Patiënt beslist mee over beste behandeling
Stille revolutie in de spreekkamer
Bart Kiers Zorgvisie
De Nieuwe Medisch Specialist moet leren de patiënt mee te laten praten over de behandeling. Luisteren, empathie tonen en samen beslissen. Hij zal meer coach zijn van patiënten, huisartsen en verpleegkundige specialisten. ‘Innoveren blijft de kracht van medisch specialisten.’ Er vindt een stille revolutie plaats in de spreekkamer van de medisch specialist. De Nieuwe Patiënt wordt steeds mondiger. Wie zou anders verwachten van de babyboomgeneratie? Als studenten beklommen ze de barricades en zetten ze de samenleving op zijn kop. Als zestigplussers zorgen ze voor een omwenteling in de spreekkamer. Ze willen niet dat de mannen en vrouwen in witte jassen als alleswetende wijzen medische beslissingen nemen over hun leven. Zij moeten immers leven met de gevolgen van die beslissingen. Ze willen meer zelf de regie voeren. Meepraten met de dokter en vooral meebeslissen: shared decision making. 'Dokters zullen in hun spreekkamer steeds meer de mening van patiënten betrekken bij de behandeling. De relatie arts-patiënt wordt evenwichtiger en meer gelijkwaardig', zegt Marcel Daniëls, voorzitter Raad Kwaliteit van de Orde van Medisch Specialisten, in een lezing op het Elsevier-congres over de Beste Ziekenhuizen. 'Dokters zullen moeten leren beter aan te sluiten bij wat patiënten echt willen. Maar er blijft altijd een kenniskloof in de spreekkamer, omdat patiënten nu eenmaal een kennisachterstand hebben. Het is aan medisch specialisten om patiënten goed te informeren over wat zinnige zorg is en wat onzinnige zorg is.' Die kenniskloof is voor Jan Kremer, hoogleraar patiëntgerichte innovatie in het Radboudumc, niet zo belangrijk. Kremer plaatst patiënten op gelijke hoogte met de dokters. 'Patiënten zijn de experts van hun eigen leven. Zij weten wat ze denken en voelen. Zij kunnen zelf het beste beoordelen wat ze belangrijk vinden.' Medisch specialisten kiezen nu nog te vaak de klassieke medisch professionele invalshoek, vindt Kremer. De communicatie is vooral eendimensionaal. De dokters zitten in hun ivoren toren met al hun medische kennis en zenden informatie. 'Ik zie nog te veel de houding van "ik zal het nog één keer goed uitleggen en als u nou maar goed naar mij luistert, dan komt alles goed". Alsof dokters alles weten. Dat is helemaal niet zo. Wij zijn ook maar gewoon mensen. Verstandige beslissingen
1
Zorgvisie Bart Kiers
neem je samen. Dokters moeten leren een relatie aan te gaan met de mensen die tegenover hen zitten. Gezondheid is veel meer dan de afwezigheid van ziekte. Gezondheid is veerkracht. Het vermogen van mensen om zich fysiek, sociaal en mentaal aan te passen aan de uitdagingen van het leven.' Motivatie Artsen moeten dus beter leren luisteren naar wat patiënten echt willen en wat bij hun leven past. Kremer verwacht dat de huidige medisch specialisten deze ontwikkeling zullen omhelzen. Ze sluiten immers aan bij de oorspronkelijke motivatie van artsen om arts te worden. 'Mensen willen dokter worden om betekenisvol te zijn in de relatie voor patiënten. Dat is de zingeving en dat is wat het vak leuk maakt.' Is het vooral de nieuwe generatie medisch specialisten die deze veranderingen teweeg moet brengen? Wie wel eens in de collegebanken van geneeskunde komt, ziet dat het aandeel vrouwelijke medisch specialisten de komende jaren rap zal toenemen. Generaliserend zou je kunnen stellen dat vrouwen over meer empathie beschikken dan mannen, zich beter kunnen inleven en beter luisteren. Maar Kremer plaats daar een kanttekening bij. 'Jonge artsen zijn nog onervaren en houden zich, vanuit onzekerheid, vast aan richtlijnen en protocollen.' De oude generatie lijkt lastiger te veranderen omdat ze getraind zijn in de klassieke 'de dokterweet-wat-goed-voor-u-is-stijl'. Die basishouding is soms helemaal vergroeid met hun dagelijkse routines. Maar daar staat volgens Kremer een surplus aan werk- en levenservaring tegenover. 'Zij hebben meer gezien, meer meegemaakt en met die bagage kunnen ze meer open staan voor de persoonlijke context van patiënten.' En misschien maakt het wel niet zo veel uit van welke generatie een dokter is. Uiteindelijk staat of valt goed luisteren en samen beslissen met oprechte belangstelling voor patiënten. Creatieven en doeners De dokters zullen dus steeds meer een coach van de patiënt worden. Samen met patiënten stellen ze het beste zorgplan op. Maar de rol van expert in medische interventies kan op gespannen voet staan met de rol van coach, waarschuwt Kremer. 'Medisch specialisten kunnen een belang hebben om te opereren. Zij moeten bijvoorbeeld voldoen aan volumenormen. Ook zit er in de huidige bekostiging een perverse prikkel om zo veel mogelijk te behandelen.' Om de schijn van belangenverstrengeling te vermijden, zouden diagnose en uitvoering uit elkaar getrokken moeten worden, vindt Kremer. 'De hypotheekverstrekker en de -adviseur zijn ook niet dezelfde.' Hij verwacht ook dat dit gaat gebeuren. Aan de ene kant komen er artsen die enkel diagnoses stellen in een-op-eengesprekken. Dat zijn de 'creatieven': de communicatief vaardige dokters. Zij kunnen goed luisteren en praten. Zij worden veelal per uur betaald en zijn niet omzetgedreven. Aan de andere kant zijn er de 'doeners': dat zijn de technisch vaardige dokters die al dan niet operaties doen. Zij gaan voor goede medische uitkomsten. Zij moeten niet te creatief zijn, maar moeten de medische protocollen en richtlijnen goed volgen. Kremer verwacht dat medisch specialisten daardoor een andere loopbaan krijgen. Aan het begin van hun carrière maken ze veel vlieguren in een interventiestraat. Later kunnen ze met die schat aan ervaring juist meer de diagnoses of de 'end-of-life'-gesprekken doen. Ook zijn er volgens Kremer combinaties denkbaar. 'Medisch specialisten die drie dagen in de week werken als productietijgers en op de andere twee dagen wijze besluitvorming doen. Dan begeleiden ze patiënten door de complexe zorgjungle.'
2
Zorgvisie Bart Kiers
Coach van het zorgteam Dat medisch specialisten veel meer met patiënten samen zullen gaan doen, staat ook voor Victor Umans, cardioloog in het Medisch Centrum Alkmaar (MCA), als een paal boven water. Daarnaast verwacht Umans, tevens voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Cardiologie (NVVC), dat medisch specialisten steeds meer zullen samenwerken met andere professionals in een multidisciplinair zorgteam. 'Zorgverlening wordt steeds minder een zaak van één medisch specialist. Specialisten doen in die teams de complexe zaken, verpleegkundig specialisten en physician assistants nemen deeltaken van hen over.' Juist bij het meer betrekken van patiënten bij de behandeling, patient empowerment, hebben de verpleegkundig specialisten een belangrijke toegevoegde waarde. Umans spreekt uit ervaring, want het MCA doet hiermee al geruime tijd ervaring op. Verpleegkundig specialisten in het MCA informeren herkenbare patiëntgroepen, zoals patiënten met hartfalen of patiënten met een hartinfarct, op een groepsspreekuur over hun aandoening, de mogelijke interventies en de gevolgen. Zo wordt hun duidelijk gemaakt wat ze kunnen verwachten na een interventie. Daarna volgen individuele gesprekken met de patiënt en eventueel de mantelzorger om de zorg op maat te leveren. Het MCA heeft daarvoor de methode My care ontwikkeld. Verpleegkundig specialisten helpen patiënten om antwoord te geven op vier vragen: wat is mijn risico, wat is mijn agenda, welke informatie heb ik nodig en wat is mijn rol in de behandeling? 'Neem bijvoorbeeld patiënten op de afdeling hartrevalidatie', zegt Umans. 'Het zorgteam heeft de richtlijn vertaald in gewone mensentaal, zodat de informatie behapbaar is voor patiënten. Samen met de verpleegkundig specialist en de medisch specialist stelt de patiënt een behandeldoel vast. Bijvoorbeeld "ik wil weer met mijn kleinzoon op de fiets naar school". Dat doel kan iedere zorgverlener tijdens de revalidatie zien in het elektronisch patiëntendossier. Iedere zorgverlener kan de patiënt daar dus feedback op geven. Voor de patiënt levert zo'n behandeldoel extra motivatie op om de goede dingen te doen of te stoppen met slechte leefgewoonten. Dat helpt om te stoppen met roken of het zoutvaatje het huis uit te doen om hoge bloeddruk te voorkomen.' De gesprekken met de verpleegkundig specialisten zijn complementair, vervolgt Umans. 'Zij kunnen zich meer opstellen als bondgenoot van patiënten. Zij hebben ook meer tijd om de gesprekken te voeren. Het doel is om patiënten steeds meer verantwoordelijkheid te geven. Die moeten echt de regierol op zich nemen. Het MCA gaat daarvoor ook internet gebruiken, zoals ParkinsonNet. Patiënten moeten laagdrempelig kunnen communiceren met elkaar en de verpleegkundig specialist.' Link met huisarts Een andere belangrijke ontwikkeling is verbinding maken met de eerste lijn. In de hoofdlijnenakkoorden is afgesproken meer zorg te verplaatsen van het ziekenhuis naar de eerste lijn. Ook de huisartsen werken steeds vaker samen in teams met praktijkondersteuners en doktersassistenten. 'Het is de uitdaging om de zorgteams in het ziekenhuis en in de eerste lijn met elkaar verbinden', zegt Umans. 'We moeten samen afspreken welke patiënt op welk moment terug kan én moet van het ziekenhuis naar de eerste lijn, zodat er een echt continuüm van zorg ontstaat. Wanneer een ziekenhuis patiënten kan overdragen aan anderhalvelijnscentra vind ik overigens nog wel een ingewikkelde.' 'De kern is dat patiënten samen met alle zorgaanbieders in de zorgketen de juiste keuzes maken. Wij moeten er samen voor zorgen dat patiënten op de juiste plek, op het juiste moment, de juiste behandeling krijgen', vat Umans zijn betoog samen. 'Medisch specialisten zullen steeds meer expert worden op heel specifieke medische technologie. Daarnaast blijft innoveren de kracht van de medisch specialist.'
3
Zorgvisie Bart Kiers
Samen beslissen in de spreekkamer De Orde van Medisch Specialisten en Zorgvisie organiseren met de patiëntenvereniging NPCF op 26 maart het congres 'Samen beslissen in de spreekkamer'. Via inspirerende lezingen, praktijkverhalen en veel interactie (theater) leren medisch specialisten hoe zij het gesprek in de spreekkamer beter kunnen voeren en meer kunnen aansluiten bij de voorkeuren van patiënten. Ook de rol van zorgverzekeraars, ziekenhuisbestuurders en het ministerie van VWS komen aan de orde. Meer informatie en aanmelden op www.zorgvisiecongressen.nl
4
Reed Business Bulletins Radarweg 29 1043 NX Amsterdam Telefoon: 020 515 9619 E-mail:
[email protected]
