SUCCESVOL PREVENTIEBELEID

New cover prevention NL:Mise en page 1

EFFECTIEVE LEDEN

VAN HET

Belgische Federatie van de Automobiel- en Tweewielerindustrie

Belgische Baksteenfederatie

Federatie van de Belgische Cementnijverheid

Belgische Federatie van de Chemische Industrie en van Life Sciences

Federatie van de Elektriciteits- en Gasnetbeheerders in België

Algemene Belgische Schoonmaakunie

Belgische Federatie van de Distributie

Belgische Petroleum Federatie

Confederatie Bouw

VAN RISICO TOT AANPAK Federatie van de Belgische Elektriciteits- en Gasbedrijven

Organisatie van Raadgevende Ingenieurs, Engineering- en Consultancybureaus

Federatie van Partners voor Werk

Federatie van Bedrijven voor Milieubeheer

Staalindustrie Verbond

SUCCESVOL PREVENTIEBELEID

Verbond van de Glasindustrie

Verbond van Ontginningsen Veredelingsbedrijven van Onbrandbare Gesteenten

Vereniging van de Belgische Fabrikanten van Papierdeeg, Papier en Karton

Federatie van de Textiel-, Houten Meubelindustrie

Beroepsvereniging van Verzekeringsmakelaars

Bedrijfsgroepering Zandgroeven

2CEO Federatie van de Betonindustrie

Federatie van de Technologische Industrie

Beroepsvereniging van Verzekeringsondernemingen

Page 1

Belgische Federatie van de Financiële Sector

Sociale Federatie van de Belgische Elektriciteitsen Gasbedrijven

Belgian Air Transportation Association

12:04

VBO

Werkgeversverbond der Belgische Havens

Federatie van de Belgische Grafische Industrie

Creamoda

24/03/09

Federatie der Papier- en Kartonverwerkende Bedrijven

Werkgeversfederatie voor de Internationale Handel, het Vervoer en de Logistiek

Federatie Voedingsindustrie

Koninklijke Belgische Redersvereniging

Beroepsvereniging van Belgische Vezelcement Producenten

Met de medewerking van :


24/03/09

12:04

Page 2

Een gezonde werkplek - Goed voor jou en voor de zaak. Een Europese campagne over de inventarisatie en evaluatie van beroepsgebonden risico's

Grafische vormgeving en pre-press www.landmarks.be Druk Geers Offset Verantwoordelijke uitgever Olivier Joris Wolvenbergstraat 17 B-1180 Brussel Redactie Kris De Meester (VBO), Philippe Bleus (Ethias), Karla Van den Broek (Prevent)

Wettelijk depot : D/0140/2009/3 Cette brochure est également disponible en français Een gedrukte versie van deze uitgave kunt u gratis bestellen bij Linda Janssens: T + 32 2 515 08 18 [email protected] De inhoud van deze publicatie vindt u ook op www.vbo.be (publicaties > gratis brochures)

VBO VZW Ravensteinstraat 4 B-1000 Brussel T + 32 2 515 08 11 F + 32 2 515 09 99 [email protected] www.vbo.be

SERIE prevention NL def:Mise en page 1

1/04/09

16:34

Page 1

VAN RISICO TOT AANPAK


1

- VBO 2 CEO SUCCESVOL PREVENTIEBELEID


1/04/09

16:34

Page 2

WOORD VOORAF

Bernard Thiry, Directeur-generaal Ethias Voorzitter van het Directiecomité

B

edrijven werken in een omgeving die wordt gekenmerkt door voortdurende en steeds snellere veranderingsprocessen: globalisering, wijzigingen van de economische en politieke context, innovatie met de opkomst en verspreiding van nieuwe technologieën, nieuwe productiemethoden, gewijzigde arbeidsorganisatie, nieuwe taken en functies. Ondernemingen moeten zich voortdurend aanpassen aan de gewijzigde marktsituatie. Deze aanpassingen kunnen ook een verhoogd risico op ongevallen met zich meebrengen. Het komt er voor een bedrijf op aan de verworvenheden en de voordelen van een markteconomie te combineren met een duurzame en evenwichtige groei. Wij zijn ervan overtuigd dat ondernemerschap, de innovatie die ermee gepaard gaat, de bescherming van het menselijk kapitaal en de risicobeperking binnen de verschillende afdelingen van de onderneming, in dit proces een cruciale rol dienen te spelen. Ondanks de vooruitgang die we met zijn allen al boekten de voorbije jaren met het terugdringen van het aantal bedrijfsongeval-

2

len, blijft het onbenutte potentieel groot. Daarom ook deze uitgave, waarmee we bedrijfsleiders, managers en eenieder die daar als adviseur of expert kort bij staat, willen stimuleren om werk te maken van een aanpak die de bescherming van het bedrijfskapitaal alsook de veiligheid, de gezondheid en het welzijn van de werknemers integreert als een vanzelfsprekend onderdeel in het bedrijfsbeleid. Voor het VBO en voor Ethias is een goed preventiebeleid inzake veiligheid en welzijn op het werk erg belangrijk. Veilige arbeidsomstandigheden zijn een essentieel element bij de productie van kwaliteitsgoederen en -diensten. Bij succesvol zakendoen hoort het nemen van berekende risico’s. Preventie is het meest rationele middel om zich tegen risico’s te beschermen. Preventie maakt het mogelijk onzekerheden weg te werken of te beperken, maar garandeert echter nooit totale veiligheid. Er zullen altijd ongevallen zijn en de gevolgen daar van zullen altijd hersteld of vergoed moeten worden. Preventie en verzekering zijn daarom complementair. Maar



1/04/09

16:34

Page 3

© L. Blancquaert

WOORD VOORAF

Rudi Thomaes, Gedelegeerd bestuurder VBO

door telkens de risico’s in te schatten en gepaste preventiemaatregelen te nemen, kunnen bedrijven hun productiviteit en dus ook hun rendement verbeteren. In een context waarbij het moeilijk is om goede medewerkers te vinden en te behouden, zal aandacht voor het welzijn van de werknemer in toenemende mate een bepalende factor worden voor de aantrekkelijkheid en het imago van een werkgever. Werkgevers, als drijvende krachten in onze samenleving, dragen hiervoor een belangrijke verantwoordelijkheid en wij vinden het dan ook noodzakelijk dat ondernemingen het goede voorbeeld geven. Preventie moet aangepakt worden op een geïntegreerde en systematische manier, waarbij elementen als techniek, arbeidsorganisatie, arbeidsomstandigheden, sociale betrekkingen en omgevingsfactoren geïntegreerd worden. Het gaat hierbij niet alleen om een verantwoordelijkheid die juridisch verankerd is in de welzijnswet, maar ook om een morele verantwoordelijkheid ten aanzien van medewerkers, klanten en de directe omgeving.

Wij verwachten van de werkgevers en hun management dat zij alle mogelijke opportuniteiten benutten om te scoren op het vlak van preventie. Wij rekenen ook op de andere sleutelactoren - preventieadviseurs, inspecteurs en andere preventiedeskundigen - om de nodige bijdragen te leveren om de onderneming in een kansrijke positie voor het doel te brengen. Het is tenslotte aan de uitvoerende werknemers en hun directe leidinggevenden om hun scorend vermogen aan te wenden. De succesvolle bedrijven van morgen zullen kortetermijnmaatregelen weten te combineren met visie en durf om te blijven investeren in innovatie, veiligheid en het welzijn van hun werknemers.

Bernard Thiry, Directeur-generaal Ethias Voorzitter van het Directiecomité

3


Rudi Thomaes, Gedelegeerd bestuurder VBO


1/04/09

16:34

Page 4


1/04/09

16:34

Page 5

INHOUD

1. Waarom preventie belangrijk is

06

1.1 Geen preventiebeleid, grote risico’s 1.2 Kosten terugdringen 1.3 Een gezond imago 1.4 Wet en recht 1.5 Ongevallen en menselijk leed

2. Preventie als managementproces

18

2.1 Geïntegreerde strategie 2.2 Gestructureerde aanpak

22

3. Elke speler zijn rol 3.1 De werkgever als eindverantwoordelijke 3.2 Leidinggevenden als drijvende kracht 3.3 Werknemers dragen ook verantwoordelijkheid 3.4 Deskundig advies 3.5 Overleg en participatie

4. De weg naar een preventiebeleid

34

4.1 Potentieel om te verbeteren 4.2 Preventie Check

40

5. Preventie aanpakken 5.1 Beleidsverklaring 5.2 Van risico tot analyse 5.3 Preventie plannen: een systematische aanpak 5.4 Voorbereiden op noodsituaties 5.5 Begeleidende maatregelen: preventie vraagt informatie en communicatie

54

6. Werken aan verbetering 6.1 Toetsen aan de praktijk 6.2 Evalueren en verbeteren

5



1/04/09

16:34

Page 6

WAAROM PREVENTIE BELANGRIJK IS

1

Waarom preventie belangrijk is In het bedrijfsleven ligt de focus op productiviteit, kwaliteit, financiële resultaten en klantentevredenheid. Maar wat men vaak vergeet, is dat er van deze succesfactoren geen sprake kan zijn zonder de nodige aandacht voor preventie. Er zijn dan ook heel wat argumenten voor het uitbouwen van een doordacht preventiebeleid in een bedrijf. Het voorkomen van menselijk leed is een belangrijk argument, maar er is meer: werken aan meer veiligheid, gezondheid en welzijn voor de werknemers is een voorwaarde voor een gezond bedrijf met een duurzaam toekomstpotentieel.

1. Geen preventiebeleid, grote risico’s Tijd kost (veel) geld In de huidige economie is tijd een cruciale factor. Korte productietijden, strakke deadlines, just in time-leveringen,... horen bij het productieproces of de dienstverlening en zijn noodzakelijke elementen in een succesvolle bedrijfsvoering. Een preventie-

6

beleid en veiligheidsen gezondheidsmaatregelen krijgen vanuit dat standpunt al snel de stempel te tijdrovend mee. Nochtans is het tegendeel waar. Een bedrijf dat zijn risico’s niet onder controle houdt, zet de deur open voor storingen en… tijdverlies. Een voorbeeld. In een drukkerij gebeurt een ongeval aan een drukpers; de operator raakt gewond; de pers ligt een tijd stil; een drukker uit de



1/04/09

16:34

Page 7


volgende ploeg wordt vervroegd opgetrommeld om de taken van zijn gewonde collega over te nemen; de folder raakt niet tijdig op het transport; men moet een extra transport regelen;... De effecten van een ongeval, zoals het voorbeeld in de drukkerij, zijn voelbaar in de hele organisatie en hebben uiteindelijk een gevoelige impact op het hele productieproces. Geen aandacht besteden aan preventie kost tijd, veel tijd. En tijd kost geld... Zwakke schakels overleven niet Bedrijven zijn intens met elkaar verweven in een open economie. Ze produceren goederen en diensten voor klanten, maar nemen op hun beurt ook diensten en producten af. Zo vormen ze een onderdeel van een of meerdere voorraadketens (supply chain). Ze besteden taken uit en voeren opdrachten uit als (onder) aannemer. Verstoringen van dit proces reiken daarom altijd verder dan de bedrijfsmuren. Supply chain management is een goed ingeburgerd ondernemingsprincipe. De eigen activiteiten vormen een schakel in een groter geheel dat afhangt van het tijdig aan- en afleveren van grondstoffen, (half)afgewerkte materialen en diensten. Zwakke schakels zullen rekenschap moeten afleggen en overleven uiteindelijk niet in een voorraad- of aannemingsketen. Ondernemingen met weinig aandacht voor preventie lopen een risico op brand, onge-

1

vallen, beschadigingen of andere storingen. Met als mogelijke gevolgen: afspraken die niet nagekomen worden, het missen van deadlines met bijbehorende hoge boetes, het verlies van contracten,... Bedrijven die preventie niet belangrijk achten, worden vroeg of laat zwakke schakels die aan het kortste eind trekken en uitgestoten of weggeconcurreerd worden. Fleet moet bewegen Een goed draaiend voertuigenpark is vitaal en elk ongeval is er één teveel. Een auto, een bestelwagen of een vrachtwagen die stilstaat betekent tijd- en geldverlies. Stilstand kan te maken hebben met ongevallen (en de reparaties die erop volgen), maar vaak zijn het minder in het oog springende oorzaken. De gevolgen zijn echter zeker zo ingrijpend. Een niet-aangepaste rijstijl bijvoorbeeld zorgt voor extra onderhoud, extra schade, extra brandstof, extra kosten en tijdverlies. Preventie is hier de oplossing. Een voorbeeld van een preventieve aanpak is het concept ‘preventief rijden’ of ‘verantwoord rijden’. Stress schaadt uw bedrijf Uit onderzoek blijkt dat meer dan 40% van de Belgische werknemers regelmatig last heeft van stress1. En hier hebben we het niet over een gezonde dosis stress, maar over negatieve stress die ontstaat door het werktempo, de werkdruk, emotionele werkbelasting, onvoldoende

Securex Research Center, “Stress op het werk in België”, 2008

7



1/04/09

16:34

Page 8


work-life balance en onvoldoende ondersteuning bij ver anderingen. De gevolgen van stress zijn nefast voor een organisatie: gestreste werknemers presteren niet goed, zijn vaker afwezig en maken meer fouten. De resultaten voor de onderneming zijn hogere verzuimcijfers, meer ongevallen en minder kwaliteit.

2. Kosten terugdringen Onbetaalbaar menselijk kapitaal Ondernemingen draaien op mensen. Een CEO van een autofabriek getuigde ooit: "De doelstelling van mijn bedrijf is niet gezonde werknemers, maar ik heb wel gezonde werknemers nodig om auto's te maken". En dat is waar het om draait. De inzet van menselijk kapitaal is ontzettend belangrijk en het behoud van dat menselijk kapitaal is dan ook cruciaal voor een suc-

Minder preventie… hogere werkgeverslasten Een arbeidsongevallenpolis kost een onderneming heel wat geld. Van minimaal enkele procenten tot meer dan 10% van de loonmassa in minder gunstige gevallen. De verzekeringsmarkt is onderhevig aan een zeer sterke concurrentiële druk. Verzekeraars bekijken daarom zorgvuldig de schadestatistiek van het bedrijf (ook bij een eventuele vorige verzekeraar). Dit impliceert dus dat hoe beter de resultaten op het vlak van preventie zijn, hoe lager de premie kan zijn. En natuurlijk ook omgekeerd. Bij bedrijven met weinig aandacht voor preventie en bijzonder slechte resultaten op het vlak van arbeidsongevallen kan de premie oplopen tot meer dan 10 en soms zelfs 20% van de loonmassa. De werkgeverslasten kunnen dus met 50% verhoogd worden!

8

cesvol bedrijf. Een ernstig ongeval van een marketing directeur op weg naar een klant, heeft een grote impact op het bedrijf. De ervaring en de knowhow van de marketing directeur in kwestie zijn niet zomaar op te vangen of te vervangen. Hetzelfde kan gezegd worden van een ervaren meestergast, of een boekhouder, of een onderhoudstechnieker, of een verpleegkundige,... Gemotiveerde werknemers zijn productieve medewerkers. Een veilige en gezonde werkomgeving is een belangrijke voorwaarde voor jobtevredenheid. Voorbeelden wijzen uit dat het opzetten van preventie-initiatieven leidt tot een verhoogde jobtevredenheid. Ongevallen kosten een fortuin Arbeidsongevallen kosten geld. Een vaak gehoord argument is dan: we zijn daarvoor toch verzekerd. Dat klopt, maar het is wel de onderneming die de premie betaalt. En dat die premie de hoogte ingaat na zware en/of herhaaldelijke ongevallen, valt te verwachten. De arbeidsongevallenverzekeraar betaalt slechts een gedeelte van de rekening. De verzekeraar vergoedt de loonkosten van het slachtoffer (vergeet echter niet dat een aantal loonkosten gewoon doorlopen, zoals een aantal verzekeringen), de medische kosten, de hospitalisatiekosten, de



1/04/09

16:34

Page 9


invaliditeitsrenten, de verplaatsingskosten en de prothesekosten. Voor alle andere kosten draait de onderneming volledig zelf op. Het gaat dan voor al om niet-productieve tijd, maar vaak worden er ook kosten gemaakt om uitrusting te vervangen of heeft de productie te

lijden door stilstand (zie inzet). De indirecte kosten bedragen voor een bedrijf hoe dan ook een veelvoud van de directe kosten. De impact op de omzet mag ook niet onderschat worden. Teruggrijpend naar het voorbeeld van een ongeval in een drukkerij, is de kans groot dat de drukkerij

VOORBEELDEN VAN KOSTEN VAN EEN ARBEIDSONGEVAL, GEDRAGEN DOOR DE ONDERNEMING interventie: eerste hulp, ambulance collega’s onderbreken het werk collega begeleidt het slachtoffer slachtoffer afwezig medische kosten plaats van het ongeval (tijdelijk) onbeschikbaar/geblokkeerd arbeidsongevallenonderzoek met leidinggevende, getuigen, preventieadviseur, experts, comitéleden,… eventueel bezoek van de inspectie verslag maken administratieve contacten en lasten aangifte invullen uitrusting, grondstoffen, materialen en goederen verloren of beschadigd opruimen van de plaats van het ongeval werk/productie ligt (tijdelijk) stil nieuwe uitrusting vervangen van het slachtoffer (eventueel meerkosten van uitzendkracht) reorganisatie van het werk opleiding vervanger invloed op werksfeer, sociaal klimaat verslechtert jobtevredenheid daalt imagoverlies omzetverlies (bestellingen niet gehaald) en klantenverlies

9



1/04/09

16:34

Page 10


een slechte beurt maakt bij de klant. Het is niet ondenkbaar dat de klant voor een volgende bestelling een andere drukker kiest. In een competitieve markt kunnen dergelijke voorvallen fataal zijn voor een onderneming. If you think prevention is expensive, try an accident? Op weg naar faling Kleine oorzaken kunnen grote gevolgen hebben. Voor risico’s in de onderneming geldt deze uitspraak zeker. Rampen zoals met het boorplatform Piper Alpha en de Union Carbide fabriek in Bhopal hebben tragische sporen nagelaten. Dichter bij ons zijn er al even tot de verbeelding sprekende rampen zoals met de ferry Herald of Free Enterprise in Zeebrugge of het gaslek in Gellingen. Aan de basis ligt vaak het negeren van risico's. Met de Herald of Free Enterprise ging het bijvoorbeeld over het uitvaren met open boegdeuren.

Herald of Free Enterprise: hoe het negeren van preventie tot een ramp leidde De Herald of Free Enterprise zonk in luttele seconden omdat de boegdeuren niet gesloten waren. En hoewel achteraf bleek dat het niet ondenkbaar was dat het sluiten van de deuren over het hoofd werd gezien (5 gerapporteerde gelijkaardige gevallen) en dat het risico op een ongeval vele malen hoger is door het varen met open deuren, vond de bedrijfsleiding het niet nodig om te investeren in waarschuwingslichten. Een voorstel voor een dergelijke preventieinvestering resulteerde in commentaren van het management zoals 'nice, but don't we already pay someone'. Het naast zich neerleggen van de preventie-investering leidde uiteindelijk tot de dood van 192 mensen en tot miljoenen ponden verlies voor P&O.

10

Townsend Torensen kwam de ramp met de Herald slechts met de grootste moeite te boven en zag zich gedwongen om een nieuwe naam aan te nemen, P&O. Dergelijke voorvallen zijn catastrofaal voor een onderneming. Geen week gaat voorbij of de pers bericht over een magazijn dat in rook opgaat, een keuken die uitbrandt, een explosie van een installatie op opslagtank,... Voor de bedrijven die het meemaken zijn de gevolgen niet te overzien. 3 ondernemingen op 5 die een dergelijk ongeval meemaken, gaan in de jaren die volgen op het voorval over de kop. Dat stemt tot nadenken. Preventie rendeert Het voorbeeld van de Herald of Free Enterprise en de waarschuwingslichten geeft het al aan. Indien de investering in die lichten was afgewogen tegen de kosten van de mogelijke gevolgen, zou het management ongetwijfeld besloten hebben tot de investering. Investeringen in preventie kunnen het onderwerp uitmaken van een investeringsanalyse. De kosten ervan kunnen afgewogen worden tegen toekomstige besparingen en het rendement kan gespreid worden over een langere periode. Besparingen zijn er in de vorm van vermeden ongevalkosten, maar ook andere besparingen zoals lagere verzekeringspremies. Voorbeelden van kosten-batenanalyses tonen aan dat het zinvol is om te investeren in preventie. De aangetoonde rendementen sluiten aan bij wat men kan verwachten van bedrijfsinvesteringen.



1/04/09

16:34

Page 11


Basis voor succes Werken aan preventie vormt voor de onderneming de basis voor succes. Dat heeft veel te maken met de lagere kosten die gerealiseerd worden. Bedrijven die investeren in preventie zien de gecombineerde voordelen van dalende verzuimcijfers, minder arbeidsongevallen, dalend absenteïsme en lager personeelsverloop, een verbeterd imago en een hogere tevredenheid onder de werknemers. De slotsom is een hogere productiviteit. Een algemene vaststelling is trouwens dat bedrijven die een hoog niveau van veiligheid hebben bereikt, ook ‘goed’ scoren op andere vlakken (organisatie, management, respect voor milieu, enz.). Het tegenovergestelde is echter niet altijd waar. De gevolgen laten zich niet enkel voelen op het niveau van de organisatie, maar

Preventiekosten terugverdiend In een onderneming is nagegaan of het zinvol was om te investeren in de opleiding van heftruckbestuurders. De kosten-batenanalyse wees uit dat zelfs indien de arbeidsongevallen slechts 10% zouden dalen tengevolge van de opleiding, de investering rendabel was. Bij een daling van 30% was de investering al na 1,5 jaar terugverdiend.

ook de individuele werknemer vaart er wel bij. De algemene levenskwaliteit van de medewerkers gaat erop vooruit. Op die manier dragen de resultaten van het preventiebeleid bij tot de globale bedrijfsprestaties, tot het behalen van de bedrijfsdoelstellingen en de individuele behoeften van de werknemers. De resultaten op ondernemingsniveau missen hun effect niet op de economie. Tussen de competitiviteit van een economie en het aantal dodelijke arbeidsonge-

11



1/04/09

16:34

Page 12


Zij oogstten succes met preventie Katjes, een Duitse snoepfabrikant, introduceerde rugopleidingen voor zijn werknemers en kon op 7 jaar tijd het aantal verzuimdagen door rugklachten terugdringen. Het bedrijf berekende dat het zo maar liefst 1.583.600 euro bespaarde. South West Water in Groot-Brittannië zag het aantal ongevallen per 1.000 werknemers dalen van 136 naar 53 door het voeren van een preventiebeleid.

vallen bestaat een omgekeerde correlatie (zie figuur). België scoort duidelijk niet bij de besten. Investeren in preventie is dus meer dan ooit een noodzaak voor gezonde bedrijven in een toekomstgerichte economie.

CORRELATIE TUSSEN COMPETITIVITEIT EN ARBEIDSONGEVALLEN Competitiveness Index

Fatal accidents/100.000 works 25 20 15 10 5 0

Fin lan d US Sw A De eden n Sin mark gap or Sw Icela e itze nd rla Ne Aust nd the rali rla a nd Jap s an C UK Ge anada rm Ko any rea Est R. Po onia rtu ga C l Ma hile lay si Spa a Fra in Be nce l Th gium aila H Sou ung nd th ary Afr i Ch ca in Ind a Me ia xic o Ind Brasi on l esi Zim Russ a bab ia we

6.5 6 5.5 5 4.5 4 3.5 3

Competitiveness (left scale) Deaths (right scale)

Competitiveness and safety (World Economic Forum, ILO/SafeWork)

3. Een gezond imago Preventie is klantgericht Werken aan preventie verhoogt de klantentevredenheid. Preventie heeft een positieve invloed op de bedrijfsvoering, de orde en de netheid in een onderneming, de werksfeer, enz. Deze elementen ontgaan ook de klanten niet. Gevolg is dat de klantentevredenheid er in het algemeen op vooruitgaat. Steeds meer ondernemingen spelen hier trouwens op

12

in. LEGO bijvoorbeeld in Groot-Brittannië zegt dat een belangrijk voordeel van het uitwerken van hun preventiebeleid een hogere klantentevredenheid is. Preventie als concurrentievoordeel Concurrentie is bikkelhard. Opdrachtgevers en klanten zijn veeleisend. En de eis naar leveranciers en aannemers die werken met respect voor de veiligheid, de gezondheid en het welzijn van de werknemers, wordt steeds vaker gehoord.



1/04/09

16:34

Page 13


Opdrachtgevers vragen bijvoorbeeld dat hun leveranciers een BeSaCC-attest, VCA-certifcaat2 of een ander bewijs van het voeren van een veiligheidsen gezondheidsmanagementsysteem kunnen voorleggen. In een krappe markt kan preventie precies dat concurrentievoordeel bieden om het verschil te maken. Nieuwe werknemers verkiezen kwalitatieve werkomgeving De juiste mensen vinden en houden. Voor steeds meer ondernemers en bedrijfsleiders is dit een zeer belangrijke bekommernis. Nieuwe mensen aantrekken is in een krappe arbeidsmarkt een moeilijke opdracht. Elementen zoals het bedrijfsimago kunnen het verschil maken. Werknemers hechten meer en meer belang aan de kwaliteit van hun werkomgeving. Een bedrijf dat zichzelf in de arbeidsmarkt kan positioneren als een veilige en gezonde plek om te werken, heeft daarom een streepje voor. Preventie en kwaliteit: twee handen op één buik Een ongeval is een niet geplande, ongewenste, schadelijke gebeurtenis. Dit is per definitie in strijd met de basisprincipes van Integrale Kwaliteitszorg (IKZ) die de meeste ondernemingen zich eigen hebben gemaakt. Ongevallen zijn daarom onaanvaardbaar wanneer het bedrijf zich

tot doel heeft gesteld om uit te steken boven de middelmaat en zich te onderscheiden van de concurrentie door een uitmuntende kwaliteit.

4. Wet en recht Wettelijke verplichting met mogelijkheden Een onderneming mag eigenlijk niet om preventie heen. Het is een wettelijke verplichting. De wet welzijn3 bepaalt dat elke werkgever de nodige maatregelen ter bevordering van het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk moet treffen. De wet en de uitvoeringsbesluiten bij de wet (o.a. de Codex welzijn op het werk) vullen dit basisprincipe verder in. Zo is het een verplichting om een beleid uit te werken gebaseerd op een degelijke analyse van de risico’s en is het verplicht om te streven naar

Uit het veiligheidsen gezondheidshandvest van Electrabel “Onze prestatie op het vlak van de veiligheid en gezondheid op het werk is één van de hoofdpunten aan de hand waarvan onze wereldwijde prestaties worden beoordeeld. En het is een reële factor die ons onderscheidt van de concurrentie. Het is ook een eis die onze opdrachtgevers ons steeds vaker stellen. Veiligheid beïnvloedt onze rentabiliteit aanzienlijk.”

2

BeSaCC staat voor Belgian Safety Criteria for Contractors en VCA voor Veiligheid, gezondheid en milieu Checklist Aannemer, meer info op www.besacc-vca.be

3

Wet betreffende het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk (4 augustus 1996, BS 18 september 1996)

13



1/04/09

16:34

Page 14


de best mogelijke oplossing (eerst kiezen voor het vermijden of uitschakelen van het risico of ‘preventie aan de bron’). Dat neemt niet weg dat de wetgeving de nodige vrijheid geeft om deze verplichtingen zelf in te vullen. Het is dan ook een kans voor een onderneming, eerder dan een verplichting, om een preventiebeleid uit te bouwen dat aansluit bij de eigen bedrijfscultuur en inspeelt op de bedrijfsdoelstellingen. Het wetgevend kader biedt deze mogelijkheden en bevat de nodige handvatten om het preventiebeleid in te passen in het bedrijfsbeleid. Stok achter de deur Overtredingen op de wet zijn strafbaar. De controle op de wetgeving is toevertrouwd aan de arbeidsinspectie, toezicht welzijn op het werk. Een inspecteur die een bedrijf bezoekt, kan bij ernstige overtredingen een proces-verbaal opstellen, maar dit is slechts één van de elementen die hij kan inzetten. Hij heeft nog heel wat andere bevoegdheden. Hij kan bijvoorbeeld de werkzaamheden stilleggen als hij ernstige inbreuken vaststelt die een onmiddellijk gevaar met zich meebrengen. Of hij kan een afdeling of een machine verze-

gelen. Het hoeft niet altijd zover te komen. De inspecteur kan bij minder ernstige situaties ook kiezen om een schriftelijke waarschuwing uit te sturen of een aantal maatregelen op te leggen. Bij ernstige of herhaalde overtredingen stelt de inspectie een proces-verbaal op (zie tabel). Dit proces-verbaal wordt verder behandeld door de arbeidsauditeur (homoloog van de Procureur des Konings, voor sociale zaken). Dergelijke rechtszaken voor de rechtbank halen zelden de media. Misschien jammer.

REPRESSIEVE MAATREGELEN VAN DE INSPECTIE (TOEZICHT WELZIJN OP HET WERK), 2006 Maatregel Schriftelijke waarschuwing Opgelegde maatregelen Proces-verbaal

14


Aantal 7.832 797 322


1/04/09

16:34

Page 15


In Groot-Brittannië halen straffen voor inbreuken op de preventiewetgeving wel de pers. Onlangs nog kregen 2 renovatiefirma’s boetes opgelegd van respectievelijk 80.000 en 40.000 pond voor inbreuken op de Health and Safety Act. Daarbovenop moesten ze elk nog eens 10.000 pond kosten betalen. Aanleiding was een dodelijke val van een steiger. Strafrechtelijk aansprakelijk Inbreuken op de wetgeving welzijn op het werk behoren tot het strafrecht. Het is het management dat strafrechtelijk aansprakelijk is. De werkgever draagt de eindverantwoordelijkheid, maar ook werknemers die ‘deelnemen aan het gezag’ - leidinggevenden dus - kunnen strafrechtelijk aansprakelijk worden gesteld. Mogelijke sancties die de rechter kan opleggen, zijn een boete en/of een gevangenisstraf. Na een dubbel dodelijk ongeval bij een aannemer die op zijn terrein bezig was met onderhoudsactiviteiten, kreeg een bekend chemisch bedrijf uit het Gentse zowat 200.000 euro boete. De contractant zag zich veroordeeld tot een boete van 175.000 euro. De inbreuken waren talrijk in hoofde van beide bedrijven: geen voorlichting voor de werknemers, geen instructies, geen risicoanalyse, enz. Ook de leidinggevenden kunnen tot verantwoording geroepen worden. En als

4

Strafrechtelijk veroordeeld Een gedelegeerd bestuurder van een bedrijf werd veroordeeld tot een gevangenisstraf van drie maanden met uitstel en een geldboete van in totaal, na verhoging met de opdeciemen, 19.000 euro, waarvan 8.000 euro effectief4. Aanleiding was een ongeval aan een machine in een vlasbedrijf met ernstige gevolgen voor een uitzendkracht. De rechter meende dat de oorzaken onmiskenbaar te wijten waren aan het ontbreken van de nodige instructies en het nodige toezicht.

het gaat over veiligheid, gezondheid en welzijn op het werk, is ‘niets’ doen ook strafbaar. Het hoeft niet te gaan over een opzettelijke fout. Niet handelen, geen toezicht uitoefenen, geen instructies geven,... is strafbaar. Vergeet ook niet dat directie, management en personeel veroordeeld kunnen worden voor ‘onvrijwillige slagen en verwondingen’ na een arbeidsongeval (er zijn immers letsels) te wijten aan onvoorzichtigheid of een gebrek aan voorzorg (bv. het niet naleven van de wet welzijn). Verplichte bijdrage voor preventie Recent zijn er trouwens wijzigingen aangebracht aan de regelgeving waardoor onder nemingen die slechte resultaten voorleggen op het vlak van preventie (vooral gebaseerd op ongevallencijfers) een verplichte bijkomende preventiebijdrage opgelegd krijgen. De bijdrage bedraagt tussen de 3.000 euro en de 15.000 euro en

Respectievelijk 760.000 frank en 320.000 frank, uitspraak Correctionele rechtbank van Gent, 2000

15



1/04/09

16:34

Page 16


komt rechtstreeks ten goede aan preventie. Het is de arbeidsongevallenverzekeraar die de geldsom zal gebruiken om preventieprojecten op te zetten bij de onder neming in kwestie.

5. Ongevallen en menselijk leed Statistieken die tellen In België komen jaarlijks 200 werknemers om ten gevolge van een ongeval op het werk. Daarbovenop zijn er nog eens 15.000 werknemers die een blijvende handicap oplopen. In totaal gaat het om 180.000 arbeidsongevallen per jaar (zie tabel). Deze cijfers wijzen erop dat de bescherming van werknemers geen beperkt fenomeen is, maar een probleem dat om permanente aandacht vraagt. De arbeidsongevallenstatistieken vertonen weliswaar een dalende trend. Dit toont aan dat de preventie-inspanningen van de bedrijven zoden aan de dijk brengen. Toch mag dit geen reden zijn om op zijn lauweren te rusten. Bovendien stijgen de gemiddelde kosten per ongeval. De kosten van een arbeidsongeval (op het niveau van de

arbeidsongevallenverzekeraar) bedragen gemiddeld bijna 5.000 euro. Er blijft dus werk aan de winkel. Elk arbeidsongeval is er één te veel. Menselijk leed Achter statistieken schuilen mensen. Het menselijk leed is dan ook moeilijk in cijfer tjes uit te drukken. Het bedrijfsmanagement kan niet anders dan daarin zijn

AANTAL ARBEIDSONGEVALLEN IN BELGIË (2007) Jaar

Arbeidsongevallen zonder gevolg

Arbeidsongevallen met tijdelijke ongeschiktheid

Arbeidsongevallen met blijvende ongeschiktheid

Dodelijke ongevallen

Totaal arbeidsongevallen

2007

76.239

92.864

15.439

175

184.717

Bron: Fonds voor Arbeidsongevallen

16



1/04/09

16:34

Page 17


verantwoordelijkheid opnemen. Indien één van de werknemers door het uitvoeren van zijn of haar job een ongeval heeft met als gevolg een levenslange handicap, dan brengt dit een grote sociale verantwoordelijkheid met zich mee. Geen enkele manager brengt graag de boodschap aan een familie dat een ouder, een echtgeno(o)t(e), zoon of dochter er niet meer is. Daarom gaat het werken aan veiligheid, gezondheid en welzijn op het werk verder dan puur ondernemen. It's not only business, it's also personal. Maatschappelijke opdracht Arbeidsongevallen kosten geld aan de onderneming (zie ook deel 2 in dit hoofdstuk), maar ook aan de maatschappij. Heel wat kosten worden

vanuit het bedrijfsleven doorgeschoven naar de maatschappij. Werknemers met een blijvende invaliditeit kunnen vaak niet meer aan de slag. Hetzelfde geldt voor werknemers met stress- of burnoutverschijnselen die jaren sukkelen om er weer bovenop te komen. Hun productiviteit gaat verloren voor de economie. Bovendien keren mutualiteiten en arbeidsongevallenverzekeraars ettelijke miljoenen euro's uit aan vergoedingen. Studies wijzen uit dat de kosten van werkgerelateerde ongevallen en ziekten voor de maatschappij tussen de 2,6% en 3,8% van het bruto binnenlands product bedragen. Die kosten worden onrechtstreeks ook gedragen door de bedrijven via de werkgeversbijdragen. Het terugdringen van deze maatschappelijke kosten kan daarom meer zuur stof geven aan onze economie en een essentiële bijdrage vormen voor meer welvaar t.

SAMENGEVAT PREVENTIE IS BELANGRIJK WANT HET • • • • • • • •

vermindert menselijk leed is een belangrijke sociale opdracht voor de onderneming vermijdt productiestoringen is een voorwaarde voor kwaliteit van producten en diensten brengt kostenbesparingen met zich mee rendeert is een wettelijke verplichting verhindert strafrechtelijke vervolging

+ 17



1/04/09

16:34

Page 18

PREVENTIE ALS MANAGEMENTPROCES

2

Preventie als managementproces

Een preventiebeleid heeft een impact op alle bedrijfsprocessen. Het is dan ook bij uitstek een beleid dat, net zoals het human resources- of het financieel beleid, een sterke sturing vraagt van het topmanagement én een gestructureerde aanpak.

1. Geïntegreerde strategie Managen en managen is één In een goed draaiende organisatie hangen alle processen met elkaar samen en is er bovendien een sterke interactie. Als het voorraadbeheer niet goed aangepakt is, dan valt de productie stil en als de marketing promotieacties slecht opzet, dan vinden de producten hun weg niet naar de juiste afzetmarkt. Goed managen vraagt daarom een overkoepelende visie en een geïntegreerde strategie. Veiligheid, gezondheid en welzijn op het werk zijn onlosmakelijk verbonden met deze strategie. Het analyseren en beheersen van risico’s vormen een essentieel onderdeel van elk bedrijfsproces. Preventie

18

mag daarom niet ontbreken in de bedrijfsstrategie. Want zonder risicopreventie draait elke organisatie vierkant en rijzen de kosten de pan uit (zie hoofdstuk 1). Missie voor het topmanagement Het topmanagement is verantwoordelijk voor het uittekenen van de strategie en voor het bewaken van de bedrijfsprocessen. Dus ook voor het beleid inzake veiligheid, gezondheid en welzijn op het werk. Maar al te vaak wordt deze materie doorgeschoven naar de preventieadviseur en de interne en externe dienst voor preventie en bescherming op het werk. Drogredenen zoals gebrek aan kennis en tijd komen dan om de hoek kijken. Maar zo werkt het niet. Zoals het woord het al



1/04/09

16:34

Page 19


BASF, preventie geïntegreerd in de bedrijfsdoelstellingen Bij BASF schuift het topmanagement jaarlijks duidelijke bedrijfsdoelstellingen naar voren. Verliesbeheersing maakt daar deel van uit. In 2006 luidde deze doelstelling in algemene termen: "wij bouwen verder aan de weg naar 0 arbeidsongevallen met werkverlet; wij leggen de nadruk op gerichte, volgehouden en meetbare inspanningen voor veiligheid en willen bovenal een lerende organisatie zijn; het veiligheidsen productiviteitsproject wordt geïntegreerd in het veiligheidsbeleid en in de organisatie van de onderneming”. Deze algemene doelstellingen worden verder vertaald in concrete actieplannen en opgevolgd aan de hand van meetbare indicatoren5.

zegt, is een preventieadviseur een adviseur, iemand die het management bijstaat. U ver trouwt investeringsbeslissingen toch ook niet toe aan de boekhouder? Leiderschap is voorwaarde voor succes Een preventiebeleid is maar succesvol als het gedragen wordt door het topmanagement. Zichtbaar en sterk leiderschap geeft sturing en voeding aan het beleid. Het maakt iedereen duidelijk dat veiligheid, gezondheid en welzijn strategische kwesties zijn. ‘Veiligheid begint bij jezelf ’: het motto van de gedelegeerd bestuurder van BP in Geel.

“Als lid van het directieteam in Geel is het mijn hoofddoelstelling voor een veilige en gezonde werkomgeving te zorgen. Zonder uitzondering voer ik elke taak uit op zo'n manier dat ik toon dat ik uitmuntendheid verwacht inzake gezondheid, veiligheid en milieu. Om deze verwachtingen te vervullen, zal ik: 1. in elke vergadering een veiligheidsonderwerp of -vraag invoegen 2. dagelijks doen wat ik zeg op het gebied van veiligheid en luisteren naar bezorgdheden over veiligheid 3. wekelijks een audit uitvoeren in een deel van de fabriek of een risicoanalyse

5

Pascal Verhelst. Ontwikkeling en implementatie van een geïntegreerd veiligheidsbeleid bij BASF Antwerpen. Eindwerk Niveau I, 2006

19



1/04/09

16:34

Page 20


uitvoeren op een taakplanning of project 4. dagelijks mensen een compliment geven voor positief veilig gedrag 5. onveilige situaties onmiddellijk corrigeren. Ik zal gezondheid, veiligheid, milieu als een kernwaarde laten doordringen door het introduceren en communiceren van onze verwachtingen. Ik zal steun verlenen aan mijn team, daarin begrepen het zorgen voor middelen, instrumenten, kennis en procedures om te voldoen aan deze verwachtingen. Ik zal zorgen voor onderzoek naar alle incidenten met verwondingen om de basisoorzaak te kennen en zo te zorgen dat we hieruit leren. Ik zal vermijden anderen de schuld te geven en er voor zorgen dat de veiligheidsprocedures worden nageleefd.” Veiligheidsgedragscode van Patrick Van Acker, gedelegeerd bestuurder BP in Geel.

Dienst voor gezondheidszorg in North Staffordshire (Groot-Brittannië) De raad van bestuur implementeerde een geïntegreerd preventiebeleid met duidelijke doelstelling en vertrouwde het ownership toe aan één van de directeurs. Veiligheid en gezondheid is een vast item op de bestuursvergadering. Het resultaat is een goed gestructureerd beleid met 16% minder ongevallen en 10% lagere verzekeringspremies.

ceert het begrip dynamisch risicobeheersingssysteem. Het dynamisch risicobeheersingssysteem omvat de planning en de uitvoering van het preventiebeleid gebaseerd op een systematische risicoanalyse. Plan – Do – Check – Act in Preventie Het dynamisch risicobeheersingssysteem bestaat uit opeenvolgende stappen: uitwerking, planning en programmatie, uitvoering, opvolging en evaluatie en ten slotte bijsturing. Deze stappen zijn geïnspireerd op de vier basisstappen van de Deming cirkel, Plan – Do – Check – Act (zie figuur). Deze cirkel is de basis van een beleid gericht op voortdurende verbetering. Het implementeren van dit oneindig cyclisch proces in bedrijfsactiviteiten is een voorwaarde voor een kwaliteitsvolle organisatie. Reden temeer om preventie te integreren in het bedrijfsbeleid. De wetgeving biedt alle handvatten die nodig zijn. Niet alleen wordt een systematisch beleid opgelegd, maar de stappen uit dit beleid sluiten perfect aan bij de gangbare bedrijfspraktijken. PLAN – DO – CHECK – ACT IN PREVENTIE

2. Gestructureerde aanpak

Au

20


Bijsturing

Organisatie

dit A

Evaluatie

Vo

Systeem verplicht Een preventiebeleid vergt een gestructureerde en dynamische aanpak. Dit is trouwens verplicht door de wetgeving. De wetgeving zegt duidelijk: “Elke werkgever is verantwoordelijk voor de structurele planmatige aanpak van preventie” en introdu-

Beleid

ud i t

or t

du

Planning en uitvoering

ing ren de verbeter


1/04/09

16:34

Page 21


HET DYNAMISCH RISICOBEHEERSINGSSYSTEEM IN DE WETGEVING Het dynamisch risicobeheersingssysteem heeft als doel de planning van de preventie en de uitvoering van het beleid met betrekking tot het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk mogelijk te maken. Om dit doel te verwezenlijken, bestaat het systeem steeds uit de volgende elementen: 1° de uitwerking van het beleid waarbij de werkgever de doelstellingen bepaalt evenals de middelen om deze doelstellingen te realiseren; 2° de programmatie van het beleid waarbij de toe te passen methodes en de opdrachten, verplichtingen en middelen van alle betrokken personen worden bepaald; 3° de uitvoering van het beleid waarbij de verantwoordelijkheden van alle betrokken personen worden bepaald; 4° de evaluatie van het beleid waarbij de criteria

Dynamisch werken Deze Plan – Do – Check – Act aanpak is dynamisch. Het proces is nooit af. Maar het is meer dan dat. Bedrijven zijn voortdurend in beweging: uitbreidingen, fusies, afslanking, opsplitsing, nieuwe technologieën doen hun intrede, diversificatie van producten en diensten, de omgeving verandert, nieuwe werknemers gaan aan de slag. Elke wijziging brengt nieuwe of andere risico’s met zich mee. Nieuwe werknemers zijn onervaren, onbekend met de werkomgeving, maken makkelijker fouten en lopen daardoor extra gevaar. Een nieuwe machine staat nog niet direct op punt en nieuwe technologieën of materialen kunnen risico’s inhouden die men nog niet kent. Daarom is

worden vastgesteld om het beleid te evalueren; 5° de werkgever past dit systeem aan telkens dit noodzakelijk is ingevolge gewijzigde omstandigheden. Bij de uitwerking, programmatie, uitvoering en evaluatie van het dynamisch risicobeheersingssysteem houdt de werkgever rekening met de aard van de activiteiten en de specifieke risico’s eigen aan die activiteiten, evenals met de specifieke risico’s die eigen zijn aan bepaalde groepen werknemers. De werkgever ontwikkelt in zijn dynamisch risicobeheersingssysteem een strategie in verband met het verrichten van een risicoanalyse op basis waarvan preventiemaatregelen worden vastgesteld.

het meer dan belangrijk om het preventiebeleid voortdurend aan te passen en te toetsen aan de wijzigende omstandigheden. Het woord dynamisch is dus niet overbodig, het zet enkel een essentieel kenmerk extra in de verf.

SAMENGEVAT SLEUTELS VOOR SUCCES • Zorg voor zichtbaar leiderschap • Leg de verantwoordelijkheid bij het topmanagement • Neem doelstellingen inzake veiligheid, gezondheid en welzijn op in de algemene bedrijfsdoelstellingen • Kies voor een planmatige aanpak gericht op voortdurende verbetering • Speel flexibel in op wijzigende omstandigheden

+ 21



1/04/09

16:34

Page 22

ELKE SPELER ZIJN ROL

3

Elke speler zijn rol

Een veilige en gezonde werkomgeving is het resultaat van overleg en samenwerking. Iedereen in de onderneming heeft een rol te vervullen met bijbehorende rechten en plichten. Naast hun algemene ‘natuurlijke’ rol in het kader van de arbeidsrelatie hebben de verschillende actoren, de werkgever en zijn aangestelden, de werknemers en deskundigen, specifieke verplichtingen in het preventiebeleid die door de welzijnswetgeving zijn omschreven en opgelegd. Het is aan de onderneming zelf om dit alles te kneden tot een goed geolied geheel.

1. De werkgever als eindverantwoordelijke Een preventiebeleid heeft maar kans op slagen als de inzet en de betrokkenheid van de bedrijfsleider en alle medewerkers met een leidinggevende opdracht verzekerd zijn. Zij zijn het die het beleid moeten uitvoeren. Nog al te

SCHEMATISCH OVERZICHT VAN DE ACTOREN Werkgever

EDPB

IDPB

CPBW Hiërarchische lijn Werknemers

22

vaak wordt ervan uitgegaan dat de preventieadviseur (de vroegere veiligheidschef, zie verder) verantwoordelijk is voor ‘de veiligheid’, maar dit is niet zo. Wettelijk is de werkgever steeds de eindverantwoordelijke, ook als hij een beroep doet op interne of externe deskundigen. Zorg voor het welzijn van de werknemers De wetgeving stelt ondubbelzinnig dat het een plicht is van de werkgever om het welzijn van de werknemers te bevorderen door het voeren van een preventiebeleid geïntegreerd in het bedrijfsbeleid. Het begrip welzijn is heel ruim. Het gaat niet alleen om het beschermen van de veiligheid en de gezondheid van de werknemers, maar ook om het beperken van de psychosociale belasting veroorzaakt door het werk (o.a. stress, pesten, intimidatie, geweld), ergonomie (aanpassing van het werk inclusief de werkplek en de werken productiemethoden aan de



1/04/09

16:34

Page 23


Het globaal preventieplan bevat de preventiemaatregelen voor de komende vijf jaar. Op kortere termijn werkt men met het jaarlijks actieplan waarin de prioritaire maatregelen uit het globaal preventieplan voor het komende werkjaar concreet worden uitgeschreven.

werknemer en keuze van voor de werknemer gepaste, veilige en comfortabele arbeidsmiddelen), de arbeidshygiëne en de inrichting van de arbeidsplaatsen. Kor tom, kwaliteit van de arbeid in de breedste zin. Hoe moet de werkgever dit aanpakken? Ook hier geeft de wetgeving de grote lijnen aan. Risico’s dynamisch beheersen Een structureel preventiebeleid op poten zetten doet de werkgever onder meer door het uitwerken van een ‘dynamisch risicobeheersingssysteem’ waarbij risico’s op een systematische en gestructureerde manier worden aangepakt (zie ook hoofdstuk 2). Preventie- en actieplan maken Het dynamisch risicobeheersingssysteem wordt neergeschreven in twee plannen: het globaal preventieplan en het jaarlijks actieplan.

Schriftelijke risicoanalyse Basis voor deze plannen is de risicoanalyse. Door middel van de risicoanalyse worden de welzijnsrisico’s in de onder neming in kaart gebracht en kunnen er passende preventiemaatregelen genomen worden. De werkgever moet ervoor zorgen dat er steeds een actuele en schriftelijk vastgelegde risicoanalyse aanwezig is. Middelen voorzien Om de doelstellingen bepaald in het dynamisch risicobeheersingssysteem te realiseren, moet de werkgever organisatorische, materiële en financiële middelen ter beschikking stellen. Deze middelen staan opgetekend in het globaal preventieplan en het jaaractieplan. Naast een budget kunnen deze middelen bijvoorbeeld bestaan uit meettoestellen om de blootstelling te meten, het vrijstellen van personeel voor bepaalde taken zoals keuringen, het ter beschikking stellen van didactisch materiaal en lokalen, enz. De raming van de middelen voor de realisatie van de maatregelen benadert uiter-

23



1/04/09

16:34

Page 24


aard zo goed mogelijk de werkelijkheid. Het is echter belangrijk dat de geplande middelen geen strak keurslijf worden waardoor bepaalde delen van het globaal preventieplan en het jaarlijks actieplan niet kunnen uitgevoerd worden.

Ensysta: volgehouden inspanningen leiden tot resultaat Om de werknemers te doen geloven dat het menens is met de zorg van de bedrijfsleiding voor het welzijn van iedereen, is het belangrijk te laten aanvoelen dat het management het eerlijk meent. Het is niet gemakkelijk om mensen daarvan te overtuigen, zeker als dit een mentaliteitswijziging inhoudt. Eenmalige woorden sorteren geen enkel effect. Enkel het voorbeeld van het management en volgehouden inspanningen leiden tot resultaat. De bedrijfsleiding heeft geld en tijd in veiligheid en welzijn gestoken, en zo getoond dat het om meer ging dan slogans en woorden. Vanaf 1994 maakte het bedrijf een voltijdse betrekking voor veiligheid en welzijn vrij, en ging er geld naar veiligheidsopleidingen, het systematisch uitvoeren van ongevalsonderzoeken, het opstellen van veiligheidsinstructiekaarten,… Gaandeweg heeft het veiligheidsen welzijnsbeleid vorm gekregen, met een duidelijke daling van de ongevallencijfers als rechtstreeks gevolg. Interne dienst oprichten De werkgever staat er niet alleen voor bij het uittekenen van het preventiebeleid. Hij krijgt hierbij hulp van deskundigen. Elk bedrijf moet immers een interne dienst voor preventie en bescherming op het werk oprichten met minstens één preventieadviseur. Bij ondernemingen met minder dan 20 werknemers mag de werkgever deze functie zelf uitoefenen. Voor de deskundigheden die de onderneming niet zelf in huis heeft, moet men een beroep doen

24

op een externe dienst voor preventie en bescherming op het werk (zie p. 30). Informatie, opleiding en instructies De werkgever zorgt ervoor dat iedere werknemer voldoende en aangepaste informatie, vorming en instructies ontvangt over de gevaren van het werk en de maatregelen die erop gericht zijn deze gevaren te voorkomen of te beperken en inzake andere aspecten van welzijn op het werk. De informatie en de opleiding worden niet alleen bij het in dienst treden gegeven, maar ook bij een overplaatsing of verandering van functie of bij de invoering van nieuwe uitrusting of technologie. Deze opleiding wordt ook regelmatig herhaald. De kosten van de vorming mogen niet ten laste zijn van de werknemers. Zij wordt gegeven tijdens de werktijd. Overleg met en participatie van de werknemers De werkgever moet er ook voor zorgen dat zijn aanpak voldoende steun geniet van de werknemers. Daarom worden de werknemers betrokken bij het preventiebeleid en kunnen zij advies uitbrengen over de maatregelen of zelf voorstellen formuleren. Afhankelijk van de grootte van de onderneming verloopt dit overleg via een specifieke structuur of rechtstreeks met de werknemers zelf. Arbeidsongevallenverzekering afsluiten Ondernemers zijn verplicht om voor hun personeel een arbeidsongevallenverzekering af te sluiten (wet van 10/04/1971). Ongevallen moeten dus uiteraard ook



1/04/09

16:34

Page 25


geregistreerd en aangegeven worden bij de verzekeraar en soms ook bij de inspectie (ernstige arbeidsongevallen). Elk ongeval (en liefst ook elk incident) dient onderzocht te worden met het oog op het nemen van passende correctiemaatregelen. Het is uiteraard ook aangewezen om zich te verzekeren tegen andere risico’s zoals brand en binnendringing.

2. Leidinggevenden als drijvende kracht De wetgever legt de eindverantwoordelijkheid dus bij de werkgever en omschrijft ook wat de werkgever allemaal moet voorzien, maar het is natuurlijk aan de leidinggevenden (de hiërarchische lijn) om dat allemaal te realiseren in de praktijk. Het engagement van de leidinggevenden is cruciaal voor het succes van het preventiebeleid. Zij zijn als het ware de animators van het preventiebeleid. Tot de hiërarchische lijn behoren alle personen die leidende bevoegdheden hebben over één of meerdere werknemers; dit gaat van managers tot ploegbazen. Elke ‘chef ’ moet dus bewust gemaakt worden van zijn verantwoordelijkheid voor het naleven en doen naleven van het preventiebeleid en de eraan verbonden procedures en voorschriften. De chef is de ‘coach’ die doet werken. De coach wordt betaald om de productontwikkeling, de productieprocessen en de dienstverlening te organiseren en ervoor te zorgen dat de daarbij behorende regels worden gerespecteerd. De wetgever legt de leidinggeven-

den trouwens een aantal zeer specifieke taken op in het kader van het welzijnsbeleid. Zo moeten zij: • voorstellen en adviezen formuleren aan de werkgever in het kader van het preventiebeleid; • tijdig het advies inwinnen van de diensten voor preventie en bescherming op het werk; • ongevallen en incidenten die zich op de arbeidsplaats hebben voorgedaan onderzoeken en maatregelen voorstellen om dergelijke ongevallen en incidenten te voorkomen; • het onthaal van elke beginnende werknemer organiseren en een ervaren werknemer aanduiden die ermee belast is deze te begeleiden; • een effectieve controle uitoefenen op de arbeidsmiddelen, de collectieve en

25



1/04/09

16:34

Page 26


persoonlijke beschermingsmiddelen en de gebruikte stoffen en preparaten om onregelmatigheden vast te stellen en maatregelen te treffen om hieraan een einde te maken; • controleren of de taken worden uitgevoerd door werknemers die de daartoe vereiste bekwaamheid bezitten en de nodige opleiding en instructies hebben ontvangen; • waken over de naleving van de instructies die (in toepassing van de wetgeving inzake het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk) moeten worden verstrekt; • zich ervan vergewissen dat de werknemers bovengenoemde inlichtingen goed begrijpen en in praktijk brengen. Toezicht houden De leidinggevenden zorgen dus voor het toezicht op het werk. Ze zijn verantwoordelijk voor het plannen en verdelen van de taken, het toezicht op de werknemers bij de uitvoering van het werk en het naleven van de instructies, en voor het evalueren van de resultaten. Vanuit die optiek zijn ze uitstekend geplaatst om de informatie en

opleiding van de werknemer aan te vullen met de nodige veiligheidsen gezondheidsinformatie. Extra aandacht voor nieuwe werknemers Vanuit hun rol van toezichthouder staan de leidinggevenden mee in voor het onthaal van de werknemers. Hierbij moet speciale aandacht gaan naar de opleiding van jongeren, uitzendkrachten en werknemers van derden, omdat zij risicogroepen vormen waarvoor aangepaste onthaal- en begeleidingsmaatregelen noodzakelijk zijn. Het onthaal moet aangepast zijn aan de taken die de werknemer zal uitvoeren. Deze taken bepalen immers aan welke risico’s de werknemer zal blootgesteld worden. Uit de risicoanalyse van de taken blijkt welke informatie, opleiding en instructies de nieuwe werknemer nodig heeft.

Leidinggevenden zorgen voor communicatie bij glasbedrijf Saint-Gobain

Tijdens de opleidingsperiode wordt de werknemer van nabij opgevolgd: is de informatie goed begrepen? Wordt de informatie juist toegepast? Is het werktempo aangepast? Om ervoor te zorgen dat de integratie in het bedrijf optimaal verloopt, moet de leidinggevende ervoor zorgen dat elke nieuwe werknemer een ervaren peter of meter toegewezen krijgt. Ook na de opleidingsperiode is het verder opvolgen van de werknemer een must.

Om de veiligheidsboodschap van de bedrijfsleiding te laten doorstromen naar de werkvloer en ervoor te zorgen dat de werknemers veiligheid als een prioriteit zien, maakt Saint-Gobain Glass gebruik van verbale, informele communicatie gestuurd door de directe chef. Een consequente en coherente boodschap is de enige manier om de neuzen in dezelfde richting te krijgen.

People management De hiërarchische lijn staat het dichtst bij het team medewerkers en is dan ook het best geplaatst om na te gaan of de werknemer wel de juiste bekwaamheden heeft voor de job. Dit geldt ook voor het pre-

26



1/04/09

16:34

Page 27


ventiebeleid. De werknemer moet mentaal en fysiek in staat zijn om in te staan voor zijn eigen veiligheid en gezondheid en die van zijn collega’s. Een personeelsbeleid op maat zorgt ervoor dat de juiste man of vrouw op de juiste plaats terechtkomt. Ten slotte is het ook aan de leidinggevende om de sfeer en de samenwerking in het team te bevorderen. Gezag uitoefenen Los van het beginsel van de verantwoordelijkheid van de werkgever, dragen ook de leidinggevenden dus een belangrijke ver antwoordelijkheid. Die is zowel moreel (kwestie van geweten), contractueel (arbeidsovereenkomst, arbeidsreglement) als burgerlijk (herstellen of vergoeden van schade bij bepaalde fouten) of strafrechtelijk (straf voor overtreding). Wanneer is er sprake van een fout? Niet noodzakelijk alleen bij een inbreuk tegen de wetgeving, maar ook een gebrek aan vooruitzicht wanneer het gevolg voorzienbaar en vermijdbaar was, wordt als een fout aanzien. Men kan dus ook aansprakelijk gesteld worden voor het niet handelen! De bedrijfsleider en de andere medewerkers met een leidinggevende opdracht

Monitoren zorgen voor begeleiding bij Zonnehoeve “Bij de beschutte werkplaats Zonnehoeve zijn de monitoren (hiërarchische lijn) de pionnen op de vloer. Het management stippelt een beleid uit, voert vernieuwingen door en dan begint het werk van de hiërarchische lijn. Gezien hun bevoorrechte positie, kunnen zij het beste inschatten hoe de mensen reageren, wat de noden, verlangens en knelpunten zijn. (…) De juiste man op de juiste plaats, dat zorgt voor het beste resultaat en de grootste tevredenheid. Dit kan echter maar bereikt worden als de hiërarchische lijn interesse heeft in de mensen”, J. Van Huffel, Monitor Zonnehoeve nemen het preventiebeleid en de hen toebedeelde taken dus best ter harte. Niet alleen bekleden zij een sleutelpositie als het erop aankomt het theoretische preventieconcept in de praktijk te brengen en te laten slagen, maar zij zijn ook verantwoordelijk als er iets fout loopt en als zij hun gezag niet uitgeoefend hebben.

3. Werknemers dragen ook verantwoordelijkheid Ook de werknemers zijn mee verantwoordelijk voor het vormgeven van het preventiebeleid en de toepassing op de

27



1/04/09

16:34

Page 28


werkvloer. De welzijnswet stelt dat iedere werknemer in zijn doen en laten op de arbeidsplaats, overeenkomstig zijn opleiding en de door de werkgever gegeven instructies, naar best vermogen zorg moet dragen voor zijn eigen veiligheid en gezondheid en deze van de andere betrokken personen. Meer concreet betekent dit voor de werknemers: • op de juiste wijze gebruik maken van machines, toestellen, gereedschappen, gevaarlijke stoffen, vervoermiddelen en andere middelen; • op de juiste wijze gebruik maken van en zorg dragen voor de persoonlijke bescher mingsmiddelen; • de specifieke veiligheidsvoorzieningen van machines, toestellen, gereedschappen, installaties en gebouwen niet willekeurig uitschakelen, veranderen of verplaatsen en deze voorzieningen op de juiste manier gebruiken;

VPK Packaging: verantwoordelijkheden in 10 veiligheidsgeboden 1. Meld alle incidenten en gevaarlijke situaties aan uw directe chef. 2. Draag de voorgeschreven persoonlijke beschermingsmiddelen. 3. Loop nooit onder hangende lasten, volg de aangeduide wandelpaden. 4. Houd uw werkplek steeds ordelijk en net. 5. Gebruik enkel veilig materieel. 6. Gebruik altijd de vergrendelingsprocedure. Schakel de veiligheidsvoorzieningen niet uit. Plaats de afscherming steeds terug. Grijp nooit in draaiende machines. 7. Maak uw tijdelijke werkpost zichtbaar voor anderen. Signaleer openingen in de vloer. 8. Bedien enkel de machines als je de instructies kent. 9. Werk enkel aan elektrische installaties als je bevoegd bent. 10. Leef altijd de instructies op de vuurvergunning na.

28


• melden van ongevallen of bijna-ongevallen; • melden van ernstig en onmiddellijk gevaar voor de veiligheid en de gezondheid; • melden van elk vastgesteld gebrek in de beschermingssystemen; • samenwerken met de werkgever en de preventiedienst op het gebied van het bevorderen van het welzijn op het werk; • op positieve wijze bijdragen tot het preventiebeleid; • zich onthouden van iedere daad van geweld, pesterijen of ongewenst seksueel gedrag op het werk; • de door de werkgever voorziene informatie, opleiding en instructies volgen. Vertrouwd met de preventieprincipes Deelnemen aan het welzijnsbeleid kan echter maar indien de werknemer voldoende vertrouwd is met de principes van het preventiebeleid. Dit betekent dat hij voldoende informatie en opleiding moet krijgen. Elke werknemer heeft bovendien recht op een degelijk onthaal in de onderneming. Bij onmiddellijk en ernstig gevaar heeft de werknemer het recht om het werk stil te leggen, op voorwaarde dat hij zijn chef en de interne dienst onmiddellijk op de hoogte brengt.


1/04/09

16:34

Page 29


4. Deskundig advies

Electrocoat: teams dragen zelf verantwoordelijkheid

Interne dienst voor preventie en bescherming op het werk De werkgever is dus verantwoordelijk, eventuele andere leidinggevenden zijn hoofdrolspelers, de werknemers hebben hun rol, maar zij spelen niet alleen in het stuk. Om het geheel te verwezenlijken, moeten ze kunnen terugvallen op de nodige deskundigheid binnen de onderneming (interne dienst) die eventueel kan worden aangevuld met externe deskundigheid (externe diensten). Dit is de tweede noodzakelijke pijler van het preventiebeleid. Elke werkgever, zelfs van de kleinste onderneming, is immers verplicht een interne dienst voor preventie en bescherming op te richten. Die interne dienst moet bestaan uit minstens één preventieadviseur, aan te stellen door de werkgever. De grootte van de onderneming en de aanwezige risico’s bepalen welke veiligheidsopleiding de preventieadviseur moet gevolgd hebben (zie inzet p. 30). Vaak heeft de preventieadviseur geen voltijdse opdracht en heeft hij nog een andere functie binnen het bedrijf. In ondernemingen met minder dan 20 werknemers mag de werkgever echter zelf pre-

Samenwerken vergt in een aantal gevallen een mentaliteitswijziging, en soms vraagt het in het begin ook controles. Zo ook bij Electrocoat, een Limburgs metaalverwerkend bedrijf. Een ploeg mag bijvoorbeeld niet naar huis als er niet opgeruimd is. In het begin kan hier een controlerend oog van hogerhand vereist zijn, maar na verloop van tijd controleren werknemers elkaar. Iedereen wil immers graag op tijd naar huis vertrekken. Het uiteindelijke resultaat is dat het een gewoonte wordt: de werknemers hebben al snel door dat opruimen minder lang duurt als ze geregeld de werkplek proper maken tijdens het werk, en dat het bovendien aangenamer werken is in een nette omgeving. ventieadviseur zijn. Hij moet dan wel aanvullend een beroep doen op een er kende externe preventiedienst voor bepaalde taken. Ondersteuning bieden De interne dienst staat de werkgever, de hiërarchische lijn en de werknemers bij in het uitstippelen en uitvoeren van het preventiebeleid. De eindverantwoordelijkheid en de beslissingsmacht liggen echter bij de werkgever. De preventieadviseurs zijn bij het uitvoeren van hun opdracht volledig onafhankelijk ten opzichte van de werkgever en de werknemers en mogen geen nadeel ondervinden van hun activiteiten. In de wetgeving zijn er garanties ingebouwd om die onafhankelijkheid te vrijwaren. Adviserende taken De preventieadviseur, de naam zegt het zelf, heeft voornamelijk een adviserende taak. Daar naast moet hij meewerken aan de preventietaken die aan anderen werden opgelegd.

29



1/04/09

16:34

Page 30


De preventieadviseur moet onder meer advies verlenen bij het invoeren van nieuwe maatregelen, middelen, ontwerpen; het vaststellen van de risico’s en de voorgestelde maatregelen in het kader van de risicoanalyse, bij de opstelling en bijsturing van het globaal preventieplan en het jaarlijkse actieplan. Ook met betrekking tot de arbeidsorganisatie en het onthaal, de begeleiding en de instructies heeft hij zijn inbreng. Zijn advies steunt op veelvuldig onderzoek op de werkvloer. Daarnaast is het belangrijk dat de interne dienst alle acties en activiteiten van het preventiebeleid coördineert en opvolgt. Dit

geldt bijvoorbeeld wanneer er een beroep gedaan wordt op een externe dienst of wanneer er samengewerkt wordt met andere bedrijven (contractors). Externe dienst voor preventie en bescherming op het werk De interne dienst staat er niet alleen voor. De onderneming kan zich laten bijstaan door een externe dienst voor preventie en bescherming op het werk (zie inzet p. 31). Dit is verplicht wanneer de onderneming de exper tise zelf onvoldoende in huis heeft. Zeer concreet begint dit meestal met de medische onderzoeken vermits de meeste be-

WELKE PREVENTIE-EXPERTISE IS VEREIST IN EEN BEDRIJF? Om te bepalen welke expertise een onderneming in huis moet hebben en welke opdrachten extern mogen/moeten worden uitgevoerd, zijn ondernemingen ingedeeld in 4 groepen. De indeling gebeurt op basis van twee criteria: de risico’s verbonden aan de activiteiten van de onderneming en het aantal werknemers. Grootte onderneming Meer dan 1.000 werknemers - vanaf 500 werknemers voor bedrijven met groot risico - vanaf 200 werknemers (groter risico) - vanaf 50 werknemers (grootste risico)

Samenstelling interne dienst Preventieadviseur Niveau I eventueel geholpen door preventieadviseur Niveau II

Groep B

200 tot 1.000 werknemers - 100 - 200 werknemers (groot risico) - 50 - 200 werknemers (groter risico) - 20 - 50 werknemers (grootste risico)

Preventieadviseur Niveau II eventueel geholpen door preventieadviseur met basiskennis

Groep C

minder dan 200 werknemers en niet opgenomen in A of B

Preventieadviseur Basiskennis

Groep D

minder dan 20 werknemers (werkgever is zelf preventieadviseur)

Preventieadviseur Basiskennis

Groep A

Bedrijven ingedeeld naar activiteit en risico’s - Groot risico: bv. waterwinning, -reiniging en -distributie, metaalverwerkende industrie, automobielindustrie. - Groter risico: bv. distributie en productie van elektriciteit, gas, stoom, warm water; vervaardiging en eerste verwerking metalen, vervaardiging steen, cement, beton, enz.; chemische industrie (behalve chemische grondstoffenfabrieken, petrochemie,…); machinebouw; houtindustrie, enz. - Grootste risico: winning en productie van splijt- en kweekstoffen, aardolie, cokesovens, chemische grondstoffenfabrieken, petro- en carbochemie, enz.

30



1/04/09

16:34

Page 31


EXTERNE DIENST VOOR PREVENTIE EN BESCHERMING OP HET WERK: ALLE DISCIPLINES IN HUIS

Arjo Wiggins brengt samenwerking in de praktijk

De externe dienst beschikt over een multidisciplinair team van deskundigen en bestaat uit twee afdelingen: de afdeling risicobeheer en de afdeling gezondheidstoezicht. De afdeling risicobeheer bestaat uit meerdere disciplines: arbeidsveiligheid, ergonomie, psychosociale aspecten, arbeidsgeneeskunde en arbeidshygiëne. De afdeling gezondheidstoezicht voert de gezondheidsbeoordelingen uit (medische onderzoeken).

drijven zelf geen arbeidsgeneesheer hebben. Een aantal opdrachten moet wel steeds intern gebeuren. Het gaat dan over kerntaken zoals het geven van informatie. Hoe groter

Bij Arjo Wiggins Belgium voert de arbeidsgeneesheer van de externe dienst voor preventie en bescherming op het werk naast het gezondheidstoezicht van de werknemers, ook bezoeken uit aan de werkplaatsen, neemt hij deel aan vergaderingen (comité pbw, veiligheidscomité van de directie), geeft hij advies en ondersteunt hij de lopende preventiecampagnes in de onderneming. De communicatie gebeurt bij voorkeur tussen de preventieadviseur en de arbeidsgeneesheer van de externe dienst. Ongeacht het behandelde thema blijven ze, in hun onderneming, het onmisbare aanspreekpunt. Zo is de arbeidsgeneesheer nauw betrokken bij de proactieve evaluatie van de chemische risico's. Vooraleer men binnen de onderneming een nieuw product gebruikt, buigt een multidisciplinair comité (geneesheer, specialist leefmilieu, betrokken dienst, interne dienst voor preventie) zich over de eventuele risico’s dat dit met zich zou kunnen meebrengen. de onderneming, hoe beperkter het aantal taken dat mag doorgeschoven worden naar de externe dienst voor preventie en bescherming op het werk.

OVEREENKOMST MET EEN EXTERNE PREVENTIEDIENST Elke onderneming sluit een overeenkomst met een externe preventiedienst. Dit is een contract van onbepaalde duur met volgende elementen: - welke opdrachten worden toevertrouwd aan de externe dienst - de aard, de omvang en de minimumduur van de prestaties - de middelen die ter beschikking gesteld worden - hoe de samenwerking met de interne dienst zal verlopen - wanneer het comité wordt betrokken - hoe de overeenkomst kan beëindigd worden. Van elke interventie van de externe dienst in de onderneming moet er een verslag gemaakt worden. Vooraleer de werkgever kan kiezen voor een bepaalde externe dienst of van externe dienst wil veranderen, is een advies van het comité voor preventie en bescherming op het werk vereist.

Samenwerking Opdrachten toevertrouwen aan een externe dienst betekent niet dat de interne dienst van alle taken ontheven wordt. Bij samenwerking met een externe dienst is het de interne dienst die de activiteiten coördineert en organiseert. Met de externe dienst wordt een overeenkomst gesloten (zie inzet hiernaast). Andere expertise Daarnaast mag de werkgever voor specifieke problemen in verband met het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk ook een beroep doen op andere diensten of instellingen die gespecialiseerd zijn of bijzonder bevoegd zijn in die domeinen. Het kan bijvoorbeeld gaan om expertise op het vlak van brandbeveiliging of explosieveilig-

31



1/04/09

16:34

Page 32


heid, labo’s voor het uitvoeren van bepaalde metingen of testen, enz.

5. Overleg en participatie Degelijk overleg en participatie zijn onmisbaar voor het welslagen van het preventiebeleid. Een succesvol preventiebeleid vergt de inbreng van en overleg met de werknemers. In ondernemingen vanaf 50 werknemers verloopt dit overleg via een specifieke structuur: het comité voor preventie en bescherming op het werk (CPBW). Vanaf 50 werknemers In elke onderneming met ten minste 50 werknemers moet er een comité zijn. Het comité volgt het welzijnsbeleid in de onderneming van nabij op. De werkgeversafgevaardigden worden aangesteld door de werkgever. De werknemersafgevaardigden die erin zetelen worden elke vier jaar verkozen via de sociale verkiezingen. Een werkgeversafgevaardigde neemt het voorzitterschap waar en het secretariaat is in handen van het hoofd van de interne dienst. Hierdoor bekleedt het comité een ideale plaats om het overleg en de samenwerking met alle betrokkenen in de onderneming te bevorderen. Het comité onderzoekt hoe het welzijn van de werknemers bij hun werk kan verbeterd worden. Zij doen voorstellen en formuleren adviezen. Bovendien worden ze door de werkgever in een aantal thema’s verplicht

om advies gevraagd (bv. het dynamisch risicobeheersingssysteem, bij de aankoop van persoonlijke beschermingsmiddelen, de aanstelling van de preventieadviseur,...). Het VBO heeft een handige informatiebrochure gepubliceerd over de werking en opdrachten van het comité voor preventie en bescherming op het werk6. Belangrijke medestander Het comité speelt een doorslaggevende rol bij het verzekeren van het overleg binnen de onderneming. Het comité vormt immers een belangrijke link tussen de werknemers op de werkvloer, de preventiedeskundigen, de hiërarchische lijn en de werkgever. De communicatie met de werkvloer zorgt ervoor dat de voorstellen en maatregelen getuigen van realiteitszin. Bovendien vormt het comité door deze bevoorrechte positie een belangrijke troef bij het vergroten van het draagvlak voor de beslissingen over het preventiebeleid. Het spreekt vanzelf dat een comité maar optimaal kan functioneren wanneer de betrokkenen kunnen samenwerken in onderling vertrouwen. Het is ook belangrijk dat het comité zich buigt over het preventiebeleid. Punctuele problemen en ‘futiliteiten’ worden best vermeden. Pas als er geen oplossing komt via de normale kanalen (leidinggevenden) kunnen deze zaken aan het comité voorgelegd worden. Ook in andere ondernemingen Indien de onderneming niet over een comité beschikt (in bedrijven met minder dan

6

De VBO-brochure ‘Werking en opdrachten van het comité voor preventie en bescherming op het werk’ (35 euro) kunt u bestellen via www.vbo.be (publicaties/betalende brochures)

32



1/04/09

16:34

Page 33


50 werknemers of als er geen comité werd samengesteld door gebrek aan kandidaten), moeten de vakbondsafgevaardigden de taken overnemen.

pliciet vereist is zoals voor het jaarverslag. Daarnaast moet de werkgever de werknemers ook op de hoogte houden van de evoluties in het preventiebeleid.

Als er noch een comité, noch een vakbondsdelegatie aanwezig is, moeten de werknemers rechtstreeks geraadpleegd worden. Dit betekent echter niet dat alle bevoegdheden van de taken van het comité naar de werknemers zelf doorgeschoven worden. De werknemers moeten geraadpleegd worden voor de aspecten van het preventiebeleid waarvoor hun inspraak ex-

Werknemers kunnen zelf aan de hand van suggesties ook een bijdrage leveren tot de uitwerking van het preventiebeleid. Dit moet door middel van een discreet register waar in de werknemers voorstellen, opmerkingen of advies kwijt kunnen. De werkgever kan voor het bereiken van alle werknemers een uithangbord voorzien of een alternatief, bv. e-mail, intranet.

MIKE FIERENS, Ineos Phenol “IEDEREEN MOET VERANTWOORDELIJKHEID OPNEMEN, ANDERS HEB JE GEEN VEILIGHEID” Ineos Phenol in Beveren is een chemisch bedrijf dat phenol en aceton produceert. Zowat de helft van de 180 personeelsleden werkt op de productieafdeling in een ploegensysteem. De administratieve en technische diensten werken enkel in dagshifts. Mike Fierens werkte acht jaar op de productieafdeling en was vakbondsafgevaardigde. Sinds enkele jaren is hij voltijds preventieadviseur. “Het is een voorrecht om preventieadviseur te zijn in een chemisch bedrijf: het veiligheidsbewustzijn staat hier al heel ver. Wie met gevaarlijke producten werkt, maakt al snel de klik dat hij daar veilig mee moet omspringen. Toch voelen ook wij dat de aandacht van de werknemers voor veiligheid soms verzwakt. Affichecampagnes en toolboxen helpen deels, maar als bedrijf moet je voor namelijk een goede regisseur zijn die iedereen bij het veiligheidsbeleid betrekt. Iedereen moet zijn verantwoordelijkheid opnemen, anders heb je geen veiligheid. Zo loopt in het bedrijf al enige tijd de actie ‘kleur bekennen’.

Die wil werknemers bewustmaken dat ze verantwoordelijk zijn voor hun eigen veiligheid én voor die van hun collega’s. Als ze iets zien dat niet klopt, moeten ze een oplossing zoeken. Als ze zelf geen oplossing zien, vragen ze hulp aan collega’s of leidinggevenden. We drukken hen wel op het hart dat als de situatie niet helemaal veilig is, ze het productieproces onmiddellijk moeten stopzetten.” Er bestaat binnen Ineos Phenol ook een suggestiesysteem waar premies aan verbonden zijn. Wie een goed voorstel doet op het vlak van veiligheid, krijgt daarvoor een financiële vergoeding. Mike Fierens: “Zo zijn we momenteel op zoek naar geschikte koordjes die de veiligheidsbrillen beter op het gezicht houden. Een werknemer meldde dat die, wanneer ze zweten, gemakkelijk van de neus glijden en stelde voor om, zoals bij een sportbril, een koord aan de bril te bevestigen. Zulke voorstellen krijg je niet als je een repressief veiligheidsbeleid voert. Ver maningen zijn soms nodig, maar we proberen vooral open en communicatief om te gaan met veiligheid. Dat maakt dat mensen snel melding maken van incidenten en onveilige toestanden.”


1/04/09

16:34

Page 34

DE WEG NAAR EEN PREVENTIEBELEID

4

De weg naar een preventiebeleid Net zoals je een onderneming niet op één dag bouwt, vergt ook de uitbouw van een goed preventiebeleid langdurige en permanente inspanningen. Een goed begin is nagaan hoe het op dit ogenblik gesteld is met preventie in uw onderneming. Het biedt de nodige inzichten om met kennis van zaken te werken aan verbetering.

1. Potentieel om te verbeteren Duw in de rug Succes in ondernemen schuilt in het efficiënt benutten van alle mogelijkheden. Preventie, het verbeteren van veiligheid, gezondheid en welzijn, is zo'n mogelijkheid, een business opportunity, die maar beter optimaal kan ingezet worden. Is dit

34

besef alleen niet voldoende, dan is er nog de symbolische duw in de rug. Bij veel bedrijven is dat jammer genoeg een brand, een verkeersongeval, een productiestilstand of een ernstig incident. Andere bedrijven krijgen de inspectie over de vloer die preventiemaatregelen oplegt. En in nog andere bedrijven is het de verzekeraar die de bal aan het rollen brengt.



1/04/09

16:34

Page 35


Weten om te verbeteren Om te kunnen verbeteren, is er eerst het besef nodig dat het beter kan. Daarom is het goed om na te gaan hoe het momenteel gesteld is met het preventiebeleid in uw onderneming. Een dergelijke analyse leert welke verbeteringsmogelijkheden er zijn. Een hulpmiddel voor deze analyse is de Preventie Check.

2. Preventie Check Hoe het werkt In de Preventie Check© komen een aantal belangrijke onderdelen van het preventiebeleid in de onderneming aan bod: • Beleid en plannen • Verantwoordelijkheden • Instrumenten • Informatie en opleiding • Resultaten. Voor elk van deze onderdelen worden 3 items opgelijst. Voor elk van deze items kunt u een inschatting maken van het preventieniveau in uw onderneming aan de hand van vier beschrijvingen. Hoe gebruiken Ga voor elk item na welke beschreven situatie (A, B, C of D) overeenstemt met de situatie in uw onderneming. De score berekent u aan de hand van de scoretabel.

Electrocoat: met de hulp van de arbeidsongevallenverzekeraar Electrocoat, een Limburgs metaalverwerkend bedrijf, kon geen goede arbeidsongevallencijfers voorleggen. De arbeidsongevallenverzekeraar trachtte de directie te overtuigen aan de hand van sprekende cijfers over arbeidsongevallen en kosten. Toch was de directie in het begin wat terughoudend, ze vond dat er te veel moest gerealiseerd worden op korte tijd. Een terughoudendheid die bij veel bedrijfsleiders de kop opsteekt, samen met de angst voor het kostenplaatje dat eraan verbonden is. Electrocoat zette toch de stap en kwam na enkele jaren tot de conclusie dat er bij preventie eigenlijk alleen maar te winnen valt.

De analyse wordt het best uitgevoerd door de CEO of gedelegeerd bestuurder zelf. Eventueel kan de analyse door meerdere personen gedaan worden. Om de uiteindelijke score te bepalen, kan dan een gemiddelde gemaakt worden of er kan een discussie plaatsvinden om samen de passende beschrijving voor uw organisatie aan te geven. Hoe verbeteren De score geeft een inzicht in het preventieniveau. Maar er is meer dan dat. De Preventie Check geeft meteen concrete verbeterpunten aan. Scoort u nu voor een item een laag niveau, dan kunt u met behulp van de scoretabel nagaan welke verbetermogelijkheden uw bedrijf heeft.

© VBO-PREVENT

35



36 Niemand toont leiderschap inzake preventie, want iedereen ziet uit zichzelf het belang van preventie wel in

Niemand in de organisatie is expliciet verantwoordelijk gesteld voor preventie

Verantwoordelijkheid

De preventieadviseur is samen met de lijnmanagers verantwoordelijk voor het preventiebeleid

De CEO oefent het leiderschap over het preventiebeleid uit en dat staat duidelijk vermeld in de beleidsverklaring

Er is een uitgewerkt actieplan (timing, verantwoordelijkheden), gebaseerd op een analyse van de risico's in onze organisatie

Er is een duidelijke beleidsverklaring opgesteld die het engagement van het bedrijf uitdrukt

Er zijn doelstellingen inzake preventie bepaald die af en toe herbekeken worden

C

De lijnmanagers zijn verantwoordelijk voor de uitvoering in de praktijk van het preventiebeleid.

De CEO oefent het leiderschap over het preventiebeleid uit en toont dit met het geven van het goede voorbeeld en een duidelijke communicatie over het belang van preventie

Een uitgewerkt actieplan (timing, verantwoordelijkheden), gebaseerd op een grondige risicoanalyse wordt regelmatig opgevolgd en bijgestuurd

Een duidelijke beleidsverklaring met het engagement van het bedrijf wordt gecommuniceerd naar werknemers en klanten

De preventiedoelstellingen worden opgevolgd en bijgestuurd aan de hand van meetbare indicatoren

D

16:34

De verantwoordelijkheid voor preventie is gedelegeerd aan de preventieadviseur

De preventieadviseur toont leiderschap inzake preventie. Hij is diegene die door het goede voorbeeld te geven het beleid een gezicht geeft

Een aantal acties op het vlak van preventie is gepland. Deze acties zijn gebaseerd op een algemene analyse van onze organisatie

Er is een vage, algemene verklaring opgesteld over veiligheid en gezondheid op het werk

Er zijn algemene preventiedoelstellingen bepaald

B

1/04/09

Leiderschap

Verantwoordelijkheden

Er worden af en toe acties op het vlak van preventie ondernomen (als er zich iets voordoet, als de inspectie langskomt, ...)

Er is geen beleidsverklaring over veiligheid en gezondheid op het werk

Beleidsverklaring

Actieplannen

Er zijn geen doelstellingen bepaald inzake preventie

A Doelstellingen van het preventiebeleid

Beleid en plannen

SERIE prevention NL def:Mise en page 1 Page 36


Veiligheid, gezondheid en welzijn komt nooit aan bod op een managementmeeting, maar wel op afzonderlijke preventiemeetings


37 Bij de inkoop wordt met verschillende parameters rekening gehouden zoals prijs en efficiëntie. Veiligheid en gezondheid is geen afzonderlijke parameter Personeel/management wordt niet aangesproken op hun veiligheidsgedrag. De veiligheidsattitude komt enkel zijdelings ter sprake

Personeel/managementevaluatie

Werkplekinspecties worden niet uitgevoerd, want er zijn voldoende procedures en instructies om de veiligheid en gezondheid te waarborgen

Inkoop (diensten, contractanten, producten)

Werkplekinspecties

Instrumenten in het preventiebeleid

Managementmeetings

Bij de inkoop van producten en diensten worden specifieke eisen gesteld naar veiligheid en gezondheid. Bij de bestelling staat dit ook vermeld

Personeel/management dat de principes van het preventiebeleid niet respecteert en geen veiligheidsattitude aan de dag legt, krijgt hierover opmerkingen

Het respect voor de principes van het preventiebeleid en de veiligheidsattitude speelt een rol bij de evaluatie/loopbaanmogelijkheden

De preventieadviseur doet regelmatig werkplekinspecties samen met de verantwoordelijke van het departement in kwestie

Veiligheid en gezondheid op het werk is een vast punt op de agenda van de managementmeeting en indien nodig wordt er over gesproken

Bij de inkoop gelden doorgaans enkel criteria zoals efficiëntie en prijs, maar bij de aankoop van (gevaarlijke) machines wordt belang gehecht aan de veiligheid

De preventieadviseur doet af en toe werkplekinspecties om na te gaan hoe het met de preventie op de werkplekken is gesteld

Veiligheid, gezondheid en welzijn komt af en toe aan bod op de managementmeetings, als er een ernstig ongeval is gebeurd of als er een wijziging aan komt

1/04/09 16:34

Bij de evaluatie van het lijnmanagement en het toekennen van premies spelen de veiligheidsprestaties een doorslaggevende rol

Bij de inkoop van producten en diensten gelden specifieke eisen naar veiligheid en gezondheid. Deze eisen worden consequent gecontroleerd en opgevolgd

Werkplekinspecties worden op geregelde tijdstippen uitgevoerd en zijn de volledige verantwoordelijkheid van het management

Veiligheid en gezondheid op het werk is een vast agendapunt voor de managementmeeting en de resultaten van de bespreking worden opgevolgd/gecommuniceerd



A


38 Permanente evaluatie

Het beleid inzake preventie wordt niet permanent opgevolgd, maar als er iets misloopt wordt er ingegrepen Preventie wordt opgevolgd aan de hand van een aantal statistische gegevens, bv. over arbeidsongevallen

Het preventiebeleid wordt opgevolgd en bijgestuurd op basis van besprekingen tijdens meetings

Medewerkers en de direct leidinggevenden krijgen specifieke veiligheidsopleidingen en een algemene opleiding inzake veiligheid, gezondheid en welzijn

Operationele medewerkers krijgen specifieke veiligheidsopleidingen voor het uitoefenen van risicovolle activiteiten

Het personeel/management krijgt geen opleiding over veiligheid, gezondheid en welzijn. Alles wordt on the job geleerd

Opleiding

Het preventiebeleid wordt opgevolgd en bijgestuurd op basis van een grondige evaluatie. Deze evaluatie wordt besproken op verschillende niveaus

16:34

Resultaten van het preventiebeleid

Alle medewerkers krijgen de nodige instructies voor het uitvoeren van hun werk en hun kennis hierover wordt nagegaan; deze instructies zijn steeds beschikbaar

Alle medewerkers ontvangen aangepaste instructies voor hun job en voor de uitrusting waarmee ze werken; deze instructies zijn steeds beschikbaar

Voor de meeste machines en toestellen zijn er instructies opgesteld. Deze instructies houden rekening met de werkomstandigheden en de werkmethodes

Van een aantal machines en toestellen zijn er gebruiksaanwijzingen beschikbaar die de fabrikant heeft meegegeven. Deze kunnen steeds geconsulteerd worden

Instructies

1/04/09

Iedereen in het bedrijf, ook de CEO en het senior management, krijgt een opleiding inzake veiligheid, gezondheid en welzijn die regelmatig opgefrist wordt

Nieuwe werknemers (incl. stagiairs, uitzendkrachten) ontvangen een grondige uitleg over het bedrijf met inbegrip van veiligheid, gezondheid en welzijn; voor ze aan de slag gaan, wordt hun kennis getest

Nieuwe werknemers (incl. stagiairs, uitzendkrachten) ontvangen een grondige uitleg over het bedrijf; veiligheid, gezondheid en welzijn maakt daar een belangrijk deel van uit

D

Nieuwe werknemers (incl. stagiairs, uitzendkrachten) ontvangen een korte uitleg over het bedrijf en gaan daarna aan de slag, waar ze al doende kunnen leren

C

Nieuwe werknemers (incl. stagiairs, uitzendkrachten) worden meteen aan het werk gezet. Ze krijgen de nodige informatie en opleiding op de werkvloer

B

Onthaal

Informatie en opleiding




39 x1 x3 x5 x7

= = = = =

75 of meer: Het preventiebeleid in uw onderneming staat reeds op een hoog peil. Op dit elan blijven verder werken is de boodschap. 45 – 75: U bent reeds bezig met preventie, maar op heel wat vlakken is er nog verbetering mogelijk. 15 – 45: Preventie staat in uw bedrijf nog in de kinderschoenen. Dringend werk maken van meer preventie is een must.

1/04/09

Aantal A = Aantal B = Aantal C = Aantal D = TOTAAL

Uw resultaat

Van elke brand, schadegeval (fleet, productieverlies, ...), arbeidsongeval en/of ernstig incident ontvangt de CEO een verslag dat besproken wordt met de preventieadviseur en tijdens de managementmeeting

Van elke brand, schadegeval (fleet, productieverlies, ....), arbeidsongeval en/of ernstig incident dat er gebeurt in het bedrijf ontvangt de CEO een verslag

De CEO weet in algemene lijnen hoeveel branden, schadegevallen (fleet, productieverlies, ....), arbeidsongevallen en/of ernstige incidenten er gebeuren in het bedrijf

De CEO heeft geen idee van het aantal branden, schadegevallen (fleet, productieverlies, ....), arbeidsongevallen en/of ernstige incidenten dat er gebeurt in het bedrijf

Brand, ongevallen met schade, arbeidsongevallen en/of ernstige incidenten

Uw score Bereken uw score aan de hand van onderstaande tabel

Een analyse van ziekteverzuimgegevens (verband met arbeidsomstandigheden) levert een belangrijke input voor het preventiebeleid

De gegevens over het ziekteverzuim worden geanalyseerd, vooral met het oog op het humanresourcesbeleid (opvolgen van personeel)

De gegevens over het ziekteverzuim (bv. gemiddeld aantal dagen afwezigheid) zijn beschikbaar, maar worden niet geanalyseerd

Gegevens over het ziekteverzuim worden niet afzonderlijk bijgehouden. Via de personeelsdossiers kunnen ze wel teruggevonden worden

Ziekteverzuim

SERIE prevention NL def:Mise en page 1 16:34 Page 39



1/04/09

16:34

Page 40

PREVENTIE AANPAKKEN

5

Preventie aanpakken

In hoofdstuk 1 hebben we aangegeven dat preventie een noodzakelijke succesfactor is voor een goed draaiende organisatie, waarmee je werkonderbrekingen voorkomt, kosten terugdringt, een gezond imago opbouwt, wettelijke en strafrechtelijke complicaties vermijdt en menselijk leed voorkomt. Met het instrument, de Preventie Check uit hoofdstuk 4, kunt u bepalen of er in uw onderneming nog een potentieel voor verbetering is op elk van die punten. Maar hoe pakt u dit vervolgens aan? In wat volgt tonen we hoe u stapsgewijs een volwaardig preventiebeleid vorm kunt geven.

Een succesvol preventiebeleid steunt op verschillende pijlers: - de betrokkenheid en de verbintenis van de bedrijfsleider en eventuele andere leidinggevenden (management commitment); - de preventiestructuren (interne en externe dienst voor preventie en bescherming); - kennis van de onderneming aan de hand van de inventarisatie van gevaren en evaluatie van de aanwezige risico’s en lessen uit incidenten en ongevallen; - systematische benadering van veiligheid en gezondheid in alle fasen, processen, producten en diensten van de onderneming waarbij elementen als techniek, de arbeidsorganisatie, de arbeidsomstandigheden, de sociale betrekkingen en de omgevingsfactoren geïntegreerd worden; - opleiding en training; - informatiedoorstroming en betrokkenheid van de werknemers.

40

1. Beleidsverklaring Een verklaring van het beleid Een preventiebeleid is maar succesvol als het gedragen wordt door het topmanagement. Het vastleggen van een beleidsverklaring is daarom een belangrijke eerste stap. Misschien komt het over als een papieren maatregel, maar het is meer dan dat. Het drukt een engagement uit. En het is goed om dat op papier te zetten en bekend te maken. Verantwoordelijkheden en middelen Het preventiebeleid vergt ook het vastleggen van de verantwoordelijkheden en de middelen: wie doet wat en welke middelen zijn ter beschikking. De wetgeving biedt een leidraad (zie ook hoofdstuk 3) en tegelijk de mogelijkheid om een zinvolle invulling te geven aan een aantal wettelijke verplichtin-



1/04/09

16:35

Page 41

PREVENTIE AANPAKKEN

gen die aansluiten bij de eigen bedrijfscultuur. Middelen is in dit verband een ruim begrip. Het gaat zowel om materiële, financiële als organisatorische middelen. Het be-

treft dus meer dan enkel een budget. Ook de inzet van mensen en mogelijkheden geven aan mensen, bijvoorbeeld om opleidingen te volgen, moeten aan bod komen.

41



1/04/09

16:35

Page 42

PREVENTIE AANPAKKEN

2. Van risico tot analyse Een preventiebeleid kan niet zonder het analyseren van risico’s. Want een beleid is maar efficiënt als het is afgestemd op de realiteit. Een preventiebeleid moet de reële problemen aanpakken die een dreiging vormen voor de continuïteit van uw onderneming en de veiligheid en gezondheid van uw medewerkers. Een degelijke analyse wijst de weg.

2.1 Het ontstaan van schade Een schadegeval komt niet per ongeluk Een vaak gehoorde uitspraak na een brand of een ongeval is: “het is nochtans de eerste keer dat zoiets voorvalt”. Een begrijpelijke, maar doorgaans onterechte uitspraak. Een schadegeval komt niet uit de lucht vallen. Aan een brand of een ongeval gaan een reeks opeenvolgende gebeurtenissen vooraf. En analyses wijzen uit dat dergelijke gebeurtenissen zich vaak al eerder voordeden, maar dan met een minder dramatische

1

dodelijk ongeval

30 ernstige ongevallen 300 lichte ongevallen (ehbo)

afloop. Neem bijvoorbeeld een bestelwagen waarvan de vering het plots begeeft, terwijl men al jaren de hele vloot van het bedrijf ‘overbelast’ laat rijden boven het maximum toegelaten gewicht. Op een bepaalde plaats heeft men al tientallen keren een herstelling gedaan met las- en soldeerwerk op een totaal onverantwoorde manier... tot er plots brand ontstaat. Of neem bijvoorbeeld een rondslingerende kabel op de vloer. Misschien stappen mensen 100 keer zonder probleem over de kabel, maar de 101ste keer kan het grondig misgaan. Of een heftruck die in een te nauwe doorgang een magazijnstelling omverrijdt en dure producten onherroepelijk beschadigt. Vaak is diezelfde heftruck tientallen keren zonder problemen door die doorgang geraakt. Ongeval is slechts het topje van de ijsberg Gevaarlijke situaties leiden niet altijd tot schade of ongevallen. Maar vroeg of laat loopt het dan toch mis. Onderzoek wijst uit dat er

3.000 bijna-ongevallen

Deze figuur (referentie: vrij naar Byrd) toont een piramide die de verhouding weergeeft tussen (ernstige) ongevallen, bijna-ongevallen en onveilige handelingen/situaties. Gelijkaardige piramiden kunnen ook opgebouwd worden voor brand en explosie of materiële schade.

30.000 onveilige handelingen of situaties

ONGEVALLENPIRAMIDE

42



1/04/09

16:35

Page 43

PREVENTIE AANPAKKEN

gebruikt worden, voertuigen, gevaarlijke stoffen, straling, hitte, enz. Maar ook in een alledaagse kantooromgeving zijn gevaren aanwezig in de vorm van beeldschermen, scherpe hoeken van tafels, een openstaande bureaulade, trappen, papier, tonercartridges van printers,… Risico wordt vaak verward met gevaar. Het zijn twee verschillende concepten, al zijn ze wel nauw met elkaar verbonden. een verband is tussen ernstige schadegevallen en het voorkomen van minder ernstige schadegevallen en bijna-ongevallen. Voor elk ernstig schadegeval zijn er in een organisatie meestal 10 lichte gevallen terug te vinden en maar liefst 100 bijna-ongevallen. Aan de basis liggen nog eens 10 maal zoveel onveilige handelingen en situaties (zie figuur p. 42). De ongevallenpiramide toont aan dat een ongeval slechts het zichtbare topje van de ijsberg is. De onderliggende problemen en oorzaken bevinden zich onder water en worden vaak niet opgemerkt. Aandacht voor de basisoorzaken De ongevallenpiramide geeft bovendien aan dat preventie de enige zinvolle oplossing is. Enkel door het aanpakken van de basis van de piramide, de onveilige handelingen en situaties, kunnen ongevallen voorkomen worden. De gevaren moeten in kaart gebracht worden en de risico’s geëvalueerd. Gevaren zijn overal In een onderneming gebeuren tal van activiteiten en elk van die activiteiten houdt gevaren in. Denk maar aan de machines die

Gevaar is een intrinsieke eigenschap van materialen, toestellen of situaties waardoor schade (aan mensen, goederen en/of milieu) kan worden veroorzaakt (bv. een mes kan snijwonden veroorzaken, een giftige stof kan dodelijk zijn, een pers kan pletten). Deze eigenschap op zich leidt niet tot gezondheidsschade. Gevaar wordt een risico als er blootstelling aan het gevaar mogelijk is. Risico is de kans dat een gevaar zal leiden tot een ongewenste gebeurtenis met schade. Het risico is dus de kans dat nadelige gevolgen zich daadwer kelijk realiseren in de vorm van een brand, een verkeersongeval, een ziekte, een arbeidsongeval of een andere vorm van schade. Bij het begrip ‘risico’ zijn twee zaken van belang: de kans dat er iets mis gaat (de effectieve blootstelling aan het gevaar) en het effect (grootte of ernst van de schade) (zie inzet p. 44). Om na te gaan met welke gevaren uw onderneming te maken heeft en welke een reële bedreiging vormen voor de veiligheid, de gezondheid, de continuïteit of het rendement, is een risicoanalyse de enige efficiënte benadering.

43



1/04/09

16:35

Page 44

PREVENTIE AANPAKKEN

RISICO IN FORMULE Risico = Kans x Effect of nog R = (P x F) x E P = de waarschijnlijkheid dat er schade ontstaat Hiermee wordt bedoeld de grootte van de kans dat een bepaald ongewenst gebeuren (ongeval) kan optreden. Bijvoorbeeld: hoe waarschijnlijk is het dat iemand die werkt met een giftig product ook besmet wordt? F = de blootstellingsfrequentie Hiermee wordt bedoeld hoeveel of hoe vaak mensen zijn blootgesteld aan het risico. Bijvoorbeeld: wie werkt er met de giftige producten en hoe vaak of hoe lang? E = grootte van de mogelijke schade (ernst) Hiermee wordt bedoeld de omvang van de gevolgen als een ongewenste gebeurtenis plaatsvindt. Bijvoorbeeld: hoe ziek kan men worden door het inademen van het giftig product?

2.2 Bedreigingen stapsgewijs in kaart Een risicoanalyse brengt de bedreigingen voor uw onderneming(en) in kaart. De kredietcrisis heeft iedereen bijgebracht dat het inschatten van de financiële risico’s geen overbodige luxe is, maar een bittere noodzaak. Hetzelfde gaat op voor alle andere gevaren die de continuïteit of het rendement van een onderneming bedreigen. Een risicoanalyse is geen lukrake op ingevingen gebaseerde aanpak. Er moet systematisch en in stappen tewerk gegaan worden volgens een gepaste methode.

Op verschillende niveaus Een eerste vraag die zich stelt is op welk niveau een risicoanalyse vereist is. Gaat het om elke job afzonderlijk, of elke taak, of elke afdeling, of over de hele organisatie. Volgens de wetgeving is op elk van die niveaus een risicoanalyse vereist (zie inzet). Enkel op die manier wordt een correct beeld verkregen van de risico’s waarmee de onderneming te maken heeft. Dat wil niet zeggen dat er 101 afzonderlijke analyses moeten gebeuren. Het gaat in de eerste plaats over het bekijken van risico’s voor de normale taken en activiteiten van de onderneming, voor een be-

RISICOANALYSE VOLGENS DE WETGEVING De risicoanalyse gebeurt op het niveau van de organisatie in haar geheel, op het niveau van elke groep van werkposten of functies en op het niveau van het individu. Zij bestaat achtereenvolgens uit: 1. het identificeren van gevaren voor het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk; 2. het vaststellen en nader bepalen van risico’s voor het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk; 3. het evalueren van risico’s voor het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk.

44



1/04/09

16:35

Page 45

PREVENTIE AANPAKKEN

drijfsproces, voor een werkplaats, enz. Het samenbrengen van de resultaten geeft een inzicht in het geheel. Voor niet reguliere taken die risicovol zijn of zich afspelen in een risicovolle omgeving, wordt best wel een afzonderlijke analyse gemaakt vooraleer de werken aan te vatten. Ergens beginnen Alle taken, machines, werkplekken tegelijkertijd onder de loep nemen, is natuurlijk een onbegonnen zaak. U moet ergens beginnen. En zonder vooruit te lopen op de resultaten zijn er steeds wel aanwijzingen terug te vinden van een aantal knelpunten. Waar gebeuren de meeste storingen, incidenten of ongevallen bijvoorbeeld. En dat zijn dan de activiteiten die eerst aan bod moeten komen. Extra aandacht voor verandering Een risicoanalyse is nooit af, zoveel is zeker. Meer nog, wijzigingen zijn momenten waarop een onderneming extra kwetsbaar is. Op dergelijke momenten is een risicoanalyse of het herzien ervan een must: • invoering van nieuwe processen; • gebruik van nieuwe uitrusting (machines, gereedschap), materialen (grondstoffen, tussenproducten, gevaarlijke producten); • verandering in de organisatie van het werk (een nieuwe werkmethode, een ander werkrooster); • nieuwe werksituaties, zoals nieuwe werkplaatsen, andere gebouwen; • tewerkstelling van nieuwe werknemers (ook uitzendkrachten, stagiairs, jobstudenten); • telkens wanneer een incident gebeurd is (zelfs al is er geen schade of letsel).

Risicoanalyse in stappen In een risicoanalyse wordt steeds uitgegaan van gevaren. Welke gevaren zijn er? Daarna dringt zich een beoordeling op. Vormt het gevaar een risico? Hoe groot is het risico? En daarna begint het echte preventiewerk: welke maatregelen kunnen het risico wegnemen of inperken tot een aanvaardbaar niveau. Het proces bestaat dus uit verschillende stappen (zie figuur). Stap 1: identificatie van de gevaren Stap 2: vaststellen van de risico’s Stap 3: evaluatie van de risico’s Stap 4: bepalen van maatregelen Stap 5: prioriteiten stellen Stap 6: maatregelen uitvoeren Op zoek naar gevaren Bij het opsporen van de gevaren (stap1) wordt een overzicht gemaakt van de gevaren, onafhankelijk van de vraag of het

45



1/04/09

16:35

Page 46

PREVENTIE AANPAKKEN

ongewenste effect optreedt of met welke kans dit gebeurt. Belangrijk is wel om in deze stap ook te kijken naar de manier waarop werknemers samenwerken en daardoor het gevaar beïnvloeden en naar gevaren die zich buiten de onderneming situeren zoals het verkeer, of gevaren die binnengebracht worden door anderen zoals leveranciers, aannemers, of onderhoudsdiensten. In aanraking met het gevaar De volgende stap identificeert ook iedereen die in aanraking komt of kan komen met het gevaar. Enkel als er mensen zijn blootgesteld, is er immers sprake van een risico. Extra aandacht is nodig voor kwetsbare groepen zoals: • jongeren, leerlingen, stagiairs, jobstudenten; • nieuwe werknemers, uitzendkrachten, werknemers die van job/taak veranderen; • werknemers die de taal niet goed begrijpen; • werknemers met een handicap, een chronische aandoening (bv. astma, diabetes) of een fobie (bv. hoogtevrees); • zwangere werkneemsters, enz. Ook met groepen die nogal eens makkelijk over het hoofd worden gezien zoals bezoekers (klanten, leveranciers, schoolgroepen) en werknemers van contractors moet rekening gehouden worden.

Veiligheidsprioriteiten bij Electrabel Bij Electrabel, net zoals bij de hele groep GDF Suez, moeten de zogenaamde ‘fluïda-ongevallen’ (elektriciteit, stoom, gas, gecomprimeerde lucht) absoluut vermeden worden. De risico’s verbonden aan deze fluïda moeten prioritair uitgeschakeld worden, niet alleen vanwege de grootschalige gevolgen, maar ook omdat het beheer van deze fluïda de ‘core business’ van de onderneming is. Het gaat dus ook om het vakmanschap van de medewerkers en het imago van de onderneming.

46

Inventariseren vergt ieders hulp Voor het in kaart brengen van gevaren en het identificeren van de blootgestelden zijn er verschillende werkwijzen. Experts kunnen met behulp van controlelijsten op een systematische manier een taak bekijken. Maar iedereen kan een nuttige bijdrage leveren. Werknemers beschikken over een uitstekende kennis van de job. Ze hebben ook oog voor verbanden of praktische problemen die experts soms over het hoofd zien. Het is dus aangewezen om hen te betrekken bij de oefening. Risico beoordelen Het inschatten of berekenen van de omvang van een risico (stap 3) vraagt een overweging over de ernst en de kans van het risico. Ook de maatregelen die al van toepassing zijn, spelen een rol. Het huidig preventieniveau (zie hoofdstuk 4), is daarbij zeker van belang. Teruggrijpend naar de formule van een risico (zie inzet op p. 44) komt een inschatting van het risico eigenlijk neer op: • hoe waarschijnlijk het is dat het risico zal optreden; • hoe vaak er sprake is van een blootstelling; • en hoe ernstig de gevolgen kunnen zijn. Er zijn tal van risicoanalysemethodes beschikbaar die voor elk van deze drie parameters getallen aangeven om het risico te berekenen. De bekendste methode is wellicht de Kinneymethode. Toch is het niet altijd vereist om zijn toevlucht te nemen tot berekeningen. Het kan volstaan om de beoordeling op een eenvoudige manier uit te drukken in scores van “-“ over “0” tot “+” en “++”. Voor het inschatten van risico’s is de nodige expertise vereist. Zeker als er doorgedreven



1/04/09

16:35

Page 47

PREVENTIE AANPAKKEN

methoden aan te pas komen. Maar ook hier is de mening van de mensen op het terrein een must. Hun perceptie geeft bijkomende informatie om een risico in het juiste perspectief te plaatsen. Bepalen van maatregelen In stap 4 worden maatregelen opgesomd die het risico tot nul herleiden of verminderen tot een aanvaardbaar niveau. De maatregelen kunnen inspelen op het gevaar zelf (bv. een ander product gebruiken), op de blootstelling (bv. een afscherming plaatsen) of ze kunnen de gevolgen beperken (bv. persoonlijke bescherming). Bepaalde maatregelen genieten de voorkeur. Er moet een volgorde gerespecteerd worden (zie hierna bij punt 3). Prioriteiten bepalen Het resultaat van de voorgaande stappen is niet alleen een opsomming van risico’s, maar ook een aanduiding van hun belangrijkheid en van de maatregelen die nodig zijn om ze uit te schakelen of terug te dringen. Op die manier is het mogelijk om prioriteiten te stellen (stap 5). De meeste ernstige risico’s vragen om een onmiddellijke aanpak. Andere kunnen op een iets langere termijn ingepland worden. Toch is dat niet het enige criterium dat bepaalt welke maatregelen u eerst implementeert. Veel hangt ook af van de mogelijkheden, de middelen, de omstandigheden en/of de strategische prioriteiten die u wenst toe te passen. Een goed actieplan is altijd een vereiste. Maatregelen uitvoeren, evalueren en bijsturen Eens de maatregelen ingevoerd (stap 6), blijven we niet bij de pakken zitten. Leiden ze wel tot het gewenste resultaat? Is het risico

uitgeschakeld? Is er daadwerkelijk voldoende bescherming? Een permanente opvolging, evaluatie en bijsturing zijn nodig. Risicoanalyse is geen eenmalige activiteit, maar een voortdurend en dynamisch proces.

3. Preventie plannen: een systematische aanpak Analyseren is één, maar plannen is meer dan twee. Het is het hart van het beleid. Zonder plannen is er geen verandering of verbetering. Zonder plannen hapert de uitvoering en komt er van opvolging al helemaal niets in huis.

3.1 Efficiënte maatregelen De ene maatregel is de andere niet Niet elke preventiemaatregel is even efficiënt. Een adequate maatregel werkt effectief in op een risico. En dat is minder vanzelfsprekend dan het lijkt. Het ter beschikking stellen van oorproppen in een lawaaierige omgeving kan helemaal tot niets leiden als de oorproppen slecht blijken te passen. Erger nog, ze kunnen een vals gevoel van veiligheid geven. Bovendien kunnen sommige maatregelen nieuwe risico’s introduceren of verschuiven naar andere werkposten. Het onoordeelkundig

47



1/04/09

16:35

Page 48

PREVENTIE AANPAKKEN

introduceren van takels om het manueel behandelen van lasten te vermijden, kan bijvoorbeeld leiden tot een overbelasting van de schouderspieren indien er overmatige statistische kracht vereist is. Kiezen voor beter Efficiënte maatregelen zijn ook maatregelen die een zo goed mogelijke veiligheid en bescherming van de gezondheid bieden. Vermijden van risico’s is beter dan het ter beschikking stellen van persoonlijke beschermingsmiddelen (zie inzet). Bijvoorbeeld indien er een risico is bij het inademen van een chemisch product. Het dragen van een aangepaste ademhalingsbescherming kan een oplossing zijn, maar beter is een goede afzuiging installeren en nog beter is het product vervangen door een minder gevaarlijk product. Uiteraard is het niet altijd mogelijk om te kiezen voor de beste maatregel. Alles hangt af van de omstandigheden en de mogelijkheden. Soms is het dan aangewezen om op korte termijn te kiezen voor een minder goede oplossing, bv. het dragen van de ademhalingsbescherming, en op langere termijn te werken aan een ver vanging van het product in het kader van een investeringsplan.

In een productieproces of bij het leveren van een dienst komen verschillende factoren samen, die allemaal aan de basis van een ongeval kunnen liggen. Bij elk van die factoren is het mogelijk maatregelen te nemen waardoor risico’s verdwijnen of verminderen. Zo kunnen uiteindelijk ongevallen voorkomen worden. Daarom moet bij het zoeken naar en bepalen van maatregelen gekeken worden naar de volgende factoren: • mens; • uitrusting; • organisatie; • product en proces; • omgeving. Of de zogenaamde ‘MUOPO’.

VOLGORDE VAN MAATREGELEN 1. Brongerichte maatregelen: uitschakelen van gevaren, wegnemen oorzaak, voorkomen, andere veiligere werkmethode kiezen 2. Het risico beperken of verminderen: collectieve beschermingen en beveiligingen, geschikte werkmethoden en arbeidsmiddelen 3. Indien nog risico’s blijven bestaan: persoonlijke beschermingsmiddelen

48

Beter te vroeg Preventiemaatregelen kunt u niet vroeg genoeg nemen. Een nieuwe productielijn ontwerpen? Nieuwe bestelwagens aanschaffen? Een landschapskantoor inrichten? U kunt maar beter meteen, dus in de studiefase van het project, rekening houden met risico’s en de nodige preventiemaatregelen nemen. Als



1/04/09

16:35

Page 49

PREVENTIE AANPAKKEN

u al bij het (ver)bouwen van een productieruimte rekening houdt met de installatie van sprinklers en dergelijke, dan bespaart u achteraf heel wat moeite, tijd, geld en aanpassingen. M.a.w. preventie bij het ontwerpen en concipiëren van processen en producten is voordeliger dan latere verbeteringen en aanpassingen. Maatregelen vragen begeleiding Het invoeren van maatregelen vraagt de nodige begeleiding. Dat kan gaan over opleiding of instructie, zoals bijvoorbeeld een opleiding preventief rijden voor de commerciële afgevaardigden, of een duidelijk woordje uitleg en een gebruiksaanwijzing bij de nieuwe kantoorstoel. Ook duidelijke pictogrammen helpen om maatregelen ingang te doen vinden, bijvoorbeeld reddingsborden (nooduitgang, verzamelplaats bij evacuatie).

3.2 Plannen opstellen Keuzes maken Uit de waaier van maatregelen moet een bedrijf dus keuzes maken. Weloverwogen keuzes. En het is beter om gericht en goed te wer ken dan teveel in één keer te willen doen. Lange- en kortetermijnplanning De vastgestelde maatregelen moeten een plaats krijgen in een plan. Belangrijk is dat voor elke maatregel wordt aangegeven wat moet gedaan worden, wat de timing is en wie er verantwoordelijk is voor de uitvoering. Enkel op die manier is een goede opvolging mogelijk. Het opstellen van plannen voor veiligheid, gezondheid en welzijn op

Recente evoluties aanpak beheer van autovloten: het sensibiliseren van bestuurders De leasingmaatschappijen en grote bedrijven hebben een nieuw concept uitgewerkt om de bestuurders te motiveren tot milieuvriendelijker, goedkoper en veiliger rijgedrag. Dit fleetmanagementsysteem bestaat uit elektronica die wordt geïnstalleerd in de bedrijfswagen, het rijgedrag van de chauffeur registreert en daaraan een aantal concrete tips en adviezen linkt om economischer en milieuvriendelijker te rijden. Een dergelijk systeem meet o.a. de kilometerstand, het brandstofverbruik, de snelheid, het acceleratieen remgedrag, het aantal toeren/minuut, enz. Het doel is voor de onderneming om: - het aantal ongevallen te doen dalen - het wagenpark milieuvriendelijker te maken - kosten te besparen bij de exploitatie van de vloot. De bestuurder krijgt tips via sms om zijn rijgedrag te verbeteren. Naast de standaardfunctie zoals hierboven omschreven, kunnen bijkomende functionaliteiten worden geïnstalleerd: - startonderbreking en lokalisatie van de wagen bij diefstal/ carjacking - assistance knop bij ongeval of pech op de weg - alcoholslot - lokalisatie van de wagens (bv. voor een vloot vrachtwagens). Bedrijven die hun bedrijfswagens uitrusten met deze technologie kunnen hun medewerkers via een programma van incentives concreet aanzetten tot beter en milieuvriendelijk rijgedrag, zonder hernieuwing van het wagenpark. Dit uiteraard met respect voor het normale sociale overleg en de privacyregels ter zake. het werk is trouwens een wettelijke verplichting (zie inzet p. 51). Voor het op lange termijn plannen van het preventiebeleid is een vijfjarenplan nodig. Voor het plannen van de lopende activiteiten en uitvoeren van preventiecampagnes is er een jaarlijks actieplan.

49



1/04/09

16:35

Page 50

PREVENTIE AANPAKKEN

PIERRE-YVES MEERT, adviseur Marcom & Innovation (Athlon Car Lease)

“ECOCOACH STIMULEERT MILIEUVRIENDELIJKER EN VEILIGER RIJGEDRAG” Athlon Car Lease, een leasingmaatschappij die tot De Lage Landen Leasing (Groep Rabobank) behoort, bestaat al 25 jaar. Dit derde grootste leasingbedrijf in België beheert zowat 34.000 contracten voor motor voer tuigen van alle merken, inclusief lichte bedrijfsvoertuigen tot 3,5 ton. In oktober 2008 startte het – in samenwerking met Ethias en Ubidata, een ontwikkelbedrijf dat gespecialiseerd is in telematica – het EcoCoach-project op dat moet aanzetten tot milieuvriendelijker, maar ook verantwoordelijker rijgedrag. Binnen het departement Marcom & Innovation van Athlon Car Lease is Pierre-Yves Meert hoofd van het EcoCoach-project. Waaruit bestaat dit project? Het gaat om een in de auto ingebouwd elektronisch systeem met gps-signaal, een versnellingsmeter en een GPRS-datacommunicatiesysteem. “Het is de bedoeling het rijgedrag van de bestuurder te analyseren. Het gps-signaal berekent het aantal afgelegde km. De versnellingsmeter meet de acceleratieen remfrequentie. En via GPRS kan deze informatie naar een beveiligde server worden gestuurd. Op basis van deze informatie communiceren wij met de bestuurders over hun rijgedrag en over de manier om dit te verbeteren.” Meer concreet vangt het systeem de gegevens op volgens 4 indexen. Een ervan heeft betrekking op veiligheid: het zal bijvoorbeeld overdreven snelheid of het niet nemen van een rustpauze na 2 uur rijden registreren. Een andere heeft betrekking op de ‘G-krachten’ die het voertuig ondergaat – d.w.z. de voorwaartse, achterwaartse en zijdelingse bewegingen. Gas geven wanneer langzaam rijdend en stilstaand verkeer werd gesignaleerd is niet aangewezen. Een bocht nemen zonder te ver tragen evenmin.

50

Sensibiliseren, maar niet straffen "Op basis van al deze gegevens stellen wij een algemene index op die wij aan de bestuurder meedelen met tips die op deze resultaten afgestemd zijn." Een keer per maand, of vaker indien hij dat wil, krijgt de bestuurder dan een sms-bericht in de stijl van 'Uw EcoCoach-index bedraagt 70%. Voor een milieuvriendelijker en verantwoordelijker rijgedrag, gelieve bij 2.000 toeren te schakelen'. Het sms’je wordt alleen gezonden wanneer het voer tuig stilstaat en de motor niet draait. Bovendien krijgt de bestuurder ook een keer per maand, maar dan per mail, een link naar een PDF-document waarin zijn rijprofiel grafisch wordt voorgesteld. Aan de hand van deze grafieken kan hij zich een beeld vormen van zijn algemene index en van de frequentie van de G-krachten (bij het optrekken, afremmen en in de bochten). Het opzet is de bestuurder te sensibiliseren, hem bewust te maken van bepaalde slechte gewoonten, niet hem te straffen. “Wij rekenen op wedijver, wij geven werkgevers of fleet managers zelfs de raad om EcoCoach te gebruiken in de vorm van een spel met een beloning voor de winnaar. Ook hebben wij onze commerciële medewerkers zo opgeleid dat zij extra tips kunnen geven op basis van de resultaten.” EcoCoach, dat aanvankelijk alleen voor bedrijfswagenparken bedoeld was, is nu al in een honderdtal voertuigen ingebouwd. “Het is misschien wat vroeg om grote conclusies te trekken, maar dit systeem biedt een onmiskenbaar financieel voordeel: minder brandstofverbruik (10%), minder schadegevallen – en dus ook lagere verzekeringspremies –, minder bandenslijtage. Daarbovenop betekent EcoCoach (dat 30 euro per maand kost) voor de werkgever een nettobesparing van 10 tot 30%. Wij stellen klanten voor om via het bedrijf Climact dat uitgespaarde geld opnieuw te investeren in CO2-compensatieprojecten. Maar dat is een ander verhaal…”



1/04/09

16:35

Page 51

PREVENTIE AANPAKKEN

GLOBAAL PREVENTIEPLAN EN JAARLIJKS ACTIEPLAN VOLGENS DE WETGEVING 1. Globaal preventieplan: - wordt schriftelijk opgesteld; - wordt opgesteld in overleg met de leden van de hiërarchische lijn en de interne en externe diensten voor preventie en bescherming op het werk, en wordt voorgelegd aan het comité voor preventie en bescherming op het werk, en ook aan de vakbondsafgevaardigden en de werknemers; - is vijf jaar geldig (vijfjaarlijks); - omvat een programmatie van de preventieactiviteiten die moeten worden ontwikkeld en in de praktijk gebracht; - houdt rekening met de omvang van de onderneming en de specifieke aard van de risico’s verbonden met de bedrijfsactiviteiten. Het bevat: - de resultaten van de risicoanalyse; - de vast te leggen preventiemaatregelen; - de prioritaire doelstellingen; - de vereiste acties en opdrachten;

4. Voorbereiden op noodsituaties

- de vereiste organisatorische, materiële en financiële middelen; - de opdrachten, verplichtingen en middelen van alle betrokkenen. 2. Jaarlijks actieplan: - wordt schriftelijk opgesteld; - wordt opgesteld door de werkgever in overleg met de leden van de hiërarchische lijn, de interne en externe diensten voor preventie en bescherming op het werk, en wordt voorgelegd aan het comité voor preventie en bescherming op het werk; - is één dienstjaar geldig (jaarlijks); - is gebaseerd op het globaal preventieplan. Het bevat: - de prioritaire doelstellingen inzake het welzijn op het werk voor het komende jaar; - de middelen en methodes om deze doelstellingen te bereiken; - de opdrachten, verplichtingen en middelen van alle betrokkenen.

Vijfjarenplan bij Hyplast, producent van polyethyleen plastic folies

Plannen voor noodsituaties Een preventiebeleid is gericht op het voorkomen van ongevallen, schade en andere ver storingen. Toch is het geen absolute garantie dat er niets mis gaat. Een preventiebeleid is daarom niet af zonder de nodige procedures in geval van nood. Want ook dat is preventie, u voorbereiden op noodgevallen. Als het ondenkbare dan toch gebeurt, is het cruciaal om snel en gepast te reageren. Op die manier wordt de schade maximaal beperkt. Een bedrijfsnoodplan beschrijft de maatregelen en voorzieningen in geval van nood. Het vormt het hart van

De eerste stap was het opstellen van een vijfjarenplan om allereerst de grootste risico’s weg te werken. Het ging in dit geval om de foliewikkelaars en de inpaklijnen met transportbanden. De machines met allerhoogste risico’s stelde het bedrijf buiten dienst. Voor de andere machines was en is het zoeken naar toepasbare preventiemaatregelen de opdracht. Na enkele jaren zijn de resultaten zichtbaar: de ongevalcijfers zijn gedaald, het recyclagebedrijf heeft zelfs de nulgrens bereikt. Ook economisch gaan de resultaten in stijgende lijn, wat nogmaals bewijst dat de inspanningen op het vlak van welzijn en economie niet tegenstrijdig zijn. “Maar dat is absoluut geen reden om rustig achteruit te leunen”, zeggen ze bij het bedrijf. “We moeten hieraan blijven werken. En bovenal: het gaat om meer dan enkel het aanpassen van machines.”

51



1/04/09

16:35

Page 52

PREVENTIE AANPAKKEN

de bedrijfsnoodplanning (zie inzet), maar het is lang niet alles. Organiseren voor een interventie De voorbereiding voor een noodgeval omvat het organiseren van de middelen en de procedures. Wie is verantwoordelijk voor wat? Welke procedures moeten gevolgd worden? Het vergt tevens een opleiding van het betrokken personeel en het vastleggen van de samenwerking met gemeentelijke instanties, de brandweer, enz.

NOODPLANNING: WELKE PROCEDURES IN UW BEDRIJF? - Waarschuwings- en alarmprocedures: melding, alarmeren van personeel, informeren/oproepen van overheidsdiensten, informeren van bedrijven in de buurt - Medische noodprocedures: oproepen gespecialiseerd personeel, veilige verzamel- of opvangplaatsen, medische centra in de buurt - Communicatieprocedures: ten aanzien van de overheidsdiensten, de hulpdiensten, familie of vrienden van het personeel, de buurt, de pers

Oefenen baart kunst Het is al meermaals aangetoond: in geval van nood vallen mensen terug op vertrouwde gewoontes. U mag dan ook niet verwachten dat het louter communiceren van noodprocedures voldoende is. Integendeel, noodprocedures moeten regelmatig ingeoefend worden. De jaarlijkse evacuatieoefening is geen folklore, maar noodzakelijk om ervoor te zorgen dat bij een brand iedereen veilig en gezond blijft.

52

5. Begeleidende maatregelen: preventie vraagt informatie en communicatie Cruciale maatregel De meest cruciale maatregel in een preventiebeleid is informatie. Informatie over wat het beleid inhoudt bijvoorbeeld. Iedereen van hoog tot laag moet weten welke doelstellingen het bedrijf nastreeft en wat de krachtlijnen zijn van de strategie. Het informeren van alle betrokkenen is een permanente opdracht. Bovendien is het steeds nodig om de informatie aan te passen. Een toolbox meeting op een werf geeft andere informatie dan een introductie over een nieuwe wetgeving tijdens een comitévergadering. Speciale aandacht voor onthaal Nieuwe werknemers, onervaren werkkrachten vergen speciale aandacht. Maar liefst 1 op 3 slachtoffers van een arbeidsongeval heeft minder dan 1 jaar werkervaring. Daarom is een degelijk onthaal, vooraleer men de job aanvat, meer dan nodig. Bij de voorbereiding zijn volgende elementen van belang: • wat is het takenpakket; • welke risico’s en welke preventiemaatregelen zijn daarbij van belang; • gaat het om een job waarvoor een medisch onderzoek vereist is; • zijn persoonlijke beschermingsmiddelen nodig; • wie gaat het onthaal verzorgen; • welke informatie moet daarbij gegeven worden; • wie wordt de peter of meter; • ...



1/04/09

16:35

Page 53

PREVENTIE AANPAKKEN

Tijdens het onthaal zelf is het vooral van belang om de meest essentiële informatie door te geven. Het is immers onmogelijk om alles op enkele uren te vertellen. Onthaal vergt wel de nodige zorg. Als een nieuweling de indruk krijgt dat alles maar wordt afgehaspeld, werkt dit door in de attitude. Alleen maar een brochure geven is uit den boze. Daarom is het een goede zet om een leidinggevende uitleg te laten geven bij de krachtlijnen van het preventiebeleid. Dat geeft meteen aan welk belang een onderneming hecht aan veiligheid, gezondheid en welzijn. Herhalen is de boodschap Tijdens het onthaal ligt de nadruk vooral op algemene informatie, maar daar houdt het niet bij op. Iedereen heeft ook nood aan specifieke informatie om zijn job veilig en gezond te kunnen uitvoeren. En voor sommige taken kan dat een doorgedreven opleiding vergen, bijvoorbeeld voor het besturen van een heftruck. Bovendien is herhalen de boodschap. Niet alleen omdat mensen nogal eens iets kunnen vergeten, maar ook omdat uw bedrijf niet stilstaat. Leidinggevenden geven het voorbeeld Leidinggevenden spelen een belangrijke rol. Ze voeren het preventiebeleid mee uit, ze houden toezicht en ze zijn ook een belangrijke informatiebron. Het is aan de leidinggevenden om uit te leggen wat er moet gedaan worden, maar ook hoe dat op een veilige en gezonde manier kan. Investeren in een degelijke opleiding voor leidinggevenden is een prima preventiemaatregel. Net zoals het goede voorbeeld geven trouwens. Want door het geven van

Communicatie werkt bij Haironville Metal Profil Enkele jaren geleden besefte men bij Haironville Metal Profil dat er een probleem was: er waren te veel ongevallen en er was een te hoog absenteïsme door deze ongevallen. Met alle gevolgen van dien, zowel op menselijk vlak als voor de productie. Een belangrijke vaststelling was dat een goed preventiebeleid ook een goede communicatie vereist. Het bleek van groot belang om de werknemers te sensibiliseren voor de problemen en er moest worden duidelijk gemaakt dat dit een reële zorg was van de directie. Daarbij koos het bedrijf voor diverse kanalen met het accent op mondelinge communicatie en directe contacten: veiligheidsbezoeken, discussies rond een bepaald thema, affiches,... het goede voorbeeld wordt niet alleen informatie gegeven over hoe iets moet, maar wordt ook in de praktijk getoond dat het menens is. Leidinggevenden brengen zo preventie naar de bedrijfsvloer.

SAMENGEVAT SLEUTELS VOOR SUCCES • Leg het kader voor het preventiebeleid vast in een beleidsverklaring • Bepaal de verantwoordelijkheden en de middelen • Kies voor een stapsgewijze risicoanalyse • Rangschik de risico’s volgens belangrijkheid, bepaal prioriteiten • Betrek iedereen bij het uitvoeren van de analyse: experts, leidinggevenden, maar ook de werknemers • Kies efficiënte maatregelen volgens de preventiehiërarchie • Neem de maatregelen op in (vijf)jaarlijkse plannen • Organiseer de bedrijfsnoodplanning • Ondersteun het beleid met aangepaste informatie

+ 53



1/04/09

16:35

Page 54

WERKEN AAN VERBETERING

6

Werken aan verbetering

Om de werking van een beleid na te gaan, is een permanente opvolging en bijsturing nodig. Worden de vooropgestelde doelstellingen gehaald? Zijn de maatregelen effectief? Wat kan er beter? Allemaal antwoorden die bijdragen tot het voortdurend verbeteren van het preventiebeleid.

1. Toetsen aan de praktijk Toezicht door het management De ‘vinger aan de pols houden’ van het preventiebeleid. Dat is misschien wel de beste omschrijving voor de permanente opvolging die verwacht wordt van het management en alle leidinggevenden. Door oog te hebben voor wat er gebeurt in de praktijk, voor klachten, voor incidenten,... kunnen knelpunten onmiddellijk gedetecteerd worden. Het opvangen van problemen in een vroeg stadium bespaart tijd en geld. Door alert te blijven, is de toekomst van het bedrijf verzekerd. Alert today, alive tomorrow. Inspectiebezoeken Het uitvoeren van regelmatige observatiebezoeken (inspecties) is een goed instrument om het preventiebeleid te toetsen. Dergelijke bezoeken zijn geen zaak voor de preventieadviseur, maar behoren tot de taken van

54

de leidinggevende. Het hanteren van een controlelijst helpt om op een systematische manier naar de omgeving, de bedrijfsprocessen, de werkmethoden,... te kijken. Alle risico’s kunnen daarbij aan bod komen, zowel de risico’s voor de veiligheid, gezondheid en welzijn van de werknemers als de risico’s op materiële schade, brand, milieuschade,... De bezoeken zijn bovendien een uitstekende gelegenheid om de werknemers te polsen naar hun ervaringen op het terrein. Prestaties meten Wie een inspanning levert, wil ook graag weten hoe goed zijn prestaties zijn, of er verbetering in zit en of de prestaties vergelijkbaar zijn met anderen. Dit kan door het geregeld uitvoeren van een audit van het preventiebeleid. Een audit is werk voor experts. Dat



1/04/09

16:35

Page 55


Het management op veiligheidsbezoek bij het afvalbedrijf Sita Iedereen van het management bij Sita voert, ten minste 2 keer per jaar, veiligheidsbezoeken uit. Dat geldt ook voor de leden van het directiecomité zoals de hr-manager of de financieel directeur,... De bezoeken gebeuren meestal per twee, bv. de productiemanager samen met een meestergast, op basis van een checklist. Ook een fototoestel behoort tot de standaarduitrusting om zowel goede als slechte situaties in beeld te brengen. Dixit het management: “Het veiligheidsbezoek is voor het management bij Sita een gelegenheid om een dialoog op gang te brengen. Het is het moment bij uitstek om mensen aan te spreken en ook om mensen een pluim te geven voor hun veiligheidsprestaties of positieve initiatieven. En dat vinden we een belangrijke meerwaarde van deze bezoeken: het draagt bij tot een uitwisseling van ervaringen en het bevordert de integratie van preventie in de praktijk.”

wil zeggen voor mensen die hier voor opgeleid zijn en dat kunnen ook eigen werknemers zijn. In sommige gevallen is een audit door externen echter aangewezen en zelfs opgelegd. Denken we maar aan een certificatiesysteem zoals VCA waarbij het behalen van het certificaat gebeurt op basis van een externe audit (zie inzet p. 56). Ook andere instrumenten kunnen ingezet worden om de prestaties inzake preventie te

meten. Dat kan bijvoorbeeld een analyse van de jobtevredenheid zijn of een ziekteverzuimanalyse (zie inzet p. 57). Niet alleen de algemene prestaties van het beleid kunnen gemeten worden, ook de mate waarin leidinggevenden erin slagen om veiligheidsdoelstellingen te realiseren. Het opleggen van concrete veiligheidsdoelstellingen aan leidinggevenden is een techniek die men in heel wat bedrijven met succes toepast.

Performance is van cruciaal belang bij afvalbedrijf Sita De verloning van leidinggevenden bij Sita is deels afhankelijk van hun performance, hun prestaties. De prestaties van de groep Sita Belgium brengt men daarbij in rekening, net als de mate waarin de leidinggevende erin slaagt om zijn persoonlijke, vooropgestelde doelen te halen. En veiligheidsdoelstellingen zijn daarvan een onderdeel. Dat kan gaan over het niet overschrijden van een bepaald arbeidsongevallencijfer, maar het is altijd meer. Bijvoorbeeld de beveiliging van installaties, het uitvoeren van veiligheidsinspecties, het verbeteren van opleidingstrajecten, het verbeteren van het onthaal van nieuwe werknemers,...

55



1/04/09

16:35

Page 56


AANNEMERS GEAUDIT VCA staat voor ‘VGM Checklist Aannemers’, waarbij VGM de afkorting is van Veiligheid, Gezondheid en Milieu. VCA is dus de ‘Veiligheid, gezondheid en milieu Checklist Aannemer’. Om een VCA-certificaat te behalen, moet een bedrijf een goed werkend veiligheidsbeheerssysteem opzetten en onderhouden volgens de eisen vastgelegd in de VCA-checklist. Aannemers die het VCA-certificaat behalen, kunnen dit aan hun klanten en zakenpartners voorleggen als keurmerk. Ze maken hiermee duidelijk dat ze veiligheids-, gezondheids- en milieuaspecten beheersen volgens de VCA-regels. Voor opdrachtgevers is het VCA-certificaat een manier om na te gaan of de aannemer aan wie ze werk uitbesteden, veilig werkt. Het VCA-systeem werkt met behulp van een vragenlijst die functioneert als doorlichtingssysteem. De doorlichting of audit wordt uitgevoerd door een erkende cer tificatieinstelling. Deze beoordeelt of het bedrijf voldoet aan de voorwaarden uit de checklist. Meer info: www.vca-besacc.be

Ongevalonderzoek leidt tot oplossing bij folieproducent Hyplast Samenloop van omstandigheden In het bedrijf dient de Erema-machine om de trims van plastiekfolie te recycleren. Als het plastiek dat de machine binnenkomt, begint te klonteren, moeten de werknemers tussen de messen proberen de geklonterde resten te verwijderen. Een zeer hachelijk karwei, zo blijkt uit het feit dat de werknemers aan dit werk geregeld snijwonden overhielden. Het dragen van handschoenen beperkte wel de ernst van de snijwonden, maar bleek niet voldoende om de snijwonden helemaal te vermijden. Tal van maatregelen kwamen eraan te pas: instructies, handschoenen..., maar aan het probleem van de handletsels konden die niets verhelpen. Uiteindelijk besliste het bedrijf een uitgebreide rondvraag op het terrein uit te voeren: waar gaat het precies mis? De operatoren, de technische dienst, de hiërarchische lijn,... de verschillende partijen werden geraadpleegd, een actie die de preventieadviseur coördineerde. Het bleek dat het probleem er een van technische aard was: de toenmalige opstelling van de machine werkte het klonteren van het plastiek in de hand. Door technische aanpassingen klonterde de machine niet meer, moesten de operatoren niet meer tussen de gevaarlijke messen peuteren en was het probleem van de handletsels opgelost. Communicatie, overleg en een diepgaand onderzoek brachten hier de oplossing.

56


(leren uit wat fout gaat) Een schadegeval wordt vaak omschreven als een samenloop van omstandigheden. Een bewering die niet fout is, maar bij het kijken naar oorzaken is het eerder een kwestie van het zoeken naar onderliggende oorzaken. Bij een schadegeval, een ongeval, een bijna-ongeval of zelfs al bij het uitvoeren van een onveilige handeling, wordt vaak de uitvoerder met de vinger gewezen. Het is de man of vrouw op de


1/04/09

16:35

Page 57


vloer die het werk niet uitvoert zoals het moet. ‘Instructie niet gevolgd’ heet het dan. Best mogelijk, maar de vraag moet ook zijn: hoe zit het met de werkorganisatie? Misschien ligt het tempo zo hoog dat fouten eerder waarschijnlijk dan uitzonderlijk worden. Wat met de uitrusting? Misschien is het materieel waarmee gewerkt wordt niet in orde. Wat met de opleiding? Misschien weet de operator niet hoe het werk veilig uitgevoerd moet worden. Wat met het toezicht? Misschien gaf de ploegbaas niet het juiste voorbeeld of waren leidinggevenden meer bekommerd met de productie-output dan met veilige werkmethoden. Schadegevallen zijn het resultaat van vele onderliggende oorzaken. En enkel door het zoeken naar de grond van de zaak, krijgt preventie een kans.

2. Evalueren en verbeteren Regelmatige opvolging Preventie vormt maar beter een vast item op managementmeetings. Op die manier volgt de directie het beleid op de voet en kan men meteen ingrijpen. Het geeft ook iedereen de kans om feedback te geven

PREVENTIEPRESTATIES METEN: CONCRETE AANPAK Instrumenten - Audit: intern of extern; op basis van een eigen systeem of op basis van een bestaande norm, bv. OHSAS 18000, VCA - Bevragen van werknemers: jobtevredenheid, risicoperceptie - Analyseren van data: ziekteverzuim, klachten, schadestatistieken van de fleet, statistieken van ongevallen, EHBO-gevallen, incidenten, aantal opleidingen,... Indicatoren - Auditresultaten: situatie vergelijken met vooropgestelde situatie door de norm - Resultaten van bevragingen vergelijken met vorige situatie, tussen afdelingen, jobs, eventueel andere bedrijven - Vergelijken met meetbare, vooropgestelde doelstellingen: cijfers voor ziekteverzuim, aantal uren opleiding,...; benchmarking met andere bedrijven, sector. Meest gehanteerde indicatoren in dit kader zijn de bekende ‘frequentiegraad’ en ‘ernstgraad’ van arbeidsongevallen die sowieso jaarlijks overgemaakt moeten worden aan de afdeling toezicht welzijn op het werk (arbeidsinspectie). Deze indicatoren geven een idee van het aantal arbeidsongevallen enerzijds en van de ernst (verletdagen, blijvende ongeschiktheden) anderzijds, beide gerelateerd aan het totaal aantal gepresteerde uren. Zo is de vergelijking mogelijk tussen bedrijven van verschillende omvang. Het aantal werknemers speelt immers geen rol in de berekening.

57



1/04/09

16:35

Page 58


over wat er gerealiseerd werd, hoe de zaken lopen op het terrein en wat de knelpunten zijn. Voor het uitvoeren van preventieplannen krijgt men op die manier ook inzicht in het proces: hoe verloopt de samenwerking, wat vinden de betrokkenen ervan, wat zijn de struikelblokken. Waardevolle informatie voor het uitwerken van nieuwe plannen. Deze werkwijze heeft ook het grote voordeel dat ze een preventiecultuur inburgert bij alle leden van het management, wat nodig is om ook het gedrag van de uitvoerende medewerkers op de werkvloer op een positieve manier te beïnvloeden.

Management review Een beleid is niet af zonder een management review. De doelstelling van de review is vooral het streven naar verbetering. Een belangrijke input vormen de prestaties op het vlak van preventie en de stand van zaken van de verschillende plannen en maatregelen. Op basis van deze informatie kunnen de doelstellingen herbekeken en eventueel bijgestuurd worden. Een dergelijke oefening is common practice voor bedrijven die streven naar een voortdurende verbetering van hun activiteiten en diensten. En voor preventie is dat niet anders. Preventie werkt.

SAMENGEVAT SLEUTELS VOOR SUCCES • Hou de vinger aan de pols van het preventiebeleid door een permanent toezicht • Organiseer op regelmatige tijdstippen observatiebezoeken • Meet de prestaties van het preventiebeleid • Evalueer het beleid op regelmatige basis en organiseer een management review • Stuur het beleid bij op basis van de evaluatie

+ 58



1/04/09

16:35

Page 59


1/04/09

16:35

Page 60

BRONNEN

Bronnen Ensysta, betrokkenheid op alle niveaus, PreventFocus, nr. 7, 2004 Saint-Gobain, de doorstroming van de veiligheidsboodschap, PreventFocus, nr. 2, 2005 Zonnehoeve, werknemers in het zonnetje, PreventFocus, nr. 2, 2005 Electrocoat, de aanpak maakt het verschil, PreventFocus, nr. 6, 2004 VPK, De mens centraal, PreventFocus, nr. 4, 2005 Arjo Wiggins, geslaagde samenwerking tussen interne en externe dienst PBW, PreventActua, nr. 12, 2003 Hyplast slaat handen in elkaar voor een ongevallenvrij bedrijf, PreventFocus, nr. 10, 2005 Haironville Metal Profil, veiligheid als gespreksonderwerp, Gezond Ondernemen, nr. 3, 1999

60



1/04/09

16:35

Page 61

NOTITIES

Notities ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................................

61



1/04/09

16:35

Page 62

NOTITIES

Notities ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................................

62



1/04/09

16:35

Page 63

NOTITIES

....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................................

63



1/04/09

16:35

Page 64

NOTITIES

Notities ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................................

64



24/03/09

12:04

Page 2

Een gezonde werkplek - Goed voor jou en voor de zaak. Een Europese campagne over de inventarisatie en evaluatie van beroepsgebonden risico's

Grafische vormgeving en pre-press www.landmarks.be Druk Geers Offset Verantwoordelijke uitgever Olivier Joris Wolvenbergstraat 17 B-1180 Brussel Redactie Kris De Meester (VBO), Philippe Bleus (Ethias), Karla Van den Broek (Prevent)

Wettelijk depot : D/0140/2009/3 Cette brochure est également disponible en français Een gedrukte versie van deze uitgave kunt u gratis bestellen bij Linda Janssens: T + 32 2 515 08 18 [email protected] De inhoud van deze publicatie vindt u ook op www.vbo.be (publicaties > gratis brochures)

VBO VZW Ravensteinstraat 4 B-1000 Brussel T + 32 2 515 08 11 F + 32 2 515 09 99 [email protected] www.vbo.be


EFFECTIEVE LEDEN

VAN HET

Belgische Federatie van de Automobiel- en Tweewielerindustrie

Belgische Baksteenfederatie

Federatie van de Belgische Cementnijverheid

Belgische Federatie van de Chemische Industrie en van Life Sciences

Federatie van de Elektriciteits- en Gasnetbeheerders in België

Algemene Belgische Schoonmaakunie

Belgische Federatie van de Distributie

Belgische Petroleum Federatie

Confederatie Bouw

VAN RISICO TOT AANPAK Federatie van de Belgische Elektriciteits- en Gasbedrijven

Organisatie van Raadgevende Ingenieurs, Engineering- en Consultancybureaus

Federatie van Partners voor Werk

Federatie van Bedrijven voor Milieubeheer

Staalindustrie Verbond


Verbond van de Glasindustrie

Verbond van Ontginningsen Veredelingsbedrijven van Onbrandbare Gesteenten

Vereniging van de Belgische Fabrikanten van Papierdeeg, Papier en Karton

Federatie van de Textiel-, Houten Meubelindustrie

Beroepsvereniging van Verzekeringsmakelaars

Bedrijfsgroepering Zandgroeven

2CEO Federatie van de Betonindustrie

Federatie van de Technologische Industrie

Beroepsvereniging van Verzekeringsondernemingen

Page 1

Belgische Federatie van de Financiële Sector

Sociale Federatie van de Belgische Elektriciteitsen Gasbedrijven

Belgian Air Transportation Association

12:04

VBO

Werkgeversverbond der Belgische Havens

Federatie van de Belgische Grafische Industrie

Creamoda

24/03/09

Federatie der Papier- en Kartonverwerkende Bedrijven

Werkgeversfederatie voor de Internationale Handel, het Vervoer en de Logistiek

Federatie Voedingsindustrie

Koninklijke Belgische Redersvereniging

Beroepsvereniging van Belgische Vezelcement Producenten

Met de medewerking van :

SUCCESVOL PREVENTIEBELEID

Recommend Documents