oppervlakte van in totaal 5.240 Ha. Het gebied is aangemeld voor volgende soorten en habitats:

N°

Habitat

BWK-code

2330

Open grasland met Corynephorus- en Agrostis-soorten op landduinen

ha en hab

3110

Mineraalarme, oligotrofe wateren van de Atlantische zandvlakten met amfibische vegetatie: Lobelia, Littorellia en Isoëtes

aom

3130

Oligotrofe wateren van het Middeneuropese en peri-alpiene gebied met Littorella- of Isoëtes-vegetatie of met eenjarige vegetatie op drooggevallen oevers (Nanocyperetalia)

aom

4010

Noordatlantische vochtige heide met Erica tetralix

ce, ceb en sm

4030

Droge heide (alle subtypen)

cg, cgb, cv en sg

6410

Grasland met Molinia kleibodem (Eu-Molinion)

en

hm, hme, hmm en hc+hm°

9420

Beukenbossen van het type met Ilex- en Taxus-soorten, rijk aan epifyten (Ilici-Fagetum)

vc, va, vf, vn, vm, vo, vt, sf en ru

9190

Oude zuurminnende bossen met Quercus robur op zandvlakten

qb

91E0

Overblijvende of relictbossen op alluviale grond (Alnion glutinoso-incanae)

va, vo, vm, vc, vf, vn en sf

N°

Vissen

1149

Kleine modderkruiper

1163

Rivierdonderpad

1096

Beekprik

N°

Planten

1393

Geel schorpioenmos

1831

Drijvende waterweegbree

op

kalkhoudende

bodem


5.6

MONUMENTEN, LANDSCHAP, BOUWKUNDIG ERFGOED EN ARCHEOLOGIE

Voornaamste gegevensbronnen: Lijst van beschermde monumenten en landschappen (Agentschap R-O Vlaanderen) Landschapsatlas (Agiv) Informatie opvraag aangaande archeologisch erfgoed Topografische kaart Gemeentelijk ruimtelijk structuurplan Zoersel – informatief gedeelte

-

5.6.1 SITUERING OP MACRO-NIVEAU Het landschap wordt in eerste instantie gekaderd in een ruime omgeving (macro-landschap). De afbakening van het eigenlijke studiegebied is gebaseerd op de zichtbegrenzende elementen. Volgens de indeling van Vlaanderen in Traditionele landschappen (Antrop et al, 2002) is het studiegebied gelegen in de Centrale Kempen (subeenheid Land van Herentals-Kasterlee). Voor de Centrale Kempen is sprake van een golvende topografie met voorkomen van talrijke open ruimten die sterk kunnen wisselen in omvang. Vegetaties (bossen) zijn meestal ruimtebegrenzend. Verkavelingen in beboste gebieden zijn soms storend maar voornamelijk niet ruimtebepalend. Lintbebouwing en verkaveling zijn zelden ruimtebegrenzend. Lineaire groenelementen geassocieerd met beekvalleien of wegen versterken de ruimtelijke structuur. Binnen het landschap van de Centrale Kempen worden ter hoogte van het studiegebied verschillende valleizones van de Kleine Nete onderscheiden. Deze subeenheden maken deel uit van het traditioneel landschap van de Valleien van de Nete. Stroomopwaarts zijn de valleizones smalle stroken gepaard gaand met een gesloten landschap. Opgaand groen is hier plaatselijk sterk ruimtebegrenzend. Ook bevindt er zich plaatselijk bebouwing binnen de valleigebieden. Kenmerkend zijn eveneens de talrijke plassen/vijvers gepaard gaan voor de voormalige kleiontginningen. Als wenselijkheden voor de toekomstige ontwikkelingen van dit landschap dient aandacht besteed te worden aan de vrijwaring van de valleigebieden van bebouwing en versnijding. Bijzondere aandacht dient te gaan naar de gradiënten en toposequenties in het landschap. Een traditioneel landschap is een combinatie van landschappen met een eigen (gemeenschappelijke) identiteit, waarvan de landschapskenmerken het resultaat zijn van een min of meer uitgesproken landschapsecologisch evenwicht tussen natuur en cultuur dat er in de loop der tijden is ontstaan. In Vlaanderen onderscheidt men op basis hiervan verschillende traditionele landschapsstreken, bijvoorbeeld: de Kempen, de Scheldepolders, de Brabantse leemstreek…. Binnen deze landschapsstreken wordt een verder onderscheid gemaakt; dit wordt hier verder aangeduid als de traditionele landschappen. In de gemeente Zoersel komen volgende traditionele landschapstypes voor (Figuur 5.14): •

Land van Zoersel-Wijnegem: het projectgebied is gelegen binnen dit traditioneel landschap.

•

Vallei van de Kleine Nete (921011)


Naast traditionele landschapseenheden worden op macro-niveau volgende voorname landschappelijke elementen onderscheiden: •

Autosnelweg E34

•

lintontwikkeling langsheen steenwegen

•

hoogspanningslijn

•

Boscomplexen waaronder Zoerselbos, Molenbos en Hendriksvoort-Vredeberg

•

Waterlopen waaronder Waterstraatseloop, Zoerselse loop, Groot Schijn, Tappelbeek, Visbeek

•

woonkernen en centrumgebieden

•

industriezone

5.6.2 SITUERING OP MESO-NIVEAU Na de situering van de voornaamste landschapsstructurele eenheden op macro-niveau, wordt in deze fase dieper ingegaan op de landschappelijke aspecten van het studiegebied op meso-niveau 5.6.2.1

Relicten (Figuur 5.15)

De Landschapsatlas (2001) kan, met zijn aanduiding van de verschillende relictzones, beschouwd worden als een landschappelijk referentiekader voor Vlaanderen. Voor het gehele Vlaamse grondgebied werden relicten gekarteerd en beoordeeld op basis van hun gaafheid, samenhang en herkenbaarheid. Relicten zijn objecten of gestructureerde complexen van objecten die getuigen van een vroegere toestand. Relicten van de traditionele landschappen zijn gave relictgebieden of relictelementen van de traditionele landschappen. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen puntrelicten, lijnrelicten, relictzones, zichten en ankerplaatsen. Puntrelicten stemmen overeen met monumenten, kunstwerken, bouwelementen, archeologica, enz… Lijnrelicten worden gevormd door beken, kanalen, wegtracés, steile reliëfovergangen, …enz. Zichten zijn standplaatsen waar men een onverstoord zicht heeft op een relict of op het landschap dat goed de kenmerken vertoont van het traditioneel landschap of van de overgang tussen verschillende landschappen. Relictzones zijn gebieden met een grote dichtheid aan punt- of lijnrelicten en ankerplaatsen, waarin de connectiviteit tussen de waardevolle landschapselementen belangrijk is voor de gehele landschappelijke waardering. Ankerplaatsen zijn complexen van gevarieerde erfgoedelementen die een geheel of ensemble vormen dat ideaal-typische kenmerken vertoont omwille van de gaafheid of representativiteit, ofwel ruimtelijk een plaats inneemt die belangrijk is voor de zorg of het herstel van de landschappelijke omgeving (bijv. als blikvanger).

Het projectgebied is gelegen in de Ankerplaats Zoerselbos en Hooidonkse beemden (A10040) met daarin besloten een aantal puntrelicten (spuibeemden en het Boshuisje).


Wetenschappelijke waarde: De natuurwetenschappelijke waarde van dit divers landschap wordt bepaald door de uitgestrektheid van het gebied, de aanwezigheid van een afwisselend abiotisch milieu, alsook van spontane begroeiingen. Het gedifferentieerde milieu met tal van gradiënten en grenssituaties en het samen voorkomen van vele levensgemeenschappen in één groot gebied, resulteert in een gevarieerd, complex en daarom onvervangbaar ecosysteem. Het gebied heeft bovendien een boeiende geomorfologische geschiedenis met oude landduinen, humuspodsolen en alluvium als overblijvende elementen. Historische waarde: Het Zoerselbos en de Hooidonkse beemden betreft een mooi bewaard voorbeeld van een cultuurlandschap dat de weergave is van een oud agrarisch-economisch concept. Het uitzicht van het actuele landschap gaat immers terug tot de 18de eeuw, terwijl sommige relicten, zoals het Hooidonkbos, het beemdensysteem en de landbouwexploitatie, zelfs dateren uit de Middeleeuwen. Deze ankerplaats betreft dan ook een bron van gegevens voor de land- en bosbouwgeschiedenis van de Antwerpse Kempen. Met het kasteel 'Zoerselhof', verschillende oude hoeves en een aantal kapellen, omvat deze ankerplaats tevens heel wat bouwkundig erfgoed. Esthetische waarde: De uitgestrektheid van het gebied, afwisseling van open en gesloten vegetaties en de talrijke aanwezigheid van landschapselementen en sporen van het oorspronkelijke landbouwgebruik, geven dit compartimentenlandschap een typisch karakter. De hoeves met een lange geschiedenis en oude wegen en paden maken het beeld van een typisch oud-Kempisch landschap compleet. Sociaal-culturele waarde: Zoerselbos gaat terug op het bos Hooidonck dat in 1233 aan de abdij St.-Bernaard-in-oprichting werd gegeven en waar rond 1600 aan houtproductie werd gedaan en turf werd gestoken. Tussen 1400 en 1600 was Hooidonckbos bovendien een belangrijk leverancier van houtskool voor Antwerpen. Het Boshuisje is bekend als bron van inspiratie voor 'De Loteling' van Hendrik Conscience. De opvatting dat de Loteling er zelf gewoond zou hebben is fantasie, maar Conscience kwam wel degelijk verschillende keren op bezoek in het Boshuisje. Ruimtelijk-structurerende waarde: Hooidonkse

Beemden

en

Zoerselbos

kan

worden

gekarakteriseerd

als

een

uitgestrekt

compartimentenlandschap, gevormd door de vegetatie die afwisselend laag en dan weer opgaand is. Tal van landschapselementen als bomenrijen, dreven en houtkanten zorgen voor een verdere cumulatieve filterwerking.


Tot studiegebied relevante relictassociatie: •

Vallei van de Tappelbeek-Hulstenbeek kasteeldomeinen en bos-akkergebieden (R10061)

Wetenschappelijke waarde Zoerselbos is een van de weinige 'permanente' bossen die de middeleeuwen overleefden Historische waarde: Vallei van de Tappelbeek: bij Ferraris: Een gesloten valleilandschap met veel opgaande begroeiing langsheen percelen; huidig gesloten karakter door bosjes; (iets hoger gelegen gronden zijn meer uitgekleed, wegenpatroon is nog overeenkomstig met vroeger, waardevol als open ruimte langs vallei. Zoerselbos: gaat terug op het bos 'Hooidonc' dat in 1233 aan de abdij St.-Bernaard-in-oprichting gegeven werd; bij het bos stichtte de abdij een uithof (huidig Zoerselhof); De Monnikenloop aan westzijde van het bos is denkelijk een oude grens of een gegraven ontwatering; Bij Ferraris is de abdij vermeld met daarop aansluitend 'Monniken Heide'; bij Vandermaelen en MGI) is de heide volledig bebost; de domeinstructuur is nog herkenbaar (cf. MGI, doch gedeeltelijk aangetast door verkavelingen. Vallei van Hulstenbeek of Schegelbeek: zeer gave en duidelijk herkenbare perceelsstructuur van de Hooidonkse Beemden (cf. Ferraris en MGI); aansluitend bosgebied reeds bij Ferraris ten dele aanwezig, slechts randen van bosgebied zijn wat uitgekleed (enkel nog opgaande begroeiing langsheen wegen/perceelsranden) en aangetast door bebouwing; naar zuidwesten moeilijk herkenbare vallei door schaalvergroting percelen en door versnijding van A21 of E34, enkele lange percelen met randbegroeiing zijn nog herkenbaar (cf. MGI). Domein van Hooidonck: nu klooster; bij Ferraris nog heide; bij Vandermaelen wordt heide ontgonnen en bebost; toenmalige structuur nog relatief herkenbaar, doch bos is sterk uitgedund (cf. MGI). Archeologische vondsten: silex artefacten nabij Schegel (ten dele in relictzone gelegen, ten zuidwesten van domein van Hooidonck); protohistorisch grafveld in Begijnenbos; mesolithische, ijzertijd, volle-, late- en post-middeleeuwse scherven ten oosten van uitstulping Albertkanaal. Verstoring: Albertkanaal, E34 en E313 doorsnijden vallei en Zoerselbos; verkavelingen ter hoogte van Zoerselhof en Schrieken; slechts aan de oostrand gedeeltelijk opgenomen in ruilverkavelingsgebied (RVK Malle).


Esthetische waarde: Over het algemeen goed zichtbare vallei met aanpalende kasteeldomeinen en bosgebieden. Als landschappelijke, binnen het studiegebied relevante, puntrelictassociaties onderscheidt men: •

Spui 4 aan Hulstenbeek (P11152)

•

Spui 3 aan Hulstenbeek (P11153)

•

Zoerselhof (P10535)

Er komen geen lijnrelicten voor binnen het studiegebied.

5.6.2.2

Cultuurhistorisch

De onderstaande beschrijving is overgenomen uit het GRS Zoersel mei 2005. Het hedendaagse landschap is niet spontaan door de natuur gevormd. Integendeel zelfs, de mens heeft grotendeels het uitzicht van de ruimte bepaald. In feite kunnen we spreken van een cultuurlandschap – dus ontstaan als gevolg van menselijk ingrijpen. Daarom is het ook nodig de cultuurhistorische aspecten te belichten. Aan de hand van een aantal historische kaarten (waarvan de vroegste de Ferrariskaart van 1775) wordt de ontwikkeling van de ruimte in Zoersel door de tijd weergegeven. De periode van vóór de eerste kaarten wordt kort tekstueel toegelicht.

e

Tot de 18 eeuw Vanaf het ogenblik dat de mens rond 4000 v.Chr. van de landbouw gaat leven, wordt zijn stempel onuitwisbaar op het landschap gedrukt. Prehistorische vondsten in de streek wijzen erop dat er rond deze periode reeds menselijke aanwezigheid was. Het klimaat was gematigd warm en het land werd bedekt door bossen van hazelaar, els en eik. In een langzame evolutie van 2000 à 2500 jaar ontstaan uitgestrekte woeste gronden in noordelijk Vlaanderen en de Kempen, doordat gekapte bossen geen kans tot regenereren kregen door beweiding en het droge klimaat. In de Kempen deden zich ook belangrijke zandverstuivingen voor. Rond 1200 v.Chr. warmt het klimaat op en ontstaat de huidige (natuurlijke) vegetatie. De ontdekking van een uitgestrekt brandgravenveld in Rijkevorsel uit de periode 450-50 v.Chr. bewijst dat de omgeving nog voor de verovering door de Romeinen bewoond werd. Verschillende Keltische volksstammen hadden zich gedurende de IJzertijd in West-Europa gevestigd en zich vermengd met de autochtone bevolking. Rond 400 v.Chr. moesten primitieve landbouwers uit de Vlaamse kustvlakte op de vlucht voor de stijgende Noordzee en vonden nieuwe akkers in de Kempen en Brabant. Ondertussen was Julius Caesar aan zijn verovering van Gallië begonnen. In geschriften wordt melding gemaakt van de oude Romeinse weg Bavai-Utrecht die door Zoersel zou gelopen hebben (baan LierOostmalle). Omwille van de landbouw werden reeds beperkte ontbossingen in de Kempen uitgevoerd in de IJzertijd (450-50 v.Chr.), deze werden op kleine schaal verder gezet gedurende de Romeinse overheersing. Het landschap was op dat ogenblik erg open, terwijl berk, hazelaar, den en eik de belangrijkste boomsoorten waren. Braakliggende terreinen werden ingenomen door heide en grassen. Vanaf de 4de eeuw na Chr. vestigden de Salische Franken zich in onze gebieden. Oorspronkelijk


gebeurde dit in familiegroepen, zowel om samen het land te bewerken als uit veiligheidsoverwegingen. Op deze manier ontstonden de eerste Frankische nederzettingen. Gedurende de vroege Middeleeuwen bestonden de nederzettingen in de zandige Kempen dus vermoedelijk uit een klein aantal gegroepeerde hoeven. Ze vormden kleine eilandjes in het uitgestrekte natuurlandschap. Rondom de boerderijen lagen op onregelmatige manier enkele landbouwpercelen verspreid. De gemeente Malle kan als een oorspronkelijk Frankisch dorp beschouwd worden, ontstaan in de 4de eeuw, terwijl dorpsnamen op –ele (Suersele = woonplaats op de zure gronden = Zoersel) als een later kolonisatie vanuit de kerngemeenschap kunnen gezien worden. Dit sluit evenwel bewoning tijdens de Romeinse periode niet uit en mogelijk situeerde zich reeds een bewoningskern op de plaats van het huidige Zoersel langs de toenmalige Romeinse weg. De bossen met eik fungeerden als graasgebied voor de runderen en varkens die zich voedden met eikels en jonge scheuten. Dit en het kappen van hout als brand- en timmerhout, waren de oorzaak van de degradatie van het gemengde bos in later perioden. Vanaf het jaar 1000 (Late Middeleeuwen) wijzigde de manier van landbouwvoering. De nieuw ontgonnen cultuurgronden noemde men ‘akkers’. Deze werden afwisselend als weiland of braakgrond in gebruik genomen. Als kavelbegrenzing fungeerden houtkanten en bomenrijen, die de kleinschaligheid van het landschap in de handwerkten. De laatmiddeleeuwse veestapel bestond vooral uit runderen en schapen. Deze groeiende veestapel vereiste nieuwe vormen van beweiding. Het gedegradeerde bos ontwikkelde toen tot een heide met berk en op sommige plaatsen leidde de verdergaande begrazing tot een nagenoeg homogene heidevegetatie. Ook de in de valleien gelegen elzenvegetaties moesten het ontgelden. Van de 11de tot de 13de eeuw groeide de bevolking in de Kempen aan. Bestaande bewoningskernen breidden uit en daarnaast ontstonden nieuwe alleenstaande hoevecomplexen. Een voorbeeld hiervan is de ‘Grote Hoeve van Hooidonck’, de latere Achterste Hoeve. In 1233 schonk de toenmalige hertog van Brabant de goederen van ‘Hoydonck’, tot dan een jachthuis, aan de abt van Villers. Vanaf dan begonnen de Cisterziënzermonniken met de omvorming van het Hooidonckbos tot hooibeemden. Daartoe werd de Hulstenbeek voorzien van spuien en dijken, oorspronkelijk opgetrokken in hout en later (in de 18de eeuw) vervangen door bakstenen constructies. Deze periode van groei en ontginning wordt in de 14de eeuw afgebroken door een agrarische recessie. Vanaf 1500 werden de bestaande landbouwsystemen verder toegepast en verfijnd. Het gevolg was een verdere verarming van de bodem. In het Hooidonckbos werd aan houtwinning gedaan en op de stukken heide en braakgronden werd turf gestoken. De verschillende dreven in het Zoerselbos werden rond 1727 aangelegd.

18e eeuw (Ferrariskaart (1771-1778) De Ferrariskaart (1777, zie figuur 5.16) betreft de eerste gebiedsomvattende kaart die een vrij gedetailleerd beeld geeft van het landschap. De grote oppervlakten aan schraal heidelandschap met plaatselijke aanwezigheid van vennen komt hier duidelijk naar voor. De valleigronden worden gekenmerkt door moerassige weiden en plaatselijk kleine alluviale bosperceeltjes. Op de Ferrariskaart merken we dat het gebied helemaal niet druk bewoond werd. In het centrum van Zoersel vormt de kerk het middelpunt van twee hoofdstraten waarlangs de bebouwing zich concentreert. Ook te St.-Antonius bevindt de bebouwing zich in de buurt van de kerk, terwijl in het straatdorp Halle de bebouwing zich aaneenrijgt langsheen de hoofdbaan. Voor de rest is de bewoning


Ten Boslaan te Zoersel

Recommend Documents