De kunst van het ouder worden.
t u s s e n t i j d s 23 vereniging van geestelijk werkers albert camus platform voor professionele verzorgers op het gebied van zingeving en levensbeschouwing
inhoud 3
4
Kor t nieuws
schoonheid
12
9
Zingeving: waar hebben we het over?
Het levensboek
in China
21
7 Een mooi project over 11 Een verse kunstexpress en muziek 18 Ouder worden
Marinus van den Berg: ‘Ouderdom gaat plotseling...’
15
Langer leven
Scholing en vorming
22
16
10
www.tips
Up to date: boeken, films
Verenigingsnieuws
24
Het volgende nummer: meditatie
registratie leden vgv albert camus start binnen enkele maanden . hoofdredactie: vacature
het e-magazine tussentijds verschijnt vier
eindredactie: marc rietveld
keer per jaar; in april, juni, september en
redactie: ellen kruyt,
december. de auteurs zijn persoonlijk ver-
marleen kremers, johan vlaar
antwoordelijk voor hun bijdragen. plaat-
vereniging van geestelijk verzorgers
albert camus
leden van vgv albert camus ontvangen tussentijds per mail of op papier per post, dit laatste tegen betaling van
€
5,50
per nummer incl. porti. de e-mailversie
sing van een artikel impliceert niet per se,
pl atform voor professionele
universiteiten en hogescholen wordt een papieren exemplaar ter beschikking
is bij het lidmaatschap inbegrepen. aan
medewerkers aan dit nummer:
dat de redactie het met de inhoud daarvan
werkers op he t gebied van
marinus van de berg, jola brocaar,
eens is. overname van artikelen alleen met
zinge ving en le vensbeschouwing
hetty ter meulen
bronvermelding en na toestemming van de
gesteld. op verzoek stuurt de secreta-
redactie.
ris gratis een kennismakingsnummer toe.
opmaak: elke swart
indien u geen lid wilt worden maar wel tussentijds wilt ontvangen dan kunt u
redactieadres:
2e atjehstraat 34, 3531 sv utrecht
een abonnement nemen. meer informatie
tel. 030 287 15 99
inleverdatum kopij volgende nummer:
[email protected]
1 mei 2012
www . vgw - albertcamus . nl
bij het secretariaat: van goghstraat 17,
1701 jn heerhugowaard, tel. 06 11 47 83 73 e-mail:
[email protected]
*
www . vgw - albertcamus . nl
*
www . vgw - albertcamus . nl
kort
*
kort
*
kort
*
kort
*
kort
*
kort
*
kort
*
kort
kort
*
kort
*
boeddhisme en hindoeïsme aan vu
pthu verhuist
’ as
Vanaf september 2013 kan de uni-
Per 1 september 2012 verhuist de Pro-
Het succesvolle theaterstuk ‘As I Left
Social Missie, een website die voor-
versitaire opleiding boeddhisme en
testantse Theologische Universiteit naar
My Father’s House’ is voor het eerst
gangers coacht bij het gebruik van
hindoeïsme gevolgd worden aan de
Amsterdam en Groningen. De huidige
meerdere keren in een schouwburg te
social media, heeft een beroepscode
Vrije Universiteit Amsterdam. Dat is
vestigingen in Utrecht, Kampen en Lei-
bewonderen. Op 16 maart, 9 en 10 april
Social Media voor predikanten en ker-
de enige plek in Nederland waar deze
den zullen worden gesloten. Het semi-
zijn er optredens in in Stadsschouwburg
kelijk werkers opgesteld. Predikanten
studie wordt gegeven, op andere uni-
narium in Doorn blijft deel uitmaken van
Utrecht. In ’As I Left My Father’s House’
en geestelijk verzorgers moeten zich
versiteiten is het een bijvak. Komend
de universiteit. De PThU voor samen-
vertellen vluchtelingen met verschil-
er van bewust zijn dat alles op inter-
collegejaar start de nieuwe bachelo-
werking met de Vrije Universiteit (VU)
lende culturele en religieuze achter-
net voor iedereen toegankelijk is. Ook
ropleiding en premaster Religie en
en de Rijksuniversiteit Groningen (RUG).
gronden over hun wereld. Een wereld
moeten zij zich realiseren dat zij op in-
Levensbeschouwing met de trajecten
Om stil te staan bij het afscheid van de
van mensen die leven met de gevolgen
ternet nog steeds dominee, pastor of
boeddhisme en hindoeïsme. Dit is de
vestigingen Leiden, Utrecht en Kampen
van vijandigheid, geweld, oorlog en ex-
geestelijk verzorger zijn. De beroeps-
voorbereiding op de masteropleiding
zijn er bijeenkomsten op 15 maart 2012
tremisme. Tijdens hun vlucht vinden ze
code is opgesteld door Lennart Aan-
die een jaar later begint.
in Leiden, op 20 april 2012 in Utrecht en
inspiratie in het leven van hun profeten
geenbrug met hulp van twitterende
op 11 mei 2012 in Kampen.
Abraham, Mozes, Mohammed en Jezus,
theologen en is te downloaden: www.
die ook moesten vluchten.
dendj.nl/l/nl/library/download/45899.
kort
*
kort
*
kort
*
kort
*
kort
*
i left my father ’ s house ’
*
kort
*
kort
*
kort
beroepscode sociale media
*
kort
*
kort
*
Met elkaar worden we allemaal ouder. Oud worden willen we allemaal, maar willen
vantie van het levensboek als hulpmiddel ter bevordering van zingeving en welbe-
we het ook zijn? De ouderdom als laatste levensfase is het thema van dit voorjaars-
vinden voor de psychogeriatrische bewoners van een zorginstelling.
nummer. Tegenwoordig is er meer aandacht voor de spirituele kant
Verder in dit nummer een verslag van het door de VGV Albert Ca-
van ouderdom. De bijdragen in dit nummer zijn zo gekozen, dat het
mus georganiseerde symposium over ‘de geestelijk verzorger als
thema vanuit verschillende invalshoeken belicht wordt. Marleen Kremers schrijft over ouder worden in China en hoe oude meditatieve bewegingstradities de mensen daar helpen om langer gezond te blijven. Marinus van den Berg, werkzaam in Hospice Cadenza te Rotterdam, laat in een interview zijn gedachten als professional en als mens gaan over ouder worden. Hij houdt een pleidooi
van
stervenshulpdeskundige’. Ook werd de Nieuwsbrief opgenomen
de
gen rond de registratie van leden van Albert Camus.
van Etje Verhagen, voorzitter van het bestuur, over de ontwikkelinDe redactie is ondertussen uitgebreid, maar nog niet op sterkte.
redactie
Arianne Beuving heeft zich als redactielid teruggetrokken. Wij willen haar heel hartelijk bedanken voor haar inzet en wensen haar
voor aandacht voor het lijden aan ouderdom.
een goede tijd toe. Als nieuw lid van de redactie meldde zich onder-
In haar artikel ‘Aandacht voor zingeving binnen de zorg WERKT’ con-
getekende, Ellen Kruyt, werkzaam als geestelijk verzorger in een
stateert Jola Brocaar een tekort aan inzicht bij hulpverleners als het gaat om hoe
verpleeghuis van de Stichting TOPAZ te Leiden. Wij wensen u allen veel leesple-
om te gaan met levensvragen bij ouderen. Hetty Ter Meulen schrijft over de rele-
zier. Ellen Kruyt
‘OUDERDOM GAAT PLOTSELING…’ Wat
heeft ouderdom ons te zeggen?
aan de
(westerse)
geconfronteerd?
mens?
En
Marinus
naal palliatief centrum
Welke
perspectieven biedt ouderdom
waarmee zien wij ons als geestelijk verzorger
van den
Cadenza
in
Berg,
geestelijk verzorger in het regio -
Rotterdam,
over ouder worden.
den; de wortels zijn gescheurd of liggen
Randerode
in
Apeldoorn.
Samen
grotendeels bloot. Dat is de realiteit in
vormden ze het vertrekpunt en de
het Hospice. Als iemand ziek wordt en
inhoud voor de opgenomen gebeden.
in het Hospice terecht komt, is er vaak
Uit de gebeden klinkt een klacht op.
meer aan de hand dan ziekte alleen.
Maar klagen klinkt niet positief; het
Wanneer er op het ene levensgebied
roept al snel een tobberige sfeer op.
iets fout gaat, is er meestal ook op an-
Daarmee valt dit boekje op; ouder-
Nadat hij was uitgenodigd voor dit
In publicaties over rouw maakt u wei-
dere terreinen het nodige aan de orde.
dom wordt tegenwoordig vaak en
interview, realiseerde Marinus van
nig tot geen onderscheid tussen leef-
De zinvraag dient zich aan en wordt
haast alleen in het perspectief van
den Berg zich dat hij in februari vijf-
tijdscategorieën. Wel tussen ‘in de tijd
belangrijker. Dat hoeft niet aan leeftijd
spirituele groei geplaatst. Klagen
enzestig jaar zou worden. Onlangs
staan’ en leeftijd. ‘Niet je kalenderleef-
gebonden te zijn.
willen we eigenlijk vermijden.
dacht hij na over zijn tijdsbesteding
tijd doet ertoe, hoe oud je bent, maar
en hij kreeg plotseling de behoefte
wat je te dragen hebt gekregen. Wat je
U schreef de bundel ‘Bidden bij ouder
ons te zwaar wordt, vraagt dat om
om dingen te doen waar hij jaren
doorleefd hebt, wat jou gewond en ge-
worden’ waarin u thema’s als pijn, een-
mogen klagen. In de praktijk van
lang geen tijd voor had zoals naar
sterkt heeft’. (‘Rouwen in de tijd’). Hoe
zaamheid, dankbaarheid, religieuze no-
mijn werk heb ik steeds weer kun-
het filmhuis gaan; het afgelopen
is dat in het Hospice?
ties en de (on)mogelijkheid van overga-
nen vaststellen, dat mensen in onze
jaar zag hij tweeenveertig films.
In het Hospice waar ik werk, is de meer-
ve heeft verwerkt in gebeden om kracht,
tijd niet zelden worden overvraagd
Ook komt er binnenkort opnieuw
derheid van de cliënten hoogbejaard.
vertrouwen en verlichting. Was er een
in het leven. Er zijn veel donkere ele-
een boek van hem uit: ‘Bruggen
Daarnaast zijn er veel zieke mensen
menten in het leven die maken, dat
naar morgen’ (ten Have). Er lijken
waarvan de leeftijd tussen de 30 en
aanleiding‘De om deze bundel te schrijven? markt groeit.’ Het gebedenboek is eigenlijk een weer-
mensen antidepressiva slikken of
dingen samen te vallen. ‘Word ik
60 jaar ligt. Ouderdom gaat plotseling,
slag van gesprekken die ik voerde met
overgaan tot zelfdoding. Ik hou daar-
oud?’, vraagt hij zich af.
alsof mensen uit het bos gerukt wor-
de bewoners van o.a. het verpleeghuis
om graag een pleidooi om te mogen
Als wij lijden aan het leven, als het
ik hou graag een pleidooi om te mogen klagen .
klagen. Laten we oppassen met een
Wat kenmerkt de ouderdom in deze tijd?
niet in zijn of haar plaats gaan...?’ Het
Wat vindt u van de stelling ‘Anders
te eenzijdige focus op spirituele groei.
We worden tegenwoordig allemaal ou-
zijn vragen waarmee de oudere ook
dan het lichaam, wordt de ziel niet
De recent uitgekomen 150 psalmen
der in kalenderleeftijd. In dat proces
nog om moet gaan, naast het loslaten
ouder, maar groeit constant’?
van Huub Oosterhuis voorzien in een
moeten we als mens steeds meer los-
van het leven zelf. Het stervensproces
Helaas is het niet iedereen gegeven
behoefte op dat gebied. Het is belang-
laten. Wat tegenwoordig steeds vaker
is niet alleen een individueel gebeuren,
aan die groei toe te komen. De rea-
rijk dat dit aspect van ouderdom ook
gebeurt, is dat ouders afscheid moe-
het raakt alle relaties in familie en de
liteit laat zien, dat sommige mensen
wordt erkend, naast de positievere
ten nemen van hun volwassen kinde-
omgeving van de oudere. Als geestelijk
zich niet willen of kunnen ontwikke-
elementen als spirituele groei. Net als
ren. Naast het verdriet om dit verlies,
verzorger moet ik daarom veel aan-
len, dat sommige ‘zielen’ helemaal
ieder ander heeft de oudere vooral er-
roept dit ook gevoelens van schaamte
dacht hebben voor gevoelens van cha-
niet groeien, los van leeftijd en of
kenning nodig, ook op dit punt. Hij wil
op. ‘Dat ik er nog ben. Waarom kon ik
os en onmacht bij de familie.
ouderdom. Het kunnen beschikken
gezien en gehoord worden in plaats
over een reflectief vermogen is geen
van te worden genegeerd, wegge-
algemeen talent.
stopt. Negeren leidt tot eenzaamheid en is daarom in mijn waarneming een
En hoe denkt u over de volgende
belangrijke oorzaak van de toename
gedachte? ‘Ouderdom is de ontwik-
in de vraag naar euthanasie. Bij het
keling van de mens tot authentiek
actuele vraagstuk over het ‘voltooi-
mens.’
de leven’ gaat het niet zelden om
Vanuit mijn ervaring in het Hospice
de cumulatie van verlies en het zich
weet ik dat ouderdom niet maakt
eenzaam voelen in de zwaarte van
dat je authentiek wordt, maar wel
wat je te dragen krijgt in het leven.
kan helpen om te ontdekken wat
Mensen voelen zich in de steek gela-
jouw authenticiteit is. Zielsgroei is
ten. Initiatieven van als de ‘VanHarte
niet los te zien van levensloop. In
Resto’s’ spelen daarop in: zij bieden
de praktijk zie ik vaak hoe de pijn
een plek waar samen wordt gegeten,
en de gekwetstheid van jaren terug
waar aandacht is voor communicatie
zichtbaar blijft in hoe mensen zich
op belevingsniveau. Juist bij ouderen.
gedragen. Het mooie van mijn werk
Door onder andere dit initiatief neemt
is dat ik mensen begeleid in het zich
de vereenzaming af en wordt iets aan
bewust worden van dat authentieke
zin-vinden ingevuld. Zoals vroeger
zelf. Mensen vragen veelvuldig of
de dominee op huisbezoek een trits
het werk in het Hospice niet zwaar
aan aandachtspunten voor ogen had,
is. Je hoort er inderdaad soms vre-
geldt bij ouderen een soortgelijke
selijke moeilijke en treurige levens-
trits: houding, reflectie en soep! Sa-
verhalen. Dan moet ik denken aan
men eten verbindt.
de dichtregels van Bert Schierbeek
ouderdom kan helpen de eigen authenticiteit te ontdekken .
die ook de burgemeester van Alphen
Wat is de persoonlijke waarde van
aan den Rijn uitsprak na het drama
het ouder worden?
van de schietpartij in het winkelcen-
Daar hoef ik niet over na te denken:
trum aldaar. Ouderdom… afscheid
genieten! En genieten is voor mij het
…‘Kijk, het is veel erger dan je denkt.
wandelen van mijn rondje ‘Rotter-
Als je denkt is het nog erger’. Maar ik
damse bruggen’, het ontmoeten van
blijf het nog jaren doen! Het geeft zo veel voldoening mensen bij te mo-
GENESIS
gen staan in al deze situaties.
Oud
sproken visie op het ouder worden:
ver af te zijn van plannen en getallen;
dere om zich vanuit de opgedane le-
worden is het eindelijk vermogen
voordat het donker van de nacht gaat vallen.
geren te bieden en zorg te dragen
Het
is een opengaan van vergezichten,
ons lichaam niet (mede) afhankelijk
een bìjna van gehavendheid genezen;
van het welzijn van onze geest?
een aan de rand der tijdeloosheid wezen.
Ouderdom kan zowel een proces van
in de avond gij de zee ziet lichten.
rijkdom zijn als een onafwendbaar
Of
kwaad. Zowel fysiek en mentaal. Ka-
Het is,
rakter en levensloop zijn meer dan onze leeftijd bepalend voor hoe we met onze ouderdom omgaan.
H. Andriessen schrijft in ‘Spirituali-
de schouwburg.
een eindelijke verheldering van ogen
venservaring spirituele hulp aan jonvoor het lichaam. Is het welzijn van
meer bezoekjes aan het filmhuis en het ontdekken van het aanbod van
De Joodse traditie kent een uitgein deze traditie is de taak van de ou-
vrienden, luisteren naar muziek, nog
allengs, een onomstotelijk weten
dat gij vernieuwd zult wezen en herschapen wanneer men van u schrijven zal: ‘ontslapen’.
Wanneer
uw naam op aarde is vergeten.
teit en Levensloop’: ‘Ouderdom roept in ons de laatste en dikwijls ook de meest persoonlijke levensvorm op.
Ida Gerhardt
De stand van ons verlangen, onze betrekking tot het Geheim en onze levenservaringen zijn er de bouwstenen van. En hoe deze levensvorm ook uitpakt, het is de laatste.’
ouderdom gaat plotseling , alsof mensen uit het bos gerukt worden .
Een mooi voorbeeld: het project Schoonheid, uitgevoerd in een instelling voor geestelijke gezondheidszorg in Den Dolder. Geestelijk verzorger Eva Ouwehand en stagiaire Maud Gemmeke organiseerden activiteiten met de bewoners rond het thema schoonheid. Hierbij werden ook activiteitenbegeleiders en andere collega’s van Altrecht betrokken. Dankzij sponsors konden de resultaten van het project worden vastgelegd in een fraai tijdschrift vol interviews, gedichten, verhalen en verslagen van de activiteiten, waar de betrokken patiënten heel trots op waren. Het project is een voorbeeld van hoe waardevol en breed gedragen het werk van geestelijk verzorgers kan zijn, en hoe zinvol het kan zijn om de samenwerking met collega’s op te zoeken. Er werd een breed scala aan activiteiten bedacht. Zo was er een workshop waarin sieraden werden gemaakt. Er werd een gesprek gevoerd over de schoonheid van de liefde. Er werden foto’s gemaakt in de natuur. Voor de dames was er een makeup club, waarin gezichtsmaskers van fruit werden gemaakt. Er werden gedichten geschreven en mandala’s getekend. Van alle deelnemers werden de ogen samengevoegd tot één sprekende fotopagina in het tijdschrift. Verder werden er cupcakes versierd tot kleine, eetbare kunstwerkjes. Er werd een mooi groot bloemstuk gemaakt dat uiteindelijk in de kapel op het altaar terecht kwam, zodat deze ook tijdens de zondagse dienst zichtbaar was voor alle kerkgangers. En natuurlijk stond ook één van deze diensten in het teken van schoonheid. De geestelijk verzorgers bleven heel dicht bij wat patiënten zelf wilden en konden. Dat vroeg om luisterkunst. Soms wilde iemand de ene dag wel meedoen, maar de volgende week niet meer. Of iemand voelde zich te slecht of te angstig om deel te kunnen nemen aan de activiteiten. Maar juist ook in de dingen in de zijlijn van het project toonde zich de relatie tussen zingeving en schoonheid. Het verhaal dat wel verteld maar niet vastgelegd kon worden, de glimlach die zo weer voorbij was bij het ophalen van een mooie herinnering, de ervaring van warmte en gezelligheid die de camera niet kon vangen, het stilstaan bij dat ieder mens iets unieks, iets moois draagt. ‘Bezig zijn met wat schoonheid is, maakt jezelf ook weer een beetje mooi’, zei iemand. Tijdens een gezamenlijke maaltijd werd aandacht besteed aan de mooie resultaten van het project. Eén van de deelneemsters las een eigen gedicht voor uit het tijdschrift. De conclusie werd breed gedragen: dit was een mooi project met mooie mensen. Tekst: Marc Rietveld
Zingeving: waar hebben we het over? Tijdens mijn stage (theologie en le-
dere in veelvoudig doktersbezoek. Eén
zorging en was in contact met anderen
Jansen werd geplaagd door reuma en
vensbeschouwing) in een zogenoem-
van de bewoners van een verzorgings-
terughoudend en soms vijandig. De
zijn handen waren kromgegroeid, hij
de ‘krachtwijk’ ontmoette ik veel
huis gaf aan veel ‘de bel’ te gebruiken
zorgverleners vermeden hem zoveel
was niet meer in staat het aquarium
mensen met complexe problematiek.
omdat hij anders maar eenmaal per dag
mogelijk. Maar al tijdens mij eerste ont-
schoon te maken. De kinderen gaven
Soms waren mensen gekoppeld aan
iemand zag.
moeting met meneer Jansen ontstond
aan hier geen tijd voor te hebben en
zorgverleners maar het merendeel
er een levendig gesprek tussen ons.
met pijn in zijn hart moest meneer
niet. Een achterliggende reden waar-
Meneer Jansen
Ik vroeg hem naar de foto’s die hij op
Jansen afstand doen van zijn aqua-
om er geen hulp werd gezocht was
Een bijzonder contact kreeg ik in het
een kastje had staan. Eerst aarzelde hij
rium. Na een aantal gesprekken met
dat veel mensen hun vertrouwen in
verzorgingshuis met meneer Jansen.
mij iets te vertellen en gaf oppervlak-
meneer Jansen, die altijd eindigde
de hulpverlening waren kwijtgeraakt.
kig antwoord maar ik lette vooral op de
met de uitleg over bepaalde soorten
Een veel gehoorde klacht was: men
bijna onzichtbare (onhoorbare) details in
tropische vissen, stelde ik hem voor
luistert niet of men begrijpt mij niet.
zijn verhaal waarop ik door kon vragen.
een lezing te geven voor zijn mede-
Mijn speciale aandacht is uitgegaan
Meneer Jansen werd steeds enthousi-
bewoners over tropische vissen. Na
aster en vertelde een gedeelte van zijn
enige aarzelingen besloot meneer
levensverhaal. Ik kwam er al snel achter
Jansen met het idee in te stemmen.
dat meneer Jansen in zijn leven veel ken-
Ik plaatste een oproep op het prik-
nis had opgedaan over tropische vissen
bord in de hal van het verzorgings-
ontbrak er veelal goede zorg.
en altijd een aquarium had gehad. Toen
tehuis met de vraag of iemand me-
De ouderen in de wijk die ik regel-
hij verhuisde naar het verzorgingshuis
neer Jansen kon helpen bij het maken
naar de grote groep ouderen in deze wijk. De praktische hulp bij deze groep was prima geregeld maar op het gebied van geestelijke verzorging
Zingeving mag geen ondergeschoven kindje zijn in het werk als zorgverlener.
Tekst: Jola brocaar
matig bezocht, voelden zich veelal in
werd door zijn kinderen besloten het
van een presentatie. Een week later
de steek gelaten, eenzaam en vaak
Meneer Jansen stond bekend als mop-
aquarium niet mee te nemen. Want: wie
meldde zich een jongeman, hij wilde
verdrietig. Dit resulteerde onder an-
peraar. Hij had veel kritiek op de ver-
zou het schoon kunnen maken? Meneer
meneer Jansen graag helpen, hij was
ouderen voelen zich vaak in de steek gelaten , eenzaam en verdrietig .
zelf ook geïnteresseerd in tropische
waren naast professionele zorgverle-
managers en beleidsmakers weliswaar
Voldaan gevoel
vissen. Samen maakten zij in de cen-
ners ook veel vrijwilligers betrokken bij
vinden dat zingeving belangrijk is in het
Er zijn nog vele levensvragen die
trale computerruimte een schitteren-
de zorg voor ouderen. Het werd mij al
werken met mensen, maar dat zij tege-
kunnen ontstaan en iedereen gaat
de presentatie. Op de middag van de
snel duidelijk dat beide groepen niet
lijkertijd aangeven dat ze hier expliciet
weer anders om met zijn of haar le-
presentatie stroomde de zaal al snel
echt raad wisten met het begrip zinge-
niets mee doen. Zij weten niet hoe je in
vensvragen. Als reactie op deze vra-
vol en meneer Jansen genoot zicht-
ving. Ze onderschreven wel het belang
de praktijk kunt omgaan met zingeving
gen kunnen mensen een houding
baar. Meneer Jansen heeft door zijn
van zingeving, maar voor hen was het
in, hoe je zingevingsvragen herkent en
tonen van ontkenning of van gelaten
kennis te kunnen delen veel nieuwe
een abstract begrip waar zij niets mee
waar we hebben het over als het om zin-
aanvaarding, maar ook van vijandig-
contacten opgedaan en één van de
konden. Ook bleek uit onderzoek dat
geving gaat.
heid. Het is een gemiste kans als je
vrijwilligers rijdt meneer Jansen zo
als
vaak zij kan naar de dichtstbijzijnde
niet herkent. Een gemiste kans voor
dierenspeciaalzaak waar hij kan ge-
jezelf omdat je niet voor niets zorg wil
nieten van de vele aquaria. Meneer Jansen is een vriendelijke man voor het personeel geworden en klagen hoor je hem niet meer. De nukkigheid en vijandigheid van mijnheer Jansen kwamen voort uit het feit dat hij aan zinverlies leed. Zin in het leven beleefde hij niet meer. Door te kijken naar wat meneer Jansen wél kan en niet alleen te kijken naar wat hij niet kan (rolstoel, reuma) heeft het leven weer meer zin gekregen. Meneer Jansen voelt zich weer nuttig en voelt zich erkend en zelfs bemind. De kwaliteit van zijn leven is verbeterd, ondanks zijn lichamelijke achteruitgang.
bij het ouder worden, worden levensvragen vaak bepaald door:
Hoe
geef ik inhoud aan de komende periode van mijn leven als er minder moge-
lijkheden zijn dan ik graag zou willen?
Denk hierbij aan lichamelijke en geestelijke achteruitgang. Onderliggende levensvragen kunnen dan zijn: waarom ben ik nog hier, hoe ga ik om met afhankelijk zijn van anderen, waarom overkomt mij dit en waarom moet ik zoveel meemaken? Is het de moeite nog wel waard om te willen leven? Het gaat hierbij om zelfbeeld, welke betekenis je hebt voor anderen (eventuele kinderen, kleinkinderen e.a.), eigen visie op het leven, ik heb alles maar toch voel ik me niet gelukkig en hoe komt dat? Het besef dat je aan het einde staat en dus steeds minder toekomst hebt. Ervaringen uit het verleden gaan een rol spelen. Waar kom ik vandaan, welke
zorgverlener
zingevingsvragen
verlenen en je een zinvol gevoel wil ervaren in je werk. Dat je werk er toe doet, een voldaan gevoel dat je een ander hebt kunnen helpen en je nuttig kunt voelen. Ik ben ervan overtuigd dat het van belang is je als zorgverlener bezig te houden met zingeving, voor jezelf én voor je houding naar de cliënten. Zingeving mag geen ondergeschoven kindje zijn binnen je werk als zorgverlener. Als je aan de slag gaat met zingeving dan gaat het om een beweging van zien, geraakt worden en in beweging komen. Werken aan zingeving geeft zin aan het leven.
beslissingen heb ik genomen en wat voor grote invloed zijn deze geweest op mijn
Abstract begrip Tijdens mijn werkzaamheden in de wijk heb ik veel onderzoek gedaan
leven, waarop kan ik trots zijn, wat was verdrietig en moeilijk? wat niet?
Heb ik idealen waar kunnen maken?
Wat is gelukt en
naar de waarde van zingeving binnen de zorgverlening. Binnen de wijk
het is een gemiste kans als je als zorgverlener zingevingsvragen niet herkent .
www
*
www
*
www
*
www kunnen
*
www
*
www
*
www
*
www
*
www
*
www
succesvolouderworden.nl
ondernemers
gebruikmaken
een hulpvraag en jongeren die iets willen
anbo.nl/forum
Dit is een ietwat verouderde site van
van deze diensten. Alleen de gemaakte
doen voor ouderen worden ‘gematched’.
Dit form van de ANBO is één van de
het Nederlands Kenniscentrum, zes
kosten moeten worden vergoed.
organisaties in de geestelijke gezond-
meest actieve fora, waar ouderen samsam.nl
met elkaar discussiëren over allerlei
heidszorg samenwerken. Op de site
opstapmetoma.nl
Via SamSam kunnen mensen elkaar vin-
voor hen relevante onderwerpen, uit-
zijn diverse tips voor ouderen te vin-
Op stap met oma.nl is een initiatief van
den die hulp nodig en mensen die juist
eenlopend van de AOW, goed zorg en
den over o.m. voeding, beweging, zin-
de stichting Welzijn Innovatiegroep Ne-
graag hun diensten aanbieden. Van klei-
verzekeringsvraagstukken,
geving, relaties en het vroegtijdig her-
derland (WIN). Met de site probeert de
ne klusjes tot persoonlijke ondersteu-
voor de vakantie.
kennen van ouderdomsziekten. Ook is
stichting (klein)kinderen te stimuleren
ning, van grasmaaien tot professionele
een viertal tests opgenomen waar-
met oma’s en opa’s activiteiten te onder-
zorg. Het team van SamSam probeert
65pluskalender.nl
mensen samen te brengen op basis van
Henry en Ilona den Hengst onderhou-
individuele wensen en capaciteiten, bij
den deze site met leuke activiteiten
voorkeur in de buurt of in de regio.
voor ouderen, met bijzondere aan-
mee verzorgenden van ouderen kunnen testen hoe het staat met iemands geheugen, een eventuele depressie, angsten of het gebruik van alcohol. gilde-nederland.nl Gilde Nederland is de koepelorganisatie van circa 65 lokaal werkende gilden, waarin mensen van 50+ belangeloos hun kennis en ervaring overdragen aan anderen. Zij adviseren op allerlei gebied, geven lezingen, begeleiden, converseren in vreemde talen en laten anderen profiteren van hun jarenlange ervaring in beroep of
@ www.tips
hobby. Veel gilden organiseren stadswandelingen en fietstochten, waarbij gidsen bezoekers langs de mooiste
tot
tips
dacht voor eenzame ouderen en ou50plusplein.nl
deren met een beginnende dementie.
Deze site verzamelt en plaatst allerhan-
Mensen die activiteiten organiseren
de nieuws en tips waar met name de inte-
voor deze doelgroepen kunnen deze
resse van de vijftigplusser naar uitgaat.
gratis toevoegen aan de kalender.
Bezoekers kunnen zich gratis inschrijven en hebben de mogelijkheid om artikelen
overdedood.nl
en informatie toe te voegen. De site is
De site is speciaal gemaakt om de
een echte ontmoetingsplek voor leden
dood bespreekbaar te maken. Na-
en bezoekers met een enorme veelheid
denken, lezen, oefeningen doen en
aan informatie die dagelijks wordt uitge-
vragen beantwoorden over de (eigen)
breid en waarbij men ook gebruik kan
dood en over een leven erna, dat kan
maken van de bekendste social media.
allemaal op deze site. Op de site zijn verhalen te vinden, boeken, oefenin-
omslag.nl/wonen/groepsoude -
gen en links naar andere sites over
plekjes van hun stad of dorp voeren.
nemen en sociale netwerken te herstel-
ren.html
hetzelfde onderwerp. Ook is een vra-
In een groeiend aantal steden zijn
len door kinderen actief te maken voor
Deze pagina biedt praktische informatie
genlijst opgenomen waarmee de be-
taalprojecten, waar gildenadviseurs
alleenstaande ouderen. Op de sites zijn
voor vijftig-plussers die willen wonen en
zoeker de eigen houding ten aanzien
buitenlanders helpen beter Neder-
leuke aanbiedingen te vinden voor uitjes
leven in een ecologische en meer sociale
van de dood kan scoren.
lands te leren spreken.Particulieren,
die kinderen met hun grootouders kun-
omgeving, in een duurzaam huis, in een
non-profitorganisaties en beginnende
nen doen. Verder kunnen ouderen met
woongroep of leefgemeenschap.
www
*
www
*
www
*
www
*
www
*
www
*
www
*
www
*
www
*
www 10
Nu
de grote dingen verdwijnen
worden de kleine dingen groot: wat zonlicht op de gordijnen, een appel, een snee vers brood.
Met
hoeveel overbodigs
maken we ons leven stuk: er is zo weinig nodig voor wat eenvoudig geluk.
Zó
zou ik oud willen wezen,
klein bij de grote dood:
Homerus
om in te lezen,
een appel, een snee vers brood.
Garmt Stuiveling
k u n s t e x p r e s
XIV
11
het levensboek: feest van herkenning begeleiding van mensen met een depressie: Aan het eind van mijn studieperiode
mens merkte ik dat het soms moeilijk is
ervaren. Het levensboek zou daarbij een
kleine literatuurstudie en een markt-
GPW - Inholland in 2010 heb ik de re-
om bepaalde facetten uit het levensver-
zinvol hulpmiddel kunnen zijn om struc-
onderzoekje gedaan.
levantie van het levensboek onder-
haal van bewoners te achterhalen, zoals
tuur te geven aan een levensverhaal vol
zocht voor de psychogeriatrische be-
Conclusies
woner ter bevordering van zingeving
De belangrijkste conclusie uit mijn
en welbevinden op mijn stage plek.
onderzoekje was dat het levensboek
Op grond van dit bescheiden onderzoek ben ik tot een tweetal interessante conclusies gekomen, die ik later terugvond in een meer gedegen
het levensboek is een zinvol hulpmiddel in de begeleiding op het gebied van zingeving. Tekst: Hetty ter Meulen
onderzoek van de hand van Wout
relevant is als hulpmiddel ter bevordering van zingeving en welbevinden voor de psychogeriatrische bewoners. Verhelderend was de koppeling met de theorie over belevingsgerich-
Huizing en Thijs Tromp: ten eerste
te zorg en presentiezorg. Verder heb
dat het levensboek een zinvol hulp-
symboliek, rituelen, muziek, beelden en
hiaten en daarin trachten de heelheid
ik geconstateerd dat het noodzakelijk
middel is in de begeleiding op het ge-
verhalen. Juist in het levensverhaal kan
te herstellen of de heelheid te bewaren.
is, wanneer men wil werken met le-
bied van zingeving en ten tweede dat
de verzorgende, dus ook de geestelijk
Vanuit deze gedachte ben ik een onder-
vensverhalen en levensboeken, deze
een inbedding in de organisatie van
verzorger, aanknopingspunten vinden
zoek gestart naar de relevantie van het
in te bedden in de organisatie. Wan-
dit middel een belangrijke randvoor-
om de bewoner beter te kunnen bege-
levensboek voor de psychogeriatrische
neer er geen verbinding bestaat met
waarde is voor succes.
leiden op het gebied van zingeving en
bewoner binnen dit specifieke woon-
de zorgvisie, het zorgplan en de scho-
welzijn. De psychogeriatrische mens is
zorgcentrum. Als onderzoeksinstrument
ling is het werken met levensboeken
Aanknopingspunten
geholpen met structurele aandacht van
koos ik voor een enquête onder geeste-
gedoemd te mislukken. Helaas is dat
Tijdens mijn stage in een woonzorg-
een geestelijk verzorger en kan binnen
lijk verzorgers, die binnen dit werkveld
precies wat ik op mijn stageplaats
centrum voor de ouder wordende
deze aandacht spiritualiteit en zingeving
werkzaam zijn. Daarnaast heb ik een
heb moeten constateren.
‘ als
ik dement word , dan weet ik er toch niets meer van .’ 12
Voorgedrukt
kan door het levensboek worden onder-
aan zelfstandig invulling te geven. Hij/zij
Het levensboek heeft een drietal
Tegenwoordig zin veel voorgedruk-
steund.
zal geholpen moeten worden door fami-
waardevolle kanten. Het maken van
te exemplaren van een levensboek
lie, mantelzorger en verzorgend perso-
een levensboek is een bijzondere ac-
voorhanden, zoals Reis door de Tijd
Levensbalans
neel. Ook de activiteitenbegeleider kan
tiviteit. Het geeft ordening aan het
van C. Jansen. Dit is een prachtige
In een levensboek krijgen verschillende
hierin participeren. De geestelijk verzor-
geleefde leven. Het is een hulpmid-
map met mooie voorgedrukte pagi-
onderwerpen aandacht. Te denken valt
ger kan helpen invulling te geven aan
del om de levensbalans op te maken.
na’s, die rond de 15 euro kost. Echt
aan een stamboom, kind zijn, vader en
het onderdeel levensbeschouwing en
Wanneer het vorm heeft gekregen is
nodig is het niet om zo’n mooie map
moeder, het (ouderlijk) huis, de liefde,
normen en waarden.
het een waardevol document zowel
te kopen, want een eenvoudige mul-
kinderen, hobby’s, levensbeschouwing,
De inhoud van het levensboek bestrijkt
voor de persoon in kwestie als voor
tomap met losse inlegvellen kan ook
normen en waarden, reizen, eten en
alle persoonlijke aspecten van de hoofd-
zijn omgeving om in gesprek te ra-
prima voldoen om vorm te geven aan
drinken enz. Zo kan ook een box of doos
persoon en is daarom privacygevoelig.
ken en zorg op maat te geven. Voor
een levensboek. Maar het voordeel
met dierbare tastbare herinneringen
Het is natuurlijk niet de bedoeling dat
het nageslacht kan het een waarde-
van een standaard levensboek is
het levensboek aanvullen.
iedereen het kan inzien. Daarom is het
vol document zijn: een herinnering in
de structuur die hierin wordt gebo-
Het maken van een levensboek is een
wenselijk dat er een protocol tot be-
woord en beeld aan een dierbare.
den. Door de vraagstellingen worden
intensieve activiteit. Niet iedere psycho-
scherming van de inhoud en de hoofd-
denkprocessen op gang gebracht en
geriatrische oudere is in staat om hier-
persoon aanwezig is.
Identiteit
het resultaat is direct zichtbaar. De
Het maken van een levensboek is
nadruk ligt dan meer op de informa-
een plezierige activiteit voor de psy-
tie en de beleving daarvan. Maar de
chogeriatrische cliënt. De herinnerin-
dwingende structuur kan ook een be-
gen aan het verleden zijn nog vaak
lemmering zijn omdat het daardoor
toegankelijk. De aandacht voor dit
lastig kan zijn het verhaal op maat
verleden wordt als prettig ervaren,
te maken. Het voordeel van een vrije
zo is mijn ervaring uit de praktijk. Dit
vorm van het levensboek is de totale
komt volgens mij omdat de bewoner
vrijheid om voorkeur en wensen van
nog wel grip heeft op het verleden,
de hoofdpersoon vorm te geven. De
dit in tegenstelling tot het heden. Het
nadruk ligt dan meer op de eigen ver-
feest van de herkenning in de vorm
halen. Voor mijn doelgroep, de psy-
van reminisceren geeft een prettig
chogeriatrische mens, is een stan-
gevoel. De identiteit en het zelfbeeld
daardboek aan te bevelen, omdat zij
van de hoofdpersoon komt in beeld
meer gebaat is bij informatie dan bij
en wordt er door versterkt. De er-
verhalen. Het levensboek heeft een
kenning van uniciteit komt centraal
belangrijke functie in het opdelven
te staan. De erkenning door de om-
van informatie waar de zorg op kan
geving wordt vergroot, de hoofdper-
aansluiten. De continuïteit van zorg
soon wordt gezien zoals hij is in al
de zorg kan aansluiten op de informatie in een levensboek . 13
zijn eigenheid. Het werken aan een
ving en welbevinden van de psychoge-
lijke identiteit van de cliënt, dan is het
levensboek haalt de hoofdpersoon
riatrische bewoner. Het levensboek kan
centrale aspect welbevinden. De cliënt
uit zijn isolement. Het communice-
voor de geestelijk verzorger een waar-
wordt dan ontmoet, erkend en beves-
ren rond het levensverhaal versterkt
devol instrument zijn om aan te sluiten
tigd in zijn zijn.
het sociale netwerk en relaties met
bij de belevingswereld van de psycho-
familie en naasten. Fiet van Beek en
geriatrische bewoner en om in contact
Niet nodig
Martin Schuurman laten dit overtui-
te raken met het geleefde leven van
Tot slot wil ik nog een ervaring met u
gend zien in hun boek ‘Werken met
deze specifieke bewoner.
delen, want niet iedereen is zo gechar-
levensverhalen en levensboeken’.
meerd van een levensboek. Rond de
Ook het contact tussen de hoofd-
Belevingsgerichte zorg
koffietafels op de somatische afdelingen
persoon en zijn zorgverlener wordt
In het zorgplan staat weinig tot geen in-
van mijn onderzochte instelling heb ik
versterkt. Dit contact wordt van
formatie over wie de zorgvrager is. Ze-
gesprekken gevoerd met de bewoners
vertrouwelijke
daardoor
ker in deze tijden van personeelstekort
over het levensboek. Interessant was
zinvoller. De hoofdpersoon wordt
aard
en
en vele parttime collega’s, hetgeen de
te vernemen dat zij het levensboek niet
geactiveerd. De beeldvorming van
continuïteit van zorg niet bevorderd,
nodig vonden. “Het gaat niemand iets
de hoofdpersoon wordt door het le-
zou het levensboek een waardevol
aan wat er in mijn leven is gebeurd”,
vensboek aangevuld, waardoor de
communicatiemiddel kunnen zijn voor
zo kreeg ik te horen, “ik houd het mooi
hoofdpersoon beter begrepen wordt
iedereen die betrokken is bij de zorg
voor mijzelf. En als ik dement word, dan
door de zorgverlener en zorg beter
rond deze groep bewoners.
weet ik er toch niets meer van.”
afgestemd kan worden op de hoofd-
De belevingsgerichte zorg wordt ge-
Interessante uitspraken. Het doet de
persoon. De activiteitenbegeleiding
waarborgd in een zorgplan, dat een
vraag rijzen wie nu het meest gebaat
kan de hoofdpersoon stimuleren en
methodisch antwoord is op de zorg-
is bij het levensboek Het levensboek
zij kan beter afstemmen op de acti-
vraag. Deze zorgvraag kan niet worden
moet daarom geen doel op zich wor-
viteiten die de hoofdpersoon graag
gemaakt zonder te weten wie de zorg-
den, zoals dat soms het geval lijkt bij
deed.
vrager is. Het levensboek zou in deze
het zorgdossier. Het is een hulpmiddel.
Geestelijk verzorgers hebben van
leemte kunnen voorzien. Belevingsge-
De mens blijft centraal staan, het gaat
oudsher een presentiefunctie. Zij
richte zorg gaan hand in hand samen
om de ontmoeting. Vaak is de inrichting
hebben binnen de organisatie een
met de presentiezorg. Beiden hebben
van de kamer van de bewoner een le-
bijzondere positie. Zij hebben een
het levensverhaal nodig om goede zorg
vensboek op zich.
vrijplaats, zij vervullen geen behan-
te verlenen. Het levensboek vult dus
delfunctie, zoals de psycholoog of de
het zorgdossier aan. In de zorgvisie zul-
verpleegkundige. In de zorg rond de
len kernkwaliteiten moeten worden op-
psychogeriatrische bewoner kan de
genomen, die de zorg richting geeft en
geestelijk verzorger present zijn en
ondersteunt. Wanneer de instelling zich
een waardevolle rol spelen bij zinge-
richt op de aandacht voor de persoon-
werken aan een levensboek haalt de hoofdpersoon uit zijn isolement . 14
. In 2035 bedraagt het percentage ouderen 25 procent van de Nederlandse bevolking. Wat betekent dit voor de samenleving? Moeten we geen eisen stellen aan de leefwijze van mensen? Wat kan de geestelijk verzorger hierin betekenen?
andere organisatie van verpleeghuizen in kleinere eenheden de bureaucratie terug kan worden gedrongen. Kleinere eenheden kunnen efficiënter werken met meer autonomie voor de professional en de cliënt. De trend is dat alles kleinschaliger wordt. Ouderen zijn meer vermogend en bereid om een goede prijs te betalen voor
In het kader van ‘Filosofie op de Zuidas’, een serie gesprekken over actuele onderwerpen, sprak VU-filosoof Ad Verbrugge met Louise Gunning-Schepers over ‘langer leven’. Gunning is
langer leven
hoogleraar gezondheid en maatschappij (UvA) en voorzitter van de Gezondheidsraad. Ze valt op door haar hel-
Tekst: Johan Vlaar
praten over de dood. Als een mens
ven participeren in de maatschappij.
oud wordt en ten volle heeft kunnen
Ad Verbrugge voegt toe dat ouderen
zou kunnen leiden tot een generatieconflict als te veel van deze kosten bij de jonge generatie worden gelegd. De
ouderen die zelfstandig wonen.
we moeten op tijd gaan nadenken en
dat ouderen veel langer actief blij-
leidt tot veel hogere kosten, maar dit
voorziet een tendens dat de buurt en
het einde toe? Nee, zegt Gunning,
dan vroeger. Ze pleit er daarom voor
behoefte aan zorg aan ouderen. Dit
ook weer terug in de stad. Gunning
ten we altijd blijven behandelen tot
deren veel langer gezonder blijven
hangt samen met de toename van de
het platteland in het verleden keert
houdt de dood buiten de deur. Moe-
Louise Gunning constateert dat ou-
eenzaming. Een belangrijk probleem
heeft gedaan. De kleinschaligheid op
Doorontwikkeling van medische zorg
een weekend gratis bij.”
omdat afhankelijkheid leidt tot ver-
verpleegster die haar intrede weer
familie weer meer betrokken raakt bij
dere uitspraken: “Elke week krijg je er
zelf langer zelfstandig willen blijven,
goede zorg. Denk hierbij aan de wijk-
genieten van het leven, kan er een oudere generatie zal hier zelf ook een
komt geld binnen in de staatskas en er is
moment komen dat het leven ‘af’ is.
belangrijke bijdrage moeten leveren.
een ontmoedigingsbeleid voor de roker.
Maar mensen vinden het moeilijk om
Om de kosten beheersbaar te houden
Op vergelijkbare wijze zou je ouderen en
over de dood te praten. De dood hoort
moet je volgens Gunning niet alles wil-
de mensen in hun omgeving moeten sti-
ook bij het leven. Loslaten behoort tot
len verzekeren. Ter illustratie verwijst
muleren om langer zelfstandig en actief
de kunst van het leven. De geestelijk
ze naar het rookbeleid: beter dan roker
te blijven.
verzorger kan hier een belangrijke rol
meer ziektekostenpremie te laten beta-
Gunning voorziet verder dat verpleeghui-
spelen door de eindigheid van het le-
len, is het om de accijns op sigaretten te
zen duurder worden, omdat mensen ho-
ven bespreekbaar te maken.
verhogen. Dit leidt tot dubbele winst: er
gere eisen stellen. Ze denkt dat met een
we worden steeds ouder , elke week krijg je er een weekend bij . 15
De 10 0 jarige man die uit het raam klom en verdween Dit boek vertelt het verhaal van de Zweedse man Allen. Op zijn 100ste verjaardag klimt hij uit het raam van zijn kamer in een bejaardentehuis en raakt verzeild in allerlei avonturen. Het heden en het verleden lopen door elkaar heen zodat je gaandeweg ontdekt hoe het leven van Allen
up to date
eruit heeft gezien. Het levensver-
(1)
haal van Allen wordt vermengd met belangrijke gebeurtenissen uit de
niet lang meer te leven. De één is
20ste eeuw. Hier en daar verandert
een eenvoudige automonteur met
hij op komische wijze de loop van de
een liefdevol gezin, de ander een
geschiedenis. In het heden is de 100
eenzame miljonair. Zo begint de film
jarige op de vlucht met een koffer
over een onverwachte vriendschap
waar een flinke smak geld inzit, zo
en een geweldig avontuur. De man-
begint het avontuur. Terwijl hij wordt
nen stellen een lijstje op met dingen
gezocht door de politie en een crimi-
die ze altijd al wilden doen voordat
nele bende verzamelt hij een bont ge-
het te laat is. Tegen ieders advies
zelschap om zich heen dat uitgroeit
in gaan de mannen samen op reis
tot een hechte vriendenclub. Telkens
om deze zogenoemde ‘bucket list’
als je denkt dat het afgelopen is met
af te werken. Met het geld van de
Allen doet er zich een interessante
miljonair Edward komen ze overal
ontwikkeling voor waardoor hij zich
ter wereld en is niets onmogelijk. Ze
uit de meest uitzichtloze situaties
gaan parachute springen, racen in
weet te redden. Het boek van schrij-
hun favoriete auto en zitten samen
ver Jonasson is vermakelijk en humo-
op de top van een piramide. Tijdens deze reis ontstaat er een hechte
ristisch. Het leest als een trein en je verveelt je geen moment. De manier
loop van het verhaal ontvouwt. Zolang
The bucket list
band tussen de twee en maken ze de
van schrijven kan even wennen zijn
je geen verdiepend en spiritueel ouder-
Twee mannen van in de 60 komen sa-
balans op van het leven. De ziekte
omdat Jonasson slechts af en toe de
domsproces verwacht is het een leuk
men op een ziekenhuiskamer te lig-
en het naderende einde verdwijnen
personages letterlijk aan het woord
en spannend boek dat zeker de moeite
gen. Beiden lijden aan een levensbe-
even naar de achtergrond. Beide
laat. Veelal is het de verteller die de
waard is om te lezen.
dreigende vorm van kanker en hebben
personages maken een transforma-
je bent nooit te oud om van elkaar te leren en iets te maken van je leven . 16
tie door die hun levenshouding op positieve wijze beïnvloed. Ze ontdekken welke zaken er werkelijk toe doen zoals familie, liefde en vriendschap. Maar hoezeer ze ook genieten van de avonturen, op een gegeven ogenblik is het tijd om terug te keren naar huis en de situatie onder ogen te zien. Deze ontroerende en humoristische film laat zien dat je nooit te
up to date
oud bent om van elkaar te leren en
(2)
iets te maken van je leven. Pluk de dag en geniet van elkaar en alles om
niet kan focust hij zich op wat hij juist
De betekenis van levensverhalen
persoon kan dat troost en steun bie-
je heen, je weet immers nooit wan-
wel kan. Het derde personage is Thom,
Dat levensverhalen van groot belang
den. En ieder levensverhaal is ge-
neer het afgelopen zal zijn.
69 jaar oud en zwaar dementerend. Hij
zijn binnen de geestelijk verzorging is
kleurd door de geschiedenis en de
gaat drie keer per week naar een spe-
al langer bekend. Dit boek beschrijft
cultuur van de samenleving waarin
Benjamin en de anderen
ciale dagopvang waar hij samen met
uitgebreid hoe een levensverhaal tot
de verteller zich bevindt. De hoofd-
Deze documentaire laat het leven
anderen schildert en danst. Zijn part-
stand komt en wat de waarde kan zijn
stukken waarin de centrale vraag
zien van drie mensen die lijden aan
ner neem de rest van de tijd met veel
voor zowel de verteller als de luiste-
wordt uitgewerkt zijn geschreven
de ziekte van Alzheimer. De jongste
liefde en geduld de zorg van Thom op
raar. De vraag die in het boek centraal
door verschillende auteurs. Op deze
van de drie is pas 53 jaar oud. We
zich. Verweven door de documentaire
staat is: wat doen mensen met hun le-
manier wordt het thema “levensver-
volgen de drie hoofdpersonen tij-
hoor je dagboekfragmenten van Benja-
vensverhalen? Het antwoord hierop is
halen” van vele kanten belicht. Van
dens hun alledaagse bezigheden en
min, een jong dementerende man. Hij
tweeledig en komt steeds terug in het
levensverhalen van jongeren tot dak-
zien de, soms moeizame, interactie
schrijft zeer precies hoe hij zijn ziekte
boek. Het gaat om de integratie van
lozen en van Marokkaanse ouderen
met dierbaren. Ieder personage be-
ervaart. Benjamin is tijdens de opna-
herinneringen en gebeurtenissen om
tot levensboeken in de ouderenzorg.
vindt zich in een andere stadium van
mes plotseling overleden. De film geeft
tot een coherent geheel te komen. Niet
Door middel van casuïstiek en spre-
de ziekte. Jacqueline van 53 staat
een realistisch beeld van de impact van
alleen de levensverhalen uit het leven
kende voorbeelden wordt het begrip
nog midden in het leven en is zich
de ziekte van Alzheimer. Door voorna-
van de persoon zijn van belang, ook
‘levensverhaal’ helder en boeiend
zeer bewust van haar situatie. Ze
melijk de hoofdpersonen aan het woord
andere bronnen kunnen een grote rol
uitgelegd. Omdat de informatie zo
zoekt regelmatig contact met lotge-
te laten, afgewisseld met beelden van
spelen zoals bijbelverhalen. Daarnaast
breed is kan elke geestelijk verzor-
noten via het internet om ervaringen
hun activiteiten, slaagt de documen-
is het levensverhaal een verbintenis
ger uit elk vakgebied gebruik maken
te delen. De 80 jarige Bart lijkt min-
taire er uitstekend in om weer te geven
met anderen. Want hoewel het levens-
van het boek. Het is zeker een boek
der bezig te zijn met zijn ziekte. Hij
hoe het dagelijks leven van alzheimer
verhaal individueel lijkt speelt de ander
dat iedere geestelijk verzorger die
is zeer optimistisch ingesteld, in de
patiënten eruit ziet.
een grote rol, door je levensverhaal te
zich wil verdiepen in levensverhalen
vertellen aan een aandachtig luisterend
in de kast moet hebben staan.
nadruk te leggen op wat hij allemaal
het begrip
‘ levensverhaal ’
helder en boeiend uitgelegd . 17
(ouder
worden in china)
Nog voordat de vele auto’s de wegen
de actieve ouderen door lopen of fiet-
iedereen en er wordt dan ook dankbaar
gaan nemen. Daarnaast is het van
van Sjanghai zullen overspoelen sta
sen mensen naar hun werk. Ze moeten
gebruik van gemaakt door de oudere
groot belang dat je de oefeningen en
ik in mijn T-shirt en joggingbroek op
goed oppassen dat ze niet per ongeluk
generatie. Na jaren van zwoegen tijdens
de effecten ervan begrijpt. Hiervoor
het gras van het park. Samen met
omver worden gedanst door een fana-
de culturele revolutie kunnen ze nu ein-
moet je zelf studie doen naar de ver-
vele
enthousi-
tiek danspaar. De sfeer zit er goed in, de
delijk genieten van hun oude dag. En
schillende energiebanen in je lichaam
ast, allemaal gepensioneerd. Het is
zon schijnt, het is een prachtige dag om
wie nog goed ter been is gaat massaal
en de betekenis van balans. Zodra je
nog lekker koel ’s ochtends en daar
oud te zijn in China.
het park in voor ontmoetingen met an-
dit allemaal onder de knie hebt kun
anderen.
Allemaal
maken we dankbaar gebruik van. In-
deren en lekker bewegen. Hier in China
je een eigen fitnessgroep starten in
gespannen kijken we naar de kleine
Ochtendgymnastiek
hoeven de ouderen niet te vrezen voor
het park. Je moet er wel voor waken
vrouw die voor ons staat. Zij maakt
In Sjanghai begint het iedere ochtend
hangjongeren. Iedereen kent de normen
dat je foutloos te werk gaat, wanneer
allerlei bewegingen die wij proberen
om zes uur: de ochtendgymnastiek voor
en waarden, ouderen worden met veel
jij een fout begaat, gaat immers de
na te doen. “Wrijf over je neus! Stop
honderden ouderen. Ze nemen deel aan
respect behandeld. Ze kunnen dus doen
gehele groep de fout in!
je vingers in je oren en weer eruit,
allerlei activiteiten van fitness tot medi-
en laten wat ze willen. Ze zijn vrij en het
drie keer herhalen!” roept de vrouw.
tatie en van kaligrafie tot opera zingen.
park is hun speelplaats.
En: “Serieus trainen, zonder pau-
Er is voor ieder wat wils. Samen met
zes! Luister naar de instructies! Niet
elkaar proberen ze op deze manier het
Instructeur
actief en buitenshuis bezig zijn en
kletsen!” Wij herhalen in koor wat
lichaam en de geest fit te houden. Voor-
In principe kan iedereen instructeur
hier in Nederland niet? Eén van de
onze instructeur roept. Verderop zit-
dat het te heet wordt in de middagzon
worden maar dat kan niet van de ene
redenen hiervoor zou kunnen zijn dat
ten een aantal mannen een potje te
en iedereen de schaduw gaat opzoeken.
op de andere dag. Allereerst leer je door
de meeste mensen in kleine huizen
schaken. En daar weer achter wordt
Overal in het park van Sjanghai vind je
elke dag mee te doen aan de trainingen
wonen met nog andere familieleden.
er twee aan twee de wals gedanst
sporttoestellen die door de overheid
in het park, pas als je alle bewegingen
Om te ontsnappen aan de drukte
over de paden van het park. Tussen
geplaatst zijn. Ze zijn toegankelijk voor
uit je hoofd kent kun je zelf de leiding
thuis gaan de ouderen naar buiten
Waarom zo actief? Waarom zijn de ouderen in China zo
iedere ochtend om zes uur ochtendgymnastiek voor ouderen . 18
om rust en ruimte te vinden. Ten
evenwicht zijn om innerlijke harmonie,
den in China. In plaats van de nadruk te
tweede bestaan er in China minder
groei en gezondheid te realiseren. Door
leggen op allerlei dingen die de oudere
bejaardenhuizen of dergelijke instel-
middel van onder andere Tai Chi en Qi
mens niet meer kan, moeten we juist
lingen waar iedereen samenwoont.
Gong oefeningen worden Yin en Yang
kijken naar wat hij of zij nog wel kan.
Om niet eenzaam te worden is een
in evenwicht gebracht voor een gezond
Samen met leeftijdsgenoten lekker in
sociale bezigheid als samenkomen
leven.
beweging blijven is goed voor lichaam
in het park een uitstekende manier
Er zijn verschillende manieren om dit
én geest. Ieder kan op zijn eigen tempo
om in contact te komen met mensen
evenwicht te bereiken zoals door op blo-
meedoen, of natuurlijk kiezen voor een
van dezelfde leeftijdscategorie. Een
te voeten te lopen. Alle ingewanden van
potje schaken of kaarten. Het park fun-
derde reden is dat het idee van spor-
de mens zijn verbonden met de voetzo-
geert dan als een sociale ontmoetings-
ten in groepen is sterk geïntegreerd
len, door op blote voeren te lopen wor-
plaats buitenshuis. En als het daarvoor
in de Chinese cultuur, het is dus niet
den de gehele voetzool gemasseerd en
te koud is of als het regent, zullen we
gek dat men dit ook op oudere leef-
dit komt de gezondheid ten goede. Een
moeten zoeken naar alternatieve loca-
tijd opzoekt.
andere oefening is dansen. Zoals de tra-
ties. In een sporthal bijvoorbeeld, of in
ditionele volksdans Yang Ge. Bij deze
een buurthuis. Alles is beter dan alleen
Balans
vorm van dansen bespelen de mannen
binnen zitten op je oude dag. Laten we
De meeste activiteiten die plaats vin-
meestal een traditioneel instrument ter-
zolang mogelijk genieten van ons li-
den in het park zijn afkomstig van
wijl de vrouwen dansen met een waaier
chaam en van elkaar. Als de Chinezen
Tai Chi of Qi Gong. Deze eeuwen-
in de hand. Het is een simpele dans die
dat kunnen, kunnen wij dat ook!
oude meditatieve bewegingsthera-
ook gedaan kan worden door degenen
Tekst: Marleen Kremers
pieën bevorderen een lang, gezond
die minder goed ter been zijn. Daarnaast
leven en brengen het lichaam en de
wordt ook de waltz gedanst. Dansen is
geest in balans. Perfect dus voor de
dus behalve leuk ook goed voor het li-
oudere mens. Deze oefeningen wor-
chaam. Het maakt niet uit waar de dans
den vaak van generatie op generatie
plaatsvindt, als er maar genoeg ruimte
doorgegeven en zijn verweven met
is. Of het zogenaamde She Bin, afkom-
de taoïstische filosofie van balans in
stig van het Engelse woord “shaping”,
het universum. Dit heeft te maken
deze oefeningen bestaan uit langzaam
met het idee van Yin en Yang, twee
stretchen en dansbewegingen maken
tegengestelde polen die voortduren
op discomuziek. Zoals aerobics, maar
op elkaar reageren. Yin staat onder
dan in een rustiger tempo.
andere voor vrouwelijk, passief, ontvankelijk en zacht terwijl Yang wordt
Leren van China
geassocieerd met mannelijk, actief
Wij Nederlanders kunnen veel leren van
en hard. Deze twee polen moeten in
de manier waarop mensen ouder wor-
lang en gezond leven door tai chi en qi gong . 19
tussentijds : ook het kwartaalblad voor pastores en mantelzorgers ter bezinning op zingeving en levensbeschouwing , voor € 6,95 per los nummer en € 30,00 als jaarabonnement ! opgave via narratio . nl
( bij
tijdschriften ) of via deze bon :
naam
........................................................ straat / huisnummer
........................................................
postcode woonplaats
........................................................
ingevuld zenden aan : tussentijds , postbus 1006, 4200 ca gorinchem
20
*
agenda Zorg:
agenda
*
alleen samen!
agenda Sjaak Körver,
en
*
agenda
Martin
van
*
K almthout
*
agenda
agenda
Waar: Doopsgezinde K erk, Oude Boteringe-
Organisatie: Soeterbeeck Programma i.s.m.
Opzet: Het
steeds meer ingezien: als sleutelelement in
straat
en werkers in de zorg, evenals politici
de cultuur, als sleutelelement in psychothe-
Wanneer:
en zij die mantelzorg en vrijwilligerswerk
rapeutische trajecten, als sleutelelement
17.00
(richting)
voor professionele begeleiders, met name in
Kosten: € 65,00 (KSGV
de hulpverlening aan mensen met een andere
€ 30,00;
geven.
Sprekers: Harry Kunneman, K ees Posthumus,
Erik Borgman, Emile Lohman
agenda
houders
Doelgroep: Bestuurders,
belang van rituelen wordt
*
agenda
Organisatie: KSGV
Betreft: Jaarcongres Reliëf beleidsmakers
*
33, Groningen vrijdag
20
RU € 7,- |
studenten gratis.
Uitgeverij Boom
april
2012, 14.00Bezinningsdagen
uur
studenten tot
leden en donateurs
24
jaar
op de overgangen van de
tijd
€ 15,00
Betreft: Bezinningsdag
na toezending van een kopie van hun inschrij-
Doelgroep: Een
Dagvoorzitter: Esmé Wiegman
vingsbewijs
Begeleiding: Ds Martine Wassenaar
Opzet: Bezinning
A anmelding: Alle
en debat over de
waarde van de zorg anno
Organisatie: Reliëf,
2012
scholing
christelijke vereni-
ging van zorgaanbieders
Wanneer: 9
maart, vanaf
loop en ontmoeting) tot
10.15
Waar: Conferentiecentrum Zonheuvel Doorn, Amersfoortseweg 98
te
Kosten: € 175,00. Leden
Reliëf
betalen
€ 95,00. Dit
van
aat van het
in
Doorn
inleverdatum volgende nummer:
de borrel.
10
Info/aanmelding: Via relief.nl
Na
030-2610454
mail:
[email protected] of
Daardoor
Bovendien
Sprekers: Paul Post, Yvonne Denier,
vatten voor de praktijk geboden.
agenda
*
juli,
5
oktober en
10.30u
afgelopen
6574 AC Ubbergen (bij Nijmegen)
en
soep bij de lunch en een warme maaltijd)
Zij
neemt daarbij de nieuwe verta-
Totaliteit
april van
is inclusief koffie / thee,
Info/aanmelding: Henk
en
12900469, 20:00
en
van den
Berg, 06
[email protected]
tot
Waar: Aula R adboud Universiteit, Comenius-
worden hand -
agenda
19.00u
6
dag begint om
zijn werk.
22:00
studiedag biedt
De
Waar: De Refter, Rijksstraatweg 37,
gaat deze
Levinas
maart,
Kosten: € 35,- (dit
aanzienlijk toegenomen.
Deze
is rond
oneindigheid als uitgangspunt.
theoretische inzichten die hulpverleners leert
*
filosoof aan de
december.
de prominente plaats van het Joodse denken in
Wanneer: Woensdag 4
Betreft: Studiebijeenkomst
agenda
28
behoefte naar kennis en kunde rond rituelen
ritualiteit te zien.
*
is de
Wanneer: 30
en
K ate
ling van zijn beroemde boek culturele achtergrond.
en hulpverlening
agenda
Organisatie: Remonstrantse Orde
avond in op het werk en leven van
inschrijving ontvangt u een
Via
Ritualiteit
2011
de website www.
telefonisch:
Betreft: Lezing ten
De
dag wordt besloten met een terugblik en toerusting voor de tijd die komt.
K atholieke Universiteit Leuven,
€ 45,00.
bevestiging.
filosofie van een Joodse
Beschrijving: Anya Topolski, december
worden. In de middag zal op een creatieve manier, door het tekenen van een mandala,
Sprekers: Anya Topolski, Chris Bremmers
studenten geldt een
Berg
de morgen zal het thema ingeleid
denker
L aurens
de congresmap, lunch, koffie, thee en
Voor
van den
Opzet: In
en ds
het thema verder uitgewerkt worden.
bedrag is inclusief
gereduceerd tarief van
www.ksgv.nl, of
KSGV: (013) 466 33 42.
Emmanuel Levinas. De
vorming
ting dagvoorzitter)
KSGV:
kunt u telefonisch opvragen bij het secretari-
en
uur (in-
15.50 (afslui-
Henk
verdere informatie vindt u
op de website van het
ieder is welkom
laan
2, Nijmegen
Kosten: € 9,50 |
*
agenda
medewerkers en alumnipas-
*
agenda
*
agenda
*
agenda 21
,
symposium
‘ de
geestelijk verzorger als stervenshulpdeskundige ’
Op 2 november organiseerde VGV Al-
Burgerinitiatief ‘Uit vrije wil’ een fantas-
geestelijk verzorger de eigen grenzen
uitleg geeft. Ook is het voor de wet
bert Camus een symposium rond het
tisch initiatief, vooral omdat dit initiatief
kent. Chabot gaat verder in op de moge-
toegestaan om aanwezig te zijn als
thema ‘de geestelijk verzorger als
de rol van stervenshulpverlener onder-
lijkheid tot zelfeuthanasie als de derde
de cliënt overgaat tot zelfeuthanasie.
stervenshulpdeskundige’. Gastspre-
streept. Daarmee worden vraagstukken
weg tussen zelfdoding en euthanasie.
kers waren dr. Christa Anbeek en dr.
rond het levenseinde uit het medische
Op zichzelf is zelfeuthanasie al zo oud
Vrijplaats
Boudewijn Chabot. Aanleiding voor
domein naar een existentieel niveau
als de mensheid: het terugtrekken van
Na de pauze werd een boeiende dis-
dit thema was het wetsvoorstel van
gebracht, waar zij ook thuis horen. Voor
de ouderen na een voltooid leven uit de
cussie gevoerd onder leiding van
het burgerinitiatief ‘Uit Vrije Wil’, dat
geestelijk verzorgers ligt hier een grote
stam bij natuurvolken om te sterven is
Wout Huizing, o.m. over het behoud
het mogelijk moet maken voor oude-
kans en uitdaging.
al heel lang een gewoonte bij de Inuit,
van de vrijplaats, de toegevoegde
indianen en nomadenvolken. Chabot be-
waarde van de geestelijk verzorger
ren met een stervenswens om deze wens ook daadwerkelijk uit te voe-
Grenzen
noemt drie goed beschreven methodes
t.o.v. een ervaren vrijwilliger en de
ren. Om deze hulp te kunnen bieden
Bart Chabot benoemt de grenzen van de
voor zelfeuthanasie in onze tijd: het
positie van de VGV Albert Camus.
zouden er speciale stervenshulpdes-
geestelijk verzorger. Die zijn niet zonder
stoppen met eten en drinken, het slikken
Het symposium werd beëindigd met
kundigen moeten worden opgeleid,
meer duidelijk, omdat in de laatste le-
van pillen en het gebruik van heliumgas.
de woorden: ’De geestelijk verzor-
waarbij men denkt aan geestelijk ver-
vensfase existentiële vragen en aan de
Chabot benadrukt dat de geestelijk ver-
ger staat laag in status maar is rijk
zorgers, psychologen en filosofen.
ziekte gerelateerde vragen door elkaar
zorger niet strafbaar is als hij over dit
in tijd.’
Gastspreker Christa Anbeek vindt het
kunnen lopen. Het is van belang dat de
onderwerp met zijn cliënten spreekt en
verenigingsnieuws De
*
verenigingsnieuws
vereniging spant zich in voor de maatschappelijke erkenning en waardering
van de geestelijke verzorging als zelfstandige professionele dienstverlening inzake zingeving, spiritualiteit en concrete levensvragen.
Zij
stelt zich op het
standpunt dat professionele geestelijke begeleiding niet gebonden dient te zijn aan een bepaalde levensbeschouwelijke traditie. geestelijk verzorgers, die zich vestigde praktijk
–
–
Zij
verenigt professionele
in een institutionele setting of in een vrijge-
bezig houden met zingevingsvragen en levensbegeleiding.
De
vereniging wil uitgroeien tot een beroepsvereniging in die zin, dat erkenning van opleidingen, professionele geestelijk verzorgers en toezicht op de hulpverlening deel gaan uitmaken van haar activiteiten.
’ de
*
verenigingsnieuws best uur
Etje Verhagen, voorzitter Anton Scholten, penningmeester Johan Vlaar, secretaris Angeline van Doveren Marike Meek mail @ vgw -albertcamus .nl
*
verenigingsnieuws subsidie Ben je lid van ‘Albert Camus’ en ga je naar een symposium, cursus of conferentie die als bijscholing voor geestelijk verzorgers kan worden beschouwd, dan kun je een deel van de kosten (de helft tot maximaal € 50,-)
secre taria at
Van Goghstraat 17 1701 JN Heerhugowaard telefoon: 06-11478373 email:
[email protected] giro: 690 48 63 t.n.v. Penningmeester VGW ‘Albert Camus’, Balkbrug
vergoed krijgen als je een bondig verslag voor TUSSENTIJDS maakt. Voorwaarde is dat je je vóóraf meldt bij de redactie. Interesse? Mail
[email protected].
geestelijk verzorger staat laag in status maar is rijk in tijd .’ 22
registratie leden vgv albert camus bij skgv . In 2011 heeft Albert Camus als ver-
kingen over de voorwaarden waaronder
groep die zou kunnen aansluiten. Het
Middelkoop. Tot onze grote vreugde
eniging grote stappen gezet. Er is
onze leden, als zij dat willen, geregi-
bestuur overlegt met de VGVZ over de
is Albert Camus vanaf half december
besloten dat we een vereniging van
streerd kunnen worden. Zij kunnen ui-
te zetten stappen in het proces van sa-
toegelaten tot deze groep als waarne-
geestelijk verzorgers zijn die zal over-
terlijk eind juni 2012 de mogelijkheid tot
mengaan tot één orgaan. Het heeft bij
mer. Dit betekent dat wij bij alle be-
gaan tot registratie van haar leden in
registratie tegemoet zien. We streven
de VGVZ aangedrongen op spoed: nu de
sprekingen aanwezig zijn en meepra-
een beroepsregister. De commissie
er naar dat een zo groot mogelijk aantal
intramurale GV duidelijk bedreigd wordt
ten in de meningsvorming. Eén van de
registratie heeft diverse mogelijk-
van onze leden dan in één keer door de
door de bezuinigingen en de transmura-
hoofdonderwerpen is de ontwikkeling
heden onderzocht en is uitgekomen
procedure kan gaan. De informatie over
le en extramurale GV geen vergoedings-
dat steeds meer niet-ambtsgebonden
bij het zoeken van aansluiting bij de
aan te leveren gegevens, kosten, her-
systematiek kent is het van groot belang
geestelijk verzorgers en HBO-gees-
SKGV, de Stichting Kwaliteitsregister
registratie-eisen en dergelijke wordt zo
hier iets aan te doen. Dit kan alleen als
telijk verzorgers werkzaam zijn in
Geestelijke Verzorgers. Dit register
spoedig mogelijk toegestuurd.
de titel ‘geestelijk verzorger’ beschermd
zorginstellingen en in andere werk-
wordt en vanuit één spreekbuis de be-
velden. Deze situatie is relatief nieuw
was oorspronkelijk verbonden met de VGVZ, alleen leden konden wor-
Samenwerking
nodigde besprekingen over financiering
en vraagt om aanpassingen in het be-
den geregistreerd. Sinds de leden-
Een andere ontwikkeling is de mogelijk
worden gevoerd.
leid. Anton Scholte zal als secondant
vergadering van de VGVZ afgelopen
verdergaande samenwerking met de
oktober is hierin verandering geko-
VGVZ. In oktober heeft de VGVZ zich uit-
Waarnemer
de mogelijkheid van deelname aan
men: de SKGV gaat als zelfstandige
gesproken voor het streven naar één ver-
Tot slot: de VGVZ heeft enige tijd ge-
de gesprekken gewaarborgd is. Het
stichting verder en daarmee is de
eniging die alle geestelijk verzorgers in
leden het initiatief genomen tot de op-
bestuur heeft een werkgroep Identi-
noodzaak lid te zijn van de VGVZ om
Nederland als leden heeft. Dat betekent
richting van de Regiegroep Geestelijke
teit ingesteld, die zich zal buigen over
voor registratie in aanmerking te ko-
dat ook HBO-ers en niet-ambtsgebonden
Verzorging. De participanten in deze
standpunten die Albert Camus kan
men vervallen. Angeline van Doveren
geestelijk verzorgers lid zouden kunnen
groep zijn de VGVZ en vertegenwoordi-
innemen in de besprekingen die met
en Mathilde Wassenaar zijn vanuit Al-
worden. Albert Camus wordt gezien als
gers van de zendende genootschappen,
andere partijen worden gevoerd.
bert Camus betrokken bij de bespre-
vertegenwoordiger van de belangrijkste
voorzitter is oud-minister Eimert van
Etje Verhagen, voorzitter
verenigingsnieuws
*
verenigingsnieuws
van Etje Verhagen optreden, zodat
*
verenigingsnieuws
aanmeldingen sjoukje eringa (delfzijl, geeste-
filosofisch consulent levenseinde counselor) pia
(utrecht,
lijk verzorger in psychogeriatrisch verpleeg-
valk
(zwolle, geestelijk verzorger) florentine geluk ( montfoort, geestelijk verzorger) liande troost (tilburg, geestelijk verzorger) aly vader (st. pancras, docent levensbeschouwing en coördinator van een oecumenisch centrum) piet ronnes (den bosch, ethicus, voorzitter ethische commissie zorginstelling te boxtel, en voorzitter /coördinator van ‘van mens tot mens, stichting voor palliatief-spirituele zorg’) siepke de hoogh
tineke bosma
huis vliethoven) trude hensen
(moordrecht,
humanistisch raadsvrouw bij defensie) janet borghuis
(zeist,
counseler en vertrouwens-
persoon) henny groote schaarsberg visser heeswijk dinther, geestelijk verzorger
( psychi-
atrie en ouderenzorg) margaretha koopmans van marion
(
bolsward, geestelijk verzorger
en eigen praktijk) frank vandendries (tilburg,
www . vgw - albertcamus . nl
*
*
ambulant onderwijskundig begeleider)
verenigingsnieuws marie de haan
(groningen,
eigen praktijk in
(dokkum, werkzaam in het onderwijs) joachim vreeman (amsterdam, jeugd- en jongerenwerker) judith lambregts (amsterdam, in opleiding) irene godderij (brunssum, op dit moment
opbouwfase, geestelijke verzorging) marieke
onderzoek naar behoefte aan gv in spanje voor
yvonne kiwitz de ruijter
de nederlandse residenten en overwinteraars)
verzorger) jeanne traas hageman
carla van der heijden (amsterdam, geestelijk verzorger. geestelijke ondersteuning en begeleiding en rituele begeleiding bij o.a. uitvaarten) anne-
www . vgw - albertcamus . nl
*
tieman
(utrecht)
bart van der griendt
(lely-
stad, freelance geestelijk verzorger) laurien schrijver
(eindhoven,
geestelijk
verzorger)
(tilburg,
geestelijk
(enschede, npb voorganger) rijna rozendaal (zaltbommel, loopbaanbegeleiding, coach, training, docent, supervisor).
www . vgw - albertcamus . nl 23
meditatie Tussentijds 24 staat in het teken van meditatie. Steeds meer mensen lijken zich daarmee bezig te houden, niet alleen binnen religieuze stromingen, maar ook in het zakenleven. Het is hip om op retraite te gaan in een ashram. Ook in de zorg is mediteren ‘in’, sinds de wetenschap heeft aangetoond dat oefenen in ‘mindfulness’ kan helpen bij stress en chronische pijn. Steeds meer geestelijk verzorgers zoeken het kussentje op om de aandacht naar binnen te keren, en steeds vaker zijn zij betrokken bij het begeleiden van meditaties door anderen. Wat vinden wij daarvan? Hoort meditatie bij het vak van de geestelijk verzorger, of is het een hype die wel weer over zal vliegen? Wat brengt het ons zelf? De redactie nodigt u uit om uw bijdrage aan Tussentijds te leveren in de vorm van een artikel, een gedicht, een interview of misschien een suggestie voor één van de vaste rubrieken. Stuur uw kopij voor 1 mei aan
[email protected].
24
