Taalbeleid: communiceren met anderstalige ouders Lerend Netwerk regio Halle en regio Vilvoorde

Taalbeleid: communiceren met anderstalige ouders Lerend Netwerk regio Halle en regio Vilvoorde

Met de steun van het Federaal Impulsfonds voor het Migrantenbeleid en Coördinatie Vlaamse Rand

Inhoudsopgave Inleiding .................................................................................................................................................................. 1 1.

Focus van het lerend netwerk .................................................................................................................... 2

2.

Hoe kan je dit document gebruiken? ......................................................................................................... 3

3.

Deelnemers ................................................................................................................................................... 4

4.

3.1.

Wat is hun motivatie? ........................................................................................................................... 4

3.2.

Wie neemt deel? ................................................................................................................................... 4

3.2.1.

Lerend Netwerk regio Vilvoorde ................................................................................................. 4

3.2.2.

Lerend Netwerk regio Halle......................................................................................................... 5

Verslag van de sessies ................................................................................................................................ 6 4.1.

Nederlands leren: een proces............................................................................................................. 6

4.1.1.

Welke factoren spelen een rol? .................................................................................................. 6

4.1.2.

Het werkveld NT2 ......................................................................................................................... 8

4.1.3.

Advies voor de scholen ................................................................................................................ 9

4.1.4.

Materiaal ...................................................................................................................................... 10

4.2.

Taalbeleid: communiceren met anderstalige ouders .................................................................... 10

4.2.1.

Waarom een taalbeleid? ............................................................................................................ 10

4.2.2.

Taalbeleid: wat? .......................................................................................................................... 11

4.2.3.

Taalbeleid: hoe? ......................................................................................................................... 13

4.3.

Informatie krijgen en geven ............................................................................................................... 13

4.3.1.

Theoretisch kader ....................................................................................................................... 13

4.3.2.

Inspiratie en intervisie ................................................................................................................ 15

4.4.

Oefenkansen Nederlands op school................................................................................................ 20

4.4.1.

Wat kan de school doen? .......................................................................................................... 20

4.4.2.

Intervisie ....................................................................................................................................... 23

4.5.

Taalvisie opstellen .............................................................................................................................. 24

4.5.1.

Taalvisie: Wat en waarom? ....................................................................................................... 24

4.5.2.

Taalvisie: gedragenheid ............................................................................................................ 26

4.5.3.

Taalvisie: hoe opstellen? ........................................................................................................... 26

4.5.4.

Tips en suggesties van de deelnemers ................................................................................... 28

4.6.

Taalafspraken ..................................................................................................................................... 28

4.6.1.

Waarom taalafspraken maken? ............................................................................................... 28

4.6.2.

Taalafspraken opstellen ............................................................................................................ 29

4.6.3.

Hoe communiceer je de afspraken naar het team? .............................................................. 30

4.6.4.

Hoe communiceer je de afspraken naar de ouders? ............................................................ 31

4.7.

Doelen en acties opstellen ................................................................................................................ 31

4.7.1.

Hoe bepaal je de belangrijkste doelstellingen? ...................................................................... 31

4.7.2.

Hoe bedenk en formuleer je acties om de doelen te bereiken? .......................................... 32

4.8.

Duidelijke taal in onze brieven .......................................................................................................... 33

4.8.1.

Wat is duidelijke taal? ................................................................................................................ 33

4.8.2.

Aan de slag .................................................................................................................................. 34

4.9.

Duidelijk gesproken taal .................................................................................................................... 37

4.9.1.

Tips ............................................................................................................................................... 37

4.9.2.

Inoefening .................................................................................................................................... 39

4.9.3.

Materiële ondersteuning ............................................................................................................ 40

5.

Adviezen voor externe partners van de scholen.................................................................................... 43

6.

Bibliografie ................................................................................................................................................... 45

Bijlagen ................................................................................................................................................................ 46 Bijlage A: Taalwetgeving in scholen ............................................................................................................ 46 Bijlage B: Voorbeeld actieplan...................................................................................................................... 47 Bijlage C: Tips voor duidelijk geschreven taal............................................................................................ 53 Bijlage D: Uitnodiging voor een infomoment in duidelijke taal ................................................................. 61 Bijlage E: Kalender in duidelijke taal ........................................................................................................... 62 Bijlage F: brief oudercontact in duidelijke taal ............................................................................................ 63 Bijlage G: brief start schooljaar in duidelijke taal ....................................................................................... 64 Bijlage H: doorverwijsbrief Huis van het Nederlands ................................................................................ 65

INLEIDING

Tijdens de periode april 2014 – maart 2015 kreeg het Huis van het Nederlands Vlaams-Brabant middelen van het Federaal Impulsfonds voor Migrantenbeleid om scholen te ondersteunen bij de uitbouw van een taalbeleid, met de focus op het verbeteren van de communicatie met anderstalige ouders. Binnen dit project hebben we twee lerende netwerken opgericht, een in regio Halle en een in regio Vilvoorde. De scholen die hieraan deelnamen, een tiental per netwerk, kwamen maandelijks samen om kennis en ervaring rond de communicatie met anderstalige ouders uit te wisselen. Daarnaast deed het Huis van het Nederlands in twee basisscholen een individuele procesbegeleiding bij het opstellen van een taalbeleid. Het Huis van het Nederlands en de deelnemende scholen willen hun opgedane kennis graag met jullie delen. Daarom hebben we dit inspiratieboek opgesteld. We hopen dat het jullie zal inspireren en motiveren om de communicatie met de anderstalige ouders te verbeteren waar nodig. Veel succes!

1

1. FOCUS VAN HET LEREND NETWERK Beleidsvoering op vlak van taal omvat in een school uiteenlopende (en deels overlappende) elementen. Er is het talenbeleid, het taalvakkenbeleid en het taalbeleid, waarbij telkens meerdere actoren betrokken zijn. Om als school door de bomen het bos nog te zien, bleek het nuttig de drie van elkaar te onderscheiden. We 1 kunnen de termen daarom als volgt samenvatten : -

Het talenbeleid van de school is het geheel van het taalvakkenbeleid en het taalbeleid. Het taalvakkenbeleid van de school wil ertoe bijdragen dat zoveel mogelijk leerlingen de doelstellingen in de taalvakken bereiken. Het taalbeleid omvat twee elementen: o Het gebruik van het Nederlands voor de communicatie van en met leraren, leerlingen, ouders en omgeving. o De dubbele functie van het Nederlands als instructietaal: het is zowel middel als doel. Taalbeleid in dit domein heeft betrekking op alle leergebieden van het basisonderwijs en alle vakken van het secundair onderwijs: de algemene vakken, technische vakken, kunsten praktijkvakken.

Ons lerend netwerk draagt als titel ‘Taalbeleid: communicatie met anderstalige ouders’. We richten ons dus op één onderdeel van het taalbeleid, zonder daarbij de andere factoren uit het oog te verliezen. Schematisch kunnen we het onderwerp van het netwerk als volgt weergeven:

1

Talennota 2011: Samen taalgrenzen verleggen. http://www.ond.vlaanderen.be/nieuws/2011/doc/talennota_2011.pdf 2

2. HOE KAN JE DIT DOCUMENT GEBRUIKEN? De meeste bijeenkomsten bestonden uit twee delen: we startten met een theoretisch kader rond het onderwerp, om daarna ruimte te voorzien voor het uitwisselen van ervaringen en ideeën. Deze bundel vormt een verslag van alle bijeenkomsten. De gebruiker zal dus telkens een weergave vinden van zowel de theoretische kaders als de resultaten van de intervisiemomenten. Eén zekerheid hebben alvast alle scholen: er is te weinig tijd om alles te doen wat ze zouden moeten of zouden willen verwezenlijken. Om hiermee rekening te houden, werd dit document thematisch opgesteld. Zo hoef je niet noodzakelijk alle hoofdstukken door te nemen; je kan ook onmiddellijk naar de voor jouw school relevante thema’s overgaan. Welke thema’s komen aan bod? Thema

Pagina

Nederlands leren: een proces. Wat komt er allemaal bij kijken als iemand Nederlands wil leren? Waarmee kunnen we als school rekening houden?

6

Taalbeleid: communiceren met anderstalige ouders. Waarom is het belangrijk hierrond een beleid op te stellen? Wat houdt het precies in? En hoe beginnen we eraan?

10

Informatie krijgen en geven. Hoe zorgen we ervoor dat we voldoende en juiste informatie kunnen bekomen van de ouders? En hoe kunnen we de ouders zo volledig mogelijk informeren over onze schoolcultuur?

13

Oefenkansen Nederlands op school. Wat kunnen we als school doen om de ouders te helpen bij het taalverwervingsproces? Hoe kunnen we hen oefenkansen aanbieden?

20

Taalvisie opstellen. Waarom is een visie op het Nederlands in de school belangrijk? Wat houdt het precies in? En hoe kunnen we een taalvisie opstellen?

24

Taalafspraken opstellen. Waarom zijn taalafspraken belangrijk in de communicatie met anderstalige ouders? Hoe kunnen we taalafspraken opstellen? Waarmee moeten we rekening houden?

28

Doelen en acties bepalen. Welke doelen willen we bereiken om de communicatie te verbeteren, en welke acties willen we uitvoeren om deze doelen te bereiken? In dit hoofdstuk krijg je enkele suggesties over hoe je een antwoord kan vinden op deze vragen.

31

Duidelijke taal in onze brieven. Hoe kunnen we onze brieven zo duidelijk mogelijk opstellen voor anderstalige ouders? En hoe bewaren we hierbij het evenwicht tussen duidelijkheid en volledige informatie?

33

Duidelijk gesproken taal. Hoe kunnen we ons taalgebruik aanpassen in communicatie met anderstalige ouders? Welke materiële ondersteuning kunnen we hierbij gebruiken?

37

3

3. DEELNEMERS 3.1.

WAT IS HUN MOTIVATIE?

De deelnemende scholen kunnen grotendeels onderverdeeld worden in twee groepen: de scholen met een hoog percentage anderstalige leerlingen, en de scholen met een (voorlopig) laag percentage anderstalige leerlingen. De eerste groep scholen, ook wel concentratiescholen genoemd, heeft vaak al veel acties ondernomen, maar vindt moeizaam een goed werkbare oplossing voor het taalprobleem op school. De uitgevoerde acties kaderen bovendien zelden in een ruimer taalbeleid, waardoor hun effect niet optimaal is. Er zijn ook concentratiescholen die aangeven dat taal in mindere mate een obstakel vormt voor ouderbetrokkenheid, maar ook voor hen blijft het een belangrijk aandachtspunt. De tweede groep scholen, met minder anderstalige leerlingen, wil vooral preventief aan taalbeleid werken. Ze willen dit taalbeleid op een structurele manier opbouwen, zodat ze ook weinig voorkomende probleemsituaties goed kunnen aanpakken. De meeste van deze scholen geven aan dat het aantal anderstalige leerlingen, en dus ook ouders, elk jaar toeneemt. Alle deelnemende scholen voelen de nood om een taalbeleid uit te bouwen voor de communicatie met anderstalige ouders, niet alleen door het toenemende percentage anderstalige leerlingen, maar ook door de spanning die ontstaat tussen enerzijds de taalwetgeving en anderzijds de verwachtingen van de ouders en de behoeften van de leerlingen. Daarnaast ervaart een groot deel van de leerkrachten druk omwille van de taalproblemen: ze willen de ouders informeren en betrekken, maar soms staat taal een efficiënte communicatie in de weg. Wat tot slot een doorslaggevende motivatie blijkt voor alle deelnemende scholen, is de behoefte om onderling ervaringen en ideeën uit te wisselen. De leerkrachten geven aan dat er weliswaar veel vormingen worden aangeboden, maar dat ze te weinig de kans krijgen om van elkaar te leren. De scholen willen via het netwerk ondersteuning krijgen bij de uitbouw van hun taalbeleid, zowel via kennisoverdracht als via uitwisseling.

3.2.

WIE NEEMT DEEL?

3.2.1. LEREND NETWERK REGIO VILVOORDE

Officieel gesubsidieerd onderwijs -

SBS Kinderkoppen, Vilvoorde SBS De groene Planeet, Vilvoorde

-

Centrumschool Londerzeel

An Ryckmans Danielle Crol Virginie Ravinet Peggy Van der Aa Sally Albrecht

Gemeenschapsonderwijs (GO!) 4

-

De Zonnebloem, Wolvertem

-

Vijverbeek, Asse Klim-Op, Vilvoorde

Carla van Gysel Vanessa Collura Nathalie Meremans Isabelle Lamberts

Vrij gesubsidieerd onderwijs -

De Pepel en De Kiem, Kappelle-op-den-Bos De Klimming, Affligem-Essene

Wendy Bulterys Anne Courtmans Sofie Maesschalk

Buitengewoon lager onderwijs -

Klavertje Vier, Vilvoorde

Lut Jacobs

Schoolopbouwwerk stad Vilvoorde

Leen Aerts

Extern -

3.2.2. LEREND NETWERK REGIO HALLE

Officieel gesubsidieerd onderwijs -

Kleuterschool Dol-Fijn, Liedekerke GBS De Kiem, Sint-Katharina-Lombeek

Izabel Van der Borght Els De Saeger

Gemeenschapsonderwijs (GO!) -

Freinetschool De Boomhut, Alsemberg BS Beukenbos, Buizingen

-

BS De Bij, Liedekerke

Mieke Vereertbrugghen Inge Herremans Christel Tondeur Kaat Demunter Els Schockaert

Vrij gesubsidieerd onderwijs -

Sint-Amandusschool, Borchtlombeek

-

De Boomgaard en Knipoog, Liedekerke

Anne Saerens Lieve Van der Perre Hilde d’Hoe

Schoolopbouwwerk stad Halle

Greet Marcelis

Extern -

5

4. VERSLAG VAN DE SESSI ES

4.1.

NEDERLANDS LEREN: EEN PROCES

Tijdens deze sessie gaf het Huis van het Nederlands een vorming over het taalverwervingsproces van anderstaligen. Hierin kwam aan bod wat de factoren zijn die hierbij een rol spelen, en hoe het werkveld NT2 functioneert. De scholen gaven aan dat ze rond dit thema wilden werken, om de positie van de anderstalige ouders beter te kunnen begrijpen, en hun communicatie hier ook op af te stemmen. Als de school bijvoorbeeld weet van bepaalde ouders dat ze lager geschoold zijn en Nederlandse les volgen in een CBE, dan kunnen ze ook begrijpen waarom deze ouders “na een jaar nog altijd maar zo weinig Nederlands kunnen”. Om dit begrip te bereiken, is inzicht in het taalverwervingsproces en het werkveld noodzakelijk.

4.1.1. WELKE FACTOREN SPELEN EEN ROL? -

Motivatie. Velen beschouwen motivatie als de doorslaggevende factor om succesvol een taal te verwerven. Het is uiteraard een heel belangrijk criterium, maar het is niet doorslaggevend. Er zijn ook andere factoren die een positieve of negatieve invloed kunnen hebben op het taalverwervingsproces.

-

Mate van taalcontact. Om een taal onder de knie te krijgen, is het van belang dat we deze taal voldoende horen, en voldoende kunnen spreken. Het komt vaak voor dat anderstalige nieuwkomers kunnen terugvallen op een Franstalige familie- en vriendenkring. Bovendien worden ze in veel handelszaken, en veel scholen, geholpen in het Frans. Een gevolg hiervan is dat deze mensen minder in aanraking komen met de taal. Het Huis van het Nederlands provincie Antwerpen ontwikkelde onderstaand schema om het taalverwervingsproces te visualiseren.

6

De anderstalige dient de taal voldoende te horen, om ze zelf ook te kunnen/durven spreken. Hierop komt dan weer feedback van de moedertaalsprekers, wat opnieuw een auditief aanbod is en opnieuw aanleiding geeft tot spreekkansen en -durf. Dit proces verloopt pas vlot in een veilige omgeving. Of een anderstalige gesprekspartner de omgeving als veilig aanvoelt, wordt vooral bepaald door de houding van de gesprekspartners en de ruimte waarin het gesprek plaatsvindt. -

Leervaardigheid. Niet iedereen leert even snel, en ook bij snelle leerders is de talenknobbel niet per se groot. Hoe groter de leervaardigheid, hoe sneller je een taal verwerft.

-

Psychosociale situatie. Bij veel nieuwkomers is taal niet de eerste zorg. Sommigen hebben een trauma te verwerken, kinderen te verzorgen, nog geen uitzicht op werk … Als je nieuw bent in een land, dan zijn er veel zaken waaraan je moet wennen (nieuwe waarden en normen, nieuwe gewoonten, een nieuwe cultuur …). Taal is daar slechts één element van. Ook voor mensen die al langer in België wonen (bv. Franstalige Belgen), speelt de psychosociale situatie een rol. Zo zijn er ouders die ’s nachts werken, vier kinderen te verzorgen hebben, aan een ziekte lijden … Veel zaken kunnen ervoor zorgen dat taal niet op de eerste plaats komt. Scholen geven aan dat zij eerst willen bereiken dat de ouders zich goed voelen op school, onder meer door flexibiliteit in taalgebruik toe te laten. Pas als dit doel bereikt is, stimuleren ze de ouders om Nederlands te leren. Ze ervaren dit als een meer menselijke én een meer efficiënte aanpak dan andersom.

-

Vooropleiding. Deze term duidt op twee zaken: (1) de kennis van de wereld en (2) de kennis van de moedertaal en een eventuele tweede of derde taal. Hoe groter je kennis van de wereld, hoe gemakkelijker je een taal zal aanleren. In veel landen is bijvoorbeeld het concept ‘sociale zekerheid’ niet gekend. Het is dan moeilijker om de term in het Nederlands aan te leren, want het is een volledig nieuw concept. Ook de talenkennis heeft een invloed op het taalverwervingsproces. Iemand die al vlot drietalig is, heeft meer inzicht in talige structuren dan iemand die eentalig is. We illustreren enkele verschillen: o o o o o o o o o

Chinees: geen voorwaardelijke tijd Chinees en Indonesisch: geen vervoegd werkwoord Armeens: geen lidwoorden Turks: geen bepaalde lidwoorden Turks: geen apart woord voor ‘hij, zij of het’ Turks: Wie is dit? = Dit wie is? Arabisch: werkwoord vooraan in de zin Duits: naamvallen In het NL hoort bij elke letter een klank, maar dat is niet zo in alle talen. (bron: docAtlas Antwerpen)

Elementen die van het Nederlands een moeilijke taal maken, zijn: o Bepaalde klanken (g, h, ch, ng, uu) o De klemtoon o Woordvolgorde: inversie en tangconstructie o Lidwoorden: de of het?

7

-

Karakter. Ben je bijvoorbeeld assertief en zelfstandig, dan zal taal in mindere mate een drempel zijn voor communicatie. Andere mensen zijn introverter en hebben minder spreekdurf.

-

Contextuele kennis. In sommige culturen is vragen stellen bv. een vorm van onbeleefdheid. Zo kan het voorkomen dat de ouders altijd bevestigend reageren op wat de leerkracht zegt, louter en alleen uit beleefdheid. Dit betekent niet dat ze alles begrepen hebben, of met alles akkoord gaan. Het kan bv. zijn dat de ouders zich er niet van bewust zijn dat ze op een oudercontact vragen mogen stellen over de prestaties en het gedrag van hun kind. Het is een context waarmee niet iedereen vertrouwd is.

-

Houding van de gesprekspartner. Een positieve en vriendelijke houding creëert een veilige sfeer, waardoor de anderstalige ouder gemakkelijker zal durven te praten.

Om de communicatie met de ouders zo goed mogelijk te laten verlopen, is het van cruciaal belang dat de leerkrachten zicht hebben op deze factoren. Een mogelijke manier om deze info te bekomen, is door een uitgebreid inschrijvingsgesprek te voeren waarbij bepaalde van deze informatie bevraagd wordt. We komen hierop terug in hoofdstuk 4.3.

4.1.2. HET WERKVELD NT2 Als anderstaligen Nederlandse les willen volgen, dienen ze eerst langs te komen bij het Huis van het Nederlands. Het Huis geeft zelf geen les, maar neemt een gesprek en verschillende testen af om de mensen te kunnen doorverwijzen naar de meest geschikte school en cursus. Tijdens dit gesprek en/of de testen wordt gepolst naar enkele van de hierboven vermelde factoren (motivatie, mate van taalcontact, leervaardigheid, psychosociale situatie, vooropleiding, talenkennis …). Als de mensen al wat Nederlands kunnen, dan neemt het Huis een test af om hun niveau te bepalen. Er zijn drie types scholen waarnaar de mensen doorverwezen kunnen worden, afhankelijk van het resultaat van het gesprek en de eventuele test(en).

Lescentra NT2

Centra voor Basiseducatie (CBE)

Laaggeschoolden

Centra voor Volwassenenonderwijs (CVO)

Snel lerenden / hooggeschoolden

Universitaire Talencentra (UT)

Snel lerenden / hooggeschoolden 8

Dikwijls hebben we het idee dat de meeste anderstaligen een CBE-profiel hebben en dus laaggeschoold zijn. De cijfers van het Huis tonen echter aan dat twee derde van de mensen les volgt in een CVO. Het belangrijkste verschil tussen een CBE en een CVO, is het tempo. Eén lesmodule bevat in een CVO 120 lesuren, terwijl een CBE-cursist dezelfde leerstof verwerkt in 240 lesuren. Het verschil in tijd die de anderstalige ouders nodig hebben om Nederlands leren, is dus zeker niet per se te wijten aan hun motivatie. De tijd die het vergt om een module te doorlopen kan bovendien sterk verschillen. Als je in een CVO een keer per week les volgt, doe je een schooljaar over een module. Kan je daarentegen vier keer per week les volgen, dan kan je op een schooljaar tijd al vier modules doorlopen. Dit wordt gevisualiseerd door onderstaand schema, voor een CVO:

4.1.3. ADVIES VOOR DE SCHOLEN

De deelnemers van het netwerk gaven aan dat deze info voor hen belangrijk is omwille van onderstaande redenen: -

-

-

Kennis van de verschillende factoren en het werkveld NT2 kan vooroordelen wegnemen. Dat de ene ouder veel sneller Nederlands leert dan de andere, betekent niet noodzakelijk dat die ouder ook gemotiveerder is of meer bereid is zich aan te passen. Dat iemand trager Nederlands leert, of het volgen van een cursus uitstelt, kan allerhande redenen hebben. Het toonde voor de scholen het belang aan van een goed en uitgebreid inschrijvingsgesprek, waarbij zoveel mogelijk van deze achtergrondinfo bevraagd wordt. Tijdens de netwerken bespraken we wat iemand kan als hij een bepaalde module doorlopen heeft. Inzicht in de inhoud van de modules kan de scholen helpen inschatten hoeveel Nederlands een ouder al begrijpt als hij of zij een cursus Nederlands volgt. Als je weet wat het Nederlands tot een moeilijke taal maakt, kan je hiermee rekening houden. 9

-

-

Door te weten hoe het werkveld NT2 functioneert, kunnen scholen de mensen beter doorverwijzen. Het is bv. beter om de ouders niet meteen door te verwijzen naar “het CBE/CVO om de hoek”, maar eerst naar het Huis van het Nederlands. Enkele deelnemers hebben deze informatie besproken tijdens een personeelsvergadering om zo het volledige team op de hoogte te brengen. Ze maakten hiervoor gebruik van hetzelfde materiaal dat in de infosessie aan bod kwam.

4.1.4. MATERIAAL

-

Om rond talensensibilisering te werken, kan je luchtige en ludieke filmpjes gebruiken van het Canvasprogramma “Man over Woord”. Al deze filmpjes zijn online terug te vinden: http://www.canvas.be/programmas/man-over-woord/server13251916a%3A13a96de7ae0%3A-78aa Tijdens de infosessie werden de filmpjes “Marokkaans Nederlands” en “Nederlands voor anderstaligen” besproken.

-

Voor scholen die meer informatie willen over de verschillende richtgraden en modules, is de website van het ERK nuttig: http://taalunieversum.org/inhoud/erk-nederlands Op deze website vind je ook een “voorbeelden- en oefenbank” terug. Dit kan een leuke oefening zijn om je eigen inschattingsniveau eens te testen, of dat van andere leden van het schoolteam.

-

Voor meer informatie over de cursussen NT2 en de verschillende scholen (CBE tegenover CVO), kan je terecht op de website van Onderwijs Vlaanderen: http://www.ond.vlaanderen.be/curriculum/volwassenenonderwijs/index.htm# Je kan er ook een overzicht terugvinden van de verschillende richtgraden en modules.

-

Voor meer informatie over de werking van het Huis van het Nederlands, kan je terecht op de website. Daar vind je ook informatie over de vormingen die we aanbieden op maat. http://www.huisvlaamsbrabant.be/

4.2.

TAALBELEID: COMMUNICEREN MET ANDERSTALIGE OUDERS

4.2.1. WAAROM EEN TAALBELEID? In regio Halle en regio Vilvoorde kennen de meeste scholen een sterke toename van het aantal anderstalige leerlingen, en ouders. Vaak nemen die scholen de beslissing met een taalbeleid te starten wanneer ze merken dat taal een struikelblok begint te vormen voor ouderbetrokkenheid. De communicatie met anderstalige ouders is minder evident dan met Nederlandstalige ouders, dus moet er een extra inspanning gedaan worden om deze groep te bereiken. 10

Een taalbeleid opstellen voor communicatie met anderstalige ouders is echter niet eenvoudig. De school moet verschillende uitdagingen durven aan te gaan: -

-

De communicatie verbeteren, zowel geschreven als gesproken. Het schoolteam hierbij voldoende ondersteuning bieden. De leerkrachten werken niet ieder voor zich, maar helpen elkaar. Een gemeenschappelijke visie en strategie uitbouwen. Leerkrachten kunnen zelf acties ondernemen, maar zonder gedragen kader werk je in het ijle. Zo gaf een leerkracht aan dat ze allerlei acties voorstelt, maar daar gebeurt vaak niets mee. ‘Een goede communicatie vraagt een expliciete strategie, 2 geschraagd door een uitgesproken visie.’ Om resultaat te boeken, moet het team bepaalde evidenties in vraag durven te stellen. Anderstalige ouders kunnen namelijk een heel andere schoolcultuur hebben dan de onze. Is het voor hen bv. evident dat de kinderen huiswerk krijgen? Is het voor de ouders wel evident dat de kinderen huiswerk krijgen? Mogen we van ouders verwachten dat zij van bij het begin in staat zijn onze brieven te begrijpen? … Als de school aan de slag gaat met een taalbeleid, moet ze durven deze zaken in vraag te stellen, waardoor ze uiteindelijk een realistischere visie en een realistischer beleid kan opstellen.

Wanneer al deze uitdagingen aangegaan worden, kan de school bereiken dat er een taalbeleidsplan komt op maat van de school, en gedragen door iedereen. Het taalbeleid is natuurlijk geen wondermiddel, maar het vergroot wel de kans om de betrokkenheid van anderstalige ouders effectief te vergroten.

4.2.2. TAALBELEID: WAT? We hebben taalbeleid hierboven omschreven als ‘het gebruik van het Nederlands voor de communicatie van 3 en met leraren, leerlingen, ouders en omgeving’. Elk taalbeleid bevat onderstaande kenmerken. -

-

-

Het is een proces. Beschouw taalbeleid als een trein die rondjes rijdt: je kan instappen waar nodig, maar het proces is nooit af. Het is structureel, wat inhoudt dat (1) de school preventief tewerk gaat en dus niet wacht tot er zich problemen voordoen en (2) er een duidelijke structuur is, een lijn in de manier waarop het volledige team omspringt met de communicatie met anderstalige ouders. Het is strategisch. De school hanteert een bepaalde strategie in de communicatie met anderstalige ouders, waarbij doelen worden vooropgesteld en acties worden uitgestippeld om die doelen te bereiken. Elk taalbeleid is uniek, want de school vertrekt vanuit de eigen situatie: de eigen talige situatie, het eigen pedagogische project, de eigen samenstelling van de school, de eigen visie … Tijdens de lerende netwerken werd dit geregeld duidelijk. Wat bij de ene school succes heeft, werk soms totaal niet voor de andere school. Of wat voor de ene school prioritair is, is dat voor de andere school net weer niet.

2

Mets, J. de, Samen school maken. Allochtone ouders op school. 18 mei 2005. Studiedag voor de verspreiding van de deskundigheid opgedaan op het terrein. Brussel, Koning Boudewijnstichting, 2005, p. 24. 3

Gorp, K. van & L. Verheyden, ‘Taalbeleid op school: hoe begin je eraan? Verkenning van een zoekproces’, Vonk, 2 (2003): 4-5. 11

-

-

Het taalbeleid is een teamgebeuren: we mogen niet in de valkuil lopen van de gedachte dat taalbeleid iets is voor de directie of de zorgleerkracht. Iedereen moet erbij betrokken zijn als je krachtige resultaten wil neerzetten. Het is een wisselwerking, waarbij doelen en acties worden geformuleerd op alle niveaus die hieronder zijn afgebeeld:

Enkele voorbeelden om dit concreet te maken: o o

o o o

De directie kan ervoor zorgen dat taalbeleid toegevoegd wordt aan het takenpakket van een van de leerkrachten, zodat er altijd interne opvolging is. De leerkrachten en het zorgteam: de school kan een pedagogische studiedag besteden aan een vorming over duidelijk geschreven en duidelijk gesproken taal, over taalverwerving bij volwassenen … De ouders: de school kan oefenkansen Nederlands creëren op school, de ouders sensibiliseren rond het taalbeleid van de school … De leerlingen: leerlingen betrekken bij het taalbeleid om het te versterken, samenwerken met gemeentelijke diensten om leerlingen buitenschools Nederlands te laten oefenen … De administratie: vaak is het secretariaat een eerste aanspreekpunt. De school kan werken aan een toegankelijk secretariaat.

12

4.2.3. TAALBELEID: HOE? 4

De Huizen van het Nederlands baseren zich bij hun procesbegeleidingen op dit 9-stappenplan . 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

De school maakt de middelen vrij en schept de nodige voorwaarden. Oprichten werkgroep taalbeleid met interne coördinator. Huidige taalsituatie analyseren (foto). Nadenken over gewenste situatie (visie). Doelen selecteren en acties vastleggen. Visie, doelen en acties in taalbeleidsplan gieten. Uitvoeren taalbeleidsplan. Evalueren en bijsturen taalbeleidsplan. Taalbeleid verankeren in de school.

Wie meer informatie wenst over dit stappenplan, kan een kijkje nemen www.klaretaalrendeert.be, een initiatief van Huis van het Nederlands stad Antwerpen.

op

de

website

Tijdens de lerende netwerken werden enkele van deze stappen van naderbij bekeken. Je vindt het verslag daarvan in volgende hoofdstukken.

4.3.

INFORMATIE KRIJGEN EN GEVEN

4.3.1. THEORETISCH KADER Dit thema valt buiten de werking en ervaring van het Huis van het Nederlands. Daarom baseerden we ons op externe lectuur voor het theoretisch kader, en nodigden we schoolopbouwwerk Vilvoorde uit om te participeren aan de intervisie.

In Van eiland naar wij-land (2013) beschrijft Jan De Mets van Steunpunt Diversiteit en Leren het belang van een goede communicatie tussen school, ouders en leerlingen. De focus van het boek ligt op het secundair onderwijs, maar de inzichten zijn ook inspirerend voor basisscholen. Het communicatiemodel van scholen was vroeger grotendeels eenrichtingsverkeer. De school informeert de leerlingen over de schoolregels, en legt de ouders een engagementsverklaring voor die ze moeten ondertekenen. Van inspraak was toen geen sprake. Deze eenzijdige oplegging van afspraken is nu niet langer aangewezen. De Mets (2013:4-6) somt een aantal maatschappelijke evoluties op die vragen om een ander communicatiemodel.

4

Vos, Hilde de & Jes Leysen, Klare taal rendeert, Antwerpen, Huis van het Nederlands Antwerpen, 2007.

13

-

-

Er zijn veel nieuwe samenlevingsvormen. Als gevolg van de migratie zijn er steeds meer verschillende culturele normen en waarden in onze samenleving. Ook de taalverschillen nemen toe. De socio-economische kloof in de samenleving neemt toe. Steeds meer kinderen leven in een problematische opvoedingssituatie. De tijdsbesteding in het gezin evolueert. Zo zijn er meer tweeverdieners dan vroeger. Veel ouders en kinderen hebben daarnaast (te) veel hobby’s. Een toenemende kennisintensiviteit (via bv. sociale media kunnen we veel over elkaar te weten komen) bedreigt de vertrouwelijkheid en privacy. Door de individualisering van de maatschappij treden ouders vaker op als klanten van de school. Ze consumeren, en durven zo gemakkelijker eisen te stellen (transparantie, maatwerk, snelheid …). Er is een toenemende juridisering, waarbij ouders en/of leerlingen resultaten voor de rechtbank slepen. De opvoedende rol van scholen neemt toe, waardoor ook de verantwoordelijkheid vaker bij hen gelegd wordt als er iets fout loopt.

Onder andere door deze maatschappelijke trends, treedt er een verstoorde loyaliteit op tussen school en ouders (De Mets 2013:4). Ook tijdens de lerende netwerken kwamen regelmatig zaken aan bod die hierop wijzen: ‘we schrijven wel brieven, maar de ouders reageren niet’, ‘de ouders helpen niet bij het huiswerk’, ‘we kunnen de ouders heel moeilijk bereiken’ … Om deze loyaliteit en het wederzijdse vertrouwen te herstellen/bevestigen (afhankelijk van de situatie op school), mogen we de school niet als een eiland beschouwen. De Mets pleit voor een partnerschapsmodel: ‘In een partnerschapsmodel luisteren de partners naar elkaar, leren elkaar kennen, geven wederzijds vertrouwen, onderhandelen en maken goede afspraken.’ (De Mets 2013:7) De drie betrokken partners zijn de school, de ouders en de leerling. Het partnerschapsmodel vertrekt van enkele uitgangspunten (De Mets 2013:8): -

De school is de ‘pedagogisch verantwoordelijke’ om de relatie te initiëren en in goede banen te leiden. Zij creëert de kansen voor een goede samenwerking en gedeeld begrip. Het partnerschap tussen gezin en school is een samenspel tussen en met de drie actoren. Een krachtige relatie ouder-leerling-school is zich bewust van de aanwezige verschillen tussen de drie actoren. De school creëert de ruimte om ieders rol en verantwoordelijkheid, verschillende perspectieven en visies bespreekbaar te maken. Zij zorgt voor een vertrouwenwekkend klimaat waarin onderhandeling mogelijk is over die perspectieven.

14

Het partnerschapsmodel bestaat uit 3 pijlers: -

-

Het doel van de samenwerking met de ouders is maximale ontwikkelingskansen creëren. Als je een gemeenschappelijk doel hebt, kan je gemakkelijker drempels overwinnen (zie ook hoofdstuk 8: opstellen taalvisie). De tweede pijler bestaat uit acties op verschillende vlakken (zie daarvoor de brontekst). De derde pijler sluit het meest aan bij het opzet van dit lerend netwerk, en heeft betrekking op percepties, verwachtingen en engagementen.

De derde pijler van het partnerschapsmodel Het is van cruciaal belang de verwachtingen en percepties te kennen en te communiceren. Hierbij kunnen we een onderscheid maken tussen ‘willen’ en ‘kunnen’, en dit zowel op niveau van de thuiscontext als op school. -

Wat willen we verwachten van de ouders? Wat kunnen we verwachten van de ouders? Wat willen de ouders verwachten van de school? Wat kunnen de ouders verwachten van de school?

Durf hierbij de eigen percepties in vraag te stellen. Kunnen we bv. wel verwachten van ouders dat ze thuis helpen bij het huiswerk? Kunnen we van ouders verwachten dat ze actief participeren aan schoolactiviteiten? Kunnen ouders van ons verwachten dat we bijdragen aan een goede opvoeding van de leerlingen? Voordat je start met het opstellen van een beleidsplan en acties, is het belangrijk deze denkoefening te maken met het hele schoolteam. Net zoals bij het taalbeleidsplan, betrek je hierbij het best iedereen. Luister naar de verzuchtingen en visies van de leerkrachten. Betrek eventueel ook de leerlingen: in hoeverre willen zij dat de ouders betrokken zijn bij het schoolgebeuren? Om deze beginsituatieanalyse te maken, kan je je baseren op het reflectiedocument van het Kruispunt Migratie-Integratie (De Mets 2013: 43), te raadplegen op deze link: http://www.kruispuntmi.be/sites/default/files/bestanden/documenten/document_werkkader_ouderbetrokke nheid.pdf.

4.3.2. INSPIRATIE EN INTERVISIE De twee vragen die in deze sessie centraal stonden, zijn: •

Hoe kunnen we voldoende en correcte achtergrondinformatie krijgen over de ouders?

•

Hoe kunnen we de ouders voldoende informeren over onze eigen schoolcultuur?

Het eerste contact is belangrijk om vertrouwen te scheppen en een open sfeer te creëren. Daarom zijn de inschrijvingsgesprekken cruciaal. Let wel, het mag niet bij de inschrijvingen blijven. Het hele schooljaar door doen er zich mogelijkheden voor om de ouders te leren kennen, en hen de school te leren kennen. De Mets (2013:57-62) haalt voorbeelden aan om ouders beter te bereiken. 1.

Organiseer een eerste infomoment, dat heel laagdrempelig en gezellig is. 15

Naast een officieel inschrijvingsmoment, organiseren bepaalde scholen informele infomomenten. In een gemoedelijke sfeer kunnen de ouders dan vragen stellen aan de leerkrachten en omgekeerd. Om een dergelijk infomoment te laten slagen, is het belangrijk rekening te houden met -

-

-

het moment waarop je het laat plaatsvinden. Zijn de meeste ouders overdag of ’s avonds beschikbaar? Dit kan je hen gerust op voorhand vragen. o Sommige scholen organiseren een infomoment onmiddellijk na school en om 19u op dezelfde dag. Ze ervaren dit als positief – onmiddellijk na de schooluren bereik je veel mama’s. o Een andere school heeft een dubbel infomoment uitgeprobeerd, waarbij de ouders ’s morgens of ’s avonds konden komen. Het infomoment ’s morgens was geen meerwaarde, er waren weinig ouders aanwezig. o Wat ook kan, is het organiseren van individuele infomomenten overdag, op vraag van de ouders. o De school kan thematische infomomenten organiseren, bv. een infomoment door de leerkracht die instaat voor de huiswerkbegeleiding. de communicatie over het infomoment. Is de brief die we meegeven duidelijk opgesteld? Voorzien we vertalingen? Spreken we er ook over aan de schoolpoort? o Een school liet de leerlingen een tekening maken en kleefde hierop de uitnodiging voor de infoavond. o Je kan op het einde van het schooljaar al promotie maken voor de infoavond in september. o Een andere school maakt vlaggetjes met de uitnodiging op, en deelt deze uit tijdens de eerste schooldag. de sfeer van het moment. Probeer er geen formele bijeenkomst van te maken, maar een gezellige babbel. Veel hangt af van de inkleding (een koffiemoment, een receptie …). o Eten en drinken zijn vaak heel efficiënt. Zo serveerde in een school de directeur zelf soep en warme chocolademelk tijdens het infomoment. Het creëerde een losse sfeer. o Probeer de inkleding aantrekkelijk te maken voor ouders, en niet enkel voor de leerlingen. Zo gaf een school aan dat chips en frisdrank voorzien minder efficiënt is. Kinderen vinden dit fantastisch, maar ze worden er ook heel druk door. Dat maakt het niet noodzakelijk aangenamer voor de ouders.

2.

Maak van de inschrijving meer dan het overlopen van formaliteiten. Zorg voor een goede eerste babbel over vragen en verwachtingen.

-

Om een inschrijving informeler te maken, is een uitgebreid intakegesprek aangewezen. Een suggestie daarbij is om eerst een intakegesprek aan te gaan, en daarna pas de formaliteiten te regelen voor de inschrijving. Een voordeel van deze volgorde is dat je sneller op de hoogte bent van gevoeligheden (bv. overleden ouders, bepaalde aandoeningen …), en hiermee rekening kan houden bij het vragen naar formaliteiten. Een ander voordeel kan zijn dat de ouders bewuster gaan kiezen voor een bepaalde school, omdat ze hun eigen verwachtingen op voorhand beter kunnen vergelijken met de visie van de school. (Jammer genoeg hebben ouders vandaag geen keuze meer door het beperkte aantal plaatsen.) Vertrek bij het intakegesprek niet van de vraag “wat moeten we weten van de ouders”, maar keer het om en vraag hen “wat vind je dat we moeten weten over jou, je kind? wat verwacht je van de school?”. Op die manier vertelt de ouder wat hij/zij zelf wil vertellen aan de school.

-

16

-

-

-

-

-

3. 4.

Je kan een uitgebreide inschrijvingsfiche opstellen met alle info die je graag zou bekomen van de ouders. Tijdens de inschrijvingen is er echter vaak te weinig tijd. Daarom kan het interessant zijn een onderverdeling te maken: welke info is prioritair, en welke info kunnen we later tijdens het jaar nog opvragen? Geef de leerkrachten tijdens het jaar zelf de mogelijkheid om de fiche verder aan te vullen. Niet alle informatie komt naar boven bij de inschrijving. Om dit op een transparante manier te organiseren, kan je de inschrijvingsfiche op smartschool beschikbaar maken voor de leerkracht, zodat hij of zij tijdens het jaar aanvullingen kan noteren. Een andere mogelijke manier om de inschrijvingsfiche tijdens het jaar aan te vullen, is door het uitvoeren van huisbezoeken bij leerlingen van wie de school het nodig acht. Let er hierbij op hoe je dit aankaart bij de ouders. Je kan bv. bij de inschrijving al vermelden dat er nog een huisbezoek zal volgen, zodat ze hierop voorbereid zijn. Een belangrijke opmerking die hierbij gemaakt wordt, is dat het niet altijd goed is dat de leerkracht op voorhand alles weet over de leerling. Je loopt namelijk het risico dat je de leerling in een vakje plaatst, nog voor je hem/haar leert kennen. Het is zoeken naar een evenwicht: we moeten voldoende informatie verkrijgen om misverstanden te vermijden, maar we moeten de leerlingen ook alle kansen geven. In veel scholen wordt gevoelige informatie doorgegeven aan de zorgleerkracht. Hij/zij kan dit dan verder opvolgen. Bij de inschrijving kan je de ouders vragen waar ze goed in zijn. Op die manier ontdek je hun talenten, en kan je hier bij schoolactiviteiten eventueel op inspelen. Sommige scholen organiseren huisbezoeken om leerlingen in te schrijven in augustus. Dit is zeer tijdrovend. Het zou bv. beperkt kunnen worden tot enkel nieuwe leerlingen. Maak tijdens de inschrijving gebruik van een ‘demodoos’. Aan de hand van deze doos toon je de ouders een brooddoos, het turngerief, zwemgerief, splitsdoos enzoverder. Zo maak je het heel concreet en visueel. Organiseer tijdens de inschrijving een beurs met infostandjes (over Klasse, over het taalbeleid van de school, over lessen Nederlands, over oefenkansen Nederlands …). Je kan een gezellig ‘ontmoetingslokaal’ inrichten.

Spreek goed af hoe je dit lokaal kan gebruiken als leerkracht. Vaak gaan informele gesprekken door in de gang. Ouders zouden het vreemd vinden als ze hiervoor worden meegenomen naar een apart lokaal. Gesprekken met ouders over meer delicate onderwerpen, gaan doorgaans in het zorglokaal door. 5.

Geef informatie en eventueel vorming over de schoolcultuur (inschrijvingen, gezonde voeding, opvoeding van kinderen …).

Zo kan je bv. de voorzitter van het LOP uitnodigen om een infosessie te geven voor ouders over het inschrijvingsbeleid. Bij de overgang naar het eerste leerjaar organiseren veel scholen een infoavond om te bespreken wat je als ouder kan doen om je kind te ondersteunen na school. Deze info wordt vaak ook doorgegeven tijdens open klasmomenten. Er zijn verschillende mogelijkheden om een open klasmoment aan te pakken: -

Een deelnemende school organiseert 3 à 4 open klasmomenten tijdens het jaar, en deelt de data mee aan de ouders bij de start van het schooljaar. 17

-

-

6.

Niet alle leerkrachten staan hiervoor open. Als er slechts enkele leerkrachten hiertoe bereid zijn, laat ze dan gerust een open klasmoment organiseren. Op termijn zullen andere leerkrachten misschien volgen. In een andere school gaan open klasmomenten door doorheen de hele basisschool (tot en met het zesde leerjaar). Er is een verschil tussen een open klasmoment waarbij de ouders effectief een les meevolgen, of een open klasmoment waarbij ze participeren (bv. gezamenlijk knutselen). Ouders geven aan dat ze het interessant vinden om enkel mee te volgen. Zo zien ze hoe het er werkelijk aan toegaat in de klas. Voorzie opleidingen voor het schoolteam, inlevingsvermogen, tijdsdruk bij inschrijvingen …

over

o.a.

houding,

observatievermogen,

Dit komt meestal aan bod tijdens de lerarenopleiding, maar kan ook aangekaart worden tijdens een pedagogische studiedag. 7.

Experimenteer met verschillende communicatiekanalen.

Maak bv. reclame voor de infoavond via een brief, nota in de agenda, op de website, op smartschool, op Facebook … Zorg ervoor dat je overal dezelfde info geeft, zodat het geen verwarring schept bij de ouders. Een voorbeeld van een origineel communicatiekanaal is een sandwichbord dat je buiten de school plaatst. Hier worden dan belangrijke brieven in opgenomen, of andere leuke informatie. Het bord staat elke dag buiten en bereikt veel ouders. 8.

Zorg voor een laagdrempelig aanspreekpunt in de school (‘brugfiguur’).

Dit kan iemand zijn die vertrouwd is met de cultuur van de ouders, bv. een Marokkaanse mama die Nederlandse les volgt op school en een uitgebreid netwerk heeft binnen de oudergemeenschap. De deelnemers van het lerend netwerk geven aan dat het niet altijd goed is om met een externe vertrouwenspersoon te werken (i.p.v. een leerkracht): -

-

Een school heeft dit geprobeerd, en heeft ervaren dat de ouder in kwestie het vertrouwen van de leerkrachten verloor, omdat ze haar rol als brugfiguur als een privilege ging beschouwen en zich niet altijd afstandelijk of professioneel kon opstellen. In een andere school had het als effect dat de ouder binnen de eigen gemeenschap aangesproken werd op haar betrokkenheid bij de school.

Het is vooral belangrijk dat het aanspreekpunt iemand is die de eigen mening niet opdringt en openstaat voor andere visies. Het lerend netwerk geeft aan dat dit gerust een leerkracht van de school kan zijn. Dit zorgt bovendien voor een betere continuïteit, en het is duidelijker voor alle ouders bij wie ze op school terechtkunnen. Naast de suggesties van De Mets, kwamen nog andere ideeën aan bod tijdens het lerend netwerk. 1.

Voordat je de inschrijvingsprocedure gaat aanpassen, is het aangewezen in kaart te brengen hoe de verhouding tussen school en ouders momenteel verloopt. Dit kan op verschillende manieren: o Je kan een gesprek afnemen met de leerkrachten om na te gaan hoe zij het contact met de ouders ervaren. Hebben ze genoeg contact met de ouders? Hebben ze genoeg informatie over de ouders? Kunnen ze hen juist en voldoende informeren? 18

o

o

Daarnaast kan je een gesprek of enquête afnemen bij de ouders. Hebben ze genoeg contact met de juf/meester? Begrijpen ze de brieven van de school? Begrijpen ze wat de juf/meester zegt? Voelen ze zich goed op school? Je kan je baseren op het reflectiedocument van Kruispunt Integratie-Migratie: http://www.kruispuntmi.be/sites/default/files/bestanden/documenten/document_werkkade r_ouderbetrokkenheid.pdf.

Op basis van deze screening, kan je de sterktes en zwaktes van het huidige inschrijvingsbeleid in kaart brengen. Zo kan je gerichter en efficiënter werken aan verbeteringen. 2.

Maak gebruik van de informele momenten om de ouders aan te spreken. Zo kan je bv. eens een ontbijt aanbieden aan de schoolpoort.

3.

De school kan de leerlingen betrekken bij het doorgeven van de schoolcultuur. Zo vinden de meeste scholen het belangrijk dat de leerlingen op tijd komen. Een school startte daarom een project op: alle leerlingen maakten een bloem op school. Als ze op tijd op school waren, mochten ze de bloem aan hun ouders geven.

4.

Naast de officiële contactmomenten, kan je leuke initiatieven nemen om de ouders een goed gevoel te geven op school. Zo blijken kookavonden goed te werken. Ouders kunnen iets klaarmaken vanuit de eigen eetcultuur. Dit zorgt er vaak voor dat ze losser komen en meer vertellen over hun culturele achtergrond. Een school maakte hier zelfs een kookboek van: http://www.klasse.be/archief/sjapo-eten-brengt-iedereen-samen/

5.

Als er geen contacttaal is, of als het de school niet toegestaan is om een andere taal te praten, kan het aangewezen zijn om ook bij de inschrijvingen met tolken te werken. De school beslist dan of ze vragen aan de ouders om iemand mee te brengen, of dat ze zelf een tolk voorzien. De meningen over tolken zijn verdeeld. Sommigen beschouwen de tolk als een communicatiedrempel, omdat je niet rechtstreeks met de ouders praat. Anderen geven er de voorkeur aan de ouders zo compleet mogelijk te kunnen informeren en dus een tolk in te schakelen, zeker als de eigen kennis van het Frans of een andere taal niet voldoet. Wie een professionele tolkendienst wil inschakelen, kan hiervoor een beroep doen op PaSTa (Provinciaal aanbod Sociaal Tolken voor anderstaligen) of Babel van de provincie Vlaams-Brabant. Meer informatie hierover vind je op deze website: http://www.integratie-inburgering.be/tolkendienst.htm

6.

Om ouders optimaal te informeren over de schoolcultuur, kan je strategisch gebruikmaken van vertalingen van brieven en andere mededelingen. Voor de scholen is het niet altijd duidelijk in hoeverre het gebruik van andere talen is toegestaan. Er dient uiteraard altijd rekening gehouden te worden met de richtlijnen van het scholennetwerk (zeker voor stedelijke en gemeentelijke scholen is dit van belang). Maar wat zegt de taalwet zelf? Zie hiervoor bijlage A: taalwetgeving in scholen. In bepaalde situaties, in overeenstemming met de voorwaarden opgesomd in de bijlage, is het dus toegelaten om teksten te vertalen. Je kan er als school voor kiezen om de eigen brieven, of enkele mededelingen te vertalen. Daarnaast kan je een beroep doen op de vertaalfiches van Klasse. Dit zijn 19

vertalingen van brieven over vaak terugkerende onderwerpen (oudercontact, toelichting CLB …). Deze vertaalfiches vind je terug op de website van Klasse: http://www.klasse.be/leraren/33997/vertaalfiches-meertalig-communiceren-met-ouders/ Bovendien voorziet Klasse van elke uitgave een samenvatting in meerdere talen. Om ouders aan te sporen Klasse te lezen en zo de schoolcultuur beter te begrijpen, kan je hen een samenvatting in hun eigen taal meegeven. Ze herkennen zo de onderwerpen, en zullen meer geneigd zijn om het boekje (digitaal) door te nemen. 7.

Klasse voorziet filmpjes rond verschillende thema’s (luizen, huiswerkbegeleiding …). Deze filmpjes kan je afspelen tijdens de infoavonden. Je vindt alle filmpjes terug op hun website: http://www.klasse.be/tvklasse/

Vanuit hun praktijkervaring geeft schoolopbouwwerk Vilvoorde nog enkele algemene opmerkingen en suggesties mee: -

-

-

Door tijdsgebrek spreken we de ouders vaak enkel aan als we hen nodig hebben. Er zou meer ruimte moeten zijn voor informele gesprekken, los van schoolactiviteiten. Dit zorgt voor een groter wederzijds vertrouwen. Over het algemeen hebben we te weinig aandacht voor leerlingen die het goed doen op school. Probeer hier ook de tijd voor te nemen. Maak op voorhand met het schoolteam de denkoefening in hoeverre je de ouders wil betrekken bij de school. Als je projecten opstart, en met succes, kan dat als resultaat hebben dat de ouders meer inspraak vragen. Denk niet te vaak in aantallen. Met sommige acties bereik je maar 2 mensen, maar zij zeggen door wat ze te weten komen. Je bereikt altijd meer mensen dan je denkt.

4.4.

OEFENKANSEN NEDERLANDS OP SCHOOL

4.4.1. WAT KAN DE SCHOOL DOEN?

Zoals in hoofdstuk 4.1. aangehaald, is het van cruciaal belang dat anderstaligen voldoende in contact komen met het Nederlands om het onder de knie te krijgen (cf. het taalverwervingsschema van HvN Provincie Antwerpen). Als school kan je verschillende zaken ondernemen om anderstalige ouders te helpen bij hun leerproces.

20

Wat kan de school doen om anderstalige ouders te helpen bij hun leerproces Nederlands?

Toeleiden naar lessen Nederlands (regulier aanbod)

Toeleiden naar bestaande oefenkansen

Lessen NL organiseren op school

Oefenkansen creëren op school

(1) Ouders toeleiden naar lessen Nederlands (regulier aanbod) Om zeker te zijn dat de ouders in de juiste school en het juiste niveau terechtkomen, kan je hen het best doorverwijzen naar het Huis van het Nederlands. Over onze werking hadden we het al in hoofdstuk 4.1.2. Deze doorverwijzing kan op verschillende manieren gebeuren, die met elkaar gecombineerd kunnen worden: -

Systematisch (bij inschrijvingen, infoavond …) Als de situatie zich ertoe leent Onrechtstreeks (infostand voorzien op school …)

(2) Ouders toeleiden naar bestaande oefenkansen Ook dit kan op de drie bovenstaande manieren gebeuren. Deze toeleiding is minder eenvoudig, omdat er veel verschillende soorten oefenkansen zijn. Om een overzicht te krijgen van de oefenkansen in de buurt, kan je -

Een kijkje nemen op de website http://nederlandsoefenen.be/vlaams-brabant/. Contact opnemen met de integratiedienst van je stad/gemeente.

(3) Lessen Nederlands organiseren op school Als er veel anderstalige ouders zijn, kan je lessen Nederlands organiseren op school. Om kans op slagen te hebben, is de aanpak en communicatie van het project heel belangrijk. Heb je hierin interesse? -

Het Centrum voor Taal en Onderwijs (CTenO) heeft op hun website een uitgewerkt draaiboek dat je kan hanteren bij het implementeren van een dergelijke cursus: www.schoolenouders.be.

-

Centrum voor Basiseducatie Halle-Vilvoorde organiseert twee soorten projecten op school. o Ze organiseren interactiemomenten met ouders, waarbij ze hun Nederlands kunnen oefenen op een informele manier. Het is geen gewone les Nederlands, waardoor de ouders er geen certificaat voor ontvangen. Het minimum aantal deelnemers is 6. o Daarnaast geven ze lessen Nederlands op school aan de ouders. Dit zijn reguliere lessen, waarvoor de ouders wel een certificaat verkrijgen. Het minimum aantal deelnemers is 12. o Meer info vind je op http://www.cbehalle-vilvoorde.be/.

Sommige scholen organiseren zelf een cursus, met vrijwilligers als leerkracht. Dit is een leuke manier om mensen te sensibiliseren rond het belang van Nederlands, alleen is het belangrijk dat je hen duidelijk maakt dat ze hiermee geen certificaat behalen. Dit certificaat is belangrijk voor bv. werkzoekende ouders en inburgeraars. 21

In het geval je een niet-reguliere cursus Nederlands organiseert op school, dus zonder certificaat, kan je nadien een brug voorzien naar het reguliere aanbod. Dit kan bv. door te vragen aan het Huis van het Nederlands om na afloop van het project de cursisten te komen screenen en informeren over het reguliere aanbod. Op die manier werk je binnen de school eerst zelf aan sensibilisering, om nadien de drempel naar het reguliere aanbod te verkleinen. Wat zijn de voordelen van een cursus Nederlands op school? -

-

De drempel naar de cursus Nederlands is lager dan in een regulier centrum. De ouderbetrokkenheid vergroot: o De leerstof is sterk aangepast aan de leefwereld van de ouders. Ze begrijpen beter waar hun kinderen mee bezig zijn, en ze kunnen beter helpen bij hun schoolloopbaan. o Ouders durven sneller vragen te stellen aan leerkrachten. o Ze bouwen een sociaal netwerk op binnen de school. o Ze nemen deel aan activiteiten op school doordat taal in mindere mate een obstakel vormt, en doordat ze meer mensen kennen. o Vaak krijgen de ouders-cursisten opdrachten binnen de schoolcontext. Zo kan het zijn dat ze een spreekbeurt geven voor een klas, een bepaalde taak vervullen bij de opendeurdag van de school … Ook voor de school zelf kan het voordelig zijn. Zo kan je de groep ouders-cursisten betrekken bij het uitvoeren van taalacties binnen het taalbeleid. Herschrijf je bv. je brieven? Vraag dan eens de feedback in de klas.

Kortom: je stimuleert niet enkel het Nederlands, maar ook de ouderbetrokkenheid. (4) Oefenkansen creëren op school Een oefenkans Nederlands houdt in dat de ouders het Nederlands op een niet-expliciete, toegankelijke en leuke manier verwerven. De grote meerwaarde van oefenkansen op school, is dat je ouders sensibiliseert over het belang van het Nederlands, en dit zonder wijzende vinger. Oefenkansen creëren kan op twee manieren: -

Je kan bestaande activiteiten taalstimulerend maken. Je kan nieuwe taalstimulerende activiteiten organiseren.

Taalstimulerend betekent dat je binnen de activiteit aandacht besteedt aan het Nederlands. Zo kan je bijvoorbeeld: -

-

Een pannenkoekenbak organiseren en aankondigen als een oefenkans. “Wil je Nederlands oefenen? Kom op 5 november naar onze pannenkoekenbak! We zullen samen pannenkoeken bakken, in het Nederlands!” De voorbereidingen van het schoolfeest aangrijpen als een oefenkans voor de ouders. Ouders betrekken bij het maken van verteltassen. Een keer per maand samen koken. Meer expliciet met de focus op taal, kan je ook een praatgroep organiseren. … 22

Er zijn een aantal belangrijke aandachtspunten wanneer je hiermee van start wil gaan. -

-

Om ervoor te zorgen dat de activiteit ook effectief een oefenkans Nederlands wordt, stel je het best een begeleider aan die het gebruik van het Nederlands stimuleert. Zo kan deze persoon bv. kaartjes met stellingen of foto’s voorzien, waarover de deelnemers kunnen praten. Of je kan hen vragen een foto van de familie mee te brengen, zodat ze over dit thema kunnen vertellen. De begeleider is kortom iemand die de taal in een gesprek stimuleert. Feestactiviteiten zijn vaak moeilijk om te buigen in een oefenkans, omdat Nederlands daar niet het doel is. Daarvoor is een begeleider heel nuttig. Betrek het oudercomité bij de brainstormsessie over oefenkansen. Zij kunnen invalshoeken hebben waar de school zelf niet aan denkt. Richt een werkgroep op, zodat het werk niet altijd bij dezelfde persoon terechtkomt. Denk goed na over hoe je communiceert over een activiteit. De uitnodiging, en de manier waarop deze verspreid wordt, kan beslissend zijn voor het succes van de oefenkans. Zorg dat je de ouders genoeg informeert over de activiteiten, en dat ze zichtbaar zijn binnen de school. Om Nederlands te kunnen oefenen, is het belangrijk dat de deelnemers al wat Nederlands begrijpen en kunnen spreken. Ouders die het Nederlands nog niet beheersen, verwijs je beter door naar de les Nederlands (op school of in het reguliere aanbod). Wanneer je weet dat de ouders les volgen, en eventueel al een cursus hebben afgerond, kan je ze motiveren om mee te oefenen op school.

4.4.2. INTERVISIE De scholen wisselden tijdens de intervisie positieve en negatieve ervaringen uit. Dit waren hun belangrijkste bevindingen: -

-

-

-

Lessen Nederlands organiseren op school is niet altijd gemakkelijk. Het meest voorkomende probleem is dat de opkomst heel laag is. In andere scholen is het dan weer een groot succes. Veel heeft te maken met (1) de manier waarop over de lessen gecommuniceerd wordt, (2) het moment waarop ze plaatsvinden, (3) de leerkracht en (4) de achtergrond van de ouders. Als je op school een praatgroep organiseert, is het belangrijk dat je hier een toegankelijke naam aan geeft. De term “praatcafé” zou bijvoorbeeld bepaalde mensen afschrikken door de associatie met “café”. Om ouders meer te betrekken bij de school, is het belangrijk de link met het kind en de buitenwereld sterker aan te halen. Dit kan bijvoorbeeld door een ouderparticipatiedag te organiseren op school. Voordat je ouders kan stimuleren om NL te leren, is het belangrijk een goede band met hen op te bouwen. Stuur dus niet vanaf het begin in sterke mate aan op het NL, maar zorg eerst dat de band goed is. Dit kan inhouden dat je soepeler bent in taalgebruik of inschakelen van tolken. De volgende stap is dan om ouders te sensibiliseren over het belang van de taal, en dit op een positieve manier. Als er in de gemeente al een praatgroep bestaat, kan het interessanter zijn om in te zetten op een goede doorverwijzing naar dit bestaande initiatief (in plaats van zelf een praatgroep te organiseren). Om de drempel naar de school te verlagen, kan je een afzonderlijke infoavond voor anderstalige ouders organiseren, met (al dan niet professionele) tolken. Ook drempelverlagend: een zorgbar organiseren tijdens het oudercontact. De ouders hebben dan een duidelijk en informeel aanspreekpunt. Dit vergroot de betrokkenheid en kan een manier zijn om mensen toe te leiden naar de oefeninitiatieven op school. 23

-

-

Je kan ouders betrekken bij werkgroepen die materiaal ontwikkelen. Zo creëer je een praatgroep met een doel. Scholen die weinig anderstalige ouders hebben, kunnen vooral werken aan een efficiënte doorverwijzing naar cursussen NL (via het Huis van het Nederlands) en oefenkansen NL. Bepaalde scholen organiseren huiswerkklassen waar de ouders samen met hun kind het huiswerk komen maken. De leerkracht helpt hen daarbij. Tijdens deze klassen maakt de leerkracht duidelijk wat de verwachtingen zijn tegenover de leerling én de ouders. Dit gebeurt hoofdzakelijk in het NL, en vormt dus tegelijkertijd een mooie oefenkans voor de ouders. ‘Oefenkansen’ kunnen zich in de kleinste situaties voordoen. Enkele scholen geven aan dat ze erop willen inzetten de ouders zoveel mogelijk spreekkansen te geven. Het is moeilijk bepaalde initiatieven in stand te houden. Als je iets onderneemt als school, dien je voortdurend te evalueren en bij te sturen. Voer een initiatief niet onmiddellijk af als het niet de gewenste resultaten oplevert, maar ga op zoek naar het knelpunt en probeer dit weg te werken.

Wie meer inspiratie wenst, kan een kijkje nemen op de website van Onderwijscentrum Brussel. Zij hebben al veel expertise opgebouwd op het vlak van taalbeleid en oefenkansen: www.onderwijscentrumbrussel.be.

4.5.

TAALVISIE OPSTELLEN

4.5.1. TAALVISIE: WAT EN WAAROM? Zoals hierboven werd aangegeven, handelen de lerende netwerken over de communicatie tussen de school en anderstalige ouders. Vertrekkend vanuit dit kader, kunnen we een taalvisie als volgt definiëren: ‘De taalvisie voor communicatie met anderstalige ouders is het idee dat de school heeft over de rol van taal in de communicatie met anderstalige ouders, en welke kant ze hiermee uit wil. Een taalvisie is dus toekomstgericht.’ Om een beleid te doen slagen, is het belangrijk een uitgesproken en uitgeschreven visie te hebben, die door de hele groep gedeeld wordt. Waarom hechten we hier zoveel belang aan? De ijsbergtheorie (McClelland 1973) Buitenstaanders zien enkel wat de school doet, de concrete praktijk. Deze daden worden echter gestuurd door heel wat onzichtbare elementen, die de basis vormen van de zichtbare werkelijkheid.

24

Als de school nog geen duidelijke visie heeft op communicatie met anderstalige ouders, is het belangrijk een dergelijke visie te ontwikkelen. Heeft de school wél al zo’n visie, dan is het ook belangrijk die visie neer te schrijven. Op die manier expliciteer je waar de school voor gaat, en kan je de neuzen gemakkelijker in dezelfde richting zetten. Bovendien kan je dan altijd terug verwijzen naar de visie mocht er ergens discussie rond ontstaan. Is het neerschrijven van de visie prioritair? Dat hangt af van de situatie van de school. Als je een goed functionerend team hebt, dat op dezelfde lijn zit, dan krijgen concrete taalafspraken vaak voorrang op het neerschrijven van de visie. Is er daarentegen wat onenigheid binnen het team, dan is een visie de eerste stap om een geslaagd taalbeleid te ontwikkelen. Functie van een visie Een visie kan voor de school verschillende functies hebben: 1.

Richting geven

Vrijwel iedere organisatie heeft te maken met onzekerheid, zeker op langere termijn. Legt de organisatie zich daarbij neer en wacht men af wat er gaat komen, dan wordt de organisatie stuurloos. Een heldere visie maakt duidelijk wat je acties en doelen zijn, ook in een omgeving met veel ontwikkelingen. Met een visie kun je zowel de school zelf, als de omgeving beïnvloeden. Ook de school speelt namelijk een rol in het maken van de toekomst. Een visie is het antwoord op de vraag: hoe zou je willen dat de toekomst zal verlopen? 2.

Inspireren

Een goede visie leidt tot creatieve spanning. Die spanning ontstaat doordat je een uitdagend doel hebt gesteld en nog niet helemaal weet hoe je dat gaat bereiken. Je weet wel heel goed waar je nu staat. Als je een duidelijke visie hebt, geeft dat een kader om de toekomst een beetje naar je hand te zetten. 3.

Zich onderscheiden van anderen

Sommige organisaties leiden, andere volgen. Met leiden bedoelen we dat de organisatie het initiatief neemt. Dit in plaats van af te wachten en kijken naar wat de anderen doen. Niet reageren maar creëren. De deelnemers van het netwerk geven aan dat ook dit een belangrijke functie is van een taalvisie in schoolverband. De school wil zich expliciet openstellen voor anderstalige leerlingen en ouders. Het is een manier om zich te profileren als toegankelijk. 4.

Overleven

Soms blijkt dat een organisatie wel moet veranderen om in de toekomst te overleven. Dan is een nieuwe visie noodzakelijk. Een school moet zich dan heroriënteren op de toekomst en een nieuw toekomstbeeld creëren.

25

4.5.2. TAALVISIE: GEDRAGENHEID Een probleem dat veel scholen – en ook andere organisaties – ondervinden, is de moeilijkheid om het hele team op dezelfde lijn te krijgen. Zeker over de communicatie met anderstalige ouders denkt niet iedereen op dezelfde manier. Hoe kan je de gedragenheid van de visie vergroten? -

-

-

Voldoende participatie bij het opstellen ervan. Ga op voorhand een gesprek aan met iedereen van het team en pols naar hun persoonlijke waarden en visie. Zo kan je met iedereen rekening houden. Als er mensen zijn met een volledig tegenstrijdige visie, is dit uiteraard moeilijker. Probeer een gesprek aan te gaan met zij die weerstand bieden, om hen toch zoveel mogelijk bij de visievorming te betrekken. Als de weerstand blijft, dan ga je verder met de bereidwillige leden van de groep. De visie op een creatieve manier zichtbaar maken. Verwerk je visie in een bladwijzer, pennenhouder, leuke affiche … en maak ze zichtbaar in de school. Blijf regelmatig de visie in de kijker stellen. Een blad ophangen met de visie is vaak niet voldoende. Een school gaf de tip om de visie niet te laten hangen, maar af en toe weg te halen en op een andere plaats te hangen. Zo blijft iedereen erop letten. Maak de visie bekend bij zowel leerkrachten als ouders. Communiceer de visie, zowel op een leuke als informatieve manier. Ook ouders mogen weten wat jullie visie is.

De sleuteltermen zijn dus communicatie en draagvlak.

4.5.3. TAALVISIE: HOE OPSTELLEN? Een korte, krachtige, en bovendien door iedereen gedragen visie opstellen, is geen gemakkelijke klus. Wat je kan doen, is volgende 3 vragen aan iedereen van het schoolteam voorleggen: -

Welke persoonlijke waarden en kwaliteiten realiseer ik in mijn functie? (Waar haal ik voldoening uit, wat is mijn persoonlijke drijfveer?) Benoem met sleutelwoorden. Welke zijn belangrijke waarden en afspraken binnen mijn school vandaag? Welke waarden wens ik mijn school toe, nu en in de toekomst? Welke afspraken zijn nodig?

Het resultaat zal een lijst met waarden, kwaliteiten en afspraken zijn. Op deze lijst kan het kernteam zich baseren om de taalvisie op te stellen. Enkele deelnemers van het netwerk hebben deze methodiek toegepast binnen hun school. Hun belangrijkste bevinding was dat de vragen beter wat concreter geformuleerd worden. Ga dus op voorhand zeker na wat binnen jouw school de beste formulering zou zijn. Het is in elk geval een goede manier om iedereen van het team erbij te betrekken. We maakten deze reflectieoefening met de leden van het netwerk, en we kwamen tot volgende lijst: efficiënte communicatie open en duidelijke communicatie juiste communicatie eerlijke communicatie goed contact met ouders 26

wederzijds respect en aanvaarding groeiproces, groeikansen op maat van de kinderen openheid veilige omgeving om te communiceren verdraagzaamheid kinderen opvoeden zodat ze een deel van de samenleving kunnen vormen, maximale kansen kinderen voelen zich goed en leren veel ondanks taalproblematiek bereiken we de eindtermen creativiteit welbevinden leerlingen positief beeld van de school collegialiteit, sfeer op school oefenkansen creëren respect voor elkaar, warm welkom tijd en ruimte ouderparticipatie aanspreekbaar team sterke zorgwerking, zorg als vertrouwenspersoon vroege signalisatie naar ouders gedragenheid doelgerichtheid meertaligheid op speelplaats communiceren over het belang van het NL naar ouders toe goede kwaliteit behouden door goede afspraken, uniformiteit Een uitgeschreven visie hebben we hier niet van gemaakt, maar we deden wel even de oefening. Een aanzet zou kunnen zijn: We streven als school naar een goed contact met de ouders. Daarom creëren we tijd en ruimte voor een open, correcte en eerlijke communicatie. Uiteraard zijn er ook verwachtingen van buitenaf die je in gedachten moet houden bij het opstellen van de visie. Waarmee moet je rekening houden? -

Verwachtingen van de directie; Het pedagogisch project; Visie van het LOP; Verwachtingen van de scholengemeenschap; Verwachtingen van ouders (ouders zijn bv. graag snel en volledig geïnformeerd); Verwachtingen van Nederlandstalige ouders; Verwachtingen van de leerlingen (hun groeikansen); Verwachtingen van de school: we verwachten een inspanning van de ouders; De taalwetgeving (communicatie met ouders in formele situaties moet in het Nederlands verlopen); Feiten (bv. ligging); Standpunten van alle betrokkenen;

27

-

Thuissituatie en achtergrond van de ouders (bv. kansarmoede); Taalgevoeligheden (bv. de problematiek Frans-Nederlands in taalgrensgemeenten); …

4.5.4. TIPS EN SUGGESTIES VAN DE DEELNEMERS -

Als je een uitgebreide visie hebt, maak er dan ook een krachtige en korte slogan van. Zo kan je iedereen geregeld motiveren en sensibiliseren, op een leuke manier. Zoek naar een leuke vormgeving. De taalvisie van veel scholen is vooral op de leerlingen gericht. Tracht ook specifiek aandacht te hebben voor de communicatie met ouders. Als er nog geen basis voor een taalbeleid is op school, start dan met een beginsituatieanalyse. Wanneer de leerkrachten een antwoord formuleren op de vragen beschreven in 4.5.3, dan kan je deze antwoorden gemakkelijk verzamelen met Google Formulieren. Ga na of een samenwerking met de pedagogische begeleidingsdienst mogelijk is. Dit was bv. het geval in een van de deelnemende scholen. Daar werd een visie opgesteld voor 5 verschillende thema’s: o Taal als middel en doel o Taal: leren en denken o Taal en zorg o Taal en evaluatie o Taal als communicatiemiddel Door deze opsplitsing te maken, kom je tot heel concrete en werkbare visies. Voor elk onderdeel kan vertrokken worden vanuit ervaring en concrete situaties, zodat het niet louter theorie blijft.

-

4.6.

Een aantal scholen heeft een visie opgebouwd op basis van het Handboek taalbeleid basisonderwijs van Koen Van den Branden (2010, Leuven:Acco).

TAALAFSPRAKEN

4.6.1. WAAROM TAALAFSPRAKEN MAKEN? Als je taalafspraken maakt, leg je min of meer vast welke taal gesproken mag worden in welke situatie. Waarom is dit interessant? -

-

Duidelijkheid voor de ouders. Ze weten wat van hen verwacht wordt. Ze weten in welke taal ze geholpen kunnen worden. Ze weten ook dat er in bepaalde situaties uitzonderingen gemaakt worden. Ze weten ook of ze al dan niet een tolk moeten voorzien, of als de school hiervoor instaat, enzovoort. Duidelijkheid voor de leerkrachten. Leerkrachten weten welke taal ze wanneer mogen spreken, wanneer ze uitzonderingen mogen toepassen, enzovoort. Uniformiteit van de school: iedereen handelt op dezelfde manier. Zo vermijd je situaties waarin de ouders telkens naar één bepaalde leerkracht gaan omdat ze weten dat ze bij die leerkracht in het Frans geholpen worden. 28

-

Deze drie punten zorgen ervoor dat de ouderbetrokkenheid toeneemt. Leerkrachten weten hoe ze moeten handelen; ouders weten wat ze kunnen verwachten; en dit op systematische basis. Er is een duidelijke communicatie, en dat kan de betrokkenheid enkel ten goede komen.

4.6.2. TAALAFSPRAKEN OPSTELLEN

WAARMEE MOET JE REKENING HOUDEN?

-

-

-

-

-

Betrokkenheid van het hele schoolteam Breng de taalafspraken gezamenlijk tot stand: bevraag de leerkrachten naar hun eigen manier van werken, en aan welke afspraken ze nood hebben. Mogelijke weerstand binnen het team Het is goed mogelijk dat bv. negentig procent van het team vindt dat de school een professionele tolkendienst moet inschakelen bij oudercontacten, terwijl tien procent het daar niet mee eens is. Uiteindelijk ga je dan beter voor de optie die door de meerderheid gedragen wordt, maar kader wel goed waarom je dit doet. Het kan helpen om mensen met veel weerstand eens apart te nemen. Verwachtingen van ouders De eerste verwachting van ouders is dat ze geholpen en geïnformeerd worden. Voor hen staat de boodschap dus sowieso centraal. Maar ook over de taal waarin de boodschap gebracht wordt, kunnen ouders andere verwachtingen hebben dan de school. Zo zijn veel scholen van mening dat Franstalige Belgen verwachten dat ze in het Frans geholpen worden. Deze verwachting werd mee gecreëerd door de school zelf. Een ander voorbeeld: nieuwkomers die geen contacttaal kennen, kunnen verwachten dat de school een tolk voorziet. Zeker als de ouders volledig nieuw zijn in de buurt, kunnen ze nog niet altijd zelf instaan voor een tolk (ook niet uit de eigen omgeving). Belang van de leerling De school wil de ouders zo veel mogelijk betrekken bij de schoolloopbaan van hun kind. De boodschap is dus altijd van essentieel belang. Daarom is het moeilijk haalbaar om als taalafspraak vast te leggen “enkel en alleen Nederlands”, want dat komt de kinderen niet ten goede. Taalwetgeving Zie bijlage A: Taalwetgeving in scholen. Verwachtingen van stad of gemeente (in geval van stedelijke/gemeentelijke scholen) De verwachtingen van stad of gemeente overlappen meestal met de taalwet. Het ene lokaal bestuur is echter strikter in de toepassing van de taalwet dan de andere. Zorg dat je goed weet hoe soepel de stad of gemeente is. Dit is vooral van belang voor stedelijke en gemeentelijke scholen. Maar ook voor scholen van andere netwerken, kan het beter zijn om taalafspraken te maken die overeenstemmen met die van de stad/gemeente. Dit zorgt namelijk voor een grotere uniformiteit in de leefomgeving van de inwoners.

29

WAT KOMT AAN BOD IN DE TAALAFSPRAKEN?

-

Mondelinge communicatie  Welke taal spreken we wanneer?  Letten we op ons taalgebruik?  Maken we een onderscheid tussen kleuter en lager of nieuwe en gekende ouders?  Wat zijn uitzonderingssituaties?  Tolken: wie mag tolken, en in welke situaties?  Telefoongesprekken

-

Schriftelijke communicatie  Welke taal?  Letten we op ons taalgebruik? 5  Maken we uitzonderingen?

-

Hoe verwijzen we door naar les NL of oefenkans NL?

De deelnemers van de lerende netwerken stelden zich de vraag hoe strikt de taalafspraken geformuleerd moeten zijn. Ze moeten duidelijk na te leven zijn voor iedereen, dus ook uitzonderingen moeten omschreven worden. Maar af en toe mag je ruimte laten voor interpretatie. Zo kan de boodschap altijd centraal blijven staan en zullen leerkrachten zich niet te sterk gebonden voelen. De afspraken moeten vooral een hulpmiddel zijn. Bv. “We mogen overschakelen naar een contacttaal in noodsituaties, meer bepaald bij psychosociale problemen, financiële problemen, veiligheidsrisico’s en gezondheidsrisico’s.”

4.6.3. HOE COMMUNICEER JE DE AFSPRAKEN NAAR HET TEAM? Nu is het uiteraard de bedoeling dat de afspraken intern gecommuniceerd en nageleefd worden. Je kan verschillende zaken doen om hiertoe te komen: -

5

Een infosessie houden tijdens een personeelsvergadering, waarbij de afspraken worden besproken. Een gadget maken met de afspraken op genoteerd, om iedereen er blijvend aan te herinneren. Mogelijkheden zijn: een bladwijzer, een etiket voor op de agenda, een pennenhouder, een kalender… Praktische gebruiksvoorwerpen hebben meestal het meeste succes.

De taalwet laat uitzonderingen toe. Zie bijlage A. 30

4.6.4. HOE COMMUNICEER JE DE AFSPRAKEN NAAR DE OUDERS? Een afspraak werkt pas als ze van beide kanten gerespecteerd wordt. Daarom moeten ook de ouders goed op de hoogte gebracht worden van wat van hen verwacht wordt. Let wel, de opgestelde taalafspraken zijn een intern document. Het is dus niet de bedoeling dat je de integrale tekst deelt met de ouders. Deel enkel die afspraken die ook voor hen belangrijk zijn (bv. dat ze tijdens het oudercontact een tolk moeten voorzien). Hoe kan je dit doen? - Informeer hen bij het inschrijvingsmoment en op een infoavond. - Geef hen een folder mee waarin de afspraken worden uitgelegd en ook verantwoord (waarom gelden deze afspraken op school?). Het concept ‘taalwetgeving’ is namelijk niet door iedereen gekend. De meeste landen hebben zelfs geen taalwet – het kan dus nuttig zijn om het concept toe te lichten in een folder. - Lanceer een taalcampagne waarbij je de afspraken op een aantrekkelijke manier in het daglicht stelt. Je kan werken met een herkenbaar beeld en slogan, die je dan verwerkt in affiches, gadgets …

4.7.

DOELEN EN ACTIES OPSTELLEN

4.7.1. HOE BEPAAL JE DE BELANGRIJKSTE DOELSTELLINGEN? AANDACHTSPUNTEN Bij het bepalen van de belangrijkste doelstellingen, moet je als school met een aantal zaken rekening houden:    

Doorgaans is het de werkgroep die de doelen formuleert. Toch is het belangrijk hier het volledige schoolteam bij te betrekken. Er dienen doelen geformuleerd te worden op elk niveau, vertrekkend vanuit de visie van de school. Voor een overzicht van de niveaus, zie hoofdstuk 4.2.2. De opgestelde doelen zijn flexibel en dienen mee te evolueren met de veranderingen waaraan de school onderhevig is. Ze zijn met andere woorden aanpasbaar en afwijkbaar. Het onderscheid tussen doel en actie is niet altijd eenduidig. Een doel is algemener geformuleerd dan een actie. Ter illustratie: een doel van de school kan zijn: “het schoolteam vergroot de betrokkenheid van anderstalige ouders”. Een concrete actie om dit doel te bereiken kan zijn: “we maken de algemene infoavond bij aanvang van het schooljaar toegankelijker door de presentatie en ons taalgebruik aan te passen”.



Dit lerend netwerk gaat over de doelen op vlak van communicatie met anderstalige ouders. Deze doelen zijn vaak ook te koppelen aan andere doelstellingen die meer leerling- of schoolgericht zijn. Ze hoeven niet per se strikt onderscheiden te worden. 31

WERKWIJZE Uiteraard zijn er verschillende manieren mogelijk om de doelen te bepalen. Hieronder volgt een voorstel, maar elke school kan voor zichzelf nagaan wat het beste resultaat zou opleveren. Doorgaans start het opstellen van een taalbeleid met een beginsituatieanalyse waarin de sterktes en zwaktes van de school in kaart worden gebracht. Om ervoor te zorgen dat het volledige team betrokken is bij de doelenbepaling, kan je als volgt tewerk gaan:   



Stel een verslag op van de beginsituatieanalyse. Bezorg dit verslag aan al het personeel (leerkrachten, secretariaat, directie, CLB …). Vraag hen om individueel 5 prioriteiten te bepalen: welke werkpunten vinden zij het meest dringend voor de school? Je kan hen ook vragen om 3 prioriteiten te bepalen per niveau: ouders, school, leerling. Zo werk je breder dan enkel communicatie leerkracht-ouder, en kan je meer informatie verzamelen. Verzamel alle prioriteiten en probeer ze samen te vatten onder verschillende noemers. Heel vaak zullen mensen namelijk overlappende antwoorden geven die geclusterd kunnen worden. Geef daarna bij elk punt aan hoeveel mensen het prioritair vinden, zodat je rekening kan houden met het belang dat eraan gehecht wordt.

4.7.2. HOE BEDENK EN FORMULEER JE ACTIES OM DE DOELEN TE BEREIKEN? WERKWIJZE Ook hier is het opnieuw belangrijk iedereen een stem te geven. Een mogelijke werkwijze is de volgende. 

  

Maak gebruik van de ‘placemattechniek’. Noteer op verschillende flappen de doelstellingen en verspreid die over het lokaal. Maak groepjes binnen de werkgroep, en laat iedereen brainstormen over welke acties de school kan uitvoeren bij de doelstellingen. Vraag hen om hun acties concreet te formuleren en een antwoord te bieden op de vragen (1) wat, (2) hoe en (3) wanneer. Geef hen de nodige tijd. Als je merkt dat ieder groepje z’n ideeën neergeschreven heeft, laat je hen doorschuiven naar de volgende flap/doelstelling. Hang de flappen eventueel ook uit in de leraarskamer en geef iedereen bv. twee weken tijd om zelf ideeën op te schrijven.

Houd er rekening mee dat in de beginsituatieanalyse vaak al suggesties voor acties gekomen zijn. Neem deze mee op in het actieplan.

OPSTELLEN ACTIEPLAN De volgende stap is het verzamelen van alle ideeën in een actieplan. Nu is het belangrijk alle acties heel concreet te formuleren. Formuleer ze SMART: specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch en tijdsgebonden. 32

Maak hier een overzichtelijk werkdocument van . Maak bijvoorbeeld gebruik van een kleurencode (rood=nog uit te voeren; geel=in uitvoering; groen=uitgevoerd). Ter illustratie: zie bijlage B (voorbeeld actieplan). Koppel dit actieplan terug naar het volledige team, zodat iedereen een overzicht heeft van wat er ondernomen zal worden.

ACTIEPLAN UITVOEREN De mensen uit de werkgroep zullen het meeste tijd besteden aan de uitvoering van de acties. Vermijd echter dat al het werk bij dezelfde leerkrachten (bv. zorgleerkracht) terechtkomt. Maak kleinere subgroepjes en werk met een goede taakverdeling. Ook mensen van buiten de werkgroep kunnen betrokken worden bij het uitvoeren van de acties. Dit is zeker en vast aan te raden. Tip: start met een actie die effect heeft op korte termijn. Een eerste succeservaring werkt namelijk heel motiverend.

4.8.

DUIDELIJKE TAAL IN ONZE BRIEVEN

Scholen kunnen vaak niet anders dan bepaalde info schriftelijk te communiceren. Een brief voor het oudercontact, voor de infoavond, voor een betaling, voor een uitstap … Ouders krijgen veel brieven te lezen tijdens de schoolloopbaan van hun kinderen. Ook belangrijke mededelingen worden schriftelijk gecommuniceerd. Daarom is het belangrijk om als school aandacht te besteden aan duidelijke taal in de brieven.

4.8.1. WAT IS DUIDELIJKE TAAL? Wat is duidelijke taal niet?     

Een tekst zomaar korter maken. De moeilijke stukken zomaar weglaten. De betekenis van de zinnen veranderen. Duidelijke taal is geen kindertaal. Spel- of grammaticale fouten maken.

Wat is duidelijke taal wel?    

Een tekst in duidelijke taal leest vlot. De meeste lezers begrijpen de tekst na één keer lezen. De lezers vinden meteen een antwoord op hun vragen. De lezers voelen zich aangesproken door de gepaste toon van de tekst.

33

4.8.2. AAN DE SLAG BRIEVENSYSTEEM Ouders worden niet graag overstelpt door brieven van de school, zeker niet wanneer elke leerkracht andere gewoontes en een andere schrijfstijl heeft. Als de school te veel brieven meegeeft, gaat het overzicht verloren. Ouders kunnen het onderscheid niet meer maken tussen wat belangrijk is en wat niet – en dit geldt evengoed voor Nederlandstalige als voor anderstalige ouders. Voor je de brieven begint te herschrijven, denk je dus beter eerst na over welk brievensysteem de school wil hanteren. Hierbij kan je een antwoord zoeken op volgende vragen:       

Wie mag brieven schrijven op school? Is dat enkel het secretariaat, of ook de leerkrachten? Welke vormgeving hanteren we voor onze brieven? Plaatsen we bv. de contactgegevens van de school in de voet- of koptekst? Schrijven we in de beleefdheidsvorm (u), of de persoonlijkere vorm (je)? Starten we onze brieven met ‘beste ouders’ of met ‘geachte ouders’? Eindigen we met ‘met vriendelijke groeten’ of met ‘met de meeste hoogachting’? Werken we met een kleurencode? (bv. witte brief = informatief, groene brief = iets invullen en terug meegeven, rode brief = betaling) Stellen we een pictogrammenlijst op die voor alle leerkrachten geldt, zodat iedereen dezelfde pictogrammen gebruikt? …

Wanneer je beslist het brievensysteem van de school aan te passen, is het aangeraden dit te communiceren naar de ouders. Laat hen weten wat er zal veranderen, en waarom. Zo zijn ze ook mee in het verhaal, en zal je op meer gedragenheid kunnen rekenen. Denk goed na over het moment waarop je een dergelijke verandering invoert. Je doet dit beter niet midden in een trimester, wel bij de start van een nieuw (school)jaar. Voorbeeld: Een maand voordat de stijl van de brieven verandert en voordat je een kleurencode invoert, kan je enkele voorbeeldbrieven op groot formaat afdrukken en uithangen in de school. Dit wekt nieuwsgierigheid. Tijdens het oudercontact kan je dan toelichten wat er zal veranderen en waarom.

DUIDELIJK GESCHREVEN TAAL

Volgende tips helpen je om duidelijke brieven op te stellen. Een meer uitgebreid overzicht van de tips vind je in bijlage C. 1.

Gebruik slanke formuleringen

Gebruik niet meer woorden dan strikt noodzakelijk. Vermijd omslachtige formuleringen als met dit schrijven verwijs ik naar …, Bij een afwezigheid wegens ziekte van maximaal twee opeenvolgende kalenderdagen, dient u ...

34

2.

Gebruik transparante woorden

Gebruik woorden die in meerdere talen (bijna) hetzelfde zijn. Je schrijft beter telefoneren in plaats van bellen, starten in plaats van beginnen. 3.

Schrijf zoals je vertelt

Gebruik zoveel mogelijk spreektaal als je schrijft en vermijd typische schrijftaal. Nederlandstaligen hebben de neiging ouderwetse woorden en zinsconstructies te gebruiken. Gebruik frisse en alledaagse woorden. Niet: steeds, omstandigheid, schrijfgerief, tijdig, vaker, voldoende … Wel: altijd, situatie, pen en papier, op tijd, meer, genoeg … 4.

Schrijf actief en vermijd passieve zinnen

Vermijd zinnen als: De kinderen worden vanaf 7 uur onthaald op school. Je schrijft beter actief, zonder worden: Je kan je kinderen vanaf 7 uur naar school brengen. 5.

Gebruik korte zinnen

Vermijd bijzinnen. Je hoeft niet alle info in één zin te steken. 6.

Let op met uitdrukkingen en humor

Dit is voor anderstaligen moeilijk te begrijpen. Bijvoorbeeld: een ander paar mouwen, wij staan paraat, iets onder de knie krijgen, helpende handen … 7.

Zorg voor een duidelijke en logische structuur

Gebruik bijvoorbeeld zoveel mogelijk dezelfde opbouw: wie, wat, waar, wanneer? 8.

Gebruik korte alinea’s en duidelijke titels

Op die manier moet de lezer geen te grote stukken tekst verwerken en last hij denkpauzes in. 9.

Gebruik pictogrammen, foto’s en illustraties

Door een goed gekozen foto of symbool weet de lezer meteen waarover de tekst gaat. Je vindt veel pictogrammen terug op www.sclera.be. Spreek af met het schoolteam welke pictogrammen je gebruikt in welke situatie. 10. Spreek lezers aan met je/u Gebruik geen men: dat is verouderd. Je is persoonlijker en directer dan u. Schrijf zeker geen hoofdletter U, want dit verwijst naar een heilige of naar God.

HERSCHRIJFSESSIE De lerende netwerken zijn zelf aan de slag gegaan met hun brieven. Hiervoor hebben we ook de feedback gevraagd van de anderstalige ouders die les Nederlands volgen op school. Op basis van hun feedback en de 35

tips, hebben ze een aantal brieven onder de loep genomen. De belangrijkste suggesties van de deelnemers en van de ouders zijn hieronder samengevat. -

-

Het gebruik van pictogrammen is niet gemakkelijk. Uit de feedback van de ouders bleek dat o ouders die al goed Nederlands kunnen de pictogrammen niet bekijken. Ze zijn bovendien vaak fier, waardoor ze niet te veel pictogrammen willen in de brieven. o ouders die nog geen Nederlands kunnen, enkel naar de pictogrammen kijken. Dit kan leiden tot misverstanden, omdat de pictogrammen nooit de volledige betekenis van de brief dragen. Hieruit zouden we kunnen besluiten dat pictogrammen vooral interessant zijn voor de tussengroep: ouders die al een beetje Nederlands kunnen, en voor wie pictogrammen nuttig zijn ter ondersteuning van de geschreven tekst. Pictogrammen zijn vaak duidelijk voor de persoon die ze kiest, maar veel minder voor de persoon die ze moet interpreteren. Zo zag een ouder ‘zwemmen’ in onderstaand pictogram:

-

De interpretatie van pictogrammen is cultuurgebonden. Hou er rekening mee dat sommige ouders de pictogrammen heel letterlijk kunnen interpreteren. Een ouder zou bv. twee (niet-belegde) boterhammen meegeven bij het zien van deze pictogram:

-

Daarom blijkt het goed om een pictogrammenlijst op te stellen, met de betekenis erbij (in verschillende talen). Deze lijst kan bij de start van het schooljaar gecommuniceerd worden naar alle ouders, zodat de leerkracht zeker weet dat de ouders de pictogrammen juist zullen interpreteren. De woorden ‘leerkracht’ en ‘zorgjuf’ blijken moeilijk te verstaan. Het is beter om de personen bij naam te noemen, en/of te spreken van ‘juf/meester’. Functies zijn onduidelijker dan namen. Transparante woorden helpen om de betekenis van de brief te verduidelijken. Zo vinden de ouders ‘akkoord’ duidelijker dan ‘toestemming’. Ook ‘definitief’ vonden ze duidelijk. Geef geen dubbele informatie (bv. vermelding in onderwerp, daarna ook in de tekst, en in de afbeeldingen). Maak een onderverdeling o Wie o Wat o Waar o Wanneer de Gebruik getallen voor de klas. Bv. ‘3 kleuterklas’ in plaats van ‘derde kleuterklas’. Zet er eventueel de naam van de juf naast tussen haakjes (juf Fien). Het woord ‘herinnering’ begrijpen veel ouders niet. Je kan kiezen om er een vertaling naast te plaatsen (rappel, reminder). Of je kan het belang ervan op een andere manier beklemtonen. Bijvoorbeeld:

-

-

36

-

Let op! – Tweede herinnering betaling Het woord ‘diensten’ begrijpen veel ouders niet. Laat het woord in dit geval weg, en geef een opsomming van wat je bedoelt. Hoe minder werkwoorden, hoe beter. Bv. Schrijf niet ‘opvang wordt niet meer aangeboden’, maar wel ‘we bieden geen opvang meer aan’. Let op met afkortingen. Wat voor ons logisch is, is dat voor iemand anders misschien niet. Gebruik een duidelijke titel: “oudercontact”. Schrijf de datum voluit: 25 november 2014 (en niet: 25/11/2014). De term ‘uitstap’ moeten we niet vermijden in onze brieven. Het is een concept dat eigen en essentieel is voor de school. Als we de term consequent gebruiken, zullen de ouders het woord en het concept sneller leren kennen.

Wat deze tips in de praktijk betekenen, kan je zien in de bijlagen. We hebben enkele voorbeeldbrieven opgenomen van -

een uitnodiging voor een infomoment (bijlage D); een kalender (bijlage E); een brief voor het oudercontact (bijlage F); een brief bij de start van het nieuwe schooljaar (bijlage G).

4.9.

DUIDELIJK GESPROKEN TAAL

4.9.1. TIPS Wanneer iemand Nederlands wil leren, is het belangrijk dat ze, naast de les Nederlands, voldoende in contact komen met de taal. Onderstaand schema kwam al aan bod in hoofdstuk 4.1. Onze rol als Nederlandstalige gesprekspartner situeert zich in het vakje “taalaanbod”. Wij kunnen ervoor zorgen dat de taal die we aanbieden begrijpelijk is voor de anderstaligen. En dit kan aan de hand van een aantal eenvoudige ingrepen.

37

1.

Hou het simpel maar niet kinderachtig Bij veel tips geldt het principe: doe niet moeilijk als het ook gemakkelijk kan. Let er wel op dat je niet in kleutertaal vervalt of neerbuigend overkomt.

2.

Schakel niet te snel over op een andere taal. Schakel niet automatisch op die andere taal over, maar check eerst of die persoon niet een beetje Nederlands spreekt. Doe dit door open vragen te stellen. Moedig de anderstalige aan: "Spreek maar Nederlands! Ik zal je helpen." Leg eventueel een moeilijk stuk uit in een andere taal en schakel daarna terug naar het Nederlands.

3.

Spreek langzaam en duidelijk, maar blijf natuurlijk spreken (vermijd kromtaal) Zorg ervoor dat je geen gebroken Nederlands spreekt met anderstalige ouders. Spreek liever langzaam, duidelijk, met transparante woorden en in korte, grammaticaal juiste zinnen.

4.

Gebruik veel gebaren en ondersteun je instructies en informatie visueel Als je veel informatie moet geven, deel je die best op in kortere stukken. Het kort houden, betekent niet dat je snel moet gaan spreken! Je kan een stukje uitleg ook afwisselen met pauzes waar minder taal aan bod komt. Je kan iets tonen, een instructie geven, de kans geven om vragen te stellen ... Wijs naar alles wat je zegt. Neem je tijd om belangrijke informatie aan te wijzen. Omdat de anderstalige ziet wat je bedoelt, zal hij gemakkelijker vragen stellen. Je kan ook altijd foto's, prenten, voorwerpen ... gebruiken.

5.

Vermijd figuurlijk taalgebruik Wees je ervan bewust dat anderstalige ouders figuurlijke taal moeilijker begrijpen. FIGUURLIJK Je zal dat snel onder de knie hebben. aan de lopende band ’t Is alleszins de moeite waard. Ik kan daar in komen. U ziet wat ik wil zeggen, he?

6.

BEGRIJPELIJKER Je zal dat snel kunnen. constant Je moet dat absoluut doen. Ik begrijp dat. Begrijpt u?

Gebruik transparante woorden Gebruik woorden die in meerdere talen (bijna) dezelfde zijn. NIET TRANSPARANT Afzeggen bellen

TRANSPARANT annuleren telefoneren 38

letterkunde raadplegen afdeling 7.

literatuur consulteren departement

Herhalen, herhalen, herhalen! Zorg zeker dat je voldoende herhaalt. Als Nederlandstalige denk je snel dat veel herhalen saai is, maar het tegendeel is waar als je de taal nog aan het leren bent. Als je merkt dat de ouder niet alles begrepen heeft, herhaal dan je uitleg. Je doet dit beter met dezelfde woorden of je verandert een paar woorden als je denkt dat de ouder die niet kent (hertalen).

8.

Check begrip. Stel open vragen om na te gaan of de anderstalige alles heeft begrepen Het komt voor dat ouders zeggen dat ze je begrijpen, terwijl dat niet zo is. Dat komt vaak omdat het in sommige culturen ongepast is om te laten weten dat je iets niet begrijpt: dit houdt verdoken kritiek op de begeleider in, die het misschien niet goed heeft uitgelegd. Wees je hiervan bewust. Vraag meer dan enkel “begrijp je het?”. Vraag door en laat merken dat je alle antwoorden waardeert.

9.

Vermijd dialectwoorden en spreektaal

10. Fouten maken mag. Corrigeer op een positieve manier Iemand die de taal nog aan het leren is, maakt fouten. Dat hoort erbij. Een fout is niet meer dan een kans om iets nog beter te leren. Geef de ouder het gevoel dat het mag. Laat hem merken dat je het apprecieert dat hij het in het Nederlands probeert. Daardoor zal hij ook sneller vragen durven te stellen.

4.9.2. INOEFENING Om de tips in te oefenen, speelden we enkele rollenspelen. Hiervoor kwamen twee toeleiders van vzw PIN langs om de rol van anderstalige ouder op te nemen. Meer info over de toeleiders, en wat ze precies doen, vind je op onderstaande website. http://vzwpin.be/over-ons/toeleiders-in-de-diversiteit/ Uit deze oefening kwamen enkele bevindingen: -

-

De toeleiders vonden het interessant om te horen dat deze tips en aanpassingen niet evident zijn voor de leerkrachten. Dit is voor de toeleiders een van de verklaringen waarom de communicatie tussen school en anderstalige ouders soms moeilijk verloopt. We moeten ons goed bewust zijn van het vakjargon dat we gebruiken. Zo is het woord ‘opdracht’ moeilijk te begrijpen. Een duidelijkere variant is ‘instructie’. Een van de rollenspelen had als onderwerp een zieke dochter die van school gehaald moet worden. De leerkracht zei ‘ik zou ermee naar de dokter gaan’. Deze voorwaardelijke wijs is vaak verwarrend. Wat 39

-

je hier in feite wil zeggen is: ‘je moet met je dochter naar de dokter gaan’. Het is beter om dit direct uit te drukken. De toeleider gaf namelijk aan dat hij niet wist of hij zelf naar de dokter moest, of dat de school dat ging doen. Materiële ondersteuning is cruciaal om duidelijk te kunnen communiceren.

4.9.3. MATERIËLE ONDERSTEUNING Hieronder vind je enkele voorbeelden van materiële ondersteuning die je kan gebruiken tijdens een gesprek. -

Doorverwijsbrief Wanneer je ouders vaak naar dezelfde instantie moet doorverwijzen (stadhuis, OCMW, CLB …) kan je een doorverwijsbrief maken. Zo hoef je niet telkens opnieuw een plannetje te tekenen. Op een doorverwijsbrief staat doorgaans o een plannetje van Google Maps; o het adres; o de contactgegevens; o een foto van het gebouw; o de openingsuren; o de buslijnen die vlakbij stoppen. Een concreet voorbeeld hiervan is bijlage H. Je kan ook een doorverwijsbrief maken voor locaties binnen de school zelf. Moet je bv. vaak ouders doorverwijzen naar het zorglokaal, of naar de directie, dan kan je daarvoor een doorverwijsbrief opstellen.

-

Aangepaste pictogrammenlijsten Vaak zijn het dezelfde woorden waarbij we moeite ondervinden om ze uit te leggen. De taalwerkgroep kan een lijst maken van deze woorden, en er een passend pictogram voor zoeken. Vraag gerust tijdens bv. een personeelsvergadering aan alle leerkrachten welke woorden ze graag in de lijst zouden opnemen. Wanneer je dan over deze woorden struikelt, kan je de pictogrammenlijst erbij nemen om het woord visueel te ondersteunen. Om dit praktisch te houden, is de lijst het best ofwel thematisch ofwel alfabetisch opgesteld. Zorg ervoor dat je duidelijke pictogrammen kiest. Indien mogelijk, kan je hiervoor de hulp inschakelen van de anderstalige ouders zelf. Laat hen feedback geven op de pictogrammen. Want wat evident lijkt voor de persoon die de pictogrammen kiest, is dat niet altijd voor de persoon die de pictogrammen moet interpreteren.

-

Procedures in beeld brengen Sommige concepten zijn te complex om in 1 pictogram te vatten. Hiervoor kan je een document opstellen waar stap voor stap, met foto’s of pictogrammen, staat uitgelegd wat de ouders moeten doen.

40

Een voorbeeld hiervan is de aanvraag van de buitenschoolse kinderopvang. Deze procedure is niet eenvoudig, en er komen meerdere voorwaarden bij kijken. Een overzichtelijk stappenplan met visuele ondersteuning kan de ouders helpen. -

Koelkastfiche Meerdere scholen maken al gebruik van de ‘koelkastfiche’, een overzicht van de belangrijkste info en afspraken van de school, ondersteund door pictogrammen. Oorspronkelijk zijn deze fiches niet bedoeld ter ondersteuning van een gesprek, maar het kan er wel voor ingezet worden.

-

Voorbeelddocumenten Wanneer je de ouders vraagt een bepaald document binnen te brengen, kan je hen een voorbeeld tonen van dat document. Bv. een ziektebriefje van de dokter. Scan zo’n briefje in en steek het in de “map met visuele ondersteuning”. Zo heb je het altijd bij de hand.

-

Kaartje met contactgegevens/afspraken Na een gesprek met de ouders, kan je hen een kaartje meegeven met je contactgegevens op. Dit werkt drempelverlagend: de ouders weten heel precies bij wie ze terechtkunnen, en je beklemtoont op die manier dat het absoluut geen probleem is als ze je bellen of langskomen. Als je meerdere afspraken per jaar maakt met ouders, kan je op het kaartje enkele lijntjes voorzien waarop ze de datum en tijdstip van de volgende afspraak kunnen noteren.

-

Pictogrammenboekjes Vzw ‘de Rand’ geeft vier pictogrammenboekjes uit. In de boekjes staan een aantal afbeeldingen met daaronder het juiste Nederlandse woord. Met de boekjes kan je geen Nederlands leren, maar ze zijn wel een mooie aanvulling op de lessen Nederlands en ze kunnen in veel gevallen als geheugensteuntje dienen. De thema’s verschillen per boekje: 



 

Deel 1: winkelen, café, restaurant, fruit, groente, bakker, slager, buurtwinkel, krantenwinkel, cadeauwinkel, bloemist, schoenmaker, doe-het-zelfzaak, postkantoor, bank, (openbaar) vervoer, apotheek, opticien, kleding, kapper Deel 2: wonen, poetsen, afval sorteren (gft, glas, huisvuil, kga, papier, pmd …), het lichaam, de dokter, de tandarts, het ziekenhuis, het ziekenfonds, de politie, het gemeentehuis, de bibliotheek, het station, het stadion, de schouwburg Deel 3: sport, vrije tijd (algemeen en muziek), cultuur, toerisme (algemeen, het vervoer en het weer), huisdieren Deel 4: school, crèche, werken (beroepen, kantoor, industrie), persoonlijke gegevens

Je kan de boekjes meegeven met anderstalige ouders, of je kan ze zelf gebruiken ter ondersteuning van een gesprek. Voor dit laatste zijn ze echter minder praktisch, omdat er heel veel informatie in staat. Ze kunnen wel een inspiratiebron vormen om een eigen aangepaste pictogrammenlijst op te stellen.

41

Je kan de boekjes online bekijken en bestellen: http://www.derand.be/nl/taalpromotie/pictogrammenboekjes.

-

Taaloverlevingskit De taaloverlevingskits zijn uitgegeven door de provincie Vlaams-Brabant. Er zijn vier verschillende boekjes o Voor baby’s o Voor peuters o Voor kleuters o Voor de lagere school In elk boekje zijn begrippen opgenomen die vaak gebruikt worden in deze leeftijdsfase, in contact met de school of de kinderopvang. Van deze woorden is telkens een vertaling opgenomen naar het Frans en het Engels. De thema’s die aan bod komen voor de lagere school zijn: o o o o o o o

Lichaam / emoties / karakter Activiteiten in de lagere school Organisatie van de school Materiaal Huiswerk / agenda Briefjes van de school Spreken met de juf

De leerkrachten kunnen de boekjes gebruiken wanneer ze struikelen over een specifiek begrip: je neemt het boekje erbij en toont de vertaling aan de ouders. Dit is vooral interessant bij geplande gesprekken, waarvan je op voorhand weet waarover het zal gaan. Bij spontane gesprekken is het moeilijk om snel de juiste term te vinden. Daarnaast kan je de boekjes ook meegeven aan de ouders zelf, zodat ze de woorden kunnen leren of aanduiden tijdens een gesprek. Je kan de taaloverlevingskits online bekijken en bestellen: http://www.vlaamsbrabant.be/over-de-provincie/beleid-en-bestuur/vlaams-karakter/waar-leer-iknederlands/publicatie-taaloverlevingskit-kinderboekje.jsp. -

Tijdens het oudercontact neemt de leerkracht er het best het rapport bij. Zo kan je visueel aantonen waarover je spreekt. Hier is het belangrijk om niet te veel in vakjargon te vervallen. Als je vaktermen gebruikt, leg ze dan uit aan de ouders. De leerkracht van het eerste leerjaar kan bovendien het materiaal meenemen dat ze ook tijdens de lessen gebruikt om de kinderen te leren rekenen, schrijven …

-

Tijdens de infoavond kan je een PowerPoint gebruiken ter ondersteuning. Dit kan zowel tijdens het algemene gedeelte (met alle ouders samen) als tijdens de toelichtingen in de klas zelf. Let er wel op dat o de presentatie kort blijft; o de presentatie helder en verduidelijkend is. Het mag niet voor extra verwarring zorgen. 42

Als je gebruikmaakt van pictogrammen op school, kan je deze pictogrammen al opnemen in de presentatie. Hoe vaker ze aan bod komen, hoe herkenbaarder ze worden voor de ouders. -

Tijdens de infoavond, alsook tijdens de inschrijving, kan je concrete materialen tonen (brieven die ze moeten invullen, de boekentas, het turngerief, de zwemkledij …). Je kan een kit samenstellen met al het materiaal dat je wil tonen.

-

In de klas kan je grote pictogrammen gebruiken om je uitleg tijdens de infoavond te ondersteunen.

-

Geef na de infoavond de informatie schriftelijk mee, zodat de ouders achteraf kunnen vragen of opzoeken wat ze niet begrepen hebben. Let er wel op dat o de tekst in duidelijke taal is opgesteld; o vakjargon wordt uitgelegd.

-

Maak tijdens de inschrijvingen gebruik van een plan van de school. Aanvullend op dit plan is het nuttig om duidelijke wegwijzers op te hangen in het schoolgebouw.

-

De brieven van speelpleinwerking van de gemeente/stad zijn niet altijd duidelijk. Als je de ouders hierover wil informeren, kan je op voorhand met fluo de belangrijkste zaken aanduiden.

5. ADVIEZEN VOOR EXTERNE PARTNERS VAN DE SCHOLEN De lerende netwerken leverden veel positieve stimulansen op om aan de slag te gaan met het taalbeleid. Toch kwamen er ook enkele terugkerende problemen naar boven wanneer het ging over het opstellen en uitbouwen van een taalbeleid in de basisschool. Deze problemen zijn samen te vatten onder drie punten. (1) De verwachtingen en eisen vanuit de overheid zijn onduidelijk. De scholen weten dat ze een talenbeleid moeten hebben, waar taalvakkenbeleid een onderdeel van vormt. Alleen is het niet duidelijk wat precies in dit talenbeleid moet opgenomen zijn. Wat moet hierin staan? Wat mag erin opgenomen worden, maar is niet verplicht? Moeten de scholen een beleid voeren om de communicatie met anderstalige ouders te verbeteren? Het zijn vragen waarop de scholen niet gemakkelijk een eenduidig antwoord vinden. Er is veel literatuur terug te vinden over het onderwerp, en ook aan nota’s geen gebrek. De scholen zouden erbij gebaat zijn als er een beknopt, schematisch en netoverschrijdend overzicht werd opgesteld van de te behandelen onderwerpen in het talenbeleid. (2) Niet alle scholen vinden hun weg naar de bestaande ondersteuningsmogelijkheden. In januari 2014 is het Samenwerkingsverband van de Netgebonden Pedagogische Begeleidingsdiensten (SNPB) opgericht. Het SNPB biedt ondersteuning op vlak van vier speerpunten, waaronder ‘versterken van de taalvaardigheid en van talenbeleid’. De meeste deelnemende scholen bleken niet op de hoogte te zijn van deze werking. Ook vanuit het SNPB werd aangegeven dat het enigszins verwonderde dat de scholen hun weg niet vinden naar het SNPB om aan talenbeleid te werken. De scholen zouden erbij gebaat zijn als de bestaande initiatieven duidelijker en meer communiceren over hun werking.

43

(3) Zowel de bevoegde overheidsinstanties, als de meerderheid van de bevolking, als de scholen zelf, hebben hoge verwachtingen van de leerkrachten. Naast hun eigenlijke lesopdracht, geven we de leerkrachten een opvoedende taak (cf. de recente discussie over tegengaan van radicalisering); verwachten we dat ze Nederlands leren aan nieuwe anderstalige kleuters en leerlingen; vragen we om zich te engageren in allerlei werkgroepen met maatschappelijk belang (MOS, verkeer, taalbeleid …) enzoverder. Het is lang niet evident om aan al deze verwachtingen te voldoen, zeker niet omdat de schoolse werking enkele praktische beperkingen heeft. Ter illustratie: aan een werkgroep taalbeleid nemen idealiter leerkrachten deel van zowel kleuter als lager, en van elke graad. Daarnaast duurt een ideale werkgroep anderhalf à twee uur om resultaten te bereiken. Alleen is een dergelijke werkgroep een bijkomende taak voor de leerkrachten. Kan je hen vragen hieraan deel te nemen na hun werkuren, zonder dat ze deze uren kunnen recupereren? Een andere optie is om de werkgroep te laten doorgaan over de middag, maar dan ben je beperkt in tijd, en hebben de leerkrachten weinig tijd om op adem te komen. Er is met andere woorden een spanning tussen enerzijds hoge verwachtingen bijkomend aan de lesopdracht en anderzijds de beperkte praktische mogelijkheden om deze verwachtingen in te lossen. Dit geldt zeker ook voor het taalbeleid gericht op communicatie met anderstalige ouders. Het schoolteam ervaart de nood om deze communicatie op een structurele manier te verbeteren, alleen voelen ze zich soms machteloos. “Wat we (kunnen) doen, is vaak slechts een druppel op een hete plaat.” De scholen zouden gebaat zijn bij een grondige ondersteuning op maat, en meer mogelijkheden om mensen efficiënt door te verwijzen. Samenhangende informatie bezorgen aan de scholen over de verschillende instanties waarnaar ze kunnen doorverwijzen is één stap in de goede richting; een betere samenwerking tussen de partners werkzaam rond integratie en inburgering een tweede. In november 2014 besliste Minister van Onderwijs Hilde Crevits een ‘Taskforce Onderwijs Vlaamse Rand’ op te richten. Het doel van deze taskforce is de wegwerking van taalachterstand in het onderwijs in de Rand. Om dit te bereiken zal de taskforce een bundeling maken van de huidige lesmethodieken die effect hebben op het terrein, om ze daarna te helpen implementeren in meer scholen dan nu het geval is. Zoals uit het voorgelegde project is gebleken, is het echter niet alleen van belang hoe de leerkrachten met taal omgaan in de klas, maar ook hoe er met taal wordt omgegaan binnen de volledige schoolwerking (communicatie tussen school, ouders en leerling). Wanneer de doelstelling is om taalachterstand in het onderwijs weg te werken, is het uitvoeren van een grondig en doordacht taalbeleid even cruciaal als het toepassen van efficiënte lesmethodieken. Daarom pleiten we ervoor om ook taalbeleid op te nemen binnen deze taskforce. Het nieuw opgerichte Agentschap voor Integratie en Inburgering lijkt ons hiervoor de meest aangewezen partner, aangezien 6 adviesverlening en praktijkondersteuning op vlak van taalbeleid tot de kerntaken van het Agentschap behoort .

6

Art. 17 Decr.Vl. 7 juni 2013 betreffende het Vlaamse integratie- en inburgeringsbeleid, BS 26 juli 2013, 47.314. 44

6. BIBLIOGRAFIE

Gorp, K. van & L. Verheyden, ‘Taalbeleid op school: hoe begin je eraan? Verkenning van een zoekproces’, Vonk, 2 (2003): 3-17. Mets, J. de, Samen school maken. Allochtone ouders op school. 18 mei 2005. Studiedag voor de verspreiding van de deskundigheid opgedaan op het terrein. Brussel, Koning Boudewijnstichting, 2005. Mets, J. de, Van eiland naar wij-land. Gent, Integratiedienst stad Gent i.s.m. Steunpunt voor Diversiteit en Leren, 2013. Ministerie van Onderwijs (2011, 22 juli). Conceptnota. Samen taalgrenzen verleggen. Geraadpleegd op 20 september 2014 op http://www.ond.vlaanderen.be/nieuws/2011/doc/talennota_2011.pdf. Vos, H. de & J. Leysen, Klare taal rendeert. Antwerpen, Huis van het Nederlands Antwerpen, 2007. Juridische bron: Decr.Vl. 7 juni 2013 betreffende het Vlaamse integratie- en inburgeringsbeleid, BS 26 juli 2013.

45

BIJLAGEN BIJLAGE A: TAALWETGEVING IN SCHOLEN Scholen dienen rekening te houden met twee taalwetten. -

De Onderwijstaalwet van 1963. Deze wet schrijft voor in welke taal de algemene vakken gegeven moeten worden in onder meer het kleuter-, lager en secundair onderwijs. Meer informatie hierover vind je in de brochure ‘De taalwetwijzer’, die online te raadplegen is: http://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/de-taalwetwijzer-welke-taal-wanneer.

-

De Bestuurstaalwet van 1966. Deze wet schrijft voor in welke taal de communicatie dient te verlopen tussen school en ouders in formele schoolcontexten. Zo moet een oudercontact, een infoavond, een telefoongesprek enzovoort, in het Nederlands verlopen. Niet alle communicatie met de ouders is echter formeel. Een gesprek tussen leerkracht en ouder aan de schoolpoort kan bv. beschouwd worden als een privégesprek, en mag in dat geval in een andere taal gebeuren.

Voor de schriftelijke communicatie, mag de school ook andere talen gebruiken indien aan alle vier deze voorwaarden is voldaan: • •

•

•

Je blijft duidelijk een Nederlandstalige school, geen twee- of meertalige. Je gebruikt andere talen niet systematisch. Alleen in uitzonderlijke gevallen of als overgangsmaatregel. Je hebt een goede reden om de vreemde taal te gebruiken, een bijzonder doel. Bijvoorbeeld: je wilt integratie bevorderen. Of je hebt belangrijke informatie voor personen die geen Nederlands kennen. Of je hebt dringend inlichtingen nodig van een anderstalige ouder. Je gebruikt de vreemde taal altijd naast het Nederlands. Je anderstalige boodschap bevat niet méér informatie dan de Nederlandse. Ook geen andere informatie. Je vermeldt duidelijk dat het om een vertaling gaat. Je anderstalige communicatie is alleen bestemd voor het anderstalige publiek en niet voor de Nederlandstaligen.

Deze uitzonderingen gelden in de eerste plaats voor schriftelijke communicatie, maar bij uitbreiding ook voor mondelinge communicatie. Dit betekent dat de school ervoor kan kiezen om in bepaalde situaties, die voldoen aan bovenstaande voorwaarden, flexibel te zijn in de toepassing van de taalwetgeving. Deze uitzonderingen zijn echter geen verplichting. Als de school ervoor kiest om geen rekening te houden met de uitzonderingen op de taalwet, dan is de school in zijn recht. Als je toch kiest om flexibiliteit toe te laten, dien je er goed over te waken dat er altijd aan deze vier voorwaarden is voldaan. Als je twijfelt, kan je advies vragen bij het Steunpunt Taalwetwijzer. Voor alle vragen over taalwetten, rondzendbrieven en rechtspraak kan je terecht bij de Taalwetwijzer. Dat is een juridisch steunpunt van de Vlaamse Gemeenschap. De Taalwetwijzer zorgt ervoor dat je zo snel mogelijk een objectief antwoord krijgt, met een overzicht van de relevante wetgeving. Je kan de Taalwetwijzer contacteren via [email protected]. 46

BIJLAGE B: VOORBEELD ACTIEPLAN

ACTIES OP NIVEAU VAN DE OUDERS Operationele doelstelling: De school sensibiliseert de ouders over het Nederlandstalig karakter van de school. Ouders worden zich meer bewust van het Nederlandstalige karakter van de school. Actie: Ouders informeren over het taalbeleidsplan en de afspraken. Omschrijving

Kan a.d.h.v. een tolkenblad, een folder …

Timing

Zal gefaseerd gebeuren:  Tijdens de inschrijvingsperiode in maart-april 2014 geven we de taalafspraken al mee aan de ouders (aan de hand van folder en tolkenblad).  Tijdens de inschrijvingen bij aanvang van schooljaar 2015-2016 communiceren we hier nogmaals over.  Tijdens het schooljaar worden ouders hier regelmatig aan herinnerd via de brief voor het oudercontact, de tolk-affiches die we ophangen tijdens oudercontact, de taalcampagne …

Evaluatie

Actie: Taalcampagne lanceren Omschrijving

Affiches met leuke slogan

Timing

Voorjaar 2015 + extra in de kijker september 2015

Evaluatie

Operationele doelstelling: Het schoolteam vergroot de betrokkenheid van anderstalige ouders. Actie: De algemene infoavond bij begin van het schooljaar toegankelijker maken voor anderstalige ouders. Omschrijving

We voorzien tijdens deze infoavond vertalingen van de belangrijkste schoolafspraken, bv. in het Frans en Engels. We gaan eerst na bij de scholengemeenschap of dit aanvaardbaar is voor hen.

Timing 47

Evaluatie

Actie: De infoavond overgang derde kleuter naar eerste leerjaar toegankelijker maken. Omschrijving

Suggesties: Infoavond heel visueel maken, en interactief. - Toon het materiaal dat je bespreekt (vingergrip, boeken, spelletjes …). - Beeld de handelingen uit waarbij ze kunnen helpen (goed op een stoel zitten, jas knopen …). - Projecteer afbeeldingen van materiaal dat je niet kan meebrengen. - Richt de ruimte zo in dat iedereen betrokken is (bv. stoelen in U-vorm). - Gebruik een PowerPoint waarin je enkel tekst ter ondersteuning projecteert (titels en kernwoorden), die overeenstemmen met de uitleg van het moment zelf.

Timing

Na de paasvakantie samenzitten met de juffen om nieuwe aanpak te bespreken.

Evaluatie

Actie: Taalpeter of –meter Omschrijving

We zetten een project op waarbij anderstalige ouders van de school een Nederlandstalige peter of meter krijgen. Deze peter of meter kan verschillende taken opnemen (de ouder meer informeren over schoolcultuur, de ouder helpen voorbereiden op een oudercontact, de ouder op de hoogte brengen van activiteiten in de buurt …). We maken een brochure om dit project op een aantrekkelijke manier in de kijker te plaatsen. Idee: een drieluik.

Timing Evaluatie

Actie: Inschrijvingsbeleid aanpassen Omschrijving Timing Evaluatie

48

Operationele doelstelling: Het schoolteam zet in op een efficiënte doorverwijzing van anderstalige ouders naar Nederlandse lessen en oefenkansen. Actie: We bezorgen anderstalige ouders op een systematische manier informatie over lessen en oefenkansen Nederlands. - Tijdens de algemene infoavond (begin schooljaar) projecteren we een PowerPointOmschrijving presentatie met onder meer informatie over lessen en oefenkansen Nederlands. Deze presentatie bevat niet enkel info voor anderstalige ouders, maar ook andere info en beeldmateriaal, zodat niemand zich geviseerd voelt. -

We stellen een “taalpakket” samen met informatie over lessen en oefenkansen Nederlands. Dit taalpakket geven we mee met elke anderstalige ouder tijdens het eerste oudercontact van november. We gaan na bij de integratiedienst van Halle welke brochures we kunnen meegeven.

-

Tijdens dit eerste oudercontact vragen we aan iemand van het HvN om aanwezig te zijn, samen met enkele toeleiders (via vzw Pin of het PRIC). Zij leggen contact met de anderstalige ouders en geven hen indien gewenst verdere info over de lesen oefenmogelijkheden Nederlands.

Timing Evaluatie

ACTIES OP NIVEAU VAN HET SCHOOLTEAM

Operationele doelstelling: De school ondersteunt het voltallige team in haar omgang met anderstalige ouders, en wil hierbij een uniforme aanpak bereiken. Actie: We maken taalafspraken die voor iedereen op school gelden. Omschrijving

Taalafspraken opstellen rond volgende punten: • Mondelinge communicatie • Welke taal spreken we wanneer? • Letten we op ons taalgebruik? • Maken we een onderscheid tussen kleuter en lager/ nieuwe en gekende ouders? • Wat zijn uitzonderingssituaties? • Tolken • Telefoongesprekken 49

•

Timing

   

Schriftelijke communicatie • Welke taal? • Letten we op ons taalgebruik? • Maken we uitzonderingen? Afgewerkt in de werkgroep tegen eind november. Voorleggen aan collega’s in december. Afwerken o.b.v. feedback voor de kerstvakantie. In gebruik nemen vanaf schooljaar 2015-2016.

Evaluatie

Operationele doelstelling: De school maakt het taalbeleidsplan bekend bij het voltallige team. Actie: Via een infosessie en een gadget maken we de taalafspraken bekend bij het voltallige team. Omschrijving

We maken de taalafspraken op een ‘blijvende’ manier bekend bij de leerkrachten. Dit zullen we doen met - een gadget. - een toelichting op het teamoverleg van (1) december en (2) augustus. -

Timing -

Tijdens team van december 2014 communiceren we al over wat de bedoeling is van de afspraken, en vanaf wanneer ze zullen gelden. Tijdens team van augustus 2015 communiceren we er nog eens over, om op te frissen en om te communiceren naar eventuele nieuwe leerkrachten. We geven dan ook de gadget mee.

Evaluatie

Operationele doelstelling De school informeert en sensibiliseert het voltallige team omtrent taalverwerving bij volwassenen. Actie: HvN geeft een infosessie over taalverwerving bij volwassenen. Omschrijving

HvN geeft een infosessie van 1 à 1,5 uur over taalverwerving bij volwassenen onder de titel “Nederlands leren: een proces”.

Timing Evaluatie

ACTIES OP NIVEAU VAN DE SCHOOLOMGEVING Operationele doelstelling: 50

De school zorgt voor een toegankelijke schriftelijke communicatie in duidelijke taal. Actie: We maken een toegankelijke versie van het schoolreglement. Omschrijving

We maken een toegankelijke versie van het schoolreglement. Deze versie is korter, in duidelijke taal geschreven en eventueel met pictogrammen. De versie is geen vervanging van het schoolreglement, maar een aanvulling.

Timing Evaluatie

Actie: We maken onze brieven naar ouders duidelijker. Omschrijving

Duidelijk maken wanneer er iets van de ouders verwacht wordt, aanpassen zinsbouw, gebruik van bijzinnen afbouwen ... Tijdens de taalwerkgroep van 7 januari zal HvN aan de werkgroep al een toelichting geven bij de tips voor duidelijke taal. Daarna herschrijven we al 2 à 3 brieven in de werkgroep. Daarna volgt een PV die we volledig aan duidelijke taal besteden.  HvN geeft eerst een infosessie rond duidelijke taal.  Daarna gaan de leerkrachten aan de slag met de brieven. Herschrijfsessie. - We maken een pictogrammenlijst, zodat iedereen dezelfde pictogrammen gebruikt. We maken de afspraak dat we enkel 1 pictogram gebruiken om het thema van terugkerende brieven aan te tonen. - We stellen een woordenlijst op met afspraken, zodat iedereen consequent dezelfde variant gebruikt (bv. oudercontact ipv oudervergadering).

Timing

    

Brief oudercontact: november 2014 Infosessie duidelijke taal in de taalwerkgroep: 7 januari Infosessie duidelijke taal en herschrijfsessie op PV van 12 januari Pictogrammenlijst en woordenlijst: januari 2015. Feedback geven op de herschreven brieven van de leerkrachten: PV 5 februari.

-

De infosessie tijdens PV werd positief geëvalueerd. De leerkrachten zijn gemotiveerd om met de brieven aan de slag te gaan. Zal geregeld opgefrist moeten worden.

Evaluatie -

Operationele doelstelling: De school maakt visuele ondersteuning zodat de mondelinge communicatie met de anderstalige ouders vlotter kan verlopen. 51

Actie: woordenboek oudercontact maken Omschrijving Timing

Momenteel geen prioriteit bij leerkrachten.

Evaluatie

52

BIJLAGE C: TIPS VOOR DUIDELIJK GESCHREVEN TAAL WOORDEN

Gebruik korte woorden: die zijn gemakkelijk te lezen.

leerlingenvervoer wordt beter schoolbussen lidmaatschap wordt beter lid worden

Omschrijf moeilijke woorden op een gemakkelijke manier.

Vervang samengestelde woorden door eenvoudigere woorden. Niet: personenauto Wel: auto Niet: we gaan met het openbaar vervoer naar Brussel Wel: We nemen eerst de trein en daarna de metro ... Ook constructies waarin werkwoorden voor het zelfstandig naamwoord staan, zijn moeilijk. Niet: Alle door de ouders toegezegde afspraken … Wel: Alle afspraken die de ouders hebben toegezegd. Niet: Het door u te storten bedrag is 200 euro. Wel: U moet 200 euro storten. Vereenvoudig zoveel mogelijk moeilijke begrippen. Niet: beleidsrichtlijnen, woonachtig, … Wel: werk, regels of instructies, woon, … Als woorden niet te vervangen of te vereenvoudigen zijn, omschrijf ze dan. Maar gebruik geen kinderlijke taal. Voorbeeld: Centrum voor Leerlingbegeleiding (het CLB). Dit is een centrum die de lichamelijke en psychosociale kenmerken van uw kind opvolgt …

53

Gebruik geen holle woorden, woorden zonder betekenis, typische zinswendingen. Niet: melden, wij rekenen op, eventuele vragen, een bepaalde activiteit, aanwezigheid, u kunt terecht bij, onvoorziene omstandigheden, tijdig, gelieve, indien mogelijk, … Gebruik zoveel mogelijk transparante woorden. Sommige woorden zijn makkelijker omdat ze in verschillende talen ongeveer hetzelfde klinken. Niet: ongeval, verbetering, … Beter: accident, correctie, … Lange woorden mag je gebruiken als ze alledaags zijn.

bevallingsverlof, trajectbegeleider, afwezigheden, personeelsadministratie, ...

Gebruik spreektaal, geen schrijftaal.

“überhaupt”: liever niet. Niet: steeds, omstandigheid, schrijfgerief, tijdig, vaker, voldoende, … Wel: altijd, situatie, pen en papier, op tijd, meer, genoeg, …

Gebruik moderne en frisse woorden.

OUDERWETS indien nadien dienen bekomen vanaf heden inzake

FRIS als daarna, later moeten krijgen vanaf vandaag over

54

Gebruik slanke formuleringen: gebruik niet meer woorden dan strikt noodzakelijk.

Vergelijk: Voor de vroege vogels betekent dit dat zij ’s morgens mogelijk deze deuren zullen moeten ontgrendelen alvorens naar hun bureau/klas te kunnen. Al deze deuren kunnen worden ontgrendeld met de loper van de leslokalen. en Wie vroeg begint, kan de deur met de loper van de leslokalen openmaken. Of ook: Ik maak ook gebruik van deze welverspreide mail om jullie allen een prettig jaar 2009 toe te wensen. en Gelukkig nieuwjaar iedereen!

Vermijd letterwoorden en afkortingen.

Je schrijft beter “in plaats van”, “tot en met”, … voluit.

Gebruik cijfers in plaats van voluit geschreven getallen.

“Er is plaats voor maximum 25 deelnemers.”

55

ZINNEN

Schrijf zoals je vertelt.

Dit is “geschreven”:

Oefen eerst hardop (als je daar tijd voor hebt!).

Via onderstaand strookje kan u zich inschrijven voor de avond. U mag meerdere tijdstippen aanduiden. Ik bezorg u dan het juiste tijdstip

Denk daarbij aan je doelpubliek: hoe zou jij aan een anderstalige uitleggen wat je weet?

Dit is “verteld”: Schrijft u zich in voor deze avond? U mag verschillende momenten aanduiden. Ik geef daarna het juiste tijdstip.

Gebruik instructies.

Gelieve deze gsm-nummers niet te verspreiden naar derden toe. wordt beter Geef deze gsm-nummers niet aan derden. Of ook: De aanvraag dient schriftelijk te gebeuren. wordt beter Onbetaalde vakantie moet je schriftelijk aanvragen.

Schrijf actief.

De rest is als onbetaald verlof op te nemen. wordt beter

56

De rest kan je als onbetaald verlof opnemen.

Maak korte zinnen. Vermijd bijzinnen. Je hoeft niet alle info in één zin te stoppen.

De nieuwe elektronische agenda is er! Wie wil weten wie wanneer waarover vergadert of verjaart (trouwens: gelukkige verjaardag Jan!) etc… ga even in jullie eigen agenda, klik links in het blauw “een gedeelde agenda openen” aan, kies uit de lijst “e-agenda” en voilà! wordt beter De nieuwe elektronische agenda is er! Vergaderingen, verjaardagen, … Ga eerst in jullie eigen agenda. Klik links in het blauw “een gedeelde agenda openen” aan. Kies uit de lijst “e-agenda” en voilà!

Tips: 

Maak zinnen van maximaal 10 woorden.

Niet: Hoeveel is de maximaal toegelaten snelheid op een autoweg binnen de bebouwde kom, als er geen verkeersborden de snelheid bepalen? Wel: Je rijdt op een autoweg in de stad. Er staan geen borden. Hoe snel mag je rijden?  Zet het onderwerp voorop in de zin. Niet: Voor de muur naast het hek moet u een stelling plaatsen. Wel: U plaatst een stelling voor de muur naast het hek. 

Gebruik geen passieve constructies, of liefst zo weinig mogelijk.

Niet: U wordt uitgenodigd. Wel: De werkgever nodigt u uit. 57



Maak de zinnen zo directief mogelijk.

Niet: U kunt overwegen om … Het is aangeraden om … Wel: U moet … 

Formuleer kort en duidelijk.

Niet: Het aantal deelnemers is aanzienlijk gestegen. Wel: Er zijn meer deelnemers.

Let op met beeldspraak en woordspelingen.

Voor een anderstalige leveren Nederlandse uitdrukkingen en beeldspraak problemen op. Hij kent de uitdrukking niet en zal de betekenis van een woord proberen afleiden uit de letterlijke betekenis. Niet: de spits afbijten, de spanning is om te snijden, … Wel: beginnen, er is veel spanning/stress, … Wanneer er een nieuwe medewerker zal aangeworven zijn, nemen we de draad weer op. wordt beter Wanneer er een nieuwe medewerker is, gaat het team doorstroom weer verder.

58

TEKSTEN

Zorg voor een logische, eenvoudige structuur.

 Met rubrieken, tussentitels en alinea’s wordt de structuur voor de lezer duidelijk. Met regelafstand worden denkpauzes ingelast.  Zorg voor een introductie.  Bouw een tekst op in logische stappen en vertrek hierbij vanuit de voorkennis van de lezer. Verwijs naar wat de lezer al weet van het onderwerp. Op deze manier zal iemand met minder kennis van het Nederlands gemakkelijker nieuwe informatie opnemen.

Gebruik duidelijke titels.

Een titel moet de interesse van de lezer wekken en duidelijk aangeven waar de tekst/mail/brief over gaat.

Zorg voor korte alinea’s en korte teksten.

Op die manier moet de lezer geen te grote stukken in één keer lezen en worden denkpauzes ingelast.

VORMGEVING

Kies een lettertype dat groot genoeg is. Hou het bij één lettertype.

Verschillende lettertypes maken een tekst onnodig druk.

59

Vermijd hoofdletters.

DAT HINDERT BIJ HET LEZEN.

Vet is beter dan cursief of onderlijnen.

Als je iets wil benadrukken, doe het dan in vet.

Zorg voor duidelijke, functionele foto’s, eventueel met een kort onderschrift.

Door een goed gekozen foto kan je meteen weten waar een tekst over gaat.

Zorg voor taalonafhankelijke beelden.

Mensen uit een andere cultuur moeten de beelden ook kunnen interpreteren.

Gebruik cijfers, splits telefoonnummers, schrijf data voluit.

02/ 501.66.63 Inschrijven kan je op 6 en 7 oktober 2007.

Visualiseer veel gebruikte procedures. Maak een beeldverhaal dagindelingen.

of een

fotoverhaal van

procedures of

Let wel De tips en adviezen die u hier leest, gaan over het vereenvoudigen van woorden. Voor u zelf gaat vereenvoudigen, twee slotopmerkingen:  

Zelf het woordgebruik aanpassen houdt ook een risico in. Wijzigingen aanbrengen aan vakjargon en beschrijvingen geven van woorden, kan een tekst soms ook moeilijker maken. Wanneer u het woordgebruik aanpast, kunnen er ook belangrijke nuanceringen of verbanden verloren gaan. Zorg dat het tekstbegrip niet verloren gaat omdat u het woordgebruik verandert. Laat daarom ook de aangepaste tekst nalezen door een neutrale persoon.

60

BIJLAGE D: UITNODIGING VOOR EEN INFOMOMENT IN DUIDELIJKE TAAL

Beste mama en papa

Op __________ augustus 2015 om 14 uur is er een infomoment in de klas voor mama, papa en de kinderen.

Wat is de bedoeling? - Je leert de juf of meester kennen. - De juf of meester vertelt wat de kinderen in de klas leren. - We communiceren de afspraken binnen de school.

Heb je vragen? Spreek de juf/meester of directeur aan op school. [Contactgegevens school]

Let op! Het is belangrijk dat jullie komen!

Ik wens jullie en de kinderen een leuke vakantie toe. Vriendelijke groet, [naam] Directeur 61

BIJLAGE E: KALENDER IN DUIDELIJKE TAAL

62

BIJLAGE F: BRIEF OUDERCONTACT IN DUIDELIJKE TAAL

63

BIJLAGE G: BRIEF START SCHOOLJAAR IN DUIDELIJKE TAAL Beste ouder(s), Na een leuke vakantie start het nieuwe schooljaar. Brieven Bij de start van het nieuwe schooljaar krijg je veel belangrijke informatie. Lees zeker alle brieven. Soms moet je ook iets ondertekenen of terug meegeven naar school. Probeer dit altijd zo snel mogelijk te doen, zodat de juf alles op tijd heeft. Schoolreglement Elk schooljaar willen we goede afspraken maken met de ouders. Lees zeker het schoolreglement en het afsprakenplan. Waar vind je deze documenten? -

Op de website van de school: [website]. Je kan ze ook krijgen op school. Vraag dit aan de leerkracht of directie.

Let op! Elke ouder moet het schoolreglement en afsprakenplan ook ondertekenen.

Infoavond Op dinsdag 10 september is het infoavond! Dan krijg je alle informatie over het nieuwe schooljaar en de leerkrachten. -

Voor de kleuters om 19u. Voor de lagere school om 19u30.

Heb je vragen? Spreek de leerkracht of directie aan op school. We helpen je graag verder!

Ik wens jullie en de kinderen een leuk schooljaar toe! Met vriendelijke groeten, [naam] directeur

64

BIJLAGE H: DOORVERWIJSBRIEF HUIS VAN HET NEDERLANDS

Huis van het Nederlands

Adres

Witherenstraat 19 1800 Vilvoorde

Tel

02 253 60 16

Open

Maandag: 9.00-11.00 Dinsdag: 13.30-18.30 Woensdag: 9.00-11.00 Donderdag: 9.00-11.00

www.huisvlaamsbrabant.be 65