M iN ISTERIE VAN LANDBOUW Bestuur voor Landbouwkundig Onderzoek Rijkscentrum voor Landbouwkundig Onderzoek - Gent Rijksstation voor Ze evisserij - Oostende Directeur - P. HOVART.
STUDtE VAN DE VAR!AHE VAN DE B!OLOGtSCHE CONDtHE EN DE BACTER!OLOG)SCHE KWAHTEtT VAN MOSSELEN (Mytitus eduiis L.) TtJDENS HET BEWAREN.
D. DECLERCK (*)
R.P. R ijksstation v o o r Z e e v is s e r ij, W e r k g r o e p
" B io lo g ie "
M e d e d e lin g e n van h et R ijksstation v o o r Z e e v is s e r ij
(t.W .O .N .L.)
(C L O G e n t ).
Publikatie nr 213-B U .W .O .N .L.) 18. 1986
D
O n d e rz o e k g e s u b s id ie e rd W e te n s c h a p p e lijk
d o o r h e t in stitu ut t o t A a n m o e d ig in g van h et
O n d e rz o e k
in
N ijv erh e id
en
Lan dbou w
(I.W O .N .L .).
M !N !S T E R !E VAN LA N D B O U W B e stu u r voor Landbouwkundig Onderzoek Rijksc e ntrum voor Landbouwkundig Onderzoek - Gent R ijk ssta tio n voor Z e e v iss e rij - Oostende Directeur - P. HOVART.
STUDiE VAN DE VAR!AHE VAN DE BiOLOGtSCHE CONDtHE EN DE BACTER!OLOG!SCHE KWAUTEtT VAN MOSSELEN (Mytitus edutis L.) HJDENS HET BEWAREN.
D. D E C LE R C K (*)
R.P. R ijksstation v o o r Z e e v is s e r ij, W e r k g r o e p
" B io lo g ie "
M e d e d e lin g e n van h e t R ijk ssta tion v o o r Z e e v is s e r ij
(i.W .O .N .L .)
(C L O G e n t ).
Pub likatie nr 213-B (i.W .O .N .L .) 18, 1986
( * ) O n d e rz o e k g e s u b s id ie e rd W e te n s c h a p p e lijk
D/1986/0889/1
d o o r h e t Instituut t o t A a n m o e d ig in g van h et
O n d e rzo e k
in
N ijv erh e id
en
Lan dbou w
(i.W O .N .L .).
Een o n d e rz o e k n a a r de v a r i a t i e van de b io lo g is c h e co n d itie en de b a k t e r io lo g is c h e k w a lite it van m o s s e le n tijden s het b e w a re n w e r d u itg e v o e rd . Uit de o rg a n o le p tis c h e en de b a k t e r io lo g is c h e re s u lta te n ktsn w o rd e n a f g e l e i d dat de houdbaarheid b ij 2 ° C en 8 °C r e s p e c t i e v e l i j k 5 à 8 en 3 à 4 d a gen b e d ro e g . 10
5
Op het ogen b lik van het b e d e r f b e lie p het T A B
b a k te riê n p e r g r a m
-auw m o s s e l v l e e s .
2 0 'C :
E en k o o k p ro c e s van 5 minuten
w as v o ld o en d e om de a a n w e z ig e C o lia ch tigen uit de f l o r a te e lim in e r e n ,
doch
had w e in ig in v lo e d op de o v e r b lijv e n d e m e a o f ie le flo ra .
M et b e tre k k in g t* t het g eb ru ik van de c o n d itie -in d e x e n le e k C. I. 1 bru ik b aar o m een la n g d u rig e b e w a rin g bij te hoge te m p e r a tu r e n aan te tonen. Het geb ru ik van C. I. 2 w as e c h te r m in d e r gesch ik t o m een b e w a rin g onder slech te om standigheden aan te w ijz e n , w a a r p r o e f op 8*C te g e r in g w as. zijn o m
d aar de daling van C. I. 2 b ij de be-
U ite in d e lijk b le e k G. I. 3 enkel nuttig te
de m a te van v o c h t v e r l i e s aan te duiden.
N a a r aan leid in g van de studie om tren t de e v o lu tie van de k w a lite it van im p o r t m o s s e le n op de B e lg is c h e m a rk t ( D e c le r c k 1983) w e r d de m o g e lijk h e id n a a r v o o r ge b ra c h t naast de m ic r o b io lo g is c h e an a lysen (d in o fla g e llaten - en b a k t e r io lo g is c h o n d e rz o e k ),
ook het v e r l i e s aan conditie bij het
k w a lit e it s o n d e r z o e k te betrekken.
K w a lite its in d e x e n z o a ls co n d itie -in d e x e n w e r d e n d o o r A n d r e w s (1961), B a ir d (1952),
E n g le (1950),
L a w r e n c e (1982),
F r a s e r (I9 6 0 ),
N'ann (1979),
Hopkins (1949),
In g le (1949),
M e d c a f (1941) en W aln e (1970) gebru ikt bij
de bep a lin g van onder m e e r de in v lo e d van de g r o e i en de s e iz o e n v a r ia t ie s op de con d itie van m o s s e le n en o e s t e r s .
O n d e rh a v ig e studie v e r m e ld t de resu lta ten van een b e w a a r p r o e f d ie op 2 * C en 8 °C w e r d u itg e v o e r d en w a a r b ij de houdbaarheid van m o s s e le n w e r d v a s tg e s te ld .
D e b ru ik b a a rh eid van v e r s c h ille n d e c o n d itie -in d e x e n v o o r de kw alite its b e p a lin g van d e z e w e e k d ie r e n w e r d nagegaan.
2.
E x p e r im e n t e le m e th o d ie k .
2 .1 .
O p s te llin g van de b e w a a r p r o e f.
E en p a r t ij m o s s e le n van N e d e rla n d s e h e rk o m s t w e r d bij tw e e v e r s ch illen d e te m p e r a tu r e n (2 * C en 8 °C ) in g e t h e r m o s t a t is e e r d e k o e lc e lle n b e w a a rd .
D e m o s s e le n w e r d e n in een g e p e r f o r e e r d e mand g eb ra ch t w a a r b ij
het lek voch t kon w e g v lo e ie n .
O m u itd ro gin g in de k o e lc e lle n te v o o rk o m e n ,
w e rd e n de manden m et P V C - f o l i e afgedekt.
2. 2.
Methoden.
D e v o lg e n d e bepalin gen w e rd e n tijd en s de b e w a a r p r o e f u it g e v o t r d
- bep a lin g van het aantal o v e r le v e n d e m o s s e le n , - b epalin g van de co n d itie -in d e x e n (P h ern a m b u cq - van Iw aarden , Ç I
1
^ j
2
ç I
3
1982
- N a tv le e s g e w ic h t (g) x 100 V o lu m e van de schelpholte (m l) - D r o o g v le e s g e w ic h t (g) x 100_____ V o lu m e van de schelpholte (m l) - D r o o g v le e s e e w ic h t (g) x 100_____ N a t v le e s g e w ic h t (g)
- b ep a lin g van het totaal aantal b a k te rië n ( T A B ) b ij 20° C en 3 7 'C ( A P H A I 960), - bep a lin g van het aantal C o lifo r m e n op V R B L - a g a r ( A P H A
1970),
- bep a lin g van de fe a c a le E s c h e r ic h ia c o li stam m en m e t de techniek van M c K e n z ie (1943) ; g a s v o r m in g in b r illia n t g r o e n g a l 2 %, in d o lv o r m in g in try p to n w a te r,
beide b ij (44 + 0, 5)°C ,
B ij de bepaling van het aantal o v e r le v e n d e m o s s e le n w e r d als v o lg t te w e r k gegaan.
E en m o s s e l w o rd t als nog le v e n d beschouwd w a n n eer als r e a c t ie op m e ch a n isch e dru k^yf na s tim u la tie van de m a n tel o f de v o e t de schelp sluit o f het m o s s e llic h a a m in k rim p t.
W a n n eer m e e r dan 50 % van de o n d e r
z o c h te m o s s e le n als dood w e rd e n bevonden,
w e r d de p a r t ij n iet v e r d e r m e e r
on derzoch t.
B ij de b epalin g van de s c h e lp h o lte v o lu m e w e r d g eb ru ik gem aakt van het p r in c ip e van de c o m m u n ic e re n d e vaten (D e s m e t 1984). p ro e fn e m in g w e rd e n p e r testd a g 2 x 1 0 op w i l l e k e u r i g e w i j z e genomen.
V o o r de
onbeschadigde en le v e n d e m o s s e le n
D e z e m o s s e le n w e r d e n dan p e r 10 in een
v e e lv u ld ig g e p e r f o r e e r d e p la s tie k z a k je v e rp a k t en gedurende m instens een uur in een aq u a riu m m et stro m en d z e e w a t e r bew aard. u itw endig sch e lp v o lu m e bepaald.
D a a rn a w e r d het
Na de m etin g van het uitwendig sch elp -
v o lu m e w e r d e n de m o s s e le n te ru g in hun r e s p e k t ie v e lijk e g e p e r f o r e e r d e z a k je s v e rp a k t ; de r e s t van de m o s s e le n w e r d in de tw e e k o e lc e lle n geplaatst
o m m e e b e w a a rd te worden.
D e z e v o o r s o r t e r i n g van m o s s e le n p e r 10 is
nodig omdat de v e r d e r e bepalin gen t e r b e re k e n in g van de c o n d itie -in d e x e n op d e z e lfd e m o s s e le n m o et gebeuren.
Op de v o o r a fb e p a a ld e testd agen w ord en
telk en s tw e e z a k je s m et 10 m o s s e le n uit elke k o e l c e l genom en om het natv le e s g e w ic h t ,
het d r o o g v le e s g e w ic h t en het v o lu m e van de le g e schelpen te
bepalen.
T e n s lo t t e w erden de b e w a a rd e m o s s e le n op de testd a gen ook g e durende
v ijf minuten gekookt.
Z o w e l op de b e w a a rd e rauwe als op de g e
kookte m o s s e le n w e rd e n b a k t e r io lo g is c h e bepalin gen u itg e v o e rd .
3.
R e su lta ten en b e s p r e k in g e n .
D e g e m id d e ld e resu ltaten tijden s het b ew a ren op 2 °C en 8 °C w e rd e n in de ta b e l 1 en de fig u re n 1 en 2 sam engebracht.
V o o r w at de p e rc e n ta g e s
dode o f uitgeputte m o s s e le n b e t r e ft (tab el 1) diende het e x p e r im e n t op 8 °C na acht dagen b e w a re n te w o rd e n stop gezet.
Op dit ogen b lik w a r e n re e d s
65 % van de m o s s e le n als dood opgetekend.
D e m o s s e le n v e r s p r e id d e n een
on aa n va a rd b a re geu r.
Het b a c t e r io lo g is c h k ie m g e t a l w as
y
^
10 /g en b e
v e s t ig d e de o rg a n o le p tis c h e resultaten.
T a b e l 1 - V e r l o o p van het p e r c e n ta g e dode m o s s e le n tijd en s de b e w a rin g b ij 2 ° C en 8°C
B ew aard u u r in dagen
A a n ta l dode m o s s e le n ( %) 2°C
8" C
1
1 %
1 %
3
1 %
5 %
5
5 %
22 %
8
9 %
65 %
10
19 %
-
12
28 %
-
D e re s u lta te n van het b a c t e r io lo g is c h o n d e rz o e k z ijn g e g r o e p e e r d in de fig u re n 1 en 2 en ta b e l 2.
T a b e l 2 - E v o lu tie van de b a k t e r io lo g is c h e k ie m g e t a lle n gedurende het b e w a r e n b ij 2 0 °C en 3 7°C en na 5 minuten koken.
K ie m g e t a lle n p e r g r a m m o s s e l v l e e s
B ew aardu u r in
B i j 2 ° C b e w a a rd en na 5 min. koken
dagen
T A B 2 0 °C
TAB
B ij 8 °C b e w a a rd en na 5 min. koken T A B 20° C
37*C
TAB
37*C
1
480
63
480
63
3
15
200
30
300
5
490
460
1.500
740
8
2 70
350
1.900
950
10
46
410
-
*
B ij de b e w a a r p r o e f op 2 ° C (figu u r 1) was e r een d u id elijk v e r l o o p van
5
het T A B 2 0° C.
D e v o o r o p g e s t e ld e l i m i e t van 10
na 6 dagen b e r e ik t.
Z o w e l v o o r het T A B
37* C,
b a k te rië n p e r g r a m w e r d als v o o r het aantal C o li-
fo r m e n w e r d e n geen b e la n g r ijk e stijg in g en gen oteerd . c o li was steeds k le in e r dan 10 p e r g ^ m
m o s s e lv le e s
Het aantal E s c h e ric h ia en de fa e c a le C o lifo r m e n
w a re n slechts in het a a n va n gsm o n ster aanw ezig.
B ij de b e w a a ip r o e fo p '
S°C was de v o o r o p g e s t e ld e l i m i e t van 10
t e r ië n p e r g r a m re e d s na 3 ^
dag b e re ik t.
5
bak-
Na v i j f dagen b ew a ren w erd en
re e d s a a n z ie n lijk e hoge k ie m g e t a lle n g e n o te e rd (figu u r 2).
Uit de b a k t e r io lo g is c h e bepalin gen op de gek ook te m o s s e le n (ta b el 2) kon w o rd en opgem aakt dat het k o o k p ro c e s van 5 minuten vold oen d e was om de a a n w e z ig e c o lia c h tig e n uit de f l o r a te e lim in e r e n .
Het totaal aantal bak
t e r ië n dat b ij 20* C w e r d g e te ld b le e k a fh an kelijk te z ijn van het in itia a l k ie m g e ta l b ij de o v e r e e n k o m s t ig e rauwe m o s s e le n .
H et k o o k p r o c e s had eve n w e l
w e in ig in v lo e d op de a a n w e z ig e m e s o f i e l e flo r a . van het gekookte m o s s e l v l e e s
Een b ijk om en d e b esm ettin g
door het s c h e lp m a te r ia a l is m o g e lijk .
R ek en in g houdend m e t de T A B 20" C lim ie t van 10 m o s s e lv le e s
en het t o e la a tb a r e dodenaantal van 5 % kan,
te m p e ra tu u r van 2 * C en 8 'C ,
5
p e r g r a m rauw
m e t een o p s la g -
r e s p e c t i e v e l i j k een houdbaarheid van 5 à 6 en
3 à 4 dagen w o rd e n v e rw a c h t.
D e e v o lu tie van de c o n d itie -in d e x e n van de b e w a a rd e m o s s e le n z ijn in ta b e l 3 sam en gevat.
T a b e l 3 - V e r l o o p van v e r s c h ille n d e co n d itie -in d e x e n van m o s s e le n bij ops la g te m p e ra tu re n van 2 ° C en 8°C.
C on d itie- indexen ( 2 ' C )
B e w a a r duur in dagen
C. 1. 1
C. 1. 2
C. 1. 3
1
39. 6
3. 2
3
36. 3
5
Conditie -indexen (8 ° C ) C. 1. 1
C. 1. 2
C. 1. 3
20. 7
39. 6
8. 2
20. 7
7. 6
21. 0
41. 6
9. 0
21 . 6
37. 0
8.4
22. 7
36. 8
8. 6
23. 5
8
38. 4
8. 7
22. 6
28. 3
7. 3
25. 8
10
36. 3
7. 9
21. 7
12
34. 2
8. 3
-
-
24. 4
G edu rende de b e w a rin g bij 2 * C w as e r , tussen de v e r s c h ille n d e m o n s te r s in acht genom en, de c o n d itie -in d e x -1 .
-
! !
de o n d e rlin g e v a r ia t ie s g lo b a a l een daling van
D e z e daling was e c h te r n iet e r g g r o o t en ontstond
d o o r v o c h t v e r lie s .
D e c o n d itie -in d e x -2 b l e e f gedurende de b e w a a r p e r io d e nagenoeg konstant.
D it
is b e g r i j p e l i j k daar G. I. 2 enkel van de v e r a n d e r in g e n van het
d r o o g v le e s g e w ic h t afhangt.
B ij een te m p e ra tu u r van 2 ° C is het
m e ta b o lis m e
van de m o s s e l b lijk b a a r z o laag dat geen m e r k b a r e h o eveelh ed en r e s e r v e stoffen w o rd e n v e r b r u ik t o m te o v e r le v e n .
Uit d e ze v a s ts te llin g e n kon w o rd en
a f g e l e i d dat C. I. 2 n iet b ru ikbaar is om het v e r l o o p van de b io lo g is c h e con d itie b ij la g e b e w a a r te m p e r a tu r e n ( g ^ 4 * C ) te vo lgen . s la g te m p e r a tu r e n lijk t c o n d itie -in d e x -1
V o o r la g e op-
h i e r v o o r b e t e r geschikt.
D aaren
tegen b le e k dat C. I. 2 goed bru ik b aar is o m de b eg in c o n d itie van een staal m o s s e le n te bepalen.
Indien de m o s s e le n na het oogsten onder goede o m
standigheden w o rd e n b ew aard ,
kan C. I. 2 nog tw e e w eken la t e r een b ee ld
van de b io lo g is c h e b e g in co n d itie van de s c h e lp d ie re n geven.
Het v e r l o o p van C. I. 3 (het d r o g e s t o fg e h a lt e ) constant tot en m e t de tiende b ew a a rd a g.
b l e e f nagenoeg
D e c o n d itie -in d e x -3 w as e ch ter
na 12 dagen b e w a re n g e v o e lig g estegen .
De s tijg in g van het d r o g e s t o f
geh a lte w as enkel a fh an kelijk van het v o c h t v e r lie s daar het d r o o g v l e e s g e w ich t n agen oeg constant bleef.
H et b e w a re n van m o s s e le n b ij 8°C had een g r o o t v o c h t v e r lie s tot g e v o lg .
H ie r d o o r nam het d r o g e s to fg e h a lte (C. I. 3) vo o rtd u re n d toe.
Er
tr a d even een s een z e e r duidelijke daling van C. I. 1 op (van 39.6 n aar 2 8 .3 ). D e h o g e r e w a a r d e op de d erd e b ew a a rd a g m o e t aan in d iv id u e le v e r s c h i l l e n binnen het staal w o rd en t o e g e s c h r e v e n .
A lh o e w e l m in d e r u itg e s p ro k e n dan
v o o r C. I. 1 v e rto o n d e ook C. I. 2 een lic h te daling. bruikten de m o s s e le n ,
W a a r s c h ijn lijk g e
w egen s hun g r o t e r m e t a b o lis m e bij d e z e tem peratu u r,
een d e e l van hun r e s e r v e s t o f f e n .
H i e r d o o r daalde het d r o o g v le e s g e w ic h t en
h ie ra a n gek op p eld c o n d itie -in d e x -2 .
C o n d itie -in d e x -1
le e k aldus bru ik b aar om een la n g d u rig e b e w a rin g
b ij een te hoge te m p e ra tu u r aan te tonen,
v o o r o p g e s t e ld dat e r rich tw a a rd en
bekend z ijn v o o r de g e m id d e ld e C . I . 1 op dat t ijd s tip van het ja a r .
C o n d itie -in d e x -2 w as m in d e r g e s c h ik t om een b e w a rin g onder sle c h te om standigheden aan te tonen,
d aar de daling van C. I. 2 b ij de b e w a a r -
p r o e f op 8*C te g e r in g was.
C o n d itie -in d e x -3 b le e k enkel nuttig te z ijn o m de m a te van v o c h t v e rlie s
aan te tonen.
B esluit.
Uit het o n d e rz o e k is gebleken dat m o s s e le n die continue op 2 ° C en 8 °C w o rd e n g e s t o c k e e r d r e s p e c t i e v e l i j k b e w a a rd w orden .
5 à 6 en 3 à 4 dagen kunnen
H et k o o k p ro c e s van 5 minuten w as v old oen d e o m de aan
w e z i g e c o lia c h tig e n uit de f l o r a te v e r w ijd e r e n . co n d itie -in d e x e n b e t r e ft
W at het geb ru ik van
lijk t C. I. 1 (verh ou din g n a tv le e s g e w ic h t t. o. v.
het
v o lu m e van de sch elp h olte) b ru ikbaar te z ijn om een b e w a rin g bij te hoge te m p e r a tu r e n aan te tonen.
Sum m ary.
Study on the v a r ia t io n o f the b i o l o g i c a l condition and the b a c t e r i o l o g i c a l q u a lity o f m u s s e ls (M y tilu s e d u lis) during con serva tio n .
E x p e r im e n ts on m u s s e ls
showed that c o n s e r v a tio n at 2 ° C and
8° C gu aran tees a keep in g t im e o f 5-6 and 3-4 days.
A
o f 5 minutes was su fficiën t to e lim in a te c o lifo r m s .
T h e co n d itio n -in d ex
C. I.
cooking
process
(p ro p o rtio n w et fle s h w e ig h t/ v o lu m e s c a llo p c a v ity ) s e e m s to be
usefu l to in d ica te a c o n s e rv a tio n p e r io d at too high te m p e r a tu r e s .
B ib lio g r a fie .
- A m e r i c a n P u b lic Health A s s o c ia t io n of D a iry P ro d u cts" l l t h - ANDREWS,
J. D . ,
-
B A IR D , J.
-
R. H. ,
Cons.
N ew Y o r k (i9 6 0 ).
M e a s u re m e n t o f sh ell grow th in o y s t e r s by
Proc.
Nat.
S h ellfish A s s o c . ,
52, pp 1-11.
1 953.M e a s u re m e n t o f condition in m u s s e ls and
perm .
DECLERCK,
ed. , A P H A inc.
1961.
w e ig h in g in w a te r .
: "Standard M ethods fo r the E xam in ation
int.
Expl.
M e r , j23,
o y s te r s .
249-257.
D. , E v o lu tie van de k w a lite it van im p o r t m o s s e le n .
d elin gen R v Z
(C. L . O.
Gent).
P u b lik a tie n r.
191,
VB/VV
M ede
(IW O N L ),
1933. - DESMET,
J.
Studie van de s e iz o e n v a r ia t ie van de b io lo g is c h e en de
m ic r o b io lo g is c h e k w a lite it van m o s s e le n (M y tilu s E d u lis ), - ENGLE,
J. B.
and C. R.
attached m u s s e ls . -
FRASER,
J .R .
in o y s t e r s . - H O P K IN S , S c ie n c e , -
CHAFMAN,
Natl.
and D. C.
A n a ly s t, A .E . ,
86,
1949.
R .M . ,
S cien ce,
S h ellfish A s s o c .
Conv.
HOLMES,
T h e d é te rm in a tio n o f g ly c o g e n
70-78.
(1019) ; 131rl32.
D é te rm in a tio n o f condition o f o y s te r s .
1949.
A
c o m p a r a tiv e study o f o y s t e r condition.
D. R.
and G. I.
o f condition index o f o y s te r s . - M C K E N Z IE .
MANN,
I 960.
Add. ,
109 ; 593.
- LAW RENCE,
-
O y s t e r condition a ffe c te d by
110 ; 567-568.
IN G L E ,
c o li.
1951.
1984.
1982.
T h e d éterm in a tio n and use
E s tu a r ie s , _5,
(1) ; 23-27.
R e c e n t e x p e r ie n c e s in rapid id e n tific a tio n o f B a c te r iu m
T y p e I. R .,
SCOTT,
J. Gen.
1979.
M ic r o b io lo g y 2,
p.
197-204 (1 948).
S o m e b io c h e m ic a l and p h y s io lo g ic a l a sp ects o f
grow th
and g a m e to g e n e s is in C r a s s o s t r e a g ig a s and O s tr e a edulis g ro w n at sustained e le v a te d te m p e r a tu r e s . - MEDCOF,
J. C.
and A . W . H .
J.
M a r.
NEEDLER,
B io l.
1941.
p e r a tu r e and s a lin ity on the condition o f o y s t e r s J.
Fish.
Res.
Bd.
Can. , J5,
U .K .,
59 ! 95-110.
T h e influ en ce o f t e m (O s t r e a v i r g i n i c a ).
(3) ; 253-257.
- P H E R N A M B U C Q -V A N IW A A R D E N ,
A. J. W.
: C o n d itie- en g ly c o g e e n -
indexen t e r b epaling van de conditie van o e s t e r s . IJmuiden,
Ass.
R ijk sin stitu u t v o o r V i s s e r i j o n d e r z o e k ,
R a p p o rt so 82, 1982.
-
United States P h a r m a c o p e ia ,
- W ALNE,
P. R . ,
1970.
X V II,
846 (1970).
T h e season al v a r ia tio n o f rrea t and g ly c o g e n
content o f seven populations o f o y s t e r s O s tr e a edulis L . o f the lite r a tu r e .
F is h e r y In vestig a tio n s,
S e r ie s II,
V o l.
and a r e v i e w X X V I,
num ber 3.
Fig. 1 - Evolutie van de bakter iot ogi sch e kiemgetaHen g e d u r e n d e het bew aren
bij
2°C
Fig.2-
Evotutie van de bakteriobgische kiemgetaHen g e d u r e n d e het b e w a r e n bij 8°C.
