SYMPOSIUM OVER KLIMAAT EN GEWELD Jef De Loof Op 21 november 2009 organiseerde 'Artsen voor Vrede' een symposium over klimaat en geweld. In zijn inleiding wees Hugo D'aes op de complexiteit en de snelle evolutie van de vluchtelingenproblematiek met toenemende onveiligheid, schending van de mensenrechten, armoede en werkloosheid. Het klimaat is een bijkomende factor. Door de geleidelijke opwarming nemen droogte en woestijnvorming, overstromingen en orkanen toe, wat een oorzaak is van bijkomende migratie. Klimaatvluchtelingen komen niet in aanmerking voor bescherming. Voorwaarden voor erkenning als vluchteling zijn: zich buiten de eigen landsgrenzen bevinden, vervolging vrezen omwille van ras, nationaliteit, sociale situatie, religie of politieke mening. Een klimaatvluchteling hoort er niet bij. Vluchten omwille van klimatologische factoren is eerder een reden voor afwijzing.
Hoofdspreker was Jonas Slaats, die naast zijn activiteiten in verband met de vredesproblematiek de jongste tijd vooral bezig is met de ecologische en sociale gevolgen van de klimaatsverandering. Zijn lezing gaat over oorlog en geweld als gevolg van de verwachte klimaatswijziging. De IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) afdeling van de Verenigde Naties verzamelt alle onderzoeksgegevens over de hele wereld in verband met het klimaat. Ze laten ons nu al duidelijk zien dat de negatieve gevolgen van de klimaatsverandering zich vooral in het zuiden zullen voordoen, maar ook hier bij ons voelbaar zullen zijn. De klimaatgegevens worden politiek gefilterd. De meeste wetenschappers en politici gaan akkoord met de opwarmingstheorie, maar sommigen noemen ze onzeker, enkelen betwisten ze. Al jarenlang horen we hetzelfde verhaal, maar de oplossing staat los hiervan. Anderen hechten meer belang aan de komende schaarste. Olie, grondstoffen, de totale energieproductie zullen over zoveel jaren niet meer volstaan om aan onze behoeften te voldoen. Dit is een realiteit die echter minder dreigend is omdat ze zich geleidelijk zal instellen zodat we wel genoodzaakt zullen zijn er ten gepaste tijde rekening mee te houden. De gevolgen van de opwarming van de aarde moeten vandaag aangepakt worden omdat het morgen te laat zal zijn. Vandaag, op een moment dat we er nog niet zoveel hinder van ondervinden. De sociale gevolgen van deze opwarming zullen het grootste probleem worden. Dit krijgt echter het minste aandacht. Het is haast alsof men er van uitgaat dat de wereld blijft voortbestaan, met of zonder mensen. Dat de volgende generaties, onze kleinkinderen, er haast zeker zwaar onder zullen lijden, misschien geleidelijk zullen verdwijnen, lijkt onbelangrijk.
Als de opwarming verder gaat, zullen de problemen toenemen. Medische problemen door verhoogde kwetsbaarheid, overstromingen door zeespiegelstijging. Orkanen en droogte zullen frequenter voorkomen en heviger zijn dan voorheen. Traditionele leefpatronen zullen verdwijnen. Groeiende competitie omwille van grondstoffenschaarste zal lokale conflicten en instabiliteit van staten tot gevolg hebben, terwijl ongekende migratiestromen internationale conflicten zullen uitlokken. Wat zal leiden tot verhoogde preventieve defensiemaatregelen met overbewapening. Dit gaat onze fossiele grondstoffen en energiebronnen, waarvan legers de grootste verbruikers zijn, nog sneller doen afnemen. Het wordt een vicieuze cirkel van geweld en tegengeweld, waarbij de sterksten uiteindelijk het langst zullen 'lijden'. Bij al dat geweld zullen kernwapens misschien toch nog bruikbare wapens zijn. Je kunt er in één klap massa's lastposten mee uitschakelen. In Hiroshima vielen als gevolg van de explosie van één kleine atoombom 70.000 doden. Bangladesh Darfur, de Noordpool en Bangladesh laten ons nu al een aantal aspecten zien van de gevolgen van de opwarming van het klimaat. Bangladesh is met zijn 114 miljoen inwoners het dichtst bevolkte land ter wereld en een van de armste. 80% van de bevolking verdient er minder dan € 2 per dag. Heel wat land verdwijnt nu al door de stijging van de zeespiegel. Een groot deel van Bangladesh ligt onder de zeespiegel. Door het smelten van de gletsjers op het Himalayagebergte is het klimaat er totaal ontregeld. Het aantal overstromingen en orkanen neemt toe. Buiten het regenseizoen kampt men er met droogte. In 2007, na een periode van zware overstromingen, orkanen, droogte en een zware cycloon verminderde de landbouwopbrengst met 13% en werden 1.5 miljoen huizen verwoest. Mensen slaan op de vlucht naar Pakistan, Afghanistan en India, landen met politieke instabiliteit. India treft nu al zware maatregelen. Het meest arme bevolkingsdeel is de meest kwetsbare groep. Tegen 2050 verwacht men in het Zuid-aziatisch gebied 150 miljoen klimaatvluchtelingen. Religieuze conflicten De gevolgen op dit terrein worden zelden besproken. Klimaatproblemen kunnen katalyserend werken. Reeds bestaande religieuze conflicten zullen toenemen. In de getroffen gebieden is de islam de snelst groeiende religie. Het islamitisch probleem, reeds gepolariseerd door media en politici, zal toenemen. De huidige verschuiving van afname van internationale oorlogen met toenemen van interne conflicten zal doorgaan. De ergste en langdurigste conflicten zullen zich voordoen in de derde wereld. Situaties zoals in Darfur, waar uitdroging van de bodem en uitputting van de grondstoffen het grote probleem zijn en interreligieus uitgevochten worden, zullen meer en meer toenemen. Wapens zullen geleverd worden door de rijkere landen. België zal hier zeker aan zijn trekken komen. Ons consumptiepatroon
- Een belangrijke bijkomende factor is ons consumptiepatroon, gebaseerd op 'business' rules, not ethics'. Het is een lineair groeiend systeem in een eindige wereld. Als de hele wereld ons consumptiepatroon zou volgen, dan had je 3 tot 5 planeten nodig om hieraan te voldoen. De zwaar energieverslindende vleesconsumptie is het grootste probleem. In India, dat vroeger een vegetarisch land was, wordt meer en meer vlees geconsumeerd. - Komt daarbij de ontbossing. In het Amazonewoud worden per minuut 2000 bomen gekapt, een terrein zo groot als zeven voetbalvelden. - Het groeiend watertekort is een factor die meer en meer invloed zal hebben op de stabiliteit van regio's. Hierover bestaan twee opvattingen: NGO's stellen dat iedereen recht heeft op water, de zakenwereld beschouwt water als een verkoopbaar, een commercieel middel, in niets verschillend van andere koopwaar. - Consumptie is in handen van de zakenwereld. De reclame creëert problemen en zegt met welke producten je ze kunt oplossen. Je haar, je huid, je kleren zijn niet conform, je moet er iets aan doen. De grootste directe slachtoffers zijn zij die moeilijk aan hun basisbehoeften kunnen voldoen. Onze Westerse wereld blijft oorzaak van klimaatproblemen. Het systeem zorgt zelf voor meer druk op het systeem. - Het Westen kan moeilijk om met rampen. Denken we aan de orkaan Katrina die in 2005 over Florida trok en voor het eerst een Westerse moderne stad, New Orleans, voor 80% en tot 7.60 meter diep onder water zette. Door het uitvallen van de elektriciteit kon het water niet weggepompt worden. Van enige gecentraliseerde praktische aanpak was geen sprake. Opvang van de slachtoffers was onder alles. Plunderingen met escalatie van geweld waren zo erg dat men er aan dacht de oorlogstoestand met toepassing van het oorlogsrecht uit te roepen. Enkel het inzetten van een troepenmacht van 65.000 man bracht de situatie geleidelijk weer onder controle. 250.00 bewoners van de stad zijn na evacuatie niet meer teruggekeerd. En dat alles niettegenstaande het een te verwachten ramp was, waarvan het scenario al uitgeschreven was in 2001 en verschenen in het tijdschrift 'Scientific American'. Rampen worden ingepast in het wij/zij, meerdere/mindere systeem (Pat Patfoort). Geweld wordt beantwoord met tegengeweld, escalatie is de regel, normen zijn niet van toepassing. Hoe gaan we om met conflicten? - Door militarisering, strengere grensbewaking en meer en meer inschakelen van particuliere militaire bedrijven, die werken zonder politieke bemoeiing. Alleen al in 2003 heeft de Amerikaanse regering 3512 contracten met private beveiligingsbedrijven afgesloten. - Door het buiten de grenzen houden van de migratieproblemen, zoals door oprichten van vluchtelingenkampen in Noord Afrika. Door verstrengen van de migratiewetten. In Nederland vereist men kennis van het Nederlands vooraleer men binnen mag. In Frankrijk is er het return quotum, een bepaald aantal dat elk jaar terug moet. In andere landen wordt gedelegeerd naar rechtsautoriteiten.
- Door het wegwerken van morele dissonantie langs de media en langs ideologische beïnvloeding. Men slaagt er in belangrijke gebeurtenissen weg te moffelen, zoals tijdens de dictatuur en de genocide door Pol Pot en de Rode Khmer in Cambodja in de zeventiger jaren. Het anticommunisme kwam uitvoerig in de media, over de gebeurtenissen in Cambodja werd gezwegen. - Een gebrek aan referentiekader maakt het inschatten van rampen moeilijk. De mondiale dreiging van de klimaatproblemen, waarvan de gevolgen niet te overzien zijn, wordt door minimaliserende naïeve maatregelen ontkracht. Het psychologisch effect werkt desoriënterend. - Intussen krijg je een versterking van het wij/zij effect met verrechtsing van de maatschappij. Angst wordt aangekweekt en dialoog komt pas na het uitmoorden. - Zo kom je tot shifting baselines, tot een crisissfeer, met geleidelijk aanvaarden van schijnoplossingen, waarbij men 'bommendragers' denkt te bestrijden door inperking van de privacy met meer camera's en elektronische naaktfoto's. - Veronderstelde dreigingen worden uitvergroot en misbruikt om onevenredige maatregelen te treffen. Zo werd de angst voor het communisme aanleiding tot het ontwikkelen van een onzinnige hoeveelheid kernwapens tot en met de uiterst gevaarlijke inzet voor een preemptive strike. Ook een verkeerd aangebrachte heisa in verband met het klimaat zou averechts kunnen werken en leiden tot overdreven angst en onaangepaste maatregelen. Wat kunnen we er aan doen? Op politiek vlak moeten we in de eerste plaats de gepaste politieke maatregelen treffen op diverse terreinen, zoals preventief bespreken van de opvangmogelijkheden voor klimaatvluchtelingen, in plaats van eindeloos debatteren over de definitie van het begrip vluchteling. Meer en betere hulp verlenen aan de derde wereld met verzachting en aanpassing van de samenwerkingsvoorwaarden. Op technologisch terrein door groene energie te ontwikkelen, door het uitwisselen van technologie met de derde wereld. Groen heeft meer economische incentives nodig. Er moet vermeden worden dat groen niet overgenomen wordt door de zakenwereld, die ons huidig consumeren wil omzetten in groen consumeren, wat zeker niet de oplossing is. Moeilijke barrières zullen moeten overwonnen worden. De economie is Westers gericht, met dominantie van de bestaande productielijnen. De politiek is traag en gericht op onmiddellijke problemen. Een lange termijnvisie is niet opportuun voor politici, het kan hen stemmen kosten … Sociaal-economisch komt er ook tegenwind. Ons huidig economisch systeem is immers gebaseerd op permanente groei, wat in tegenspraak is met een beperking van de consumptie.
In het persoonlijk leven kan iedereen zijn bijdrage leveren door in zijn verbruik rekening te houden met fair trade, recyclage en bio-producten, en door zijn ecologische voetafdruk te beperken. Door het aanpassen van zijn levenswijze, niet alleen met minder consumeren, maar ook door het aanpassen van zijn gedragspatroon met meer aandacht voor geweldloosheid, doorbreken van het wij/zij denken en herbronnen van de spiritualiteit. De levensprioriteiten beperken tot het bevredigen van de eigen behoeften is niet alleen asociaal, maar dikwijls oorzaak van stress. Tijdens zijn lezing verwees Jonas Slaats naarhet onlangs verschenen boek van Herald Welzer: 'De klimaatoorlogen - waarom in de 21ste eeuw gevochten wordt’ - Ambo/Anthos Amsterdam (2009) - ISBN 978 90 263 2184 9. Verspreiding voor België: Veen Bosch en Keuning, Wommelgem.
