De kwaliteit van de Nederlandse stroomnetten. Geactualiseerd overzicht

De kwaliteit van de Nederlandse stroomnetten Geactualiseerd overzicht

uneto-vni is de ondernemersorganisatie voor de installatiebranche en de technische detailhandel

De kwaliteit van de Nederlandse stroomnetten Geactualiseerd overzicht

Ruud Hoevenagel Jaap Korpel Zoetermeer, oktober 2008

Dit onderzoek is gefinancierd door uneto‑vni.

De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij EIM. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van EIM. EIM aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden.

The responsibility for the contents of this report lies with EIM. Quoting of numbers and/or text as an explanation or support in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of EIM. EIM does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.

© uneto-vni, oktober 2008

Inhoudsopgave 1

2

3

4

Overzicht

6

1.1

Samenvatting

1.2

5

Belasting stroomnet

25

6

5.1

25

Invloeden

6

5.2 Reservecapaciteit

25

1.3

Kenmerken

8

5.3

26

1.4

Acties

9

5.4 Nieuwe elektriciteitscentrales

26

5.5

26

Een verouderd stroomnet?

11

2.1

11

Leeftijd

6

Stroomverbruik

Windgevoelig

Calamiteitsvermogen

Wet- en regelgeving

28 28

2.2 Vervangingsgolf

12

6.1

2.3 Harde gegevens

12

6.2 Kritiek

29

2.4 Lage tarieven

13

6.3 Veelomvattend

30

6.4 Eerste evaluatie

30

6.5

31

Stroomstoringen

15

3.1

15

Diefstal

3.2 Grote storingen

15

3.3

15

Registratie

3.4 Stroomonderbrekingen

16

3.5

17

Oorzaken

3.6 Vergelijking

18

Maatschappelijke schade

19

4.1

7

DTe

Splitsingswet

Aandachtspunten

33

Haaksbergen (2005) en Bommelerwaard (2007)

19

4.2 Aansprakelijkheid

20

4.3

21

Claimcultuur

4.4 Stroomschadeverzekering

21

4.5

21

Noodaggregaten

4.6 Economische schade

22

3

4

Kwaliteit stroomnetten

In onze hoogontwikkelde samenleving zijn productie,

Het geactualiseerde rapport “De kwaliteit van de

logistiek, informatie en communicatie steeds meer

Nederlandse stroomnetten” geeft in kort bestek inzicht

afhankelijk van de stroomnetten. Storingen leiden tot

in de relevante wet- en regelgeving, omvang, kwaliteit

productieverlies, ongemakkelijke, gevaarlijke en onvei-

en leeftijd van de stroomnetten.

lige situaties. Het is dus zaak dat de stroomnetten en de stroomvoorziening van hoge kwaliteit zijn.

De Vakgroep Infratechniek van uneto‑vni is daarover in gesprek met de netbeheerders. Want het is belangrijk om met elkaar zicht te krijgen op wat er nodig is om de

André Boumans

netten op het gewenste niveau te houden.

Voorzitter Vakgroep Infratechniek

Bij de Vakgroep Infratechniek van uneto‑vni zijn elektrotechnische bedrijven aangesloten die zich richten op het ontwerp, de aanleg, het onderhoud van en de service aan: • distributie- en transportnetten voor energie (laag-, midden- en hoogspanning); • distributie- en transportnetwerken voor telecommunicatie; • kabeltelevisienetwerken van kopstation tot abonneeaansluiting; • openbare verlichting langs wegen, vaarwegen, terreinen, spoorwegen, emplacementen en perrons; • installaties voor verkeersmanagement, -regeling, -meting en wegsignalering; • grote infrastructurele projecten en voorzieningen zoals de Betuwelijn, HSL-lijn en voorzieningen op luchthavens. Belangrijke opdrachtgevers zijn onder andere Rijkswaterstaat, gemeenten, energiedistributiebedrijven, NS, kabeltelevisie-exploitanten, luchthavens, telecombedrijven en andere grote particuliere opdrachtgevers.

5

1 Overzicht 1.1 Samenvatting

1.2 Invloeden

Onderstaand figuur geeft een samenvattend overzicht

1.2.1 Liberalisering

van de discussie die in deze notitie centraal staat: de

Eén element die de kwaliteit van het Nederlandse

kwaliteit van het stroomnet in Nederland. Ingegaan

stroomnet in belangrijke mate kan beïnvloeden is de

wordt op elementen die de kwaliteit van het stroomnet

liberalisering die in de energiemarkt heeft plaatsgevon-

kunnen beïnvloeden. Verder wordt stilgestaan bij enke-

den. Voor de liberalisering werden de netcomponenten

le typerende kwaliteitskenmerken: het aantal stroom-

standaard om de 30 jaar vervangen. Nu vindt vervan-

storingen, de vervangingsinvesteringen, de geleden

ging - in concurrentie - veel vaker plaats wanneer er iets

economische schade en de kennis om het stroomnet te

stuk dreigt te gaan. Dit proces van uitnutting wordt in

onderhouden. Acties om de kwaliteit te verbeteren zijn

de hand gewerkt door het feit dat de netbeheerders ver-

er ook: maatregelen om het aantal graafincidenten te

bonden zijn aan de commerciële energieleveranciers.

verminderen, meer reservecapaciteit creëren, de ener-

Ongeveer 40% van de omzet van de stroomleveran-

giebedrijven splitsen en proberen de aansprakelijkheid

ciers is geld dat men ontvangt voor het beheer van het

meer prikkelend te regelen.

stroomnet.

Figuur 1. Overzicht van de discussie

Zo krijgen de stroombedrijven een loyaliteitsconflict.

Invloed: - Liberalisering - Tarieven - Aansprakelijkheid - Belastingnetten

Kenmerk: - Meer stroomstoringen - Investeringen - Economische schade - Kennisonderhoud

Aan de ene kant moeten ze er financieel sterk voor staan om de concurrentie op de stroommarkt aan te kunnen, anderzijds krijgen ze vaste bedragen binnen voor het netbeheer die ze niet perse aan netbeheer hoeven te spenderen. En er is geen instantie, ook DTe

De kwaliteit van het stroomnet in Nederland

niet, die de besteding van de geïnde tarieven controleert. Zo worden bedrijven indirect gestimuleerd zo min mogelijk geld aan netbeheer te spenderen, want hoe

Acties: - Minder graafincidenten - Aansprakelijkheid - Splitsen netbeheer - Reservecapaciteit Bron: EIM, 2006

6

minder onderhoud, hoe hoger de winst. Er is dus goede reden om aan te nemen dat sinds de liberalisering minder preventief netbeheer wordt gepleegd: nu staan andere prikkels bovenaan.

1.2.2 Kortingen DTe

periode 2008-2010 aan te scherpen, aangezien de

In de Elektriciteitswet 1998 staat dat de Raad van

netbeheerders volgens Nma-onderzoek ruim voldoende

Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit

middelen hebben om te investeren in hun netwerken.

(NMa) de maximum nettarieven vaststelt voor elk bedrijf in Nederland dat beheerder is van een elektriciteits-

1.2.3 Aansprakelijkheid

netwerk. Elk jaar dient een netbeheerder daarom bij

Als een stroomstoring plaatsvindt, zijn de netbeheer-

de Raad een voorstel in met daarin de tarieven die hij

ders niet aansprakelijk voor de geleden schade (tenzij

het volgende jaar wenst te hanteren. De DTe beoordeelt

ze het zelf veroorzaken). Pas wanneer een huishouden

deze tarievenvoorstellen. De Raad heeft op 31 januari

of bedrijf langer dan 4 uur zonder stroom zit, heeft men

2007 de definitieve tarieven voor het jaar 2007 vastge-

recht op 35 euro compensatiebetaling die wordt verre-

steld. Voor TenneT (landelijk) heeft de Raad bovendien

kend met de eindafrekening. Voor iedere vier uur die de

ingestemd met tariefverhogingen om de kosten te dek-

storing langer duurt komt daar 20 euro bij. De vergoe-

ken van aanmerkelijke en uitzonderlijke investeringen.

ding voor bedrijven (grootverbruikers) ligt op 910 euro, plus 500 euro per vier uur extra. Dit zijn verhoogde

In de Elektriciteitswet 1998 staat dat DTe kortingen ter

bedragen, die in 2007 ingevoerd zijn. Verwacht wordt

bevordering van een doelmatige bedrijfsvoering vast-

dat hierdoor jaarlijks in totaal geen 3 miljoen, maar tot

stelt voor elk bedrijf in Nederland dat beheerder is van

9 miljoen aan compensatie zal worden uitbetaald. De

een elektriciteitsnetwerk. Met dit systeem houdt men

prikkel voor energiebedrijven om stroomstoringen te

rekening met het feit dat klanten niet kunnen kiezen

voorkomen en om het netwerk goed te onderhouden

voor een andere netbeheerder. Via regulering van de

blijft echter nog altijd beperkt. Er zijn zelfs geluiden dat

tarieven probeert men de netbeheerders scherp te hou-

men bij een reparatie ongeveer uitgaat van een tijd van

den en het klantbelang te verdedigen.

maximaal 4 uur.

De kortingen worden toegepast op de omzet van de

Hoewel stroomstoringen soms tot grote schade leidt bij

netbeheerder die hij behaalt met een vooraf bepaalde

sommige industrieën, zoals de raffinaderijen van Shell,

afzet. De wijze waarop DTe deze kortingen vaststelt

hoeven energiebedrijven niet bang te zijn voor scha-

is vastgelegd in een methodebesluit. De methode

declaims. De aansprakelijkheid van de netbeheerder

en kortingen gelden voor één reguleringsperiode.

ten opzichte van zakelijke verbruikers is uitgesloten,

Belanghebbende partijen krijgen telkens eerst de

tenzij er sprake is van grove schuld of opzet. Dat is vast-

gelegenheid om te reageren op een ontwerpmetho-

gelegd in de algemene leveringsvoorwaarden van alle

denbesluit. De NMa heeft in juni 2006 de methode

netbeheerders. Onder de Elektriciteitswet 1998 heeft

vastgesteld waarmee de korting ter bevordering van de

de netbeheerder slechts een ‘inspanningsverplichting’,

doelmatige bedrijfsvoering (x-factor) wordt berekend

geen resultaatverplichting. Echte grootverbruikers heb-

voor de derde reguleringsperiode (2007-2009). Deze

ben met deze situatie niet zoveel moeite, zo lijkt het.

is in september 2006 uiteindelijk vastgesteld op 1,1.

Volgens staalconcern Corus accepteren de energie-

Er wordt rekening gehouden met twee objectiveerbare

intensieve industrieën dat de stroom zo nu en dan uit-

regionale verschillen: de noodzaak om ‘waterkruisin-

valt. ‘De schadeclaims zouden voor een netbeheerder

gen’ aan te leggen en verschillen in lokale heffingen.

niet op te brengen zijn. We zouden met zijn allen een

De vastgestelde q-factoren varieren van -0,1 tot +0,6

forse premie moeten gaan betalen voor onze stroom.

per jaar. De Nma is van plan om de regulering voor de

Zolang het stroomnet zo betrouwbaar is als nu, nemen wij de risico’s voor lief.’

7

1.2.4 Belasting stroomnet

1.3 Kenmerken

De laatste oorzaak die invloed heeft op de kwaliteit van het stroomnet is het feit dat deze netten vaker

1.3.1

Meer stroomstoringen

overbelast worden. Hier zitten twee kanten aan: aan

Het meest concrete kenmerk van de slechter wordende

de ene kant is er minder reservecapaciteit aanwezig

kwaliteit van de stroomnetten is een toename van het

die kan worden ingezet in geval van overbelasting, aan

aantal stroomstoringen. In hoofdstuk 3 valt te lezen dat

de andere kant is er een gestaag groeiende vraag naar

het aantal storingen in 2007 op 18.324 lag, 10% hoger

elektriciteit in Nederland. Meer en meer apparaten

dan in 2005 en 41% hoger dan in 2001. En vermoedelijk

lopen op stroom, terwijl het bouwen van nieuwe centra-

nog hoger dan in de jaren 1976-2000, al zijn de registra-

les minder vaak plaatsvindt.

ties over deze periode minder betrouwbaar. Volgens onderzoek van MKB Nederland uit 2002 wordt

Steeds meer stroom wordt dan ook geïmporteerd. Deze

jaarlijks ongeveer 30% van de MKB bedrijven getroffen

band met het buitenland kan ook problemen opleve-

door een stroomstoring. Uit een onderzoek van SEO uit

ren, getuige de ervaringen met een overcapaciteit aan

2003 bleek dat 44% van de ondervraagde bedrijven in

windenergie vanuit Duitsland. Vanwege technische

de afgelopen 12 maanden een stroomstoring hadden

beperkingen van het Duitse net, leveren de windmolens

meegemaakt.

een zware belasting op voor de grensoverschrijdende verbindingen met Nederland. Als in het noorden van

1.3.2 Vervangingsinvesteringen

Duitsland een stevige bries opsteekt, gaan daar tal van

Wanneer oude netcomponenten niet op tijd worden

windmolens volop elektriciteit produceren. De Duitse

vervangen door nieuwe zal de gemiddelde leeftijd van

gebruikers zijn verplicht om deze groene stroom als

het stroomnet toenemen. Hierover heeft zich een ‘strijd’

eerste af te nemen. Vaak zijn dan op andere plaatsen

ontwikkeld tussen de TU Delft (professor Smit), DTe en

energiecentrales nog niet afgesloten en worden de elek-

EnergieNed. De vraag is welke leeftijd van de netcompo-

triciteitsleidingen zwaar belast.

nenten kritisch is en waar precies de problemen liggen. Smit verschilt hierin van mening met EnergieNed, maar

Uiteraard zouden nieuwe elektriciteitscentrales de

echt harde cijfers ontbreken (zie hoofdstuk 2). Wel staat

belasting van het stroomnet kunnen verminderen.

vast dat er in de komende 20 jaar een vervangingsgolf

Hoewel door diverse energiebedrijven plannen zijn

aankomt waarin veel geïnvesteerd zal moeten worden.

geopenbaard om nieuwe elektriciteitscentrales te bouwen (die dan tussen 2009 en 2012 klaar zouden moe-

1.3.3 Economische schade

ten zijn), ziet het ernaar uit dat de nieuwe centrales, als

Een derde kenmerk is de economische schade die door

ze straks klaar zijn, nog enkele jaren moeten wachten

bedrijven en huishoudens wordt geleden als gevolg van

voordat zij kunnen worden aangesloten op het hoog-

de toename in het aantal stroomstoringen. Er zijn ver-

spanningsnet. Dit heeft te maken met de vergunningen-

schillende onderzoeken geweest die geprobeerd heb-

procedures in Nederland.

ben hiervan een schatting te maken. MKB Nederland schermt met een schade van 225 miljoen euro per jaar, terwijl volgens SEO de toegevoegde waarde van een uur verloren productie in Nederland 121 miljoen euro bedraagt. In hoofdstuk 4 staat een gedetailleerd overzicht van de gevonden uitkomsten.

8

1.3.4 Kennis onderhoud

het Kadaster. Het wetsvoorstel ‘Informatie-uitwisseling

Een vierde kenmerk van het mindere onderhoud aan

Ondergrondse Netten’ is op 5 februari 2008 door de

netbeheer is hiervan een logisch voortvloeisel: de ken-

Eerste Kamer aanvaard. Bouw- en kabelbedrijven moe-

nis over het onderhouden van de stroomnetten vloeit

ten hun graafactiviteiten digitaal melden. Het Kadaster

weg. Steeds minder personeel van energiebedrijven en

neemt ruim de tijd voor invoering van de wet, omdat

installatiebedrijven hebben de kennis om de stroom-

veel kaarten van leidingen en buizen nog niet gedigita-

netten te onderhouden. Ook de instroom van studenten

liseerd zijn.

bij de ROC’s en universiteiten, die in dit onderhoud verder willen gaan, neemt af. Deze constatering baart

1.4.2 Meer aansprakelijkheid

zowel MKB-Nederland, uneto‑vni als de belangrijkste

Het is moeilijk om energiebedrijven aansprakelijk te

betrokken brancheorganisatie en de netbeheerders

stellen voor de geleden economische schade. Zelfs

grote zorgen. Een complicerende factor is dat het onder-

bedrijven als Shell en Total hebben moeite om hun

houd aan de stroomnetten steeds geavanceerder wordt

schadeclaim gehonoreerd te krijgen. Hoewel volledige

en meer ICT gaat bevatten.

aansprakelijkheid niet te handhaven is, biedt de huidige uitkering (voor de eerste vier uur onderbreking) van 35 euro aan huishoudens en 910 euro aan bedrijven geen

1.4 Acties

prikkel om het aantal stroomstoringen te voorkomen.

1.4.1 Minder graafincidenten

DTe probeert de beheerders van de elektriciteitsnetten

Bij het uitvoeren van graafwerkzaamheden komt het

(ook) via een andere methode financieel te belonen

regelmatig voor dat er graafincidenten ontstaan (jaar-

of te bestraffen voor de kwaliteit van hun netwerk

lijks ongeveer 40.000). Dit kost veel geld. Onderzocht

(q-factoren). Naast de huidige regulering, die ervoor

is dat de directe schade aan kabels en leidingen tussen

zorgt dat de tarieven die consumenten betalen voor hun

de 40 tot 75 miljoen euro per jaar bedraagt. Naast de

transport niet te hoog zijn, wil DTe dat de consument

economische schade aan de kabel of leiding zelf, leidt

verzekerd is van een goede kwaliteit. ‘In de afgelopen

een graafincident ook tot onderbreking van diensten

jaren zijn de transporttarieven voor elektriciteit met 1,4

zoals gas, elektriciteit en telecom. Bovendien kan

miljard euro gekort. Dat geeft een prikkel om efficiënter

een incident levensgevaarlijk zijn voor de graver en

te werken, maar kan ook leiden tot onverantwoorde

de omgeving. Volgens Enbin (2007) werd 34% van de

bezuinigingen’, aldus DTe. ‘Met ons nieuwe systeem

stroomonderbrekingen door graafwerk veroorzaakt (zie

zorgen wij ervoor dat de consument van een optimale

ook hoofdstuk 3).

prijs-kwaliteitverhouding kan blijven genieten’.

Minister Van der Hoeven van Economische Zaken wil het

Netbeheerders die meer onderbrekingen hebben dan

aantal graafincidenten terugdringen door de grondroer-

de door DTe vastgestelde norm moeten lagere tarieven

ders te verplichten voorafgaande aan hun graafwerk-

aan hun afnemers berekenen. Scoort een netbeheerder

zaamheden deze te melden bij een digitaal loket. De

beter dan de norm, dan mag hij zijn tarieven verhogen.

kabel –en leidingbeheerders worden verplicht om de

Aan de hand van het kwaliteitsreguleringssysteem kan

grondroerders tijdig te voorzien van betrouwbare infor-

DTe de netbeheerders beoordelen op de efficiëntie van

matie over de ligging van zijn kabels of leidingen, even-

de bedrijfsvoering èn op de betrouwbaarheid van het

eens via dit digitale loket. Beiden zijn verplicht zich aan

netwerk.

te sluiten bij het informatiesysteem waarvan het loket onderdeel uitmaakt. Het loket wordt ondergebracht bij

9

De mate van tariefaanpassing is gebaseerd op de scha-

in Nederland moeten zich opsplitsen in een netwerkbe-

de die consumenten bij een onderbreking ondervinden.

drijf dat de netten beheert en een commercieel bedrijf

Deze schade is gebaseerd op het onderzoek dat SEO in

dat de productie en levering verzorgt. De netbeheerders

2004 in opdracht van DTe onder 12.400 huishoudens en

moeten alle strategische taken ten aanzien van het

2.500 bedrijven heeft uitgevoerd (Op prijs gesteld maar

netbeheer zelf uitvoeren. TenneT (beheerder van het

ook op kwaliteit). In dit onderzoek is de schade die

landelijke hoogspanningsnet) gaat alle netten van 110

kleinverbruikers bij een onderbreking ondervinden op

kV en hoger beheren.

grondige wijze bepaald. Bij een jaarlijkse uitvalsduur van ongeveer 30 minuten bedraagt deze schade voor

Nadat de wet op 1 juli 2008 in werking is getreden,

een huishouden gemiddeld 3 euro per jaar. Voor MKB-

hebben de energiebedrijven nog twee en een half jaar

bedrijven is dit ongeveer 34 euro per jaar.

de tijd om te splitsen. De uiteindelijke splitsingsdatum wordt dus uiterlijk per 1 januari 2011. Aandeelhouders

1.4.3 Splitsen netbeheerders

(provincies en gemeenten) kunnen direct na splitsing

Een derde actiepunt betreft de wens van de overheid,

hun aandelen in de commerciële bedrijven verkopen.

om het netbeheer los te koppelen van de energiebe-

Het kabinet is verder van mening dat het verkopen van

drijven. Volgens velen, waaronder bijvoorbeeld de

een minderheid van de aandelen (49%) in de stroom-

Consumentenbond en MKB-Nederland, is het loskop-

netten aanvaardbaar is.

pelen van netbeheer een goed besluit. De betrouwbaarheid van het stroomnet wordt door de centralisatie van

1.4.4 Meer reservecapaciteit

het beheer van het hoogspanningsnet bij Tennet en de

Als vierde actiepunt wil de overheid de energiebedrijven

versterking van de onafhankelijkheid van de distributie-

stimuleren om meer (reserve) capaciteit te bouwen, zodat

netten vergroot.

stroomtekorten minder snel plaatsvinden. De minister wil voorkomen, dat na 2007 een tekort ontstaat aan midde-

10

Niet langer zal zijn toegestaan dat netbeheerders aan

len om in ons land stroom op te wekken. Voor bedrijven

de ene kant en leveranciers aan de andere kant onder-

die stroom produceren is het nu niet erg aantrekkelijk om

deel uitmaken van één energiebedrijf. Hiermee wil de

te investeren in productiemiddelen die de pieken in het

minister maximale transparantie en een beter toezicht

verbruik kunnen opvangen. De minister wil daarom inves-

bewerkstelligen. Bovendien zorgt de afsplitsing voor

teringen in piekvermogen stimuleren, door het creëren

een borging van de maatschappelijke belangen in een

van een nieuwe markt van ‘betrouwbaarheidscontracten’

internationale energiemarkt. De afnemer van elektriciteit

op de stroombeurs APX. Productiebedrijven worden dan

is uiteindelijk het meest gebaat bij de splitsing doordat

niet alleen beloond voor levering bij de top in het ver-

sprake is van een betrouwbare energievoorziening en

bruik, maar ook voor het beschikbaar stellen van produc-

energie tegen concurrerende prijzen beschikbaar is.

tiecapaciteit in tijden van schaarste.

Het voornemen tot splitsen is mede ingegeven door de

Volgens TenneT is die angst echter ongegrond: zij

angst dat buitenlandse bedrijven in de toekomst eige-

voorspelt (juli 2007), dat Nederland vanaf 2009 per

naar kunnen worden van het Nederlandse stroomnet.

saldo electriciteit zal gaan exporteren. Tot en met 2014

Het kabinet heeft op 30 augustus 2005 hiertoe een

staat voor circa 13 GW aan nieuwbouw gepland (op een

wetsvoorstel naar de Tweede Kamer gestuurd om de

beschikbaar vermogen van 20 GW) en de helft daarvan

onafhankelijkheid van de elektriciteits- en gasnetten in

komt reeds vóór 2011 beschikbaar. En voor de komende

Nederland structureel te waarborgen. Begin 2007 viel

jaren is het stroomaanbod uit het buitenland volgens

het besluit. De nu nog geïntegreerde energiebedrijven

TenneT ruim voldoende.

2 Een verouderd stroomnet?

2.1 Leeftijd

ringsverschijnselen. Dit betekent dat in Nederland in de komende tien jaar een forse toename van de stroomuit-

10% netcomponenten ouder dan 30 jaar

val is te verwachten.”

Het Nederlandse stroomnet is op leeftijd. Zonder aanvullende investeringen zal het aantal stroomstoringen

EnergieNed hanteert andere grenzen

door de veroudering in de komende 10 jaar spectacu-

In een brief aan toenmalig staatssecretaris Wijn geeft

lair stijgen. Dit zegt professor Johan Smit, hoogleraar

EnergieNed, de koepel van stroombedrijven, rooskleu-

hoogspanningstechnologie van de TU Delft in het NRC

riger getallen. “De meeste onderdelen van de netten

Handelsblad van 8 februari 2003. Smit adviseert ener-

hebben een levensduur van 40 tot 70 jaar’’, schrijft

giebedrijven hoe ze het onderhoud van elektriciteitsnet-

EnergieNed aan de staatssecretaris. Professor Smit: “Je

ten kunnen aanpakken.

moet dat anders bekijken. Ik schat dat 80% van alle installaties inderdaad zeventig jaar of zelfs langer mee-

“Vanaf 1960 is het elektriciteitsnet in Nederland fors

gaat. Maar het gaat om de 20% die dat niet haalt. Die

uitgebreid. Dat had te maken met de toenemende indu-

zorgt voor de plotselinge stroomuitval.’’ Smit ontleent

strialisatie en de introductie van elektrische apparatuur

zijn cijfers aan het samenwerkingsverband Cigré waarin

in het dagelijkse gebruik. Feit is nu dat die uitbreiding

stroombedrijven uit 52 landen gegevens uitwisselen

van het stroomnet aan het verouderen is. Al sinds

over hun netten, het beheer en de stroomuitval.

medio jaren negentig nemen we een stijging waar van het aantal storingen wegens verouderde installaties. We

Volgens EnergieNed is het probleem van de verouderde

rekenen in internationaal verband met een gemiddelde

stroomnetten minder dramatisch dan Smit stelt. In een

ouderdom van netcomponenten van 30 jaar. De maxi-

verklaring beaamt de koepel van stroombedrijven dat

male levensduur ligt volgens internationaal onderzoek

de komende periode het stroomnet vervangen moet

tussen de 38 en 48 jaar. Nu nog is een kleine 10% van

worden maar meent dat hiervoor meer tijd beschikbaar

de netcomponenten de kritische leeftijd van 30 jaar

is – dertig jaar in plaats van de tien jaar die Smit veron-

gepasseerd. Maar ruim 40% van de componenten gaat

derstelt.

de komende tien jaar die grens voorbij. We zien dan ook steeds meer installaties die last hebben van veroude-

11

2.2 Vervangingsgolf

geïnvesteerd in de uitbreiding van het netwerk en het vergroten van de capaciteit van bestaande netwerkon-

Smit verwacht dat over 10 à 15 jaar de vervangingsgolf

derdelen.

in het stroomnet een piek zal kennen. In een presentatie voor MKB-Nederland, uneto‑vni en diverse netbe-

Er van uitgaande dat de andere netbeheerders qua

heerders (november 2005) liet hij een grafiek zien waar-

investeringen op hetzelfde niveau zitten, leert een

in duidelijk werd dat de vervangingsgolf in de westerse

simpele rekensom (op basis van het aantal klanten in

landen in 2020 zijn maximum kent. In de jaren zeventig

Nederland) dat de netbeheerders samen ongeveer 150

was er een piek qua installatie van de stroomnetten en

miljoen euro per jaar besteden aan vervangingsinves-

na ongeveer 50 jaar zal er dus een piek zijn qua ver-

teringen.

vanging. Om hoeveel miljard euro deze vervanging zal gaan, is nog onduidelijk.

Op de website van NV. Continuon Netbeheer wordt nader ingegaan op de gepleegde investeringen in het elektriciteitsnetwerk. Zo startte Continuon in 2003 met

Figuur 2. Vervangingsgolf stroomnetten

een vervangingsprogramma van de Nekaldietmof, een Installation

Replacement

verbindingsstuk, dat tot veel storingen leidde. In 2005 zijn 900 Nekaldietmoffen vervangen. Het Continuon netwerk bevat nu nog 9.000 Nekaldietmoffen die doorlopend worden getest en waar nodig worden vervangen. Het vervangingsprogramma van Nekaldietmoffen wordt

1940

1950

1960

1970

1980

1990

2000 2010

2020 2030 2040 2050

Bron: Smit, 2005

in 2006 voortgezet. Op lange termijn werkt Continuon onder meer aan de inzet van GSM-techniek in verdeelstations en het installeren van ‘slimme meters’ bij

Ook in een studie van KEMA wordt over deze golf

klanten.

gesproken: “Een ander aspect is de leeftijdsopbouw van de componenten van het elektriciteitsnet. Veel is aangelegd in de jaren 60 en 70 en komt nu in de ver-

2.3 Harde gegevens

vangingsfase terecht. Deze aankomende ‘vervangingsgolf’ is niet nieuw en heeft in toenemende mate al een

Feit is wel dat er momenteel geen harde gegevens

tiental jaren grote aandacht van de netbeheerders.”

openbaar gemaakt worden of zijn over de leeftijd en

(Uit: Aanvullende studie betrouwbaarheid elektriciteits-

kwaliteit van de netcomponenten. Smit schermt met cij-

netten in een geliberaliseerde markt. KEMA, 2003).

fers van Cigré waar de grootste energiebedrijven bij zijn aangesloten. EnergieNed noemt andere cijfers. En ook

Continuon Netbeheer

de netbeheerders zullen toch wel weten hoe oud alle

Om de kwaliteit van het elektriciteitsnetwerk te ver-

componenten van hun netwerk zijn. Deze gegevens zijn

groten investeert Continuon Netbeheer structureel in

echter nog niet openbaar.

haar netwerk, zo valt op de website te lezen. Per jaar besteedt Continuon circa 55 miljoen euro aan vervan-

Misschien dat de aanstaande splitsing van de netbe-

ging van onder meer kabels, aansluitingen en transfor-

heerders en de daarbij voorgestelde gedeeltelijke priva-

mators. Daarnaast wordt jaarlijks circa 130 euro miljoen

tisering van de netwerken meer publiekelijk inzicht zal geven in de staat van het netwerk. Immers, financiers

12

die een bod uitbrengen op een belang in een netwerk

bedrijf aanzienlijk duurder uit dan bij normaal onder-

zullen wel willen weten hoe het is gesteld met de kwali-

houd; daarna boekt een bedrijf zoveel efficiencywinst

teit van dat netwerk.

dat men binnen tien jaar uit de kosten is.”

2.4 Lage tarieven

Kwaliteitsknelpunten Alle netbeheerders moeten op basis van artikel 21 van de Elektriciteitswet 1998 aan DTe hun kwaliteits- en

Bij de netbeheerders was het tot eind jaren negentig

capaciteitsplannen overleggen. Op de website van DTe

een gewoonte om onderdelen van de stroomnetten na

zijn de plannen voor de periode 2003-2009 openbaar

dertig jaar - als ze waren afgeschreven - te vervangen.

en beschikbaar. Deze capaciteitsplannen bevatten

Sindsdien gaan de meeste bedrijven over tot vervan-

ramingen van de totale behoefte aan transportcapa-

ging als er mankementen dreigen.

citeit voor een periode van 7 jaar. Eind 2005 zijn alle capaciteitsplannen geüpdatet. In de capaciteitsplannen

In hoeverre hebben netbeheerders genoeg geld om de

wordt de opbouw van het huidige elektriciteitsnet van

noodzakelijke vervangingsinvesteringen te doen? De

de netbeheerders beschreven met daarbij hun lange

netbeheerders hebben tot en met eind jaren negentig

termijn visie, relevante ontwikkelingen en transportsce-

misschien grote winsten gemaakt. Maar de kortingen

nario’s. Vervolgens wordt een inschatting van het capa-

die de toezichthouder DTe daarna heeft doorgevoerd op

citeitsbeslag van het net gemaakt. Aan de hand hiervan

de tarieven hebben tot gevolg dat de bedrijven voor de

wordt een overzicht opgesteld van de in de planperiode

essentiële innovaties geen middelen meer hebben. Op

te verwachten knelpunten met daarna een lijst van

deze klaagzang van de netbeheerders wordt door DTe

oplossingen om deze knelpunten te voorkomen.

sceptisch gereageerd. Volgens medewerkers van deze toezichthouder wordt het gevaar van veroudering van

Hieronder worden enkele voorbeelden gegeven uit het

het stroomnet gebruikt door deskundigen en bedrij-

Capaciteitsplan NV Continuon Netbeheer 2003-2009.

ven om hogere tarieven te bepleiten. Volgens Nmaonderzoek hebben de netbeheerders echter ruim vol-

Kwaliteitsknelpunten Gelderland/Flevoland

doende middelen om te investeren in hun netwerken.

• Apeldoorn: In het verdeelstation Apeldoorn zijn een aantal 150 kV en 110 kV luchtdruk vermogensscha-

Een efficiënt netbeheer

kelaars in 2003 aan het einde van hun levensduur.

Investeringen voor het onderhoud hoeven echter niet zo

Ook de compressoren zijn aan vervanging toe.

hoog te zijn als in het verleden.“ Nu zijn we in staat bij

Verder is de 50 kV-installatie in 2003 aan het einde

een stroomstoring geavanceerde metingen uit te voeren

van zijn levensduur.

om vast te stellen waar de storing zich bevindt. Met

• Culemborg: In Culemborg zijn de lijnscheiders in

deze methode, waarbij we met sensoren in componen-

2004 van de verbindingen naar Tiel naar verwach-

ten de zwakke plekken vinden, maken we het netbe-

ting aan het einde van hun levensduur.

heer efficiënter.” Tot nu toe, vertelt Smit, is deze detec-

• Ede: Dit verdeelstation is naar verwachting in 2004

tiemethode alleen toegepast op het hoogspanningsnet.

aan het einde van zijn levensduur. De primaire en

Maar ook in het middenspanningsnet is de techniek

secundaire installatie en de transformatoren zijn

te implementeren, zegt hij. “De reden dat de methode

dan aan vervanging toe. Daarnaast zijn de scheiders

niet door iedereen wordt toegepast is een financiële. De

nog niet verrebedienbaar.

implementatie is niet goedkoop, de eerste jaren is een

13

• Dodewaard: In het verdeelstation Dodewaard zijn de luchtscheiders aan het einde van de levensduur en nog niet verrebedienbaar. Ook het luchtnet en de compressoren zijn aan vervanging toe.

Via deze verplichte capaciteitsplannen van de netbeheerders kan DTe toezicht houden op de knelpunten. In principe bieden alle voorziene knelpunten samen een beeld van de huidige kwaliteit van het Nederlandse stroomnet.

14

3 Stroomstoringen

3.1 Diefstal

Anderhalf jaar later raakte, weer bij bij Haaksbergen, een ponton met hijskraan de hoogspanningslijn en

Stroomstoringen kunnen soms vreemde oorzaken

zaten 19.000 huishoudens gedurende 7 uur zonder

hebben. Zo zijn in 2004 ruim 80.000 inwoners van de

stroom.

Macedonische stad Tetovo en enkele omliggende dorpen zonder stroom komen te zitten na de diefstal van

Op 12, 13 en 14 december 2007 zaten ongeveer 50.000

een 600 meter lange hoogspanningskabel. Hoe de die-

huishoudens in de Tieler- en Bommelerwaard ruim twee

ven erin zijn geslaagd de vijf centimeter dikke koperen

dagen zonder stroom, nadat een Apache-helikopter

kabel mee te nemen zonder een schok te krijgen, is een

tegen hoogspanningskabels bij Hurwenen was aan-

raadsel. Op de kabel stond 20.000 volt.

gevlogen,. De schade wordt geschat op tientallen miljoenen, de getroffen huishoudens krijgen van netbeheerder Continuon een schadevergoeding van € 255

3.2 Grote storingen

(conform de wettelijke norm). Kort na de stroomstoring verklaarde Minister Van der Hoeven (EZ), dat zij het

Op vrijdag 25 november 2005 knapte door hevige

electriciteitsnet wil aanpassen om de kans op herhalin-

sneeuwval bij Haaksbergen een 110 kV-lijn van Essent

gen te verkleinen.

Netwerk. Ongeveer 12.000 huishoudens en bedrijven zaten 30 tot 60 uur zonder stroom. In Eibergen, Neede en omgeving, waar Continuon opereert, hadden 6.600

3.3 Registratie

klanten 12 tot 30 uur geen stroom. Datzelfde weekend zaten 13.600 woningen in Hulst 16 tot 24 uur in het

De registratie van de stroomonderbrekingen gaat terug

donker door draadbreuken in een 50 kV-lijn van Delta

tot 1975 en was een initiatief van de energiebranche

Netwerkbedrijf – ook door de sneeuw - en door uitval

zelf. Tot het jaar 2000 konden energiebedrijven hieraan

van een 150 kV-lijn van hetzelfde energiebedrijf boven-

op vrijwillige basis meedoen. Daarna is de storingsre-

dien 6 uur lang 1.400 woningen in Rilland. Uitval van

gistratie krachtens de Elektriciteitswet 1998 verplicht

een 150 kV station in Belfeld van Essent veroorzaakte

geworden en worden de storingscijfers van de netbe-

50 minuten stroomuitval in 10.000 woningen.

heerders jaarlijks aan de DTe gerapporteerd.

15

In mei 2003 rapporteerde DTe (zie kader) dat de stroom-

uitvallen van de lijn van Essent werden automatisch

uitval in Nederland in werkelijkheid groter was dan

ook vele Continuon klanten getroffen. Echter, omdat

wat de energiebedrijven rapporteerden. Het onderzoek

Continuon niet verantwoordelijk is voor de stroomuitval

vormde als het ware een ommekeer in de registratie

hoeft dit bedrijf de stroomstoring niet mee te nemen in

van de stroomstoringen. Voor toenmalig staatssecre-

hun registratie.

taris Wijn van Economische Zaken was het onderzoek aanleiding om de registratie van de stroomstoringen

Formeel hoeft Continuon de getroffen huishouden

verder te verbeteren, nauwkeuriger te controleren en te

ook geen 40 euro schade te compenseren. Gezien de

verplichten.1

uitzonderlijke situatie en het ongemak dat de klanten hebben ondervonden heeft Continuon toch besloten

De jaarlijkse uitvalsduur in 2001 voor een consument

om al haar klanten die getroffen zijn door de storing te

– de tijd dat een gemiddelde laagspanningsklant geen

compenseren

elektriciteit heeft – bedroeg volgens DTe in 2001 bijna 37 minuten. Dat is zes minuten meer dan EnergieNed over dat jaar rapporteerde. De cijfers staan in het jaarverslag

3.4 Stroomonderbrekingen

van DTe. Er zijn verschillen tussen de rapportage van DTe en die van EnergieNed, geeft DTe in het jaarverslag

Cijfers over het aantal stroomonderbrekin-

aan, waardoor de cijfers niet één op één vergelijkbaar

gen in Nederland staan vermeld in het rapport

zijn. In de rapportages aan DTe zijn alle onderbrekin-

Betrouwbaarheid van elektriciteitsnetten in Nederland

gen, dus ook langdurige onderbrekingen, meegeteld.

in 2004, dat KEMA in opdracht van EnergieNed heeft

Daarnaast heeft DTe de rapportages ontvangen van

geschreven. De cijfers hebben betrekking op 2004.

alle netbeheerders; ook van diegenen die in 2001 nog

Door Enbin (de netbeheerders) zijn recent in een pers-

niet meededen aan de vrijwillige Nestorrapportage van

bericht ook enkele cijfers over 2007 (en 2006) vermeld.

EnergieNed. DTe maakt een voorbehoud ten aanzien van

In het rapport wordt gewerkt met drie belangrijke ken-

de eigen gerapporteerde waarde van bijna 37 minuten.

getallen: het aantal stroomonderbrekingen per jaar, de

De administratieve organisatie en de interne controles

gemiddelde onderbrekingsduur in minuten en de jaar-

van de netbeheerders waren volgens de dienst in 2001

lijkse uitvalduur. In tabel 1 staan de uitkomsten vermeld

nog niet voldoende op orde.

voor de jaren 2001 - 2007.

Ondanks de verbeterde registratie doen zich soms

In 2007 waren er 18.324 geregistreerde stroomonder-

‘vreemde zaken’ voor, wat te maken heeft met de

brekingen in Nederland. Dit komt neer op gemiddeld

opbouw van het elektriciteitsnetwerk in Nederland. De

50 stroomonderbrekingen per dag in Nederland . Per

in 2005 geknapte stroomkabel van Essent gaat vanuit

onderbreking werden in 2007 gemiddeld 137 klanten

Overijssel naar een verdeelstation van Continuon in

getroffen. Het aantal onderbrekingen is in de afgelo-

Gelderland. Vanaf dit station worden door Continuon

pen jaren flink toegenomen. Volgens de Enbin gaat het

ongeveer 10.000 klanten van stroom voorzien. Door het

in 88% van de gevallen om kleine storingen, waarbij gemiddeld 16 klanten enkel uren zonder stroom zitten.

1

16

Wijn stelde ook een landelijk meldpunt in voor stroom- en gasstoringen. Op deze website staan - na het intikken van de postcode - alle actuele gas- en stroomstoringen vermeld, inclusief de duur van de storing, het aantal getroffen aansluitingen, de uitgevallen component en de oorzaak van de storing (zie: www.gasenstroomstoringen.nl). Bron: EIM, 2008

De meeste stroomonderbrekingen vinden inderdaad plaats in het laagspanningsnet: 87% van alle onderbrekingen in 2005. Het hoogspanningsnet had in 2005 slechts 44 onderbrekingen, maar het aantal getroffen

Tabel 1. Stroomonderbrekingen in de periode 2001-2007

Aantal stroomonderbrekingen

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

18.324

18.923

16.701

16.436

16.727

14.716

13.023

- Hoogspanningsnet

44

43

43

47

44

2.070

2.037

2.192

1.949

2.118

14.587

14.356

14.492

12.720

11.061

90

75

88

84

82

- Middenspanningsnet - Laagspanningsnet Gemiddelde onderbrekingsduur (minuten)

100

78

- Hoogspanningsnet - Middenspanningsnet

31

26

28

49

47

102

85

106

96

90

176

147

175

190

188

27

24

30

28

30

- Laagspanningsnet Jaarlijkse uitvalduur (minuten)

klanten bij een onderbreking van het hoogspanningsnet is uiteraard veel hoger. In totaal hebben in 2007

33

36

Tabel 2. Oorzaken van de stroomstoringen in 2003 en 2004

Oorzaak

12.078

31,4%

9.117

23,7%

Overig (incl. leeg)

7.106

18,5%

Veroudering

2.470

6,4%

De gemiddelde onderbrekingsduur bedroeg in 2007

Overbelasting

1.856

4,8%

100 minuten. Een onderbreking aan het laagspannings-

Overig (van buitenaf)

1409

3,7%

Werking bodem

1.272

3,3%

Fabrikant

1.165

3,0%

ongeveer 2,5 miljoen klanten te maken gehad met een stroomonderbreking.

net duurt over het algemeen het langst. Een simpele rekensom leert dat alle geregistreerde onderbrekingen

Graafwerk

stroomonderbrekingen

Sluimerende storing

Montage

749

1,9%

samen in 2007 in totaal [er van uitgaande dat ze één

Vocht

647

1,7%

voor één worden opgelost] meer dan 30.000 manuren

Weersinvloed

190

0,5%

bedroegen.

Bediening

136

0,4%

Beveiliging

116

0,3%

Beproeving

76

0,2%

(Net-)ontwerp

50

0,1%

38.436

100%

3.5 Oorzaken

Totaal (2003 + 2004)

In het rapport Betrouwbaarheid van elektriciteitsnetten

Bron: EIM, 2006

in Nederland in 2004 wordt nader ingegaan op de oor-

In 2003 werden in totaal 20.028 stroomstoringen gere-

zaken van de geregistreerde stroomstoringen. In tabel

gistreerd, in 2004 waren dat er 18.408.2 Ongeveer 85%

2 wordt een overzicht gegeven waarbij het totale aantal

van deze storingen had betrekking op het laagspan-

stroomstoringen in 2003 en 2004 samen zijn genomen,

ningsnet.

en geordend zijn naar de meest genoteerde oorzaak. Wanneer alle stroomstoringen in 2003 en 2004 worden samengevoegd, dan blijkt dat ‘graafwerk’ goed was voor ruim 31% van de storingen, gevolgd door de categorie ‘sluimerende storingen’ (24%) en de categorie ‘overig (incl. leeg)’ (19%). Veroudering en slijtage staat

2

Een stroomstoring hoeft niet noodzakelijkerwijze te leiden tot een stroomonderbreking. De aantallen in tabel 2 zijn dan ook hoger dan in tabel 1.

17

op de vierde plaats met ruim 6% van alle geregistreerde

hebben betrekking op 2004 en laten zien dat de jaar-

storingen in 2003 en 2004. In 2007 meldt de Enbin,

lijkse uitvalduur voor klanten in Nederland het laagste

dat 34% van de stroom-onderbrekingen door graafwerk

is, vergeleken met negen andere Europese landen.

werd veroorzaakt. Alleen Groot-Brittannië en Zweden laten vergelijkbare goede cijfers zien als Nederland. Finland, Portugal,

3.6 Vergelijking

Italië en Spanje scoren het slechtst wat betreft de stroomzekerheid (Third benchmarking report on quality of

Historisch

electricity supply,CEER, 2005). Internationaal gezien

Tabel 1 geeft aan dat de gemiddelde uitval over 2004

behoort het Nederlandse stroomnet qua betrouwbaar-

24 minuten per gebruiker was en in 2005 27 minuten.

heid dus tot de top.

Wanneer vervolgens gekeken wordt naar de situatie in 2001, 2002 en 2003 dan lijkt de jaarlijkse uitvalduur

Met klanten

in de afgelopen 5 jaar zich te stabiliseren rond de 27

Uit een studie van de KEMA naar de betrouwbaarheid

minuten.,

van de energielevering in Nederland, in opdracht van Economische Zaken, blijkt dat het overgrote deel van

De jaarlijkse uitvalduur is in 2006 en 2007 vergeleken

de Nederlandse huishoudens niets over heeft voor

met de voorgaande jaren flink gestegen: over de peri-

een nog betrouwbaarder stroomlevering. 3% van de

ode 2001-2005 was de gemiddelde jaarlijkse uitvalduur

respondenten is zelfs bereid meer stroomstoringen te

rond de 28 minuten, in 2007 33 minuten en in 2006

accepteren als daar een financiële vergoeding tegen-

zelfs 36 minuten. Deze stijging schrijven de netbeheer-

over staat. Huishoudens hebben minder moeite met

ders geheel toe aan enkele grote stroomstoringen, zoals

één stroomstoring van een half uur per jaar dan met vier

die in de Bommelerwaard eind 2007. Volgens KEMA was

storingen per jaar van elk acht minuten. Slechts 2% van

de gemiddelde stroomuitval over de periode 1976-2000

de ondervraagde huishoudens blijkt enige schade te

nog een stuk lager: gemiddeld 22 minuten per jaar.

ondervinden van een stroomstoring: in driekwart van de gevallen minder dan € 150. Het ongemak blijft meestal

De energiebedrijven relativeren de KEMA-cijfers door te

beperkt tot het uitvallen van de verwarming, bederf van

beweren dat het hogere niveau in de jaren 2001-2005

voedsel in koelkast en diepvriezer, het ontberen van

vooral het gevolg was van een veel betere storingsboek-

warm water, verslapen door uitgevallen wekkers en het

houding. Echter, als de rapportagemethodes inderdaad

opnieuw instellen van klokken. Als het om schadever-

het verschil maken, dan betekent dit dat de vroegere

goeding gaat vinden de huishoudens een bedrag van €

storingsrapportages een zeer grote (KEMA spreekt van

10 voor elk uur stroomstoring acceptabel.

‘onwaarschijnlijk’) onnauwkeurigheid van 27% bevatten.

Met andere landen Naast een vergelijking door de jaren heen, kan ook een vergelijking met andere landen gemaakt worden. Dit gebeurt periodiek door CEER (Council of European Energy Regulators), het centrale orgaan van de Europese toezichthouders. De meest recente cijfers

18

4 Maatschappelijke schade

4.1 Haaksbergen (2005) en Bommelerwaard (2007)

De vele getroffen huishoudens krijgen een compensatie van 40 euro. Naast dit geldelijke voordeel blijkt de stroomuitval in Haaksbergen ook een geboortegolfje

Volgens de Kamer van Koophandel, die in 2005 optrad

tot gevolg te hebben. In het Leids Dagblad van 20

als belangenbehartiger van de getroffen bedrijven rond

april 2006 stond te lezen: “Een plaatselijke verlos-

Haaksbergen, waren er 130 bedrijven die in totaal 1,3

kundige kan er geen andere conclusie aan verbinden.

miljoen euro claimen bij Essent. De hoogste claim van

Het geboortegolfje dat in augustus in het Overijsselse

een afzonderlijk bedrijf is 100.000 euro. Volgens Essent

Haaksbergen aanstaande is, moet een direct gevolg

gaat het in totaal om een bedrag van 850.000 euro. Het

zijn van de stroomstoring die het dorp eind novem-

verschil zit hem volgens Essent in het feit dat sommige

ber vorig jaar trof. Normaal zijn er in de zomermaand

bedrijven zich wel bij de Kamer van Koophandel hebben

twee, hooguit drie bevallingen, maar dit jaar zijn in het

gemeld, maar vervolgens geen brief naar Essent hebben

weekend van 18 tot en met 20 augustus maar liefst

gestuurd. Bovendien telt Essent schadevergoeding door

acht Haaksbergse vrouwen uitgerekend. Inwoners van

winstderving niet mee.

Haaksbergen kropen die avond, doordat ook veel cv’s niet meer werkten, vroeg onder de wol en dat bleef in

Toch betaalt Essent de bedrijven in Haaksbergen geen

een aantal gevallen niet zonder gevolgen.”

schadevergoeding uit. Dat heeft het energiebedrijf de Twentse bedrijven in een brief laten weten. Essent

De schade in december 2007 de Tieler- en

baseert zich in de afwijzing van de claims op een onder-

Bommelerwaard wordt geschat op tientallen miljoenen

zoek dat KEMA in opdracht van Essent heeft uitgevoerd.

euro’s. Netbeheerder Continuon betaalt de 50.000

KEMA concludeerde dat de combinatie van extreme

getroffen huishoudens een schadevergoeding van

weersomstandigheden de oorzaak is geweest voor de

€ 255, volgens de (in 2007 aangepaste) wettelijke

storing en dat Essent niets te verwijten valt. Bedrijven

norm. Na de stroomstoring besloot het kabinet, dat de

moeten zelf voor noodstroom zorgen, zo staat in het

Dienst Regelingen (Ministerie van LNV) de inventarisatie

stroomcontract. Het blijft voor de getroffen bedrijven

en afhandeling van schade op zich zal nemen.

bij de standaard eenmalige compensatie van maximaal 910 euro.

19

4.2 Aansprakelijkheid

Twee case studies Twee stroomstoringen in 2005 hebben geleid tot mil-

Bovenstaande voorbeelden geven al aan dat aanspra-

joenenschade bij grote zakelijke afnemers. De eerste

kelijkheid bij stroomstoringen een moeilijke materie

storing was in de omgeving van Rotterdam en had tot

is. Wanneer een netbeheerder bijvoorbeeld miljoenen

gevolg dat Shell de raffinaderijen in de Botlek moest

aan schadevergoeding naar één aansluiting zou moeten

stilleggen. De tweede storing was in Zeeland en noopte

doorschuiven (zie de twee case studies hieronder), zul-

Total om af te fakkelen in de raffinaderij in Vlissingen.

len alle andere aansluitingen daarvoor gaan betalen.

Volgens de belangenbehartiger VEMW (voor zakelijke

De netbeheerder zou het misschien kunnen betalen als

Energie- en Watergebruikers) hebben Shell en Total een

het zijn tarieven mocht verhogen. Maar dat mag van DTe

goede kans dat ze de geleden schade kunnen verhalen

niet. Aan de andere kant geldt dat grote afnemers ook

bij de netbeheerders van Eneco en Delta.

in de toekomst met elkaar verder moeten. Men zit als het ware met handen en voeten aan elkaar gebonden.

Toch is het maar de vraag of beide bedrijven daadwerkelijk naar de rechter stappen. Want een dergelijke

Wetgeving

procedure kost tijd en geld en de netbeheerders kun-

Hoewel de meeste netbeheerders alle aansprakelijk-

nen tegen een negatieve uitspraak in beroep gaan. Ook

heid, behalve die door grove schuld, uitsluiten in hun

moeten de bedrijven voor de rechter kunnen aantonen

contracten met grote zakelijke afnemers, lijkt deze

wat hun schade is en dat de netbeheerder voor die

bepaling onwettig. Artikel 26a van de Elektriciteitswet

schade verantwoordelijk is. Ze moeten bij wijze van

1998 stelt namelijk dat wanneer het vermoeden van

spreken aantonen dat de storing niet door een muis

onredelijkheid bestaat, verwezen kan worden naar

is veroorzaakt die aan de kabels heeft zitten knabbe-

bedingen uit artikel 236 en 237 van het Burgerlijk

len. Dit laatste moet in de onderhavige gevallen niet

Wetboek. Het uitsluiten van alle aansprakelijkheid door

te moeilijk zijn. Beide storingen waren het gevolg van

de netbeheerder kan worden beschouwd als een derge-

schakelhandelingen door medewerkers van de netbe-

lijk beding.

heerders.

Grote zakelijke afnemers kunnen een beroep doen op

Volgens deskundigen van adviesbureau Energymatch

artikel 26a van de Elektriciteitswet. Er moet dan wel

ligt de verantwoordelijkheid in principe bij de net-

aangetoond worden dat het vermoeden van onredelijk-

beheerder, maar dat wil niet zeggen dat de vervolg-

heid gegrond is. Hiervoor moet onder meer gekeken

schade, die Shell en Total lijden, verhaalbaar is. De

worden naar de manier waarop de voorwaarden tot

deskundigen van Energymatch geven de oliebedrijven

stand is gekomen en naar de aard en inhoud van de

weinig kans. Volgens hen valt een gebeurtenis als deze

bepalingen.

normaal gesproken onder het ondernemersrisico en niet te voorkomen overmacht. Er zijn natuurlijk altijd

Het vermoeden van onredelijkheid kan worden wegge-

calamiteiten die energiebedrijven niet kunnen voorko-

nomen als vertegenwoordigers van de afnemers overleg

men. Apparatuur kan het soms begeven, en het is bijna

hebben gehad met de netbeheerders over de bepaling

ondoenlijk om je daartegen te verzekeren.

en als ze daarmee hebben ingestemd. Ten tweede moet gekeken worden naar de aard en inhoud van de bepaling. De wetsgeschiedenis laat zien dat het uitsluiten van alle aansprakelijkheid door netbeheerders als een

20

onredelijk beding moet worden beschouwd.

4.3 Claimcultuur

Op grond van de huidige regelgeving krijgen ondernemers bij een stroomstoring van langer dan 4 uur, een

Nederlandse consumenten die langer dan vier uur

compensatie uitgekeerd van 910 Euro. Dat is een com-

zonder stroom zitten, hebben recht op een schadever-

pensatie voor de niet geleverde energie. Met de stroom-

goeding van 35 euro. Energiebedrijven zijn verplicht

schadeverzekering krijgt een ondernemer vanaf 6,50

deze vergoeding automatisch over te maken bij de

euro premie per maand na twee uur netstoring een vast

jaarafrekening. Sinds 2007 is dit uitgebreid met een

bedrag per uur uitgekeerd. Deze kan oplopen tot 500

extra vergoeding van 20 euro voor elke vier uur die de

euro per uur stroomuitval, ongeacht de daadwerkelijke

stroomstoring langer duurt. Voor sommigen is deze

schade. De ondernemer hoeft alleen een claimkaartje

vergoeding niet genoeg. Er is een bedrijf dat klanten

op te sturen en het bedrag wordt vervolgens automa-

helpt om meer vergoeding te krijgen bij een langdurige

tisch door Centraal Beheer Achmea op zijn rekening

stroomuitval. Het bedrijf Intowork wil bij een stroomuit-

gestort.

val namens gedupeerde klanten een collectieve schadeclaim indienen bij het energiebedrijf dat verantwoordelijk is voor de storing. Op het moment dat er een grote

4.5 Noodaggregaten

stroomuitval is, schrijft het bedrijf alle getroffen klanten aan met de vraag of ze mee willen doen. De informatie

De dreigende stroomtekorten door hitte en stroomsto-

over stroomuitval haalt men van de website van de toe-

ringen in 2003 hebben gezorgd voor een toename van

zichthouder DTe. Het bedrijf krijgt betaald op basis van

de huur en verkoop van noodaggregaten. Twee grote

no cure, no pay: na een succesvolle claim krijgt het een

leveranciers, Bredenoord uit Apeldoorn en Bo-rent,

beloning van 25%.

merkten beide een grotere vraag van bedrijven. Vooral grotere bedrijven, die niet perse aangewezen zijn op

Raalte, 2004: Energiebedrijf Essent heeft ruim 2000

noodstroom, schaffen steeds vaker een noodaggregaat

schadeformulieren binnengekregen na de forse stroom-

aan. Extra zekerheid geeft daarbij de doorslag.

storing in augustus 2004 in de gemeente Raalte. In het Overijsselse dorp en omgeving kwam door een fout bij

De woordvoerder van Bredenoord: “Her en der merken

het netwerkbedrijf tijdelijk 280 volt op de stopcontacten

we onrust bij ondernemers. De noodaggregaten dienen

te staan. De stroomstoring trof 10.000 huishoudens. Bij

dan bijvoorbeeld voor het opvangen van de telefoon-

Essent kwamen direct meldingen binnen van bewoners

centrale, computersystemen of een productieproces.

met kapotte televisies, wekkerradio’s en koelkasten. Het

Soms willen bedrijven dat slechts een deel wordt opge-

energiebedrijf heeft toegezegd de schade te vergoeden.

vangen. In de agrarische sector is de vraag gestegen naar aggregaten die door een tractor kunnen worden aangedreven.”

4.4 Stroomschadeverzekering De toenemende vraag komt niet vanuit het midden- en Energieleverancier Nuon en Centraal Beheer Achmea

kleinbedrijf zeggen Bredenoord en Bo-rent. Voor die

bieden het MKB als eerste een stroomschadeverzeke-

sector liggen de investeringen waarschijnlijk te hoog.

ring aan. De stroomschadeverzekering is de enige ver-

Een beetje aggregaat kost enkele duizenden tot tiendui-

zekering voor het midden- en kleinbedrijf die uitkeert

zenden euro’s.

na een stroomstoring. De verzekering is exclusief voor Nuon-klanten en in opdracht van Nuon door Centraal Beheer Achmea ontwikkeld.

21

Uit onderzoek van EIM in 2006 blijkt, dat een minder-

len moesten bederfelijk voedsel worden weggegooid.

heid van de MKB-ondernemingen in Nederland (13%)

Andere sectoren echter, zoals fabrikanten van batterij-

over een noodaggregaat beschikt. Van de bedrijven

en, zaklantaarns en noodaggregaten, zagen hun omzet

die niet over een noodaggregaat beschikken is 4% van

stijgen door de stroomstoring.

plan om een dergelijk apparaat binnen twee jaar aan te schaffen. De overgrote meerderheid van de onder-

4.6.2 Gevolgen voor de randstad

nemers in het MKB heeft zich dus nog niet gewapend

Een grote stroomstoring veroorzaakt de meeste schade

tegen een eventuele stroomstoring.

als die in de regio Amsterdam, Rotterdam, Den Haag of Utrecht plaatsvindt. Dit stelt de Stichting Economisch

Wanneer gekeken wordt naar de verschillende sectoren

Onderzoek (SEO) in een rapport naar de maatschappe-

in het MKB, blijken in de bouw en het vervoer de mees-

lijke schade van stroomstoringen. Het rapport Gansch

te noodaggregaten voor te komen. In de overige secto-

het radarwerk staat stil, de kosten van stroomstoringen

ren ligt de penetratiegraad rond de 10%. De grootte van

is gemaakt in opdracht van TenneT. Uit het onderzoek

het bedrijf is positief gecorreleerd met de aanwezigheid

komt naar voren dat een storing overdag in de Randstad

van een noodaggregaat: 17% voor bedrijven met 2 tot 5

tot maatschappelijke kosten leidt in de orde van grootte

werkzame personen en 25% voor bedrijven met 50 tot

van 72 miljoen euro per uur. Deze kosten zijn veel hoger

100 werkzame personen.

dan de waarde van de niet geleverde stroom: 1,6 miljoen euro. De kosten hangen wel sterk af van het tijdstip waarop de storing optreedt. De verloren productie door

4.6 Economische schade

een storing op zondag, overdag is ongeveer een tiende van het productieverlies op een werkdag.

Hieronder wordt een overzicht gegeven van de beschikbare kennis over de economische schade van stroom-

4.6.3 En voor het bedrijfsleven

storingen. Uit de voorbeelden komt naar voren dat

Bedrijven kunnen niet produceren bij een stroomsto-

het nogal uitmaakt wanneer een grote stroomstoring

ring. Volgens SEO is de totale schade – gemeten in

plaatsvindt en hoe lang de storing duurt.

gemiste toegevoegde waarde - voor het gehele bedrijfsleven van een stroomtekort 121 miljoen euro per uur.

4.6.1 Gevolgen in New York

De maatschappelijke schade is groter voor de dienst-

Economen noemden het een geluk bij een ongeluk dat

verlenende sectoren dan voor de industrie. De waarde

de stroomstoring in New York op een donderdag aan

van een uur verloren productie in de dienstensector

het eind van de middag gebeurde en alleen op vrijdag

bedraagt 69 miljoen euro, die van een productie in de

grote delen van de economie, vooral in de steden,

industrie 10 miljoen euro. Bij de overheid gaat het om

platlegde. “Je mag je afvragen of mensen sowieso iets

24 miljoen euro, bij de bouw om 10 miljoen euro, bij het

uitvoeren op een warme vrijdag in augustus”, zei een

transport om 5 miljoen euro, bij de landbouw om 1 mil-

van hen. General Motors en Ford moesten donderdag

joen euro en bij de energiebedrijven om 3 miljoen euro.

en vrijdag in totaal ongeveer vijftig fabrieken sluiten

22

wegens de stroomuitval. Maar volgens sommige eco-

4.6.4 Gevolgen voor het MKB

nomen kwam hun dat goed uit, omdat ze kampen met

In 2002 heeft MKB Nederland onderzoek laten doen naar

overcapaciteit. De grootste schade ondervond het

het aantal storingen waarmee ondernemers te maken heb-

midden- en kleinbedrijf, vooral restaurants, supermark-

ben en de grootte van de schade. Uit dit onderzoek bleek

ten, winkels en theaters in de getroffen gebieden, die

dat 30% van de ondernemers in 2001 geconfronteerd zijn

tijdens de uitval geen inkomsten hadden. In veel geval-

met tenminste één stroomonderbreking. Niet alle bedrij-

ven die een onderbreking mee meemaakten, hebben daar

Ondernemers kunnen met hun bedrijf op verschillende

last van gehad: 45% van de bedrijven geeft aan geen scha-

manieren economische schade oplopen door stroom-

de te hebben ondervonden van de stroomonderbreking.

storingen. Gedacht kan worden aan omzetverlies (klan-

Ruim een kwart van de bedrijven geeft aan niet te kunnen

ten gaan weg), aan extra werk (herstel schade), aan

schatten hoe groot de schade was, terwijl de overige

materiële schade (producten die bederven), aan alarm-

bedrijven aangaven dat de schade per storing gemiddeld

systemen die niet meer werken en aan extra investerin-

1.933 euro was. Op basis hiervan schat MKB Nederland de

gen om de stroomvoorziening in dit soort situaties te

totale economische schade in 2001 bij de MKB-bedrijven

garanderen (aanschaf noodaggregaten).

op 225 miljoen euro. Van de MKB-ondernemers die een stroomstoring heb4.6.5 Onderzoek EIM

ben meegemaakt in 2005, zegt 37% daarbij economi-

In de 22e meting van het MKB-Beleidspanel (in 2006)3 zijn

sche schade te hebben ondervonden. Wanneer gekeken

aan de panelleden enkele vragen gesteld over het aantal

wordt naar alle MKB-ondernemers in Nederland gaat

stroomstoringen in 2005 waarmee men te maken heeft

het om 11%. Met andere woorden, één op de tien

gehad en de geleden economische schade. Aan de onder-

MKB’ers heeft in 2005 bedrijfsschade opgelopen door-

nemers in het MKB-Beleidspanel is allereerst gevraagd

dat de stroom uitviel. In figuur 4 is de gemiddelde eco-

of zij in 2005 te maken hebben gehad met één of meer

nomische schade weergegeven - per stroomstoring - van

stroomstoringen. In figuur 3 is te zien dat een minderheid

de bedrijven die te maken hebben gehad met één of

van de ondernemers in 2005 aangeeft te maken hebben

meer stroomstoringen. De ondernemers die aangaven

gehad met één of meer stroomstoringen: 29%.

geen schade te hebben geleden, zijn bij het berekenen van de gemiddelde schade op 0 gezet.

figuur 3 Aantal ondernemers die te maken hebben gehad met stroomstoringen in 2005: MKB (procentueel; herwogen) 100,0%

figuur 4 Gemiddelde economische schade per stroomstoring in het MKB in 2005 (euro; herwogen) ˇ 1.500

90,0%

ˇ 1.400 80,0%

ˇ 1.274

ˇ 1.300 ˇ 1.200

70,0%

ˇ 1.100

60,0%

ˇ 1.000 ˇ 900

50,0%

ˇ 800 ˇ 665

ˇ 700

40,0%

ˇ 600 30,0%

ˇ 558

ˇ 549

ˇ 542 ˇ 474

ˇ 500 ˇ 370

ˇ 400

20,0%

ˇ 300 10,0%

ˇ 213

ˇ 200 ˇ 86

ˇ 100

0,0% MKB

Noorden geen

Zuiden

Oosten

Overige Westen

Grote Steden

1 of meer

ˇ0 MKB

Bouw Industrie

Handel

Logies

Vervoer Overige Zakelijke FinanciÎle dienstverleningdienstverleningdienstverlening

Bron: MKB-Beleidspanel, 2006. Bron: MKB-Beleidspanel, 2006.

Een onderverdeling naar de zogenaamde Nielsenregio’s in Nederland laat zien dat MKB-ondernemers die

Uit figuur 4 blijkt dat de bedrijfsschade die onderne-

in het westen, buiten de grote steden, gevestigd zijn, in

mers in het MKB in 2005 - per stroomstoring - hebben

2005 de meeste stroomstoringen hebben ervaren: 34%.

geleden, door henzelf wordt geschat op gemiddeld 549 euro. De schade verschilt duidelijk per sector: industriële ondernemers zeggen gemiddeld 1.274 euro schade

3

Het MKB-Beleidspanel loopt sinds 1999 en wordt drie keer per jaar telefonisch onder ongeveer 2.000 ondernemers in het MKB afgenomen. Een veelheid aan onderwerpen is in de 22 metingen aan de orde gekomen. Het panel wordt gefinancierd door het Ministerie van EZ.

te hebben geleden tegen 86 euro schade in de overige dienstverlening.

23

Geaggregeerd over alle MKB-bedrijven in Nederland - hierbij rekening houdend met het feit dat de meerderheid van de ondernemers geen stroomstoring heeft ondervonden en daardoor ook geen bedrijfsschade heeft opgelopen - resulteert dit in een gezamenlijke schadepost voor het MKB in 2005 van 135 miljoen euro. Hiervan is 38% afkomstig van de groot- en detailhandel, 24% van de zakelijke dienstverlening en 19% van de industrie.

24

5 Belasting stroomnet

5.1 Stroomverbruik

huishoudens en bedrijven massaal hun airco inschakelen, ontstaan kritieke situaties. Zeker wanneer tegelij-

De door huishoudens en bedrijven verbruikte hoeveel-

kertijd het koelwater niet meer geloosd mag worden.

heid elektriciteit is de laatste vijf jaar gemiddeld met 1,5% per jaar gestegen. In 2005 komt het verbruik uit op

De politiek eist dat er snel maatregelen komen om

344 PJ, terwijl het in 2000 nog 321 PJ was.

de reservecapaciteit te verhogen. De beschuldigende vinger daarbij gaat in de richting van de energiesector

In 2005 werd minder elektriciteit in Nederland opge-

die niet voldoende zou investeren in nieuwe elektrici-

wekt en meer geïmporteerd. De productie liet in 2005

teitscentrales. Door de import van goedkope stroom uit

een afname zien van 2,5% tot 282 PJ. De netto-import

het Duitse bruinkool of de Franse kerncentrales hebben

van elektriciteit nam toe met 19% tot 69 PJ en bedraagt

energiebedrijven in Nederland centrales gesloten en is

daarmee éénvijfde van het stroomverbruik.

de prikkel om nieuwe capaciteit te bouwen nihil: waarom dure centrales bouwen die dure elektriciteit opwek-

Ook in Europees verband neemt het stroomverbruik

ken als er onder normale omstandigheden niemand is

toe. In 2004 is het verbruik met 1,7% gestegen in ver-

die ze wil betalen?

gelijking met het jaar daarvoor. Het verbruik bedroeg in totaal 2.434 TWh, zo stelt de Europese organisatie van

Ongebruikte reservecapaciteit is echter nodig voor

landelijke netbeheerders UCTE. De toename van 1,7%

noodsituaties. Dat geldt voor gas, water en elektriciteit.

was lager dan in 2003 en 2002. De UCTE schrijft dit

De geschatte kans op noodsituaties en van de nodige

lagere groeipercentage toe aan het milde weer in 2004.

reservecapaciteit is onder marktwerking lager dan bij overheidsvoorziening. Dat komt door de concurrentiedruk. Wanneer de energiemarkt wordt vrijgegeven

5.2 Reservecapaciteit

en concurrentie mogelijk wordt gemaakt, moet er dus een aparte afspraak tussen de overheid en de energie-

Een - volgens kenners van KEMA en ECN – niet te

bedrijven worden gemaakt over die reservecapaciteit.

onderschatten oorzaak van het huidige aantal stroom-

Kortom, de benodigde reservecapaciteit laat zich in een

storingen in Nederland is het gebrek aan in te zetten

vrijgegeven energiemarkt best regelen, maar niet door

reservecapaciteit in geval van piekbelasting. Wanneer

de bedrijven zelf op eigen houtje. Daarvoor zijn aparte

het bijvoorbeeld maar even heet wordt in Nederland en

afspraken nodig tussen overheid en leveranciers.

25

5.3 Windgevoelig

gebouwd. Netinfrastructuurplanning en windparkbouw moeten volgens het UCTE geharmoniseerd en gesyn-

Het capaciteitsplan van TenneT, dat in maart 2006

chroniseerd worden.

is gepubliceerd, laat zien dat de stroommarkt in Nederland de komende jaren krap blijft. Minister Van der Hoeven zet in op uitbreiding van de netverbindingen met het buitenland, in het bijzonder Duitsland, om

5.4 Nieuwe elektriciteitscentrales

de importmogelijkheden voor de industrie te verruimen zodat een ‘gelijk Europees speelveld’ ontstaat. Uit het

In 2005 en 2006 heeft een aantal energiebedrijven

capaciteitsplan blijkt dat de uitbreiding van de verbin-

(Nuon, Eneco, Electrabel) aangegeven nieuwe elektri-

dingen met Duitsland geen soelaas biedt. De belangrijk-

citeitscentrales te willen bouwen in het Rotterdamse

ste reden daarvoor is de sterke groei van windenergie in

havengebied. Die zouden tussen 2009 en 2012 klaar

Duitsland, die de stabiliteit van het net parten speelt.

moeten zijn. De nieuwbouw zou kunnen leiden tot een verruiming van het aanbod en lagere elektriciteitsprij-

Vanwege technische beperkingen van het Duitse net,

zen. Maar het ziet ernaar uit dat de nieuwe centrales,

leveren de windmolens een zware belasting op voor

als ze straks klaar zijn, drie jaar moeten wachten voor-

de grensoverschrijdende verbindingen met Nederland.

dat zij kunnen worden aangesloten op het hoogspan-

Als in het noorden van Duitsland een stevige bries

ningsnet. ‘Het aanleggen van netten neemt door alle

opsteekt, gaan daar tal van windmolens volop elektri-

moeizame vergunningenprocedures in Nederland, meer

citeit produceren. De Duitse gebruikers zijn verplicht

tijd in beslag dan het bouwen van een centrale wat

om deze groene stroom als eerste af te nemen. Vaak

hinderlijk is voor een goede marktontwikkeling’, aldus

zijn dan op andere plaatsen energiecentrales nog niet

Kroon, directeur van TenneT. Hij roept de politiek daar-

afgesloten en worden de elektriciteitsleidingen zwaar

om op om te zorgen voor snellere procedures. In het

belast. De windenergie vliegt als het ware regelmatig

jaarlijkse ‘Rapport Monitoring leveringszekerheid’ (juli

onverwacht de Nederlandse grens over. TenneT, die

2007) voorspelt TenneT, dat Nederland vanaf 2009 per

ervoor moet zorgen dat het stroomnet in ‘balans’ blijft,

saldo electriciteit zal gaan exporteren. Tot en met 2014

moet nu al een flink deel van de huidige importcapaci-

staat voor circa 13 GW aan nieuwbouw gepland (op het

teit reserveren om dit soort onverwachte schommelin-

moment is het totale vermogen 20 GW) en de helft daar-

gen te accommoderen. Die capaciteit kan daardoor niet

van wordt nog vóór 2011 gerealiseerd.

worden gebruikt door de industrie.

Ook de Europese federatie van hoogspanningsnetbe-

5.5 Calamiteitsvermogen

heerders UCTE roept in een verklaring op tot een panEuropese uniforme aanpak om windenergie zo goed

TenneT wil vanaf 1 juli 2005 in staat kunnen zijn om

mogelijk te integreren in het Europese elektriciteits-

binnen 15 minuten minstens 375 MW aan elektrici-

systeem. De federatie zegt zeer bezorgd te zijn over de

teitsvraag bij grootverbruikers af te schakelen, om zo

risico’s die het groeiende aantal windparken vormen

onvoorziene internationale elektriciteitsstromen op

voor de veiligheid en eenheid van het Europese elek-

te kunnen vangen. TenneT is daarom een inschrijfpro-

triciteitssysteem. UCTE verwacht dat er de komende

cedure gestart waarin grootverbruikers zich kunnen

jaren veel nieuwe windcapaciteit in Europa wordt bij-

aanmelden. TenneT noemt deze afschakelcontracten ‘calamiteitenvermogen’.

26

Met het calamiteitenvermogen speelt TenneT in op een actueel probleem. Sinds Kerst is het aantal zogenaamde transit flows die we door ons land zien vliegen, flink toegenomen. Een aantal keren is het maar net goed gegaan. Transit flows ontstaan vooral door de 15.000 MW aan windparken die aan de Duitse kust staan opgesteld. Duitse netbeheerders zijn verplicht elke geproduceerde kWh elektriciteit van die eenheden op het net te zetten. Als het hard waait, verplaatst een enorme bulk elektriciteit zich vanuit die regio naar het zuiden van Europa, voornamelijk naar Frankrijk. Het Duitse net kan dat onverwachte transport niet alleen af, en een flink deel ervan komt op het Nederlandse en Belgische hoogspanningsnet terecht. Om overbelasting van die hoogspanningsnetten te voorkomen, is TenneT nu op zoek naar grote stroomafnemers, zoals procesindustrieën, die hun afname van het net binnen enkele minuten kunnen afknijpen, bijvoorbeeld omdat ze over snel op te schakelen eigen generatoren beschikken. TenneT is op zoek naar 15 à 20 afnemers die elk voor minstens 25 MW aan vraag kunnen afschakelen.

27

6 Wet- en regelgeving

6.1 DTe

thodenbesluiten geeft de DTe aan hoe zij de bedrijven wil prikkelen om doelmatiger te werken (via de zoge-

De Directie Toezicht energie (DTe) is een kamer van

naamde doelmatigheidskorting ofwel ‘x-factor’) en zorg

de Nma, die de Electriciteitswet 1998 en de Gaswet

te dragen voor een goede kwaliteit van het netwerk (via

uitvoert en toezicht houdt op de naleving van deze

de kwaliteitsterm, de ‘q-factor’).

beide wetten. De missie van de DTe is: Het zo effectief mogelijk laten werken van de energiemarkten en het

Voor de regionale netbeheerders elektriciteit geldt dat

borgen van consumentenbelangen. Met betrekking tot

op basis van de ontwerpmethodenbesluiten de x-factor

het netbeheer heeft DTe drie taken: het waarborgen

en de q-factor worden vastgesteld voor de periode

van de doelmatigheid van de netten, zorgen voor een

2007 tot en met 2009. De x-factor is gebaseerd op de

hoge kwaliteit en leveringszekerheid van de netten, en

meest efficiënte netbeheerder (maatstafconcurrentie).

zorgen voor marktconform handelen van de netbeheer-

Netbeheerders ontvangen een beloning wanneer ze effi-

ders.

ciënter werken dan het landelijke gemiddelde.

De regulering en het toezicht op de kwaliteit van de net-

Via de q-factor (de kwaliteitsregulering) worden de regi-

ten kent vier componenten:

onale netbeheerders financieel beloond of bestraft voor

• maatstafconcurrentie (via x-factor en q-factor);

de kwaliteit van hun netwerken, gebaseerd op het aan-

• individuele compensatievergoeding aan consumen-

tal onderbrekingen dat consumenten ondervinden in

ten en aansprakelijkheid;

het netwerk. De kwaliteit wordt gemeten als de gemid-

• technische eis (N-1);

delde onderbrekingsduur per afnemer. Een minuut

• interne kwaliteitssystemen (kwaliteit & capaciteits-

afwijking van het gemiddelde verhoogt of verlaagt de

document en kwaliteitsbeheersingssysteem).

inkomsten van een netbeheerder met ongeveer 22 eurocent per afnemer.

Maatstafconcurrentie

28

De DTe reguleert de netbeheerders, omdat zij van

De maatstafconcurrentie dient te leiden tot een opti-

nature monopolist zijn en daardoor niet via concurren-

maal investeringsniveau. Netbeheerders die meer

tie geprikkeld worden om te zorgen voor een optimale

investeren krijgen een beloning.

prijskwaliteit verhouding. Via zogenaamde ontwerpme-

Compensatieregeling

dient ook een kwaliteitsbeheersingsysteem (KBS) te

Netbeheerders moeten iedere onderbreking binnen

bezitten met goede procedures voor onderhoud en sto-

4 uur oplossen. Wanneer de netbeheerder hier niet

ringsafhandeling.

in slaagt, moet hij compensatievergoeding betalen. Aan iedere afnemer moet een compensatievergoeding

Tweejaarlijks dient de netbeheerder een kwaliteits- en

betaald worden onafhankelijk van het ongemak, grootte

capaciteitsdocument (KCD) bij DTe in te dienen. Hierin

of spanningsniveau. De compensatievergoeding staat

maakt hij aannemelijk dat hij over een doeltreffende

in verhouding tot de jaarlijkse transportkosten. Een

KBS beschikt. Voorts rapporteert hij hoe hij in de toe-

gemiddelde huishoudelijke afnemer betaalt 100 tot 150

komst aan zijn transportverplichting zal voldoen, via te

euro aan transportkosten en een gemiddelde zakelijke

maken investeringen. DTe voert toezicht uit op de rap-

afnemer tussen 2000 en 4000 euro. Pas wanneer een

portages en rapporteert zelf hierover met de Minister

huishouden of bedrijf langer dan 4 uur zonder stroom

van EZ.

zit, heeft men recht op 35 euro compensatiebetaling die wordt verrekend met de eindafrekening. Voor iedere vier uur die de storing langer duurt komt daar 20 euro

6.2 Kritiek

bij. De vergoeding voor bedrijven (grootverbruikers) ligt op 910 euro, plus 500 euro per vier uur extra. De extra

De netbeheerder moet aan allerlei informatie-eisen

bedragen voor storingen die langer dan vier uur duren

voldoen, zo blijkt uit de ‘Regeling kwaliteitsaspecten

zijn in 2007 ingevoerd.

netbeheer elektriciteit en gas’, een ministeriële regeling die eind 2004 is ontworpen. Hij moet gegevens

N-1

opsturen die iets zeggen over de kwaliteit van zijn. Ook

Netten moeten voldoen aan het N-1 criterium: dat wil

moeten de netbeheerders eens per twee jaar een kwali-

zeggen dat het transport van elektriciteit is gewaar-

teits- en capaciteitsdocument aan de DTe overhandigen

borgd bij een enkelvoudige storing. Het N-1 criterium

(zie boven). In dat document moet staan wat de capaci-

geeft een fundamentele waarborg voor de kwaliteit van

teit van het netwerk is en of die nog wel toereikend is in

het net. Het N-1 criterium is echter geen starre regel en

de toekomst.

kan worden aangepast aan de omstandigheden. Sinds de invoering van de ministeriele regeling inzake tarief-

Dat lijkt goed geregeld, maar wat opvalt, is dat alles aan

structuren en voorwaarden elektriciteit (9 januari 2005)

de netbeheerders wordt overgelaten. De netbeheerders

wordt dit toegestaan. Hierin wordt aangegeven dat de

moeten informatie over de kwaliteit van hun netten

netbeheerders zijn net volgens het N-1 principe moet

overleggen maar de beheerder “kiest zelf het kwali-

ontwerpen en in bedrijf hebben, maar dat hiervan kan

teitsniveau dat hij wil realiseren”, zo staat te lezen. Ook

worden afgeweken als de kosten niet opwegen tegen de

over de capaciteit van de elektriciteitsnetten schrijven

baten.

de regels niets voor, behalve dan dat die “voldoende” moet zijn. In de regeling staat van alles te lezen over

Kwaliteitssystemen

een ‘kwaliteitsbeheersingssysteem’ dat de netbeheer-

De netbeheerder dient jaarlijks te rapporteren aan de

ders er op na moeten houden. Maar er worden geen

DTe over de prestaties op de kwaliteitsindicatoren.

eisen gesteld.

Hiertoe dient de netbeheerder een registratiesysteem voor kwaliteitsindicatoren te hebben (onderbrekingen,

Dat levert al met al een berg informatie op, die van net-

aantal getroffen afnemers, et cetera). De netbeheerder

beheerders naar DTe moet. Maar wordt er nu echt iets wezenlijks gecontroleerd? De controletaak van de DTe

29

wordt er aan de ene kant heel gemakkelijk. Een moge-

nomen. Met deze wetswijziging is de positie van de

lijke dialoog in de toekomst luidt als volgt. DTe: ‘heeft u

kleinverbruiker versterkt, de onafhankelijkheid van het

een kwaliteitsbeheersingssysteem?’ Netbeheerder: ‘Ja.’

netbeheer vergroot en de bevoegdheden van de Dienst

DTe: ‘Oké, dan is het goed.’ Of als volgt: DTe: ‘Hoe groot

Toezicht energie (DTe) aangescherpt.

zijn de risico’s op een gaslek?’ Netbeheerder: ‘Die zijn niet groot.’ DTe. ‘Oké, dan is het goed.’ Maar stel dat de toezichthouder de inhoud van de dikke rapporten

6.4 Eerste evaluatie

wil controleren. Hoe kan hij dat doen? En als DTe dan in staat is om al die informatie naar waarde te schatten,

Op 1 maart 2002 stuurde toenmalig Minister Jorritsma

heeft ze dan de bevoegdheid om een verandering van

een brief naar de Tweede Kamer waarin zij de resultaten

plannen af te dwingen?

van de eerste evaluatie van de Elektriciteitswet 1998 weergaf. De evaluatie had twee invalshoeken. In de eerste plaats is een kwantitatieve analyse gemaakt op

6.3 Veelomvattend

basis van de gegevens die zijn aangeleverd door onderzoeksbureau EIM. In de tweede plaats is met relevante

In de publicatie Stevige ankers voor een veilig en

marktpartijen op deze markten gesprekken gevoerd om

betrouwbaar netbeheer in Nederland (2005), heeft

te bezien hoe de wetgeving in de praktijk van elke dag

EnergieNed een samenvatting gegeven van de wet- en

wordt ervaren. Hierna zullen enkele interessante punten

regelgeving waarmee netbeheerders momenteel van

uit de brief belicht worden.

doen hebben. ‘Ten aanzien van de leveringszekerheid en reservecapaVolgens EnergieNed is die wet- en regelgeving veelom-

citeit heb ik geen aanwijzingen dat de leveringszeker-

vattend en divers. Er is wet- en regelgeving op zowel

heid van elektriciteit de komende twee jaar in gevaar

internationaal als nationaal niveau. De internationale

zal komen door een tekort aan productiecapaciteit.

wetgeving is in het algemeen vertaald in wet- en regel-

Deze verwachting baseer ik op gegevens en inzichten

geving op nationaal niveau. Er is specifieke wetgeving

van TenneT over de vraag naar elektriciteit, het opge-

op energiegebied via de Elektriciteitswet 1998 en er

stelde vermogen in ons land en de gegarandeerde

is wetgeving die breder georiënteerd is: de ARBO-

elektriciteitsimport. Hoe de leveringszekerheid zich op

wetgeving en Warenwet. Verder is er een in de loop

middellange termijn zal ontwikkelen, wordt bepaald

van jaren opgebouwd stelsel van NEN-normen. Deze

door onder andere de toename van de vraag, het buiten

normen hebben vooral betrekking op de kwaliteit van

gebruik stellen van bestaande installaties, de bouw

de infrastructuur. Een aantal van deze normen heeft een

van nieuw vermogen en de ontwikkeling van het gega-

wettelijke status; de andere normen worden binnen de

randeerde importvermogen. Om inzicht te krijgen in de

sector gehanteerd als industriestandaard.

wijze waarop de omvang van het opgestelde vermogen zich de komende periode ontwikkelt, zal ik de taken van

De wet van 2 juli 1998, houdende regels met betrek-

de landelijke netbeheerder in de Elektriciteitswet 1998

king tot de productie, het transport en de levering van

uitbreiden met de taak van het periodiek verzamelen

elektriciteit wordt ook wel de Elektriciteitswet 1998

van informatie en rapporteren over de stand van zaken

genoemd. Deze wet bevat een groot aantal wettelijke

met betrekking tot de langere termijn leveringszeker-

bepalingen over het netbeheer. Dat aantal is met het

heid.’

op 14 juli 2004 van kracht worden van de zogenaamde

30

Interventie- en Implementatiewet aanzienlijk toege-

‘De betrouwbaarheid van de transport- en distributie-

bedrijven in handen zijn van éénzelfde partij, zolang het

netten is van groot belang. Op dit moment heb ik geen

gevolg niet is dat de netbeheerder en de commerciële

aanwijzingen dat er op korte termijn knelpunten zijn te

activiteiten tot dezelfde groep gaan behoren.

verwachten met betrekking tot de betrouwbaarheid van de distributienetten voor elektriciteit. Voor elektriciteit

Om er voor te zorgen dat de nieuwe netbeheerder

wordt dit bevestigd door een recente studie van KEMA

daadwerkelijk iets te zeggen heeft over de netten, moet

waarin zij concludeert dat de betrouwbaarheid van

het zogenaamde ‘economische eigendom’ bij de netbe-

de stroomnetten in Nederland in vergelijking met het

heerder komen te liggen. Dit begrip is afkomstig uit de

buitenland onveranderd hoog is. Ik zal met DTe bezien

belastingwetgeving en betekent dat de netbeheerder

in hoeverre de kwaliteit van het net explicieter is te

alle rechten en plichten van de eigenaar van het net

reguleren om de betrouwbaarheid van de netten ook op

overneemt en ook de lasten en lusten voor zijn rekening

langere termijn te garanderen.’

komen.

‘Iedere twee jaar zijn de netbeheerders verplicht aan

Hierdoor ziet het ministerie voorlopig geen reden meer

te geven welke behoefte aan transportcapaciteit zij

om energiebedrijven te dwingen om het juridische

inschatten en hoe in deze behoefte zal worden voor-

eigendom van de netten over te dragen aan de nieuwe

zien. Hiervoor worden capaciteitsplannen aan DTe voor-

netbeheerder. Waarschijnlijk wordt zo voorkomen dat

gelegd. DTe heeft in de loop van 2001 voor de eerste

er overdrachtsbelasting moet worden betaald door de

maal over de capaciteitsplannen van de netbeheerders

splitsing van de bedrijven.

aan mij gerapporteerd. Daarbij valt op dat het niet eenvoudig is om de in de wet beoogde onafhankelijke

Uitbesteding

beoordeling van de investeringen door netbeheerders

De netbeheerder mag in de nieuwe situatie veel werk

uit te voeren.‘

uitbesteden, zo blijkt uit de splitsingswet. Zoals het onderhoud aan het net, inspecties op de veiligheid, speur- en ontwikkelingswerk en “andere bij ministeriële

6.5 Splitsingswet

regelingen aangewezen werkzaamheden”. De netbeheerder mag die werkzaamheden laten uitvoeren door

Na tien jaar discussie hakte Minister Van der Hoeven

de voormalige zusterbedrijven. Als voorbeeld, netbe-

in het voorjaar van 2007 de knoop door: de stroombe-

heerder Continuon mag het onderhoudswerk door Nuon

drijven moeten gesplitst worden, de elektriciteitsnetten

laten doen.

mogen niet langer in handen zijn van de stroomproducenten. Het zogeheten ‘groepsverbod’ uit de Wet

Een ander belangrijk punt van de nieuwe wet is dat

onafhankelijk netbeheer (Won) treedt op 1 juli 2008 in

netbeheerders enerzijds en producenten, handelaren

werking, energiebedrijven hebben daarna twee en een

en leveranciers anderzijds geen aandelen in elkaar’s

half jaar de tijd om de ‘ontvlechting’ te realiseren.

bedrijven hebben, direct of indirect. De toekomstige netbeheerders moeten zogenaamde vette netbeheer-

De splitsingswet regelt de opsplitsing van de ener-

ders worden met een eigen klantenservice, financiële

giebedrijven in een niet-commercieel netwerkbedrijf

administratie en database met meetgegevens. Het

en een tak waarin de commerciële activiteiten zijn

ministerie van Economische Zaken neemt hiermee het

ondergebracht. De twee takken moeten op aandelen-

advies van toezichthouder DTe over. Wel mogen de net-

niveau opgesplitst zijn. Wel mogen aandelen in de twee

beheerders nevenactiviteiten gaan ontplooien.

31

Hoogspanning bij 110 kV TenneT is de Nederlandse Transmission System Operator (TSO) en beheerder van het landelijk hoogspanningsnet. Zij beheerden aanvankelijk alleen het 220 kV en 380 kV-net in Nederland, en het 150 kV-net in Zuid-Holland. Naast het beheer van deze netten, bewaken ze de betrouwbaarheid en continuïteit van de Nederlandse elektriciteitsvoorziening. TenneT doet dit, door het transportnet op onpartijdige wijze beschikbaar te stellen voor elektriciteitstransporten en de noodzakelijke balans tussen vraag en aanbod in Nederland te waarborgen. Sinds 2001 is de staat 00% aandeelhouder van TenneT.

Een belangrijk punt in de splitsingswet is, dat de definitie van hoogspanningsnetten verandert. Het beheer van de 110 en 150 kV netten is op grond van de splitsingswet per 1 januari 2008 overgedragen aan TenneT. Hiervoor is het niet nodig dat TenneT ook het daadwerkelijke eigendom over de netten krijgt, de huidige netbeheerders krijgen een vergoeding voor het afstaan van het beheer.

32

7 Aandachtspunten

Welke aspecten blijven hangen na bestudering van de

Rol DTe rond capaciteitsplannen

kwaliteit van de Nederlandse stroomnetten?

De vele kwaliteits- en capaciteitsplannen staan op de website van DTe. Recente plannen (uit 2005 en uit

Registratie stroomstoringen.

2007) staan alleen op de websites van de energiebedrij-

Continuon claimt dat 2005 een beter jaar was dan 2004

ven. Sommige hiervan zijn heel duidelijk en expliciet,

qua stroomstoringen, terwijl door de stroomstoring in

andere zijn dit zeker niet. De vraag is nu wat DTe met

Haaksbergen meer dan 10.000 klanten van Continuon

deze plannen gaat doen. Gaan ze ze beoordelen of con-

in november 2005 uren zonder stroom hebben geze-

troleren? Kunnen ze ze wel beoordelen? Wat is de status

ten. De kabel die knapte was van Essent. Het lijkt erop

van deze plannen? Worden de aangekondigde acties

dat een belangrijk deel van dit ongemak niet terug te

inderdaad ondernomen?

vinden is in de storingscijfers. Immers wanneer de storing aan Essent wordt toegeschreven, die haast geen

x- en q-factoren

klanten in de regio heeft, wordt het netto-effect van de

De precieze berekening van de x- en de q-factoren is

stroomstoring niet goed geregistreerd. Hoe wordt in de

moeilijk te doorgronden. Voor de periode 2007-2009

registratiesystematiek met dit soort ‘beheersgevallen’

zijn de x-factoren vastgesteld, na een consultatieronde.

omgegaan?

Voor deze periode zijn ook de q-factoren vastgesteld. Met de netbeheerders wordt op deze manier echter pas

Oorzaken storingen

na drie jaar afgerekend. Een zwak punt bij de bepaling

Graafwerk is verantwoordelijk voor 34% van alle stroom-

van de q-factoren is, dat de netbeheerders zelf voor de

storingen. Dit gegeven komt uit de storingsregistraties,

informatie over de gemiddelde kwaliteit zorgen. Is hier

recent van Enbin. Op grond hiervan is aanvullende wet-

geen potentieel spanningsveld? Kijk naar de situatie

geving geagendeerd. Opvallend is wel dat 22% van alle

rond Haaksbergen?

storingen in de categorie ‘overig’ valt, en dat 22% een ‘sluimerende oorzaak’ heeft. Een nadere precisering

Vervangingsinvesteringen

van deze twee omvangrijke categorieën zou wenselijk

Het is onduidelijkheid in hoeverre de efficiency kortin-

zijn.

gen van DTe de netbeheerders daadwerkelijk belemmeren bij het doen van de benodigde investeringen. De netbeheerders klagen, terwijl DTe aangeeft dat er genoeg ‘vet’ bij deze bedrijven aanwezig is.

33

Stroomschadeverzekering

Verbruik

De stroomschadeverzekering van Nuon: het is onduide-

In hoeverre is het mogelijk om ten aanzien van de

lijk of deze operationeel is? Indien dit het geval is, wat

netcapaciteit een extrapolatie te maken naar het toene-

zijn dan de ervaringen hiermee. Wanneer deze nog niet

mende stroomverbruik in Nederland in relatie tot de te

operationeel is, waarom niet?

verwachten extra reservecapaciteit. Wanneer zullen de extra centrales operationeel zijn? Wordt er voldoende

Kennis over het onderhoud Hoe precair is de situatie ten aanzien van de hoeveelheid monteurs om de stroomnetten te onderhouden? Wanneer er inderdaad in 2020 een piek is qua vervanging van de netten, beschikt Nederland dan over voldoende personeel om dit bekwaam op te lossen? Het is onduidelijk hoe de instroom en uitstroom van onderhoudsmonteurs zijn?

Aansprakelijkheid Een prikkeling via schadeclaims is naar alle verwachting een doodlopende weg, als zelfs giganten als Shell huiverig zijn om naar de rechter te stappen. Voor huishoudens is het zeer belangrijk om te weten waardoor de stroomstoring veroorzaakt is. Vandaar dat de storingsregistratie steeds belangrijker wordt. Alleen in het geval van Raalte, waar door een fout van Essent 280 volt op stopcontacten kwam te staan, is alle schade vergoed.

Vervangingsgolf Een simpele rekensom leert dat de netbeheerders rond de 150 miljoen euro per jaar aan vervangingsinvesteringen doen. Gezien de vervangingsgolf die eraan komt in 2020 (zie figuur 2) zou dit bedrag in de komende 10 jaar met een factor 5 à 10 verhoogd moeten worden. Hoe zien de netbeheerders dit? En in hoeverre is het mogelijk de benodigde investeringen te verbijzonderen naar type net en onderdeel van het net?

Noodaggregaten De discussie over noodaggregaten leefde weer op na de stroomstoring in Haaksbergen. Essent beweert dat bedrijven zelf over noodhulp moeten beschikken. Het is onduidelijk of bedrijven meer noodaggregaten hebben aangeschaft in de afgelopen 5 jaar.

34

gebouwd, gezien de verwachte vraag naar elektriciteit?

35

36

Colofon Ontwerp & lay-out design@cetera B.V., Rijswijk

Drukwerk Broese & Peereboom, Breda

Productiecoördinatie Afdeling Communicatie uneto-vni

uneto-vni Bredewater 20 - 2715 CA Zoetermeer Postbus 188 - 2700 AD Zoetermeer Telefoon (079) 325 06 50 - Fax (079) 325 06 66 [email protected] - www.uneto-vni.nl