Stroom gegarandeerd!? Arbeidsproblematiek rond de vervanging van de Nederlandse stroomnetten

Stroom gegarandeerd!? Arbeidsproblematiek rond de vervanging van de Nederlandse stroomnetten

Stroom gegarandeerd!? Arbeidsproblematiek rond de vervanging van de Nederlandse stroomnetten

Ruud Hoevenagel Nardo de Vries Frans Pleijster Zoetermeer, november 2007

Dit onderzoek is gefinancierd door uneto-vni en EnergieNed.

De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij EIM bv. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van uneto-vni, EnergieNed en/of MKB-Nederland. EIM bv aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/ of andere onvolkomenheden.

The responsibility for the contents of this report lies with EIM bv. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of uneto-vni, EnergieNed or MKB-Nederland. EIM bv does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.

2

© uneto-vni, november 2007

Inhoudsopgave 1 2

Samenvatting

4

6 Aanbod van arbeidskrachten 6.1

22

7

6.2 Uitgangspunten

22

2.1

7

6.3 Instroom vanuit de opleidingen

23

6.4 Leeftijdsafhankelijke uitstroom

24

8

6.5

24

2.3 Dit onderzoek

8

6.6 Arbeidsaanbod: doorrekening naar

2.4 Dit rapport

9



Probleemanalyse

10

3.1



Vervangingsgolf in zicht

personeel

Vraag en aanbod

3.2 Afbakening van de doelgroep

7

Zij-instroom en -uitstroom

2010 en 2020

27

10

7.1

Inleiding

27

10

7.2

Twee scenario’s

27

7.3 Manuren per kilometer vervanging

3.4 Uitstroom van het huidige personeel

12

7.4 Arbeidsvraag: doorrekening naar

3.5

12



Zij-instroom en -uitstroom

25

Vraag naar arbeid

3.3 Instroom vanuit opleidingen en buitenland 11

3.6 Arbeidsbehoefte

4

Inleiding

Inleiding

2.2 Gewenst: voldoende gekwalificeerd

3

22

12

8

2010 en 2020

27

28

Conclusies

29

Andere projecten

13

8.1

De confrontatie

29

4.1

13

8.2 Kanttekeningen

29

4.2 Technische ontwikkelingen

14

8.3 Oplossingsrichtingen

30

4.3

Zes andere megaprojecten

14

8.4 Resumerend

32

4.4 Er breekt een drukke periode aan

16

4.5 Kwantificering vraag megaprojecten

16

De viskom

5 Visies van drie betrokken partijen

Bijlage 1 Omvang van de stroomnetten anno 2003

17

Inleiding

17

Bijlage 2

5.2 Netbeheerders

17

Rekenmodel manuren

5.3

18

5.1

Installatiebedrijven

5.4 De opleidingsinstituten

33

34

20

3

1 Samenvatting

Het Nederlandse stroomnet is op leeftijd. Ongeveer 75%

In dit onderzoek is gebruik gemaakt van gegevens van

van het huidige stroomnet is in de periode 1960-1990

de MarktMonitor voor de technische installatiebranche

aangelegd. Stroomnetcomponenten hebben niet het

(MMti). Uit interviews met installatiebedrijven komt

eeuwige leven. Ze zullen ooit vervangen moeten wor-

naar voren dat voor de vervanging van de stroomnet-

den. Wanneer met een vergelijkbare vervangingsgolf

ten vooral een beroep gedaan zal worden op personeel

wordt gewerkt, blijkt de piek in vervanging in de periode

werkzaam op niveau 1 en 2 (assistent monteurs en

2020-2025 te liggen.

monteurs laag- en middenspanning). In 2005 waren volgens de MMti 5.300 werknemers in de distributie-

Er zal in de komende twintig jaar voldoende personeel

techniek op niveau 1 en 2 werkzaam.1 Dit komt overeen

aanwezig dienen te zijn om de vervanging van het

met 4.930 fte.

stroomnet op te pakken. Eén probleem is de afnemende instroom van nieuwe onderhoudsmonteurs vanuit

Naast de vervanging van het stroomnet zijn er in de toe-

het (V)MBO. Een tweede probleem vormt de gemiddeld

komst nog andere grote projecten die een beroep zullen

hoge leeftijd van de onderhoudsmonteurs die momen-

doen op de werknemers die beschikbaar zijn voor de

teel het stroomnet onderhouden. Een derde probleem

vervangingswerkzaamheden. Te denken valt aan de

vormt de toenemende vraag naar technisch personeel

verglazing van de KPN-verzamelkasten, de vervanging

vanuit andere megaprojecten. Hiermee samenhan-

van de gasnetten, de uitrol van slimme meters, fiber-to-

gend mag verwacht worden dat er als gevolg van de

the-home activiteiten, verschillende grote MIT-projecten

vergrijzing in Nederland een grote vraag naar (V)MBO-

(A2, tunnel Maastricht) en de opkomst van domotica in

leerlingen ontstaat vanuit de zorg.

de zorg. Qua tijdsplanning overlappen deze projecten met de vervanging van de stroomnetten.

Zie hier het probleem: een toenemende uitstroom, een afnemende instroom, gecombineerd met een ver-

Voor dit onderzoek zijn telefonische interviews gehou-

hoogde concurrentie vanuit andere vakgebieden en

den met betrokken partijen (netbeheerders, installatie-

een intensivering van de benodigde werkzaamheden

bedrijven en opleidingsinstituten). Iedereen erkent dat

voor de stroomnetten. Dit gegeven baart zowel MKB-

er een vervangingsgolf aankomt, waarbij volgens som-

Nederland, uneto-vni als de netbeheerders grote zor-

migen de piek wel kan worden afgezwakt door een gro-

gen. Kwantitatief inzicht in de vraag naar en het aanbod van personeel voor de uitvoering van de vervanging van het stroomnet, is er momenteel niet. Vandaar dat EIM een kwantitatieve analyse van de mogelijke onevenwichtigheden heeft gemaakt.

4

1 Opgemerkt dient te worden dat het werknemersbestand van de netbeheerders vooral op het niveau van het montagewerk ligt (niveau 3). Uit de interviews met de netbeheerders kwam duidelijk naar voren dat zij voor het leggen en aansluiten van de kabels de aannemerij inschakelen. Met andere woorden, ook zij doen een beroep op het arbeidspotentieel dat maximaal ingezet kan worden voor de vervanging van de stroomnetten.

tere spreiding over vele jaren. Maar de capaciteit staat

de vraagzijde mag verwacht worden dat de daadwerke-

nu al onder druk, mede omdat andere megaprojecten

lijke arbeidsvraag door de administratieve rompslomp

nu al een groot beslag leggen op die capaciteit.

in de installatiebedrijven hoger zal zijn dan in de tabel kwantitatief is weergegeven (vandaar een plus achter

De natuurlijke uitstroom zal de komende jaren sterk

de post andere werkzaamheden).

oplopen, terwijl de instroom steeds meer achterblijft. Vanuit de opleidingen houdt men geen rekening met

De installateurs voorzien een aantal obstakels als het

een vervangingsgolf, maar wel met een vergrijzingsgolf

gaat om inschakeling van buitenlanders voor de vervan-

onder bestaande werknemers. Om meer jongeren de

ging van de stroomnetten (Oost-Europeanen, arbeids-

techniek in te lokken, wordt aanbevolen om ook ouders

krachten uit Noord-Afrika, Midden-Oosten e.d.). Men

en leerkrachten in het basisonderwijs hierin te betrek-

wijst daarbij onder meer op:

ken.

• het huisvestingsvraagstuk; • de noodzakelijk aanvullende scholing;

In de onderstaande tabel is het verwachte arbeids-

• de Nederlandse opleidingseisen;

aanbod afgezet tegen de verwachte arbeidsvraag (zie

• de communicatieproblemen;

hoofdstukken 6 en 7 voor de berekeningswijze). Zowel

• de concurrentie van andere landen zoals Ierland en

bij het aanbod als bij de vraag zijn twee scenario’s

Duitsland;

onderscheiden. In de tabel is ingezoomd op de twee

• de concurrentie van het thuisland, zeker als daar de

meest realistische scenario’s. Te zien valt dat er volgens

lonen aantrekken.

de berekeningen in 2010 voldoende arbeidskrachten aanwezig zullen zijn (1.075 fte) om de vervanging van

In essentie zijn er twee oplossingsrichtingen om moge-

het stroomnet (2% in 2010) ter hand te nemen. Echter

lijke knelpunten in de toekomst te omzeilen: een verho-

vanwege een piek in 2020 (10%) ontstaat er na enige

ging van het aanbod en een verlaging van de vraag. De

jaren een tekort van 5.015 fte.

eerste richting kan bewerkstelligd worden door een verhoging van de instroom aan arbeidskrachten (route 1)

Aanbod

2010

2020

Realistisch arbeidspotentieel (in fte)

5.030

4.190

Af: vraag van andere megaprojecten (0,5)

2.515

2.095

NETTO BESCHIKBAAR (fte)

2.515

2.095

of een verlaging van de uitstroom aan arbeidskrachten (route 2). De tweede oplossingsrichting kan gestalte krijgen door een verruiming van de scenario’s (route 3) of een verlaging van het aantal manuren per kilometer

Vraag

2010

2020

(route 4). In de onderstaande figuur zijn deze vier rou-

Scenario 2

1.440

7.200

tes weergegeven. Onder elke route is in de figuur aan-

Bij: andere werkzaamheden RESULTAAT

+

+

+ 1.075

- 5.105

gegeven wie verantwoordelijkheid dient te nemen voor de uitvoering van de routes.

Bron: EIM, 2007.

In de tabel is rekening gehouden met de vraag naar arbeidskrachten vanuit de andere megaprojecten. Uitgaande van de ervaringen van de grote installatiebedrijven heeft EIM als ondergrens gehanteerd dat de helft van het beschikbare aanbod aan arbeidskrachten voor de vervanging van de stroomnetten in de periode tot 2020 zal worden ingezet voor andere projecten. Aan

5

OPLOSSINGSRICHTINGEN

Verhoging AANBOD

Verlaging VRAAG

Route 1:

Route 2:

Route 3:

Route 4:

Verhoging instroom

Verlaging uitstroom

Verruimde scenario’s

Verlaging manuren

Sector

Sector

Politiek

Netbeheerders,

Politiek

Politiek

Netbeheerders

Installatiebedr.

Route 1, verhoging van de instroom aan arbeidskrach-

Route 3, verruimde scenario’s: ook kan gedacht worden

ten: er staan verschillende wegen open om de instroom

aan het uitstellen van de vervanging van de stroomnet-

aan arbeidskrachten te verhogen. Allereerst kunnen de

ten of het op een lager niveau spreiden van de werk-

inspanningen gericht worden op de huidige primaire

zaamheden. Hiertoe dient overleg gevoerd te worden

opleidingen (VMBO en MBO). Vervolgens kan inge-

met DTe en de politiek. Uiteraard speelt hier ook mee

zoomd worden op het verhogen van de zij-instroom

de toenemende kans op stroomstoringen wanneer de

aan arbeidskrachten en tot slot kan het potentieel in

vervanging op zich laat wachten.

het buitenland beter benut worden (bijvoorbeeld een samenwerking met buitenlandse bedrijven). Hetzelfde

Route 4, verlaging manuren: een enigszins vergelijk-

geldt voor het arbeidspotentieel in de bedrijven (ver-

bare route vormt de verlaging van het aantal manuren

mindering administratieve rompslomp). Bij het ver-

dat nodig is om één kilometer stroomnet te vervangen.

groten van de zij-instroom moet niet alleen gekeken

Hiervoor zijn technologische vernieuwingen noodzake-

worden naar de reguliere zij-instroom. Ook jongeren

lijk. De netbeheerders en de installatiebranche dienen

van aanpalende opleidingen (bouw, landbouw) kunnen

het initiatief hiertoe te nemen.

geïnteresseerd gemaakt worden voor de technische wereld. Verder kunnen nieuwe groepen in de maat-

RESUMEREND. Wanneer er een piek in de vervanging

schappij aangeboord worden, zoals voortijdige school-

komt, ontstaan volgens de kwantitatieve analyse in de

verlaters, ex-gedetineerden en vrouwen in Nederland

periode 2015-2020 grote problemen rond de vervanging

(van allochtone afkomst).

van de stroomnetten, Omdat de periode ‘afgestudeerd aan VMBO tot bevoegd installateur voor de vervanging

Route 2, verlaging van de uitstroom aan arbeidskrach-

van de stroomnetten’ ongeveer 7 tot 8 jaar in beslag

ten: gedacht kan worden aan het langer doorwerken

neemt (inclusief opleidingen in de bedrijven), is het

van het huidige personeel. Een mogelijke optie is om de

zaak om snel gerichte acties te ondernemen.

civiele werkzaamheden te verlichten door gerichte ergonomische innovaties, waardoor men langer door kan werken. Maar ook het uitstellen of beter synchroniseren van de andere megaprojecten die beslag gaan leggen op het vakbekwame personeel valt binnen deze route.

6

2 Inleiding 2.1 Vervangingsgolf in zicht

gemiddelde levensduur van de netcomponenten van 30

Het Nederlandse stroomnet is op leeftijd. Zoals figuur 1

jaar. De maximale levensduur ligt volgens internationaal

laat zien, is de aanleg van het net vooral tot stand geko-

onderzoek tussen de 38 en 48 jaar. Smit ontleent zijn

men in de periode 1960-1990. Ongeveer 70% tot 80%

cijfers aan het samenwerkingsverband Cigré in Parijs

van het stroomnet is in deze periode aangelegd. Dat

waarin stroombedrijven uit 52 landen gegevens uitwis-

had te maken met de sterk opkomende industrialisatie

selen over hun netten, het beheer en de stroomuitval.

in Nederland, de hoge bevolkingsgroei (babyboom) en de opmars van elektrische apparatuur in het dagelijkse

Volgens EnergieNed, de koepel van de netbeheerders

gebruik.

en stroombedrijven, hebben de meeste onderdelen van de stroomnetten een levensduur van 40 tot 70 jaar.

Qua aanleg lag de piek in 1970, waarna het niveau pas

Volgens Smit gaat de discussie echter niet over deze

eind jaren negentig op het lage peil van 1950 kwam te

onderdelen: ‘Waarschijnlijk gaat 80% van alle instal-

liggen. Tegenwoordig worden nog maar weinig nieuwe

laties inderdaad zeventig jaar mee. Maar het gaat om

stroomnetten aangelegd in Nederland. Er ligt momen-

de 20% die dat niet haalt. Die zorgt voor de plotselinge

teel zo’n 325.000 km elektriciteitskabel in Nederland,

stroomuitval. Nu is een kleine 10% van de stroomnet-

in en boven de grond. Voor een overzicht van de verde-

componenten de kritische leeftijd van 30 jaar gepas-

ling van het stroomnet naar de verschillende spannings-

seerd. Maar ruim 40% van de componenten gaat de

sterktes zie bijlage I.

komende tien jaar die grens voorbij. Er zijn ook steeds meer installaties die last hebben van verouderingsverschijnselen.’

Figuur 1 Installatie en vervanging stroomnetten

Installation

Replacement

In figuur 1 heeft Smit naast de installatiegolf een identieke vervangingsgolf getekend. De gemiddelde levensduur van de netcomponenten is hierbij door hem op 55 jaar gezet, wat - gezien de internationale cijfers - aan de ruime kant is. Te zien valt dat de piek in vervanging

1940

1950

1960

1970

1980 1990

2000 2010

2020 2030 2040 2050

in de periode 2020-2025 zal plaatsvinden. Vooral in de

Bron: Smit, 2006.

periode na 2010 zal de vervanging toenemen.

Stroomnetcomponenten hebben niet het eeuwige

Zoals een van de gesprekspartners opmerkte, is de

leven. Ze zullen ooit vervangen moeten worden. Volgens

werkelijkheid genuanceerder dan de vervangingsgolf

prof. Smit, hoogleraar Hoogspanningstechniek van de

van Smit in figuur 1 laat zien. De getekende identieke

faculteit Informatietechnologie en Systemen (TU Delft)

vervangingsgolf doet geen recht aan de grote verschei-

wordt in internationaal verband gerekend met een

denheid aan verschillende netcomponenten. In dyna-

7

mische modellen van netbeheerders wordt bijvoorbeeld

Een tweede probleem is de gemiddeld hoge leeftijd van

gewerkt met 90 verschillende netcomponenten. Om een

de onderhoudsmonteurs die momenteel het stroomnet

voorbeeld te geven: een stroomkabel in zandgrond kan

onderhouden. Deze ligt volgens de deskundigen tussen

150 jaar meegaan, terwijl deze in veengrond na 20 jaar

de 40 en 50 jaar. Slechts een klein gedeelte van de hui-

vervangen moet worden.

dige monteurs zal de piek in vervanging in 2025 daarom arbeidstechnisch meemaken.

Rekening houdend met deze nuanceringen, wordt door de netbeheerders gedacht aan een verviervou-

Een derde probleem vormt de vraag naar technisch

diging van de vervangingsinvesteringen in de periode

gekwalificeerd personeel vanuit andere megaprojecten,

2020-2030.

zoals fiber-to-the-home, de aanleg van slimme meters in de huishoudens, de vervanging van de gasnetten en infrastructurele projecten op het gebied van de mobili-

2.2 Gewenst: voldoende gekwalificeerd personeel

teit. Deze vraag zal naar verwachting in dezelfde periode plaatsvinden als de vervanging van de stroomnetten. Verder zal er als gevolg van de vergrijzing in Nederland

Er zal in de komende twintig jaar voldoende gekwalifi-

een grote vraag naar (V)MBO-leerlingen ontstaan vanuit

ceerd personeel aanwezig dienen te zijn om de vervan-

de zorgwereld. Deze vraag staat op gespannen voet met

ging van het stroomnet adequaat op te pakken om zo

de noodzaak om meer (V)MBO-leerlingen te interesse-

de stroomvoorziening te kunnen blijven garanderen. De

ren voor technische opleidingen.

vervanging van het stroomnet in Nederland zal daarom een enorm beslag gaan leggen op de gekwalificeerde

Kortom, uit de viskom met potentiële arbeidskrachten

bedrijven en hun personeel.

voor de vervanging van de stroomnetten zal in de toekomst door steeds meer partijen gevist worden.

Eén probleem is dat de instroom van nieuwe onderhoudsmonteurs vanuit het (V)MBO de laatste jaren

Deze constatering, een grotere uitstroom van arbeids-

afneemt. Minder jongeren kiezen voor een baan in de

krachten, een lagere instroom, gecombineerd met een

techniek ondanks de goede perspectieven (zie kader).

verhoogde concurrentie vanuit andere vakgebieden en een intensivering van de benodigde werkzaamheden

ROA, het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt van de Universiteit Maastricht, stelt in zijn tweejaarlijkse rapport ‘De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 2010’ dat het aantal banen in Nederland tussen 2007 en 2010 gemiddeld met één procent per jaar zal groeien. Dat betekent een nieuwe baan voor ruim 70.000 personen per jaar. Technische opleidingen bieden volgens ROA betere perspectieven dan de agrarische, economische en ICT-opleidingen. Ook opleidingen gericht op zorg en onderwijs bieden meer kansen dan sociaal-culturele, verzorgende en welzijnsberoepen. Concrete studies die in 2010 volgens ROA goede perspectieven bieden, zijn VMBO TL, VMBO Techniek, MBO Techniek, HBO onderwijs, HBO paramedisch, WO medisch en WO techniek. VMBO Economie en HBO/WO Landbouw en milieu hebben een verslechterde arbeidsmarktsituatie. Dat geldt ook voor schoolverlaters van MBO ICT en HBO Informatica.

8

voor de stroomnetten, baart zowel MKB-Nederland, uneto-vni als de netbeheerders grote zorgen.

2.3 Dit onderzoek Kwantitatief inzicht in onevenwichtigheden tussen de vraag naar en het aanbod van personeel voor de uitvoering van de vervanging van het stroomnet, is er momenteel niet. Hoewel iedereen de bovenstaande constatering kwalitatief onderkent, maakt het ontbreken van kwantitatieve cijfers en inzichten de ernst van de problematiek minder tastbaar.

Met dit onderzoek willen MKB-Nederland, EnergieNed en uneto-vni het benodigde inzicht opbouwen.

Om invulling te geven aan het bovenstaande doel van het onderzoek heeft EIM de volgende aanpak gehanteerd: • Een analyse van het personeelsbestand dat momenteel bij de installatiebedrijven beschikbaar is voor het onderhoud en de vervanging van het stroomnet. • Een analyse van de ontwikkeling van de instroom voor de komende 15 jaar, zonder aanvullende maatregelen. • Een schatting van de behoefte aan arbeidscapaciteit op basis van verschillende vervangingsscenario’s van het stroomnet. • Een analyse van andere megaprojecten - binnen en buiten de technische wereld - die een beroep kunnen gaan doen op een deel van de arbeidskrachten die ingezet kunnen worden voor de vervanging van de stroomnetten.

2.4 Dit rapport Naast deze inleiding omvat dit rapport zes hoofdstukken.

In hoofdstuk 3 wordt nader ingegaan op de probleemstelling van dit onderzoek. Aan de hand van een stroomschema worden de verschillende componenten van dit onderzoek beschreven. Hoofdstuk 4 gaat nader in op andere megaprojecten die een beroep willen doen op het arbeidspotentieel voor de stroomnetten. Aan de hand van de symboliek van een viskom wordt de context van het onderzoek verbreed. Hoofdstuk 5 geeft de visies weer van drie betrokken partijen: de netbeheerders, de grotere installatiebedrijven en onderwijsinstellingen. In de hoofdstukken 6 en 7 wordt op basis van een extrapolatie van instroom- en uitstroomgegevens uit het verleden het stroomschema in hoofdstuk 2 kwantitatief ingevuld. Hoofdstuk 8 geeft de belangrijkste conclusies van het onderzoek weer en signaleert mogelijke oplossingsrichtingen.

9

3 Probleemanalyse 3.1 Vraag en aanbod

3.2 Afbakening van de doelgroep

In figuur 2 is via een eenvoudig stroomdiagram aangegeven welke kwantitatieve gegevens nodig zijn om een

Voor de uitvoering van de werkzaamheden op het

onderbouwde voorspelling te kunnen geven van zowel

gebied van laagspanning (tot 10 KV), middenspanning

het netto arbeidsaanbod dat in de periode tot 2020

(25 KV) en hoogspanning (50 KV of meer) wordt veelal

beschikbaar is voor de vervanging van het stroomnet

VMBO- en MBO-geschoold personeel ingezet. Voor het

als de benodigde vraag naar deze arbeidskrachten. In

civiele werk (graafwerk en kabelmontage voor laagspan-

de paragrafen 3.3 en 3.4 zal nader op deze twee compo-

ning) kan worden volstaan met VMBO-geschoold per-

nenten van het stroomdiagram worden ingegaan. Eerst

soneel. Dit personeel dient echter nog een aanvullende

staan we in paragraaf 3.2 stil bij het personeel dat de

opleiding van 2 tot 3 jaar in het bedrijf te volgen wil het

vervanging ter hand zal dienen te nemen.

echt ingezet kunnen worden voor het montagewerk.

Voor het elektrotechnische installatiewerk (plaatsing van transformatoren, aansluitingen op transformatoren, werkzaamheden aan het midden- en hoogspanningsnetwerk) is MBO-geschoold personeel noodzakelijk dat steeds zwaardere aanvullende opleidingen met succes

Figuur 2 Aanbod en vraag naar gekwalificeerd personeel

AANBOD

IA: instroom primaire opleidingen: 2010 2020

VRAAG

IB: instroom aanpalende opleidingen: 2010-2020

bruto instroom, beschikbaar voor vervanging:2010 – 2020

II: instroom buitenland: 2010 -2020

V: scenariovervanging stroomnetten in 2010 – 2020

+

VA: arbeidsbehoefte per km vervanging in 2010 – 2020

III: aanwezig personeel, beschikbaar voor vervanging: 2010 – 2020 +/-

-

bruto arbeidspotentieel,beschikbaar voor vervanging:2010 – 2020

IV: zij - instroom/uitstroom van/naar andere beroepen: 2010 – 2020

10

Bron: EIM, 2007.

+

netto arbeidsaanbod beschikbaar voor vervanging: 2010 –2020

VI: netto arbeidsbehoefte nodig voor vervanging: 2010 – 2020

moet hebben gevolgd, De aanvullende opleidingsduur

techniek, ICT/Telematica, industriële automatisering,

na de MBO-opleiding kan uitlopen tot 4 jaar of meer. Op

consumentenelektronica, vliegtuiginstallaties en niet-

basis van de opleidingen en werkzaamheden worden

technisch personeel. Voor de vervanging van de stroom-

in de installatiebedrijven 5 groepen van installateurs

netten is vooral het personeel met als specialisme

onderscheiden: het vakbekwaam ondersteunende per-

distributietechniek verantwoordelijk. In dit specialisme

soneel (VOP), het vakbekwame personeel (VP), het vak-

waren in 2005 9.461 werknemers werkzaam.

bekwame personeel tot 10-15 kV (VP+), de werkverantwoordelijken (WV) en de installatieverantwoordelijken

In de MMti worden verder vijf niveaus in opleiding

(IV). De laatste groep is HBO-niveau en hoger.

onderscheiden. Uit de interviews met de betrokken installatiebedrijven komt naar voren dat voor de vervan-

Uit de gesprekken met de opleidingsinstituten is naar

ging van de stroomnetten vooral een beroep gedaan

voren gekomen dat op het VMBO in principe alle tech-

zal worden op personeel werkzaam op niveau 1 en 2

nische opleidingen relevant zijn voor dit onderzoek.

(assistent-monteurs en monteurs laag- en middenspan-

Volgens een van de gesprekspartners is relevantie

ning). Dit komt omdat de meeste werkzaamheden bij de

echter een relatief begrip. Het grootste deel van de

vervanging van het stroomnet zich zullen toespitsen op

VMBO-leerlingen stroomt namelijk door naar MBO-

graafwerk en het leggen van de kabels.

opleidin­gen. Op het MBO is volgens de gesprekspart-

In 2005 waren volgens de MMti 5.300 werknemers in de

ners wel sprake van specifieke relevante opleidingen.

distributietechniek op niveau 1 en 2 werkzaam. Dit komt

Uiteindelijk is het vakgebied elektrotechniek tot niveau

overeen met 4.930 fte. Figuur 3 visualiseert het boven-

2 relevant voor de civiele werkzaamheden.

staande overzicht.

In dit onderzoek wordt gebruik gemaakt van gegevens

Figuur 3 Afbakening doelgroep, situatie 2005

van de MarktMonitor voor de technische installatie-

Technische installatiebranche 2005: 131.348 wp

branche (MMti 2004; uitgevoerd in opdracht van OTIB).2

Subbranche Elektrotechniek 2005: 64.655 wp

Volgens deze monitor waren er in 2003 in totaal 130.959 werknemers werkzaam in deze branche. De MMti maakt

Specialisme Distributietechniek 2005: 9.461 wp

hierbij een onderverdeling naar drie subbranches: de koeltechniek, de installatietechniek en de elektrotechniek. Voor de vervanging van de stroomnetten is vooral

Distributietechniek; niveau 1 en 2 2005: 5.300 wp = 4.930 fte

het personeel in de laatste subbranche verantwoordelijk. In deze branche waren in 2003 66.511 werknemers

Bron: EIM, 2007.

werkzaam. Volgens de meest recente cijfers van ITS in Nijmegen3 (op basis van de MMti) waren er in 2005

werkzaam, waarvan 64.655 in de elektrotechniek.

3.3 Instroom vanuit opleidingen en buitenland

Binnen de subbranche elektrotechniek worden door

In figuur 2 is een onderscheid gemaakt tussen de

de MMti acht specialismen onderscheiden, te weten:

instroom vanuit de primaire opleidingen en aanpalende

sterkstroominstallaties, bedrijfsinstallaties, distributie-

opleidingen. Bij de primaire opleidingen moet gedacht

131.348 werknemers in de technische installatiebranche

2 Sprengers, M. (2004). Trends en ontwikkelingen arbeidsmarkt: Technische installatiebranche 2004, Marktmonitor, Woerden. 3 Tillaart, H. van den, D. Uerz, J. Kregting, J. Warmerdam, J. Doesborgh en E. Bruin (2006). Trends en ontwikkelingen in de technische installatiebranche 2006, ITS, Nijmegen.

worden aan het VMBO elektrotechniek, het MBO elektrotechniek en de MBO-specialisatie distributietechniek. Bij de aanpalende opleidingen kan gedacht worden aan bijvoorbeeld agrarische opleidingen.

11

uit het buitenland moet ook rekening gehouden worden Uitgaande van het personeel dat nodig is om de vervan-

met de zij-instroom en -uitstroom van arbeidskrachten.

ging van het stroomnet ter hand te nemen (specialisme

Hierbij kan men denken aan het aannemen van werkne-

distributietechniek niveau 1 en 2) zal op basis van histo-

mers uit andere branches, aan werknemers via uitzend-

rische in- en uitstroompercentages van de betreffende

bureaus en aan het inzetten van zelfstandigen. Uit het

opleidingen een extrapolatie gemaakt worden naar de

eerder genoemde ITS-onderzoek uit 2006 zijn over deze

periode tot 2020.

arbeidsstromen gegevens beschikbaar van de periode 2000-2004.

Naast een instroom vanuit de opleidingen in Nederland is ook een instroom vanuit het buitenland mogelijk (bijvoorbeeld uit Polen, Hongarije, Roemenië). Het is moei-

3.6 Arbeidsbehoefte

lijk om hiervan vooraf een kwantitatieve schatting te maken omdat de benodigde omvang vaak samenhangt

Om de vraag naar arbeid goed te kunnen schatten is

met de geconstateerde tekorten uit het opleidingenver-

inzicht nodig in het verwachte tempo van vervanging

haal. Vandaar dat in figuur 2 een rechtstreekse lijn is

van het stroomnet van de grote netbeheerders. Met

getrokken vanuit deze instroomcategorie naar het netto

andere woorden: welk scenario is realistisch gegeven

arbeidsaanbod. In hoofdstuk 5, bij de gesprekken met

de verwachte problemen? Zoals uit de interviews met

de installatiebedrijven, worden overigens enkele kant-

de netbeheerders naar voren komt, zit niemand in de

tekeningen geplaatst bij het inzetten van buitenlanders.

elektriciteitswereld te wachten op de vervangingspiek zoals geschetst in figuur 1. Want los van het benodigde arbeidsaanbod is er ook een zeer groot investeringsbe-

3.4 Uitstroom van het huidige personeel

drag mee gemoeid dat uiteindelijk de belastingbetaler zal treffen. Vanuit de netbeheerders geredeneerd zal men daarom trachten om de piek zo veel mogelijk ‘uit

In figuur 2 komt naar voren dat er ook een schat-

te smeren’. In hoeverre ze hiertoe door de politiek in de

ting gemaakt zal moeten worden van de autonome

gelegenheid worden gesteld is nog onduidelijk.

uitstroom van het bestaande personeel. Dit heeft te maken met de leeftijdsopbouw. Vanuit de interviews

In het onderzoek is - in overleg met de betrokken par-

uit hoofdstuk 5 komt naar voren dat de huidige onder-

tijen - gewerkt met twee verschillende scenario’s. Het

houdsmonteurs een gemiddelde leeftijd hebben van

eerste scenario gaat uit van een jaarlijkse 5% vervan-

tussen de 40 en 50 jaar. Dit impliceert dat het auto-

ging van het stroomnet in de periode 2010-2030. Hierbij

nome uitstroompercentage na verloop van tijd omhoog

wordt de last van vervanging geheel uitgespreid. In het

zal gaan. Met behulp van een onderbouwde schatting

tweede scenario wordt een piek in de vervanging van

van het uitstroompercentage kan een schatting worden

het stroomnet ingebouwd. De vervanging in dit scenario

gemaakt van het bruto arbeidspotentieel in de periode

start lager, maar loopt op tot 10% in het jaar 2020.

tot 2020. Uit deze scenarioverwachtingen komt een aantal kilometers stroomnet naar voren dat vervangen zal moeten

3.5 Zij-instroom en -uitstroom

worden. Wanneer dit aantal vermenigvuldigd wordt met het gemiddelde aantal manuren (fte) benodigd voor die

12

Het bruto arbeidspotentieel dat in de periode tot 2020

vervanging, kan een schatting worden gemaakt van de

beschikbaar is, hoeft niet overeen te komen met het

benodigde arbeidsbehoefte tot 2020.

netto arbeidspotentieel. Behalve met de instroom van-

4 Andere projecten 4.1 De viskom

uitzendbureaus, andere branches). Maar ook intern in de bedrijven kunnen mensen (door)opgeleid worden

Wanneer de vervanging van het Nederlandse stroom-

voor de vervanging van de stroomnetten. Tot slot kan

net aan de orde komt, wordt door deskundigen vaak

gedacht worden aan nieuwe instromers, zoals een gro-

gewezen op andere grote nationale projecten die voor

tere inschakeling van thuiszittende (allochtone) vrou-

de toekomst gepland staan, en waarbij ook een beroep

wen, schoolverlaters, ex-gedetineerden, et cetera.

zal worden gedaan op de werknemers die beschikbaar zijn voor de vervanging van de stroomnetten. In figuur

De omvang van de instroom van nieuw personeel is

4 is een en ander gevisualiseerd aan de hand van een

uiteraard onderhevig aan de standaard marktkrachten.

viskom.

In geval van een grote vraag zal de beloning voor het personeel toenemen en daarmee - naar verwachting op

Figuur 4 Een viskom met werknemers voor de vervanging van het stroomnet

termijn - het aanbod. Verder kunnen gerichte activiteiten vanuit de sector uiteraard ook de instroom vergroten.

Opleidingen t Instroom primair t Instroom aanpalend

Stroomnet t Leeftijdsafh. uitstroom t Zij-uitstroom

t Instroom buitenland t Zij-instroom t Instroom intern t Instroom “nieuw”

Andere projecten t KPN (verglazing) t De gasnetten t Slimme meters t Fiber- to-the -home t MIT projecten

Aan de rechterkant zijn diverse ‘uitstroommogelijkheden’ gevisualiseerd. Uiteraard staat de leeftijdsafhankelijke uitstroom van het huidige personeel bovenaan, gevolgd door de zij-uitstroom (vertrek van werknemers naar andere branches). Verder zal in de toekomst ook een beroep op de werknemers die beschikbaar zijn voor de vervanging van de stroomnetten worden gedaan

Bron: EIM, 2007.

vanuit bijvoorbeeld KPN, dat 28.000 verzamelkastjes wil verglazen, vanuit gemeenten die voor hun inwoners

De vis in de viskom in figuur 4 staat symbool voor het

fiber-to-the-home wensen te realiseren, vanuit het Rijk

aanbod aan werknemers dat beschikbaar is om de

dat de mobiliteit wenst te verbeteren via diverse grote

vervanging van het stroomnet ter hand te nemen in de

infrastructurele projecten, et cetera.

periode tot 2020. Ook voor deze activiteiten geldt dat ze onderhevig Aan de linkerkant zijn zes verschillende ‘instroommo-

zijn aan de standaard marktkrachten. En in geval van

gelijkheden’ weergegeven. Zoals al eerder genoemd

schaarste zijn de installatiebedrijven uiteraard geheel

komen er nieuwe vissen in de viskom vanuit de primaire

vrij om hun personeel voor die activiteiten in te zetten

opleidingen, vanuit aanpalende opleidingen, vanuit

die hen het meeste geld opleveren.

het buitenland en vanuit de zij-instroom (bijvoorbeeld

13

4.2 Technische ontwikkelingen

huizen. De stap naar een volledig glasvezelnet is dan nog groot - want van 28.000 kastjes naar ongeveer zes

Naast de bovenstaande problematische aspecten -

miljoen woningen - maar wordt wel weer kleiner.

meer vissers die vissen in dezelfde viskom - is er ook een mogelijk verlichtende factor rond de vraag naar

4.3.2 De gasnetten

arbeid voor de vervanging van het stroomnet te onder-

De gasnetten zullen, net als de elektriciteitsnetten,

kennen. Dit heeft te maken met technologische ontwik-

op den duur vervangen moeten worden. De leeftijd

kelingen waardoor het onderhoud aan de stroomnetten

van de gasnetten in Nederland varieert tussen de

minder personeel vraagt. Met moderne diagnosetech-

één en 43 jaar. Volgens de Gasunie is de staat van

nieken en computersystemen wordt het steeds beter

het gasnet goed en voldoet het systeem aan de eisen

mogelijk om van tevoren een storing in het stroomnet

die er vanuit beschikbaarheid aan gesteld worden.

aan te zien komen, waardoor er gerichter onderhoud

Volgens de Onderzoeksraad voor Veiligheid (Pieter van

gepleegd kan worden. Momenteel zijn deze diagno-

Vollenhoven) moeten echter duizenden kilometers gas-

setechnieken alleen beschikbaar voor de kabels boven

leiding in Nederland vervangen worden. Uit de gesprek-

de grond.

ken met twee grote netbeheerders (Continuon, Eneco) komt duidelijk naar voren dat de vervanging van de

Uit de gesprekken met de installatiebranche komt naar

gasnetten momenteel prioriteit geniet.

voren dat men op dit moment geen belangrijke winsten meer ziet in de technologie van detectie, van lassen,

Behalve over een vervanging van gasnetten is er ook

en van grondwerkzaamheden. Toch sluit men niet uit

discussie over een verdieping van de bestaande gasnet-

dat nog technologiewinst in de toekomst zal worden

ten. Dit heeft te maken met een nieuwe circulaire vanuit

geboekt, waardoor wellicht niet alles hoeft te worden

het ministerie van VROM over de wijze waarop gemeen-

vervangen en wellicht ook efficiënter kan worden ver-

ten om moeten gaan met een veilige afstand van gaslei-

vangen.

dingen tot aan de woonwijken. In het verleden is deze afstand op 14 meter gezet. Als het aan het ministerie van VROM ligt wordt de nieuwe afstand 75 meter. Een

4.3 Zes andere megaprojecten

oplossing zou zijn om de huidige gasleidingen dieper te leggen, om het beheer te intensiveren ofwel om beton

Door deskundigen in de branche worden zes projecten

op de leidingen te leggen.

genoemd die in dezelfde periode als de vervanging van de stroomnetten een beroep zullen gaan doen op het

4.3.3 Uitrol slimme meters

personeel dat beschikbaar is voor de vervanging van

Het streven vanuit de politiek is om in alle huishoudens

de stroomnetten. Hieronder worden deze projecten kort

in Nederland in de periode 2009-2014 zogenaamde

weergegeven.

slimme meters geplaatst te hebben. Uitgaande van het ervaringsfeit dat een monteur gemiddeld zeven meters

4.3.1 Verglazing KPN-verzamelkastjes

per dag kan vervangen, en hij gemiddeld 1.600 uur per

Uit concurrentieoverwegingen is KPN bezig aan een

jaar werkt, zou hij 1.400 meters per jaar kunnen vervan-

enorme modernisering. Nu lopen er nog koperdraadjes

gen (uit gesprek met Continuon). Uitgaande van 13 mil-

van elk huis naar verzamelkastjes in elke straat (28.000

joen meters in de 6,5 miljoen huishoudens zijn er alleen

in Nederland) en vandaar in dikke bundels naar 1.300

voor het vervangen van de oude meters in deze periode

wijkcentrales. De koperbundels zullen vervangen wor-

continu 1.700 monteurs per jaar nodig.

den door glasvezel. Bovendien krijgen de nieuwe kast-

14

jes aansluitpunten voor glasvezel naar de afzonderlijke

Volgens de netbeheerders veroorzaakt de plaatsing

programma tot en met 2011 (ten laste van de periode

van miljoenen slimme meters in een dergelijk korte tijd

daarna) en om een versnelling van projecten uit de peri-

een grote schaarste in de installatiemarkt, waardoor de

ode 2015-2020 naar de periode 2012-2014.

uitrol mogelijk wordt vertraagd en de installatiekosten hoger worden. De massale uitrol van slimme meters

In de MIT zijn voor de volgende wegen wijzigingen door-

heeft ook tot gevolg dat de vervangingsperikelen rond

gevoerd: N18 (Varsseveld - Enschede), A6/A7 (knoop-

de stroomnetten momenteel op de tweede plaats

punt Joure), N33 (Assen - Zuidbroek), A4 (Dinteloord

komen.

- Bergen op Zoom), A2 (Amsterdam – Utrecht), A4 (Delft - Schiedam), A2 (Maastricht) en A9 (Badhoevedorp).

4.3.4 Fiber-to-the-home Wil Nederland in de internetvoorhoede blijven mee-

Een ervaringsfeit van de installatiebedrijven die betrok-

doen, dan lijkt een massale aansluiting op glasvezel

ken zijn bij dit soort infrastructurele projecten, is dat

op korte termijn geboden. Dat zegt BBned (dochter van

ongeveer 15 tot 20% van de benodigde werkzaamheden

Telecom Italia) dat is betrokken bij het glasvezelnet dat

op het gebied van de installatie ligt.

in Amsterdam wordt aangelegd. KPN geeft vergelijkbare signalen af.

4.3.6 Zorg en domotica Nederland vergrijst in hoog tempo. Er wordt een tekort

Bouwconcern Volker Wessels is tot nu toe de grote sti-

verwacht van personeel dat in de zorg werkzaam wil

mulator van glasnetten, maar blijkt niet de enige met

zijn. Verwacht mag worden dat door een grotere vraag

zulke ideeën. Volgend jaar (2008) lijkt het jaar van de

naar gekwalificeerd zorgpersoneel de lonen in de zorg

doorbraak van glasvezel te worden. Dat is geen jaar te

omhoog gaan, en uiteindelijk ook het aanbod.

vroeg. Volker Wessels kan ongeveer 250.000 adressen per jaar van een glasaansluiting voorzien. Met zeven

Een grote vraag naar zorgpersoneel staat in het VMBO

miljoen huishoudens zou het dan 28 jaar kosten voor-

en MBO op gespannen voet met een grote vraag naar

dat ieder adres glas zou hebben. Zelfs met drie Volker

technisch personeel. Aan de toekomstige VMBO-

Wessels tegelijk zou het nog negen jaar kosten om

leerling zal door diverse partijen worden getrokken.

Nederland geheel te verglazen. Een mogelijke oplossing voor een tekort aan personeel 4.3.5 MIT-projecten

in de zorg is domotica ofwel woningautomatisering. Dit

Het Meerjarenprogramma Infrastructuur en Transport

vergroot de zelfredzaamheid van ouderen en gehandi-

(MIT) is een inhoudelijk samenhangend programma

capten. Een ‘slimme woning’, voorzien van moderne

voor infrastructuurprojecten, die zijn gerelateerd aan

technologieën, maakt deze groepen minder afhankelijk

het mobiliteitsbeleid. In het zogenaamde Projectenboek

van zorgverleners. Het ministerie van VWS acht ‘tech-

is de actuele stand van zaken rond de verschillende

niek op maat’ een nuttige aanvulling op het pakket aan

infrastructuurprojecten weergegeven, waarbij het

zorgvoorzieningen en pleit ervoor dat woningcorpora-

Ministerie van Verkeer en Waterstaat betrokken is. In

ties en gemeenten meer oog krijgen voor de mogelijk-

het MIT wordt onderscheid gemaakt tussen het infra-

heden.

structuurprogramma voor de periode tot en met 2014 en het programma voor de periode 2015-2020 (doorkijk).

Domotica zal door installatiebedrijven geïnstalleerd moeten worden.

Het kabinet heeft recent € 362 miljoen extra beschikbaar gesteld voor het versnellen van het aanlegprogramma voor wegen. Het gaat om versnelling van het

15

4.4 Er breekt een drukke periode aan

ringen uit het verleden. Zo komt uit de interviews met de installatiebedrijven naar voren dat nu een belangrijk deel van hun personeel dat kan worden ingezet voor

Wanneer gekeken wordt naar de verschillende perioden

de vervanging van de stroomnetten, wordt ingezet voor

die genoemd worden bij de bovenstaande megaprojec-

andersoortige installatiewerkzaamheden, zoals de

ten, valt op dat de periode 2010-2020 een zeer drukke

vervanging van gasnetten, MIT-projecten en de aanleg

periode wordt voor de installatiebedrijven. In figuur 5

van CAI- en telecomverbindingen. Hun ervaring leert dat

zijn deze perioden onder elkaar gezet.

momenteel de helft van het huidige arbeidspotentieel voor de vervanging van de stroomnetten wordt ingezet

De ‘slimme meters’, de ‘gasnetten’ en de ‘zorg/domoti-

voor andere projecten.

ca’ hebben in figuur 5 een andere kleur gekregen omdat ze naar verwachting indirect een beroep zullen doen op

Naast dit directe effect is er ook een indirect effect

het personeel dat ingezet zal worden om de stroomnet-

te onderkennen van enkele van de genoemde mega-

ten te vervangen. Van de verglazingsprojecten (KPN

projecten. Zo is het installeren van glasvezelnetten

en FttH) is op dit moment nog onduidelijk wanneer ze

over het algemeen eenvoudiger van aard dan dat van

beginnen en eindigen.

stroomnetten. Wanneer installatiebedrijven massaal worden uitgenodigd om hun personeel in te zetten of aan te nemen voor de aanleg van glasvezelnetten, is er

Figuur 5 Indicatieve tijdsbalken

minder noodzaak om het personeel intern op te leiden

t Slimme meters

t KPN

tot onderhoudsmonteur voor stroomnetten. Ook is het

t MIT 2007

de vraag in hoeverre de VMBO- en MBO-student nog zin

t Gasnetten

heeft om door te leren voor elektrotechniek wanneer

t FttH

hij/zij direct aan de slag kan als installateur van glasve-

t Stroomnetten

zelnetten.

t Zorg/domotica

2007

2010

2015

2020

2025

2030

Bron: EIM, 2007.

Bij de uitrol van slimme meters (en in de toekomst ook domotica) speelt een omgekeerd effect. De benodigde

Het feit dat het momenteel druk is met de verschil-

monteurs om de slimme meters te installeren zitten op

lende megaprojecten wordt treffend geïllustreerd met

een hoger opleidingsniveau dan het personeel dat de

de opmerking van één van de gesprekspartners van

vervanging van de stroomnetten ter hand gaat nemen.

de geïnterviewde installatiebedrijven: ‘degene die het

Echter door de voorziene tekorten en het krappe tijd-

eerst komt met zijn tenders, maalt dus ook het eerst!

schema zijn netbeheerders nu bezig om monteurs op

Dan zal een groot deel van de arbeidskrachten voor lan-

een lager niveau aan zich te binden en intern op te

gere tijd worden ingezet voor bijvoorbeeld fiber-to-the-

leiden voor het monteren van slimme meters. De vraag

home en hebben de stroomnetten het nakijken.’

is of deze hoger opgeleide monteurs na de uitrol van slimme meters nog beschikbaar zijn voor de vervanging

4.5 Kwantificering vraag megaprojecten

van de stroomnetten.

Bij de kwantificering van de vraag van de andere megaprojecten wordt als ondergrens gehanteerd dat de helft

16

Dat de zes megaprojecten uit dezelfde viskom zullen

van het beschikbare aanbod aan arbeidskrachten voor

gaan vissen, staat buiten kijf. In welke mate is echter

de vervanging van de stroomnetten in de periode tot

niet te voorspellen. Wel kan gekeken worden naar erva-

2020 ingezet zal worden voor de andere projecten.

5 Visies van drie betrokken partijen 5.1 Inleiding

Dit wil echter niet zeggen dat zich dan in de komende tien jaar geen problemen hoeven voor te doen in de

Voor dit onderzoek zijn enkele telefonische interviews

vraag naar arbeid. Ook bij ‘een hobbel’ in de capaci-

gehouden met betrokken partijen. Bij de netbeheer-

teitsbehoefte, bijvoorbeeld van twee keer de huidige

ders is gesproken met EnergieNed, Continuon, Eneco

capaciteit, ontstaan er al problemen, aldus een van de

en Essent. Bij de installatiebedrijven is gesproken

gesprekspartners.

met BAM, Imtech, Visser-Habab en Van Gelder. Bij de opleidingsinstituten is gesproken met het Platform

De vrees dat de noodzakelijke vervanging van de

Betatechniek, OTIB en het Platform Technische

stroomnetten kan leiden tot een capaciteitstekort wordt

Installatie. In de volgende paragrafen wordt een samen-

door een ieder gedeeld. Of zoals een van de gespreks-

vatting gegeven van wat uit de interviews naar voren

partners het stelt: ‘Er zal een tekort komen en proble-

kwam.

men zullen zeker optreden’. Op dit moment wordt het probleem van een capaciteitstekort echter nog niet aan den lijve gevoeld, aldus een van de netbeheerders.

5.2 Netbeheerders Over de omvang van het capaciteitstekort op termijn De netbeheerders zijn verantwoordelijk voor het

kunnen de netwerkbeheerders geen uitspraken doen.

onderhoud en de vervanging van de netwerken. Voor

Wel plaatsen zij enige kanttekeningen. Zo is het zeker

de uitvoering van onderhouds- en vervangingswerk-

niet ondenkbaar dat op termijn ‘slechts’ een deel

zaamheden hebben de netbeheerders eigen divisies.

van de netwerken vervangen hoeft te worden. Op dit

Werkzaamheden op het gebied van de elektrotechni-

moment is men al ver gevorderd met technologieën die

sche installatie binnenshuis worden veelal door de

het mogelijk maken zwakke plekken te detecteren en

netbeheerders zelf verzorgd. De vervangingswerkzaam-

daarmee een toestandsafhankelijke vervanging door te

heden buiten worden meestal uitbesteed aan gespeci-

voeren voor bovengrondse leidingen. Verwacht wordt

aliseerde installatiebedrijven (de aannemerij om hun

dat deze technologie zich verder zal ontwikkelen, waar-

terminologie te hanteren).

door deze op termijn wellicht ook toepasbaar is voor ondergrondse kabels.

De netbeheerders zijn het met elkaar eens: een vervangingsgolf van de stroomnetten komt eraan en deze ver-

Bij de vervanging van netwerken gaat het bij de uit-

vangingsgolf zal zeker een piek kennen. Deze piek hoeft

voerende werkzaamheden om een combinatie van

echter voor de komende 10 jaar lang niet zo hoog te zijn

civiele graaf- en legwerkzaamheden (graaf- en herstel-

als gesuggereerd wordt door figuur 1. Zo houdt Essent

werkzaamheden, het trekken van kabels en lassen van

bijvoorbeeld rekening met een verviervoudiging van de

kabels) en van elektrotechnische installatie (aansluiting

vervangingswerkzaamheden in de periode 2020-2030.

van kabels op schakelstations en het plaatsen/ver-

17

vangen/renoveren van schakelstations). Voor de ver-

zouden ertoe moeten bijdragen om de beleving van het

vanging van de stroomnetten maakt men gebruik van

vak installateur bij de scholieren en studenten op een

eigen dan wel ingehuurd personeel. Vooral het civiele

hoger peil te brengen, aldus de netwerkbeheerders.

werk en de elektrotechnische installatie buiten worden uitbesteed.

5.3 Installatiebedrijven

Het capaciteitsprobleem voor de netwerkbedrijven zelf doet zich (nu en op termijn) vooral voor ten aanzien van

De installatiebedrijven verzorgen alle installatiewerk-

de elektrotechnische installatie omdat de gekwalificeer-

zaamheden, zolang het maar buiten is. Veelal worden

de krachten ook voor andere installatiewerkzaamheden

echte civiele werkzaamheden door de grote installa-

zullen moeten worden ingezet. Megaprojecten voor de

teurs uitbesteed aan gespecialiseerde lokale installa-

netwerkbeheerders zoals de plaatsing van intelligente

teurs (voor graven, leggen en lassen) en/of aannemers

meters en de vervanging van het gasleidingnetwerk,

(voor tracéwerkzaamheden zoals openbreken, dichten,

dwingen de netwerkbeheerders nu al om prioriteiten te

herstellen (herbestraten e.d.)). De grote installateurs

stellen ten aanzien van de inzet van de krappe capaci-

verzorgen niet alleen de buiteninstallatie van elektrici-

teit.

teitsnetwerken, maar gewoonlijk ook van de gasleidingnetwerken, van de CAI-netwerken en van de communi-

Zoals aangegeven zien netwerkbedrijven nu nog geen

catienetwerken.

capaciteitstekort, maar wel een capaciteitsspanning. Deze spanning zal op termijn groter kunnen worden,

Voor de meeste installatiebedrijven geldt dat het perso-

niet alleen vanwege de toenemende vraag naar instal-

neel dat inzetbaar is voor de vervanging van stroomnet-

latiewerkzaamheden, maar ook vanwege een groeiende

ten veelal ouder is dan 40 jaar. Het aandeel jongeren

uitstroom. De gemiddelde leeftijd van de installateur

binnen de installatiebedrijven is relatief beperkt

ligt boven de 45 jaar en is daarmee hoog te noemen.

(waarschijnlijk is minder dan 20% van het installatie-

Hiermee rekening houdend zou de autonome uitstroom

personeel jonger dan 30 jaar). Installateur is een uitge-

(vanwege leeftijd en gezondheid) de komende jaren

sproken vak voor mannen. Het is een lichamelijk zwaar

kunnen oplopen van 2 tot 3 procent nu naar meer dan

beroep; voor de meeste vrouwen valt dit beroep om die

5% over enkele jaren. ‘Het is niet ondenkbaar dat de

reden al af.

uitstroom maximaal is op het moment dat de grootschalige vervanging gaat plaatsvinden: in de periode

Het natuurlijke verloop beperkt zich nu nog tot enkele

2020-2030’, aldus een van de gesprekspartners.

procenten (2 tot 3%) per jaar, maar zal in de komende jaren sterker worden naarmate meer mensen de leeftijd

18

Wat betreft de instroom wordt geconstateerd dat deze

van 60 naderen. Het ligt niet in de lijn van de verwach-

vanaf de schoolopleidingen terugloopt en onvoldoende

ting dat de installateurs lang zullen doorwerken (na

is om de uitstroom op te vangen. Over het algemeen

hun 60e levensjaar). Veelal gaat het hierbij om mensen

wordt geconstateerd dat het vak installateur steeds

die meer dan 40 jaar een lichamelijk zwaar belastende

minder jongeren aanspreekt. Het vak is mogelijk niet

baan hebben gehad, en die dan niet meer de behoefte

sexy en dynamisch genoeg en met te veel inconveni-

hebben om langer te werken. Een van de grote instal-

ënten omgeven (zwaar werk, buiten) in de ogen van de

lateurs gaf zelfs aan dat tussen 2007 en 2012 er sprake

jongeren. Extra voorlichting en praktijkdagen voor scho-

zou kunnen zijn van een leeftijdsgebonden uitstroom

lieren in samenwerking met de opleidingsinstituten

van 40%!

Naast het natuurlijke verloop is er de uitstroom die

een instroom van 1%. En de nieuwe projecten die zich

samenhangt met verandering van functie of baan. Door

nu aandienen zullen ook capaciteit aan dezelfde pool

de toenemende krapte aan installateurs is een groei-

onttrekken.

ende spanning op de arbeidsmarkt merkbaar, en men constateert dat steeds meer installateurs kiezen voor

Ook als er zicht is op het kunnen aantrekken van vol-

een beter betaalde (kantoor)baan elders (ICT etc.) Voor

doende personeel, wil dit nog niet zeggen dat vervan-

de instroom doet men een beroep op de beroepsoplei-

ging ook een klus is die eenvoudig te klaren is door de

ding en op collega-installatiebedrijven (aantrekken van

inzet van lager en middelbaar geschoold personeel voor

personeel van binnenuit de branche). Deze instroom

de civiele werkzaamheden binnen het zwakstroomge-

is volgens de installateurs echter onvoldoende om de

bied. Weliswaar valt 90% van het netwerk binnen het

capaciteit op het bestaande peil te houden.

laagspanningsgebied, maar de complexere werkzaamheden zoals aanleg, vervanging en aansluiting van

Net zoals de netwerkbeheerders zijn de installateurs

transformatorstations en de vervanging van de midden-

eensgezind: de vervangingsgolf van de stroomnetten

en hoogspanningsstroomnetten, vragen toch om per-

komt eraan en deze vervangingsgolf zal zeker een piek

soneel dat hoger geschoold is en aan veel aanvullende

kennen. Men is bevreesd voor een piek die wel eens om

opleidingseisen heeft voldaan.

een capaciteit zal vragen die een factor 7 tot 8 hoger is dan nu voor het stroomnet kan worden ingezet. Men

Ook de toenemende complexiteit van de projecten

kan er niet omheen, ook niet als er sprake zou zijn van

stelt steeds hogere eisen aan de projectorganisatie

een evenwichtiger spreiding van de vervangingsactivi-

(ontwerp, voorbereiding, uitvoering, registratie, beheer

teiten over een langere reeks van jaren.

en onderhoud) en de kwaliteit van het personeel. Deze toenemende complexiteit komt onder meer tot uitdruk-

De geconsulteerde bedrijven hebben geen van alle een

king in:

goed beeld van de mogelijke omvang van de totale

• toenemende veiligheidseisen;

capaciteitsbehoefte die uitgaat van een vervanging

• hogere kwaliteitseisen die gesteld worden aan het

van de stroomnetten, niet voor de kortere termijn (over

uitvoerende personeel;

5 jaar) en ook niet voor de langere termijn. Voor zover

• de beperking in tijd waarbinnen de vervanging kan

men spreekt van extra capaciteitsbeslag, is dat geba-

worden gerealiseerd (bij de hoofdwegen, maar ook

seerd op veronderstellingen die worden gekoppeld aan

binnenstedelijk);

de omvang en de leeftijd van de primaire installatie tussen 1950 en 2005. Gevraagd naar de mogelijke, organisatorisch beheersbare snelheid waarmee de vervanging

• de hogere aansprakelijkheidseisen die de opdrachtgevers stellen; • de zwaardere wettelijke verplichtingen

gerealiseerd zou kunnen worden, lopen de schattingen

m.b.t. graafwerkzaamheden (de zogeheten

uiteen van 5% per jaar (totaal benodigde tijd 30 jaar)

‘Grondroerdersregeling);

tot 10% per jaar mits men in staat is voldoende arbeidkrachten aan te trekken.

• de toenemende wens voor turnkey oplevering bij uitbesteding aan één partij.

Hoe ook gerekend wordt, er ontstaat altijd een beeld

Om het capaciteitstekort voor de branche als geheel

van een substantieel tekort. Hiervoor zijn verschillende

op te lossen wordt als eerste mogelijkheid genoemd:

redenen aan te geven, aldus de installateurs. Zo zal

stel de start van de vervanging een aantal jaren uit (tot

de uitstroom in capaciteit de komende jaren zeker niet

bijvoorbeeld het jaar 2015). Het voordeel hiervan zou

gecompenseerd worden door instroom vanuit de oplei-

kunnen zijn dat er dan minder concurrerende projecten

dingen. Tegenover een uitstroom van 5% staat hooguit

zijn, dat dan inzetbaarheid van buitenlandse andere

19

arbeidskrachten beter mogelijk is, dat de scholingsinsti-

Kortom: de gedachte ligt voor de hand, maar de moge-

tuten de tijd hebben om opleidingen aan te passen en

lijkheid niet.

het vak installateur opnieuw te zetten (aantrekkelijk te maken) et cetera.

5.4 De opleidingsinstituten

Over het algemeen wordt geconstateerd dat steeds minder schoolverlaters kiezen voor het vak installateur

De opleidingsinstituten (ROC’s en ROI’s) verzorgen de

omdat hiervan te weinig ‘drive’ uitgaat. Daarnaast

beroepsopleidingen, ook voor de technische instal-

constateert men dat nadat de scholieren de opleiding

latiebranche. Hierdoor zijn zij direct betrokken bij de

hebben afgesloten zij nog in het bedrijf moeten wor-

instroom van goed en gekwalificeerd personeel. Op

den geschoold om uiteindelijk aan de vereiste kwali-

het gebied van onderwijs zijn de laatste jaren op het

ficaties voor vervangingswerkzaamheden te voldoen.

VMBO en MBO de nodige veranderingen doorgevoerd.

Door de start van de vervanging uit te stellen, wordt

Het technisch onderwijs is het zorgenkindje geworden

ruimte gecreëerd om al bij de start van de VMBO- en

van het huidige onderwijsstelsel. Te weinig leerlingen

MBO-opleidingen het vak installateur te promoten

kiezen voor een opleiding in de techniek.

en de opleidingen gedurende een reeks van jaren af te stemmen op het vereiste functieprofiel. Rekening

Volgens de gesprekspartners is de ontwikkeling van

houdend met de aanvullende bedrijfsopleiding zouden

het aantal leerlingen tussen 2002 en 2004 erg negatief

de scholieren van 12 jaar - als nu gestart wordt met de

geweest. Uit de bestaande cijfers blijkt ook dat het

schoolcampagnes en toegesneden opleidingen - over 8

aantal leerlingen dat voor techniek kiest versneld afnam

tot 9 jaar in groteren getale volledig inzetbaar zijn voor

na 2002. Toch gaf een gesprekspartner aan dat deze

de vervanging!

tendens de laatste 2 jaar niet door lijkt te zetten. De belangstelling voor techniek is in 2004 weer op verge-

Kijkend naar een toekomstig capaciteitstekort voor

lijkbaar niveau als in 2001. Ook in 2006-2007 zou de

lager of middelbaar geschoold personeel met aanvul-

belangstelling weer stabiliseren.

lende elektrotechnisch technische kwalificaties, wordt veel gesteld ‘dan vliegen we toch een hoeveelheid

Uiteraard worden activiteiten ontplooid om de aanwas

Polen in!’. Wanneer echter ook gekeken wordt naar de

van nieuwe leerlingen te bevorderen. Zo is bijvoorbeeld

mogelijkheden hiertoe, dan moet toch sterk getwijfeld

het Platform Bèta Techniek in het leven geroepen. Voor

worden aan een dergelijk alternatief als oplossing voor

2007 is door dit platform als tussendoelstelling gefor-

het capaciteitsvraagstuk. De installateurs zelf voorzien

muleerd: 15% extra instroom in het hoger bètatechnisch

een groot aantal obstakels als het gaat om inschakeling

onderwijs (ten opzichte van 2000). Er worden promo-

van buitenlanders (Oost-Europeanen, arbeidskrachten

tiecampagnes op poten gezet met meer en specifieke

uit Noord-Afrika, Midden-Oosten e.d.). Zij wijzen daarbij

voorlichting. Zo probeert men leerlingen in een vroeg-

onder meer op:

tijdig stadium (de fase basisonderwijs en 1e/2e jaar

• het huisvestingsvraagstuk;

VMBO) te interesseren voor de techniek.

• de noodzakelijk aanvullende scholing; • de Nederlandse opleidingseisen;

Daarnaast is men met de branche bezig om te kijken

• de communicatieproblemen;

of de werkzaamheden in de techniek niet beter kun-

• de concurrentie van andere landen zoals Ierland en

nen aansluiten op de wensen van jongeren, waarbij de

Duitsland; • de concurrentie van het thuisland, zeker als daar de

20

lonen aantrekken.

opleidingen meer en meer worden toegesneden op de belevingswereld van de jongeren. Volgens één van de

gesprekspartners is er dan ook geen sprake van een

werk van straks. Op dit moment worden de meeste

imagoprobleem (je krijgt daadwerkelijk vieze handen

stageplaatsen aangeboden door het MKB, en dat is veel

van het werk), maar eerder van een identiteitsprobleem.

meer bezig met hedendaagse ontwikkelingen. Volgens een van de gesprekspartners kunnen omwentelingen

Met een vertraagd effect van 2 jaar neemt de uitstroom

niet tot stand komen zonder vanuit verschillende par-

ook sterk af. Het is wel zo dat de efficiency in het VMBO

tijen de handen ineen te slaan.

sterk is verbeterd, waardoor de tussentijdse uitval de laatste jaren is afgenomen. Hierdoor zal de uitstroom

Een van de gesprekspartners benadrukt een grotere

niet evenredig afnemen met de instroom. Volgens de

betrokkenheid van belangrijke actoren in het keuze-

ondervraagde deskundigen stroomt een kwart tot een

proces van jongeren. De ouders zijn bijvoorbeeld een

derde van het VMBO door naar de arbeidsmarkt. Voor

belangrijke partij bij de keuze voor een technische

het MBO kon niet duidelijk aangegeven worden welk

richting. Vandaar dat al in het basisonderwijs en op het

deel na het behalen van een diploma werkzaam wordt

VMBO de betrokkenheid van ouders moet worden gesti-

in de elektrotechniek.

muleerd. Ook voor leerkrachten in het basisonderwijs geldt dit min of meer. ‘Die zijn niet op de hoogte van het

De gesprekspartners geven eensgezind aan dat men

hoe en wat in VMBO techniek’.

vanuit de onderwijssector geen rekening houdt met een piekvraag naar elektrotechnische installateurs. Dit is

‘Maar ook in de branche zal een omslag in mentaliteit

ook niet het uitgangspunt van de opleidingen aange-

moeten plaatsvinden. In de bouw bijvoorbeeld zijn er

zien men altijd uit dient te gaan van de keuzevrijheid

niet eens aparte Dixietoiletten voor vrouwen, hoe kun je

van de leerling. Die worden slechts indirect gestuurd

dan meer vrouwen interesseren voor het werk. Er heerst

door ontwikkelingen in de markt. Wel houdt men reke-

een diepgewortelde mannenmentaliteit in de techniek.’

ning met een ‘grijze golf’ (de vervroegde uittreding van

Dit betekent dat je zelfs met vereende krachten nog niet

een grote groep pensioengerechtigden).

altijd een omwenteling kunt creëren.

Dit probleem rond de leeftijdgerelateerde uitstroom wordt voor de gehele technische sector onderkend. Dit zou wel eens kunnen toenemen tot 15.000 per jaar, terwijl de instroom vanuit de (voorbereidende) beroepsopleidingen slechts 8.000 personen per jaar omvat. Een belangrijk advies vanuit de experts betreft de termijn van instelling. ‘Als men een koers wil uitzetten moet men er wel vroeg bij zijn. Het duurt 6 jaar voor iemand op niveau 3 is klaargestoomd’. Een van de gesprekspartners geeft in dat kader aan dat bedrijven zelf ook te vaak op korte termijn denken, waardoor er weinig impulsen zijn om in te spelen op het werk van straks.

Als onderwijsinstellingen - bezien vanuit de werkgevers - wel vraaggestuurd mogen opleiden zou veel meer ingespeeld kunnen worden op de toekomstige vraag. Het bedrijfsleven dient dan wel te garanderen dat er kwalitatief goed aansluitende stageplaatsen zijn voor

21

6 Aanbod van arbeidskrachten 6.1 Inleiding

Begonnen wordt met de instroom vanuit de primaire opleidingen, vervolgens wordt zicht geboden op de leef-

In dit hoofdstuk wordt een kwantitatieve analyse

tijdsafhankelijke uitstroom en tot slot worden enkele

gegeven van het aanbod van arbeidskrachten voor de

gegevens gepresenteerd over de zij-instroom en zij-

vervanging van de stroomnetten. Daarbij wordt een

uitstroom.4

doorkijk gegeven naar het jaar 2020, waarbij uitgegaan wordt van onveranderde omstandigheden.

6.2 Uitgangspunten In figuur 6 is aangegeven op welke onderdelen van het stroomdiagram uit hoofdstuk 2 de kwantitatieve ana-

Om tot een doorrekening te kunnen komen, zijn de vol-

lyse zich richt.

gende uitgangspunten gehanteerd. De hoofdmoot van de werkzaamheden aan de stroomnetten zal worden

Figuur 6 Aanbod van arbeidskrachten

AANBOD

IA: instroom primaire opleidingen: 2010 2020

IB: instroom aanpalende opleidingen: 2010 -2020

bruto instroom, beschikbaarvoor vervanging: 2010 -2020

II: instroom buitenland: 2010 -2020

+

III: aanwezig personeel, beschikbaar voor vervanging: 2010 - 2020 +/- -

bruto arbeidspotentieel,beschikbaar voor vervanging: 2010 -2020

IV: zij - instroom/uitstroom van/naar andere beroepen: 2010 - 2020

+

netto arbeidsaanbod beschikbaar voor vervanging: 2010 -2020

Bron: EIM, 2007.

4 Over de instroom van aanpalende opleidingen en de instroom uit het buitenland zijn geen historische gegevens beschikbaar.

22

uitgezet in de elektrotechnische installatiebranche. De analyse blijft dan ook beperkt tot deze branche. De

6.3 Instroom vanuit de opleidingen

vervanging van het stroomnet valt onder de vakspecialisatie distributietechniek. Verder is ervan uitgegaan

De instroom vanuit de opleidingen is afkomstig uit

dat de bulk van de vervangingswerkzaamheden zich

het VMBO en het MBO. Voor de kwantitatieve analyse

toespitst op graafwerk en op het leggen van de kabels

is gebruik gemaakt van de brancheverkenning van

(civiele werkzaamheden). Voor deze werkzaamheden

Marktmonitor (2004)5 en een vervolgstudie door ITS

is een laag opleidings- en ervaringsniveau vereist (tot

(2006)6. Daarnaast zijn de cijfers ook gebaseerd op een

niveau 2). Het montagewerk (niveau 3) is daarom buiten

onderzoek naar schoolverlaters van het ROA (2006).7

de analyse gehouden. VMBO Opgemerkt dient te worden dat het werknemersbestand van de netbeheerders vooral op het niveau van het montagewerk ligt (niveau 3). Uit de interviews met de netbeheerders kwam duidelijk naar voren dat zij voor het leggen en aansluiten van de kabels de aannemerij inschakelen. Met andere woorden, ook zij doen een beroep op het arbeidspotentieel dat maximaal ingezet kan worden voor de vervanging van de stroomnetten.

Het aantal VMBO-leerlingen elektrotechniek is in de afgelopen jaren gedaald. Een deel van dit verlies valt te wijten aan de nieuwe richting instalektro. Indien gecorrigeerd wordt voor dit substitutie-effect blijkt sprake van een krimp van 4,3% per jaar. Circa 82% van de VMBO-leerlingen elektrotechniek besluit na het behalen van het diploma verder door te

Uiteindelijk kan op basis van deze uitgangspunten de

leren op het MBO.

‘startwaarde’ van het arbeidspotentieel worden berekend (zie figuur 3). Uit hoofdstuk 3 komt naar voren dat

De brancheverkenning van ITS geeft een schatting van

het in 2005 ging om 4930 fte. Dit aantal is hoger dan

het aantal leerlingen dat jaarlijks vanuit het VMBO

het aantal dat door de verschillende installatiebedrijven

direct doorstroomt naar de arbeidsmarkt. ITS verwacht

wordt geschat. Volgen hen is de omvang van het perso-

dat deze uitstroom in 2005 ongeveer 600 leerlingen zal

neel dat ingezet kan worden voor de feitelijke buiten-

zijn. Die startwaarde en een jaarlijkse daling worden

installatie (aanleg, onderhoud, vervanging, maar geen

meegenomen in de doorrekening tot 2020.

engineering, planning en calculatie) ongeveer 2.500 tot 3.000 man in Nederland.

MBO Evenals op het VMBO is ook op het MBO een dalende

In de doorrekening wordt gewerkt met het aantal van

trend waar te nemen in het aantal leerlingen techniek.

4.930 fte. Door rekening te houden met in- en uit-

Vooral de ontwikkeling van het aantal leerlingen elek-

stroompercentages, kan een prognose gemaakt worden

trotechniek over de periode 2001-2005 is zorgelijk. Per

van het arbeidsaanbod in 2020 (zie paragraaf 6.6). Van

jaar neemt dit met 8,8% af.

de zij-instroom en –uit­stroom is geen betrouwbare historische reeks gegevens beschikbaar, waardoor het niet

De doorstroming van gediplomeerde MBO-leerlingen

verantwoord is om ontwikkelingen te schatten en door

naar de arbeidsmarkt voor de technische installatie-

te vertalen naar de situatie in 2020.

branche wordt door ITS geschat op 40%. Vanuit de elek5 Sprengers, M. (2004). Trends en ontwikkelingen arbeidsmarkt: Technische installatiebranche 2004, Marktmonitor, Woerden. 6 Tillaart, H. van den, D. Uerz, J. Kregting, J. Warmerdam, J. Doesborgh en E. Bruin (2006). Trends en ontwikkelingen in de technische installatiebranche 2006, ITS, Nijmegen. 7 Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (2006). Schoolverlaters tussen Onderwijs en Arbeidsmarkt 2005. ROA-R-2006/6. Maastricht: ROA.

23

Figuur 7 Ontwikkeling leeftijdsopbouw elektrotechniek 1994-2005

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

jaar <25 jr

25-34 jr

35-44 jr

45-54 jr

medio 2005

54 jr

Bron: ITS, 2006 (bewerking EIM).

trotechniek tot en met niveau 2 stromen jaarlijks naar

tijdsgebonden uitstroom van circa 2% per jaar. Uit de

schatting 600 leerlingen uit het MBO naar de arbeids-

interviews met de installatiebedrijven is gebleken dat

markt. Het aantal gediplomeerden met het specialisme

de gemiddelde leeftijd van arbeidskrachten in de doel-

distributietechniek is over de periode 2001-2004 rede-

groep hoger ligt: gemiddeld 45 jaar. Dit betekent dat

lijk gelijk gebleven. Per jaar verlaten circa 175 leerlingen

over 10 tot 15 jaar een groot deel van het personeelsbe-

de opleiding met een diploma in de distributietechniek.

stand vanwege leeftijd zal uitstromen. In de analyse is

Ongeveer 60% daarvan is opgeleid tot en met niveau 2

daarom na 2009 gerekend met een uitstroompercen-

en 40% heeft niveau 3 en hoger.

tage van 5% per jaar.

6.4 Leeftijdsafhankelijke uitstroom

6.5 Zij-instroom en -uitstroom In tabel 1 is informatie weergegeven over het saldo van

In figuur 7 is de leeftijdsopbouw van de werknemers in

zij-instroom en –uit­stroom van werknemers in de tech-

de elektrotechniek in de periode 1994-2005 weergege-

nische installatiebranche. Deze informatie is afkomstig

ven.

van het CBS en bewerkt door ITS.

Specifieke cijfers voor de specialisatie distributietechniek ontbreken, maar zullen niet wezenlijk afwijken van wat in figuur 7 is vermeld. Te zien valt dat het percentage 45 jaar en ouder in 2005 bijna 30% van de werknemers in de elektrotechniek omvatte.

De verwachting is dat steeds meer werknemers vanwege hun leeftijd zullen uitstromen. In 2005 is de gemid-

Tabel 1 Saldo van de instroom en uitstroom in de technische installatiebranche

2000

2001

2002

2003

Werknemers andere branches (incl. uitzendbureaus)

saldo

4.319

2.556

2.609

1.490

Zelfstandigen

-909

-753

-638

-460

Uitkering

95

-443

-1.142

-1.927

Geen inkomstenbron

75

-59

-482

-420

-93

-68

-209

-273

3.487

1.233

138

-1.590

Immigratie en emigratie Overlijden Netto-overschot

delde leeftijd van werknemers in de elektrotechniek 37

24

jaar. Cijfers uit de brancheverkenning tonen een leef-

Bron: ITS, 2006.

Tabel 1 laat zien dat in de periode 2000-2003 het nettooverschot aan ‘zij-instromers’ van 3.487 werknemers is omgeslagen naar een nettotekort van 1.590 werkne-

6.6 Arbeidsaanbod: doorrekening naar 2010 en 2020

mers. Op basis van de gegevens in de paragrafen 6.2, 6.3 en In 2000 waren er netto 4.319 werknemers uit andere

6.4 zijn twee kwantitatieve aanbodsanalyses gemaakt

branches (en uitzendbureaus) in de technische installa-

van het verwachte arbeidspotentieel in 2010 en 2020.

tiewereld werkzaam. Ook in 2003 was dit saldo positief. Echter de andere vier herkomst- en bestemmingscategorieën (zelfstandigen, een uitkering, geen inkomsten en immigratie/emigratie en overlijden) waren in 2003 een stuk negatiever dan in

2000.8

6.6.1 Maximaal scenario: in 2020 7.800 werknemers beschikbaar In tabel 2 is op basis van zeer optimistische aannames een analyse gemaakt van het beschikbare arbeidspotentieel voor de vervanging van de stroomnetten in

In de jaren 2002-2003 trad voor de technische instal-

2010 en 2020. Bij de analyse zijn de volgende uitgangs-

latiewereld ook een moeilijke periode aan. Hoewel men

punten gehanteerd:

nog meer werknemers uit andere branches kon aan-

Vanuit het VMBO stromen in 2005 600 schoolverlaters

trekken, nam het aantal werknemers dat een uitkering

naar de technische installatiebranche, waarvan 55%

kreeg sterk toe, evenals het aantal personen zonder

werk vindt bij een installatiebedrijf en dus ingezet kan

inkomstenbron.

worden voor de vervanging van de stroomnetten. De netto-instroom in 2005 is dus 330. Op basis van histori-

De signalen na 2003 beloven een sterk aantrekkende

sche gegevens is in de analyse rekening gehouden met

vraag. Zo geeft, in een telefonische enquête uitgevoerd

een jaarlijkse daling van 5%.

door ITS in mei 2006 onder 434 bedrijven, bijna een

• Vanuit het MBO stromen in 2005 600 schoolverla-

derde aan dat ze in toenemende mate te maken hebben

ters tot en met niveau 2 door naar de arbeidsmarkt.

met moeilijk vervulbare vacatures, vooral voor monteurs.

Van dit aantal zijn 175 schoolverlaters geschoold in de specialisatie distributietechniek. Hiervan wordt

Omdat de aantallen zij-instromers en -uitstromers sterk

aangenomen dat ze allemaal ingezet kunnen worden

fluctueren met de conjunctuur is besloten om de boven-

voor het vervangingsvraagstuk. In de afgelopen jaren

staande historische reeks van 4 jaar niet als basis te

is dit aantal redelijk stabiel gebleven en daarom als

hanteren voor de doorrekening naar 2010 en 2020.

constante opgenomen. • Van de overige 425 schoolverlaters is er net als bij het VMBO van uitgegaan dat 55% werk vind bij een installatiebedrijf en dus ingezet kan worden voor de vervanging van de stroomnetten. Op basis van historische gegevens is in de analyse rekening gehouden met een jaarlijkse daling van 9%. • In totaal stromen er in 2005 dus (0.55 x 600)+ (0.55 x 425) + 175 = 739 (afgerond 740) schoolverlaters in 2005 in. • De leeftijdgebonden uitstroom is in 2005 2% en loopt op tot 5% in 2010. In de periode na 2010 is tel-

8 Achter deze netto gegevens zitten uiteraard originele in- en utstroomcijfers. Zo waren er in 2000 ongeveer 17.700 werknemers die de installatiebranche ingingen en ongeveer 13.400 gingen er uit.

kens uitgegaan van 5% leeftijdsgebonden uitstroom per jaar.

25

Tabel 2 Verwachte maximaal beschikbare arbeidspotentieel in 2020

2005

2010

2020

4.930

7.150

7.820

Instroom vanuit opleidingen (VMBO + MBO)

740

580

390

Leeftijdsgebonden uitstroom (2%, oplopend naar 5%)

110

380

420

p.m.

p.m.

p.m.

5.510

7.330

7.790

Maximaal beschikbare arbeidspotentieel (in fte)

Overige instroom en uitstroom (buitenland, zij-instroom) Saldo (T+ 1; fte)

• In tabel 2 is uitgegaan van een totale beschikbaarheid van de MBO-schoolverlaters met de specialisatie distributietechniek. In de praktijk zullen alleen de schoolverlaters tot en met niveau 2 de civiele werkzaamheden uitvoeren. Dit is 60% van de 175 schoolverlaters. • Door deze aanpassingen is de netto-instroom in 2005 dus (0,08 x 600)+ (0,08 x 425) + (0,60 x 175) = 197 (afgerond 200) schoolverlaters.

Bron: EIM, 2007. Tabel 3 Verwachte realistisch beschikbare arbeidspotentieel in 2020

Uit tabel 2 blijkt dat het arbeidsaanbod in de meest gunstige variant oploopt van 4.930 werknemers (in fte) in 2005 naar 7.820 werknemers in 2020. Een gedetailleerde analyse laat zien dat het omslagpunt wat betreft de instroom en uitstroom ligt in 2018.

6.6.2 Realistisch scenario: in 2020 4.190 werknemers beschikbaar De analyse in tabel 2 is gemaakt vanuit het meest

Realistisch beschikbare arbeids­ potentieel (in fte)

2005

2010

2020

4.930

5.030

4.190

Instroom vanuit opleidingen (VMBO + MBO)

200

180

150

Leeftijdsgebonden uitstroom (2%, oplopend naar 5%)

110

270

230

p.m.

p.m.

p.m.

5.020

4.940

4.120

Overige instroom en uitstroom (buitenland, zij-instroom) Saldo (T+ 1; fte) Bron: EIM, 2007.

gunstige perspectief. Er is van uitgegaan dat alle ingestroomde schoolverlaters ingezet worden voor de ver-

Uit tabel 3 blijkt dat het arbeidsaanbod in de meer rea-

vanging van de stroomnetten. De realiteit is echter dat

listische variant afneemt van 4.930 werknemers (in fte)

niet al het arbeidspotentieel beschikbaar komt voor de

in 2005 naar 4.190 werknemers in 2020. In 2008 is het

vervanging van de stroomnetten.

omslagpunt wat betreft de instroom en uitstroom.

Tabel 3 geeft de resultaten weer van een realistisch scenario, waarbij rekening is gehouden met de historische, daadwerkelijke doorstroom naar de specialisatie distributietechniek. Hierbij zijn de eerdergenoemde uitgangspunten van kracht, met de volgende uitzonderingen: • De werknemers in de distributietechniek tot en met niveau 2 vormen 8% van het totale vakgebied van de elektrotechniek. In dit realistische scenario is er daarom van uitgegaan dat 8% van de instroom vanuit het VMBO beschikbaar is voor de vervanging van de stroomnetten (8% van 600 schoolverlaters). • Hetzelfde geldt voor de instroom vanuit het MBO elektrotechniek tot en met niveau 2 (8% van 425 schoolverlaters).

26

7 Vraag naar arbeid 7.1 Inleiding

meest wenselijke scenario, zowel bezien vanuit de netbeheerders als vanuit de maatschappij. In hoeverre in

Het aantal werknemers in de installatiebranche dat in

de toekomst problemen zullen ontstaan met de stroom-

de toekomst nodig is om de stroomnetten te vervangen

voorziening - zie de opmerkingen van professor Smit in

hangt in principe af van twee elementen (zie ook figuur

hoofdstuk 2 en de piek in de vervanging in figuur 1 - is

8): een indicatie van het aantal kilometers stroomnet

onduidelijk.

dat in de periode tot 2020 vervangen dient te worden inclusief een schatting van de mate waarin deze vervan-

Uitgaande van 300.000 km elektriciteitskabel in de

ging ‘uit te smeren’ is - en een indicatie van de beno-

grond (laag- en middenspanning), gaat het in dit scena-

digde hoeveelheid manuren om 1 kilometer stroomnet

rio om een vervanging van 15.000 km per jaar, te begin-

te vervangen. In figuur 8 is hiertoe - ter illustratie - de

nen in 2010.

linkerhelft van figuur 2 nogmaals weergegeven. Scenario 2: piek in de vervanging In dit scenario wordt verondersteld dat de vervan-

Figuur 8 De vraag naar arbeid

VRAAG

ging van het stroomnet inderdaad een piek kent. Verondersteld wordt dat de vervanging oploopt van 2%

V: scenariovervanging stroomnetten in 2010 2020 VA: arbeidsbehoefte per km vervanging in 2010 2020 VI: netto arbeidsbehoefte nodig voor vervanging: 2010-2020 Bron: EIM, 2007.

in 2010 naar 10% in 2020. Voor de vergelijkbaarheid van de resultaten is ook dit scenario zo opgebouwd dat in de periode 2010-2020 de helft van de benodigde 300.000 km kabel wordt vervangen.

Uitgaande van 300.000 km elektriciteitskabel in de grond (laag- en middenspanning), gaat het in dit scenario om een vervanging van 6.000 km in 2010 oplopend naar 30.000 km in 2020.

7.2 Twee scenario’s In overleg met de begeleidingscommissie is besloten

7.3 Manuren per kilometer vervanging

om uit te gaan van twee vervangingsscenario’s. Aan de installatiebedrijven is gevraagd om een schatScenario 1: 5% vervanging per jaar

ting te maken van het gemiddelde aantal werkuren dat

In dit scenario wordt de vervanging gelijkmatig uitge-

nodig is om één kilometer stroomkabel in de bodem

smeerd over een periode van 20 jaar. Op zich is dit het

(gemiddeld over de stad en het platteland) te vervan-

27

gen. Het gaat om het gehele traject, van de voorberei-

arbeid bij verschillende scenario’s door te kunnen reke-

ding tot en met de afwerking (graven, leggen, lassen,

nen, wordt uitgegaan van een gemiddeld aantal man-

aansluiten en herstellen).

uren van 360 per km stroomkabel.

In de gesprekken is geen eenduidig beeld verkregen

Uit de installatiebedrijven komt ook het signaal dat

van de benodigde capaciteit voor vervanging. De indruk

naast deze ‘echte’ vervangers van de stroomnetten

bestaat dat de verschillende installatiebedrijven uit-

steeds meer personeel op kantoor nodig is om alle

eenlopend calculeren en uiteenlopende kostenposten

administratieve werkzaamheden rond die vervanging

in beschouwing nemen als het gaat om de vragen:

af te handelen. Sceptici hebben het al over een ‘één op

‘Wat kost de vervanging van één km stroomkabel?’ en

één’ relatie. Deze aanvullende werkzaamheden zijn als

‘Hoeveel uitvoeringscapaciteit is noodzakelijk om één

een ‘p.m.’ post in tabel 4 meegenomen.

km stroomkabel te vervangen?’. Dit beeld is ook niet eenvoudig te geven, aldus de installateurs, omdat de kosten sterk afhankelijk zijn van: • de aard van het netwerk (laag-, midden-, hoogspanning);

7.4 Arbeidsvraag: doorrekening naar 2010 en 2020

• de aard van de grond (bodemgesteldheid, bodembedekking, gebruik) en daarmee samenhangende

Om tot een doorrekening te komen van de arbeidsvraag

grondwerkzaamheden;

in 2010 en 2020 in de twee scenario’s dient er zicht

• de aard van de directe omgeving (landelijk gebied, stedelijk gebied); • de aard van de bekabeling in de grond (veel of weinig kabels naast en door elkaar);

te zijn op het gemiddelde aantal manuren per fte per jaar, voor de werknemers die de vervanging van de stroomnetten op zich gaan nemen. Uitgaande van een consultatieronde onder de installatiebedrijven is dit op

• de diepte van de bekabeling;

1.500 uur per jaar gesteld. Dit houdt in dat 1 fte per jaar

• het aantal te vervangen/te realiseren aansluitingen

ongeveer 4 km aan stroomnet kan vervangen.

en transformatorstations. In tabel 4 is op basis van deze gegevens de arbeidsOp basis van de antwoorden van de installatiebedrijven

vraag in 2010, 2015 en 2020 weergegeven. In scenario 1

zijn door EIM drie verschillende berekeningen uitge-

is de arbeidsvraag constant, te weten: 3.600 fte per jaar

voerd, op basis van:

(300.000 km vervangen is 72.000 manuren in een peri-

• een schatting van het aantal uur dat in doorsnee

ode van 20 jaar). In scenario 2 wordt verondersteld dat

gewerkt wordt voor het aanleggen van één km kabel;

in 2010 2% wordt vervangen en in 2020 10%.

• de prijs die in doorsnee wordt berekend voor het vervangen van één km kabel;

Tabel 4 Arbeidsbehoefte: periode 2010-2020

2010

2016

2020

Scenario 1: (in fte)

3.600

3.600

3.600

Scenario 2: (in fte)

1.440

3.600

7.200

p.m.

p.m.

p.m.

• het aantal dagen dat een ploeg van 4 man nodig heeft voor het leggen van één km kabel, inclusief lassen en aansluiten.

De drie berekeningen (zie bijlage II) resulteren elk in een ander aantal manuren. Zij liggen echter met 327, 344 en 400 niet al te ver uit elkaar. Om de vraag naar

28

Begeleidend personeel Bron: EIM, 2007.

8 Conclusies 8.1 De confrontatie

Wanneer het realistische aanbodscenario wordt afgezet tegen het vraagscenario waarin niet is voorzien in

In tabel 5 is het verwachte arbeidsaanbod afgezet

een piek - 5% vervanging per jaar in 2010-2020 - dan

tegen de verwachte arbeidsvraag. Ingezoomd is op

blijkt dat ook in dat scenario er in 2020 een tekort aan

het tweede meer realistische aanbodscenario en het

arbeidskrachten ontstaat van 5.105 fte.

vraagscenario met een piek in de vervanging. In de tabel is rekening gehouden met een vraag van andere

In tabel 5 is een pro memorie post in het vraagscenario

megaprojecten. Verwacht wordt dat deze de helft van

door EIM kwalitatief ingekleurd. Immers, verwacht mag

het beschikbare personeel zal ‘afsnoepen’.

worden dat de daadwerkelijke arbeidsvraag door de administratieve rompslomp hoger zal zijn dan in tabel 5

Te zien valt dat er dan in 2010 voldoende arbeidskrach-

is weergegeven.

ten aanwezig zullen zijn om de vervanging van de 6.000

Met andere woorden: de aanname van 360 manuur per

km stroomnet ter hand te nemen (1.075 fte). Omdat in

km stroomkabel is wellicht te laag omdat direct gelieer-

het vraagscenario rekening is gehouden met een piek in

de kantoorwerkzaamheden hierin niet zijn inbegrepen.

de vervanging ontstaat er in 2020 een tekort van 5.015 fte. Het arbeidsaanbod neemt af door een afnemende instroom, terwijl de vraag vergeleken met 2010 een fac-

8.2 Kanttekeningen

tor 5 hoger ligt. Er zijn diverse kanttekeningen te maken rond de gegevens in tabel 5. Zo is bij de arbeidsvraag uitgegaan van

Tabel 5 Aanbod versus vraag: 2010-2020

Aanbod

2010

2020

Realistisch arbeidspotentieel (in fte)

5.030

4.190

Af: vraag van andere megaprojecten (0,5)

2.515

2.095

NETTO BESCHIKBAAR (fte)

2.515

2.095

een vervanging van 150.000 km aan stroomkabels in de grond in een periode van 10 jaar. In hoeverre dat realistisch is, is onbekend. Door Smit wordt in figuur 1 een termijn van 50 jaar aangehouden, waarbij de bulk

Vraag Scenario 2 Bij: andere werkzaamheden RESULTAAT Bron: EIM, 2007.

2010

2020

van de vervanging dient plaats te vinden tussen 2015

1.440

7.200

en 2035. Ook de netbeheerders verwachten de grootste

+

+

piek na 2020.

+ 1.075 - 5.105

Hoeveel kabel in de toekomst precies moet worden vervangen, hangt ook af van de technische ontwikkelingen rond de detectie van zwakke netcompenenten. Hoe beter deze detectie wordt, hoe minder snel onnodige netcomponenten vervangen worden.

29

Ook ten aanzien van het arbeidsaanbod zijn kantteke-

Omdat de analyse betrekking heeft op de toekomst - ze

ningen te plaatsen. Zo is de zij-instroom en -uitstroom

kijkt 13 jaar vooruit - zijn er diverse onzekerheden te

in de voorgaande analyse beperkt behandeld. In het

onderkennen die de uitgevoerde analyse geheel teniet

jaar 2000 (zie tabel 1) was de netto-instroom in de

kunnen doen. Om een voorbeeld te geven: stel dat de

technische installatiebranche bijna 3.500 werknemers.

veiligheidregels rond de vervanging van de stroomnetten

Het is door een gebrek aan gedetailleerde gegevens

versoepeld worden, waardoor het in de toekomst gemak-

en de conjunctuurgevoeligheid van de zij-instroom en

kelijker wordt om niet-Nederlandstaligen in te zetten.

-uitstroom echter moeilijk om hieruit een betrouwbare

Dan wordt het aantrekkelijker en eenvoudiger om ‘Polen

ontwikkeling te destilleren die meegenomen kon wor-

en Roemenen binnen te vliegen’ en de klus te laten doen.

den in de analyse.

Een tweede kanttekening is dat niet in alle statistieken

8.3 Oplossingsrichtingen

het gewenste onderscheid is gemaakt naar de doelgroep van de analyse: distributietechniekmonteurs met

Uit dit onderzoek komt naar voren dat er in het scenario

opleidingsniveau 1 en 2. Hierdoor moesten doorver-

waarbij wordt uitgegaan van een piek in de vervangings-

talingen van ontwikkelingen vanuit een hoger niveau

werkzaamheden zeker problemen zullen ontstaan rond

gemaakt worden.

het aanbod van arbeidskrachten. Maar ook in het scenario waarbij de vervanging geheel wordt uitgesmeerd,

In de analyse is specifiek ingezoomd op de civiele werk-

ontstaan volgens de analyse van EIM problemen. Het

zaamheden rond de vervanging van de stroomnetten

tekort aan arbeidskrachten ligt dan wel een stuk lager.

(opleidingsniveau 1 en 2). Volgens de geconsulteerde installatiebedrijven en netbeheerders zijn dit naar

In essentie staan er twee oplossingsrichtingen open om

verwachting de belangrijkste werkzaamheden in de

de mogelijke knelpunten in de toekomst te omzeilen:

toekomst. Bedacht dient te worden dat ook installatie-

een verhoging van het aanbod en een verlaging van de

werkzaamheden in de stroomkasten in de toekomst in

vraag. De eerste richting kan bewerkstelligd worden

intensiteit zullen toenemen. Dit montagewerk ligt op

door een verhoging van de instroom aan arbeidskrach-

opleidingsniveau 3. In hoeverre hiervoor voldoende

ten (route 1) of een verlaging van de uitstroom aan

werknemers aanwezig zijn, is onbekend.

arbeidskrachten (route 2). De tweede oplossingsrichting kan gestalte krijgen door een verruiming van de scenario’s (route 3) of een verlaging van het aantal manuren per kilometer (route 4). In figuur 9 zijn deze vier routes

Figuur 9 Oplossingsrichtingen OPLOSSINGSRICHTINGEN

Verhoging AANBOD

Bron: EIM, 2007.

30

Verlaging VRAAG

Route 1:

Route 2:

Route 3:

Route 4:

Verhoging instroom

Verlaging uitstroom

Verruimde scenario’s

Verlaging manuren

Sector

Sector

Politiek

Netbeheerders,

Politiek

Politiek

Netbeheerders

Installatiebedr.

weergegeven. Onder elke route is in de figuur aange-

ten rond de stroomnetten vereisen bijvoorbeeld een

geven wie volgens EIM verantwoordelijkheid dient te

goede beheersing van de Nederlandse taal. In overleg

nemen voor de uitvoering van de routes.

met de politiek kan getracht worden dit soort eisen te

Alle vier de wegen worden hierna kort besproken.

verzachten waardoor de buitenlandersoptie interessanter wordt.

8.3.1 Route 1: Verhoging van de instroom aan arbeidskrachten

Naast het direct werken met buitenlanders past in

Er staan verschillende wegen open om de instroom

deze optie ook het samenwerken met buitenlandse

aan arbeidskrachten te verhogen. Allereerst kunnen de

installatiebedrijven. In hoeverre Engelse, Belgische en

inspanningen gericht worden op de huidige primaire

bijvoorbeeld Duitse firma’s een bijdrage kunnen leveren

opleidingen (VMBO en MBO). Vervolgens kan inge-

is nog onduidelijk. Uit de interviews kwam naar voren

zoomd worden op het verhogen van de zij-instroom aan

dat men in Nederland niet goed op de hoogte is van

arbeidskrachten en tot slot kan het potentieel in het

de staat van dienst van de buitenlandse stroomnetten.

buitenland en in de bedrijven beter benut worden.

Wanneer deze een ander vervangingspatroon laten zien is de optie ‘samenwerken met buitenlandse bedrijven’

Primaire opleidingen

mogelijk interessant.

Hoe de instroom van jongeren in de technische opleidingen het best verhoogd kan worden, stond niet

Bedrijven

centraal in dit onderzoek. Wel kwam uit de interviews

In de installatiebedrijven kunnen werknemers ‘door’op-

met betrokkenen naar voren dat van een massamediale

geleid worden tot werknemers die ingezet kunnen wor-

campagne minder verwacht wordt dan van het ‘op maat’

den voor de vervanging van de stroomnetten. Het is op

bedienen van de potentiële doelgroep (inclusief de leer-

dit moment nog onduidelijk hoeveel hiervan verwacht

krachten op de lagere scholen). Vast staat dat het imago

kan worden. Verder dient de administratieve romp-

van het installatiewerk verbeterd dient te worden.

slomp rond het civiele werk verminderd te worden zodat meer werknemers daadwerkelijk het vervangingswerk

Zij-instroom

kunnen doen. Overleg met de politiek is hiervoor nood-

Bij het vergroten van de zij-instroom aan arbeidskrach-

zakelijk.

ten moet niet alleen gekeken worden naar de reguliere zij-instroom, zoals werknemers vanuit andere branches of uitzendkrachten. Ook kunnen jongeren van aanpa-

8.3.2 Route 2: Verlaging van de uitstroom aan arbeidskrachten

lende opleidingen (bouw, landbouw) geïnteresseerd

Gedacht kan worden aan het langer laten doorwerken

gemaakt worden voor de technische wereld. Verder kun-

van het huidige personeel. Maar ook het uitstellen van

nen nieuwe groepen in de maatschappij aangeboord

de andere megaprojecten die beslag gaan leggen op

worden, zoals voortijdige schoolverlaters, ex-gede-

het vakbekwame personeel valt binnen deze route.

tineerden, en vrouwen in Nederland (van allochtone afkomst).

Huidig personeel De leeftijdsgebonden uitstroom in de installatiewereld

Buitenland

wordt na 2010 hoog. Verwacht mag ook worden dat

Door de betrokken installatiebedrijven worden nogal

vanwege het zware werk de huidige werknemers niet tot

wat kanttekeningen gezet bij de optie om buitenlandse

hun 65e door zullen werken. Een mogelijke optie is om

werknemers uit de EU ‘in te vliegen’. De ‘Polen’ blij-

de civiele werkzaamheden te verlichten door gerichte

ken toch niet de panacee te zijn voor alle toekomstige

ergonomische innovaties, waardoor men langer door

stroomnetproblemen. De huidige veiligheidsvoorschrif-

kan en wil werken.

31

Uitstellen andere projecten

8.4 Resumerend

Zoals eerder is vermeld staan er verschillende andere megaprojecten op stapel die ook een beroep gaan doen

Wanneer er daadwerkelijk een piek in de vervanging

op de arbeidskrachten die ingezet kunnen worden voor

komt, ontstaan volgens de kwantitatieve analyse in de

de vervanging van de stroomnetten. Het is zaak om

periode 2015-2020 grote problemen rond de vervanging

de tijdsplanning van deze projecten beter in overeen-

van de stroomnetten.

stemming te brengen met die van de stroomnetten. Dit vereist onderling overleg tussen sectoren en overleg in

Omdat de periode ‘afgestudeerd aan VMBO tot bevoegd

de politiek (bijvoorbeeld over de MIT-projecten, fiber-to-

installateur voor de vervanging van de stroomnetten’

the-home en slimme meters).

ongeveer 7 tot 8 jaar in beslag neemt, is het zaak om snel gerichte acties te ondernemen. Wanneer bijvoor-

8.3.3 Route 3: Verruimde scenario’s

beeld door deze acties in 2008 10% meer primaire

Het uitstellen van de andere projecten is één weg die

MBO-opleidingen worden gerealiseerd, zijn deze werk-

bewandeld kan worden. Andersom geredeneerd kan

nemers pas in 2015 inzetbaar.

ook gedacht worden aan het uitstellen van de vervanging van de stroomnetten naar bijvoorbeeld het jaar 2015 of het op een lager niveau brengen van de jaarlijkse vervanging. Hiertoe dient overleg gevoerd te worden met DTe en de politiek. Initiatiefnemers dienen de netbeheerders te zijn. Uiteraard speelt hier ook mee de toenemende kans op stroomstoringen wanneer de vervanging op zich laat wachten.

8.3.4 Route 4: Verlaging manuren Een enigszins vergelijkbare route vormt de verlaging van het aantal manuren dat nodig is om één kilometer stroomnet te vervangen. Hiervoor zijn technologische vernieuwingen noodzakelijk. De netbeheerders en de installatiebranche dienen volgens EIM het initiatief hiertoe te nemen.

32

Bijlage 1 Omvang van de stroomnetten anno 2003 Op basis van gedetailleerde gegevens van EnergieNed is de omvang van het elektriciteitsnet in Nederland berekend. EnergieNed beschikt over deze gegevens als gevolg van een zorgvuldige registratie van de storingen bij netbeheerders. In onderstaand overzicht wordt de lengte van de kabels onderverdeeld naar spanningsklasse: • 400V : 143.000 km netwerkkabel en ruim 70.000 km aansluitkabel • 3 kV : 2.400 km • 10kV : 97.000 km • 20kV : 1.500 km • 25kV : 1.500 km • 50 kV : 2.500 km (en 400 km lijn) • 110 kV : 140 km (en 1.760 km lijn in NoordoostNederland) • 150 kV : 1.100 km (en 3.700 km lijn in WestNederland, Randstad) • 220 kV : 683 km • 380 kV : 2.003 km.

Uit deze gegevens blijkt dat er momenteel ongeveer 323.000 km elektriciteitskabel in Nederland aanwezig is: in de grond en boven de grond. Over het aantal transformatoren en schakelaars zijn alleen gegevens beschikbaar in het middenspanningsgebied (3 tot 25 kV), maar dit dekt ongeveer 95% van het totaal aantal in Nederland. Het gaat om 114.000 transformatoren en 330.000 schakelaars (waarvan 270.000 lastscheiders)9.

9

Zie ‘Positioneren met kennis’, EIM 2003

33

Bijlage 2 Rekenmodel manuren berekening 1: afgeleid van uren inzet beschikbare uren manjaar aantal uren voor 1000 meter uitvoer

1.500 400

gemiddeld aantal meters per uur

2,5

totaal aantal kilometers per manjaar

3,8

totaal aantal km te vervangen totaal benodigde manjaren

300.000,00 80.000,00

berekening 2: afgeleid van budget kostprijs werknemer

55.000

gemiddelde kostprijs van 1 km kabel

12.000

gemiddeld aantal km per calculatiekracht gemiddeld aantal uren voor 1 km bij 1500 uur per kracht per jaar

totaal aantal km te vervangen totaal benodigde manjaren bij ongewijzigde capaciteit

4,6 327

300.000,00 65.454,50

berekening 3: afgeleid van ploegeninzet graven, leggen en afdichten omvang ploeg in mannen

4

aantal meters per dag stedelijk aantal meters per dag landelijk

65 150

gemiddeld meters per dag

108

gemiddeld aantal legdagen voor een ploeg per km gemiddeld aantal mandagen per km voor leggen

9 37

monteren aansluitingen per dag voor 1 man

1

aantal aansluitingen in per km landelijk gebied per km aantal aansluitingen per km in stedelijk gebied

6 6

benodigde montage tijd per km kabel in landelijk gebied in dagen

6

benodigde montage tijd per km kabel in stedelijk in stedelijk gebied

6

gemiddelde montagetijd in 50% landelijk 50% stedelijk gebied

6

monteren + leggen + afdichten per 1000 meter monteren + leggen + afdichten per 1000 meter totaal aantal uren beschikbaar op jaarbasis per kracht gemiddeld aantal km op jaar basis

34

totaal aantal km te vervangen totaal benodigde manjaren bij ongewijzigde capaciteit

43 344 1.500 4,4 300.000 68.800

35

36

Colofon Ontwerp & lay-out design@cetera B.V., Rijswijk

Drukwerk Koninklijke Broese en Peereboom, Breda

Productiecoördinatie Afdeling Communicatie uneto-vni

© uneto-vni november 2007, 47553

uneto-vni Bredewater 20 - 2715 CA Zoetermeer Postbus 188 - 2700 AD Zoetermeer T 079 325 06 50 - F 079 325 06 66 [email protected] - www.uneto-vni.nl