________________________________________________________
Postacademische Opleiding Veiligheidskunde Overgangscursus ________________________________________________________
WERKEN MET BUITENLANDSE / ANDERSTALIGE ARBEIDSKRACHTEN HOE COMMUNICEREN ?
________________________________________________________
Naam:
Breedveld Imke Clauwers Patrick
Begeleider: Lezer:
Cnaepkens Dominique D’Hooge Stefan Smolders Marc
OVERGANGSCURSUS (2006/2007) GROEPSWERK GROEP 3
Prof. Dr. Huypens Jos Dhr. Deblonde Erik
WOORD VOORAF In het kader van de opleiding Veiligheidkunde niveau Overgangscursus aan de Universiteit Antwerpen (UAMS) hebben wij volgende studieopdracht opgesteld. Het betreft een onderzoek naar de manier van communicatie met anderstalige, buitenlandse werknemers. Met het verder opengaan van de Europese grenzen speelt dit binnen de bedrijven waar wij werkzaam zijn in toenemende mate een rol bij het implementeren van het veiligheidsbeleid. We hebben dit doorgetrokken naar alle werknemers die het Nederlands niet of moeilijk beheersen. Het leek ons daarom een interessant thema om verder uit te diepen. Wij hebben de opmaak van deze studieopdracht ervaren als een zeer nuttige manier om verschillende zaken, noodzakelijk in de uitvoering van onze functie als preventieadviseur, op een praktische en constructieve manier uit te werken. Vooral het samen werken in groep, aan dit project, hebben wij als zeer positief ervaren. Bij deze zouden wij ook een speciaal woordje van dank willen richten tot onze promotor Prof. Dr. Huypens Jos. Wij willen hem in het bijzonder danken voor de steun en het deskundig advies dat we van hem mochten ontvangen. Zijn voorstel was om bij de oriëntatie van ons groepswerk eens te kijken naar de werkwijze van de organisatie Wablieft . Dit is een krant in eenvoudig Nederlands. Bij de start van het project hebben we dus een bezoek gebracht aan mevrouw Karine Nicolay van “ Wablieft “ in Mechelen. In dit voorwoord willen we ook van de gelegenheid gebruik maken om haar te bedanken. Ook de firma Profel en in het bijzonder Dhr. Moris Tonny preventieadviseur bij de firma Profel willen we bij deze bedanken voor het ter beschikking stellen van de nodige middelen voor het filmen van de veiligheidsinstructie.
2
INHOUDSOPGAVE Woord vooraf ................................................................................................................................... 2 Inhoudsopgave ................................................................................................................................. 3 Inleiding ........................................................................................................................................... 5 1. Achtergronden....................................................................................................................... 5 1.1 Achtergronden Imke Breedveld..................................................................................... 5 1.2 Achtergronden Dominique Cnaepkens.......................................................................... 6 1.3 Achtergronden Patrick Clauwers................................................................................... 6 1.4 Achtergronden Stefan D’hooge ..................................................................................... 7 1.5 Achtergronden Marc Smolders...................................................................................... 7 2. Probleemstelling ................................................................................................................... 8 3. Doel....................................................................................................................................... 8 4. Verloop van onderzoek ............................................................................................................. 8 5. Beperkingen en randvoorwaarden ........................................................................................ 9 Wettelijk kader............................................................................................................................... 10 1. Inleiding .............................................................................................................................. 10 2 Niveaus van wetgeving ....................................................................................................... 10 3. Europees niveau .................................................................................................................. 12 4. Belgische wet- en regelgeving ............................................................................................ 13 4.1 Relevante wet- en regelgeving België ......................................................................... 13 4.2 Preventiebeginselen Welzijnswet ................................................................................ 15 Theoretisch kader........................................................................................................................... 16 1. Inleiding .............................................................................................................................. 16 2. Onderscheidend vermogen per communicatievorm ........................................................... 16 3. Schriftelijke communicatie ................................................................................................. 19 3.1 Toegankelijk schrijven ................................................................................................ 19 3.2 Handvatten bij schriftelijke communicatie.................................................................. 20 3.3 Digitale communicatie................................................................................................. 23 3.3.1 Tips digitale communicatie...................................................................................... 23 3.3.2 Voor- en nadelen digitale communicatie ................................................................. 24 3.3.3 Handvatten bij digitale communicatie ..................................................................... 24 3.3.5 Communicatie via SMS ........................................................................................... 26 4. Mondelinge communicatie.................................................................................................. 27 5. Audiovisuele communicatie................................................................................................ 28 5.1 Film.............................................................................................................................. 28 5.2 Veiligheidssignalering ................................................................................................. 29 5.3 Lichtsignalen ............................................................................................................... 31 5.4 Akoestische signalen ................................................................................................... 32 5.5 Hand- en armseinen ..................................................................................................... 32 6. Taalvaardigheid................................................................................................................... 36 6.1 Link taalvaardigheid en doelgroep .............................................................................. 37 6.2 Hoe taalvaardigheid meten? ........................................................................................ 38 6.2.1 Bepaal waarom en wat u wil weten/meten. ............................................................. 38 6.2.2 Opzetten van de toets ............................................................................................... 38 6.2.3 Nadenken over / verzamelen van materiaal ............................................................. 39 6.2.4 Vuistregels voor een betrouwbare toets................................................................... 40 3
6.2.5 Beoordeel objectief en consequent. ......................................................................... 41 6.2.6 Interpreteren van toetsresultaten .............................................................................. 41 6.3 Taalvaardigheidsniveaus ............................................................................................. 42 6.3.1 Indeling volgens Common European Framework of Reference.............................. 42 6.3.2 Indeling volgens ‘Nederlandse Taalunie’ ................................................................ 42 6.3.3 Taalvaardigheidsniveau vaststellen: AVI-methode ................................................. 43 7. Risico inventarisatie en evaluatie........................................................................................ 45 7.1 Risico Inventarisatie .................................................................................................... 45 7.2 Risico evaluatie............................................................................................................ 45 Praktijk uitwerking......................................................................................................................... 48 1. Inleiding .............................................................................................................................. 48 2. Toetsingsmodel ................................................................................................................... 48 2.1 Gebruikershandleiding toetsingmodel ‘begrijpbaarheid instructie’ ............................ 50 2.1.1 Onderdelen toets ...................................................................................................... 50 2.1.2 Toepassingsgebied toets........................................................................................... 50 2.2.3 Randvoorwaarden toets............................................................................................ 50 2.2.4 Werkwijze toets ....................................................................................................... 50 2.2 Toelichting vier onderdelen toetsingmodel ................................................................. 51 2.2.1 Deel A: Tekst ........................................................................................................... 52 2.2.2 Deel B: Leesbaarheid............................................................................................... 53 2.2.3 Deel C: Vormgeving ................................................................................................ 55 2.2.4 Deel D: Toetsing in de praktijk................................................................................ 56 3 Testmethode voor het toetsingsmodel ................................................................................ 57 4. Voorbeeld uitwerking instructie Profel............................................................................... 59 4.1 Bedrijfsomschrijving ................................................................................................... 59 4.2 Risico inventarisatie en evaluatie ................................................................................ 60 4.2.1 Risico-inventarisatie ................................................................................................ 60 4.2.2 Risico-evaluatie........................................................................................................ 61 4.2.3 Risicoreducerende maatregelen ............................................................................... 62 4.3 Uitwerking instructie “veilig werken met de heftruck”............................................... 63 4.3.1 Bestaande instructie ................................................................................................. 63 4.3.2 Herwerkte schriftelijke instructie............................................................................. 64 4.3.3 herwerkte audiovisuele instructie ............................................................................ 68 4.4 Resultaten controletest begrijpbaarheid....................................................................... 70 4.4.1 Toetsing instructie.................................................................................................... 70 4.4.2 Conclusie toetsing.................................................................................................... 70 Conclusies ...................................................................................................................................... 71 Besluiten ........................................................................................................................................ 72 Literatuurlijst.................................................................................................................................. 73 Bijlagen .......................................................................................................................................... 75 Bijlage 1 Overzicht Europese wetgeving....................................................................................... 75 Bijlage 2 Wettekst veiligheids- en gezondheidssignalering op het werk ...................................... 79 Bijlage 3:Niveaus van indeling geletterdheid ................................................................................ 84 Bijlage 4:Weergave toetsingsmodel .............................................................................................. 87 Bijlage 5:Voorbeeldinstructies ter beoordeling ............................................................................. 91 Bijlage 6:MUOPO risicobeoordeling heftrucks........................................................................... 113 Bijlage 7: Weergave risico’s met heftrucks ................................................................................ 117
4
INLEIDING 1.
Achtergronden.
Volgend verslag hebben wij met vijf personen gemaakt. Wij volgen allen de opleiding veiligheidkunde overgangscursus niveau 1 aan de Universiteit Antwerpen. Wij zijn echter allen werkzaam bij een andere werkgever en voeren allen andere taken uit binnen het brede vakgebied van de veiligheidskunde. Toch werd het ons vrij snel duidelijk welk thema we wilden kiezen voor deze groepsopdracht: namelijk communicatie met anderstaligen, buitenlandse medewerkers of mensen die onze moedertaal (Nederlands) niet zo machtig zijn. De reden waarom voor ieder van ons dit onderwerp interessant is, lichten wij u hieronder kort toe. Op deze manier stellen wij ons zelf dan ook kort aan u voor.
1.1
Achtergronden Imke Breedveld.
Ik ben werkzaam als zelfstandig milieu- en veiligheidsadviseur in Nederland. Mijn werkveld is zeer breed. Ik houd mij bezig met advisering, uitvoering van onderzoeken en implementatie van milieuen veiligheidszorg. Daarbij werk ik hoofdzakelijk binnen industriële bedrijven. Mijn klanten zijn vooral werkzaam binnen de beton-, metaal- en coatingsector. Nadat ik in 2005 mijn opleiding middelbare veiligheidskunde (in België komt dit overeen met niveau 2) heb afgerond, houd ik mijzelf op veiligheidsvakgebied regelmatig bezig met schriftelijke en mondelinge communicatie. Denk hierbij aan het opstellen van werkinstructies, veiligheidsreglementen, alsook het verzorgen van voorlichtingssessies. Bij mijn klanten werken veel laaggeschoolde medewerkers of medewerkers van buitenlandse afkomst. Ik merk dat bij de communicatieoverdracht de taalbarrière een belangrijke rol speelt. Zo ervaar ik dat het opstellen van een instructie of reglement meer is dan het louter op papier zetten van inhoudelijke zinnen over veiligheid. Het ervoor zorgen dat het geschreven woord herkenbaar en begrijpbaar is voor de medewerkers, is veel belangrijker. Ik vind het vaak lastig te bepalen of de vorm waarin ik de inhoud giet geschikt is, doeltreffend is. Dit onderzoek vind ik daarom interessant om mijn eigen kader bij het opstellen van veiligheidsdocumenten meer helder te krijgen.
5
1.2
Achtergronden Dominique Cnaepkens.
Binnen de Federale Overheid Justitie ben ik preventieadviseur voor de regio Antwerpen I ( Antwerpen, Wortel en Turnhout ) voor het departement Directoraat – generaal Penitentiaire Inrichtingen. We spreken hier dus over een personeelsbestand van ongeveer een 700-tal personeelsleden en een 1000-tal gedetineerden. Tewerkstelling naar de gedetineerden toe is een permanente uitdaging binnen deze organisatie. Naast de algemene onderhoudswerken die de gedetineerden onder toezicht van een technisch team doen, is er ook een groep van gedetineerden die werken voor externe firma’s. In deze verschillende ateliers verwerkt men vb. pallets, kartonnage, recyclage van diverse materialen, enz.… De werkplaatsoversten werken voor deze activiteiten uitsluitend met gedetineerden. Duidelijke en verstaanbare instructies zijn dus van essentieel belang voor zowel de productie, de bediening van machines als het voorkomen van arbeidsongevallen. De populatie binnen de gevangenis is de laatste jaren enorm veranderd. Daar waar men in het verleden terug kon vallen op het Frans en het Engels als communicatietaal bij anderstaligen is men nu meer afhankelijk van Pools, Russisch, enz.…. Het uitwerken van gepaste instructies of andere communicatiemiddelen voor zowel de externe firma, in overleg met de preventiedienst en de werkplaatsoversten blijft steeds een uitdaging. Met dit werk hoop ik nieuwe en nog betere systemen te kunnen ontwikkelen zodat er op een veilige manier kan gewerkt en gecommuniceerd worden.
1.3
Achtergronden Patrick Clauwers.
We zijn een zelfstandig bureau genaamd Buildadvice, dat zich toespitst op de veiligheidscoördinatie van tijdelijke- of mobiele bouwplaatsen. De bouwplaatsen situeren zich zowel in particuliere woningbouw, appartementsgebouwen, industriële gebouwen als wegeniswerken. Door een gebrek aan werknemers op deze arbeidsmarkt wordt er meer en meer beroep gedaan op buitenlandse arbeidskrachten. Jammer genoeg zijn deze mensen niet vertrouwd met onze regels en wetten. Hierdoor ontstaan er dan ook risico’s die vermeden kunnen worden. Onze taak bestaat er in advies te geven aan deze mensen om deze risico’s uit te schakelen en hen te wijzen op mogelijke gevaren. Dit vormt echter een probleem daar deze mensen de taal niet machtig zijn en meestal alleen maar hun eigen moedertaal spreken en verstaan. Hier dient echter een oplossing gevonden te worden om een correcte en veilige samenwerking te garanderen op de bouwwerven.
6
1.4
Achtergronden Stefan D’hooge.
Siegers Electro NV is een elektrisch installatie bedrijf en maakt deel uit van de groep Heijmans. Wij zijn gespecialiseerd in industriële elektrische installaties, databekabeling en middenspanning. Hiervoor werken we in kleine ploegen verdeeld over verschillende werven. Door het reeds jarenlange tekort aan geschoolde elektriciens op de markt zijn we genoodzaakt om ongeschoolden aan te werven en zelf voor een vakopleiding te zorgen. Taalproblemen spelen hier in mindere mate. Wel is er een duidelijk probleem dat deze laag opgeleide mensen het heel moeilijk hebben met het hogere niveau van de opleidingen te volgen of om instructies te begrijpen. Uiteraard is het uiterst noodzakelijk dat deze mensen terdege op de hoogte zijn van de risico’s van elektriciteit en de risico’s op de werven.
1.5
Achtergronden Marc Smolders.
Ik ben tewerkgesteld bij de firma DCA nv. Dit is een algemene bouwfirma met een afdeling bouw , alsook een afdeling wegenbouw / burgelijke bouwkunde. Het bedrijf stelt een 200-tal mensen te werk. Doordat er steeds minder geschikte vakmensen op de Vlaamse arbeidsmarkt zijn en de concurrentie zeer sterk is, doen meer en meer firma’s beroep op buitenlandse arbeiders. We worden dan ook steeds meer op de werven geconfronteerd met arbeidskrachten uit o.a. de nieuwe Europese lidstaten,… welke de taal niet machtig zijn. Dit zijn zowel arbeidskrachten tewerkgesteld bij onderaannemers als nevenaannemers. Door de moeilijke communicatie kunnen er extra veiligheidsrisico’s ontstaan, daar deze mensen de veiligheidsinstructies niet of slecht begrepen hebben. Het is dan ook noodzakelijk hier een adequate oplossing voor te vinden.
7
2.
Probleemstelling.
Door de uitbreiding van de Europese Unie en het openstellen van onze grenzen voor arbeidskrachten uit deze nieuwe lidstaten is er momenteel een sterke toename van arbeidskrachten welke de Nederlandse taal niet machtig zijn. Dit heeft tot gevolg dat de communicatie vaak moeilijk verloopt. Daar communicatie essentieel is om veilig te werken en aan preventie te kunnen doen, vormt dit een ernstig probleem. Met het verder opengaan van de Europese grenzen en het tekort aan geschikte arbeidskrachten in bepaalde sectoren, speelt dit binnen de bedrijven waar wij werkzaam zijn in toenemende mate een rol bij het implementeren van het veiligheidsbeleid. We hebben het probleem van de taalvaardigheid doorgetrokken naar alle werknemers die het Nederlands niet of moeilijk beheersen, daar er toch nog steeds een grote mate van analfabetisme is.
3.
Doel.
We stellen ons tot doel een methodiek op te stellen voor het maken van gebruikers- en veiligheidsinstructies voor medewerkers welke de taal niet of nauwelijks beheersen. Er wordt nagegaan wat er in de wetgeving voorzien is in verband met het geven van instructies, communicatie,…. We willen nagaan wat de voor- en nadelen zijn van de verschillende vormen van communicatie (mondelinge, schriftelijke, audiovisuele) om alzo een praktische leidraad op te stellen voor het bekomen van een zo efficiënt mogelijke instructie in functie van de persoon, meer in het bijzonder voor laaggeletterden.
4.
Verloop van onderzoek.
Het onderzoek is uitgevoerd op diverse manieren. Hieronder volgt een korte toelichting: • Literatuuronderzoek naar de wettelijke verplichtingen via internet, lectuur. Hier hebben we getracht de belangrijkste wetgeving samen te vatten. • Onderzoek naar methodes eenvoudig communiceren via bezoek aan VOCB ( Vlaams ondersteuningscentrum voor basiseducatie ) in Mechelen en Turnhout. Zij hebben vooral ervaring met eenvoudig schrijven voor toepassing in scholen.. De uitgave van de krant Wablieft (Dit is een wekelijkse uitgave met het belangrijkste nieuws geschreven in eenvoudig Nederlands) Ze waren ook betrokken bij een project voor VCA opleiding in de bouw voor laaggeletterden • Onderzoek rond taalvaardigheid. Het betreft hier voornamelijk het onderzoek naar de bepaling van uw doelgroep. De manier waarop u een instructie duidelijk kan overmaken is in grote mate afhankelijk van de persoon waarvoor je het schrijft. We zijn nagegaan welke methodes er zijn om te bepalen wat het taalvaardigheidniveau van een persoon is. • Opstellen “checklist voor begrijpbaarheid instructie”. Hier hebben we getracht een methode op te stellen om na te gaan of de instructie voldoet in functie van de doelgroep (het taalvaardigheidniveau) • Een bestaande instructie ( betreffende de heftruck ) herwerken en deze dan toelichten aan de werknemers . De begrijpbaarheid zal dan getoetst worden. 8
•
5. •
•
Overleg met de studiebegeleider Prof. Dr. Huypens Jos. Prof. Hij is hoofddocent communicatiewetenschappen aan de Universiteit Antwerpen en directeur van het communicatieadviesbureau Communicado. Hij heeft diverse wetenschappelijke publicaties op zijn naam staan.
Beperkingen en randvoorwaarden. Het onderzoek beperkt zich tot medewerkers die werken in industriële productiebedrijven waar, gelet op de aard van het productiewerk, veelal buitenlandse of laaggeschoolde medewerkers werkzaam zijn. Denk hierbij aan betonbedrijven, bedrijven in de metaalindustrie, aannemersbedrijven, bouwbedrijven en gevangenissen. Deze beperking is noodzakelijk om het juridisch kader waarin deze opdracht wordt uitgevoerd in te perken. Ook is deze beperking noodzakelijk om de risico’s rondom communicatieproblemen in te perken. We hebben getracht met deze opdracht voor een beperkte doelgroep een doeltreffende methode op te stellen voor het geven van een veiligheidsinstructie. De achterliggende theorie is wel algemeen geldend. In dit werk hebben we even gekeken naar “modernere” vormen van communicatie, zoals bijvoorbeeld Sms’en . De technologie is echter in een voortdurende ontwikkeling, waardoor er in de toekomst mogelijk nog nieuwe vormen van communicatie zullen ontwikkeld worden. Hier is in dit werk niet verder op ingegaan.
9
WETTELIJK KADER 1.
Inleiding.
In de wetgeving wordt dikwijls verwezen naar opleiding en instructie. Naleving van wet- en regelgeving vormt in bedrijven veelal een basiselement van de bedrijfsvoering. Daarom is het noodzakelijk hier nader over uit te wijden, weliswaar beknopt. In dit deel van het projectwerk krijgt u inzicht in de relevante Europese wetgeving en de vertaling hiervan in Belgische wetten. Onderzocht is welke arbeidsveiligheidsregels op Europees en Belgisch niveau relevant zijn voor deze studieopdracht.
2.
Niveaus van wetgeving.
De nationale wetgeving volgt veelal direct uit internationale wetgeving. Onderstaande figuur 1 illustreert dit.
Europese Wetgeving Belgische Wetgeving Figuur 1: Overzicht verhouding Europese en Nationale wetgeving.
10
De Europese wetgevingsinstrumenten verschillen van die van Nationale wetgeving. Belangrijk is te realiseren op welke manier de Europese wetgeving bindend is in België. Voor wat betreft bindende wetgeving wordt een onderscheid gemaakt tussen rechtstreeks werkend en niet rechtstreeks werkend. Tabel 1 illustreert dit.
Wetgevingsinstrument Verordeningen Richtlijnen Beschikkingen Aanbevelingen en adviezen
Toelichting: bindend voor lidstaat? Verbindend in al haar onderdelen en is rechtstreeks toepasselijk in elke lidstaat; Verbindend ten aanzien van het te bereiken resultaat voor elke lidstaat waarvoor zij bestemd is. Zij moet in de nationale rechtsorde worden omgezet, maar de keuze van vorm en middelen wordt aan de nationale instanties overgelaten Verbindend in al haar onderdelen voor degenen tot wie zij uitdrukkelijk is gericht Niet verbindend; het gaat om een verklaring.
Tabel 1: Overzicht relevante Europese wetgevingsinstrumenten.
11
3.
Europees niveau.
De oorsprong van de Nationale wetgeving ligt veelal in Europese wetgeving. Op Europees niveau zijn regels zijn gesteld rondom: • Opleiding van medewerkers. • Voorlichting en instructie in het kader van werkgeversverantwoordelijkheid. Tabel 2 bevat een overzicht van relevante wetgeving op het gebied van voorlichting. Nr. Richtlijn 89/391/EEG
Sociale of economische richtlijn Sociaal
Bijzondere Richtlijn art 16 lid 1 n.v.t.
89/655/EGG
Sociaal
Nr. 2
92/58/EEG
Sociaal
Nr. 9
98/37/EG
Economisch
n.v.t.
98/24/EEG
Sociaal
Nr. 14
2002/44/EG
Sociaal
Nr. 16
2003/10/EG
Sociaal
Nr. 17
Betreft
Populaire naam richtlijn
algemene maatregelen ter bevordering van de verbetering van de veiligheid en gezondheid van werknemers op het werk minimumvoorschriften inzake veiligheid en gezondheid bij het gebruik door werknemers van arbeidsmiddelen op de arbeidsplaats betreffende de minimumvoorschriften voor de veiligheids- en/of gezondheidssignalering op het werk de onderlinge aanpassing van de wetgevingen van de lidstaten betreffende machines. bescherming van de gezondheid en de veiligheid van werknemers tegen risico's van chemische agentia op het werk betreffende de minimumvoorschriften inzake gezondheid en veiligheid met betrekking tot de blootstelling van werknemers aan de risico's van fysische agentia (trillingen) betreffende de minimumvoorschriften inzake gezondheid en veiligheid met betrekking tot de blootstelling van werknemers aan de risico's van fysische agentia (lawaai)
Kaderrichtlijn
Arbeidsmiddelenrichtlijn
Richtlijn veiligheid- en/of gezondheidssignalering
Machinerichtlijn Richtlijn chemische agentia
Tabel 2: Overzicht relevante Europese wetgeving
Relevante voorschriften uit de kaderrichtlijn, de Richtlijn arbeidsmiddelen en de Richtlijn veiligheid- en/of gezondheidssignalering zijn opgenomen in bijlage 1.
12
4.
Belgische wet- en regelgeving.
De kaderrichtlijn 89/391/EEG is in België omgezet in de Wet van 4 augustus 1996 betreffende het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk. De uitvoering van deze Wet is geregeld in afzonderlijke koninklijke besluiten. Het geheel van deze wet met onderliggende besluiten wordt ook wel de CODEX genoemd. Naast deze wetgeving is er ook nog het Algemeen Reglement voor Arbeidsbescherming, (afgekort als A.R.A.B.)
4.1
Relevante wet- en regelgeving België.
Tabel 3 geeft een overzicht van relevante wetgeving uit zowel de CODEX als het ARAB waarin wordt verwezen naar opleiding en instructie. Wetgeving Welzijnswet art 5 Welzijnswet Art 8, art10, art11 Codex Titel I, Hfst III, Afd II, art 9 Codex Titel I, Hfst III, Afd II, art 13 Codex Titel I, Hfst III, Afd III, art 17 Codex Titel I, Hfst III, Afd III, art 18 Codex Titel I, Hfst III, Afd III, art 19 Codex Titel I, Hfst III, Afd III, art 20 Codex Titel I, Hfst III, Afd III, art 21
Codex Titel II, Hfst I, Afd II, art 5
Toelichting relevantie - De werkgever moet werknemers voorlichten over de aard van zijn werkzaamheden, de daaraan verbonden overblijvende risico’s en de maatregelen daartegen. - De werkgever moet passende instructies verschaffen aan de werknemers De werkgever moet contractoren en zelfstandigen informatie verstrekken over de risico’s In het dynamisch risicobeheersingsysteem stellen we preventiemaatregelen op die betrekking hebben op de bekwaamheid, de vorming en de informatie, met inbegrip van aangepaste instructies De hiërarchische lijn heeft als taak te waken over de naleving van de instructies en zich ervan te vergewissen dat de werknemers de inlichtingen begrijpen en in praktijk brengen. Werkgever geeft aan de hiërarchische lijn en aan de werknemers alle informatie i.v.m. met de risico’s en de preventiemaatregelen. Hij geeft eveneens info betreffende noodprocedures bij ernstig gevaar en met betrekking op eerste hulp, brandbestrijding en evacuatie van werknemers. Werkgever stelt een vormingsprogramma op. Werkgever brengt de bekwaamheid in rekening. Werkgever zorgt voor passende instructies in gevaarlijke zones Werkgever zorgt er voor dat iedere werknemer een aangepaste vorming ontvangt bij indienstneming, verandering of overplaatsing van functie, nieuwe arbeidsmiddelen en nieuwe technologie De interne dienst heeft als opdracht: - Advies verlenen over het opstellen van instructies betreffende - het gebruik van arbeidsmiddelen - chemische- en biologische agentia - het gebruik van collectieve beschermingmiddelen - voorkoming van brand - de toe te passen procedures in geval van gevaar - Advies verlenen over de vorming van werknemers - bij indienstneming - bij overplaatsing of verandering van functie - bij nieuwe arbeidsmiddelen - bij nieuwe technologie - Voorstel voor het onthaal, de informatie en vorming van werknemers 13
Wetgeving Codex Titel III, Hfdst I, Afd I, art 3, art 4, art 6, art 9, art 10 en art 11 Codex Titel VI, Hsft I, Art 6
Codex Titel VI, Hsft I, art 6 en art 7
Toelichting relevantie - Medewerkers passend opleiden en instrueren inzake de handelswijze bij veiligheids- en gezondheidssignalering - Medewerkers informeren over te treffen maatregelen bij signalering - Vormen van signalering, permanent of occasioneel - Toepassen akoestische-, lichtsignalen, hand- of armseinen en de mondelinge mededeling als vormen van communicatie. - Etiketten op recipiënten van gevaarlijke stoffen - Waarschuwingsborden bij lokalen Werkgever neemt de nodige maatregelen om er voor te zorgen dat de werknemers een adequate opleiding krijgen. Werkgever moet werknemer opleiden en gebruiksaanwijzingen opstellen bij gebruik arbeidsmiddelen op werkpost. Deze informatie en deze gebruiksaanwijzingen moeten ten minste bevatten : - de omstandigheden waaronder de arbeidsmiddelen dienen te worden gebruikt ; - voorzienbare abnormale situaties ; - de conclusies die, in voorkomend geval, kunnen worden getrokken uit de bij het gebruik van arbeidsmiddelen opgedane ervaringen. Deze informatie en deze gebruiksaanwijzingen moeten voor de betrokken werknemers begrijpelijk zijn. Voor installaties, machines moeten schriftelijke instructies bestaan over hun werking, gebruikswijze, inspectie en onderhoud. Instructies viseren door preventieadviseur.
Codex Titel VI, Hfst II, art 5
Opleiding voor beeldscherm werkpost.
Codex Titel VII, Hfst II, art 10
De werkgever neemt maatregelen zodat de werknemers beschikken over informatie en gebruiksaanwijzingen betreffende PBM. Deze info bevat: - info over verschillende types van PBM - omstandigheden voor gebruik - conclusies uit ervaring - tegen welke risico’s gebruiken - de instructies moeten begrijpelijk zijn. - schriftelijke instructies voor hun werking, gebruikswijze, inspectie, onderhoud en eventuele training - instructies geviseerd door hoofd IDPB en door de arbeidsgeneesheer
Codex Voorlichting bij jongeren op het werk. Titel VIII, Hfst II, Afd II, art 7 Codex Inlichtingen betreft het manueel hanteren van lasten. Titel VIII, Hfst V, art 9 Art 54 quater 4 Instructies bij collectieve beschermingsmiddelen. Tabel 3: Overzicht relevante Belgische wetgeving.
14
4.2
Preventiebeginselen Welzijnswet.
Artikel 5 in hoofdstuk II van de Welzijnswet verplicht de werkgever onder andere de volgende preventiebeginselen toe te passen: a) risico’s voorkomen. b) de evaluatie van risico's die niet kunnen worden voorkomen. c) de bestrijding van de risico's bij de bron. (…) j) de werknemer voorlichten over de aard van zijn werkzaamheden, de daaraan verbonden overblijvende risico's en de maatregelen die erop gericht zijn deze gevaren te voorkomen of te beperken: a. bij zijn indiensttreding. b. telkens wanneer dit in verband met de bescherming van het welzijn noodzakelijk is. k) het verschaffen van passende instructies aan de werknemers en het vaststellen van begeleidingsmaatregelen voor een redelijke garantie op de naleving van deze instructies. In hoofdstuk 7 van het theoretische kader schetsen wij een methodiek om invulling te geven aan hetgeen genoemd onder a, b en c met als doel de punten genoemd onder j en k vorm en inhoud te kunnen geven. Volgens de preventiebeginselen kunnen de volgende vormen van risicoreducerende maatregelen worden onderscheiden: 1. Primaire maatregelen: gevaar eliminatie (voorkomen van gevaar); 2. Secundaire maatregelen: risico-eliminatie (voorkomen van schade), bijvoorbeeld collectieve beschermingsmaatregelen of persoonlijke beschermingsmaatregelen; 3. Tertiaire maatregelen: schadereductie (omvang schade beperken), bijvoorbeeld waarschuwing, instructies, opleiding. Hierbij hebben primaire maatregelen de voorkeur boven secundaire en tertiaire maatregelen. Secundaire maatregelen hebben de voorkeur boven tertiaire maatregelen.
15
THEORETISCHE KADER 1.
Inleiding.
In dit deel wordt het theoretische kader geschetst rondom communicatie en taalvaardigheid. Eerst worden de diverse vormen van communicatie uitgewerkt. Daarbij worden de volgende drie vormen van communicatie behandeld: 1. Schriftelijk 2. Mondeling 3. Audiovisueel Voor elke van de hierboven weergegeven vorm van communicatie bieden we enkele praktische handvatten aan. Daarbij komen ook de voor - en nadelen van de desbetreffende communicatievorm aan bod. Ook wordt aangegeven op welke wijze de diverse vormen zich van elkaar onderscheiden. Verder bespreken we in dit deel hoe de taalvaardigheid van een persoon kan bepaald worden door middel van een test. Eveneens halen we manieren aan voor het indelen van verschillende taalvaardigheidniveaus.
2.
Onderscheidend vermogen per communicatievorm.
In de periode 2000-2001 is in het kader van het programma “Beleidsgericht Onderzoek” van het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap een onderzoeksstudie uitgevoerd door Memorie, het onderzoekscentrum van de Katholieke Hogeschool Mechelen. Het onderzoek was gericht op overheidscommunicatie voor kansarme doelgroepen. De resultaten van dit onderzoek zijn vertaalt in concrete inzichten en tips en staan beschreven in de Handleiding “Elkaar vinden – bouwstenen voor het communiceren met kansarme doelgroepen” van Memorie. De handleiding beoogt in eerste instantie het stimuleren van doeltreffende communicatie met Nederlandstalige kansarmen, ouder dan 16 jaar. In de bedrijven waarvoor deze studieopdracht bedoeld is, werken in de regel werknemers van 16 jaar of ouder. Daarom hebben wij bij de bestudering van de theoretische achtergrondkaders van onze studieopdracht deze handleiding geraadpleegd. In de handleiding “Elkaar vinden” worden de volgende communicatievormen onderscheiden: 1. Massamedia 2. Gedrukte media 3. Mondelinge media 4. Audiovisuele media 5. Digitale media
16
Toegelicht wordt dat deze vijf vormen van communicatie ten opzichte van elkaar een onderscheidend vermogen hebben. Zo wordt onderscheid gemaakt tussen het vermogen om: - iets in de belangstelling te brengen bij de ontvanger; - de ontvanger te informeren; - de ontvanger te overtuigen; - ondersteunend/aanvullend te zijn op een andere communicatievorm. Figuur 2 illustreert dit1. Het volledige rapport is beschikbaar op het Internet: www.vlaanderen.be evenals op www.memori.be.
1
Goubin, Eric en Mestiaen, Belinda. Elkaar vinden, Bouwstenen voor het communiceren met kansarme doelgroepen. Mechelen : Memorie, Onderzoekscentrum van de Katholieke Hogeschool. Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap 17
Figuur 2: Communicatievermogen van media ten opzichte van (kansarme) publiekgroepen 18
3.
Schriftelijke communicatie.
Wie het Nederlands niet geheel machtig is, zal eerder door eenvoudige dan door ingewikkelde instructies gestimuleerd worden te werken volgens de Nederlandse instructie. Er is geen toverformule om duidelijk te schrijven. Een tekst is misschien helder voor de ene, maar onbegrijpelijk voor iemand anders. Een goede tekst voor het grote publiek is eenvoudig om te lezen en te verstaan. De lezer vindt wat hij nodig heeft na één keer lezen. Hij kan de informatie in de tekst gebruiken om te doen wat hij moet of wil doen. Bij bepaalde allochtone doelgroepen die geen leescultuur hebben, zullen schriftelijke media nauwelijks effect hebben. Mondelinge instructies in de vorm van voorlichtingsbijeenkomsten, werkoverleg hebben in dat geval een directer en beter effect.
3.1
Toegankelijk schrijven.
Om toegankelijk te schrijven bepaalt u vooraf het lezersprofiel, schrijfdoel, u kiest een vorm, invalshoek, structuur, …. Onderstaande tabel 4 kunt u hierbij als hulpmiddel gebruiken2. Bepaal vooraf het lezersprofiel Wat weten uw lezers al van het onderwerp? Welke opleiding hebben ze gehad? Wat willen ze lezen? Hoe willen ze aangesproken worden Wat vinden ze van het onderwerp Hebben ze vooroordelen tegen het thema Kunnen ze lange teksten? Hoeveel abstractie kunnen ze aan Kies een vorm Rapport Brief e-mail nieuwsbericht nieuwsanalyse achtergrondartikel researchartikel column reisverhaal Ontwerp een structuur Kop-romp-staart-structuren Trechters Omgekeerde trechters
Bepaal het schrijfdoel Informeren Overtuigen Amuseren Choqueren Aanleren Adviseren Laten doen Leg uw invalshoek vast De invalshoek is de centrale vraag De invalshoek bakent de inhoud af De invalshoek bepaalt de structuur
Zorg voor aantrekkingskracht Blikvangers Aantrekkelijke alinea’s Een wervelend begin Een pakken slot Kaders
Formuleer fris Schrijf duidelijk (in 3.2.1 verder uitgediept) Schrijf concreet Schrijf persoonlijk Schrijf dynamisch Schrijf spannen Schrijf gevarieerd Schrijf correct Tabel 4: Hulpmiddelentabel toegankelijk schrijven. 2
Huypens, Jos. Presentatie :19 december 2006. Workshop Toegankelijk schrijven 19
3.2
Handvatten bij schriftelijke communicatie.
Op 25 juni 2007 hebben Stefan D’hooge, Marc Smolders en Dominique Cnaepkens een bezoek gebracht aan Wablieft. Wablieft is een krant in eenvoudig Nederlands. De organisatie Wablieft brengt al meer dan 20 jaar een overzicht van het nieuws. Zij doet dit in eenvoudige, begrijpelijke taal voor iedereen wie een gewone krant te moeilijk vindt. De redactie van Wablieft kreeg ook af en toe vragen als: “ Hoe kan ik een tekst schrijven die iedereen kan begrijpen?” of: “ Kunnen jullie een tekst herschrijven in begrijpelijke taal? “ Zo is Wablieft ook begonnen met Wablieft tekst-advies. Op 25 juni 2007 is gesproken met mevrouw Karine Nicolay.3 Ter voorbereiding zijn vier voorbeelden van instructies aangereikt, namelijk: twee instructies over het veilig schoonmaken van een mengerij; twee instructie over het veilig werken met een heftruck. Deze instructies zijn besproken. Daarbij heeft Mv. Karine Nicolay ons 20 tips gegeven om een tekst eenvoudig leesbaar te maken. Deze 20 tips hebben wij samengevat in de tabel 5. Tip
Toelichting
De lezer 1.
Bereidt u goed voor.
2.
Schrijf voor u lezer, niet voor u collega
3.
Zoek naar de gepaste toon.
4.
Spreek de lezer aan.
5.
Zorg dat de lezer antwoorden vindt op zijn vragen.
Begin niet zomaar te schrijven. Denk eerst na over: • voor wie u gaat schrijven; • waarom u gaat schrijven; • wat u gaat schrijven; • in welke volgorde u het gaat schrijven. Zet jezelf in de schoenen van uw lezers. Vraag u af wat ze moeten weten. Hou er rekening mee dat zij niet altijd evenveel van het onderwerp afweten als jij. Zoek naar de toon die rekening houdt met uw lezer en zijn omstandigheden. Een kille of te zakelijke toon kan de lezer doen afhaken. Een te familiaire toon komt betuttelend over. Schrijf voor één persoon, niet voor een groep. Spreek de lezer aan met ‘u’ of ‘je’. Gebruik ‘wij’ of ‘ik’ voor jezelf. Werk met vraag en antwoord. De vragen kunnen dienen als titel van een hoofdstuk of als tussentitel. Ze maken de structuur van uw tekst duidelijk. Het geeft u meteen een inhoudsopgave. Geef onmiddellijk het antwoord op de vragen!
De stuctuur 6.
Zorg voor een duidelijke structuur en een logische opbouw.
Hou de structuur van de tekst zo eenvoudig mogelijk. Hij moet nuttig zijn voor uw lezer. Vaak is dit chronologisch. Maar u kan ook kiezen om de belangrijkste dingen bovenaan te zetten. De minder belangrijke of de uitzonderingen zet u onderaan.
7.
Knip de tekst in korte stukjes. Gebruik tussentitels.
8.
Gebruik lijstjes en tabellen.
Tussentitels en paragrafen maken de structuur van de tekst duidelijk voor de lezer. In de tussentitel staat de essentie van het volgende stukje tekst. Houd punten die bij elkaar horen bij elkaar. Eén onderwerp = één paragraaf. Informatie in lijstjes en tabellen maakt ze duidelijker.
3
Mv. Nicolay, Karine. Interview : 25 juni 2007. Mechelen . Wablieft 20
Tip
Toelichting
De zinnen 9. 10.
11. 12.
Gebruik korte zinnen. Schrap overbodige woorden. Schrijf actieve zinnen. Schrijf in de tegenwoordige tijd. Beveel!
Korte zinnen brengen de boodschap beter over. Vraag u bij elk woord af: ‘Is het hier echt nodig?’ Is het antwoord: ‘neen’? Schrap het dan. “Peter belde” is een actieve zin. “Er werd gebeld” is een passieve zin. Actieve zinnen maken een tekst duidelijk. Ze zijn meestal ook korter. Passieve zinnen zaaien verwarring en maken een tekst zwaar. De tegenwoordige tijd leest gemakkelijker. Schrijf: “Wij maken elk jaar een nieuw model.” Niet: “Wij zullen elk jaar een nieuw model maken.” Geef instructies! Wees duidelijk! Schrijf niet: “Gelieve u aan de regels van het huis te houden!” maar “Houd u aan de regels van het huis.”
De woorden 13.
Kies voor korte woorden.
14.
Gebruik alledaagse woorden.
15.
Vermijd moeilijke woorden.
16.
Vermijd modewoorden.
17.
Vermijd jargon.
18.
Vermijd verborgen werkwoorden.
19.
Gebruik niet te veel letterwoorden.
20.
Wees voorzichtig met afkortingen.
Korte woorden zijn gemakkelijker om te lezen. Vermijd woorden met meer dan drie lettergrepen, tenzij ze heel alledaags zijn zoals ‘tandenborstel’. Sommige woorden kan u makkelijk omschrijven: bijvoorbeeld ‘parlementsverkiezingen’ wordt ‘verkiezingen voor het parlement’. Schrijf zoveel mogelijk zoals u spreekt. Stel u voor dat de lezer voor u aan tafel zit en dat u hem vertelt wat te doen. Spreektaal is geen schrijftaal, maar gebruik toch liever alledaagse woorden dan stadhuistaal. Voorbeelden van stadhuistaal zijn: inzake, wat betreft, ten aanzien van, doch, reeds, derhalve … Schrijf liever: over, voor, maar, al, daarom… Moeilijke woorden brengen mensen in de war. Vermijd woorden uit een vreemde taal of uit het Latijn. Meestal is er ook een goed Nederlands woord. Bijvoorbeeld: ‘constructief’ = ‘opbouwend’, ‘conferentie’ = ‘vergadering’. Kan u een moeilijk woord niet vermijden? Leg het dan uit. Ook wel ‘opblaaswoorden’ of ‘gebakken lucht’ genoemd. Voorbeelden: terugkoppelen, implementeren, insteek, een stukje, kwaliteitsvol, communiceren (naar iemand toe) …. Ze worden meestal gebruikt om een tekst een pseudo-wetenschappelijk of pseudo-intellectueel karakter te geven of om zich belangrijker voor te doen dan men is. Jargon is vaktaal die moeilijk te volgen is voor een buitenstaander. Gebruik geen jargon als de lezer niet in hetzelfde vak zit Heel veel teksten staan vol ‘verborgen werkwoorden’. u herkent ze aan het lidwoord ‘het’ voor een werkwoord. Schrijf: “Ik schrijf voor de krant.” Niet: “Op de redactie ben ik verantwoordelijk voor het schrijven van de krant.” Verborgen werkwoorden maken een tekst abstract, zwaar, saai en langer dan nodig. Heel bekende letterwoorden zoals VRT, VTM, wc, zijn meestal geen probleem. Veel mensen begrijpen volgende letterwoorden echter niet zonder uitleg: CLB, ABVV, SP.A, PAB. Vermijd ze. Of schrijf ze één keer voluit en zet het letterwoord tussen haakjes. Bijvoorbeeld: ‘De Verenigde Naties (VN)’. U kan ook een omschrijving gebruiken. Bijvoorbeeld de vakbond ABVV. Te veel afkortingen zoals enz., vnl., z.o.z., t.g.v. geven een tekst een heel onrustig uitzicht. Veel mensen haken erop af. Schrijf ze voluit.
Tabel 5: 20 Tips van Wablieft voor eenvoudig en toegankelijk schrijven.
Bovenstaande 20 tips hanteren wij later in deze studieopdracht als uitgangspunt voor het schrijven van een instructie.
21
Ook hebben wij aanvullend zes tips gekregen uit de trukendoos van Wablieft over de vormgeving van geschreven teksten. Deze lichten wij toe in onderstaande tabel 6. Tip
Toelichting
De vormgeving 21.
Lettertype
22.
Hoofdletters
23.
kleurgebruik
Zorg voor een voldoende groot lettertype. Dat is goed voor mensen met lichte gezichtsproblemen. Letters die dicht naast elkaar worden afgedrukt, bemoeilijken het lezen. De voorkeur gaat uit naar lettertypes met schreven ( voetjes ) en met een licht contrast ( letters met zowel dikkere als dunnere delen ). Voor een titel kunnen ook schreefloze lettertypes gebruikt worden. Goochel niet met verschillende lettertypes. Dat maakt de tekst onnodig druk. Gebruik enkel hoofdletters waar dit strikt vereist is. Hoofdletters in een tekst maken de bladspiegel druk en nodigen niet uit tot lezen. Het gebruik van bepaalde kleuren is erg regiogebonden. Wat in Azië perfect aanvaardbaar is, is dat niet noodzakelijk in Zuid-Amerika. Kleurcombinaties zijn sterk bepaald door hypes en modetrends. Af te raden is zonder meer om twee sterk verzadigde kleuren naast elkaar te plaatsen. Rood naast blauw bijvoorbeeld, of paars naast geel. Blauw mag dan in de Verenigde Staten wel de meest populaire kleur zijn, maar als tekstkleur, en voor lijntjes en kleine elementen is het minder aan te bevelen. Voor details vermoeit het de ogen in hoge mate. De veiligste, maar meest saaie combinatie is zwart op wit. De gevaarlijkste rood of groen op zwart, of omgekeerd.
24.
Illustraties
25.
Kolommen
26.
Bladspiegel
Over de relatie tussen de tekstkleur/achtergrondkleur en leesbaarheid bestaat er op dit ogenblik helaas geen eensgezindheid. Het best is dan ook het kleurgebruik te onderwerpen aan het grondig en kritisch oordeel van een proefpersoon. Duidelijke structuur en leesbaarheid moeten daarbij primeren op leuke kleurencombinaties.4 Illustraties zorgen voor afwisseling en verluchtigen de tekst. Foto’s of tekeningen moeten duidelijk, functioneel en begrijpelijk zijn. Onduidelijke illustraties bederven de aantrekkelijkheid van de tekst. Zorg voor een goed evenwicht tussen tekeningen/cartoons en foto’s. De kracht van een illustratie gaat verloren als ze te klein wordt afgedrukt. Zorg voor een kort en duidelijk onderschrift bij de illustraties Ook beeldtaal ( striptekeningen ) en pictogrammen zijn ingeburgerd en dus bruikbaar. Toch is het gewenst om ( een paar ) woorden bij de plaatjes te voegen. Bij abstracte afbeeldingen zal de kijker/lezer zo gemakkelijker de betekenis ervan ontdekken. De tekst in kolommen zetten vergemakkelijkt het lezen. De ogen van de lezer hoeven dan niet zo’n grote sprong te maken van de ene naar de volgende regel. Te smalle kolommen bemoeilijken het lezen dan weer. Veel hangt af van lettergrootte en regelafstand. Als de kolommen te lang zijn, kan het moeilijk worden om terug bij het begin van de volgende kolom te komen. Zorg voor een overzichtelijke bladspiegel. Die wordt aantrekkelijker door een rand vrij te houden aan de vier zijden van het blad.
Tabel 6: Aandachtspunten met betrekking tot de vormgeving.
4
Huypkens, Jos . 2007. Communicatie management voor openbare besturen, Deel E2. Brussel. Politeia. 22
3.3
DIGITALE COMMUNICATIE.
Een vorm van schriftelijke communicatie wordt gevormd door de digitale media. Denk hierbij aan: a) Websites b) Intranet sites c) Mails d) SMS Met (digitale) schriftelijke communicatie kan een grote groep tegelijkertijd benaderd worden. In veel bedrijven worden daarom instructies schriftelijk gegeven of op intranetsite geplaatst. Een belangrijk nadeel is echter dat u het effect moeilijk kunt inschatten. Bij de klassieke schriftelijke media zijn de interactiemogelijkheden beperkt. De digitale media bieden op dat vlak meer perspectief. Schriftelijke media zijn meestal het effectiefst ter ondersteuning van persoonlijke communicatie. Het belang van digitale media als informatie- en communicatiekanaal neemt toe. Deze en andere digitale media kenmerken zich door snelheid en interactiviteit. Veel bedrijven hebben de neiging om hun schriftelijk materiaal hoe langer hoe meer te vervangen door websites en e-mail. Op zich is dit geen probleem, echter, realiseer u dat onder allochtonen hier veelal slechts de jongeren en de hoger opgeleiden bereikt worden. Veelal nemen alleen zij deel aan het digitale verkeer en maken ouderen niet of nauwelijks gebruik van deze digitale media. Vermijd dus dat de informatie over uw bedrijf alleen nog op het net terug te vinden is en dat u enkel communiceert via e-mail. Zo maakt u de informatiekloof tussen de haves en de have-nots nog groter.
3.3.1 Tips digitale communicatie. Intranet, websites, en e-mail kunnen nooit andere communicatiemiddelen vervangen, het is een aanvullend medium. • E-mail communicatie is alleen maar effectief als de boodschap relevant is voor de doelgroep. • Start de e-mail eventueel met een slagzin. • Zorg ook voor eenvoudige en leesbare teksten. • Schrijf beknopt, kort en correct met titels die to the point zijn. • Werk met opsommingen en splits verhalen in korte deelverhalen op: een idee is een paragraaf. Meer gedetailleerde informatie kan u via pdf aanbieden. • Check regelmatig bij de gebruikers - bijvoorbeeld via een online enquête - wat ze van u website vinden. Vraag expliciet na of de site voldoende aansluit bij de allochtone gebruiker. • Het succes van uw website hangt in grote mate af van de promotie ervan.
23
3.3.2 Voor en nadelen digitale communicatie. De voor- en nadelen van communicatie via websites kunnen als volgt worden weergeven5: Positief bij website • Hoeveelheid aan informatie • Functioneel • Personalisatie • Goedkoop • Populair • Snel • Makkelijk • Interactief • Doelgericht • Personaliseerbaar
◄►
Negatief bij website • visuele overdaad • onduidelijke structuur
Handvatten bij digitale communicatie. Ook voor de digitale communicatie hebben wij enkele handvatten uitgewerkt. De resultaten hiervan treft u aan in onderstaande tabel 76. Handvat Navigatiepaneel
Hyperlinks
Allerlei
Aantrekkelijke kleuren
5 6
Toelichting - Plaats navigatie op een duidelijke plaats (liefst links of bovenaan) - Zorg voor visuele hiërarchie - Groepeer onderwerpen die bij elkaar horen - Hanteer duidelijke termen - Gebruik bij voorkeur tekst - Gebruik zo weinig mogelijk plaats - Integreer ‘Search balk’, ‘Contact link’ , ‘About us’ - Gebruik contextuele hints (duid aan waar de pagina zicht bevindt) - Gebruik standaard links (blauw, onderlijnd) - Open niet in nieuw window - Waarschuw voor plug-ins (pdf) - Geef bestandsgrootte mee - Gebruik geen instructie als “klik hier” - Geef hyperlinks duidelijk aan - Voeg links toe die direct leiden naar de gewenste informatie - Vermijd homelink op homepage - Geen schreeuwende teksten zoals uitroeptekens en HOOFDLETTERS - Geen reclamepraat - Gebruik enkel feiten - Hanteer humor - Hanteer aantrekkelijke kleuren: o blauw voor 35% meest populaire kleur o groen krijgt de voorkeur bij 16% meest gehate kleuren: oranje en zwavelgeel
Rosenfeld, Louis en Morville, Peter. 1997 . Information Architecture . O’Reilly Ibidem . Huypkens, Jos. Pagina 22 24
Handvat Illustratie
Tekst Inlaadsnelheid webpagina's Zoekrobot Actualiteit
Informatie
Interactiemogelijkheden
Toelichting - Label de illustraties - Zorg dat de afbeelding functioneel is. - Vermijd watermerken - Vermijd animatie - Gebruik juiste compressie, dus niet te groot bestandsformaat - Gebruik lettertypen die groot genoeg zijn - Gebruik standaard systeem fonts - Vermijd tekstschaduw - inlaadtijd pagina's < 5 sec - homepage < 50 Kb - Plaats deze duidelijk zichtbaar - Gebruik een eenvoudig te gebruiken zoekrobot - Neem ook een gebruiksaanwijzing op - Vermelding update datum - Geen onder constructie pagina's - Geen foutmeldingen - What's new pagina - Aanbieden new-mail - Nieuwsicoontjes op website - Zelfpresentatie - Service informatie - Actuele thema’s - Agenda - Projecten - Achtergrondinformatie - Wees beknopt, een scherm leest 50% minder comfortabel dan papier - Wees overzichtelijk * 1 idee = 1 paragraaf * tussentitels *opsommingen - Schrijf kort, bondig en eenvoudig (Doel: 50% korter dan op papier) * Hanteer 10à 15 woorden per zin * Hanteer 2 tot 3 zinnen per alinea - Let op, gebruik schrijftaal, geen spreektaal - Maak de tekst scanbaar - Verwijzen naar traditionele adressen, telefoon, fax - E-mail mogelijkheden - Gastenboek - FAQ-pagina - Chatgroups/rooms, discussieforum
Tabel 7: Weergave van handvatten voor digitale communicatie.
25
3.3.5 Communicatie via SMS. Short Message Service ( sms ) is een nieuw opkomende manier om mensen enerzijds op de hoogte te houden en anderzijds te informeren. Een brede waaier van toepassingen bieden zich aan. Enkele voorbeelden: - Farmaceutisch bedrijf: verstuurt SMS alerts rechtstreeks aan patiënten over het voorgeschreven gebruik van geneesmiddelen. - Interim-kantoor: verstuurt SMS berichten naar jobzoekers over open posities. - ICT & Web Integrator: integreert de SMS Gateway in de websites van zijn klanten. - Autoconstructeur: verstuurt SMS werk orders naar de ploegen in de fabriek. Via software (Outlook® Add-in ) kunnen SMS- berichten gestuurd worden naar iedere willekeurige mobiele telefoon en de antwoorden rechtstreeks laten ontvangen in de e-mailbox. Dergelijk systeem is een handige oplossing voor zowel zakelijk als privégebruik. Het programma verhoogt de productiviteit en de communicatie met collega’s, klanten en werknemers. Een groot voordeel van dit systeem is dat u naar meerdere geadresseerden in één druk op de knop kan verzenden, en dat u steeds een verzendbevestiging via e-mail ontvangt.7 Ook veiligheidscommunicatie is op deze manier mogelijk. Zie onderstaand voorbeeld: Voorbeeld SMS: Let op! Zet uw hijs vandaag goed vast, er staat vandaag windkracht 5.
7
www.smsalias.be . 7 oktober 2007 26
4.
Mondelinge communicatie.
In bedrijven worden diverse vormen van mondelinge voorlichting en instructies gegeven. Denk hierbij aan: a) voorlichtingsbijeenkomsten b) toolboxmeetings c) werkoverleg Vormen van mondelinge communicatie kenmerken zich door een direct effect . Beide partijen, zender en ontvanger, kunnen in interactie gaan, elkaar vragen stellen, problemen aankaarten, oplossingen zoeken. wij hebben de ervaring dat mondeling communiceren werkt. Deze vorm van communicatie sluit nauw aan bij de verbale cultuur van bepaalde etnische groepen. Zo kan via persoonlijk contact rechtstreeks aan een vertrouwensrelatie gewerkt worden. Het grote nadeel van persoonlijke communicatie is dat het erg arbeidsintensief is en dat u maar een beperkt aantal medewerkers kunt bereiken. Ander nadeel is de taalbarrière. Houd daarom rekening met het volgende: • Pas ook uw eigen taalgebruik aan. Vermijd woorden en uitdrukkingen die voor anderstaligen moeilijk te verstaan zijn. • Als verbale en non-verbale communicatie elkaar tegenspreken, vertrouwt iemand die de taal niet machtig is eerder op de non-verbale signalen. Wat betreft de communicatie zijn er twee grote verschillen te vermelden in de vorm van communicatie, met name eenrichtingscommunicatie en tweerichtingscommunicatie. De belangrijkste kenmerken van eenrichtingscommunicatie zijn: • Boodschap gaat van zender naar ontvanger. • Boodschap kan kort gestructureerd worden overgebracht (gaat snel). • Er is geen interactie. • Is een vrij autoritaire vorm van communicatie. Deze vorm biedt als voordeel dat men als “boodschapper” zich kan richten tot een grote groep. Men kan de volledige boodschap overbrengen zonder dat men onderbroken wordt. Het belangrijkste nadeel is dat men geen feedback krijgt en dus ook niet zeker is of de boodschap correct is over gekomen. De belangrijkste kenmerken van tweerichtingscommunicatie zijn: • Er is interactie tussen zender en ontvanger. • Veel nauwkeuriger. Deze manier van communicatie biedt als belangrijkste voordeel dat de boodschapper onmiddellijk weet of alles goed is overgekomen. Het nadeel is dat het van persoon tot persoon is en dus zeer tijdrovend. De boodschapper moet ook zeer goed voorbereid zijn daar er allerlei vragen kunnen gesteld worden. Bij een gesprek voor een groep, bestaat ook het risico dat dit al snel zeer wanordelijk, ongecontroleerd en rumoerig kan verlopen .
27
5.
Audiovisuele communicatie.
5.1
Film.
Voorlichtingsfilms, hebben het voordeel dat ze aansluiten bij de visuele cultuur van bepaalde groepen en dat daarmee ook analfabete anderstaligen bereikt kunnen worden. Met een videofilm kunt u verschillende taalgroepen bereiken. Een videofilm maken, vraagt heel wat deskundigheid. Schakel daarom zeker professionals in voor het scenario en de productie. Wij raden u aan dan rekening te houden met de volgende zaken: • Laat de personages bij voorkeur Nederlands spreken • Werk niet met ondertitels • Indien noodzakelijk kunt u de film laten inspreken in andere talen. Zo is de film ook toegankelijk voor allochtonen. • Werk bij voorkeur met personages uit deze etnische groep zelf. Zo voelt de doelgroep zich door de film aangesproken. • Zorg dat uw acteurs in de film duidelijk en helder spreken, ook als u eigen medewerkers filmt. • Laat de achtergrondstem inspreken door iemand met een uitspraak die typisch is voor de doelgroep. • Kies een locatie uit de leefwereld van uw doelgroep. • Neem ook herkenbare sfeergeluiden op en maak gebruik van achtergrondmuziek die deel uitmaakt van de cultuur van de allochtone doelgroep. • Een videofilm is ook een auditief medium; herhaal dus (meerdere keren) uw kernboodschap. Vat op het einde nogmaals de belangrijkste boodschap samen en geef in de verschillende talen een mondelinge en tekstuele doorverwijzing voor meer informatie. • Voeg bij de videocassette, dvd of cd-rom een meertalige, beknopte omschrijving van de inhoud. Tot slot: Betrek ook de doelgroep zelf bij het concept, het scenario, de personages…, en natuurlijk ook bij de pretest van de film.
28
5.2
Veiligheidssignalering.
De basiskleuren voor veiligheidsignalering zijn opgenomen in bijlage I van het KB van 17 juni 1997 betreffende de veiligheids- en gezondheidssignalering op het werk. Bijlage 2 geeft de volledige wetgeving. Onderstaande tabel 8 geeft hiervan het overzicht.
Kleur
Betekenis of doel
Aanwijzingen en toelichtingen
ROOD
Verbodssignalen
Gevaarlijke houding
ROOD
Gevaar -alarm
ROOD GEEL of ORANJE -GEEL
Brandbestrijdingsmateriaal en brandweeruitrusting Waarschuwingssignaal
Stop, stilstaan, noodschakelaars, evacuatie Identificatie en lokalisatie
BLAUW
Gebodsbod
GROEN
Reddingssignaal,eerste hulpsignaal Veilige situatie
GROEN
Pas op, wees voorzichtig Verificatie Handelswijze of specifieke actie – verplichting tot het dragen van de persoonlijke beschermingsuitrusting Deuren, uitgangen, wegen, materiaalposten,lokalen Terugkeer naar normale situatie
Tabel 8: Overzicht kleuren veiligheidssignalering.
29
De kleuren van bebording stemt ook overeen met bovenstaande tabel. Bijlage II van het KB van 17 juni 1997 geeft specifieke bebording aan. In onderstaande tabel 9 treft u enkele voorbeelden, die ook later in het document, bij het opstellen van de instructie,. worden gebruikt.
Type bord Verbodsbord
Voorbeeld
Betekenis Verboden voor transportvoertuigen
Waarschuwingsbord
Transportvoertuigen
Gebodsbord
Veiligheidschoenen verplicht
Reddingsbord
Nooduitgang (te plaatsen boven, of boven een doorgang naar, een nooduitgang)
Brandbestrijdingsmaterieel
Blusapparaat
Tabel 9: Indeling en voorbeelden veiligheidsborden.
Deze voorbeelden kunnen uiteraard prima worden verwerkt in (schriftelijke) instructies. Mits een uniforme toepassing van de kleuren en de bebording, zal het voor de medewerkers snel duidelijk zijn wat er mee bedoeld wordt.
30
5.3
Lichtsignalen.
Een “ lichtsignaal” is een signaal, uitgezonden door een inrichting, bestaande uit doorzichtig of doorschijnend materiaal dat van binnenuit of van achteruit wordt verlicht, zodat een lichtgevend oppervlak wordt waargenomen. Lichtsignalen kunnen gebruikt worden om bijvoorbeeld signalisatieborden zichtbaarder te maken, om een bepaald gevaar aan te duiden. Licht geeft grote prikkelingen voor de mens. Een correct gebruik kan dan ook goed gebruikt worden om de aandacht van de mens op iets te trekken. De voorschriften die gelden voor lichtsignalen is opgenomen in bijlage VI van KB van 17 juni 1997 betreffende de veiligheids- en gezondheidssignalering op het werk. Er dient steeds met enkele basisregels rekening te worden gehouden, welke hierna worden opgesomd: • het lichtoppervlak dat een signaal uitzendt, moet uniform van kleur zijn. • Het lichtsignaal moet aangepast zijn aan het omgevingslicht. Er moet voldoende contrast zijn, maar mag geen verblinding veroorzaken. • De kleur van het licht moet overeenstemmen met de betekenis van kleuren uit voorgaande tabel 8. • Wanneer het signaal een pictogram bevat, moet dit voldoen aan de, op alle signaleringsborden van toepassing zijnde, regels.
31
5.4
Akoestische signalen.
Een "akoestisch signaal" is een gecodeerd geluidssignaal, uitgezonden en verspreid door een daartoe ontworpen inrichting, zonder gebruik te maken van de menselijke stem of van spraaksynthese. Het gehoor is een belangrijk zintuig voor de mens. Het is dan ook de bedoeling door middel van een akoestisch signaal een bepaalde boodschap door te geven. Het is meestal de bedoeling te waarschuwen voor een bepaald gevaar. Indien het akoestisch signaal gepaard gaat met een lichtsignaal moeten beide wel dezelfde boodschap weergeven. De voorschriften die gelden voor lichtsignalen zijn opgenomen in bijlage VII van KB van 17 juni 1997 betreffende de veiligheids- en gezondheidssignalering op het werk. De volledige wetgeving is opgenomen in bijlage 2. Samenvattend geldt dat een akoestisch signaal: • een geluidsniveau moet hebben dat duidelijk hoger is dan het niveau van het omgevingslawaai • niet te luid of pijnlijk mag zijn voor de oren; • gemakkelijk herkenbaar moet zijn; • gemakkelijk te onderscheiden moet zijn van andere geluidssignalen en omgevingsgeluiden. Voor ontruimingsignalering geldt dat het signaal continu moet zijn.
5.5
Hand en armseinen.
Een "hand- of armsein" is een beweging of stand van de armen of handen in gecodeerde vorm, bedoeld om aanwijzingen te geven aan personen die handelingen verrichten waarbij risico of gevaar voor werknemers bestaat. Dit is een zeer doeltreffende vorm van communicatie als omwille van bijvoorbeeld het achtergrondlawaai of de afstand tussen de personen mondelinge communicatie zeer moeilijk is. De basisseinen zijn opgenomen in bijlage IX van het KB van 17 juni 1997 betreffende de veiligheids- en gezondheidssignalering op het werk. De volledige wetgeving is opgenomen in bijlage 2. Tabel 10 geeft de geldende hand- en armseinen:
32
33
34
Tabel 10: Indeling hand en armseinen
Van voorgaande wettelijke hand- en armseinen mag worden afgeweken zolang maar aan de basisvoorwaarden is voldaan. De belangrijkste voorwaarden zijn: • De verschillende signalen moeten duidelijk geïnstrueerd worden. • Zowel de seingever als de bedienaar (diegene die de besturingsinstructies ontvangt) moeten de nodige opleiding genoten hebben. • De hand- en armseinen moeten precies en eenvoudig zijn. • De verschillende signalen moeten zeer duidelijk van elkaar te onderscheiden zijn. • Het gebruik van beide armen moet symmetrisch verlopen en mag slechts één enkel signaal weergeven.
35
6.
Taalvaardigheid.
Taalvaardigheden van een persoon hebben betrekking op het verstaan, spreken, lezen en schrijven van de taal. Er is een hiërarchie: het verstaan is het eenvoudigst. Daarna volgen spreken, lezen en ten slotte schrijven. Deze hiërarchie bepaalt eveneens hoeveel medewerkers u met deze vorm van taal kunt bereiken. Schematisch kan dit als volgt worden weergegeven: moeilijk b Schrijven Lezen bb Spreken bbb
makkelijk
Verstaan bbbbbb
Figuur 3: Schematische weergave hiërarchie in taalvaardigheid
Laaggeletterdheid in België Voor België wordt geschat dat 10 tot 25% 8van de volwassenen onvoldoende kunnen lezen, schrijven en rekenen om te kunnen functioneren in de maatschappij. Het exacte percentage is afhankelijk van de bron en de gehanteerde criteria. Deze percentages betreffen functioneel analfabetisme of laaggeletterdheid bedoeld zoals gedefinieerd door de UNESCO9. Eén op zes volwassen Vlamingen kan onvoldoende lezen of schrijven om naar behoren te functioneren10. Dit komt overeen met. ongeveer 17% of 800.000 volwassenen. In Wallonië en Brussel wordt geschat dat één volwassenen op tien laaggeletterd is11. In vergelijking met onderzoek uit vergelijkbare landen, is deze schatting waarschijnlijk een onderschatting.
8
www.taalunieversum.org en www.lire-et-ecrire.be. 10 augustus 2007 www.unesco.org . United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization UNESCO werkt rond de gebieden van Onderwijs, Wetenschap, Cultuur en Communicatie, heeft een brede werksfeer. UNESCO benadrukt het belang van vrede, kennis en respect voor andere culturen, zo ook in België en andere wereldlanden. 10 www.armoedebestrijding.be. Taalunie. Laaggeletterdheid in de Lage landen en Centra voor basiseducatie Vlaanderen en Brussel, Dossier Laaggeletterdheid. 10 juli 2007 11 www.armoedebestrijding.be. Lire et Ecrire ( 2006 ); Questions sur l’alphabétisation. Réponses aux 59 questions les plus fréquentes. 10 juli 2007 36 9
Laaggeletterdheid in Nederland In Nederland heeft 10% van de bevolkingsgroep moeite met lezen, schrijven en rekenen. Dit zijn maar liefst 1.500.000 mensen. Wat u misschien niet zou verwachten, is dat hiervan maar liefst 1.00.000 van Nederlandse afkomst is. Het zijn beslist dus niet uitsluitend allochtonen of nieuwkomers. In Nederlandse bedrijven is 6% van het aantal werkenden laaggeletterd; dit is één op de 15 werknemers. In het Midden en Klein Bedrijf (in België term: KMO)werken 4,2 miljoen mensen12. In Nederland zijn 250.000 mensen analfabeet. Dit komt overeen met 1,7% van de totale bevolkingsgroep.
6.1
Link taalvaardigheid en doelgroep.
De mate waarin men een taal machtig is, is heel verschillend voor de diverse doelgroepen. Het hangt sterk samen met het opleidingsniveau, de mate van integratie in Vlaanderen en de leeftijd. De doelgroepen kunnen op verschillende manieren ingedeeld worden. Tabel 11 geeft de opdeling van de doelgroepen weer volgens de website www.taaluniversum.org. Tabel 12 geeft de opdeling van de doelgroepen volgens de website www.stichtinglezenenschrijven.nl. Allochtone medewerkers
Medewerkers van laagopgeleide ouders die behoren tot migrantengroeperingen en die in het Nederlandse beleid. Het betreft meertalige medewerkers. Het zijn medewerkers van allochtone ouders die in Nederland geboren zijn.
Autochtone medewerkers
Medewerkers van laagopgeleide ouders.
Anderstalige nieuwkomers
Anderstalige nieuwkomers zijn medewerkers die voldoen aan de volgende voorwaarden: • ze hebben een andere taal dan het Nederlands als moedertaal; • ze beheersen de Nederlandse onderwijstaal onvoldoende om met goed gevolg de onderwijs te kunnen volgen; • ze hebben geen Belgische of Nederlandse nationaliteit; • ze hebben nog geen volledig schooljaar onderwijs gevolgd in een school met het Nederlands als onderwijstaal.
Tabel 11. Opdeling doelgroep volgens www.taaluniversum.org Ongeletterd of analfabeet:
Laaggeletterdheid of functioneel analfabetisme:
Iemand is ongeletterd of analfabeet als deze persoon 15 jaar of ouder is en helemaal niet kan lezen en schrijven en dit ook nooit heeft geleerd. Het beheersen van lees- en schrijfvaardigheden op een dusdanig laag niveau dat iemand niet in staat is zich te ontwikkelen of om te functioneren in de maatschappij, thuis en op het werk. In België wordt men voornamelijk met gevallen van functioneel analfabetisme geconfronteerd. Alhoewel laaggeletterdheid in elk sociaal milieu voorkomt, gaat het voornamelijk om mensen uit arme en uitgesloten gezinnen. Veelal gaat het om personen met negatieve schoolervaringen. Denk hierbij aan: verandering van school, zittenblijven,spijbelen, etc.
Tabel 12 Opdeling doelgroep volgens www.stichtinglezenenschrijven.nl
12
www.alfabetisering.nl . 11 september 2007 37
6.2
Hoe taalvaardigheid meten?
Het toetsen van de taalvaardigheid is geen doel op zich. Het is echter wel belangrijk om weten hoe moeilijk of makkelijk een geschreven instructie of tekst mag zijn. Hierna geven we een leidraad om een eigen taalvaardigheidtest op te stellen13
6.2.1 Bepaal waarom en wat u wil weten/meten. Waarom meten? Het antwoord op de vraag waarom u iets wil meten, kan helpen bij de uitwerking van een toets en zal een rol spelen bij de beoordeling en de interpretatie van de resultaten. Wilt u een eerste indruk krijgen van de taalvaardigheid van nieuwe arbeidskrachten, uitzendwerkers op een afdeling of binnen uw bedrijf? Wilt u hun vorderingen meten tijdens een werk- ontwikkelingstraject? Moeten de werknemers een toets afleggen voor het verkrijgen van een vaste aanstelling binnen uw bedrijf? Wie is de doelgroep? Welke doelgroep heeft u voor ogen? Welke taalgebruikbehoeften en welke doelen hebben uw medewerkers? Met welke intenties leert die doelgroep Nederlands? Wat willen ze met het Nederlands bereiken? In welk domein willen of moeten ze het Nederlands gebruiken? Zullen ze bijvoorbeeld vooral in informele contexten met Nederlands geconfronteerd worden of zullen ze beroepshalve Nederlands nodig hebben? Spreken, schrijven ze Nederlands in het kader van privé-omstandigheden of werkcarrière? En zo verder. In welke concrete situaties wil, en of, moet de functioneren? Wordt er in die informele contexten gebruikt? Of moeten medewerkers bijvoorbeeld een aandacht voor een correcte spelling? Welke soort gevoerd? Etc..
doelgroep met het Nederlands kunnen bijvoorbeeld veel schriftelijk taalaanbod formele brief kunnen schrijven met extra gesprekken worden er in die contexten
6.2.2 Opzetten van de toets. Bedenk op basis van de concrete situaties een taak: wat moet een medewerker in de verschillende situaties, in realiteit en dus ook in de toets, kunnen doen met taal? Houd hierbij rekening met enkele belangrijke aspecten. Functionaliteit: Zorg dat de taak bestaat uit een functionele en communicatieve handeling en niet uit het beantwoorden van een reeks willekeurige vragen bij een tekst. Als vragen en opdrachten weinig of niets te maken hebben met een mogelijk lees-, luister-, schrijf- of spreekdoel komen ze onnatuurlijk en irrelevant over. De uitdaging bij dergelijke vragen ligt veel lager, waardoor kandidaten zich minder zullen inspannen om ze op te lossen en zo minder blijk geven van hun taalvaardigheid. 13
www.cnavt.org .De Nederlandse taalunie. CNaVT toetspost stappenplan. 16 september 2007 38
Neem bijvoorbeeld een situatie waarbij een kandidaat een vakantiebestemming moet kiezen en in functie van die keuze een vakantiebrochure moet lezen. Stel u dan de volgende vragen: waarom leest iemand een vakantiebrochure? Welke informatie haalt u normaal uit een dergelijke tekst? Wat doet u met die informatie? Het leesdoel is erg belangrijk, want daarin ligt de motivatie voor een kandidaat om in dit geval de vakantiebrochure te lezen, te begrijpen en iets te doen met de gevonden informatie. Laat uw vragen en opdrachten aansluiten bij dat soort informatie. Voorkennis: Toetstaken zijn goed als kandidaten bij de uitvoering ervan niet moeten of kunnen terugvallen op hun voorkennis over een bepaald onderwerp, maar verplicht worden hun taalvaardigheid te tonen. Kandidaten mogen bijvoorbeeld niet in staat zijn om de juiste vakantiebestemming te kiezen in een reisbrochure door hun voorkennis en zonder de informatie in die brochure te begrijpen. Of omgekeerd, kandidaten moeten in staat zijn taken uit te voeren als ze het taalaanbod in de taak goed begrepen hebben. Extra voorkennis mag geen vereiste zijn. Voorgesprek: Om alle verschillen weg te nemen op het vlak van culturele en schoolse achtergrond, kennis van de wereld, vertrouwdheid met toetsen en met het gehanteerde toetsformaat, is het belangrijk om het inlevingsvermogen te stimuleren met een kort voorgesprek zodat iedere kandidaat begrijpt wat er verwacht wordt. Lay-out en illustraties: Een duidelijke lay-out en een visuele ondersteuning door middel van illustraties of tekeningen kunnen een belangrijke rol spelen. Voorwaarde is wel dat de illustraties duidelijk in relatie staan tot en relevant zijn voor de opdracht.
6.2.3 Nadenken over / verzamelen van materiaal. Natuurlijk taalaanbod: Gebruik in uw toetsen een zo natuurlijk en motiverend mogelijk taalaanbod dat relevant is voor de doelgroep en voor de opdracht die u wilt gebruiken. Laat met andere woorden het taalaanbod in de toets zoveel mogelijk aansluiten bij de leefwereld van de kandidaten en bij de situaties en domeinen waarin ze met het Nederlands geconfronteerd zullen worden. 'Taalaanbod' zien we heel ruim: het kan gaan over geschreven of mondelinge teksten, maar ook over schematische of geformaliseerde voorstellingen met woorden zoals een tekening met tekst, een treintabel, een menukaart, enzovoort. Belangrijk is echter dat het aanbod voldoende tekst bevat, zodat de werknemers niet op een taalvaardigheidtoets kunnen slagen zonder het tekst aanbod te begrijpen. Authentiek of semi-authentiek taalaanbod: Vaak kan u authentiek materiaal gebruiken in zijn oorspronkelijke vorm: bijvoorbeeld een omroepbericht in een station, een radioprogramma, een tekst uit een brochure. Soms is het nodig om het materiaal te bewerken door bijvoorbeeld een erg lange tekst in te korten. Dit noemen we semi-authentiek taalaanbod.
39
Moeilijkheidsgraad: Laat ook de moeilijkheidsgraad aansluiten bij wat de kandidaten op dat moment verondersteld worden aan te kunnen. Tijdens een evaluatiemoment geconfronteerd worden met een opdracht die te moeilijk is, is erg demotiverend. Criteria die kunnen helpen bij het bepalen van de moeilijkheidsgraad van een tekst zijn onder andere lengte, woordgebruik, zinsconstructie, structuur en tempo (bij een luistertekst).
6.2.4 Vuistregels voor een betrouwbare toets. Het is belangrijk dat een toets zo betrouwbaar mogelijk is of met andere woorden dat de scores niet afhankelijk zijn van het toeval of van externe factoren zoals de plaats van de toetsafname of de persoon die de toets afneemt. Het is evenmin wenselijk dat een werknemer door te gokken goede scores haalt op een toets of dat een andere kandidaat een hele opdracht niet kan uitvoeren omdat de instructie niet duidelijk is. Bij een tweede afname van een toets zouden de scores bij éénzelfde kandidaat niet te veel mogen verschillen van de eerste afname. Onafhankelijke vragen: Geef werknemers de kans om elke vraag goed te beantwoorden, ook al is een vorige vraag niet of fout beantwoord. Wanneer vragen onderling van elkaar afhangen, resulteert één gemaakte fout automatisch in meerdere fouten en geeft de score een vertekend en ongenuanceerd beeld. Eenvoudige en duidelijke vragen en instructies: Instructies zorgen ervoor dat werknemers weten hoe een toets gemaakt moet worden. Ze mogen dus geen drempel vormen, waardoor werknemers een toets niet (goed) kunnen uitvoeren. De scores op de toets leveren dan geen betrouwbare informatie over de taalvaardigheid van de kandidaten. De instructies bij een toets moeten behalve makkelijk te begrijpen, ook ondubbelzinnig zijn. Laat werknemers niet in het ongewisse. Geef duidelijk aan wat ze precies moeten doen en hoe dat moet gebeuren. Ook de vragen in de toets zelf moeten eenvoudig en duidelijk zijn zodat de werknemers ze zonder problemen begrijpen en via hun antwoorden kunnen aantonen hoe het met hun taalvaardigheid gesteld is. Voldoende vragen: Met een toets wilt u te weten komen hoe het staat met de taalvaardigheid van uw werknemers. Iedere werknemer moet voldoende kans krijgen om zijn taalvaardigheid aan te tonen zonder dat zijn of haar toetsprestaties negatief worden beïnvloed door toevalligheden zoals een directeur die binnenkomt tijdens de toets, geluiden op de gang of buiten, een verstrooid moment, een verkeerd begrepen instructie, … . Om de invloed van zulke toevalligheden zoveel mogelijk in te perken, moet de toets genoeg vragen en opdrachten bevatten. De vraag waarbij een werknemer door een toevalsfactor de mist ingaat, weegt bij twintig vragen veel minder door dan bij drie vragen.
40
6.2.5 Beoordeel objectief en consequent. Probeer ook bij de beoordeling van een toets en bij het toekennen van de scores de invloed van toevalligheden of subjectieve factoren zoveel mogelijk te beperken. Zo wordt iedereen die een bepaalde beoordeling doet van bijvoorbeeld schriftelijke werkstukjes, wel geconfronteerd met twijfels of hij/zij het eerste stukje op dezelfde manier beoordeelt als dat van de vijftiende werknemer. Om zo consequent en objectief mogelijk te beoordelen, is het belangrijk dat u vooraf een scoringswijzer of scoresleutel opstelt waarin bij elke vraag en opdracht heel duidelijk en ondubbelzinnig wordt aangegeven wat een goed antwoord is, hoeveel punten dat oplevert en wat als een fout antwoord wordt beschouwd. Niet alleen u als diegene die het beoordeeld, is zo bij elke medewerker en bij elke afname gebonden aan dezelfde objectieve maatstaven om een score per vraag en opdracht toe te kennen, ook anderen kunnen de toets dan volgens dezelfde criteria objectief en consequent evalueren. De scoringswijzer geeft hen heel precies aan wat goed en wat fout is, en laat geen ruimte voor interpretatie en subjectiviteit. Hoe meer verschillende personen betrokken zijn bij de beoordeling van een toets, hoe objectiever het resultaat. Om een scoringswijzer op te stellen die zo weinig mogelijk ruimte tot interpretatie en twijfel laat, kunnen volgende tips helpen: - Bekijk na een eerste afname van de toets de antwoorden die mogelijk leiden tot twijfel: is het een goed of een fout antwoord. - Geef per vraag en opdracht voorbeelden van goede en foute antwoorden.
6.2.6 Interpreteren van toetsresultaten. Na de ontwikkeling van de toets, de afname bij de werknemers, de beoordeling en het toekennen van de resultaten, lijkt het eindpunt bereikt. Toch is er nog één belangrijke stap: het interpreteren van de toetsresultaten en er de juiste conclusies aankoppelen voor uw bedrijf. Hoe hebben de werknemers het gedaan? Hebben ze allemaal hoge, of veeleer lage scores? Of is er heel veel verschil tussen de medewerkers? Heeft alleen de allerbeste het goed gedaan? Was de toets misschien toch te moeilijk? Hoe moeilijk was het eigenlijk? En wat zou u als een voldoende resultaat kunnen beschouwen? Goede toetsen kunnen zeer zinvolle informatie opleveren over de werknemer en over de opleiding en instructie die ze in uw bedrijf krijgen. Pin u nooit vast op de resultaten van één toets. Gebruik ook toetsen van anderen, en maak zelf toetsen. Door de hierboven beschreven stappen steeds opnieuw te doorlopen, door steeds ervaringen en resultaten aan elkaar te koppelen, krijgt u gaandeweg een juiste en zinvolle totaalkijk op de taalvaardigheid.
41
6.3
Taalvaardigheidniveaus.
In deze paragraaf bespreken we twee mogelijke manieren om taalvaardigheidniveau in te delen.
6.3.1
Indeling volgens Common European Framework of Reference14.
In het kader van het "Common European Framework of Reference" van de Europese Unie worden zes taalvaardigheidniveaus gehanteerd. Per taalniveau gelden criteria voor begrijpen, spreken en schrijven. Bij begrijpen worden luisteren en lezen onderscheiden. Bij spreken wordt onderscheid gemaakt tussen interactie en het zelf (re)produceren, ofwel spreken, van de taal. Niveau 1 is het eenvoudigste, lichtste taalniveau. Niveau 6 is het moeilijkste, zwaarste taalniveau. Deze indeling is opgenomen in bijlage 3. Deze tabel geeft een overzicht van de 6 niveaus voor taalvaardigheid met een toelichting voor de drie criteria: begrijpen, speken en schrijven.
6.3.2
Indeling volgens ‘Nederlandse Taalunie’15.
In Nederland worden verschillende documenten gebruikt die verwijzen naar lees- schrijf- en rekenniveaus. De referentiekaders zijn: • Het IALS-onderzoek, zoals beschreven in de publicatie ‘Basisvaardigheden in Nederland’ (Houtkoop, 1999). • Blokkendoos KSE Leergebied Nederlands (Van Vliet, 2001). • Raamwerk Nederlands als tweede taal (Dalderop en Liemberg, 2002). • Blokkendoos KSE, Leergebied rekenen/wiskunde (Van Vliet, 2001). De laatste drie publicaties zijn richtinggevend in het volwassenen- en beroepsonderwijs. De eerste drie publicaties zijn met elkaar vergeleken in een onderzoek van de Nederlandse Taalunie (Bohnenn e.a., 2004). Deze vergelijking is gemaakt omdat ze alle drie, onafhankelijk van elkaar, niveaus van geletterdheid aangeven. Het onderzoek is beperkt tot de drie laagste niveaus die in het volwassenenonderwijs in Nederland gebruikt worden en de twee laagste IALSniveaus. De vergelijking is gemaakt voor lezen en schrijven. In bijlage 4 ziet u de globale typering van de Nederlandse Taalunie van wat volwassenen kunnen als zij een bepaald niveau hebben bereikt. Er is gebruik gemaakt van de omschrijvingen uit de eerder genoemde publicatie van de Nederlandse Taalunie. Niveau 4 is toegevoegd en ieder niveau is aangevuld met een beschrijving van de rekenvaardigheid (Van Vliet, 2001). Bij deze indeling worden dus vier niveaus onderscheiden.
14
www.suitcase.nl. Indeling taalvaardigheidniveau . Commen European Framewerk of Reference. 22 september 2007 15 Stichting lezen en schrijven. Maart 2006. Laaggeletterd in het werk. Den Haag. Koninklijke de Swart 42
6.3.3 Taalvaardigheidsniveau vaststellen: AVI-methode . In de twee voorgaande paragrafen is aangegeven hoe het niveau van taalvaardigheid kan worden ingedeeld. Het vaststellen van het niveau waarop de medewerker zich bevindt, is dan het vervolg. Hiervoor bestaan ook verschillende methodieken. Graag lichten wij u één methodiek toe, de ‘AVI-methode’16 De AVI-methode is een voorbeeld van een methode om het leesniveau van scholieren te bepalen. Deze methode kan uiteraard ook in bedrijven worden toegepast om het leesniveau van de medewerkers in bedrijven te bepalen. In tabel 13 worden de criteria voor het bepalen van het AVI-niveau van een tekst weergegeven. Waarbij index A de moeilijkheidsgraad weergeeft, berekend met de formule 195-(2/3) x WL – 2 x ZL Waarbij: WL = 100 x aantal lettergrepen / aantal woorden ZL = aantal woorden / aantal zinnen Niveau 1 1 2 2 3 3 4 4 5 5 6 6 7 7 8 8 9 9
Tekst Naar het bos Mijn zus leent mij een boek Gaat de bal door de ruit? Jou krijg ik nog wel! De hand van Ans is niet bang De goudvis Op zoek naar … Een ongeluk De brommer van mijn broer Joost spaart schelpen De spreekbeurt Op het toneel Verdwaald Naar de top Koeien op de heide Een moderne grap De ruimtevlucht De lucht in
Zinnen 21 19 24 24 20 21 21 25 22 21 20 20 24 22 21 19 22 20
woorden 104 104 129 124 132 143 149 156 164 154 150 151 206 199 204 182 230 226
Lettergrepen 104 104 135 131 153 166 181 187 210 197 201 199 282 275 293 260 340 330
Index A 118 117 114 114 105 104 100 103 95 95 91 92 87 85 80 81 76 75
Tabel 13: Niveau opdeling volgens AVI.
Via software17 kan u een tekst inladen en het AVI-niveau automatisch bepalen. Voor het praktisch gedeelte van deze studieopdracht is hiervan gebruik gemaakt. Voor het bepalen van het AVI-niveau waarop de persoon leest, dient u te weten hoeveel leestijd hij nodig heeft en hoeveel fouten hij heeft gemaakt. Tabel 14 geeft de criteria om goed, voldoende of onvoldoende te scoren. • Indien u ‘goed’ scoort, mag u meedoen aan een test van een hoger niveau. • Scoort u ‘voldoende’, dan is dit het niveau waartoe u behoort. • Scoort u‘onvoldoende’, dan moet u meedoen aan een test van een lager niveau. 16 17
Visser, Laarhoven en ter Beek. 1994. AVI toetspakket, Kpc Groep http://users.skynet.be/aginfo/AVI-bepaling.htm. 2 oktober 2007. Programma 43
Kaart 1A 2A 3A 4A 5A 6A 7A 8A 9A
Goed Maximaal Maximale aantal leestijd fouten 1’35” 4 1’40” 4 1’45” 5 1’45” 5 1’35” 4 1’20” 3 1’45” 5 1’40” 5 1’40” 4
Voldoende Maximaal Maximale aantal leestijd fouten 2’15” 6 2’15” 5 2’15” 7 2’05” 6 1’50” 5 1’30” 4 2’00” 6 1’50” 7 1’50” 5
Onvoldoende aantal Leestijd meer fouten meer dan dan 2’15” 6 2’15” 5 2’15” 7 2’05” 6 1’50” 5 1’30” 4 2’00” 6 1’50” 7 1’50” 5
Tabel 14: Criteria voor het bepalen van het AVI-niveau van personen
44
7.
Risico inventarisatie en evaluatie.
Zoals in het deel “ wettelijk kader “ werd toegelicht, vormt een risico- inventarisatie en evaluatie een belangrijk middel om te bepalen waarop de voorlichting en instructie gericht moet zijn. Bedrijven zijn verplicht medewerkers voor te lichten over de restrisico’s. Dit zijn de risico’s die overblijven nadat het bedrijf preventieve en brongerichte veiligheidsmaatregelen heeft getroffen. In deze paragraaf wordt kort de theorie uitgelegd van: 1) Risico-inventarisatie 2) Risico- evaluatie Zijn de risico’s geïdentificeerd en gewogen, pas dan kunnen we de instructie opstellen.
7.1
Risico-inventarisatie.
Middels de methodiek van MUOPO kunnen de risico’s worden geïdentificeerd. Er worden vragen gesteld op 5 gebieden, namelijk: MENS – UITRUSTING – OMGEVING – PRODUCTEN - ORGANISATIE Voor alle 5 deelgebieden tracht men dus één of meerdere oorzaken te vinden van een explosie. Voor iedere oorzaak kan men vervolgens een preventiemaatregel zoeken die er voor moet zorgen dat een explosie wordt voorkomen. Dit schema dient zowel onder normale omstandigheden als onder abnormale omstandigheden te worden gevolgd. Denk hierbij aan het uitvallen van de stroom, het flauwvallen van een medewerker, ….
7.2
Risico-evaluatie.
Doel van de instructie is de medewerker te informeren over de risico’s, als ook aan te geven hoe de medewerker moet handelen om deze risico’s te voorkomen. In dat geval is het belangrijk om de oorzaken van de risico’s te kennen. Voor het beoordelen en wegen van de risico’s bestaan verschillende methodieken. Denk hierbij aan: - Fine & Kinney - Risicograaf Om te bepalen welke risico’s het grootst zijn qua omvang of effect, gaan we elk risico berekenen met de methode van de risicograaf. De reden waarom wij voor deze methode kiezen, is dat naast een beoordeling van de waarschijnlijkheid en het effect, ook de mate van afwendbaarheid wordt meegewogen. Hierna lichten wij u de methode toe.
45
De methodiek van de risicograaf staat beschreven in de norm NEN-EN 1050. Dit is een internationaal gehanteerde norm die wordt gebruikt op het gebied van machineveiligheid. De risicograaf onderscheidt vier factoren die de risicograad bepalen, namelijk: - Waarschijnlijkheid op incident; - Waarschijnlijkheid op blootstelling; - Ernst; - Mogelijkheid om schade af te wenden. Per geïdentificeerd risico wordt elk van de vier factoren gewogen en een totaalscore berekend voor het risico. Hiervoor worden onderstaande formule en onderstaande tabel 15 gebruikt..
Formule: R=Wi x Wbl x A x E
Wi 3 2 1 Wbl 2 1 E 3 2 1 A 2 1
R: berekend risico Wi: Waarschijnlijkheid op een incident Wbl: Waarschijnlijkheid op blootstelling A: mogelijkheid om schade af te wenden E: Ernst
Waarschijnlijkheid op een incident Hoog (reëel, zal dikwijls optreden) Gemiddeld (kan optreden) Zeer laag (waarschijnlijk niet optreden) Waarschijnlijkheid op blootstelling Waarschijnlijkheid op aanwezigheid van een persoon in de gevarenzone is hoog Waarschijnlijkheid op aanwezigheid van een persoon in de gevarenzone is laag Effect Letsel Catastrofe Dood Ernstig Onherstelbaar Licht Herstelbaar Afwending van de schade Onmogelijk Mogelijk
Tabel 15: Wegingsfactoren risicograaf.
46
De totaalscore van het risico wordt verkregen via onderstaande tabel 16: E
Wbl
1 2 3
E ernstgraad 1 herstelbaar 2 onherstelbaar 3 dood
Wi 1
2
3
1
2
3
4
5
6
1
3
4
5
6
7
8
2
5
6
7
8
9
10
1
7
8
9
10
11
12
2
9
10
11
12
13
14
1
2
1
2
1
2
A
Wbl waarschijnlijkheid op blootstelling 1 zelden/soms 2 vaak/meestal Wi: waarschijnlijkheid op incident 1 laag 2 gemiddeld 3 hoog A 1 mogelijk 2 niet/nauwelijks mogelijk
Tabel 16: Risicoberekening door middel van risicograaf.
Nu het risico bepaald is, moet het nog geëvalueerd worden. Hiervoor onderscheiden we vier risicoklassen: van zeer laag risico tot zeer hoog risico. Tabel 17 geeft hiervan het overzicht. Risicoklasse 4 3 2 1
Risicograad 11≤R≤14 8≤R≤10 5≤R≤7 1≤R≤4
Omschrijving risicoklasse Zeer groot risico, stopzetting activiteit vereist Groot risico, verbetering onmiddellijk vereist Laag risico, verbetering vereist Zeer laag risico, aandacht vereist
Tabel 17: Risico evaluatie.
Aanvaardbaar restrisico: Het risico dat overblijft nadat alle acties werden ondernomen om de risicograad van het beschouwde risico tot een aanvaardbaar niveau te beperken
47
PRAKTIJK UITWERKING 1.
Inleiding.
Om een instructie effectief te kunnen toetsen op begrijpbaarheid, hebben we een toetsingsmodel ‘begrijpbaarheid instructie’ ontwikkeld. Hierbij is rekening gehouden met de theorie uit de voorbije hoofdstukken. In hoofdstuk 2 van dit deel wordt u de toetst uitgelegd en een gebruikershandleiding gegeven om met de toetst te kunnen werken. Vervolgens hebben wij de door ons opgestelde toetst veelvuldig afgesteld en getest (pretest) door gebruik te maken van bestaande instructies van verschillende auteurs en voor verschillende doelgroepen. In hoofdstuk drie van dit praktijkdeel vindt u nadere informatie over de manier hoe wij het opgestelde model hebben getest. Tot slot hebben wij bij de firma Profel: • een bestaande heftruckinstructie getest met het toetsingsmodel en deze beoordeeld. • de heftruckinstructie schriftelijk verbeterd middels het opstellen van een eenvoudig leesbare instructie. • de nieuwe heftruckinstructie getest met het toetsingsmodel en deze beoordeeld. • de heftruckinstructie audiovisueel uitgewerkt middels een filminstructie. Hoofdstuk vier van deze praktijkuitwerking beschrijft dit.
2.
Toetsingsmodel.
Zoals geschetst, hebben wij een model opgesteld om de begrijpbaarheid van een schriftelijke instructie te toetsen. De toets houdt rekening met de tekst, de leesbaarheid, de vormgeving en de toetsing van de instructie in de praktijk. Eerst schetsen wij dit hoofdstuk de gebruikshandleiding voor het toetsingsmodel, vervolgens worden de vier onderdelen van het toetsingsmodel nader toegelicht.
48
Figuur 4: Toets begrijpbaarheid instructie. 49
2.1
Gebruikershandleiding toetsingmodel ‘begrijpbaarheid instructie’.
2.1.1 Onderdelen toets. De toets bestaat uit vier onderdelen: Deel A: Tekst Deel B: Leesbaarheid Deel C: Vormgeving Deel D: Toetsing in de praktijk
2.1.2 Toepassingsgebied toets. Het toetsingsmodel is bedoeld voor het toetsen van schriftelijke instructies.
2.2.3 Randvoorwaarden toets. De test moet uitgevoerd worden door een andere persoon dan de auteur van de instructie.
2.2.4 Werkwijze toets. • • • •
Enkel blauw gekleurde cellen mogen ingevuld worden. Voor elk onderdeel wordt er aan de hand van de ingegeven scores een deelscore berekend. Het belang van de onderdelen, maar ook van de gestelde vragen per onderdeel, hebben een gewicht meegekregen, zodat niet alles even zwaar doorweegt. De totaalscore geeft het percentage weer. Hoe hoger deze score, hoe beter verstaanbaar de instructie is. Afhankelijk van de geambieerde doelgroep en dus afhankelijk van het taalvaardigheidniveau van de lezer, zal het resultaat of de score anders beoordeeld moeten worden. Bijvoorbeeld: De doelgroep heeft een niveau drie, dit wil zeggen dat ze voldoende leesvaardigheid hebben en ze voldoende in staat zijn de tekst te begrijpen. Nu zal de totaalscore van onze test meer dan 75% moeten bedragen om de instructie als voldoende begrijpbaar te mogen beschouwen voor deze doelgroep. Taalvaardigheid Doelgroep (Niveau voor lezen en begrijpen Zeer laag – laag Voldoende – normaal Goed – zeer goed
Noodzakelijke minimum score 90 75 35
Tabel 18: Indeling scores voor de 6 niveaus van taalvaardigheid.
50
2.2
Toelichting vier onderdelen toetsingmodel.
In deze paragraaf vindt u een toelichting van de vier onderdelen van het toetsingmodel. Achtereenvolgens komen aan bod: A: Beoordeling van de tekst. B: Beoordeling van de leesbaarheid. C: Beoordeling van de vormgeving. D: Toetsing van de instructie in de praktijk.
51
2.2.1 Deel A: Tekst. Tabel 19 geeft de toetselementen voor dit onderdeel.
lezer
Te toetsen Is de instructie geschreven naar de lezer toe Heeft de auteur zich in de plaats van de gebruiker gesteld
inhoud
logische opbouw
duidelijke alinea’s
Zinnen
Tussentitels lijstje aanwezig Kwaliteit van de tabellen geschreven in tegenwoordige tijd zinnen actief geschreven In bevelvorm geschreven
alledaagse woorden
woorden
geen modewoorden
geen vakjargon geen verborgen werkwoorden geen of beperkte afkortingen
Toelichting * Zoek naar de toon die rekening houdt met uw lezer en zijn omstandigheden. * Schrijf voor 1 persoon, niet voor een groep. Spreek uw lezer aan met ‘u’ of ‘je’. Gebruik ‘wij’ of ‘ik’ voor u zelf. Zet jezelf in de schoenen van uw lezers. Vraag u af wat ze moeten weten.. Houd rekening mee dat zij niet altijd evenveel van het onderwerp afweten als u. Hou de structuur van uw tekst zo eenvoudig mogelijk. Hij moet nuttig zijn voor uw lezer. Vaak is dit chronologisch. Maar u kunt ook kiezen om de belangrijkste dingen bovenaan te zetten. De minder belangrijke of de uitzonderingen zet u onderaan. Tussentitels en paragrafen maken de structuur van de tekst duidelijk voor de lezer. In de tussentitel staat de essentie van het volgende stukje tekst. Houd punten die bij elkaar horen bij elkaar. Eén onderwerp = één paragraaf. Informatie in lijstjes en tabellen maakt de instructie duidelijker. De tegenwoordige tijd leest gemakkelijker. Schrijf: “Wij maken elk jaar een nieuw model.” Niet: “Wij zullen elk jaar een nieuw model maken.” “Peter belde” is een actieve zin. “Er werd gebeld” is een passieve zin. Actieve zinnen maken een tekst duidelijk. Ze zijn meestal ook korter. Passieve zinnen zaaien verwarring en maken een tekst zwaar. Geef instructies! Wees duidelijk! Schrijf niet: “Gelieve u aan de regels van het huis te houden!” maar “Houd u aan de regels van het huis.” Schrijf zoveel mogelijk zoals u spreekt. Stel u voor dat de lezer voor u aan tafel zit en dat u hem vertelt wat te doen. Spreektaal is geen schrijftaal, maar gebruik toch liever alledaagse woorden dan stadhuistaal. Voorbeelden van stadhuistaal zijn: inzake, wat betreft, ten aanzien van, doch, reeds, derhalve … Schrijf liever: over, voor, maar, al, daarom… Ook wel ‘opblaaswoorden’ of ‘gebakken lucht’ genoemd. Voorbeelden: terugkoppelen, implementeren, insteek, een stukje, kwaliteitsvol, communiceren (naar iemand toe) …. Ze worden meestal gebruikt om een tekst een pseudo-wetenschappelijk of pseudo-intellectueel karakter te geven of om zich belangrijker voor te doen dan men is. Jargon is vaktaal die moeilijk te volgen is voor een buitenstaander. Gebruik geen jargon als de lezer niet in hetzelfde vak zit Heel veel teksten staan vol ‘verborgen werkwoorden’. U herkent ze aan het lidwoord ‘het’ voor een werkwoord. Schrijf: “Ik schrijf voor de krant.” Niet: “Op de redactie ben ik verantwoordelijk voor het schrijven van de krant.” Verborgen werkwoorden maken een tekst abstract, zwaar, saai en langer dan nodig. Te veel afkortingen zoals enz., vnl., z.o.z., t.g.v. geven een tekst een heel onrustig uitzicht. Veel mensen haken erop af. Schrijf ze voluit.
Tabel 19: Toetselementen tekst in instructies.
Voor elke vraag mag er een deelscore gegeven worden tussen “één” en “vier”, waarbij “één” heel slecht is en “vier” heel goed . Indien niet van toepassing, moet er een “nul” ingevuld worden. 52
2.2.2 Deel B: Leesbaarheid. Begrijpbaarheid van woorden, zinnen en teksten kan gemeten worden. Daarvoor zijn verschillende methodes ontwikkeld, die via een vaste berekeningsformule een leesbaarheidsscore opleveren voor een bepaalde tekst. Hoewel een dergelijke test niet meer dan een globale indruk van de leesbaarheid kan geven, is het toch een eerste controle die u erg eenvoudig zelf kan uitvoeren. De Amerikaanse schrijfadviseur Rudolf Flesch presenteerde in 1949 zijn klassieke formule voor het leescomfort van Engelse teksten, die later door de Nederlander W.H. Douma werd aangepast voor de Nederlandse taal.18 Het toepassen van de formule is erg makkelijk. U telt het aantal zinnen in het tekstgedeelte en berekent het gemiddeld aantal woorden per zin. Daarna telt u het aantal lettergrepen
Flesch 206,84 – (0,85 x ASW) – (1.02 x ASL)
Douma 206,84 – (0,77 x ASW) – (0.93 x ASL)
ASL = gemiddelde zinlengte (aantal woorden per zin) ASW = het aantal lettergrepen per 100 woorden
ASL = gemiddelde zinlengte (aantal woorden per zin) ASW = het aantal lettergrepen per 100 woorden
In deze test wordt gebruik gemaakt van de formule van Flesch/Douma en is daarom enkel bruikbaar voor Nederlandstalige instructies. Via deze formule krijgt de tekst een beoordeling op een schaal van 100; hoe hoger de score, des te makkelijker is het document te begrijpen. Score 0-30 30-45 45-60 60-70 70-80 80-90 90-100
Indicatie Zeer moeilijk Moeilijk Tamelijk moeilijk Standaard Tamelijk makkelijk Makkelijk Zeer makkelijk
Niveau Nederland Universitair niveau HBO MBO VMBO Groep 8 basisschool Groep 7 basisschool Groep 6 basisschool
Niveau België academici studenten hoger middelbaar lager middelbaar 6de leerjaar 5de leerjaar 4de leerjaar
Uit een onderzoek van 1999 aan de Universiteit Antwerpen weten we dat het leescomfort volgens de formule van Flesch-Douma in De Standaard, 51 bedraagt, met een minimum van 36 en een maximum van 62. Gazet van Antwerpen scoorde 56, met een minimum van 35 en een maximum van 67.
18
Ibidem .Huypkens, Jos . Pagina 22 53
Via free software ‘AVI-bepaling’ achterhaalt u het aantal lettergrepen, woorden en zinnen in de tekst.19 Figuur 5 illustreert dit.
Figuur 5: Weergave softwareprogramma voor de AVI bepaling
19
Ibidem. http://users.skynet.be/aginfo/AVI-bepaling.htm. Pagina 44 54
2.2.3 Deel C: Vormgeving. De toetselementen voor dit onderdeel zijn:
voldoende illustraties (met onderschrift)
voldoende pictogrammen
Vormgeving
leesbaarheid lettertype
enkel hoofdletters waar nodig
kleurgebruik
tekst in kolommen
overzichtelijke bladspiegel
Illustraties zorgen voor afwisseling en verduidelijken de tekst. Foto’s of tekeningen moeten duidelijk, functioneel en begrijpelijk zijn. Onduidelijke illustraties bederven de aantrekkelijkheid van de tekst. Zorg voor een goed evenwicht tussen tekeningen/cartoons en foto’s. De kracht van een illustratie gaat verloren als ze te klein wordt afgedrukt. Zorg voor een kort en duidelijk onderschrift bij de illustraties Ook beeldtaal ( striptekeningen ) en pictogrammen zijn ingeburgerd en dus bruikbaar. Toch is het gewenst om ( een paar ) woorden bij de plaatjes te voegen. Bij abstracte afbeeldingen zal de kijker/lezer zo gemakkelijker de betekenis ervan ontdekken. Zeker bij veiligheidsinstructies is het gebruik van pictrogrammen uitermate aan te raden Zorg voor een voldoende groot lettertype. Dat is goed voor mensen met lichte gezichtsproblemen. Letters die dicht naast elkaar worden afgedrukt, bemoeilijken het lezen. De voorkeur gaat uit naar lettertypes met schreven ( voetjes ) en met een licht contrast ( letters met zowel dikkere als dunnere delen ). Voor een titel kunnen ook schreefloze lettertypes gebruikt worden. Goochel niet met verschillende lettertypes. Dat maakt de tekst onnodig druk. Gebruik enkel hoofdletters waar dit strikt vereist is. Hoofdletters in een tekst maken de bladspiegel druk en nodigen niet uit tot lezen. Het gebruik van bepaalde kleuren is erg regiogebonden. Wat in Azië perfect aanvaardbaar is, is dat niet noodzakelijk in Zuid-Amerika. Kleurcombinaties sterk bepaald door hypes en modetrends. Af te raden is zonder meer om twee sterk verzadigde kleuren naast elkaar te plaatsen. Rood naast blauw bijvoorbeeld, of paars naast geel. Blauw mag dan in de Verenigde Staten wel de meest populaire kleur zijn, maar als tekstkleur, en voor lijntjes en kleine elementen is het minder aan te bevelen. Voor details vermoeit het de ogen in hoge mate. De veiligste, maar meest saaie combinatie is zwart op wit. De gevaarlijkste rood of groen op zwart, of omgekeerd. De tekst in kolommen zetten vergemakkelijkt het lezen. De ogen van de lezer hoeven dan niet zo’n grote sprong te maken van de ene naar de volgende regel. Te smalle kolommen bemoeilijken het lezen dan weer. Veel hangt af van lettergrootte en regelafstand. Als de kolommen te lang zijn, kan het moeilijk worden om terug bij het begin van de volgende kolom te komen. Zorg voor een overzichtelijke bladspiegel. Die wordt aantrekkelijker door een rand vrij te houden aan de vier zijden van het blad.
Tabel 20: Toetselementen vormgeving van instructies.
55
2.2.4 Deel D: Toetsing in de praktijk; Een laatste en heel betrouwbare methode om de begrijpbaarheid van een tekst na te gaan is een representatieve vertegenwoordiger van de doelgroep de tekst te laten lezen. Door enerzijds vraagstelling en anderzijds te kijken naar de resultaten van de uitvoering van de handeling, kan opnieuw een score gegeven worden. Hoe meer personen u bij de toetsing, betrekt hoe beter het resultaat zal overeenstemmen met de werkelijkheid. Vragen: Stel vooraf een aantal vragen op die letterlijk in de instructie terug te vinden zijn, maar ook minstens één vraag die men niet zo letterlijk kan terug vinden. Laat de proefpersoon na het lezen van de instructie de vragen oplossen en geef hierop een score. In tabel 21 vindt u de relatie tussen de procentuele score en de score die moet ingevuld worden in ons toetsingsmodel. Resultaat test instructie 0% -37% 38% - 62% 63% - 87% 88% - 100%
Te geven Score 1 2 3 4
Tabel 21: Relatie tussen de procentuele score en de in te vullen score
Als hulpmiddel om de instructie in de praktijk te toetsen kunt u 5-W vragen stellen aan de lezer, doelgroep. Onderstaand vindt u voorbeeldvragen die gebruikt kunnen worden om de veiligheidsinstructies in de praktijk te toetsen: 1. Wie mag er op een heftruck rijden? 2. Wat moet u doen voordat u op de heftruck gaat rijden? 3. Waarom hebt u veiligheidsschoenen nodig? 4. Wanneer moet u met uw last beslist achteruit rijden? 5. Welke snelheid geldt binnen ons bedrijf? Observatie van de uitvoering van de taak. Observeer de proefpersoon tijdens het uitvoeren van de taak nadat de instructie gegeven is. Beoordeel of hij effectief alles heeft begrepen en de theorie kan toepassen in de praktijk. Geef ook hier een score tussen “één” en “vier”, waarbij “één” heel slecht is en “vier” heel goed is.
56
3
Testmethode voor het toetsingsmodel.
Om tot deze betrouwbare toets te komen, is hij veelvuldig afgesteld en getest, (pretest), door gebruik te maken van bestaande instructies van verschillende auteurs en voor verschillende doelgroepen. Het afstellen of ‘fijn afstellen’ is gebeurd door de gewichten voor elk deel en elk subdeel aan te passen. Omdat deze geteste instructies al jarenlang gebruikt worden, hebben we de mogelijkheid om een nauwkeurige schatting te maken van de begrijpbaarheid, waardoor onze toets kon worden afgesteld. Tabel 22 geeft een overzicht van de getoetste instructies. De ingevulde toetsformulieren vindt u in bijlage 5.
Siegers Elektro Siegers Elektro Siegers Elektro Siegers Elektro Siegers Elektro Justitie Justitie Justitie Justitie
Voldoende Voldoende voldoende Voldoende Voldoende Voldoende Zeer laag Voldoende Zeer laag
78 84 87 78 82 75 85 89 74
Schatting begrijpbaarheid (door ervaring) 70 80 85 75 85 75 80 80 70
DCA
Laag
56
50
DCA DCA Pekso Beton Struyk Verwo Struyk Verwo Stuyk Verwo Milieudienst Buildadvice Buildadvice Buildadvice Buildadvice
Laag Laag Zeer laag Normaal Zeer laag Voldoende Zeer goed Laag Laag Laag Laag
58 53 87 81 75 73 78 71 80 65 67
60 55 80 70 60 70 85 70 80 70 65
Instructie Slijpen heffen en tillen orde en netheid lock out gebruik PBM Koffiemachine Instructie bij het blussen Beeldschermwerk Bosmaaier Ongeschonden bewaring van kabels en leidingen Ladders Aanslaan van lasten Netten inleg Hijsen en bobcat Kubel Heftruck PBM Aanslagmateriaal Ladders Seinen Haakse slijper
Firma
Ingeschatte niveau doelgroep
Score via toets
Tabel 22: Getoetste bestaande instructies.
Om deze score via onze toets te genereren, is er ook een toetsing in de praktijk noodzakelijk. Hiervoor hebben we verschillende personen, die behoren tot de doelgroep waarvoor de instructie is geschreven, bevraagd na het lezen van de instructie. Nadien geven we eveneens een beoordeling via observatie tijdens de uitvoering van de taak. Het kennen en kunnen toepassen in de praktijk wordt op deze manier gecheckt. Tabel 23 geeft deze resultaten weer.
57
Instructie Lock Out (Siegers Elektro) Heffen en tillen (Siegers Elektro) Slijpen (Siegers Elektro) Orde en netheid Gebruik PBM (Siegers Elektro) Koffiemachine (Justitie) Instructie bij het blussen (Justitie) Beeldschermwerk (Justitie) Bosmaaier (Justitie) Ongeschonden bewaring van kabels en leidingen (DCA) Ladders (DCA) Aanslaan van lasten (DCA) Netten inleg (Imke) Hijsen en bobcat (Imke) Kubel (Imke) Heftruck (Imke) PBM (Imke) Aanslagmateriaal (Buildadvice) Ladders (Buildadvice) Seinen (Buildadvice) Haakse slijpmachine (Buildadvice)
bevraging uitvoering taak bevraging uitvoering taak bevraging uitvoering taak bevraging uitvoering taak bevraging uitvoering taak bevraging uitvoering taak bevraging uitvoering taak bevraging uitvoering taak bevraging uitvoering taak bevraging uitvoering taak bevraging uitvoering taak bevraging uitvoering taak bevraging uitvoering taak bevraging uitvoering taak bevraging uitvoering taak bevraging uitvoering taak bevraging uitvoering taak bevraging uitvoering taak bevraging uitvoering taak bevraging uitvoering taak bevraging uitvoering taak
Resultaat toetsing in de praktijk 1 2 3 4 Gemiddelde 50 75 75 100 75 75 50 75 100 75 100 100 75 100 94 75 75 75 75 75 75 75 75 100 81 75 75 75 75 75 100 100 100 100 100 50 50 75 75 62 75 100 75 100 87 75 75 50 75 69 100 75 100 75 87 100 100 100 75 94 75 75 75 50 69 50 75 100 50 69 100 100 100 75 94 100 100 75 75 87 50 50 75 75 62 50 50 50 75 56 50 25 75 50 50 75 50 50 50 56 75 50 50 75 62 75 75 50 50 62 25 50 50 75 50 25 25 50 50 37 60 65 70 65 65 90 100 80 100 92 100 75 75 75 81 100 100 75 80 89 50 25 75 75 56 75 100 100 90 91 75 25 50 75 56 100 60 100 100 90 90 80 90 100 90 75 50 50 50 56 50 75 75 75 69 45 75 60 70 62.5 75 75 75 50 69 60 60 70 50 60 50 75 25 100 62.5 50 60 30 100 60 75 50 75 25 56.2 60 50 80 25 54
Score 3 3 4 3 3 3 4 2 3 3 2 3 3 3 4 3 2 2 2 2 2 2 2 1 3 4 3 4 2 4 2 4 4 2 3 2 3 2 2 2 2 2
Tabel 23: Resultaten toetsing instructie in de praktijk.
Na al deze pretesten is het model ‘begrijpbaarheid van een instructie’ correct afgeregeld en bruibaar voor alle instructies. In figuur 4 treft u de screenprint van het toetsingsmodel. Na deze pretesten hebben we binnen het bedrijf Profel voor een bestaande en voor een herwerkte instructie ‘heftruck’, als ‘posttest’ ons toetsingsmodel een score laten generen. De resultaten hiervan treft u in volgend hoofdstuk. 58
4.
Voorbeeld uitwerking instructie Profel.
Bij een goede instructie is de inhoud nog steeds het belangrijkste. Daarom is het van groot belang dat er vooraf bepaald wordt welke informatie we zeker in de instructie moeten terugvinden. Hiervoor is het aangewezen om vooraf een risicobeoordeling te doen. Na deze beoordeling kunnen de potentiële gevaren, risico’s in kaart gebracht worden. Op deze manier hebben we een duidelijk en volledig overzicht van wat er in de instructie moet komen. Uit de risicoreducerende maatregelen blijkt dat vorming, opleiding en het geven van instructie veelvuldig aan bod komt. Een reden te meer om een duidelijke instructie op te stellen. In dit hoofdstuk gaan wij de risicograaf uitwerken voor de instructie: “Veilig werken met de heftruck bij de firma Profel”.
4.1
Bedrijfsomschrijving.
De firma Profel produceert hoogwaardige raam- en deursystemen in pvc, aluminium en hout, daarnaast vervaardigen ze ook designproducten. Profel is eveneens de merknaam voor alle gevoerde producten die op de markt worden afgezet. Binnen het bedrijf Profel werken in de Benelux 1.200 medewerkers. Zoals geschetst hebben wij ons gericht op het veilig werken met de heftruck. Op de site rijden een 60 tal medewerkers met de heftruck. Zij werken in twee ploegen. De doelgroep van de instructie is derhalve een 30- tal medewerkers per ploegendienst.
59
4.2
Risico inventarisatie en –evaluatie.
4.2.1 Risico Inventarisatie. Via brainstorming hebben we mogelijke gevaren geïdentificeerd met daaraan gekoppeld de oorzaken. In onze risicobeoordeling beperken we ons tot de mens en onderzoeken enkel de invloeden van mens, uitrusting, omgeving, organisatie en product op de mens. (MUOPO). Samenvattend zijn de risico’s rondom het werken met een heftruck als volgt: MENS • Aanrijding van personen • Overrijding, van medewerkers, bezoekers of andere derden in de omgeving van de heftruck. • Uit de heftruck vallen van de medewerker of bijrijder. • Kantelen van de heftruck naar voren of opzij, waardoor er gevaar ontstaat voor eventuele andere medewerkers in de omgeving, waardoor de medewerker onder de heftruck kan vallen en geplet wordt. UITRUSTING • Aanrijding van delen van machines • Kantelen van de heftruck naar voren of opzij, waardoor materiële schade aan heftruck. OMGEVING • Aanrijding aan het gebouw of delen van het gebouw zoals bijvoorbeeld roldeuren • Kantelen van de heftruck naar voren of opzij, waardoor gevaar voor de omgeving, materiële schade aan omgeving, milieuschade door gemorste stoffen. PRODUCTEN • Kantelen van de heftruck naar voren of opzij, waardoor afglijden pallet met product. ORGANISATIE •
Kantelen van de heftruck naar voren of opzij, waardoor afglijden pallet met product, waardoor gevaar voor de omgeving en eventuele andere medewerkers in de omgeving, materiële schade aan omgeving, milieuschade door gemorste stoffen en waardoor de medewerker onder de heftruck kan vallen en geplet wordt.
Bijlage 6 geeft het totaaloverzicht van de geïdentificeerde risico’s.
60
4.2.2 Risico evaluatie. Met behulp van de risicograaf zijn voor de vijf elementen uit MUOPO de scores berekend zoals weergegeven in bijlage 6. Ter onderbouwing van de evaluatie is onderzocht in hoeverre ongevallen met heftrucks een rol spelen in de dagelijkse praktijk. Uit vraagnummer 3-4194 van de Senatoren en antwoorden van de Minister blijkt dat in de periode 2000 tot en met 2004 in België maar liefst 11.584 ongevallen met heftrucks zijn gebeurd. Gemiddeld treden jaarlijks twee dodelijke ongevallen met heftrucks op. Onderstaande tabel 24 geeft het overzicht van de ongevalcijfers20. Ongevallen met heftruck (cijfers van Fonds voor arbeidsongevallen) Jaar
Zonder gevolg
Tijdelijke ongeschiktheid
Blijvende ongeschiktheid
Dodelijk ongeval
Totaal
2000
858
1735
248
2
2843
2001
713
1677
252
2
2644
2002
565
1267
169
2
2003
2003
615
1170
232
2
2019
2004
627
1254
192
2
2075
Totaal
3 378
7103
1093
10
11584
Tabel 24: Ongevalcijfers België bij werken met heftruck.
Als meest voorkomende oorzaken van ongevallen met heftruck worden genoemd: • defecte of slecht onderhouden heftruck • verkeerde heftruck gebruikt voor het uit te voeren werk; dit had kunnen voorkomen worden indien er een degelijke risicoanalyse was opgesteld voor de uit te voeren taak • onvoldoende vorming van de bedienaars • ontbreken van instructies • onvoldoende toezicht op de werkzaamheden door de hiërarchische lijn • instructies niet nageleefd • snelheid niet aangepast aan de omstandigheden • onvoorzichtigheid van de bestuurder of van de personen in de omgeving • te hoog werkritme Ter illustratie zijn in bijlage 7 enkele persberichten opgenomen over ongevallen met heftrucks.
20
Minister van Werk. 7 juni 2006. Vragen van de Senatoren en antwoorden van de Ministers (Art. 70 van het reglement van de Senaat) Vraag nr.3-4194 van mevrouw Ansneeuw . Arbeidsongevallen. Heftrucks. 61
Navraag bij de arbeidsinspectie in Nederland levert op, dat in de periode 1998-2005 (een periode van 7 jaar) circa 1.500 ongevallen met heftruck zijn gemeld, waarvan 36 met dodelijke afloop. Dit betekent jaarlijks ruim 200 ongevallen en 5 met dodelijke afloop. Het letsel van de ongevallen is meestal ernstig en heeft grote gevolgen voor de betrokkenen.
4.2.3 Risicoreducerende maatregelen. In bijlage 6 zijn eveneens de risicoreducerende maatregelen opgenomen. Daarbij is een onderscheid gemaakt tussen primaire, secundaire en tertiaire maatregelen, zoals toegelicht in paragraaf 4.2 van het kader.
62
4.3
Uitwerking instructie “veilig werken met de heftruck”.
In dit hoofdstuk willen we aan de hand van een instructie een nadere uitwerking geven van het herschrijven van een instructie naar begrijpbare taal. Daarbij willen we deze instructie ook visualiseren middels een audiovisuele presentatie.
4.3.1 Bestaande instructie. Onderstaand treft u een voorbeeld van een standaard heftruckinstructie zoals deze in het bedrijf Profel is aangetroffen. 1. Bedien uitsluitend als u beschikt over een geldig heftruckcertificaat. 2. Inspecteer uw heftruck voor gebruik: spiegels aanwezig, claxon werkend, werkende handrem, veiligheidsriem aanwezig, lepels recht, achteruitrijd signalering werkend, banden goed, heftruck gekeurd, etc. 3. Draag altijd uw veiligheidschoenen en andere persoonlijke beschermingsmiddelen. 4. Doe ( indien aanwezig ) de veiligheidsgordels op de heftruck aan tijdens het rijden. 5. Het is verboden mensen mee te laten rijden op de heftruck. 6. Loop nooit onder de lepels door en zorg ervoor dat hier ook geen mensen onder doorlopen terwijl u bezig bent. 7. Rijd nooit te snel. 8. Rijd nooit onder een gehesen last door. 9. Houd tijdens het verplaatsen van de heftruck de omgeving en de lading continu in de gaten. 10. Houd er bij rijden rekening mee dat bakken kunnen omvallen en dat profielen uit de bak kunnen glijden, hanteer altijd een zekere veiligheidsafstand, veiligheidsmarge tot kwetsbare objecten en personen. 11. Houd werkplekken, transportwegen, voetpaden en de vluchtwegen vrij van obstakels. 12. Houd de last bij het rijden laag aan de grond 13. Controleer dat tijdens verplaatsen heftruck personen niet te dicht bij komen, waarschuw deze personen eventueel. 14. Til niet vastgebonden lading nooit boven de cabine uit. 15. Til met de heftruck nooit over anderen of uzelf heen. 16. Begin pas met heffen op de plaats van bestemming. 17. In normale situaties (goed zicht) rijdt u vooruit i.p.v. achteruit. 18. Als de last het zicht belemmert of bij onoverzichtelijke situaties rijdt u achteruit i.p.v. vooruit. 19. Met last rijdt u vooruit tegen een helling op en rijdt u achteruit van een helling af. 20. Wanneer u geen volledig zicht hebt, geeft u een geluidssignaal (claxon) en wacht u een ogenblik. 21. Gebruik de heftruck niet voor het heffen van personen, dit is nadrukkelijk verboden.
Het moge duidelijk zijn dat deze instructie kan/moet verbeterd worden.
63
4.3.2 Herwerkte schriftelijke instructie. Zoals geschetst in het theoretisch kader moet voor vereenvoudiging van deze tekst rekening worden gehouden met: a) de structuur b) de lezer c) de zinnen d) de woorden e) de vormgeving f) de kleuren Daarnaast is het ook belangrijk om maatregelen naar voren te laten komen die in het kader van de eerder geschetste risico-inventarisatie en -evaluatie belangrijk zijn. Op de volgende pagina vindt u een verbeterde opzet voor dezelfde instructie van de firma Profel: Wat duidelijk is, is dat pictogrammen in verschillende kleuren meer accenten naar boven kunnen brengen.
64
Veiligheidsinstructiekaart
Heftruck
Om te mogen rijden met de heftruck moet je: • • • •
minimum 18 jaar zijn een heftruck opleiding hebben gevolgd en geslaagd zijn in het examen jaarlijks op medisch onderzoek deze instructie duidelijk gelezen en begrepen
Te dragen persoonlijke beschermingsmiddelen
Rijden
X
Laden en lossen
X
Controle batterij
X
X X X
X X
(zuurbestendige handschoenen)
X
X
Inspectie van de heftruck voor gebruik Stel u zelf daarbij de volgende vragen en markeer dit aan op de fiche in de heftruck Nummer van de heftruck: Stand urenteller: Datum Controle: Naam controleur: Vraag 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
Oliepeil Waterpeil Handrem Claxon Olielek Lichten/ stoplicht/ richtingaanwijzer Banden Koetswerk Voetrem
□ In orde
Na te kijken
■ Dringend herstellen
Bezorg de checklist dagelijks aan je verantwoordelijke en meld tekortkomingen 65
Veiligheidsinstructiekaart
Heftruck
Rijden
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
Rij voorzichtig. Houd alle lichaamsdelen binnen de beschermkooi tijdens het rijden. Rij zoveel mogelijk met de last 25 cm boven de grond. Waarschuw de mensen die te dicht bij heftruck komen. Kijk steeds in de rijrichting. Bij kruisingen en onoverzichtelijke punten steeds vertragen en claxonneren. Rijd defensief. Vermijd het snel optrekken, plots remmen en snel en kort draaien. Rij achter uit als: - u weinig ziet. - de vloer schuin loopt. - de lading hoog is.
Verboden
1. Het is verboden andere voertuigen in te halen met de heftruck of zijlader. 2. Blijf steeds drie trucklengtes achter de voorgaande.
66
Veiligheidsinstructiekaart
Heftruck
Handelingen 1. Bedien de hendels enkel van op de bestuurdersplaats. 2. Vervoer geen onstabiele lading. Stapel ze opnieuw alvorens ze te vervoeren. 3. Bij het rijden met de last, neem je de last tegen de hiel van de vorken en laat je de mast achterover hellen. 4. Til geen te zware lasten. Verhoog nooit het contragewicht van de heftruck. 5. Ruim natte of gladde plekken en rommel op de rijweg op. Rij er niet over !
Parkeren 1. Zet het contact af telkens je de bestuurderszitplaats verlaat. 2. Laat LPG wisseltanks niet rondslingeren. Plaats ze in de daartoe voorzien opslagplaatsen. 3. Parkeer de heftruck waar hij niemand hindert. Dus niet op de transport route, voor in- of uitritten, op voetgangerspaden, voor brandbestrijdingsmateriaal, voor elektriciteitskasten…. 4. Laat de vorken met de punt op de grond zakken en ontlast de kettingen. 5. Zet de stuurwielen recht en trek de handrem op.
Tanken 1. Er mag maar één voertuig staan in de tankzone . 2. Gebruik de nodige persoonlijke beschermingsmiddelen. 3. Extra aandacht naar het rookverbod.
67
4.3.3 Herwerkte audiovisuele instructie. Naast een schriftelijke instructie hebben wij ook een audiovisuele instructie opgesteld voor Profel. Voorafgaand aan het opstellen van deze audiovisuele instructie is een draaiboek opgesteld. Dit draaidoek werd opgesteld aan de hand van de schriftelijke instructie waar de volgende punten aan bod komen 1. Wie 2. Persoonlijke Beschermingsmiddelen 3. Inspectie 4. Rijden 5. Handelingen 6. Parkeren 7. Tanken Het kader op de volgende pagina geeft het draaiboek weer. Tijdens ons gesprek met de preventieadviseur Dhr. Moris van Profel hebben we voorgesteld om de werkelijke toestand binnen het bedrijf te filmen. Na het filmen hadden we een ruime keuze uit beeldmateriaal. Spijtig genoeg zijn de meeste beelden voorbeelden van hoe het niet moet. Deze beelden hebben we in de film gemarkeerd met een rood licht.
68
DRAAIBOEK FILM INSTRUCTIE “ VEILIG WERKEN MET DE HEFTRUCK” 1.
•
•
2.
3.
4.
5.
6.
Voorafgaand. Alleen bevoegde personen. * Leeftijd +18 * Theoretisch + praktisch examen gedaan + bewijs van geslaagd zijn, hebben. * Beschikken over medisch attest. ( Preventieadviseur – arbeidsgeneesheer ) * Instructies van het bedrijf gekregen hebben. Voorzie medewerkers van de nodige PBM’s: veiligheidschoenen, werkkleding, veiligheidsvest, veiligheidshelm, enz…
•
Controleren van de heftruck. Controleren van banden, lepels recht, batterijen, spiegels, handrem, gordels, toeter, lichten, remmen. Keuringssticker, identificatieplaatje max. last.
• • • • • • • •
Starten + Rijden Starten van de heftruck. Snelheidsbeperking. Defensief rijden. Geen personen meenemen. Lepels beneden houden Claxonneren op kruispunt. Afgebakende zones speciaal voor personen. Hellingshoek van de lepels.
• • • • •
Handelingen Achter uitrijden met de last, last niet omhoog, Niet onder de last lopen . Stapelen van de last op de voorziene plaatsen (vluchtwegen , nooduitgangen vrijhouden). Respect voor de goederen. Kwaliteitscontrole.
• • •
Stoppen Heftruck op de voorziene plaats plaatsen (vluchtwegen , nooduitgangen vrijhouden). Sleutels afnemen. Batterijen opladen.
• •
Tanken Procedures bij het tanken. Gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen.
•
69
4.4
Resultaten controletest begrijpbaarheid.
In paragraaf 4.3 is er aan de hand van risico- inventarisatie en -evaluatie een bestaande heftruckinstructie herschreven. Hiervoor is er gebruik gemaakt van alle handvatten zoals geschetst in het theoretische kader . In deze paragraaf wordt de bestaande en de herschreven heftruckinstructie getoetst via ons eigen model ‘begrijpbaarheid van instructie’ (hoofdstuk twee).
4.4.1 Toetsing instructie. De bestaande en herwerkte heftruckinstructies zijn via de test ‘begrijpbaarheid van instructie’ beoordeeld. In bijlage 5 zijn de ingevulde testen terug te vinden. Tabel 25 laat zien welke score de drie verschillende instructie hebben.
Instructie bestaande herwerkte audiovisuele
Aantal geteste personen 4 4 4
Score van de test ‘begrijpbaarheid instructie’ 46 84 /
Resultaat toetsing in de praktijk Score na interview Score observatie tijdens tijdens uitvoering uitvoering van de taak van de taak 35% 29% 77% 72% 80% 76%
Tabel 25: Score begrijpbaarheid instructie heftruck.
We merken op dat de bestaande instructie heel laag scoort. De herwerkte instructie echter, waar gebruik is gemaakt van alle tips uit hoofdstuk 3, scoort een stuk hoger. De Audiovisuele instructie kan enkel getest worden door interview en observatie maar vergeleken met de twee geschreven instructies scoort die nog een stuk beter.
4.4.2 Conclusie toetsing. Deze cijfers tonen aan dat de audiovisuele instructie de beste manier is om een boodschap over te brengen. Echter, deze manier van communiceren is heel tijdrovend en vergt grote budgetten. Alle taken in een bedrijf uitwerken via zulke audiovisuele communicatie is daarom niet haalbaar. De herwerkte instructie, waarbij we rekening houden met alle tips van hoofdstuk 3, scoort iets lager dan de audiovisuele, maar het eindresultaat is zeker ook bevredigend. Voor de beoogde doelgroep is deze instructie eveneens voldoende begrijpbaar.
70
CONCLUSIES Geconcludeerd wordt dat in België veel wetgeving is, waarin wordt gesteld dat de werkgever de werknemer moet voorlichten/instrueren. Behoudens het besluit inzake de veiligheids- en gezondheidssignalering op het werk (Codex , Titel III, Hfdst I, afd I), geeft de wetgever vrij weinig aan hoe deze voorlichting vorm en inhoud dient te krijgen.
Onderzocht is dat voor deze voorlichting/instructie de volgende drie vormen van communicatie kunnen worden onderscheiden: 1) schriftelijk 2) mondeling 3) audiovisueel Geconcludeerd wordt dat bij schriftelijke instructies de tekst toegankelijk geschreven moet worden: dit betekent dat vooraf een lezerprofiel, schrijfdoel, vorm en invalshoek bepaald moeten worden. Daarnaast moet een structuur worden ontworpen, alles moet fris worden geformuleerd en er moet voor aantrekkingskracht worden gezorgd. Voor wat betreft de vorm van schriftelijke voorlichtingen en instructies, wordt geconcludeerd dat digitale media veel mogelijkheden bezitten, maar veelal voor hoger opgeleiden zijn. Het hanteren van duidelijke handvatten is in dat geval erg belangrijk. Geconcludeerd wordt dat met schriftelijke communicatie een grote doelgroep bereikt kan worden. Geconcludeerd wordt dat bij mondelinge instructies eenrichtingscommunicatie en tweerichtingscommunicatie worden onderscheiden. Mondelinge communicatie is zeer arbeidsintensief. De doelgroep die kan worden bereikt is kleiner dan bij schriftelijke communicatie. Voor wat betreft audiovisuele instructies wordt geconcludeerd dat deze een grotere doelgroep bereiken dan mondelinge communicatie. Een videofilm maken vereist echter wel deskundigheid en is een kostbare zaak. Bij al deze drie vormen van communicatie is het belangrijk te achterhalen wat de mate van geletterdheid van de doelgroep is. Geconcludeerd wordt dat er verschillende methoden bestaan om de mate van geletterdheid vast te stellen, waaronder de AVI methode. Onderzocht is dat het zeer goed mogelijk is te toetsen in hoeverre de voorlichting of instructie voldoet aan de geletterdheid van de doelgroep. In dit studierapport is hiervoor een methodiek, ontwikkeld die is gebaseerd op de volgende vier pijlers: A: Beoordeling van de tekst B: Beoordeling van de leesbaarheid C: Beoordeling van de vormgeving D: Toetsing van de instructie in de praktijk Voor de doelgroep (laaggeletterden) van deze studieopdracht is een audiovisuele instructie het meest begrijpbaar. Vervolgens blijken schriftelijke instructies die logisch zijn opgebouwd, eenvoudig geschreven zijn en veel foto’s bevatten, het meest duidelijk .
71
BESLUITEN Aangeraden wordt voorafgaand aan de voorlichting de mate van geletterdheid van de doelgroep te bepalen via bijvoorbeeld de AVI methodiek. Ook besluiten wij u aan te geven dat het bij veiligheidsinstructies ook belangrijk is om vooraf een goede beschouwing van de risico’s te maken. Wij raden aan om in de instructie tenminste de, als zodanig gewogen, risicovolle elementen aan bod te laten komen. Voor wat betreft de schriftelijke communicatie wordt aanbevolen de 20 schrijftips van Walbieft toe te passen. Voor wat betreft digitale communicatie wordt aangeraden de handvatten te hanteren zoals beschreven in de presentatie van Prof. Dr. Huypkens uit de les toegankelijk schrijven. Voor wat betreft audiovisuele communicatie wordt aangeraden vooraf een goed draaiboek te maken. Aangeraden wordt, na het opstellen van een schriftelijke instructie, het verzorgen van de mondelinge voorlichting of het laten zien van een audiovisuele instructie, na te gaan of de instructie is begrepen. Wij raden u aan hiervoor het model te hanteren dat wij hebben ontwikkeld voor deze studieopdracht. Dit model hebben wij in de praktijk getest en bijgesteld. Desondanks kan het zijn dat u voor de toetsingselementen andere wegingsfactoren wenst. In dat geval raden wij u aan de rekenmethodiek in dit model verder op maat te maken voor uw bedrijfsspecifieke situatie. We moeten wel rekening houden met de huidige situatie ( 2007 ). Nieuwe methodes van communicatie zoals vb. sms, mms,…enz. zijn in sterke opmars en voorddurende ontwikkeling.
72
LITERATUURLIJST BOEKEN Bohnenn, Ceulemans, van de Guchte, Kurvers, Van Tendelo., 2004. Laaggeletterd in de Lage Landen, Nederlandse Taal Unie . Den Haag Goubin, Eric en Mestiaen, Belinda .Elkaar vinden - Bouwstenen voor het communiceren met kansarme doelgroepen, Mechelen, MEMORI, onderzoekscentrum van de Katholieke Hogeschool, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. Huypens, Jos. 2007. Communicatiemanagement voor openbare besturen, Deel E2 . Brussel. Politeia. Minister van Werk Vraag nr.3-4194 van mevrouw Ansneeuw . 7 juni 2006 .Vragen van de Senatoren en antwoorden van de Ministers (Art. 70 van het reglement van de Senaat): Arbeidsongevallen. Heftrucks. Rosenfeld, Louis & Morville, Peter. 1997. Information Architecture. O’Reilly Stichting Lezen en Schijven. Maart 2006. Laaggeletterd in het werk, Den Haag. Koninklijk de Swart Visser, Laarhoven en ter Beek. 1994 . AVI toetspakket, KPC Groep
INTERVIEWS Nicolay, Karine. Interview: 25 juni 2007. Mechelen, Wablieft Grietens, An. 14 mei 2007. Turnhout. Centrum voor basiseducatie Noorderkempen vzw
NORMEN Nederlandse Norm. 1997. Veiligheid van machines – Principes voor risicobeoordeling, Nederlands Normalisatie Instituut. , nr. norm 1050, Delft, Nederlands Normalisatie Instituut.
PRESENTATIES Prof. Dr. Huypkens, Jos. Presentatie 19 december 2006. Toegankelijk schrijven, presentatie Prof. Dr. Huypkens, Jos. Presentatie: 18 november 2006. Vergadertechnieken en communicatieprocessen
73
INFORMATIEBRONNEN Centraal Instituut voor Toetsontwikkeling (CITO)
WEBSITES www.alfabetisering.nl . 11 september 2007 www.armmoedebestrijding.be. 10 juli 2007 www.cnavt.org . 16 september 2007 . CNaVT toetspost stappenplan www.lire-et-ecrire.be . 10 augustus 2007 www.memori.be . 20 mei 2007 www.smsalias.be . 7 oktober 2007 www.staadsblad.be . 18 juni 2007 www.stichtinglezenenschrijven.nl. 3 juni 2007 www.suitcase.nl. 22 september 2007 . Indeling taalvaardigheidniveaus volgens Common European Framework of Reference www.taaluniversum.org. 10 augustus 2007 www.unesco.org. http://users.skynet.be/aginfo/AVI-bepaling.htm. 2 oktober 2007 . Programma om AVI niveau te bepalen van een tekst www.vlaanderen.be. 15 april 2007 www.wablieft.be. 10 april 2007. Informatie over werkwijze Wablieft: 20 tips voor toegankelijk schrijven
74
BIJLAGEN Bijlage 1
Overzicht Europese wetgeving.
Richtlijn 89/391/EEG van de Raad van 12 juni 1989 betreffende de tenuitvoerlegging van maatregelen ter bevordering van de verbetering van de veiligheid en de gezondheid van de werknemers op het werk Artikel 3 - Definities Voor de toepassing van deze richtlijn wordt verstaan onder: a) werknemer: iedere persoon die door een werkgever wordt tewerkgesteld, alsmede stagiairs en leerlingen, met uitzondering van huispersoneel; b) werkgever: iedere natuurlijke of rechtspersoon die wederpartij is in de arbeidsverhouding met de werknemer en die de verantwoordelijkheid draagt voor het bedrijf en/of de inrichting; c) werknemersvertegenwoordiger met een specifieke taak op het gebied van de bescherming van de veiligheid en de gezondheid van de werknemers: iedere persoon die overeenkomstig nationale wetten en/of praktijken gekozen of aangewezen is tot afgevaardigde van de werknemers voor wat betreft de problemen inzake de bescherming van de veiligheid en gezondheid der werknemers op het werk; d) preventie: het geheel van bepalingen of maatregelen die zijn genomen of vastgesteld in alle stadia van de activiteit in de onderneming ten einde beroepsrisico's te voorkomen of te verminderen. AFDELING II VERPLICHTINGEN VAN DE WERKGEVERS Artikel 5 - Algemene bepaling 1. De werkgever is verplicht te zorgen voor de veiligheid en de gezondheid van de werknemers inzake alle met het werk verbonden aspecten. Artikel 6 - Algemene verplichtingen van de werkgevers 1. In het kader van zijn verantwoordelijkheden treft de werkgever de nodige maatregelen voor de bescherming van de veiligheid en de gezondheid van de werknemers, met inbegrip van de maatregelen ter preventie van beroepsrisico's, voor informatie en opleiding alsmede voor de organisatie en de benodigde middelen. De werkgever moet ervoor zorgen dat deze maatregelen worden aangepast, ten einde rekening te houden met gewijzigde omstandigheden, en streven naar verbetering van bestaande situaties. 2. Bij de tenuitvoerlegging van de in lid 1, eerste alinea, genoemde maatregelen neemt de werkgever de volgende algemene preventieprincipes in acht: a. …. i. verstrekken van passende instructies aan de werknemers. Artikel 8 - Eerste hulp, brandbestrijding, evacuatie van werknemers, ernstig en onmiddellijk gevaar 3. De werkgever moet: b) maatregelen nemen en de werknemers instructies geven ten einde hen toe te staan, in geval van een niet te vermijden, ernstig en onmiddellijk gevaar, hun activiteit stop te zetten en/of zich in veiligheid te stellen door de arbeidsplaats onmiddellijk te verlaten; Artikel 10 - Voorlichting van de werknemers 1. De werkgever neemt passende maatregelen om ervoor te zorgen dat de werknemers en/of hun vertegenwoordigers in het bedrijf en/of de inrichting, overeenkomstig de nationale wetten en praktijken waarin vooral rekening kan worden gehouden met de grootte van het bedrijf en/of de inrichting alle nodige informatie krijgen betreffende: a) de risico's voor de veiligheid en de gezondheid alsmede de beschermings- en preventiemaatregelen en activiteiten, zowel voor het bedrijf en/of de inrichting in het algemeen als voor elk type werkplek en/of elke soort functie; b) de maatregelen welke krachtens artikel 8, lid 2, zijn genomen. 2. De werkgever neemt passende maatregelen om ervoor te zorgen dat de werkgevers van de werknemers van bedrijven en/of inrichtingen van buitenaf die in hun bedrijven en/of inrichtingen komen werken, overeenkomstig 75
3.
de nationale wetten en praktijken voldoende, voor de betrokken werknemers bestemde informatie krijgen betreffende de in lid 1, onder a) en b), bedoelde punten. …………
Artikel 12 - Opleiding van de werknemers 1. De werkgever moet ervoor zorgen dat iedere werknemer bij − zijn aanstelling, − een overplaatsing of verandering van functie, − de invoering van een nieuwe werkuitrusting of verandering van een werkuitrusting, − de invoering van een nieuwe technologie, een voldoende veiligheids- en gezondheidsopleiding krijgt, met name in de vorm van voorlichting en instructies, welke opleiding speciaal gericht is op zijn werkplek of zijn functie. Deze opleiding moet: − worden aangepast aan de ontwikkeling van de risico's en aan het ontstaan van nieuwe risico's, en − indien nodig, op gezette tijden worden herhaald. 2. De werkgever moet zich ervan vergewissen dat de werknemers van bedrijven en/of inrichtingen van buitenaf die in zijn bedrijf of inrichting komen werken, inderdaad passende instructies hebben ontvangen in verband met de risico's voor de veiligheid en de gezondheid waaraan zij tijdens hun werkzaamheden in zijn bedrijf of zijn inrichting blootstaan. 3. De werknemersvertegenwoordigers die een specifieke taak hebben op het gebied van de bescherming van de veiligheid en de gezondheid van de werknemers, hebben recht op een passende opleiding. 4. De in de leden 1 en 3 bedoelde opleiding mag niet ten laste van de werknemers of werknemersvertegenwoordigers komen. De in lid 1 bedoelde opleiding moet worden gegeven in de werktijd. De in lid 3 bedoelde opleiding moet in de werktijd of overeenkomstig de nationale praktijken worden gegeven, hetzij binnen, hetzij buiten de onderneming en/of de inrichting. AFDELING III VERPLICHTINGEN VAN DE WERKNEMERS Artikel 13 1. Iedere werknemer moet in zijn doen en laten op de arbeidsplaats, overeenkomstig zijn opleiding en de door de werkgever gegeven instructies, naar vermogen zorg dragen voor zijn eigen veiligheid en gezondheid en die van de andere betrokken personen. 2. Daartoe moeten de werknemers vooral, overeenkomstig hun opleiding en de door de werkgever gegeven instructies: a) op de juiste wijze gebruik maken van machines, toestellen, gereedschappen, gevaarlijke stoffen, vervoermiddelen en andere middelen; b) op de juiste wijze gebruik maken van de persoonlijke beschermingsmiddelen welke hun ter beschikking zijn gesteld en die na gebruik weer opbergen; c) de specifieke veiligheidsvoorzieningen van met name machines, toestellen, gereedschappen, installaties en gebouwen, niet willekeurig uitschakelen, veranderen of verplaatsen en deze voorzieningen op de juiste manier gebruiken; d) de werkgever en/of de werknemers met een specifieke taak op het gebied van de bescherming van de veiligheid en de gezondheid van de werknemers, onmiddellijk op de hoogte stellen van iedere werksituatie waarvan zij redelijkerwijs kunnen vermoeden dat deze een ernstig en onmiddellijk gevaar voor de veiligheid en de gezondheid met zich brengt, alsmede van elk geconstateerd mankement in de beschermingssystemen; e) overeenkomstig de nationale praktijken de werkgever en/of de werknemers met een specifieke taak op het gebied van de bescherming van de veiligheid en de gezondheid van de werknemers zolang dat nodig is bijstand verlenen om hen in staat te stellen alle taken uit te voeren of aan alle verplichtingen te voldoen die met het oog op de bescherming van de veiligheid en de gezondheid van de werknemers op het werk door de bevoegde instantie zijn opgelegd; f) overeenkomstig de nationale praktijken de werkgever en/of de werknemers met een specifieke taak op het gebied van de bescherming van de veiligheid en de gezondheid van de werknemers zolang dat nodig is bijstand verlenen om de werkgever in staat te stellen ervoor te zorgen dat het arbeidsmilieu en de arbeidsomstandigheden veilig zijn en geen risico's opleveren voor de veiligheid en de gezondheid binnen hun werkterrein.
76
Richtlijn 89/655/EEG van de Raad van 30 november 1989 betreffende minimumvoorschriften inzake veiligheid en gezondheid bij het gebruik door werknemers van arbeidsmiddelen op de arbeidsplaats (tweede bijzondere Richtlijn in de zin van artikel 16, lid 1, van Richtlijn 89/391/EEG) Artikel 5 - Arbeidsmiddelen met een specifiek gevaar Wanneer het gebruik van een arbeidsmiddel een specifiek gevaar voor de veiligheid of de gezondheid van de werknemers kan opleveren, neemt de werkgever de nodige maatregelen om ervoor te zorgen dat : het gebruik van het arbeidsmiddel voorbehouden blijft aan werknemers die met dat gebruik belast zijn; de betrokken werknemers in geval van reparatie, ombouwing, onderhoud of verzorging daartoe een specifieke bekwaamheid bezitten . Artikel 6 - Voorlichting van de werknemers 1 Onverminderd artikel 10 van Richtlijn 89/391/EEG neemt de werkgever de nodige maatregelen om ervoor te zorgen dat de werknemers over voldoende informatie en, in voorkomend geval, over gebruiksaanwijzingen betreffende de op het werk gebruikte arbeidsmiddelen beschikken . 2 De informatie en de gebruiksaanwijzingen moeten tenminste de uit het oogpunt van veiligheid en gezondheid benodigde gegevens bevatten betreffende : - de omstandigheden waaronder de arbeidsmiddelen dienen te worden gebruikt; - voorzienbare abnormale situaties; - de conclusies die in voorkomend geval kunnen worden getrokken uit de bij het gebruik van arbeidsmiddelen opgedane ervaringen . 3 De informatie en de gebruiksaanwijzingen moeten voor de betrokken werknemers begrijpelijk zijn . Artikel 7 -Opleiding van de werknemers Onverminderd artikel 12 van Richtlijn 89/391/EEG neemt de werkgever de nodige maatregelen om ervoor te zorgen dat : - de werknemers die tot taak hebben de arbeidsmiddelen te gebruiken een adequate opleiding ontvangen, onder meer wat betreft de risico's die dit gebruik eventueel met zich brengt; - de in artikel 5, tweede streepje, bedoelde werknemers een adequate specifieke opleiding krijgen .
Richtlijn 92/58/EEG van de Raad van 24 juni 1992 betreffende de minimumvoorschriften voor de veiligheids- en/of gezondheidssignalering op het werk (negende bijzondere richtlijn in de zin van artikel 16, lid 1, van Richtlijn 89/391/EEG) Artikel 2 : Definities In deze richtlijn wordt verstaan onder: a) veiligheids- en/of gezondheidssignalering: een signalering die, toegepast op een bepaald object, een bepaalde activiteit of een bepaalde situatie, door middel van - al naar gelang van het geval - een bord, een kleur, een lichtsignaal, een akoestisch signaal, een mondelinge mededeling of een hand- of armsein een aanwijzing of een voorschrift verstrekt met betrekking tot de veiligheid en/of gezondheid op het werk; b) verbodssignaal: een signaal dat een handelwijze waardoor gevaar zou kunnen worden gelopen of gevaar zou kunnen ontstaan, verbiedt; c) waarschuwingssignaal: een signaal dat voor een risico of een gevaar waarschuwt; d) gebodssignaal: een signaal dat een bepaalde handelwijze voorschrijft; e) reddings- of hulpsignaal: een signaal dat aanwijzingen geeft met betrekking tot nooduitgangen of hulp- of reddingsmiddelen; f) aanwijzingssignaal: een signaal dat andere aanwijzingen geeft dan die bedoeld onder b) tot en met e); g) bord: een signaal dat door de combinatie van een geometrische vorm, kleuren en een symbool of pictogram een bepaalde aanwijzing verstrekt. De zichtbaarheid van het bord wordt gegarandeerd door een voldoende sterke verlichting; h) aanvullend bord: een bord dat samen met een onder g) genoemd bord wordt gebruikt en dat aanvullende aanwijzingen verstrekt; i) veiligheidskleur: een kleur waaraan een bepaalde betekenis is toegekend; 77
j)
symbool of pictogram: een afbeelding die een situatie beschrijft of een bepaalde handelwijze voorschrijft en die wordt aangebracht op een bord of een verlicht oppervlak; k) lichtsignaal: en signaal, uitgezonden door een inrichting bestaande uit doorzichtig of doorschijnend materiaal dat van binnen uit of van achteren wordt verlicht, zodat een lichtgevend oppervlak wordt waargenomen; l) akoestisch signaal: een gecodeerd geluidssignaal, uitgezonden en verspreid door een daartoe ontworpen inrichting, zonder gebruikmaking van de menselijke stem of van spraaksynthese; m) mondelinge mededeling: een overeengekomen mondelinge boodschap, met gebruikmaking van de menselijke stem of van spraaksynthese; n) hand- of armsein: een beweging en/of stand van de armen en/of handen in gecodeerde vorm, bedoeld om aanwijzingen te geven aan personen die handelingen verrichten waarbij risico of gevaar voor werknemers bestaat. Artikel 7 Voorlichting en opleiding van de werknemers 1. Onverminderd artikel 10 van Richtlijn 89/391/EEG worden de werknemers en/of hun vertegenwoordigers geïnformeerd over alle ten aanzien van de veiligheids- en/of gezondheidssignalering op het werk te nemen maatregelen. 2. Onverminderd artikel 12 van Richtlijn 89/391/EEG dienen de werknemers ten aanzien van de veiligheids- en/of gezondheidssignalering op het werk een passende opleiding te krijgen, met name in de vorm van nauwkeurige instructies. De in de vorige alinea bedoelde opleiding dient in het bijzonder betrekking te hebben op de betekenis van de signalering, met name wanneer daarbij woorden worden gebruikt, en op de te volgen algemene en specifieke handelwijzen. 4. De aanwijzingen in onderstaande tabel gelden voor alle signaleringen met een veiligheidskleur Kleur Betekenis of doel Aanwijzingen en toelichtingen Rood Verbodssignaal Gevaarlijke houding, Gevaar - alarm Stop, stilstand, noodschakelaars, Evacuatie Brandbestrijdingsmateriaaal en brandweeruitrusting Identificatie en lokalisatie Geel of oranje-geel
Waarschuwingssignaal
Pas op, wees voorzichtig Verificatie
Blauw
Gebodssignaal
Handelwijze of specifieke actie – verplichting tot het dragen van de persoonlijke beschermingsuitrusting
Groen
Reddingssignaal,
eerste hulp-signaal, Deuren, uitgangen, wegen, materiaalposten, lokalen Veilige situatie Terugkeer naar de normale situatie
78
Bijlage 2
Wettekst veiligheids- en gezondheidssignalering op het werk.
79
80
81
82
83
Bijlage 3:
Niveaus van indeling geletterdheid.
Indeling volgens Common European Framework of Reference21. Niveau 1.1 en 1.2 Zeer laaggeletterd Luisteren Begrijpen Lezen
Gesproken interactie Spreken Gesproken productie Schrijven
Schrijven
Ik kan vertrouwde woorden en basiszinnen die mijzelf, mijn familie en directe concrete omgeving betreffen herkennen, wanneer mensen langzaam en duidelijk spreken. Ik kan vertrouwde namen, woorden en zeer eenvoudige zinnen begrijpen, bijvoorbeeld in mededelingen, op posters en in catalogi. Ik kan eenvoudige interacties uitvoeren, aangenomen dat de andere persoon bereid is om dingen te herhalen of opnieuw te formuleren in een langzamer spreektempo en mij helpt bij het formuleren van wat ik probeer te zeggen. Ik kan eenvoudige vragen stellen en beantwoorden m.b.t. directe behoeften of zeer vertrouwde onderwerpen. Ik kan eenvoudige uitdrukkingen en zinnen gebruiken om mijn woonomgeving en de mensen die ik ken te beschrijven. Ik kan een korte, eenvoudige briefkaart schrijven, bijvoorbeeld voor het zenden van vakantiegroeten. Ik kan formulieren met persoonlijke details invullen, bijvoorbeeld het invoeren van mijn naam, nationaliteit en adres op een hotel-inschrijvingsforrnulier.
Niveau 2.1 en 2.2 Laaggeletterd Luisteren Begrijpen Lezen
Gesproken interactie Spreken Gesproken productie
Schrijven
21
Schrijven
Ik kan zinnen en de meest frequente woorden begrijpen die betrekking hebben op gebieden die van direct persoonlijk belang zijn (bijvoorbeeld basisinformatie over mijzelf en familie, winkelen, plaatselijke geografie, werk). Ik kan de belangrijkste punten in korte, duidelijke eenvoudige boodschappen en aankondigingen volgen. Ik kan korte eenvoudige teksten lezen. Ik kan specifieke voorspelbare informatie vinden in eenvoudige, alledaagse teksten zoals advertenties, menu’s en dienstregelingen en ik kan korte, eenvoudige persoonlijke brieven begrijpen. Ik kan communiceren over eenvoudige en alledaagse taken die een eenvoudige en directe uitwisseling van informatie over vertrouwde onderwerpen en activiteiten betreffen. Ik kan zeer korte sociale gesprekken hanteren, zelfs terwijl ik gewoonlijk niet voldoende begrijp om het gesprek zelfstandig gaande te houden. Ik kan een reeks uitdrukkingen en zinnen gebruiken om in eenvoudige bewoordingen mijn familie en andere mensen, leefomstandigheden, mijn opleiding en mijn huidige of meest recente baan te beschrijven. Ik kan korte, eenvoudige notities en boodschappen die betrekking hebben op directe behoeften opschrijven. Ik kan een zeer eenvoudige, persoonlijke brief schrijven, bijvoorbeeld om iemand voor iets te bedanken.
www.suitcase.nl. 22 september 2007 84
Niveau 3.1 en 3.2 Voldoende
Luisteren Begrijpen Lezen
Gesproken interactie Spreken Gesproken productie
Schrijven
Schrijven
Ik kan de hoofdpunten begrijpen van een duidelijke toespraak over vertrouwde zaken die ik regelmatig tegenkom op mijn werk, school, vrije tijd enz. Ik kan de hoofdpunten van veel radio- of tvprogramma’s over actuele zaken of onderwerpen van persoonlijk of professioneel belang begrijpen wanneer er betrekkelijk langzaam en duidelijk gesproken wordt. Ik kan teksten begrijpen die hoofdzakelijk bestaan uit zeer frequente dagelijkse, of aan mijn werk gerelateerde taal. Ik kan de beschrijving van gebeurtenissen, gevoelens en wensen in persoonlijke brieven begrijpen. Ik kan omgaan met de meeste situaties die kunnen optreden tijdens een reis in een gebied waar de betreffende taal wordt gesproken. Ik kan onvoorbereid deelnemen aan een gesprek over onderwerpen die vertrouwd zijn, of mijn persoonlijke belangstelling hebben of die betrekking hebben op het dagelijks leven (bijvoorbeeld familie, hobby's, werk, reizen en actuele gebeurtenissen). Ik kan zinnen op een simpele manier aan elkaar verbinden, zodat ik ervaringen en gebeurtenissen, mijn dromen, hoop en ambities kan beschrijven. Ik kan in het kort redenen en verklaringen geven voor mijn meningen en plannen. Ik kan een verhaal vertellen, de plot van een boek of film en mijn reacties beschrijven. Ik kan eenvoudige samenhangende tekst schrijven over onderwerpen die vertrouwd of van persoonlijk belang zijn. Ik kan persoonlijke brieven schrijven waarin ik mijn ervaringen en indrukken beschrijf.
Niveau 4.1 en 4.2 Normaal Luisteren Begrijpen Lezen
Gesproken interactie Spreken Gesproken productie
Schrijven
Schrijven
Ik kan uitgebreide betogen en lezingen volgen en ik kan zelfs complexe redeneringen volgen, aangenomen dat het onderwerp redelijk vertrouwd is. Ik kan het meeste nieuws op de tv en programma's over actuele zaken begrijpen. Ik kan het grootste deel van de films in het standaarddialect begrijpen. Ik kan artikelen en verslagen lezen die betrekking hebben op eigentijdse problemen, waarbij de schrijvers een bijzondere houding of standpunt innemen. Ik kan eigentijds literair proza begrijpen. Ik kan tot op zekere hoogte deelnemen aan een vloeiende interactie, waardoor regelmatige interactie met moedertaalsprekers redelijk mogelijk is. Ik kan binnen een vertrouwde context actief deelnemen aan een discussie en hierin mijn standpunten uitleggen en ondersteunen. Ik kan duidelijke, gedetailleerde beschrijvingen presenteren over een breed scala van onderwerpen die betrekking hebben op mijn interessegebied. Ik kan een standpunt over een actueel onderwerp verklaren en de voordelen en nadelen van diverse opties uiteenzetten. Ik kan een duidelijke, gedetailleerde tekst schrijven over een breed scala aan onderwerpen die betrekking hebben op mijn interesses. Ik kan een opstel of verslag schrijven, informatie doorgeven of redenen aanvoeren ter ondersteuning van of tégen een specifiek standpunt. Ik kan brieven schrijven waarin ik het persoonlijk belang van gebeurtenissen en ervaringen aangeef.
85
Niveau 5 Goed Luisteren Begrijpen Lezen
Gesproken interactie Spreken Gesproken productie
Schrijven
Schrijven
Ik kan een uitgebreide toespraak begrijpen, zelfs wanneer deze niet duidelijk gestructureerd is en wanneer relaties slechts impliciet en niet expliciet worden aangegeven. Ik kan zonder al te veel inspanning tvprogramma's en films begrijpen. Ik kan lange en complexe feitelijke en literaire teksten begrijpen, en het gebruik van verschillende stijlen waarderen. Ik kan specialistische artikelen en lange technische instructies begrijpen, zelfs wanneer deze geen betrekking hebben op mijn terrein. Ik kan mezelf vloeiend en spontaan uitdrukken zonder nadrukkelijk naar uitdrukkingen te moeten zoeken. Ik kan de taal flexibel en effectief gebruiken voor sociale en professionele doeleinden. Ik kan ideeën en meningen met precisie formuleren en mijn bijdrage vaardig aan die van andere sprekers relateren. Ik kan duidelijke, gedetailleerde beschrijvingen geven over complexe onderwerpen en daarbij subthema's integreren, specifieke standpunten ontwikkelen en het geheel afronden met een passende conclusie. Ik kan mijzelf in duidelijke, goed gestructureerde tekst uitdrukken, en uitgebreid standpunten uiteenzetten. Ik kan in een brief, een opstel of een verslag gedetailleerde uiteenzettingen schrijven over complexe onderwerpen en belangrijke zaken benadrukken. Ik kan verschillende soorten teksten schrijven in een zelfverzekerde, persoonlijke stijl die aangepast is aan de lezer die ik in gedachten heb.
Niveau 6 Zeer Goed Luisteren Begrijpen Lezen
Gesproken interactie Spreken Gesproken productie
Schrijven
Schrijven
Ik heb geen problemen met het begrijpen van de gesproken taal in welke vorm dan ook, hetzij in direct contact hetzij via de radio, zelfs niet wanneer het spreektempo wordt gebruikt, aangenomen dat ik enige tijd heb om vertrouwd te raken met het accent. Ik kan moeiteloos vrijwel alle vormen van de geschreven taal lezen, inclusief abstracte, structurele of linguïstische teksten zoals handleidingen, gespecialiseerde artikelen en literaire werken. Ik kan zonder moeite deelnemen aan welk gesprek of discussie dan ook en ben zeer vertrouwd met idiomatische uitdrukkingen en spreektaal. Ik kan mezelf uitdrukken en de fijnere betekenisnuances precies weergeven. Als ik een probleem tegenkom, kan ik het betoog zo herstructureren dat anderen het nauwelijks merken. Ik kan een duidelijke, goedlopende beschrijving of redenering presenteren in een stijl die past bij de context en in een effectieve logische structuur, zodat de toehoorder in staat is de belangrijke punten op te merken en te onthouden. Ik kan een duidelijke en vloeiend lopende tekst in een gepaste stijl schrijven. Ik kan complexe verslagen of artikelen schrijven waarin ik een zaak weergeef in een effectieve, logische structuur zodat de lezer de belangrijkste punten kan opmerken en onthouden. Ik kan samenvattingen en kritieken op professionele of literaire werken schrijven.
86
Bijlage 4:
Niveaus van indeling geletterdheid.
Indeling volgens Nederlandse Taalunie22. Niveau 1 • • • Lezen
• •
Schrijven
rekenen
22
Eigen naam en adres lezen. Belangrijke documenten herkennen (brieven, kaarten, rijbewijs). Vertrouwde woorden, zeer eenvoudige zinnen en een kort, eenvoudig voor de doelgroep geschreven bericht begrijpen. Letterlijk gevraagde informatie uit standaardteksten halen. Op basis van illustraties, koppen en bekende woorden een idee van de inhoud vormen van niet voor de doelgroep geschreven informatieve teksten.
Tekstkenmerken Op dit niveau moeten teksten aan een aantal voorwaarden voldoen als zij in hun geheel precies gelezen en begrepen moeten worden. Het onderwerp moet concreet zijn en vertrouwd, de woorden bekend of hoog frequent. De teksten zijn eenvoudig of vereenvoudigd, kort en hebben een duidelijke opbouw. Er is sprake van visuele ondersteuning (kopjes, illustraties). Er wordt geen voorkennis verondersteld.
Tekstkenmerken Op dit niveau kunnen volwassenen slechts beperkt schrijven. Zij schrijven in steekwoorden of korte zinnen. Zij schrijven over onderwerpen die bekend zijn in woorden die zij kennen en geoefend hebben. Hun schrijfwoordenschat is • eenvoudig en beperkt. Zij schrijven leesbaar en in • formulieren in de daartoe bestemde ruimten en op de stippellijnen. Volwassenen kunnen tellen en terugtellen tot en met 1000. Zij hebben getalsbegrip, kunnen optellen en aftrekken tot 100, vermenigvuldigen en delen met tweetallen, vijftallen, en tientallen, kunnen schattend optellen en aftrekken en gebruiken de zakrekenmachine als controle. Zij kunnen de begrippen ‘half’ en ‘kwart’ toepassen en 100%, 50% en 25%. Zij meten in tijd, lengte, gewicht, inhoud en temperatuur en hanteren hierbij de passende instrumenten. Zij kunnen omgaan met bekende en eenvoudige plattegronden. Zij kunnen in tabellen en diagrammen getalsmatige informatie aflezen en ook geven (invullen). • • •
Personalia invullen op een formulier. Een kaartje schrijven. Een bericht of verhalende tekst van enkele zinnen Schrijven. Gegevens in trefwoorden noteren.
Stichting Lezen en Schijven. Maart 2006. Laaggeletterd in het werk . Den Haag. Koninklijke de Swart 87
Niveau 2
Lezen
Schrijven
rekenen
Tekstkenmerken Ook op dit niveau moeten teksten die precies en in • Binnenkomende post begrijpen, zoals hun geheel gelezen worden, nog aan een aantal brieven, uitnodigingen en reclame. kenmerken voldoen. De onderwerpen moeten • Informatie zoeken en vinden in alledaagse concreet zijn en gerelateerd aan bekende teksten zoals folders, advertenties, contexten. De teksten zijn ook nog beperkt in telefoonboeken en dienstregelingen. omvang, hebben een duidelijke structuur en • Eenvoudige instructies of mededelingen bestaan vooral uit enkelvoudige zinnen. Er begrijpen. worden frequente woorden gebruikt en het • De hoofdgedachte in een artikel uit een taalgebruik is niet specialistisch. Er is sprake van krant of een tijdschrift achterhalen. een duidelijke lay-out, bij voorkeur met visuele ondersteuning. Er wordt weinig voorkennis verondersteld. • Invullen formulieren. Tekstkenmerken • Gegevens noteren bij een gesprek. Het onderwerp waarover volwassenen op dit • Brieven en kaarten schrijven aan bekenden. niveau schrijven, is concreet en bekend. Hun woordvolgorde is correct en de tekstopbouw in • Eenvoudige formele brieven schrijven. korte teksten is consistent. Zij gebruiken veel • Informatie geven via boodschap of hoogfrequente en frequente woorden en variëren mededeling. in standaardformuleringen. Zij beheersen de • Een korte tekst over zichzelf, over een basisregels van de spelling. gebeurtenis of het eigen leven schrijven. Volwassenen kunnen tellen tot 1.000.000, vooruit, achteruit met vijftallen, tientallen en honderdtallen. Zij kunnen getallen opschrijven tot 1.000.000 en schattingen maken over hoeveelheden. Zij gebruiken de tafels van vermenigvuldiging, tellen op en trekken af tot 100 uit hun hoofd. Met een zakrekenmachine tellen zij op, trekken af, vermenigvuldigen en delen en controleren de uitkomst met schattend rekenen. Zij zetten eenvoudige breuken om in decimale getallen en kunnen ‘mooie’ percentages berekenen van een geheel (1%, 25%, 50% en 75%). Zij kunnen rekenen met tijd en geld in meer ingewikkelde alledaagse situaties. Zij kunnen afstanden berekenen met behulp van schaal en gegevens weergeven in een tabel of staafdiagram.
88
Niveau 3 • • Lezen
• • •
rekenen
Tekstkenmerken De onderwerpen zijn nog steeds concreet maar minder dichtbij en minder voorspelbaar. Er wordt alleen gebruik gemaakt van authentieke teksten en er wordt meer voorkennis verondersteld. Er is sprake van een duidelijke structuur. De zinnen worden langer. Visuele ondersteuning is niet noodzakelijk voor het begrijpen van de tekst.
Tekstkenmerken Het onderwerp valt binnen de persoonlijke belangstelling of heeft betrekking op het eigen leven, werk of opleiding. De teksten zijn langer en hebben een heldere opbouw. Frequente • grammaticale constructies, spelling en interpunctie worden correct toegepast. De vormgeving is aangepast aan de conventies van de • tekstsoort. Op dit niveau hebben volwassenen een breder inzicht in alle hoofdbewerkingen, verhoudingen, breuken, procenten en maten. Berekeningen worden veelal met de zakrekenmachine gemaakt. Zij kunnen werken met negatieve getallen en begrijpen en schrijven tot de tweede macht en de derde macht. Zij kunnen berekeningen maken met cirkels, hoeken en afstanden en herkennen gangbare meetkundige figuren die als (woord) formules zijn gegeven. Zij kunnen omgaan met verschillende tabellen, grafieken en diagrammen, waarden vaststellen en conclusies trekken. • •
Schrijven
De gedachtegang in een brief, artikel, verslag, studietekst, leesboek volgen. Zich een mening vormen over een tekst (reclameboodschap of een artikel in een krant). Uit verschillende tekstsoorten (berichten, schema’s, grafieken) informatie halen en overzichtelijk ordenen. Leesstrategieën hanteren. Omgaan met studieteksten. Formele brieven schrijven. Korte samenvattingen, rapporten en verslagen maken volgens een bepaalde standaard. Ervaringen, gedachten en gevoelens onder woorden brengen in een beschrijvende of verhalende tekst. De meest gangbare conventies toepassen.
89
Niveau 4 • • Lezen
• • •
Schrijven
rekenen
Compenserende strategieën hanteren wanneer de eigen taalkennis tekortschiet. Het schrijfdoel van de auteur herkennen en benoemen. Informatie uit verschillende bronnen combineren. De kern en de gedachtegang van de tekst weergeven. Informatie categoriseren/rubriceren.
Tekstkenmerken De onderwerpen zijn alledaags, actueel of sluiten aan bij het vakgebied. Er zijn geen beperkingen in tekstindeling, tekstlengte en zinsbouw. Er zijn ook geen beperkingen in woordgebruik mits niet academisch en er woordenboeken en andere naslagwerken voor handen zijn.
Tekstkenmerken Er worden brieven, rapporten en verslagen geschreven voor een lezerspubliek in de directe (werk)omgeving en voor officiële instanties. De • Adequate zakelijke brieven schrijven. teksten hebben een heldere opbouw en • Meningen, argumenten en conclusies argumenten, meningen en ervaringen zijn helder weergeven. duidelijk van elkaar te onderscheiden. Het taalgebruik is gericht op het lezerspubliek. Spelling en interpunctie zijn redelijk accuraat. Volwassenen kunnen op dit niveau rekenen met procentuele groei, met promillages, en gelijknamige breuken vermenigvuldigen en delen. Zij kunnen ruimtelijke situaties beschrijven in taal en/of getallen. Zij kunnen gebruik maken van goniometrische verhoudingen en rekenen met vergrotingen en verkleiningen. Zij kunnen eenvoudige statistische bewerkingen uitvoeren en aan de hand van modellen uitspraken doen over te verwachten gebeurtenissen en ontwikkelingen. Zij hanteren algebraïsche technieken in betekenisvolle situaties.
90
Bijlage 5:
Resultaten test begrijpbaarheid instructies.
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
Bijlage 6:
MUOPO risicobeoordeling heftrucks.
113
MUOPO Mens
Risico Aanrijden van personen
• • • • • • • • • • • • • • •
Oorzaak Geen gebruik van spiegels Geen gebruik claxon Geen gebruik zwaailicht Te hoge lading (slecht zicht) Vooruitrijden met lading Te hoge snelheid Vermoeidheid Geen gebruik van spiegels Te hoge lading ( slecht zicht) Vooruitrijden met lading Te hoge snelheid Vermoeidheid Rijden met lading omhoog Niet vast maken van de lading Te hoge snelheid
Vallen van personen uit heftruck Kantelen van heftruck
• • •
Geen gebruik van gordel Te hoge snelheid Te hoge snelheid
Aanrijden van personen
• • • • •
Ontbreken spiegels Ontbreken claxon Ontbreken van achteruit rij signaal Ontbreken van zwaailicht Geen remmen
Aanrijden van goederen
• •
Vallen van lading
Aanrijden van goederen
Vallen van lading
Uitrusting
Vallen van personen uit heftruck
E 2 2 2 2 2 2 2
Wbl 1 1 1 1 1 2 1
Wi 1 1 1 2 1 2 1
A 1 1 1 1 1 1 1
Score 3 3 3 5 3 7 3
1 2 2 2 2
1 1 1 2 1
1 2 1 2 1
1 1 1 1 1
3 3
1 1
1 1
3 2 2 2
1 1 1 1
2 2 2
Maatregelen • Instructies even • Opleiding heftrucks
•
Afwisselend werk
1 5 3 7 3
• •
Instructie geven Opleiding heftrucks
1 1
7 7
• •
Instructie geven Opleiding heftrucks
1 1 1 2
1 1 1 1
7 3 3 6
1 1 1
1 1 1
1 1 1
3 3 3
• • • • • •
Instructie geven Opleiding heftrucks Instructie geven Opleiding heftrucks Checklist voor gebruik toepassen Onderhoud
Ontbreken spiegels Geen remmen
2 2 2 2
1 1 1 1
1 1 1 1
1 1 1 1
3 3 3 3
• •
Checklist voor gebruik toepassen Onderhoud
•
Slechte toestand lepels
3
1
1
1
7
•
Geen spanriemen aanwezig
3
2
1
1
9
• • •
Checklist voor gebruik toepassen Onderhoud Bevestigingsmiddelen voorzien.
• •
Ontbreken van gordel Geen vering op zetel
2 2
1 1
1 1
1 1
3 3
• •
Checklist voor gebruik toepassen Onderhoud
MUOPO
Omgeving
Risico Kantelen van heftruck
•
Oorzaak Geen remmen
E 2
Wbl 1
Wi 1
A 1
Score 3
Aanrijden van personen
•
Geen spiegels (magazijn) aanwezig Geen afbakening rijweg / werkplek Smalle doorgangen Geen pictogrammen
2
1
1
1
3
•
Spiegels plaatsen
2
1
1
1
3
•
Afbakening voorzien
1 1 1
1 1 1
1 1 1
3 3 3
• • •
Doorgangen vrijhouden Pictogrammen plaatsen Afbakening voorzien
• • • •
Geen afbakening rijweg / stapelplaats Smalle doorgangen Oneffenheden rijweg Smalle doorgangen Oneffenheden rijweg
2 2 2 2 2 2 2
1 1 1 1
1 1 1 1
1 1 1 1
3 3 3 3
• • • •
Doorgangen vrijhouden Onderhoud rijweg Doorgangen vrijhouden Onderhoud rijweg
• • •
Oneffenheden rijweg Te grote lading Uitstekende delen
2 2 2
1 1 1
1 1 1
1 1 1
3 3 3
• • •
Onderhoud rijweg Signalisatie van de last Begeleid transport
Aanrijden van goederen
• •
Te grote lading Uitstekende delen
2 2
1 1
1 1
1 1
3 3
• •
Signalisatie van de last Begeleid transport
Vallen van lading
•
Te grote lading
2
1
1
1
3
• •
Lading te zwaar Lading te zwaar
2 2
1 1
1 1
1 1
3 3
• • • •
Signalisatie van de last Begeleid transport Niet boven max. gewicht Niet boven max. gewicht
• • • • • • • • •
Lading te zwaar Werkdruk Geen opleiding Geen pictogrammen Geen spiegels Werkdruk Geen opleiding Geen opleiding Geen opleiding
2 2 2 2 2 2 2 2 2
1 1 1 1 1 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1 1 1 1
3 3 3 3 3 3 3 3 3
• • • • • • • • •
Niet boven max. gewicht Spreiding van het werk Opleiding + instructies Pictogrammen plaatsen Onderhoud Spreiding van het werk Opleiding + instructies Opleiding + instructies Opleiding + instructies
• • • Aanrijden van goederen
Vallen van lading
Product
Organisatie
Vallen van personen uit heftruck Kantelen van heftruck Aanrijden van personen
Vallen van personen uit heftruck Kantelen van heftruck Aanrijden van personen
Aanrijden van goederen Vallen van lading Vallen van personen uit
•
Maatregelen • Checklist voor gebruik toepassen • Onderhoud
115
MUOPO
Risico heftruck Kantelen van heftruck
Oorzaak •
Geen opleiding
E
Wbl
Wi
A
Score
2
1
1
1
3
Maatregelen •
Opleiding + instructies
116
Bijlage 7: Weergave risico’s met heftrucks. 02-05-2007: Man onder heftruck – GRONINGEN. Een 58-jarige man uit Almkerk is dinsdagochtend op de Grote Markt in Groningen gewond geraakt. De man was biercontainers in een vrachtwagen aan het laden met een vorkheftruck. Op een gegeven moment gleed een biercontainer van de heftruck, waardoor het voertuig uit balans raakte. De heftruck sloeg achterover en de bestuurder raakte bekneld. De brandweer heeft de man bevrijd. Hij werd overgebracht naar het ziekenhuis. De arbeidsinspectie doet onderzoek naar het voorval.
02/04/07: Man zwaargewond bij arbeidsongeval in Meer (België). Een 32-jarige man uit Hoogstraten is zwaargewond geraakt bij een arbeidsongeval in Meer. Het slachtoffer kwam gedeeltelijk onder een heftruck terecht. Het ongeval gebeurde omstreeks 10.15 uur bij de firma De Rijke aan de Amsterdamstraat. Tijdens het laden en lossen botste het slachtoffer met zijn heftruck tegen de laadbak van een vrachtwagen. De heftruck raakte hierdoor uit balans en kantelde. Het slachtoffer probeerde er nog uit te springen, maar kwam deels onder de heftruck terecht. De MUG kwam ter plaatse en het slachtoffer werd met zware verwondingen naar het SintElisabethziekenhuis in Turnhout gevoerd.
1 man gewond bij arbeidsongeval. Een 34-jarige inwoner van Rotterdam is zaterdagochtend gewond geraakt toen een heftruck over zijn been reed. Het slachtoffer was aan het werk met een heftruck bij een bedrijf aan de Houtsnipweg in Klundert. Doordat hij even iets anders moest doen sprong de man van de heftruck maar had niet in de gaten dat de heftruck nog reed. Hierdoor kwam hij met zijn been onder de heftruck terecht. Met letsel aan het onderbeen moest de man worden opgenomen in het Erasmus Medisch Centrum.
30/11/2006: Arbeider sterft na kantelen heftruck (België). ZAFFELARE - Gisternamiddag om 16.35 uur kwam een 35-jarige medewerker van tuinbouwbedrijf Verbrugge, Oude Veldstraat 46 in Zaffelare, met een zware heftruck in een vijver terecht achteraan de bloemisterij. De arbeider uit Wichelen overleed aan zijn verwondingen. Mogelijk maakte de man een verkeerd manoeuvre met het voertuig, waardoor hij van de betonstrook in het mulle zand terechtkwam. De heftruck verloor het evenwicht en kantelde in het water. De man zat gekneld onder de heftruck. De vrijwillige brandweer van Lochristi was snel ter plaatse. Met de recent aangekochte zware hijskraan kon men de heftruck omhoog tillen, waarna de brandweerlieden de man uit zijn benarde situatie konden bevrijden. De medische urgentiegroep kon de man, die ettelijke minuten onder water lag, reanimeren. Hij werd in zorgwekkende toestand overgebracht naar het SintLucasziekenhuis in Gent, waar hij overleed. Parket en een verkeersdeskundige kwamen ter plaatse om de oorzaak te onderzoeken.
28/11/2006: Dodelijk arbeidsongeval heftruck (België) GENK - Bij een bedrijf aan de Vaartstraat in Genk gebeurde gisternamiddag een dodelijk arbeidsongeval. Om een tot nu toe onbekende reden kantelde in het metaalconstructiebedrijf een heftruck. De jonge bestuurder kwam onder het gevaarte terecht. De ziekenwagen en de Mug waren snel ter plaatse. Alle pogingen om de 23-jarige man uit Hechtel-Eksel te reanimeren waren echter vergeefs. De vader van het slachtoffer werkt in hetzelfde bedrijf. De politie kwam ter plaatse voor de vaststellingen, evenals de arbeidsinspectie.
Heftruckchauffeur onder kantelende truck. Een 28-jarige heftruckchauffeur is vorige week zwaargewond geraakt toen hij onder zijn eigen vorkheftruck bekneld raakte. Het ongeluk gebeurde bij een bedrijf op de Fosfaatweg in het Westlijk Havengebied in Amsterdam. Door nog onbekende oorzaak is de vorkheftruck van het slachtoffer gekanteld. De bestuurder viel uit de truck en raakte met zijn been bekneld onder het voertuig. Een traumateam heeft eerste hulp verleend. De man raakte zo ernstig gewond dat voor behoud van zijn been moet worden gevreesd, meldt de politie. De arbeidsinspectie doet onderzoek naar de oorzaak van het ongeval.
118
Ongeval met heftruck:
Man ongedeerd na ongeval met heftruck. De heftruckchauffeur komt met de schrik, maar zonder verwondingen uit deze gekantelde heftruck. Dit mede omdat zijn werkgever de IWS Pilotprotector had laten monteren op de heftruck van zijn bedrijf.
119
29/09/2006 Heftruck ongeval bij de Kuip in Rotterdam.
Tijdens werkzaamheden op het stadionterrein kantelde de heftruck en er volgde een korte brand. De ongelukkige bestuurder werd met verwondingen afgevoerd naar het ziekenhuis.
11-11-2006: Vrouw bekneld onder heftruck in Weert Bij een bedrijfsongeval in het Limburgse Weert is vrijdag een 31-jarige vrouw bekneld geraakt onder een heftruck. Zij raakte ernstig gewond aan haar been, meldt de politie. Het slachtoffer werd met een ambulance vervoerd naar een ziekenhuis in Maastricht. De vrouw was aan het werk toen rond 18.30 uur een collega haar over het hoofd zag bij het achteruit rijden en haar aanreed. Twee brandweerploegen kwamen er aan te pas om het slachtoffer onder de heftruck vandaan te halen. De Arbeidsinspectie doet onderzoek naar de oorzaak van het ongeval.
120
Vrijdag 26 mei 2006: Man gedood door vallende heftruck in Rotterdam Een 58-jarige man uit Spijkenisse is woensdagavond in Rotterdam om het leven gekomen toen een heftruck boven op hem viel. De man was op slag dood, meldt een politiewoordvoerder. De man controleerde een heftruck van het fruitoverslagbedrijf aan de Galileïstraat waar hij werkte. Hij wilde er mee wegrijden over een schuinoplopende oprijplaats, waarna twee wielen over de rand belandden. De heftruck kantelde en het slachtoffer kwam onder de vallende truck terecht.
20 januari 2006: Dode na ongeval met heftruck Op het bouwterrein van het ziekenhuis in Deventer is een 55-jarige man om het leven gekomen. Tijdens het optillen van betonnen balken met een heftruck kreeg hij één van de balken op zijn hoofd. Volgens een woordvoerder van de politie is de man ter plaatse aan zijn verwondingen bezweken. De hele ochtend zijn brandweer, politie en ambulancepersoneel in Deventer in de weer geweest om de man onder de balk vandaan te krijgen. De Arbeidsinspectie verricht een onderzoek.
26/08/2005: Dodelijk werkongeval bij firma Poco Loco. ROESELARE - Bij de firma Poco Loco Snack Foods, in de vestiging gelegen langs de Zwaaikomstraat, deed zich donderdagmiddag even over 15 uur een dodelijk arbeidsongeval voor. Een aantal Poolse arbeiders zijn momenteel in onderaanneming een nieuwe lijn aan het opstarten, in het kader van de uitbreiding van het bedrijf. De 27-jarige Krystan T. was druk in de weer met een vorkheftruck, toen die opeens kantelde en pal op de man viel. Krystan T. kwam met zijn hoofd onder de heftruck terecht en stierf ter plaatse. Het is niet duidelijk wat het ongeval heeft veroorzaakt. Verondersteld wordt dat de man te vlug heeft gereden, ofwel een verkeerde beweging heeft gemaakt.
121
