S tichting Koningin Paola Koningin Paolaprijs voor het Onderwijs 2010 – 2011 Basisonderwijs en secundair onderwijs
Stichting Koningin Paola De Stichting Koningin Paola werd in 1992 opgericht op initiatief van H.M. de Koningin en heeft tot doel de integratie en de vorming van jongeren te bevorderen. Koningin Paolaprijs voor het Onderwijs De Koningin Paolaprijs voor het Onderwijs bekroont ieder jaar leerkrachten die zich onderscheiden in hun beroep. De Stichting wil op die manier de creativiteit en toewijding belonen van onderwijzers die niet alleen kennis overbrengen, ook de persoonlijkheid van hun leerlingen harmonieus trachten te vormen door middel van concrete en vindingrijke pedagogische projecten. De Prijs beslaat een cyclus van drie jaar. Het richt zich eerst naar de leerkrachten van het basisonderwijs, het daaropvolgende jaar naar die van het secundair onderwijs. Iedere drie jaar wordt een prijs voor natuurwetenschappen, wiskunde en technologie georganiseerd die zich richt naar leerkrachten uit het basisonderwijs en het secundair onderwijs. Parallel wordt een prijs georganiseerd voor buitenschoolse projecten. De Prijs wordt toegekend door een onafhankelijke jury en wordt gesteund door een beschermcomité van bedrijfsleiders. Steun aan maatschappelijke projecten De Stichting verleent financiële steun aan organisaties die zich richten op de vorming en integratie van maatschappelijk kwetsbare jongeren. School van de Hoop Een initiatief om maatschappelijke projecten te steunen in scholen met kansarme leerlingen. Een financiële ondersteuning en begeleiding worden gedurende maximum vijf jaar verleend voor de ontwikkeling van vernieuwende projecten die tot doel hebben de integratie van de leerlingen en hun gezin te bevorderen. Focus Aarde De Prijs Focus Aarde wil de overgang tussen secundair en hoger onderwijs bevorderen door technische en wetenschappelijke geletterdheid op het voorplan te brengen. De Prijs bekroont jaarlijks de beste geïntegreerde proeven van laatstejaars uit het technisch onderwijs, beroepsonderwijs en kunstonderwijs. Centraal staan de aarde en de ruimte, gezien vanuit wetenschappelijke, technische, kunstzinnige, ecologische, sociaalgeografische, kosmologische en menselijke hoek.
www.sk-fr-paola.be
3
Beschermcomité Baron Jean-Pierre Berghmans Chairman, Lhoist Group Ridder Alfred Bourseaux Voorzitter – Afgevaardigd-Bestuurder van de Kabelfabriek Eupen n.v. Roland D’Ieteren Voorzitter van D’Ieteren n.v. Mark De Haes Chief Executive Officer van Mercedes-Benz Belgium Luxembourg n.v. Roch Doliveux Chief Executive Officer van UCB n.v. Marc du Bois Gedelegeerd Bestuurder van Spadel n.v. Jean Eylenbosch Vice-President Public Affairs van Coca Cola Entreprises Belgium & Luxemburg Gérald Frère Voorzitter van het Vast Comité van de Groep Brussel Lambert Regnier Haegelsteen Voorzitter van het directiecomité van de Bank Degroof Aloïs Michielsen Voorzitter van de Raad van Bestuur van Solvay n.v. Baron Aldo Vastapane Voorzitter van ALVA n.v.
Koningin Paolaprijs voor het Onderwijs 2010-2011 Basisonderwijs en secundair onderwijs Natuurwetenschappen, Wiskunde en Technologie: een sleutel voor onze toekomst! Deze prijs richt zich naar leerkrachten van het gewoon basisonderwijs en gewoon secundair onderwijs die een pedagogisch project bedacht hebben dat bij de leerlingen interesse en bewondering wekt voor wetenschappelijke vakken en dat jongeren aanzet om in het hoger onderwijs te kiezen voor studiegebieden gericht op wetenschappelijk en technologisch onderzoek. De Prijs wordt georganiseerd in alle netten van de drie gemeenschappen. De Prijs beloont een leerkracht of een groep leerkrachten voor de verwezenlijking van een pedagogisch modelproject dat de kwaliteit van het onderwijs nastreeft. Het gaat om initiatieven die een vernieuwende, verrijkende en concrete inhoud geven aan de gekozen onderwijsdoelen. Buitenschoolse ondersteuning voor jongeren en hun school. Deze projectoproep is bestemd voor verenigingen en personen die buitenschoolse activiteiten organiseren gericht op de schoolse en maatschappelijke ontwikkeling van de jongeren. Het initiatief richt zich ook naar projecten die ouders betrekken bij het leer- en ontwikkelingsproces van hun kinderen. De Prijs beloont initiatieven die een toegevoegde waarde creëren op het vlak van talentenontwikkeling, de achterstand op school wegwerken en de integratie, solidariteit en maatschappelijke betrokkenheid bevorderen. De bekroonde projecten werden minstens eenmaal gerealiseerd in de loop van de laatste twee schooljaren en zijn voor herhaling vatbaar. De eerste prijzen hebben, in elke gemeenschap, een waarde van 6.500€ en de eervolle vermeldingen worden beloond met respectievelijk 4.000€ en 2.500€. Elke prijs wordt persoonlijk aan de laureaten toegekend en wordt op woensdag 1 juni 2011 door H.M. de Koningin overhandigd in het Paleis van Brussel.
Christian Van Thillo CEO, De Persgroep
4
5
Jury’s Vlaamse Gemeenschap
Franse Gemeenschap
Voorzitter van de jury: Piet Van Speybroeck Directeur Pers & Public Affairs, bpost
Voorzitster van de jury : Antoinette d’Aspremont-Lynden Professor, Université Charles de Gaulle Lille III
Baron Paul Buysse Bekaert
Janos B.Nagy Professor emeritus, Facultés Notre-Dame de la Paix in Namen
Baron Rik Donckels Ere-gedelegeerd Bestuurder Cera/Almancora - Prof. em. K.U.Brussel
Philippe Bioul Chairman & Chief Executive Officer, Marsh
Erik Jacquemyn Gedelegeerd bestuurder Technopolis
Jacques Bredael Voormalig journalist, RTBF
Prof. dr. Tine Lenaerts Hoogleraar Fysica UGent
Catherine Dehon Lector, Université Libre de Bruxelles
Bie Melis Letor Maatschappelijk Werk, Karel de Grote Hogeschool (Antwerpen)
Marie-Paule de Cordes Voorzitster, vzw “Les Enfants de Salus Sanguinis”
Ria Rector Docent Lerarenopleiding, Hogeschool Limburg
Jean-Marie de Ketele Professor emeritus, Université Catholique de Louvain & Unesco Chair Pedagogische Wetenschappen (CUSE, Dakar)
Jos Thys Adjunct van de directeur, Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming Veerle Van de Velde Stafmedewerker Agentschap voor Onderwijsdiensten Rita Van de Wiele Licentiate klassieke filologie Luc Van der Auwera Coördinerend onderwijsinspecteur, Vlaamse Gemeenschap Luc Van der Kelen Commentator, Het Laatste Nieuws Prof. Dr. Peter Van Petegem Gewoon Hoogleraar, Universiteit Antwerpen
Philippe Delfosse Inspecteur secundair onderwijs bij het Ministerie van de Franse Gemeenschap Lise-Anne Hanse Algemeen directeur Leerplichtonderwijs, Ministerie van de Franse Gemeenschap Claire Kirschen Ere-ambassadeur Christian Laporte Journalist, La Libre Belgique Kevin Natelhoff Coördinator, Coordination des Ecoles de Devoirs du Brabant Wallon (CEDDBW) Baron Guy Ullens de Schooten Stichting Guy & Myriam Ullens Arlette Vanderkelen-Barbier Hoofdinspectrice voor het gewoon lager onderwijs, Ministerie van de Franse Gemeenschap
6
7
Jury’s
Voorwoord
Duitstalige Gemeenschap Voorzitster van de Jury: Ingrid Mertes Directrice, Klinik St Josef in St Vith Dr. rer. nat. Günter Beyer Hoofd van het chemisch en fysisch laboratorium, Kabelfabriek Eupen Alain Faymonville General Manager, Faymonville AG Dr. rer. pol.Verena Greten Hoofd van het departement Vorming en Organisatie, afdeling Onderwijs, vorming en Werk van het Ministerie van de Duitstalige Gemeenschap Ernst Servais Verslavingstherapeut Peter Thomas Voormalig Chef van het Informatiebureau van het Europees Parlement
‘‘
We weten allemaal dat de kwaliteit van onze toekomst grotendeels samenhangt met de kwaliteit van het onderwijs. Dit is des te meer waar binnen het domein van de wetenschappen en de technologie. Europa - en België in het bijzonder – mist wetenschappers en ingenieurs. In een wereld waar technologieën steeds belangrijker worden en voortdurend evolueren, moeten jongeren vroeg worden aangemoedigd om later te kiezen voor een wetenschappelijk beroep of een carrière als onderzoeker. Het zijn kostbare roepingen, die morgen nog precieuzer zullen zijn. De Stichting Koningin Paola wil in het bijzonder de leerkrachten danken en steunen die met talent de interesse van hun leerlingen wekken voor wetenschap en technologie. De Stichting wil ook diegenen eren die de school en de leerkrachten ondersteunen in hun moeilijke, maar essentiële taak. Met hun steun aan de leerlingen en hun ouders, aan de zijde van de school, spelen ze een beslissende rol in het verbeteren van de kwaliteit van het onderwijs en van de resultaten van een groter aantal studenten. Hun actie is ontzettend belangrijk voor de toekomst.
‘‘
Baron Bernard de Traux de Wardin Voorzitter van de Stichting Koningin Paola
8
9
Natuurwetenschappen,Wiskunde en Technologie: een sleutel voor onze toekomst! Drie zeer verschillende projecten werden gelauwerd in de categorie « Natuurwetenschappen, Wiskunde en Technologie: een sleutel voor onze toekomst! ». De eerste prijs gaat naar het VTI van Veurne, waar leerlingen zelf innovatief lesmateriaal samenstellen in verschillende talen. Knap en gedurfd, en een staaltje van goede samenwerking tussen leerkrachten, leerlingen en bedrijven. Met het project wordt niet alleen de wiskundige en technische kennis van de leerlingen versterkt. Ook andere vaardigheden, zoals presentatie en taalbeheersing, worden er in aangesproken. In de Gemeentelijke Basisschool te Haasrode ontdekken leerlingen in het 5de leerjaar technieken op speelse wijze. Met relatief kleine middelen slaagt een leerkracht erin haar leerlingen enthousiast te maken voor de wereld van de technologie. In Oudenaarde, in het Sint-Bernarduscollege, ontwikkelden leerlingen en leerkracht samen een didactisch hulpmiddel, dat intussen door 300 leerkrachten wordt gebruikt. Ook hier gaan bezieling en samenwerking hand in hand.
Piet Van Speybroeck Voorzitter van de Jury voor de Vlaamse Gemeenschap
‘‘
‘‘
‘‘
Ieder project dat dit jaar door de jury werd uitgekozen in het domein van de wetenschappen, wiskunde of technologie is een model op zich. Maar de projecten delen ook een gemeenschappelijk punt waarop iedereen zich kan inspireren. Ze berusten immers op een uitzonderlijk teamwerk. De projecten worden geleid door een of meerdere ontzettend gemotiveerde leerkrachten die als katalysator werken. Ze steunen op de directie van de school en op de richtlijnen van de onderwijsadministratie. De promotoren handelen vaak in harmonie met lokale overheden en doen herhaaldelijk beroep op externe actoren. Deze bundel van inspanningen zetten de jongeren aan om het beste van zichzelf te geven. Dank aan de leerkrachten en allen die de verwezenlijking van de projecten mogelijk maakten. Dank voor de creativiteit en het enthousiasme ten dienste van de jongeren en hun toekomst.
‘‘
Antoinette d’Aspremont-Lynden Voorzitster van de Jury voor de Franse Gemeenschap
Wiskunde binnen handbereik», dat belooft de laureaat van dit jaar. Door middel van zelf opgezette experimenten moeten kinderen en jongeren de kans krijgen om wiskunde aan te pakken, te beleven en te begrijpen. De jury was enthousiast over dit project, dat wiskunde, wetenschappen en techniek van onder het stof haalt, waardoor die leerstof plots niet droog meer is. Het initiatief om jonge mensen door middel van zintuiglijke ervaringen op een nieuwe manier te leren omgaan met die vakken is meer dan opmerkelijk. We hopen dat dit concept navolging vindt.
Ingrid Mertes Voorzitster van de Jury voor de Duitstalige Gemeenschap 10
‘‘
‘‘
11
Vlaamse Gemeenschap
Natuurwetenschappen, Wiskunde en Technologie: een sleutel voor onze toekomst!
EERSTE LAUREAAT Een team van het VTI Veurne, vertegenwoordigd door Lut Hoornaert en Filip Robyn. « Je les? Maak ze zelf, maak ze samen, maak ze beter.» Wiskunde en technologie zijn moeilijk, te theoretisch, soms vervelend… Het project wil deze stereotiepen doorbreken. Een zoektocht langs nieuwe technologieën en interactieve onderwijsmethodes leidt tot uitdagend lesmateriaal, voor en door leerlingen en leerkrachten en in verschillende talen. Het project bestaat uit de overtuiging dat projectwerk van leerlingen een toegevoegde waarde moet krijgen. De geïntegreerde proeven van de laatstejaars Industriële Wetenschappen mogen niet langer een project voor het project zijn. Ze moeten een blijvende waarde krijgen. En hoe kan dat beter dan het vele werk in het teken van vernieuwend onderwijs te stellen? De leerlingen ontwerpen zelf lesmateriaal en laten zo andere leerlingen op een attractieve en creatieve manier kennis maken met de principes van technologie en wiskunde. Leerkrachten gaan vak- en graadoverstijgend de discussie aan en bepalen welke leerplandoelstellingen en lesonderwerpen in aanmerking komen. Aan de leerlingen om hiermee creatief aan de slag te gaan. Een eerste projectthema leverde een didactische CD-rom op omtrent het kustmilieu. In 2008-2009 werd gekozen voor LEGO Education. Met behulp 12
van de programmeerbare NXT-robot ontwierpen de leerlingen lesmateriaal voor de lessen “Experimentele mechanica”, “ICT” en “Elektriciteit”. Tweede- en vierdejaarsleerlingen en hun leerkrachten testten het materiaal. Met de feedback verfijnden de ontwerpers het eindproduct. Als ambassadeurs voor het technische onderwijs gingen de 17-jarigen met vereenvoudigde opdrachten op bezoek in het 6e leerjaar van basisscholen in de streek. Ook op de Wetenschapsexpo in Brussel brachten ze hun werk onder de aandacht. Daarom is het vanzelfsprekend dat het lesmateriaal in de twee belangrijkste landstalen ter beschikking is. Sommige lessen bestaan bijgevolg zowel in een Nederlandse als een Franse versie. In 2010-2011 wordt dezelfde methode gebruikt bij het ontwerpen van lessen wiskunde. Deze keer wordt optimaal gebruik gemaakt van de interactieve ActivBoard-technologie. De whiteboards zijn pareltjes van techniek die alle voorgaande didactische hulpmiddelen combineren en er nog wat aan toevoegen. Ze vervangen zowel de overheadprojector en beamer als het schoolbord en de geluidinstallatie, maar bieden ook de kans om bordschema’s voor te bereiden en ze met technische en visuele hulpmiddelen attractiever én interactiever te maken. De vakgroep bepaalt de lesonderwerpen en
de leerlingen moeten creatief aan de slag met hun theoretische kennis. Er wordt geprobeerd om aan ieder projectthema een Europese dimensie te geven door het o.a. te koppelen met een Comeniusproject. Zo kwam er voor de LEGO-lessen een Zweedse en Griekse
versie. Voor de whiteboardlessen rekenen we op een Italiaanse, Tsjechische en Finse versie. Het meeste projectmateriaal bestaat ook in het Engels, de projecttaal. Door deze praktische toepassing streeft het project er ook naar om de interesse voor talen bij de technische leerlingen een “boost” te geven.
13
Vlaamse Gemeenschap
Natuurwetenschappen, Wiskunde en Technologie: een sleutel voor onze toekomst!
TWEEDE LAUREAAT Bea Augustijns, lerares in de Gemeentelijke Basisschool van Haasrode. «Zoezeldoe», een project dat draait rond techniek ontdekken en beleven door middel van workshops. Omdat techniek een aantal jaar geleden in de belangstelling geraakte, omdat de doorlichting op school erg gericht werd op techniek en wetenschappen, omdat er vraag is naar technisch geschoolden en omdat werd vastgesteld dat de leerlingen geboeid werden door deze materie, werd ervoor gekozen om jaarlijks een techniekproject te organiseren in het vijfde leerjaar. Het project kreeg de naam ZOEZELDOE: Zelf Ontdekken En ZELf DOEn. Bij dit project worden de leerlingen vier dagen ondergedompeld in een 20-tal workshops, verspreid over een aantal lokalen in de school. De leerlingen mogen de workshops grotendeels zelf kiezen. Ze volgen stappenplannen en handleidingen. Ze experimenteren, maken werktekeningen, schrijven zelf handleidingen met de resultaten van de experimenten, noteren hun bevindingen en evalueren elkaars werk. De leerkrachten van het vijfde leerjaar, bijgestaan door een vrijwillige helpers - meestal ouders - observeren, assisteren en surveilleren. De workshops, waarin telkens een technisch of wetenschappelijk aspect benaderd wordt, conform de leerlijnen, zijn o.a.: • Met de naaimachine leren werken. • Glas graveren. • Solderen.
14
• Koken met behulp van een stappenplan. • Zagen en timmeren. • Zeep, shampoo of haargel maken. • Druktechnieken toepassen. • Werken met verschillende stoffen en hechtingsmiddelen. • Zelf een werk- of voertuig bouwen, waarbij gebruik gemaakt wordt van verschillende energiebronnen zoals zon, wind, water, elektriciteit. • Materiaal leren hergebruiken en recycleren. • Vouwtechnieken hanteren. • Fysische verschijnselen ontdekken en deze proberen te verklaren. … Kortom: door gissen en missen, stappenplannen te lezen en te hanteren, een goede samenwerking te creëren en door voldoende organisatietalent te ontwikkelen, ontdekken de leerlingen competenties die ze bij het normale klasgebeuren niet aangeleerd krijgen. Ze kunnen de dimensies van techniek duiden, hanteren en begrijpen. Ze leren vooral hun eigen talenten ontwikkelen, waardoor het project een prima voorbereiding kan zijn op een latere onderwijskeuze.
15
Vlaamse Gemeenschap
Natuurwetenschappen, Wiskunde en Technologie: een sleutel voor onze toekomst!
DERDE LAUREAAT Johan De Winter, leerkracht aan het Sint-Bernarduscollege in Oudenaarde. «De Interface», een multifunctionele sturingsmodule voor motiverend techniekonderwijs. ‘Sturingen’ is een belangrijk onderdeel van het leerplan Techniek in de eerste graad van alle secundaire scholen. Leerlingen maken schakelingen waarmee ze allerlei toepassingen uit het dagelijks leven sturen. Dit leerplanonderdeel biedt heel wat kansen maar kan slechts motiverend zijn als de sturingen ook concreet uitgevoerd worden. De sturingsopdrachten realiseren met de computer is voor 12-14 jarigen zondermeer boeiender en uitdagender, zeker wanneer ze met de Interface ook werkelijk schakelingen kunnen bouwen met allerlei schaalmodellen en met hun eigen elektronisch speelgoed. Het idee voor dit richting- en netoverschrijdend educatief project ontstond naar aanleiding van een spontane vraag van een leerling: ‘Jammer, meneer, dat wij met de computers in de klas geen ‘echte’ sturingen kunnen uitvoeren!’… Is er voor dit probleem een technische oplossing te vinden en wie kan ons adviseren? Misschien zijn er wel studenten elektronica of ingenieurs in opleiding die hierbij kunnen helpen? Gelukkig was er internet in de klas en werden per email enkele scholen aangeschreven. Veel sneller dan verwacht kwam een enthousiaste respons van Hoge School Gent. De afdeling Toegepaste Ingenieurswetenschappen, Vakgroep Elektronica zag in de ontwikkeling van een print voor onze toekomstige 16
sturingsmodule een opportuniteit om bij te dragen tot de technische motivatie van leerlingen in het secundair onderwijs. Overtuigd van het pedagogisch nut en de vele toepassingsmogelijkheden van zo’n computerinterface werd het project verruimd naar alle Vlaamse scholen. De ingenieursstudenten gingen aan de slag en er werden een reeks enthousiaste partners aangetrokken. De firma Rekencentra uit Ranst ontwikkelde de nodige software. Edugo (campus Technisch Instituut Glorieux) uit Oostakker-Gent, zag het als een mooie geïntegreerde opdracht om leerlingen van de afdelingen hout en bouw, mechanica en kunststof, een huizing te laten ontwerpen en produceren voor 200 sturingsmodules. De leerlingen uit de afdeling printmedia zorgden voor de bedrukking van de behuizing. Het Interfacepakket bestaat uit verschillende onderdelen. De juiste en het exacte aantal componenten verpakken is geen sinecure en vergt ervaring. Deze logistieke klus werd geklaard door de leerlingen van BuSO De Einder uit Oudenaarde. Met de medewerking van enkele privépartners werden op 4 locaties sessies georganiseerd. In februari 2011 slaagden meer dan 250 Vlaamse leerkrachten Techniek er in om, met al hun technische knowhow en vaardigheid, de onderdelen
van de Interface te assembleren. Dankzij teamwork kregen ze het voor elkaar om na een tweetal uur intens geknutsel elk hun persoonlijke sturingsmodule mee te nemen naar de eigen school.… De cirkel is
rond, zeker als de aanwezige leerkrachten techniek de komende jaren hun leerlingen laten experimenteren met de Interface in boeiende lessen Techniek!
17
Franse Gemeenschap
Natuurwetenschappen, Wiskunde en Technologie: een sleutel voor onze toekomst!
EERSTE LAUREAAT Een team van 4 leerkrachten van de Gemeenteschool van Melen, vertegenwoordigd door Stéphane Genray. «Le Village des Sciences» (Het Wetenschapsdorp). Met de organisatie van het Wetenschapsdorp, een grote (inter) actieve tentoonstelling die diverse wetenschapsdomeinen behandelt, heeft het pedagogisch team van het 5de en 6de leerjaar de knotsgekke uitdaging aangegaan om de kinderen mee te nemen op ontdekkingsreis doorheen de fabelachtige wereld van de wetenschappen en hen in dit project een grote verantwoordelijkheid te geven. De leerlingen moesten zich in de plaats stellen van wetenschappers om aan een gevarieerd publiek talrijke experimenten te tonen, te demonstreren en uit te leggen en daarbij een wetenschappelijke aanpak volgen. De voornaamste doelstelling bestond erin om hun interesse voor de wetenschap te wekken door dit brede domein dat bulkt van interessante activiteiten “af te tasten”. Het hele schooljaar 2009-2010 lang, namen de leerlingen van het 5de en 6de leerjaar deel aan 4 grote “Wetenschapsdagen” die door hun leerkrachten waren georganiseerd en waarop ze in experimentele laboratoria onderzoek uitvoerden in de vorm van workshops. Elk kind moest ook een themadossier invullen. De leerlingen konden meer te weten komen over elektriciteit (de gloeilamp,
18
een eenvoudige stroomkring bouwen, statische elektriciteit…), licht (samenstelling en ontleding, weerkaatsing en breking…), krachten en eenvoudige machines (hefboom, tandwieloverbrengingen, katrollen, traagheid…), vaste en vloeibare lichamen (materiaaldichtheid, drijfvermogen, communicerende vaten…). Er werden ook twee bijkomende thema’s aangeboden. Een klein team verzorgde een rondleiding naar het buitenweerstation van de school. De uitrusting en de werking van de instrumenten werden toegelicht en er werd uitgelegd hoe de metingen worden gecodeerd via het interactieve bord ( h t t p : / / w w w. s o u m a g n e . b e / m e t e o / stationmeteo.cfm). Voor het thema rond duurzame ontwikkeling en energiebronnen werd een video- en audiovoorstelling gemonteerd gebaseerd op foto’s van Yann Arthus-Bertrand (www.goodplanet.org). «Le Village des Sciences» was opgevat als een interactieve, ludieke en educatieve tentoonstelling. Het dorp was onderverdeeld in wijken, pleinen en doodlopende steegjes om het gebeuren leuker en speelser te maken. Elke wijk werd door één welbepaalde klas voorbereid en versierd: Wijk van de Elektriciteit, Wijk van het Licht, Wijk van de Krachten en Eenvoudige Machines,
Wijk van de Vaste en Vloeibare Lichamen, Plein van de Meteorologie, Steeg van de Energiebronnen. De leerlingen waren onmiddellijk helemaal gewonnen voor het project. Alles wat in de klas werd geleerd werd in de praktijk
toegepast door de leerlingen. Ze hebben blijk gegeven van een ongelofelijke striktheid, een uitbundig dynamisme en een verbazingwekkend professionalisme! De tentoonstelling was een onverwacht groot succes.
19
Franse Gemeenschap
Natuurwetenschappen, Wiskunde en Technologie: een sleutel voor onze toekomst!
TWEEDE LAUREAAT Vincent Dumoulin, leerkracht aan het Lycée Martin V in Louvain-la-Neuve. Hoe kan het leren van meetkunde worden verbeterd door technieken die in de beroepen uit de bouwsector worden gebruikt? Wiskunde. Het vak dat door de leerlingen het meest wordt gevreesd. Striktheid, uiterste nauwkeurigheid, abstractie, van weinig of geen nut in het dagelijkse leven, de befaamde vraag naar de zin ervan, zijn allemaal aspecten die ertoe bijdragen dat leerlingen blokkeren wanneer ze met het vak worden geconfronteerd. Hoe kunnen we het negatieve beeld doorbreken dat ze van de leerkrachten en de lessen hebben? Hoe kunnen we ervoor zorgen dat ze wiskunde leuk vinden? Dat zijn de vragen waar de leerkrachten wiskunde hun hoofd over breken. De leerlingen dynamische en levendige lessen aanbieden om hen de passie van de kennis bij te brengen, de lessen concreter en aantrekkelijker te maken, dat zijn de prioriteiten voor een wiskundeleraar, vooral wanneer de vraag naar de zin van het vak en de wiskundige abstractie problemen stellen. Er moeten dus middelen worden gevonden om hun interesse voor wiskunde te wekken. Hoe dan wel? Door buiten de schoolmuren te gaan kijken, in het werkelijke leven, door de wisselwerkingen tussen theorie en praktijk op te sporen, door concrete toepassingen levendig voor te stellen. Zin geven, speelse activiteiten aanbieden, de leerlingen proeven laten uitvoeren, de methoden vernieuwen en afwisselen, bieden allemaal mogelijkheden 20
om het doel te bereiken. De meetkunde kan als theoretische basis dienen voor de beroepen uit de bouwsector en voor architecten. De leerkracht wilde de trend omkeren en de onvermoede rijkdommen van de bouwsector nuttig aanwenden in de lessequenties meetkunde. De leerkracht heeft ambachtslui ontmoet, onder andere een schrijnwerker, een leidekker, een timmerman, een metselaar. Die vaklui doen voor sommige van hun taken, al of niet bewust, een beroep op stellingen en eigenschappen die voor het merendeel in de lessen meetkunde van het derde jaar van het secundair onderwijs worden aangeleerd. Zo helpt de stelling van de zwaartelijn ten opzichte van de schuine zijde van een rechthoekige driehoek, bijvoorbeeld, de timmerman om loodlijnen te trekken in het vlak van zijn toekomstige gebinte. De leerkracht heeft die bouwvakkers gefilmd terwijl ze aan het werk waren, foto’s genomen en de verschillende mogelijkheden onderzocht om dit in de klas te gebruiken. De essentie van het werk bestaat dus uit handelingen die in de klas levendig moeten worden voorgesteld, hetzij rechtstreeks voor de ogen van de leerlingen, hetzij met behulp van foto’s of video-opnames. De zes technieken die werden ontdekt, kunnen op verschillende momenten binnen één en dezelfde lessequentie worden
gebruikt: als inleiding, als illustratie van een eigenschap, als oefening of probleem, of als syntheseactiviteit. Hierbij komen meerdere hoofdstukken van de meetkunde aan bod: hoeken en cirkel, driehoeksmeting, de stelling van Pythagoras, de stelling van Thales voor gelijkvormige driehoeken en de functies van de eerste graad. De ontwikkelde hulpmiddelen vergeten ook de leerlingen niet die meer praktisch gerichte opleidingen volgen, bijvoorbeeld in het technisch of beroepsonderwijs. Die
leerlingen krijgen niet alleen concretere lessen voorgeschoteld, ze kunnen er ook voordeel uit halen voor hun toekomstige beroepen in de bouwsector. Hoewel het doel van het onderzoek zich vooral tot de leerlingen richtte, biedt het tegelijk ook aan huidige of toekomstige wiskundeleraars talrijke mogelijkheden om het meetkundeonderwijs dynamischer te maken.
21
Franse Gemeenschap
Natuurwetenschappen, Wiskunde en Technologie: een sleutel voor onze toekomst!
DERDE LAUREAAT Een team van leerkrachten Wetenschappen van het Institut Provincial d’Enseignement Secondaire (IPES) in Waver, vertegenwoordigd door Sonia Urdian. «Semaine des Sciences amusantes»: De ‘Week van de leuke wetenschappen’ heeft tot doel om ervoor te zorgen dat de leerlingen de smaak van wetenschappelijke ontdekkingen te pakken krijgen door gebruik te maken van interactieve en spectaculaire experimenten. Uitgaande van de vaststelling dat steeds meer scholieren het wetenschapsonderwijs als vervelend of nutteloos beschouwen, hebben de leerkrachten Wetenschappen van het IPES van Waver de koppen bij elkaar gestoken om een oplossing te zoeken die het wetenschapsonderwijs opnieuw dynamischer kan maken en de interesse van de jongeren voor die vakken kan wekken. Er werd besloten om een project op te starten voor alle onderwijsniveaus in het secundair, maar wel gericht naar kinderen uit het lager onderwijs. De doelstelling van de ‘Week van de leuke wetenschappen’ zou erin bestaan om de interesse voor wetenschappelijke ontdekkingen te wekken en te tonen dat men zich met wetenschappen ook kan amuseren. De wetenschapsweek werd al tweemaal georganiseerd. De week biedt de gelegenheid om biologie, scheikunde en natuurkunde voor te stellen aan de hand van interactieve en spectaculaire experimenten. Om tegemoet te komen aan de wens om alle studieniveaus bij het project te betrekken, wordt het evenement volledig uitgewerkt door de leerlingen van de tweede en derde graad. Ze bedenken zelf de experimenten, 22
die ze daarna bespreken en uittesten. De leerlingen van de eerste graad fungeren als “testers” voor de repetities. Na de themaweek ‘Wetenschappen en Zintuigen’ in 2006, werd in 2010 het thema ‘De wetenschap ten dienste van de gerechtelijke politie’ uitgewerkt. De leerlingen van het basisonderwijs werden omgevormd tot experts en namen deel aan een rollenspel. Nadat ze aanwijzingen hadden verzameld op de plaats van een misdaad (een insect, het misdaadwapen, een stof die moest worden geïdentificeerd, ...), trokken ze naar de laboratoria: door middel van tests met de vijf zintuigen, de ontleding van een runderoog en waarnemingen onder de microscoop moesten ze de identiteit van de moordenaar achterhalen. De ‘Week van de leuke wetenschappen’ was steeds een succes. Een paar honderd scholieren uit een vijftiental lagere scholen namen deel aan het initiatief in het IPES. Alle leerlingen, zowel die van het IPES als van het lager onderwijs, hebben enorm genoten van de wetenschapsdagen. De scholieren hebben de speelse kant van de wetenschappen kunnen ontdekken, maar het initiatief was ook bijzonder nuttig voor de leerlingen van het IPES. Ze waren trots op het werk dat ze voorstelden. Sommige
leerlingen, van wie werd gedacht dat ze minder bereid waren om aan dit soort activiteiten mee te werken, bleken toch een grote aanleg te hebben. En ook voor de leerkrachten was het een verrijkende ervaring. Met de «Semaine des Sciences amusantes» worden de doelstellingen van het decreet van de Franse Gemeenschap nagestreeft, in
het bijzonder door het stimuleren van het zelfvertrouwen, van de actieve deelname aan het economische, sociale en culturele leven en van de wil om uit te groeien tot verantwoordelijke burgers. De volgende «Semaine des Sciences amusantes» zal in maart 2012 worden georganiseerd. 23
Duitstalige Gemeenschap
Natuurwetenschappen, Wiskunde en Technologie: een sleutel voor onze toekomst!
EERSTE LAUREAAT Emmanuel Leroy en Bernd Klever, leerkrachten van de Pater Damian Sekundarschule in Eupen. «Wiskunde binnen handbereik» is een project waarmee leerlingen door middel van zintuiglijke ervaringen andere aspecten van wiskunde, wetenschappen en technologie leren ontdekken. Wiskunde toegankelijk maken voor iedereen (elke leeftijdsgroep, elk vaardigheidsniveau, elke taal) houdt de laureaten al jaren bezig. Hoe kan wiskunde op school op een speelse en experimentele manier opgevat en ervaren worden, met benaderingswijzen die duidelijk zijn voor de leerlingen en hen aanspreken? Hoe kunnen kinderen en tieners enthousiast gemaakt worden voor wiskunde, wetenschappen en technologie zonder gebruik te maken van formules, symbolen, getallen, berekeningen, demonstraties en vergelijkingen? Inspiratie werd opgedaan bij een bezoek aan het «Mathematikum» in Giessen (Duitsland), het eerste interactieve wiskundemuseum ter wereld. In het kader van de projectdagen die elk jaar in de school worden georganiseerd, lanceerden de leerkrachten een pedagogische project, geïnspireerd op het concept van het museum. Om zich een concept, een wiskundige benadering eigen te maken, bedenken en bouwen de leerlingen gedurende drie dagen diverse experimenten met eenvoudig knutselmateriaal. Het idee achter ‘wiskunde moet je aanvoelen’ is niet het gewone leerproces door studie. Het komt er veeleer op aan met wiskunde te experimenteren door tastwaarnemingen 24
om een zintuiglijke benadering te ontwikkelen en zo tot een aanvoelen ervan te komen (hands on, hearts on, minds on). Die procédés, samen met het opnemen van individuele verantwoordelijkheid in het leerproces door de leerlingen van 12 tot 18 jaar, beantwoorden evenzeer als het partnerschap tussen leerlingen van verschillende leerjaren en het werken in team aan de doelstellingen van de projectdagen in de school. Dankzij hun onderzoeken en experimenten bemerken de leerlingen soms complexe wiskundige modellen, die in deze vorm echter toegankelijker worden. Hun ontdekkingen brengen hen ertoe om zich dingen af te vragen, erover na te denken en te proberen om wetenschappelijke antwoorden te vinden door gebruik te maken van wiskunde als hulpinstrument. Zo ontdekten de leerlingen onder andere de brug van Leonardo da Vinci die uitsluitend uit houten plankjes bestaat, de eierautomaat, het kortste traject door de steden van België, de hyperbool, decodering en geheime codes, de modelvorming van zeepbellen, water en lucht om muziek te maken, puzzels en constructiepuzzels, de veelhoeken van een voetbal, hoe de hoogte van de school meten, waarom blijft een vliegtuig in de lucht?, ...
Na afloop van de projectdagen wordt er in de school een interactieve tentoonstelling georganiseerd waarop de leerlingen hun experimenten nader toelichten en de wiskundige concepten uitleggen. De bezoekers kunnen zelf ook experimenten uitvoeren, aanraken, ontdekken en geven er zich al snel rekenschap van hoe boeiend wiskunde wel kan zijn. Jongeren en ouderen breken samen hun hoofd over problemen en constructiepuzzels of het uitvoeren van een experiment.
Het project, dat zowel in het basis- als in het secundair onderwijs kan worden uitgevoerd, kan tijdens een lesuur plaatsvinden of deel uitmaken van een veel omvangrijker schoolproject. De continuïteit van het project wordt gegarandeerd doordat tijdens de lessen een systematisch en methodisch denkproces wordt gevolgd.
25
Buitenschoolse ondersteuningvoor jongeren en hun school In de categorie «Buitenschoolse ondersteuning voor jongeren en hun school» gingen de drie prijzen naar projecten, die allen te maken hebben met huiswerkondersteuning voor kinderen in kansarme situaties. Dit thema kwam zeer vaak terug, ook in de niet-geselecteerde projecten. Het is duidelijk dat er op dat vlak grote noden bestaan.Vanuit meerdere hoeken worden initiatieven genomen om daarop antwoorden te bieden. De drie geselecteerde projecten weerspiegelen de vele inspanningen die op het terrein geleverd worden. De eerste prijs is voor een initiatief in Sint-Amandsberg dat helemaal gegroeid is vanuit een sociaal bewogen buurtwerking. In Kortrijk vertrok een gelijkaardig initiatief vanuit een de basisschool Sint-Jozef. De derde prijs beloonde een project in Gent, dat geïnspireerd is door “Katrol”, dat intussen op meerdere plaatsen actief is.
Piet Van Speybroeck Voorzitter van de Jury voor de Vlaamse Gemeenschap
‘‘
‘‘
‘‘
De persoonlijkheid van een jongere vormt zich des te beter als de actoren die instaan voor zijn opvoeding in harmonie samenwerken. Zijn vader, zijn moeder, zijn familie, zijn school en de gemeenschap waarin hij leeft, spelen elk een sleutelrol in de opbouw van zijn toekomst. Vertrekkende vanuit deze vaststelling, hebben de laureaten hun projecten opgezet rond jongeren die van jong af aan de essentiële pijlers missen waarop ze kunnen steunen. De verantwoordelijken van de projecten staan geduldig de jongeren bij, maar ook de actoren die instaan voor hun opvoeding. Op die manier willen ze zo goed mogelijk de harmonie herstellen. Dank aan de laureaten die zich van ganser harte inzetten om aan deze jongeren hoopvolle perspectieven te bieden.
‘‘
Antoinette d’Aspremont-Lynden Voorzitster van de Jury voor de Franse Gemeenschap
Onderwijs is een zaak van iedereen», dat zou de rode draad kunnen zijn voor de laureaten van de buitenschoolse ondersteuning voor jongeren en hun school. Iedereen stelt verwachtingen aan de opleiding: de school, de ouders, de samenleving, de bedrijfswereld. De toekomst van de jongeren wordt in grote mate bepaald door hun opleiding. De drie bekroonde projecten sluiten daarop aan. Ze oriënteren, helpen, integreren en stimuleren de jongeren om hun eigen toekomst in handen te nemen.
Ingrid Mertes Voorzitster van de Jury voor de Duitstalige Gemeenschap
26
‘‘
‘‘
27
Vlaamse Gemeenschap
Buitenschoolse ondersteuning voor jongeren en hun school
EERSTE LAUREAAT Het team van Uilenspel vzw (Sint-Amandsberg), vertegenwoordigd door Tinneke Degraeuwe. «Ontwikkelingskansen van kansarme kinderen en hun ouders ondersteunen via buurtsolidariteit ». Eind 2008 richtten enkele buurtbewoners de vzw Uilenspel op. Ze wilden tegemoet komen aan de vraag naar extra schoolse ondersteuning in de kansarme wijken Dampoort en Sint-Amandsberg. Omwille van het belang voor de verdere schoolcarrière, richt Uilenspel zich voornamelijk tot kinderen uit het eerste en tweede leerjaar die problemen ervaren met bepaalde leerinhouden, veelal als gevolg van een onvoldoende kennis van de Nederlandse taal. Vaak ondervinden deze kinderen en hun ouders moeilijkheden bij het begrijpen van de structuur, gewoonten, methoden en verwachtingen van de scholen. Elk begeleid gezin krijgt wekelijks het bezoek van een vaste vrijwilliger. Schoolse vaardigheden worden aangeleerd via ‘spelend leren’ om de leerprocessen te initiëren en de betrokkenheid van het kind te verhogen. Allerlei activiteiten staan op het programma: samen lezen, educatief spelletjes, huistaak maken, knutselen, de bibliotheek bezoeken... Door aandacht te hebben voor de aanwezige competenties en door te zorgen voor succeservaringen, wordt gewerkt aan de motivatie van het kind en de ouder(s). De vrijwilligers wonen in de buurt van het gezin dat ze ondersteunen en leren 28
zo de leefwereld van hun ‘andere’ buren kennen. De vertrouwensband tussen de ouders en de vrijwilligers stimuleert de buurtsolidariteit. Uilenspel zorgt dat de vrijwilligers een basisvorming krijgen, een basismap met informatie en een tas met basismateriaal. Er worden praatcafés en aanvullende vormingen georganiseerd, bijvoorbeeld rond taalstimulering. De vrijwilligers kunnen terecht bij de uitleendienst om educatieve spelletjes en leermiddelen te ontlenen. Hiervoor wordt samengewerkt met een speel-o-theek uit de buurt. Als een buurtschool of –organisatie een gezin naar Uilenspel leidt, wordt een vertrouwenspersoon aangesteld die optreedt als contact tussen vrijwilliger, gezin en school. De leerkracht wordt bij de begeleiding betrokken via een heen-enweer schriftje. Om informatie-uitwisseling en samenwerking in de buurt mogelijk te maken, neemt Uilenspel deel aan verschillende overlegstructuren, zoals het welzijnsoverleg, het buurtteam, de werkgroep Brede School... Uilenspel begeleidt een 60-tal gezinnen, werkt samen met 12 buurtscholen en tal van buurtorganisaties en wil de werking
uitbreiden naar de Brugse Poort, een andere kansarme wijk van Gent. De resultaten die worden bereikt, zijn heel positief. Vrijwilligers ervaren het contact met buren met een andere sociaalculturele en/of economische achtergrond als verrijkend en halen veel voldoening uit de vorderingen bij het kindje en de
dankbaarheid van de ouders. De ouders appreciëren de individuele ondersteuning en de contacten met de vrijwilliger. De kinderen genieten van de wekelijkse bezoekjes. Ze ervaren dat schoolse vaardigheden ook op een plezierige manier kunnen worden aangescherpt. Positieve aandacht motiveert!
29
Vlaamse Gemeenschap
Buitenschoolse ondersteuning voor jongeren en hun school
TWEEDE LAUREAAT Stuurgroep huiswerkbegeleiding basisschool Sint-Jozef (Kortrijk), vertegenwoordigd door Marleen Dierckx. «Begeleiding, op school en thuis, voor kinderen én hun ouders met weinig of geen aandacht voor goede huiswerk-omstandigheden». De basisschool voorziet in kwalitatief onderwijs voor peuters, kleuters en leerlingen van de lagere school. De school is een perfecte afspiegeling van de samenstelling van de buurt. Dit betekent een heel specifieke ‘veelkleurige’ leerlingenpopulatie met 82% GOKleerlingen (kinderen met ongelijke onderwijskansen). Het is de visie van de school om de ontplooiingskansen voor die kinderen én hun gezinnen zo optimaal mogelijk te houden. Dit vertaalt zich in sterk gedifferentieerd (taal)onderwijs, een uitgebreid zorgteam, een intense ouderwerking (met een ouderwerker), gekoppeld aan een brede schoolwerking en een bewust plan ‘gelijke onderwijskansen’. Het hoofddoel van het project ligt niet bij de inhoudelijke huiswerkbegeleiding, wel bij de problemen van kinderen die huiswerk moeten maken in gezinnen waar daar geen aandacht voor is. De projectcoördinatoren willen de ouders ondersteunen om interesse, motivatie en praktische afspraken voor vlotter huiswerk te bevorderen. Ze zijn ervan overtuigd dat dit de gelijke onderwijskansen voor die kinderen concreet doet stijgen en dat dit gevolgen kan hebben voor succeservaringen in hun verdere schoolloopbaan. 30
De kinderen worden door de klastitularis aangemeld omdat er een vormelijk huiswerkprobleem is (in eerste instantie dus niet een inhoudelijk probleem). In een intakegesprek engageren de ouders zich om het traject en de vorming mee te volgen. De kinderen komen 2 avonden per week naar een huiswerklokaal op school. Daar worden ze door vrijwilligers begeleid om met een stappenplan hun huiswerk zelfstandig te leren maken. De begeleiders bespreken de begeleiding met de coördinator-ouderwerker. Er wordt met volgfiches gewerkt. De coördinator overlegt met het zorgteam van de school en de klastitularis. Ouders komen de huiswerkklas minstens 2 keer bezoeken en volgen een schooleigen vormingssessie in verband met huiswerk (waarom, wanneer, wat, hoe…) en de begeleiding van hun kinderen. Na enkele maanden verplaatst de begeleiding zich aan huis. Ieder gezin wordt door een vaste begeleider gevolgd. Daar waar de begeleiding in de huiswerkklas door studenten gebeurt, zijn de thuisbegeleiders volwassen vrijwilligers.
De thuisbegeleiding wordt geleidelijk afgebouwd en de ouders nemen de supervisie over. De doelstellingen en methodiek van het project worden bewaakt door de stuurgroep bestaande uit leden van het zorgteam, een diversiteitconsulent van de SOM (het provinciaal integratiecentrum W-Vl) en de directie van de naburige Pleinschool waar de studenten gerekruteerd worden. Met het project worden heel wat resultaten bereikt.
De kinderen maken thuis zelfstandig hun huiswerk volgens een geïndividualiseerde structuur (stappenplan ‘leren leren’, zelfinstructiemethode Meichenbaum). De ouders zorgen voor goede huiswerkomstandigheden voor hun kinderen. Ze betonen oprechte interesse en motiveren en stimuleren het betrokken kind in zijn huiswerk en schoolloopbaan. Ze zien het belang daarvan in en passen het geleerde ook toe voor de andere kinderen van het gezin. Ouders en kinderen worden bevestigd door succeservaringen. 31
Vlaamse Gemeenschap
Buitenschoolse ondersteuning voor jongeren en hun school
DERDE LAUREAAT Het team van Partners tegen de Miserie vzw (Gent), vertegenwoordigd door Katelijne Béatse. «De Katrol Gent» wil kansarme kinderen kansrijker maken via studie- en opvoedingsondersteuning aan huis. De Katrol wil via studieen opvoedingsondersteuning aan huis de onderwijskansen van kinderen uit kwetsbare gezinnen verhogen. Studenten van de hogeschool, uit verschillende opleidingen, ondersteunen wekelijks een gezin, gedurende minimaal drie maanden. De ondersteuning wordt gegeven op vraag van de ouders, omdat ze zich zorgen maken over de schoolresultaten van hun kinderen. Doordat zowel de gezinnen als de studenten vrijwillig in het project stappen, is er een goede basis voor samenwerking en wederkerigheid. De meest kwetsbare allochtone en autochtone gezinnen uit (groot-)Gent, waarvan de kinderen dreigen uit de boot te vallen in het onderwijs, stappen in het project. Die kwetsbaarheid kan zich op verschillende gebieden uiten: opgroeien in kansarmoede, een beperkt familiaal en sociaal netwerk, anderstaligheid… De Katrol richt zich naar kinderen vanaf de derde kleuterklas, tot en met jongeren uit het secundair onderwijs. Studieondersteuning is meer dan huiswerk alleen. De Katrol wil met de kinderen werken rond schoolse taken en spelenderwijs leren, maar wil ook de taal stimuleren, het welbevinden en zelfbeeld van het kind bevorderen en 32
studievaardigheden bijbrengen. Er is ook ruimte voor een bezoek aan de bibliotheek of spel-o-theek. Daarnaast wil De Katrol door middel van opvoedingsondersteuning een ‘onderwijscultuur’ in het gezin brengen. Daarom probeert de student de ouders zoveel mogelijk te betrekken bij het proces. Studenten fungeren als rolmodel in het gezin. De nadruk ligt op het ‘empoweren’ van de ouder(s): het is de bedoeling dat zij na verloop van tijd de studieondersteuning zelf overnemen. De twee ankerfiguren zijn de vertrouwenspersonen en het aanspreekpunt, zowel voor de gezinnen als voor de studenten. Zij zorgen voor een goed contact tussen beiden. De selectie, opvolging en afronding van het proces gebeurt door hen, via bezoeken aan huis. Samen met de hogeschool staan zij ook in voor de procesbegeleiding van de student. Het is een project met kansen voor alle partijen. Voor de kinderen, het verbeteren van de schoolse vaardigheden en het bevorderen van de motivatie en het welbevinden, kortom hun onderwijspositie versterken. Voor de ouders, empoweren, verhogen van hun betrokkenheid bij het schoolgebeuren en het stimuleren van de communicatie met de school.
De studenten verbreden via deze unieke ervaringsmethodiek hun visie en beeldvorming op diversiteit en kansarmoede en nemen dit mee in hun verdere leven en in hun toekomstig werk als leerkracht of hulpverlener. De Katrol werd in 2002 opgestart in Oostende en kreeg navolging in andere gemeenten. In Gent is De Katrol gestart in september 2009. Het project wordt gedragen door een breed samenwerkingsverband van de
Arteveldehogeschool, Partners tegen Miserie vzw, het Lokaal Overlegplatform, Intercultureel Netwerk Gent, Universiteit Gent en Stad Gent. Van bij de start van het project kan de vereniging rekenen op een groot enthousiasme van studenten en gezinnen. Tijdens de voorbije twee schooljaren werden 140 gezinnen ondersteund door 170 studenten. Allemaal samen werden er meer dan 5200 uren gratis studieondersteuning gerealiseerd in gezinnen die de steun van De Katrol heel hard kunnen gebruiken. 33
Franse Gemeenschap
Buitenschoolse ondersteuning voor jongeren en hun school
EERSTE LAUREAAT Eclat de Rire vzw (Luik), vertegenwoordigd door Fabienne Laterza. Het zelfvertrouwen en de motivatie van de kinderen vergroten en de ouders ondersteunen in hun rol van opvoeder staan borg voor een kwaliteitsvolle integratie op school. Het project heeft tot doel om kinderen (6-12 jaar) te helpen hun kennis en vaardigheden optimaal te benutten en de gezinnen te ondersteunen bij het erkennen van hun rol als ouders. Eclat de Rire, gelegen in een sociaal woningcomplex in de wijk Sainte-Walburge in Luik, is een onthaal-, ontmoetingsen expressieruimte, die individuele en collectieve activiteiten organiseert om het leerproces, de integratie en de openheid naar de wereld te ondersteunen en te bevorderen. De bevolkingsgroep bestaat voornamelijk uit gezinnen van Marokkaanse origine, naast enkele Turkse, Centraal-Afrikaanse en Oost-Europese gezinnen. De sociale problemen waarmee ze worden geconfronteerd, hebben te maken met analfabetisme, een povere kennis van het Frans en een gebrekkige kennis van het systeem. De gezinnen bevinden zich in precaire economische situaties. Frans leren is een eerste stap is om het sociale isolement te doorbreken; daarbij is het absoluut noodzakelijk dat de ouders de schoolwereld, zijn doelstellingen, regels en verplichtingen aanleren. Integratie van de kinderen op school veronderstelt ook de “schoolintegratie” van de ouders. Driemaal per week worden de kinderen uitgenodigd om hun huiswerk te maken. Er 34
wordt een contract aangegaan met het kind om het aan te moedigen deel te nemen aan een participerende aanpak. Er worden diverse hulp- en ondersteuningsmiddelen gebruikt om het zelfvertrouwen en een positief zelfbeeld op te bouwen of te versterken. Eenmaal per week wordt een taalworkshop (opfrissen van de Franse taal, bibliotheek, wiskunde) georganiseerd. Tijdens die workshop worden alle leervakken behandeld, op een speelse manier en vanuit het oogpunt van de taal, waarbij afstand wordt genomen van de eigenlijke inhoud van het vak. Elke laatste vrijdag van de maand worden ouderontmoetingen georganiseerd rond thema’s die te maken hebben met de school en met ouderervaringen. Er wordt gebruik gemaakt van rollenspellen waardoor het mogelijk wordt om van gedachten te wisselen over pedagogische principes. Soms worden ook externe sprekers uitgenodigd. Dit is een manier om de schoolcontext af te zwakken en de schoolactoren te ontmoeten in een vriendelijk en neutraal kader zonder enige affectieve betrokkenheid. Er werd eveneens een samenwerking met de school uitgebouwd. De directie en sommige leerkrachten nemen soms
aan de ouderontmoetingen deel. Verder werd een communicatiestructuur in het leven geroepen tussen het team van de vzw en de leerkrachten om bij het begin en op het einde van elk schooljaar een evaluatie door te voeren. Daardoor kan een balans worden opgemaakt van de evolutie van elk kind. De vzw neemt deel aan activiteiten die door de school worden georganiseerd en omgekeerd.
Het hele schooljaar door hebben de kinderen de mogelijkheid om deel te nemen aan talrijke buitenschoolse activiteiten die tot doel hebben hun algemene ontwikkeling en hun verdere ontplooiing te bevorderen: creatieve workshops, een workshop bibliotheek, sportworkshops, de organisatie van feestjes en voorstellingen door de kinderen, transgenerationele workshops… 35
Franse Gemeenschap
Buitenschoolse ondersteuning voor jongeren en hun school
TWEEDE LAUREAAT Het schoolondersteuningsteam van de UTAN (Universiteit Derde Leeftijd van Namen), vertegenwoordigd door Anne Royaux. «Espace intergénérationnel»: intergenerationele ruimte, begeleiding en mentoraat door senioren. In 2006 nam de Universiteit Derde Leeftijd van Namen haar intrek in de gebouwen van het Institut Sainte-Ursule (ISU). Vandaag zijn ze met zijn twaalven om huiswerkbegeleiding te organiseren. Het vrijwilligersteam heeft zijn actiedomeinen in de voornaamste leervakken kunnen uitbreiden en werkt in het bijzonder rond de basiskennis, het zelfvertrouwen en de manier van leren. Het team schenkt veel aandacht aan de jongeren van buitenlandse afkomst, maar legt zich ook toe op andere jongeren die niet kunnen teruggrijpen op de hulp van een stimulerende familiale en sociale omgeving. Er worden eveneens banden aangeknoopt met professionele remediërende leerkrachten en met leerkrachten die betrokken zijn bij het bestrijden van mislukking op school. Vrijwilligers met pensioen zijn beschikbaar als mentor van jonge spruiten, hebben de meest uiteenlopende beroepstrajecten doorlopen en stellen hun tijd ter beschikking. Een mentor wiskunde benadrukt: “Het is door een individuele opvolging, die in de klas moeilijk haalbaar is, dat de persoonlijke of familiale problemen kunnen worden uitgesproken en dat ernaar wordt geluisterd.”. Tussen de ouderen en de jongeren ontstaat er een nauwe band… De ouderen groeien zelfs uit tot 36
‘veerkrachtmentoren’. Het schoolvak is het medium, het voorwendsel voor een op het gezellenstelsel gebaseerde tandem oudere/ jongere. De originaliteit ligt ook in de begeleiding die zich tot de jongere in zijn totaliteit richt door rekening te houden met affectieve en emotionele aspecten. Wanneer de jongere het op school niet goed doet, moet de reden worden gevonden waarom hij leermoeilijkheden heeft. Volwassenen en jongeren ontmoeten elkaar ook in leesworkshops. Ze lezen daar met zijn tweeën de boeken die door het programma zijn opgelegd. Onlangs werd een workshop ‘zelfexpressie’ ingevoerd. Jongeren met grote problemen doen daar opnieuw vertrouwen op door te tekenen of de grond te bewerken. Een germaniste versterkt de aanpak van de mislukking op school door middel van een workshop ‘een moment voor jezelf ’, waar de leerlingen leren om hun hoofd leeg te maken, zich te ontspannen en zich te concentreren. In deze intergenerationele ruimte kunnen de ouderen hun intellectuele vaardigheden onderhouden en op zoek gaan naar nieuwe sociale rollen. Aangezien ze geen rol en geen functie te vervullen hebben op school, concentreren ze zich uiteindelijk volledig
op de persoon van de leerling. Hun leeftijd vormt geen enkel probleem en is veeleer een rijkdom en een echte stuwende kracht voor de jongeren die ze begeleiden. Als metgezellen in probleemsituaties, geven ze hen zin om op te groeien en het leven te leren kennen. Hun loon? Zoals ze het zelf zeggen, de glimlach van de jongere waaruit blijkt dat hij het begrepen heeft, het plezier om nog nuttig te zijn. De jongeren, van hun kant, ontmoeten een vriendelijke en luisterende persoon die hen
leert om de armen niet te laten zakken. Het beeld dat ze van de derde leeftijd hebben, wordt door hun ervaringen veranderd. Deze intergenerationele samenwerking biedt iedereen de kans om van de andere te leren. Zoals een van de mentoren zegt: “Jullie zijn mijn geneesmiddel tegen de ziekte van Alzheimer!”. De jongeren geven toe dat ze dankzij die beschikbare ondersteuning weer zijn opgeleefd en hun mislukkingen hebben kunnen overwinnen. 37
Franse Gemeenschap
Buitenschoolse ondersteuning voor jongeren en hun school
DERDE LAUREAAT Het educatieve team van de Oasis Familiale (Hannuit), vertegenwoordigd door Brigitte Springuel. «Huiswerkbegeleiding: een dagdagelijkse uitdaging …» . Alle dagen, van maandag tot vrijdag wordt de begeleiding van de 50-60 kinderen van het huiswerkinstituut van de Oasis Familiale verzorgd door een multidisciplinair team dat over alle vereiste kwaliteiten beschikt om aan de specifieke noden en behoeften van de kinderen te beantwoorden. De kinderen komen uit scholen van alle types en netten. De doelstelling bestaat erin hulp te bieden aan gezinnen door schoolondersteuning voor hun kinderen aan te bieden om ervoor te zorgen dat ze het schooljaar in alle rust kunnen voortzetten en te vermijden dat ze afhaken. Het polyvalente team (huiswerkbegeleiding en groepsactiviteiten) helpt kinderen van wie de ouders geen schoolondersteuning kunnen bieden, hetzij omdat ze de taal of de leervakken niet of te weinig beheersen, hetzij gewoonweg omdat ze te laat thuiskomen van het werk. De vereniging biedt een globale en volledige aanpak van het werk en brengt vaardigheden en troeven aan die het welzijn van de kinderen ten goede komen. De moeilijkheden die het kind op school ondervindt, worden samen met de ouders besproken om het team onmiddellijk in de richting van het leervak te sturen dat speciale aandacht vereist en opnieuw moet worden uitgelegd. Doordat ze de 38
kinderen van de school afhalen, krijgen de leden van het team de kans om de leerkrachten te ontmoeten, met hen te spreken, beroepspraktijken uit te wisselen en dieper in te gaan op de problemen die de kinderen ondervinden. Deze uitwisseling is belangrijk want ze versterkt de band en zorgt ervoor dat een vertrouwensklimaat wordt opgebouwd. De kinderen van verafgelegen scholen worden naar Oasis Familiale gebracht door hun ouders, de leerkrachten of het schoolvervoer. Het is voor de leerkrachten niet mogelijk om met een ganse klas rekening te houden met de leemtes in de kennis van elk kind. Een klein duwtje in de rug van het team van het huiswerkinstituut is dus meer dan welkom! In een tijd waarin de trend erin bestaat om het niveau van de opleiding te verlagen, wil de Oasis Familiale het niveau van die kinderen precies omhoogtrekken! Na het vieruurtje doet iedereen zijn werk. Met elkaar samenwerken en elkaar aanvullen staan hierbij in het middelpunt. Dankzij een aangepaste werkmethode wordt het kind aangemoedigd om geleidelijk autonoom te leren werken. Indien er met een vak problemen zijn of bepaalde dingen niet worden begrepen, neemt het educatieve team de tijd om zaken opnieuw uit te leggen, raad te geven of denksporen aan te reiken waardoor het kind de moeilijkheden kan overwinnen
waarmee het wordt geconfronteerd. Via spelen en software wordt aan de lacunes gewerkt terwijl de kinderen zich amuseren. De ouders en de leerkrachten worden ingelicht over de moeilijkheden. Indien nodig worden de ouders ook doorverwezen naar andere diensten of vakspecialisten die hen eventueel kunnen helpen. Elk kind wordt als een individu beschouwd, zijn persoonlijke vooruitgang wordt aangemoedigd en zijn werk wordt gewaardeerd. Om de communicatie te bevorderen, worden
wekelijks teamvergaderingen belegd waarop de globale ontwikkeling van elk kind wordt geëvalueerd en wordt er van gedachten gewisseld over de gebruikte praktijken. In 2010 werden 170 kinderen geholpen. De vzw viert dit jaar zijn 25-jarig bestaan en heeft in die tijd duizenden kinderen geholpen om opnieuw met veel zin naar school te gaan. 39
Duitstalige Gemeenschap
Buitenschoolse ondersteuning voor jongeren en hun school
EERSTE LAUREAAT Studienkreises Schule & Wirtschaft (Eupen), vertegenwoordigd door Erwin Heeren. «Sonntag der Chemie en Zukunft Metall» (Zondag van de Chemie en Toekomst Metaal) De school heeft het bedrijfsleven nodig en het bedrijfsleven heeft de school nodig. De Studienkreis Schule & Wirtschaft (Studiekring School & Bedrijfsleven) bevindt zich op het snijvlak tussen het onderwijs- en het arbeidsmarktsysteem. Geëngageerde vertegenwoordigers uit onderwijs- en vormingsinstellingen, ondernemingen, publieke en private inrichtingen en organisaties, vakverbonden en – verenigingen alsook privépersonen hebben zich enkele jaren geleden verenigd in de Studienkreis Schule & Wirtschaft. De studiekring organiseert talrijke activiteiten. De ‘Zondag van de Chemie’ en ‘Toekomst Metaal’ zijn twee van de grote acties die in de afgelopen jaren met succes werden doorgevoerd. Zondag van de Chemie In mei 2006 werd de nationale actie ‘Zondag van de Chemie’ van de Federatie van Belgische chemiebedrijven ‘essenscia’ voor het eerst in de Duitstalige Gemeenschap (DG) georganiseerd door de studiekring. Dit evenement richt zich voornamelijk tot leerlingen van alle leeftijdscategorieën en wil hun interesse voor de natuurwetenschappen wekken. Talrijke scholen, hogescholen, universiteiten en ondernemingen stelden op die dag het brede spectrum van de chemie voor
40
aan de zowat 400 bezoekers. De talrijke activiteiten, lezingen en uitgevoerde experimenten droegen in aanzienlijke mate bij tot het succes van deze actie. Bovendien boden de exposanten een schat aan informatie en daarnaast ook de gelegenheid om met hen van gedachten te wisselen. Op 22 mei 2011 zal de actie ‘Zondag van de Chemie’ voor de tweede maal worden georganiseerd in de DG. Ook deze editie zal door ‘essenscia’ worden gefinancierd. Toekomst Metaal In april 2008 organiseerde de studiekring in eigen beheer de actiedag ‘Toekomst Metaal’. Deze actie werd gefinancierd door organisaties uit de metaalsector. Dit evenement richtte zich tot de plaatselijke leerlingen en bood de deelnemende scholen, universiteiten en bedrijven de kans om een modern beeld te tonen van de metaalsector en de jongeren warm te maken voor een carrière in deze industrietak met grote toekomstmogelijkheden. Zo kregen de zowat 1.200 bezoekers een overzicht van de veelzijdige beroeps- en opleidingsmogelijkheden in de metaalsector. Dag van de Mediaberoepen In de planning staat nu al de volgende actiedag genoteerd die zal worden uitgewerkt door de studiekring en die rond
de mediaberoepen zal draaien. Op die dag zal de nieuw gedefinieerde economische branche ‘culturele en creatieve sector’ aan een breed publiek worden voorgesteld.
Met de concrete planning van die actie zal in de komende weken worden begonnen. www.schulewirtschaft.be
41
Duitstalige Gemeenschap
Buitenschoolse ondersteuning voor jongeren en hun school
TWEEDE LAUREAAT EX AEQUO Het team van vzw Ephata (Eupen), vertegenwoordigd door Johannes Funk, Marie Tesser en Luc Assent. «Huiswerkbegeleiding Ephata: een strijd voor gerechtigheid in het onderwijs». Sinds 1996 biedt het jongerencentrum Ephata een huiswerkbegeleiding voor kansarme kinderen en jongeren aan. Om in te spelen op de vragen en wensen van de jeugdige bezoekers van het centrum werd eerst met enkele vrijwilligers begonnen met bijlessen. Ondertussen is dit initiatief uitgegroeid tot een echte dagelijks toegankelijke huiswerkbegeleiding, waarin zich heel wat vrijwilligers engageren. Daarnaast worden via jeugdgroepen, hogescholen enz. scholieren en studenten uitgenodigd om zich in het instituut voor anderen in te zetten. Dankzij dit initiatief kunnen in de loop van een schooljaar tot 100 kinderen en jongeren worden begeleid en ondersteund. Ze willen allemaal niet achterblijven op school. Meestal staan ze onderaan op de ladder, zowel op school als in de samenleving. Ze komen namelijk uit gezinnen waarmee het om de een of andere reden moeilijk gaat. Thuis ontbreekt het aan een omkadering die bevorderlijk is om te studeren, omdat er niemand is die hen bij hun huiswerk kan helpen. Het uitgesproken doel van het project is de strijd tegen het onrecht in onze samenleving. Vooral kinderen uit gezinnen met een migrantenachtergrond hebben
42
een bijzondere vorm van ondersteuning nodig: een betere integratie in de lokale gemeenschap door taalvaardigheid en gemeenschappelijke activiteiten met plaatselijke kinderen en jongeren, de integratie in jeugdgroeperingen, sportclubs of culturele verenigingen. De huistaakbegeleiding richt zich tot kinderen die om uiteenlopende redenen hulp nodig hebben om aan de vereisten van ons schoolsysteem te kunnen voldoen. Het team bestaat uit volwassenen en uit heel veel jongeren,die vaak zelf nog leerlingen zijn. Het engagement waarmee ze zich om hun kleine leerlingen bekommeren, is hartverwarmend. Sommigen staan 1 tot 2 uren ter beschikking van de kinderen, anderen een hele namiddag of langer. Een bijzonder grondige kennis is niet zo belangrijk, men moet vooral houden van het contact met de kinderen en een beetje geduld kunnen oefenen. Op die manier wordt de vierde wereld voor een stukje onze eigen wereld, en enkel en alleen op die manier kunnen we één wereld worden.
43
Duitstalige Gemeenschap
Buitenschoolse ondersteuning voor jongeren en hun school
TWEEDE LAUREAAT EX-AEQUO Avanti (Eupen), vertegenwoordigd door Brigitte Halmes. “Huiswerkbegeleiding Avanti: een weg naar succes”. Vaak moeten de leerkrachten van de Pater-Damian-Sekundarschule vaststellen dat mislukken op school deel uitmaakt van de dagelijkse realiteit van talrijke leerlingen. Ze weten ook dat het de leerlingen niet aan intellectuele vaardigheden ontbreekt, maar veeleer aan een werkmethode, aan organisatie en vaak ook aan motivatie. Soms is er geen geschikte werkomgeving voorhanden, hetzij omdat de leerling alleen thuis is, hetzij omdat de ouders de schoolen educatieve vereisten niet aankunnen. Om die leerlingen te helpen, besloot een groep leerkrachten, om een huiswerkbegeleiding op te richten dat een nagenoeg dagelijkse begeleiding zou bieden en daardoor een betere opvolging mogelijk zou maken van de vooruitgang die de leerlingen boeken. Zo werd in juni 2003 de vzw Avanti opgericht. Avanti biedt 18 leerlingen van de eerste graad van de Pater-Damian-Sekundarschule de kans op buitenschoolse begeleiding. Buiten de school wordt er een werkomgeving ter beschikking gesteld van de leerlingen. Daar beschikken ze over een rustige plek en de noodzakelijke werkinstrumenten (woordenboeken, handboeken, ...). Tijdens het schooljaar komen ze viermaal per week bijeen in groepjes van maximum zes personen en tijdens de examens elke
44
dag. Het voornaamste doel bestaat erin de leerlingen met moeilijkheden te helpen om hun problemen op school aan te pakken en hen in staat te stellen hun zelfvertrouwen terug te winnen, opnieuw plezier te vinden in het leren en de weg van het succes in te slaan. De begeleiding wordt verzorgd door vrijwillige leerkrachten. Het project wil de leerlingen verantwoordelijk maken voor hun leerproces door hen de instrumenten ter hand te stellen die ze op school zullen kunnen gebruiken, maar ook door hen ervan bewust te maken dat ze voor zichzelf werken. De huistaakbegeleiding beoogt autonomie en geen bijstand. De leerling wordt gestimuleerd om zijn houding of zijn aandacht in de klas te verbeteren en zijn werktijd te organiseren. Hij leert na te denken, te begrijpen en op een juiste manier te memoriseren. Het is belangrijk dat hij op een zelfstandige manier leert om de kennis te controleren die hij heeft verworven. De medewerking van de ouders is noodzakelijk om eventuele moeilijkheden te detecteren, de motivatie van de leerlingen te ondersteunen en toe te zien op de opvolging van de verworven kennis en ervaring. De ouders zijn dus echte partners.
De Pater-Damian-Sekundarschule, beschouwt Avanti als een dienstverlening die wordt aangeboden in het kader van het schoolproject dat iedereen een kans wil geven. Daarom wordt de huiswerkbegeleiding voorgesteld in de schoolagenda en op het eerste oudercontact. Op de klassenraden wordt Avanti voorgesteld als een oplossing voor remediërend onderwijs.
Sinds de oprichting in september 2003, heeft Avanti meer dan 150 jongeren begeleid. Voor de activiteiten werden gemiddeld 30 leerkrachten per jaar ingezet. Voor velen werd de weg bekroond met succes, terwijl voor anderen op een positieve manier een heroriëntering kon worden overwogen.
45
Raad van Bestuur Voorzitter: Baron Bernard de Traux de Wardin Vice-voorzitster: Prof. em. Dr Mieke Van Haegendoren Secretaris generaal: Vincent Coppieters Penningmeester: Graaf François de Radiguès de Chennevière Frank Arts Marc Delacroix Graaf Eric Jacobs Barones Hilde Kieboom Yvon Knepper Generaal Vincent Pardoen Prof. em. Dr Rik Van Aerschot Michel-Etienne Van Neste Caroline Vermeulen Prof. em. Dr Lode Walgrave
Illustraties: © Lisbeth Renardy
46
Uitgave 2010-2011 Stichting Koningin Paola A.J. Slegerslaan 356 bus 17 1200 Brussel Tel: 02 762 92 51 E-mail:
[email protected] Verantwoordelijke uitgever : B. de Traux de Wardin © Stichting Koningin Paola www.sk-fr-paola.be
