51 |
Surinaamse leerlijnen voor taal: een voorbeeld voor Nederland?
Surinaamse leerlijnen voor taal: een voorbeeld voor Nederland? Auteur: Mieke Smits
In het kader van het Basic Education Improvement Project (BEIP) van het Surinaamse Ministerie van Onderwijs en Volksontwikkeling (MinOV) heeft het nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling (SLO) in 2010 de opdracht gekregen om een curriculumraamwerk en leerlijnen te ontwikkelen voor het toekomstige 11-jarige basisonderwijsprogramma van Suriname. Vanaf september 2010 tot maart 2011 heeft een grote groep betrokkenen uit het Surinaamse onderwijsveld in samenwerking met SLO gewerkt aan zowel het curriculumraamwerk, als aan de leerlijnen. Hiermee is een basis gelegd voor het elfjarig basisonderwijs in Suriname (MinOV-Beip/SLO, 2011).
52 |
Tijdschrift Taal, jaargang 2, nummer 4
In dit artikel zal kort worden ingegaan op
bieden de taalvaardigheid versterken. De
het curriculumraamwerk en leerlijnen in
samenhang zoekt verbindingen met alle
het algemeen. Daarna komen de leerlij-
leergebieden, om een zo samenhangend
nen voor taal en de ontwikkeling daarvan
mogelijk onderwijsprogramma te bewerk-
met een grote groep betrokkenen uit het
stelligen (MinOV-Beip/SLO, 2011: 7, 8).
onderwijsveld aan de orde. Bijzonder in de leerlijnen is de expliciete aandacht voor
Surinaamse taalsituatie
taal als intermediair (in Nederland meestal taal als middel, of taal als instrument genoemd). Deze leerlijn is door de werk-
Suriname is wat betreft taal een bijzonder
groep taal geformuleerd in samenspraak
land. Er wonen ongeveer 500.000 mensen en
met de andere vakken en dient in alle
er worden meer dan twintig talen gesproken.
leerlijnen aan de orde te komen.
Deze twintig talen zijn grofweg te verdelen in vier taalgroepen (Kroon & Yagumur, 2010): inheemse talen (zoals Arowaks, Wayana
Het curriculumraamwerk en leerlijnen1
en Karaïbisch), creolentalen (Sranantongo, Aukaans, Saramaccaans et cetera), Europese talen (Nederlands, Engels, Portugees,
Het curriculumraamwerk vormt de basis on-
Spaans et cetera) en Aziatische talen (Hin-
der het curriculum van het basisonderwijs.
doestaans, Javaans, Chinees et cetera). De Nederlandse taal is bij de onafhanke-
Het geeft de visie, missie, algemene doelen en principes weer waarop het onderwijs
Figuur 1: Het curriculumraamwerk als onderlegger
lijkheid in 1975 bij wet vastgelegd als de
gestoeld is. Het curriculumraamwerk doet
van de Surinaamse leerlijnen
officiële taal. Maar het Nederlands is niet zondermeer de taal van Surinamers in het
uitspraken over de verwachte algemeen
dagelijkse verkeer, daarvoor gebruiken Su-
vormende competenties (zoals probleemop-
1
lossend vermogen en persoonlijke ont-
Leerlijnen zijn zowel voor de competen-
rinamers veelal Sranan en of de eigen moe-
plooiing) en de leergebieden (taal, rekenen
ties uit de vormingsgebieden, als voor de
dertaal. Het bijzondere is dat bijna iedereen
enzovoort.) welke aan de orde komen in
domeinen van de leergebieden uitgezet. Een
in Suriname twee of meer talen regelmatig
het onderwijs. Het raamwerk besteedt ook
leerlijn is een beredeneerde opbouw van
naast elkaar gebruikt en het overgrote deel
aandacht aan de onderwijsleeromgeving,
tussendoelen en inhouden naar een einddoel
van de samenleving dus meertalig is. Voor
ondersteuning en zorg, het pedagogisch-di-
(Strijker, 2010). De tussendoelen zijn gefor-
het formuleren van de leerlijnen is deze
dactisch klimaat en de professionaliteit van
muleerd voor de onderbouw (groep 1-4) en
situatie een belangrijk uitgangspunt.
de leerkracht. Tot slot dient een curriculum
de middenbouw (groep 5-8). De einddoelen
continu gevolgd en regelmatig geëvalueerd
gelden voor de gehele periode en zijn ver-
en bijgesteld te worden.
meld voor de bovenbouw (groep 9-11).
Leerlijnen voor taal
De algemeen vormende competenties die
De leerlijnen beschrijven naast kennis,
De leerlijnen voor taal zijn voor de Suri-
men van belang vindt zijn ondergebracht
vaardigheden en attitudes ook taal als
naamse context uitgewerkt samen met de
binnen gedefinieerde vormingsgebieden.
intermediair en samenhang. Kennis,
mensen uit het brede Surinaamse onder-
Deze competenties dienen niet alleen
vaardigheden en attitudes (of houdingen)
wijsveld en ondersteuningsinstellingen
aangeleerd, maar ook ervaren te worden.
geven aan wat op het cognitief, vaardige
die zich intensief met het (taal)onderwijs
In het onderwijs dienen deze competen-
en houdingenvlak verwacht wordt. Taal
bezighouden. In de werkgroep zaten
ties dan ook door alle onderwijsgevenden
als intermediair besteedt aandacht aan het
ook mensen die het onderwijs Engels of
uitgedragen te worden. Leergebieden
belang van taal voor het kunnen functio-
Spaans verzorgen. Deze talen staan op
(voorheen vakken) bestaan uit domeinen
neren binnen de andere leergebieden en
het rooster in het voortgezet onderwijs,
en, in bepaalde gevallen, uit subdomeinen.
hoe de leeractiviteiten van andere leerge-
vandaar de keuze voor deze talen.
Aan de ontwikkeling van de leerlijnen en de vormingsgebieden hebben vanuit de SLO meegewerkt: Marco van Berkel, Jan Berkvens, Kees Buys, Marja van Graft, Anita Lek, Anky Jacobse, Sigrid Loenen, Anky Jacobse, Wout Ottevanger en Mieke Smits.
53 |
Surinaamse leerlijnen voor taal: een voorbeeld voor Nederland?
Op basis van het curriculumraamwerk
Taal als vak
Taal als intermediair
NT2
meertaligheid
is in de werkgroep taal eerst besproken
taalsysteemkennis
communiceren
NT2
inheemse talen
waaraan de leerlijnen voor het nieuwe
taalvaardigheden luisteren, spreken,
conceptualiseren
elfjarige curriculum tenminste dienen te
lezen, schrijven en taalbeschouwing
emoties uiten
Aziatische talen
voldoen. Dit leverde een aantal richtlijnen
taalattitude
sociaal-cultureel uiten
vreemde talen (Engels/ Spaans)
en aandachtspunten op:
——————————————————————————————————————————————————————————
creolentalen
Tabel 1: Indeling voor het leergebied taal
— De integratie van lezen en schrijven — Samenhang tussen taalkennis en de Bij de formulering van de taaldoelen is er
der Nederlandse taal aangevuld met Suri-
— Samenhang tussen taal en andere
steeds rekening gehouden met de impact
naamse woorden. Deze woorden krijgen
die taal heeft op het leren, de sociaal-
tevens een plek in het Surinaamse onder-
— Het leren van de schooltaal
culturele ontwikkeling en het onderwij-
wijs (voor voorbeelden zie tabel 2).
zen van leerlingen, zowel vakspecifiek
taalvaardigheden vak- en vormingsgebieden (het Nederlands als tweede taal)
— Engels (vanaf de middenbouw) en
als vakoverstijgend. Omdat nu eenmaal
is afgesproken dat het Nederlands de
Surinaams
Nederlands
— Meertaligheid en respect voor alle talen
gemeenschappelijke taal om te leren is,
De cellulair
De mobiele telefoon
staat deze taal centraal. Maar zowel bij
De flatwoning
De bungalow
— Meer ruimte voor de creativiteit van de
het onderdeel attitude als bij taal als
Voorkinderen
Kinderen voor het trouwen
intermediair en bij NT2 wordt steeds
Het okselmouwtje
Het T-shirt
nadrukkelijk gebruik gemaakt van de
De tjap
Het hakmes
Met deze richtlijnen is de taalgroep aan
moedertaal als steuntaal of als uitgangs-
Een kweekje
Het pleegkind
de slag gegaan met het formuleren van
punt om het leren, communiceren en het
De tandenschuier
De tandenborstel
leerlijnen, bestaande uit tussendoelen voor
zich uiten, te ontwikkelen.
De waspen
De wasknijper
Spaans (vanaf de bovenbouw) die in Suriname worden gesproken leerlingen en de leerkrachten
de onderbouw (4-8 jaar) en middenbouw
———————————————————————————
(8-12) en einddoelen voor de bovenbouw
Tabel 2: Enkele Surinaamse woorden en hun
(12-15) zoals onderscheiden in het elfjarig
Taal als vak
betekenis in het Nederlands
curriculum. Pendelend tussen praktijkervaringen (van de actoren uit de verschillende
Op school is het Nederlands de instructie-
onderwijsvelden en ondersteuningsinstel-
taal. Alle schoolboeken zijn in het Neder-
Voor het leren van de Nederlandse taal
lingen) en expertkennis, is er een indeling
lands en de meeste Surinamers spreken
voor de alledaagse communicatie (Dage-
voor meerdere taalleerlijnen ontstaan.
en waarderen het Nederlands als alge-
lijks Algemeen Taalgebruik: DAT) is er in
Belangrijk uitgangspunt hierbij is geweest
mene taal (Kroon & Yagmur, 2010). Om
de eigen omgeving (indien er voldoende
dat taal vakspecifiek is (taal als doel), maar
optimaal te profiteren van het onderwijs
taalaanbod is) meestal voldoende gelegen-
ook vakoverstijgend (taal als instrument
in Suriname is een hoge taalvaardigheid
heid de taal te verwerven en te ontwikkelen
om te leren, te communiceren en zich te
in het Nederlands nodig. Het is daarom
en een woordenschat op te bouwen die
uiten). Verder werd het noodzakelijk geacht
belangrijk taal als vak helder te formu-
toereikend is. Voor het opbouwen van de
een aparte leerlijn voor Nederlands als
leren, maar tevens aandacht te hebben
schooltaal, (Cognitief Academisch Taal-
tweede taal te formuleren om meer recht
voor wat typisch is voor het Surinaams
gebruik: CAT) is de alledaagse omgeving
te doen aan leerlingen die het Nederlands
Nederlands. Immers het Nederlands in
echter niet zonder meer toereikend. Voor
niet vanzelfsprekend spreken, en zo ook
Suriname is net als het Nederlands in
het opbouwen van de specifieke schooltaal
voor meertaligheid om recht te doen aan
Vlaanderen en het Nederlands in Ne-
en schoolse taalvaardigheden zijn veel
de veelzijdige taalsituatie in Suriname. Zo
derland te beschouwen als een variant
Surinaamse leerlingen afhankelijk van het
is de groep gekomen tot vier leerlijnen voor
van het Nederlands. Om hieraan recht te
taalaanbod op school, de instructiekwaliteit
taal: taal als vak, taal als intermediair, NT2
doen, is sinds de toetreding van Suriname
en de taalvaardigheid van de leerkracht en
en meertaligheid (tabel 1).
tot de Taalunie (2003) het woordenboek
het niveau van de medeleerlingen (peers).
54 |
Tijdschrift Taal, jaargang 2, nummer 4
“De Surinaamse samenleving is multicultureel en meertalig. Je eigen taal en je eigen cultuur is geen jas die je zomaar uit kunt doen. Het bepaalt mede je identiteit en dat is ook het uitgangspunt op school.”
NT2 Het Nederlands is voor veel leerlingen de tweede taal (NT2), soms zelfs de derde of de vierde taal of een vreemde taal. Dit betekent dat er in het onderwijs een extra inspanning moet worden geleverd om alle kinderen voor het Nederlands op een vergelijkbaar niveau te krijgen. Immers, de Nederlandse taal mag geen struikelblok zijn voor het leren en ontwikkelen van kinderen. Maar het leren van een tweede of vreemde taal gaat niet vanzelf. Vanwege de meertalige situatie en het feit dat Ne-
Om op school te zorgen dat alle leerlingen
onderwijssysteem dat gelijke kansen wil
een vergelijkbaar taalaanbod krijgen, is in de
bieden aan iedereen, en ook niet bijdragen
derlands niet vanzelfsprekend de moeder-
leerlijn voor Taal als vak zo precies mogelijk
aan het verkleinen van de kenniskloof in
taal is, is er in het elfjarig basiscurriculum
beschreven welke taalsysteemkennis nodig is
het land en in vergelijking met andere lan-
een aparte lijn opgenomen voor Neder-
voor het opbouwen van de taalvaardigheden
den (MinOV, 2009). Juist in een curriculum
lands als tweede taal (NT2). De doelen die
luisteren, spreken, lezen en schrijven.
waarin meer ruimte is voor actief en so-
daarin geformuleerd zijn, zijn niet zozeer
Om de taalvaardigheden luisteren, spre-
ciaal leren wordt taal nog belangrijker als
ontwikkelingsgericht maar eerder gericht
ken, lezen en schrijven zelfstandig verder
instrument. Immers, het denken zichtbaar
op de inspanning die de leerkrachten
te kunnen ontwikkelen en autonoom te
maken voor elkaar en kunnen delen met
dienen te leveren om de leerlingen die het
kunnen toepassen in de schoolloopbaan en
elkaar vraagt veel interactie waarvoor een
betreft binnen een bepaalde tijdspanne op
beroepssituaties, is het leren van proce-
grote taalvaardigheid nodig is.
het taalniveau te krijgen dat nodig is om het reguliere onderwijs te kunnen volgen.
dures en bijbehorende strategieën nodig (zoals bijvoorbeeld het ontwikkelen van
Binnen taal als vak wordt een belang-
probleemoplossend en creatief vermogen).
rijke basis gelegd, echter het ontwikkelen
Daarom zijn er naast meer declaratieve
van taal gebeurt niet alleen bij het vak
doelen ook procedurele doelen geformu-
Nederlands maar tijdens alle leer- en
leerd. Deze doelen zijn steeds in samen-
vormende activiteiten die leerlingen
De Surinaamse samenleving is multicultu-
hang met elkaar beschreven.
ondernemen (Vygotsky, 1978). Taal is dan
reel en meertalig. Je eigen taal en je eigen
ook niet alleen de verantwoordelijkheid
cultuur is geen jas die je zomaar uit kunt
van de leraar Nederlands maar van alle
doen. Het bepaalt mede je identiteit en
leraren. In alle leerlijnen is er daarom
dat is ook het uitgangspunt op school. Alle
Taal als intermediair
Meertaligheid
apart aandacht voor taal als intermedi-
talen die in Suriname worden gespro-
Taal op school is niet alleen een vak, maar
air: de taal die nodig is om de specifieke
ken zijn sociaal en cultureel belangrijk.
is ook vakoverstijgend. Om taal als instru-
vakkennis op te bouwen, over die kennis
Het Nederlands en het Sranan (de lingua
ment in het onderwijs en de samenleving
te kunnen communiceren en strategieën
franca) zijn beide een belangrijk com-
te kunnen gebruiken dient de inhoud van
te ontwikkelen om zichzelf in een vak al
municatiemiddel tussen de verschillende
taal als vak op alle aspecten op een hoog
dan niet verder te ontplooien. Taal als
bevolkingsgroepen. Het Nederlands is de
niveau ontwikkeld te zijn. Anders kan taal
intermediair hangt sterk samen met meer
taal van de overheid en in het onderwijs.
een struikelblok vormen voor het begrij-
algemeen vormende competenties, zoals
Engels en Spaans zijn verplicht in het
pen van instructie, voor het conceptua-
het opbouwen van probleemoplossend
voortgezet onderwijs. Naast een goede
liseren, voor het communiceren en voor
vermogen, het ontwikkelen van mondig
beheersing van het Nederlands, betekenen
het zich sociaal en cultureel uiten. Dat zou
burgerschap, en het respectvol omgaan
alle talen en culturen een grote rijkdom en
dan geen recht doen aan een rechtvaardig
met de medemens.
stimulans voor het leren en ontwikkelen
55 |
Surinaamse leerlijnen voor taal: een voorbeeld voor Nederland?
Literatuur
van kinderen. Kennis van elkaars taal en
gemaakt. Daarmee is de werkgroep taal
een positieve attitude voor alle talen leiden
inmiddels gestart. Om de leerlijnen naar
eerder tot wederzijds begrip en sociale
de geest van de letter uit te voeren is een
Kroon, S., & Yagmur, K. (2010). Meertaligheid
cohesie. De moedertalen van de kinderen
belangrijke paradigmashift nodig. Taal en
in het onderwijs in Suriname: Een onderzoek
bieden bovendien als steuntaal houvast
lezen zullen niet langer gescheiden van
naar praktijken, ervaringen en opvattingen van
voor het leren van het Nederlands en dus
elkaar uitgewerkt worden in verschillende
leerlingen en leerkrachten als basis voor de ont-
ook voor het leren in het algemeen.
methodes: het streven is taal, lezen, schrij-
wikkeling van een taalbeleid voor het onderwijs
De talen kunnen, meer dan nu het geval is,
ven, luisteren en spreken te integreren.
in Suriname. Den Haag: Nederlandse Taalunie.
benut worden in het onderwijs. Daarom
Maar het voert te ver om hierop in te gaan
is er een aparte leerlijn voor meertalig-
binnen het bestek van dit artikel.
heid opgenomen. Binnen de context van de school is het de bedoeling dat naast Sranan, Engels en Spaans alle talen die
MinOV (2009). Sectorplan Onderwijs 2010-2014. Paramaribo: MinOV (concept).
Tot slot
op school worden gesproken aandacht
MinOV-Beip/SLO (2011). Op weg naar een basisonderwijscurriculum. Curriculumraamwerk en
krijgen. Per district kunnen dat dus ver-
Surinaamse leerlijnen als voorbeeld voor
schillende talen zijn. In het begin van de
Nederland? Waarom niet. Beschouwen we
basisschool bestaat die aandacht vooral uit
de Nederlandse situatie, dan zijn er zeker
Strijker, A. (2010). Leerlijnen en vocabulaires in
verhalen, liedjes en versjes in verschillen-
parallellen te trekken met Suriname. De
de praktijk. Enschede: SLO.
de talen, elkaar begroeten in de verschil-
Nederlandse samenleving is multicultureel
lende talen en emoties uiten in verschil-
en meertalig, wat een leerlijn meertalig-
Vygotsky, L.S. (1978). Mind in Society: The
lende talen. Om de doorgaande leerlijn
heid meer dan rechtvaardigt. Taal als in-
development of higher psychological processes.
voor het leren van vreemde talen beter te
termediair ofwel taal in alle vakken is ook
Cambridge: Harvard University Press.
waarborgen en kansen die er in het basis-
in Nederland een belangrijk aandachts-
onderwijs al liggen niet onbenut te laten,
punt, maar (nog) niet geformuleerd als een
is er voor Engels (vanaf de middenbouw)
aparte leerlijn taal die vervolgens in alle
al een begin gemaakt van een aparte leer-
vak- en vormingsgebieden terug dient te
lijn. Voor Spaans als tweede vreemde taal
komen. Het formuleren van deze aparte
begint die aparte leerlijn in de bovenbouw
leerlijnen is een belangrijke uitkomst van
(vanaf 12 jaar). De leerlijn meertaligheid
diepgaande discussies en van het delen
hangt sterk samen met de leerlijn kunst en
van veel concrete (vak)voorbeelden met
cultuur, waarbinnen verhalen en vertellen
de aanwezige onderwijsbetrokkenen in
ook een belangrijke rol spelen, maar dan
Suriname. Daarmee zijn twee vliegen
meer gekoppeld aan muziek, dans, teke-
in één klap geslagen: samenwerking én
nen en dergelijke en minder op taal.
afstemming tussen verschillende vak- en vormingsgebieden.
In de leerlijnen en tussendoelen is op landelijk niveau (macroniveau) beschreven
Mieke Smits werkt als leerplanont-
wat een leerling op een bepaald moment
wikkelaar bij de SLO. Zij werkt sinds
moet weten (kennis), kunnen (vaardighe-
2009 mee aan de ontwikkeling van het
den), willen (attitude) en vinden (opvat-
elfjarig basisschoolcurriculum in Suri-
tingen) op het gebied van taal. Het hoe, de
name en zij coördineert sinds 2005 het
pedagogisch didactische invulling en de
taalbeleid van 0 tot 24 jaar in ‘s-Herto-
ruimte voor leraren en leerlingen, komt
genbosch. In beide projecten zijn ook de
aan de orde op het moment dat er vertaal-
lerarenopleidingen betrokken.
slagen naar de school (mesoniveau)- en de klassenpraktijk (microniveau) worden
leerlijnen. Paramaribo: MinOV-Beip.
