Subsidie aanvraag 2013 voor maatschappelijke opgave 1B, Kunst en Cultuur verrijken de stad en haar inwoners Inleiding In 2011 is de gemeente Purmerend gestart met het traject “bezuinigen met beleid”. Doelstelling was om in overleg met het maatschappelijk middenveld te komen tot een bezuiniging op de subsidies vanaf 2013, en in samenhang daarmee de maatschappelijke opgaves beter in te vullen. Dit document beschrijft de stappen die door een aantal grotere culturele instellingen zijn gezet en gaat in op de wijze waarop opgave 1B “kunst en Cultuur verrijken de stad en haar inwoners” door deze instellingen wordt ingevuld. Hierbij wordt aandacht besteed aan het toetsingskader en de financiële uitwerking van de bezuiniging. Dit document begeleidt de individuele aanvraag van de volgende instellingen: Filmhuis NKT Theaterschool Muziekschool Waterland Museum Waterland Purmerends Museum Purmaryn P3 Theater de Verbeelding Wherelant Bibliotheek Waterland Twee partijen nemen een bijzondere plek in in dit overleg. Museum Waterland omdat de gemeente heeft aangegeven de subsidie voor deze instelling te staken m.i.v. 2013. De Purmaryn omdat dit een gemeentelijke instelling is die geen deel uitmaakt van de bezuinigingstaakstelling voor de culturele instellingen. Niet alle partijen die zich met kunst en cultuur in Purmerend bezig houden zijn hiermee genoemd. De amateurverenigingen en een aantal andere partijen vallen wel onder maatschappelijke opgave 1B maar doen de subsidie aanvraag onder eigen vlag. Bij de financiële invulling worden deze instellingen deels wel genoemd. In die gevallen heeft de gemeente de taakstelling besproken met de partijen.
Toetsingskader aanbod De burger centraal Voor het aanbod van de culturele instellingen zijn de behoeften van de klant/burger per definitie een belangrijk uitgangspunt. Het streven is de bezoekersaantallen gelijk te houden. Dit ondanks een verhoging door de rijksoverheid van het BTW tarief van 6% naar 19% op kaartverkoop, en zelfs van 0% naar 19% voor de deelname aan cultuur, de bezuinigingen op cultuur bij de provincie NoordHolland (20%) en de gemeentelijke taakstelling. Dat betekent dat het aanbod van de culturele instellingen haarscherp aan moet sluiten bij de wensen van de diverse klantgroepen om de bezoekersaantallen minimaal stabiel te houden. 1
De stad Purmerend heeft een algemeen belang bij een gevarieerd aanbod vanuit de culturele instellingen. Dit aanbod verhoogt de leefbaarheid van de stad en zorgt voor een aantrekkelijk vestigingsklimaat. Het culturele aanbod is ook een belangrijke aanjager van de economische bedrijvigheid, een avondje uit wordt vaak gecombineerd met een bezoek aan de horeca. Vooral voor jeugd wordt het culturele aanbod laagdrempelig gehouden, zodat zij kennis kunnen maken met wat de culturele instellingen bieden. Uitgaan van eigen kracht en eigen verantwoordelijkheid van bewoners Burgers betalen vrijwel altijd een eigen bijdrage om gebruik te kunnen maken van het aanbod van de culturele instellingen. Bezoek van een culturele instelling leidt tot sociale interactie en voorkomt isolement. Voor mensen die minder mobiel zijn is bij veel instellingen maatwerk mogelijk. Veel culturele instellingen werken deels of volledig met inzet van vrijwilligers. Laagdrempelig aanbod en recht doen aan verschillen tussen mensen Het aanbod van de culturele instellingen is breed en divers. De meeste instellingen kennen één centrale locatie. Dit kan leiden tot beperkingen voor de toegankelijkheid vanuit de wijk. De Muziekschool Waterland voert een strategische heroriëntatie uit, waarbij het muziekonderwijs via de scholen aangeboden wordt. In vrijwel alle gevallen wordt een eigen bijdrage van deelnemers gevraagd, met uitzondering van jeugd. Betaalbaar en profijtbeginsel, mede gelet op de eerdere maatregelen van de rijksoverheid, kunnen op gespannen voet met elkaar komen te staan. Draagkrachtbeginsel Zie eerdere opmerkingen hierover. Door maatregelen van verschillende overheden is de eigen bijdrage al gestegen. Culturele instellingen proberen de balans te bewaren tussen toegankelijkheid en draagkrachtbeginsel. Meer markt en maatschappij Culturele instellingen zien binnen de huidige constellatie geen reëel alternatief voor hun aanbod op de vrije markt, zonder afbreuk te doen aan het principe dat alle inwoners in Purmerend gebruik kunnen maken van het aanbod en in aanraking kunnen komen met kunst en cultuur. Efficiënter organiseren De culturele instellingen hebben terdege onderzocht of er besparingen mogelijk waren in hun bedrijfsvoering, ook bijvoorbeeld door samenwerking. In de meeste gevallen moet geconstateerd worden dat de instellingen al zeer efficiënt werkten, wellicht ook daar toe gedwongen door eerdere bezuinigingen. Op het gebied van energie inkoop lijkt er nog een besparing mogelijk. Verder leidt de strategische heroriëntatie van de muziekschool op termijn tot een besparing. Verder zijn er geen dubbelingen geconstateerd of zaken waarmee synergievoordelen te behalen zijn. Financiële uitgangspunten Het doen van een aanbod op het gebied van kunst en cultuur is geen wettelijk vastgelegde taak van de gemeente. Echter, zonder kunst en cultuur verarmt een stad en verliest zij haar aantrekkingskracht voor bestaande en nieuwe bewoners. Ook de lokale economie ondervindt de gevolgen van een verschralend cultureel aanbod.
2
De culturele instellingen zijn bij eerdere bezuinigingsrondes niet ontzien. Voor een aantal geldt (P3) dat het nog spannend wordt of zij in staat zijn de hun opgelegde bezuinigingstaakstelling te realiseren.. Andere (museum Waterland) zijn hun subsidie al volledig kwijtgeraakt. Er lijkt wat dat betreft wel een kritische grens te zijn bereikt. Uitgangspunten coalitieakkoord De culturele instellingen hebben oog voor kwetsbare groepen en zorgen dat ook deze groepen gebruik kunnen maken van het aanbod. Accommodaties worden goed gebruikt. P3 en Muziekschool overwegen gezamenlijke huisvesting. De bibliotheek huisvest een dependance van de kunstuitleen van Museum Waterland. De culturele instellingen verhogen de leefbaarheid van de stad en zoeken daarvoor samenwerking met alle partijen die hen daarbij kunnen helpen. Het culturele aanbod is breed en biedt voor elk wat wils, in vrijwel alle gevallen is een eigen bijdrage de regel.
Financiële invulling bezuiniging Opgave 1B moet € 228.000,- inleveren. Voor de periode 2013 -2015 is dat totaal € 684.000,-. Een deel van de bezuiniging moet komen uit de strategische heroriëntatie van de Muziekschool Waterland. In de hieronder genoemde bedragen wordt uitgegaan van een bezuiniging op de subsidie voor de Muziekschool. Deze is besproken met de muziekschool. Bezuinigingen Kunst en Cultuur Jaar Kunst in de openbare ruimte € 85.000,Muziekschool € 50.000,Energie Bibliotheek € 7.500,Energie Cultuurhuis Wherelant € 2.500,NKT Theaterschool € 1.800,Amateurkunst € 5.000,AWP € 4.000,Marktstad € 4.000,Kosten onderhoud buitenkunst€ 5.000,Algemene Programma Raad € 4.000,Reuring € 5.000 Huisvesting Filmhuis P.M Totaal € 173.800
€ 85.000,€ 125.000,€ 7.500,€ 2.500,€ 1.800,€ 5.000,€ 4.000,€ 4.000,€ 5.000,€ 4.000,-
€ 85.000,€ 150.000,€ 7.500,€ 2.500,-** € 1.800,-*** € 5.000,€ 4.000,€ 4.000,€ 5.000,€ 4.000,-
€ 243.800
€ 268.800,-
Hiermee wordt over een periode van drie jaar voldaan aan de taakstelling. **zie toelichting bij ambitie Cultuurhuis Wherelant ***zie toelichting ambitie NKT Theaterschool
Overlap met andere maatschappelijke opgaven
3
€686.400,-
De culturele instellingen zijn er van overtuigd dat zij ook een bijdrage leveren aan opgave 2B, op de toekomst voorbereid (educatie, wonen, brede ontwikkeling). Kennismaken met kunst en cultuur, werken aan je eigen ontwikkeling door een muziekinstrument te leren spelen, een workshop te volgen of te studeren in de bibliotheek dragen bij aan de educatie en de brede ontwikkeling van jongeren. Ook binnen thema 3 ondersteunen de culturele instellingen de maatschappelijke opgaves. Deelnemen aan kunst en cultuur, of dit nu actief of passief gebeurt, leidt tot ontmoeting, voorkoming van sociaal isolement en verbreding van de horizon. Daarmee ontstaan nieuwe mogelijkheden voor inwoners van Purmerend.
Kunst en Cultuur verrijken de stad en haar inwoners De ambities van de culturele instellingen gaan verder dan wat er met de huidige inzet van middelen mogelijk is. Dat hoeft niet altijd door de gemeente in de vorm van een subsidie gerealiseerd te worden. Echter, de culturele instellingen werkten al goed samen voor het traject “bezuinigen met beleid” werd ingezet en zijn ook goed in staat andere bronnen van financiering aan te boren. Maar ook binnen die context blijft overeind dat mocht er in de toekomst meer financiële ruimte zijn er nog ambities genoeg zijn. Elke instelling licht hieronder kort haar ambitie toe: Bibliotheek Waterland De bibliotheek zou graag verder gaan met de het project “bibliotheek op school” waarbij met geld van de rijksoverheid de leesbevordering op twee Brede scholen in Purmerend ter hand is genomen. De bibliotheek zou de mediatheken van deze scholen graag toegankelijk maken voor de hele wijk, zodat met de onderbouw van de basisschool een bibliotheekvoorziening dicht bij huis heeft. De centrale vestiging is nu vanuit sommige wijken voor deze doelgroep slecht bereikbaar. Het zou ook goed voldoen aan de uitgangspunten uit het coalitieakkoord, zoals kwetsbare groepen (onderbouw basisschool) ondersteunen, accommodatie (Brede school) goed gebruiken, leefbaarheid in de buurt en brede toegankelijkheid. De bibliotheek zou heel graag starten met de Voorleesexpress, een vrijwilligersproject met ook bijdragen van andere partijen dan de gemeente. In dit project gaan vrijwilligers voorlezen bij gezinnen waar dit niet vanzelfsprekend is. Kinderen krijgen daarmee een voorsprong in woordkennis waar ze hun hele schoolcarrière baat bij hebben. De bibliotheek zou graag een pilot starten met een openstelling op zondag. Ervaringen bij andere bibliotheken leren dat dit succesvol kan zijn en nieuwe doelgroepen naar de bibliotheek kan trekken. Purmerends Museum Het bestuur van het Purmerends Museum ziet geen kans om te bezuinigen. De begrote inkomsten bedroegen over 2011 in totaal € 154.000, 87% via gemeentesubsidie en ca. 13% uit onregelmatige inkomsten. Van de totale inkomsten wordt 65% besteed aan personeelskosten, 23% aan vaste exploitatie lasten en 12% aan variabele kosten rond de exposities en de collectie. In de genoemde posten kan niet worden bezuinigd zonder de kwaliteit van het museum te beschadigen. Door het voor het boekjaar 2011 niet honoreren van de gevraagde subsidieverhoging, gecombineerd met het wegvallen van een substantieel deel van de donaties en toegenomen lasten als gevolg van autonome kostenstijgingen sloot het museum het boekjaar 2011 af met een tekort van ca. € 10.000.
4
Eind 2012, begin 2013 moet het Purmerends Museum haar depotruimte aan de Purmerweg verlaten, het pand wordt gesloopt om plaats te maken voor woningbouw. In gesprekken met de betreffende gemeentelijke afdeling is duidelijk geworden dat het museum geconfronteerd zal worden met een zeer forse huurverhoging. Nu wordt ca. € 4000 per jaar aan huur betaald. Dat zal in 2013 naar verluidt ca. € 20.000 moeten worden omdat dan een marktconforme prijs zal moeten worden opgebracht. Dit leidt er toe dat het Purmerends Museum in plaats van een bezuiniging in te brengen, genoodzaakt is om een substantiële verhoging van de subsidie te moeten aanvragen. Het bestuur van het Purmerends Museum is zich ervan bewust dat dit tot een scheve situatie kan leiden, maar het bestuur ziet geen andere mogelijkheid.
Muziekschool Waterland Gelet op de veranderde maatschappelijke vraag heeft Muziekschool Waterland scherpe keuzes gemaakt in het proces van herformulering van het beleid voor de periode 2013-2015. Belangrijke uitgangspunten daarbij zijn: Zoveel mogelijk deelnemers (kinderen en jongeren) in de gemeente maken gebruik van het aanbod Deelname is laagdrempelig Muzieklessen in het domein van de vrije tijd zijn een keuze van kind en/of ouders, men is daarvoor zelf verantwoordelijk en moet de kosten daarvan zoveel mogelijk zelf dragen. Activiteiten die ook op de vrije markt toegankelijk zijn komen niet in aanmerking voor subsidie Muziekschool Waterland heeft daarom gekozen voor een verandertraject waarin een duidelijk onderscheid wordt gemaakt als het gaat om het inzetten van subsidie. Subsidie wordt primair ingezet voor uitvoering en organisatie van de volgende educatieve activiteiten in het onderwijs: AMV lessen op de scholen Binnenschoolse instrumentale muzieklessen in de trant van “Kinderen maken muziek” projecten waarbij wordt samengewerkt met de Purmerendse muziekverenigingen Activiteiten van de Popfabriek in/met het voortgezet onderwijs en P3 en, gelet op de maatschappelijke relevantie, ook voor de volgende activiteiten:
AMV lessen buiten/naschools Projecten voor mensen met een verstandelijke beperking Naschoolse vervolglessen na “Kinderen maken muziek” Brede schoolprojecten Ensembles Koren
Voor instrumentale/vocale lessen (duolessen, individuele lessen) wordt subsidie aangewend voor het beschikbaar stellen van een veilige en herkenbare faciliteit waar leerlingen zich verder kunnen ontwikkelen, bijvoorbeeld als vervolg op de breed ingezette muziekeducatie op de scholen. Door te kiezen voor meer efficiënte en betaalbare faciliteiten (binnen de scholen en in P3) blijft deze vorm van muziekeducatie van hoge kwaliteit bereikbaar.
5
De activiteiten 2013 met betrekking tot het verandertraject staan nader toegelicht in de aparte subsidieaanvraag van Muziekschool Waterland zelf. De muziekschool verwacht met dit beleid de aangegeven kostenbesparingen te realiseren. Filmhuis Purmerend Het Filmhuis heeft tot doel: het onder de aandacht brengen van minder bekende en / of artistiek waardevolle speelfilms en documentaires die in het reguliere circuit niet of slechts kort gedraaid worden. De speelfilms en documentaires moeten voldoen aan één of meerdere van de volgende voorwaarden: a. ze dienen zich te onderscheiden qua vorm en / of inhoud. b. ze dienen artistieke waarde te bezitten. c. ze dienen minder bekende regisseurs een kans te geven. d. ze dienen minder bekende filmlanden een kans te geven. De belangrijkste ambities van het Filmhuis voor de komende jaren zijn: 1. Groei van het aantal ‘vrienden’. Vrienden betalen een jaarbijdrage en kunnen in ruil daarvoor met korting naar de film en krijgen het programmaboekje toegestuurd. Het Filmhuis heeft nu 150 vrienden en we willen in 2012 groeien naar 200 vrienden. 2. Groei van het aantal bezoekers. Door de groei van de vrienden hopen we meer bezoekers te krijgen. Door de lage toegangsprijs is het Filmhuis toegankelijk voor alle Purmerenders. 3. Het in stand houden van de kwaliteit van het aanbod. Films die gedraaid worden moeten voldoen aan de voorwaarden en een aanvulling zijn op de films uit het commerciële circuit.
NKT Theaterschool De NKT Theaterschool staat goed bekend in Purmerend om haar kwaliteit, diversiteit en levert een belangrijke bijdrage aan het aanbod voor de jeugd van Purmerend in de leeftijd van 8 t/m 18 jaar. De NKT Theaterschool stelt zich blijvend ten doel een belangrijke bijdrage te leveren aan het jeugdbeleid van Purmerend. De laatste twee jaar is geconstateerd dat er een daling is van het leerlingenaantal. Met name de crisis en het aanbod van MBO vervolgopleidingen waar de leerlingen vanaf 16 jaar hun opleiding kunnen voortzetten spelen hierbij een rol. Wat betreft de vervolgopleidingen betekent dit dat de leerlingen 2 jaar eerder de school verlaten dan voorgaande jaren en dat ouders bewuster op de prijzen letten. Ambitie: De NKT Theaterschool wil zich vernieuwen en verder ontwikkelen in haar aanbod met als doel: het ontwikkelen van dynamische projecten met medewerking van gastdocenten, het organiseren van masterclasses, instroom van kinderen vanaf 6 jaar voor Jong NKT, het onderzoeken naar mogelijkheden op het gebied van samenwerking met andere culturele instellingen, bedrijven, scholen en kinderopvang. *** Voor de jaren 2014 en 2015 geldt dat, onder voorbehoud van een besluit van het bestuur, wij ook over deze jaren een bijdrage willen leveren aan “bezuinigen met beleid” afhankelijk van het resultaat wat in het boekjaar gerealiseerd wordt. Aanbod: De NKT Theaterschool ziet kansen in een aanbod van meer variatie in theaterstijlen, workshops, talentontwikkeling en instroom van jonge kinderen vanaf 6 jaar. Middelen:
6
Middelen die hiervoor ingezet worden zijn: marktonderzoek, www.dichtbij.nl, website, social media, pers, nieuwsbrieven, mond tot mond reclame (ambassadeurs), stichting vrienden NKT, musicals in het theater van de Purmaryn. Mensen: Om deze ambitie te realiseren is het van groot belang dat we financieel draagkrachtig zijn om zodoende mensen te kunnen inzetten om deze projecten te ontwikkelen, te leiden en uit te voeren. Er wordt door vrijwilligers, docenten, medewerkers kantoor en staf met hart en ziel samengewerkt om de school tot een plek te maken waar iedereen zichzelf kan zijn en zich in alle opzichten kan ontplooien. Met het respecteren van de filosofie blijft de NKT Theaterschool een bijzondere plek. Theater De Verbeelding De Verbeelding verrijkt al 20 jaar het theateraanbod in Purmerend met voorstellingen van eigentijds theater, vooral gemaakt door jonge en nieuwe makers. Voorstellingen waarvoor om verschillende redenen in theater De Purmaryn geen plaats is, vinden een plek in De Verbeelding. Zo zorgt de combinatie van beide theaters voor een (bijna) compleet theateraanbod in Purmerend. De belangrijkste ambities van De Verbeelding zijn de komende jaren: 1. Een groei van het aantal bezoekers. Het laatste jaar is er een lichte groei te constateren in het aantal bezoekers, terwijl de meeste theaters juist met dalende bezoekcijfers te kampen hebben. Oorzaak daarvan is wellicht de (relatief) betaalbare toegangsprijs bij De Verbeelding. We merken dat in deze tijden van crisis mensen toch meer bewust naar de prijzen gaan kijken. We hebben onze toegangsprijzen wel moeten aanpassen door de BTW verhoging, maar hebben ze op een betaalbaar niveau kunnen handhaven. Dit doordat we uitsluitend met vrijwilligers werken en daardoor geen overheadkosten hebben. Ook voor lagere inkomensgroepen maken we theaterbezoek op deze manier mogelijk. 2. Het in stand houden van de kwaliteit van de programmering en het aantal voorstellingen. Dit vormt een groter probleem. Tot een jaar geleden was ook de provincie subsidiegever van De Verbeelding. Door andere beleidskeuzes is deze bron weggevallen. Gelukkig is De Verbeelding erkend door het Fonds voor de Podiumkunsten als een theater met een programmering die steun verdient. Voor 2011 en 2012 is ons daarom een subsidie toegekend die het mogelijk heeft gemaakt om de programmering op een kwalitatief hoog niveau te handhaven. De situatie voor 2013 (en daarna) is hoogst onzeker. Er wordt door het Rijk belangrijk gekort op de Cultuursubsidies. Het Fonds krijgt veel minder geld. Dat zal zijn weerslag hebben op de subsidie aan theaters. Als de subsidie van het Fonds wegvalt of beduidend lager wordt zal dat tot gevolg hebben dat we minder voorstellingen kunnen programmeren. Jammer voor het publiek, maar vooral ook voor de jonge en vernieuwende theatermakers die theaters als De Verbeelding nodig hebben om zich te kunnen ontwikkelen. Cultuurhuis Wherelant Cultuurhuis Wherelant is ambitieus in haar plannen. Wij focussen op het op peil houden en versterken van de inhoudelijk kwaliteit van het kunst en cultuuraanbod. Als cultureel ondernemer willen wij nog meer verbreding van het aanbod en dit aanbod flexibel vormgeven in relatie tot verschillende doelgroepen én in samenwerking met de verschillende partners. Wij zijn trots te kunnen melden dat Cultuurhuis Wherelant inclusie hoog in het vaandel heeft staan en dat 16% van onze klanten mensen met een verstandelijke beperking of met een GGZ achtergrond zijn.
7
Dat is de reden dat Cultuurhuis Wherelant naast de maatschappelijke opgave 1B ook voor maatschappelijke opgaven 2B, 3A en 3B verantwoordelijk is. In de subsidieaanvragen van de maatschappelijke opgaven 2B, 3A en 3 B heeft Cultuurhuis daarom ook een plek. In dat kader werken we samen met zorginstellingen en het (speciaal) onderwijs. Zie daarvoor de desbetreffende aanvraagformulieren. Door de verdere bezuinigingen bij de gemeente in 2013 en de BTW plicht van 19% voor volwasseneducatie zal nog scherper begroot worden en zullen we heel serieus en zorgvuldig blijven kijken naar onze uitgaven. Onze ambities in een notendop op een rij: Producten Cursuswerk o Marktgericht werken, een realistische verhoging van cursusprijzen, een verantwoorde omgang met de cursusgerelateerde kosten en een verhoging van minimum aantal deelnemers per activiteit o Het bereikbaar houden van cursussen voor minder-draagkrachtigen Mensen met een verstandelijke beperking o Stabiliseren van het huidige vrije tijdsaanbod o Uitbreiden van de dagbestedingateliers met een vierde groep theater o Opstarten van aanbod voor kinderen in samenwerking met het speciaal onderwijs Mensen met een GGZ achtergrond o Het bestendigen van het aantal van 6% van het totaal aantal deelnemers aan activiteiten bij Cultuurhuis Wherelant met een GGZ achtergrond o Gezamenlijk het hoofd bieden met de ZORG aan de financiële zorg over het in stand houden van de activiteiten o Het organiseren van een symposium om de ontwikkelde methodieken voor speciale doelgroepen te presenteren Onderwijs o Het handhaven van het huidige aantal leerlingen door mét de scholen op maat, vraaggericht en methodegerelateerde projecten te ontwikkelen voor het BO en VO o Streven dat alle scholen van CPOW, OPSO en SPOOR eind 2014 een ICCer hebben o Ontwikkelen van na- en buitenschools aanbod voor leerlingen van het VO o Producten voor bedrijven o Het verder ontwikkelen van producten voor bedrijven o Het implementeren van bedrijfsprojecten binnen de organisatie met een standaard percentage “investeringskosten” in de begroting Dienstverlening aan amateurkunst o Vergroten van de participatie van amateurs door het organiseren van gezamenlijke projecten Huisvesting o Verhuizen naar een nieuw onderkomen in de Ijssendijkstraat met 200m2 meer ruimte o Installeren van een interieurwerkgroep en een technische werkgroep ter voorbereiding op de verhuizing o Het beheren en verhuren van de ateliers voor kunstenaars op de IJssendijkstraat nemen we over van de gemeente en komt als extra taak bij cultuurhuis Wherelant NB: aangezien er bij het pand op de Ijssendijkstraat marktconforme prijzen gehanteerd gaan worden zullen de kosten wat huisvesting betreft enorm toenemen. Niet alleen de huurprijs maar ook de energiekosten zullen veel hoger zijn dan in het huidige pand aan de Purmerweg. De exacte vermeerdering is nog niet te overzien. Wel zijn we bezig met Hit-MKB bezig om de energiekosten zo voordelig als mogelijk in te kopen. 8
De Purmaryn en Museum Waterland maken hun ambitie, gezien de eerder genoemde bijzondere positie die zij innemen, op andere wijze kenbaar dan bij deze notitie voor de subsidieaanvraag horende bij maatschappelijke opgave 1B.
9
