Stichting Industrieel Erfgoed Noord-Nederland Jaarverslag

Stichting Industrieel Erfgoed Noord-Nederland Jaarverslag 2010-2011

1. WOORD VOORAF Geachte donateurs en andere belangstellenden, In 2010 en 2011 was het bestuur weer compleet: een nieuwe secretaris trad aan. We voerden ook het nieuwe werkmodel in, d.w.z. SIEN-N smal (alleen bestuur) en SIEN-N breed (bestuur en werkgroepleden). Dit begint langzamerhand te werken. 2010 en 2011 stonden grotendeels in het teken van het verbeteren van onze informatie en communicatie. Daardoor was minder aandacht voor het industrieel erfgoed zelf. In de eerste helft van 2010 lieten we door studenten van de afdeling “Communicatie en Media” van de Hanzehogeschool een nieuwe website bouwen. Voor de public relations van SIEN-N is de website een prominent middel. De oude website was toe aan een nieuwe opzet, had een te complexe taal (HTML) en de kaart was verouderd. Kortom: de site moest meer van deze tijd en meer interactief worden. In de tweede helft van 2010 en eerste helft van 2011 ging veel tijd zitten in het vullen van de website: het opnieuw maken van foto’s van objecten, het digitaliseren van bestaand materiaal en het maken van nieuwe teksten. Verder waren we al enige tijd bezig om te kijken hoe we jongeren kunnen interesseren voor industrieel erfgoed. Het idee kwam om een film te laten maken voor deze groep, deze op de website te plaatsen en aan het onderwijs te leveren. Door de goede contacten met de Hanzehogeschool kwam eind 2010 de tip van een docent om hier de afdeling Mediastiek bij te betrekken. Dit resulteerde in een opdracht aan 3 studenten, die als afstudeerproject in korte tijd een film hebben gemaakt. Het bestuur van SIEN-N is zeer tevreden met de nieuwe website (www.sien-n.nl) en de film. Beide werden op 2 juli 2011 gepresenteerd in de voormalige locomotievenloods, nu Grand Café, Restaurant & Pleisterplaats “De oude Remise” te Bad Nieuweschans. De kersverse gedeputeerde van de provincie Groningen, Dhr. Piet de Vey Mestdagh verrichte de opening. De excursie in 2010 voerde naar Friesland, waar we met prachtig weer een aantal objecten in Sneek en IJlst bezochten. De excursie van 2011 combineerden we met de presentatie van film en website. Onder leiding van de stichting Vrienden van Nieuwe Schans werden de donateurs door cultuurhistorisch Bad Nieuweschans geleid. Er komen geregeld vragen binnen via [email protected]. Naast particuliere erfgoedbezitters, die informatie willen over de mogelijkheden van hun object, ook vragen van mensen die een leegstaand pand zoeken. Verder studenten, die informatie willen i.v.m. studie en stages en dergelijke.

SIEN-N is vertegenwoordigd in het monumentenberaad van het Drents Plateau en het monumentenplatform van Groningen. Daarnaast namen we in 2010 in Drenthe deel aan de adviescommissie Leegstand en Herbestemming in het kader van de versnellingsagenda. Het contact met de pas opgericht stichting Herbestemming Industrieel Erfgoed Friesland is goed. In het najaar van 2011 besloten we om te gaan kijken hoe de samenwerking verder vorm gegeven kan worden. SIEN-N was aanwezig op de jaarvergaderingen met excursie van 2010 en 2011 van de Federatie Industrieel Erfgoed Nederland (FIEN). Onze dank gaat wederom uit naar donateurs, bestuur en werkgroepleden, die een belangrijke bijdrage leveren aan onze vrijwilligersorganisatie. Leo Hardus Voorzitter SIEN-N

3

2. BESTUURSVERSLAG 2.1 Personele wijzigingen Vanaf oktober 2009 heeft Huub Emons als bestuurslid de vergaderingen van SIEN-N bijgewoond. Per maart 2010 heeft hij de functie van secretaris op zich genomen. Mathijs Dijkstra heeft aangegeven zijn bestuursfunctie per 31 december 2011 neer te leggen. De samenstelling van het bestuur is daarmee per 1 januari 2012 als volgt: Voorzitter Secretaris Penningmeester Bestuurslid Bestuurslid, werkgroeplid werkgroeplid werkgroeplid

Leo Hardus Huub Emons Aletta Bastmeijer Vacature Tjaard Kuiper Rita Overbeek Marcel Overbeek Matthijs Nugter

2.2 Bestuurszaken Op regelmatige basis neemt de voorzitter van SIEN-N deel aan het monumentenplatform van het Drents Plateau in Assen. Verder namen wisselende leden deel aan de commissie van het provinciale project Leegstand Drenthe i.h.k. van de versnellingsagenda. Verder werden bijeenkomsten bezocht zoals het Monumenten platform Groningen, het Atelierpodium in Joure en de opening van Strokartonfabriek De Toekomst in Scheemda. 2.3 Financiën In de jaren 2010 en 2011 is het aantal donateurs min of meer gelijk gebleven: 35 donateurs, waarvan 5 bedrijven en 4 gemeenten. Ook de uitgaven ten behoeve van secretariaat, de Kamer van Koophandel en de Postbus waren stabiel. De contributietarieven voor het lidmaatschap van SIEN-N bleven gelijk ten opzichte van 2009: € 20,= voor particulieren, € 75,= voor gemeenten en € 100,= voor bedrijven. Met ingang van 2012 wordt voor deelname aan de excursie een bijdrage van de donateurs gevraagd.

4

2.4 Excursies 2010 Eind maart 2010 werd de jaarlijkse donateursdag gehouden in Friesland, in samenwerking met leden van de werkgroep Industrieel Erfgoed Friesland. De ontvangst in Sneek was zeer hartelijk en het programma goed gevuld: een kijkje in het modelspoormuseum, dat is gevestigd in het oude stationsgebouw, vervolgens een bezoek aan de tot reclamebureau herbestemde watertoren en aan het naastgelegen gasfabriek terrein, dat voor herbestemming op de rol staat. Na een korte stadswandeling door het centrum reden we naar de oude Nooitgedacht schaatsen- en gereedschapfabriek in IJlst, waar de eigenaar stichting DBF een toelichting gaf op de herbestemming tot kantoor en Nooitgedachtmuseum.

Voormalige watertoren Sneek, nu reclamebureau

2011 Op 2 juli vond in Bad Nieuweschans de jaarlijkse excursie plaats, gecombineerd met de feestelijke opening van de nieuwe website en de presentatie van het filmproject. Onder leiding van lokale gidsen van de stichting Vrienden van Nieuwe Schans maakten we een rondwandeling door de oude vesting van Bad Nieuweschans. Hierin zat ook een kort bezoek aan het vestingmuseum.

Deelnemers excursie door Bad Nieuweschans

Voorzitter Leo Hardus zet filmmaaksters in het zonnetje

Na de wandeling keerden we terug naar de Oude Remise van de spoorwegen, waar we genoten van een korte toelichting van Barry Hake, specialist op het gebied van het Schansker stationsgebied. Met een feestelijk gebaar en een praatje opende de gedeputeerde van o.a. Cultuur Piet de Vey Mestdagh vervolgens de nieuwe website en film. Aansluitend wijdde de voorzitter van SIEN-N ons in het filmproject in en bekeken we de drie delen van de film. De feestelijke middag werd afgesloten met een borrel.

5

2.5 Website In 2010 en 2011 waren we we druk in de weer met het opfrissen van onze website, die qua inhoud en opmaak sterk aan verbetering toe was. In 2008 is hiertoe contact gelegd met de afdeling Communicatie en Media van de Hanzehogeschool in Groningen. SIEN-N heeft een opdracht geformuleerd voor het vernieuwen en meer toegankelijk maken van de website, waarbij er ook gemakkelijk foto’s en beschrijvingen aan toegevoegd kunnen worden. In het kader van hun studie heeft een aantal studenten de nieuwe website gerealiseerd. Tevens hebben ze een eigentijds logo ontworpen voor SIEN-N. Zo is een frisse, eigentijdse huisstijl ontstaan, die we tevens toepassen op brieven en visitekaartjes. De website is casco aangeleverd, dus feitelijk als een lege kast die we zelf moeten vullen met alle gegevens en foto’s van de objecten. Inmiddels is dat zo goed als klaar, maar aanvullingen en verbeteringen zullen continu plaatsvinden. Begin juli 2011 is de nieuwe website formeel in gebruik genomen, tijdens de genoemde bijeenkomst voor donateurs en genodigden in de Oude Remise in Bad Nieuweschans.

Voorzitter Leo Hardus bedankt de projectleider Bart-Jan Hoekman voor zijn bijdrage aan de realisatie van de website

2.6 Van [email protected] naar [email protected] Het e-mailadres van SIEN-N wordt goed gebruikt. Het aantal vragen steeg van 40 in 2010 naar 70 in 2011. Aangezien het oude adres ten prooi was gevallen aan ‘spambots’, moest begin 2011 het oude adres worden omgezet naar een nieuw adres. Daardoor zijn in het laatste kwartaal van 2010 en begin 2011 mogelijk vragen verloren gegaan, waarvoor onze excuses.

6

3. NIEUWS RONDOM INDUSTRIEEL ERFGOED 3.1 Groningen: Suikerfabriek Van Heemskerkstraat In de herfst van 2009 werd begonnen met de sloop van de fabriek. Door SIEN-N is bij de gemeente Groningen aangedrongen op behoud van enkele markante onderdelen van de fabriek, waaronder een suikerpakhuis en de beide schoorstenen. Het ministerie van LNV heeft in 2010 besloten dat het entrepotgebouw mag blijven bestaan. Of de schoorsteen van 1914 ook kan worden behouden is nog erg de vraag. Schoorsteenstichting STIF heeft hiervoor een brief aan de gemeente Groningen gestuurd. De sloop van de overige gebouwen is inmiddels afgerond.

Sloop suikerfabriek Groningen

Warfhuizen: luchtwachttoren

3.2 Warfhuizen: luchtwachttoren In mei 2010 vroeg de werkgroep Behoud Luchtwachttoren Warfhuizen ondersteuning aan SIEN-N om verdere stappen te zetten. SIEN-N heeft tips en adviezen gegeven en een aanbod voor een waardestelling. Inmiddels is in 2011 de Stichting ‘Luchtwachttoren 701 Warfhuizen’ opgericht met een bestuur met enkele deskundigen op diverse terreinen. De Stichting acht zich m.b.v. deze deskundigen in staat zelf de nodige stappen te nemen, maar wil - wanneer de omstandigheden daar om vragen - graag contact met SIEN-N. In september 2011 vond een presentatie plaats over de toren. 3.3 Wetsingerzijl te Sauwerd Op de plek waar het Sauwerdermaar uitmondt in het Reitdiep, ligt de Wetsingerzijl. Het is een oude keersluis op een plek, waar naar alle waarschijnlijkheid al eeuwen een sluis is geweest. De huidige zijl verkeert in zeer slechte staat, maar er is licht aan de horizon. Waterschap Noorderzijlvest heeft als eigenaar-projectleider een restauratieplan laten maken en de benodigde financiële middelen bij elkaar gesprokkeld. Er liggen nu concrete plannen om in 2012 de restauratie te starten en te voltooien. 3.4 DE-fabriek te Joure Na aanleiding van een tip over de bedroevende staat van de oude Douwe Egbertsfabriek in Joure heeft SIEN-N het object onder de aandacht gebracht van de Werkgroep Herbestemming Industriële Objecten Friesland. Deze heeft inmiddels met de gemeente contact gezocht.

7

3.5 Strokartonfabriek De Toekomst te Scheemda SIEN-N was in de 90-er jaren een groot voorvechter van behoud en restauratie van deze fabriek. De restauratie in 2010 is begonnen met de restauratie van de fabriek. In dat kader werd het publiek een kijkje in de keuken gegund; op 5 juni 2010 werd een open dag gehouden. Vervolgens werd er hard gewerkt en was in 2011 de restauratie van het casco afgerond. Dit werd op 26 maart 2011 feestelijk gevierd met de theatervoorstelling ‘Het herstel van de Toekomst’. SIEN-N heeft met drie leden gehoor gegeven aan de uitnodiging voor deze openingshandeling. Op dit moment wordt nog druk gezocht naar een bestemming voor de gerestaureerde gebouwen. 3.6 Watertoren Noord te Groningen De watertoren bij het Noorderplantsoen is letterlijk in de prijzen gevallen. Voor dit object is de kanjersubsidie 2011 in de wacht gesleept. Direct daarop is de toren voor € 1 verkocht aan het Groninger Monumentenfonds, waarmee het startsein is gegeven voor de restauratie. Het uitgangspunt hierbij is het plan van Veger van midden jaren negentig. Op de plek van de watertank zal een podium en zaal worden ingericht, zodat de toren met allerlei culturele activiteiten een openbare functie zal krijgen. 3.7 Museum Stoomgemaal Winschoten Medio 2011 zocht het bestuur van Museum Stoomgemaal Winschoten contact met SIEN-N i.v.m. met ondersteuning en mogelijke samenwerking op het terrein van de public relations. Het bestuur wil het museum nieuw leven inblazen en de bezoekersaantallen vergroten. SIEN-N heeft tips en adviezen gegeven aan het bestuur die dit als zeer leerzaam heeft ervaren. Over en weer zijn de beide stichtingen donateur geworden. 3.8 Kokosmattenfabriek te Harlingen Medio 2010 is SIEN-N benaderd in verband met de op handen zijnde sloop van de kokosmattenfabriek te Harlingen. De hulpkreet was voorzien van tientallen duidelijke foto’s, waaruit bleek dat het om een uniek en behoudenswaardig gebouwenensemble ging. De fabriek is in 1941 opgericht door de Duitsers als onderhoudswerkplaats voor de Duitse marine, dus het valt onder de oorlogsarchitectuur/Heimatarchitektur. De sloopplannen bleken echter al dermate vergevorderd dat SIEN-N niets meer kon betekenen. Wel hebben we de werkgroep in Friesland op de hoogte gebracht. De extra aandacht rondom de unieke fabriek heeft er toe geleid dat men niet tot sloop is overgegaan, hoewel dat voor september 2011 gepland stond. De staat van de fabriek is slecht, maar de panden zijn vanwege de beperkte schaal gemakkelijk Kokosmattenfabriek Harlingen her te bestemmen. 3.9 Stoomhoutzagerij Nooitgedacht te Nieuwe Pekela SIEN-N had in een eerder stadium al contact met de eigenaar. Dit was mede in het kader van de waardestelling van SIEN-N in 1999, waarna dit bijzondere object rijksmonument werd. In 2011 werd SIEN-N benaderd door de Bond Heemschut met de vraag of zij haar zorg rondom het in deplorabele staat verkerende object deelde. Hierop heeft SIEN-N een gesprek gehad met de eigenaar over zijn toekomstplannen. Onder voorwaarden is de eigenaar bereid het eigendom over te dragen aan een op te richten stichting. 8

SIEN-N probeert nu het monument op de nationale lijst te krijgen voor restauratie. 3.10 Vleeswarenfabriek/drankenfabriek te Groningen Dit oude complex staat aan de Helperwestsingel in de stad. Naast een bijzonder exterieur heeft het ook aan de binnenkant nog oude onderdelen. SIEN-N heeft in 2010 contact gehad met de eigenaar, maar deze wil geen waardestelling of vooronderzoek. 3.11 Free & Co in Oude Pekela De “Stichting Stoommachine Free & Co” kreeg in 1989 de exploitatie en het beheer over de Houtzagerij Nooitgedacht te Nieuwe Pekela uit 1929 daterende Stork-stoommachine in het gebouwencomplex van Hempflax. Op initiatief van en in samenwerking met de Stichting is de gemeente Pekela in 2011 bezig met herbestemming van de voormalige strokartonfabriek. SIEN-N is door de gemeente en de Stichting Stoommachine Free & Co gevraagd mee te denken over de verdere ontwikkeling van het project en heeft daarop positief gereageerd. 3.12 DOC-pijp in Hoogeveen De directie van de coöperatieve zuivelfabriek (met schoorsteen) DOC te Hoogeveen had plannen om een tweede productielijn te bouwen op het industrieterrein Voormalige strokartonfabriek Free & co, nu Hempflax (hennep). In het teruglopende gedeelte van Hoogeveen, welke in 2015/2016 gereed zou rechts bevindt zich de stoommachine komen, maar dit project is afgeblazen. De gemeente Hoogeveen vindt de schoorsteenpijp bepalend voor de identiteit van het gebied en wil deze graag integreren in een toekomstig woningbouwproject. (zie afbeelding p.11) Een 10-tal jaren geleden is al eens bouwkundig onderzoek gedaan naar de staat van de schoorsteen, maar dit onderzoek moet geactualiseerd. SIEN-N heeft via de commissie herbestemming en leegstand Drenthe geïntervenieerd en betrokken partijen bij elkaar gebracht. Uitslag van de bijeenkomst was, dat de zuivelfabriek een bouwkundig onderzoek toestaat. Hiermee is de weg geopend naar behoud en integratie van de pijp en wellicht enige fabrieksgebouwen in het toekomstig woningbouwproject. 3.13 Historisch collectief van de Bronsmotoren uit Appingedam. Naar aanleiding van een telefoontje medio 2011 van Dhr. Nijboer van de Stichting Appingedammer Bronsmuseum uit Appingedam rond de brief van SIEN-N aan de gemeente Appingedam van maart 2008, kwam de vraag of daar ooit een reactie op was gekomen. Dat bleek van niet. In deze brief refereerde SIEN-N aan de slechte staat van de oude fabriekshal aan het Damsterdiep. SIEN-N stelde toen voor om de hal te gaan gebruiken als permanente expositieruimte voor de historische collectie Bronsmotoren, hetgeen daarna ook is gebeurd. Op 2 en 3 juli 2001 kwamen 2500 bezoekers op de open dag! Inmiddels zijn buitenlanders eigenaar. De Stichting moet zelf onderhoud plegen. Er moesten reparaties aan het dak gebeuren. De eigenaar heeft de rekening van het dak bij de stichting ondergebracht, maar deze is niet in staat deze rekening te betalen. Een monumentenstatus zou van groot belang zijn. Dhr. Nijboer vroeg of SIEN-N de brief wilde actualiseren en alsnog op antwoord wil aandringen. Een conceptbrief is naar Dhr. Nijboer toegezonden, maar daar is tot nu toe nog geen reactie op gekomen. 9

4. EDUCATIE EN JEUGD: FILMPROJECT Als project op het gebied van educatie en jeugd heeft SIEN-N - evenals voor de website - contact gezocht met de Hanzehogeschool Groningen. Drie studentes van de afdeling Mediëvistiek hebben zich in het kader van hun afstudeeropdracht over de uitdaging gebogen. Deze bestond uit het op een speelse manier onder de aandacht brengen van het thema industrieel erfgoed bij de schoolgaande jeugd. De beoogde doelgroep voor het project zijn leerlingen van de laatste groep van de basisschool en de eerste klas van het middelbaar onderwijs. Met veel enthousiasme hebben de studentes hun eigen fondsen geworven voor het maken van de film, een script geschreven en de acteurs erbij gezocht. Er zijn op drie verschillende erfgoedlocaties opnames gemaakt, namelijk in de voormalige DE-fabriek in Joure, de voormalige zuivelfabriek Kolderveen in Nijeveen en in de oude locomotiefremise van Bad Nieuweschans. De film valt uiteen in aansluitende afleveringen. De succesvolle presentatie van het eindresultaat heeft plaatsgehad tijdens de jaarlijkse donateursexcursie in Bad Nieuweschans.

De trekkers van het filmproject Mathijs Dijkstra (l) en Leo Hardus

5. PROJECT ENERGIE RAAK VAN DE HANZE UNIVERSITY De voorzitter van SIEN-N werd in oktober 2011 benaderd door de projectleider van het Project Energie Raak van de Hanze University om plaats te nemen in het expertteam, hetgeen hij heeft geaccepteerd. Hoofddoel van het project is de ondersteuning van de restauratiepraktijk bij het verbeteren en ontwikkelen van energieke restauraties van historische gebouwen. Dit betreft monumenten met een wettelijk beschermde status, maar ook andere historische of beeldbepalende gebouwen. 6. RELATIE AMATEURKUNST EN INDUSTRIËLE ONTWIKKELING De voorzitter nam in 2010 deel aan een initiatief van de Stichting Amateurkunst Kunstfactor over de relatie tussen amateurkunst en industriële ontwikkeling in de periode tussen 1850 en 1940. Voor deze Stichting heeft hij een korte verkenning gedaan naar deze relatie in de provincie Groningen. Hierbij kwam Gruno’s TNT Postharmonie Groningen - opgericht in 1911 - als belangrijkste uiting naar voren. De inventarisatie werd in oktober 2011 afgesloten met het eindrapport en de conferentie ‘Nieuw Mecenaat in de amateurkunst’. 10

7. COLOFON Jaarverslag Stichting Industrieel Erfgoed Noord-Nederland (SIEN-N) - December 2011 Samenstelling: Huub Emons m.m.v. Leo Hardus Lay-out, bewerking en productie: Mathijs Dijkstra Foto’s: Copyright SIEN-N, behalve Kokosmattenfabriek Harlingen: foto’s Machteld Honig De Stichting Industrieel Erfgoed Noord-Nederland (SIEN-N) heeft als doelstelling het behoud en het onderzoek van industrieel erfgoed in de ruimste zin des woord en heeft als werkgebied de provincies Groningen, Drenthe en Friesland. Secretariaat: Postbus 1536 9701 BM Groningen ING-bank: 5597042 Informatie: [email protected] www.sien-n.nl

DOC pijp in Hoogeveen

11

Jaarverslag Stichting Industrieel Erfgoed Noord-Nederland - December 2011