Stichting E-hulp.nl Van Diemenstraat CN Amsterdam

Stichting E-hulp.nl 020-6884981 Van Diemenstraat 92 1013 CN Amsterdam www.e-hulp.nl [email protected]

Deze scriptie is aangemeld voor de Scriptieprijs Online Hulp 2012. Een overzicht van alle scripties over hulpverlening via internet is te vinden op http://www.e-hulp.nl/scriptieprijs. Wij wensen u veel leesplezier.

De Scriptieprijs is een initiatief van stichting E-hulp.nl, kennis- en adviescentrum voor online hulpverlening. E-hulp.nl adviseert instellingen uit Zorg en Welzijn bij het ontwikkelen en implementeren van online hulpverlening. Wij houden al het nieuws bij over online hulpverlening, hebben een handboek online hulpverlening geschreven, faciliteren een linkedin groep en een Netwerk Online Hulp en organiseren jaarlijks het Congres Online Hulp.

JurisLeges.com Jurisdictie en toepasselijk recht bij internationale verkeersongevallen

Gersom Tobias Poot Student 0674958 12-8-2012

Inhoud Inhoud ............................................................................................................................................................................. 1 Copyright ........................................................................................................................................................................ 7 English summary ........................................................................................................................................................... 8 Lijst van afkortingen ..................................................................................................................................................... 9 Voorwoord ...................................................................................................................................................................12 Woord van dank .........................................................................................................................................................13 Hoofdstuk 1. Vraagstelling en opzet ........................................................................................................................14 1.1 Internationaal privaatrecht ...................................................................................................................................14 1.1.1 Definitie .......................................................................................................................................................14 1.1.2 ‘Private international law’. What’s in a name? .............................................................................................14 1.2 Verkenning van het probleem ...............................................................................................................................15 1.2.1 De nationale IPR-vragen ..............................................................................................................................16 1.2.2 Het nationale aan internationaal privaatrecht ...............................................................................................16 1.2.3 Eilandjes van nationaal IPR ........................................................................................................................17 1.2.4 Tekortkomingen van nationale antwoorden ...................................................................................................18 1.2.5 De internationale IPR-vragen .......................................................................................................................19 1.3 Probleemstelling en onderzoeksvragen ....................................................................................................................20 1.3.1 Het idee .......................................................................................................................................................20 1.3.2 Probleemstelling ............................................................................................................................................21 1.3.3 Onderzoeksvragen 1 t/m 5: Applicatie en nationale informatie ....................................................................21 1.3.4 Onderzoeksvragen 6 t/m 9: Doelgroep en praktijkoplossingen ......................................................................22 1.3.5 Onderzoeksvragen 10 t/m 13: Gebruikersonderzoek en test.........................................................................23 1.3.6 Onderzoeksdoelen .........................................................................................................................................23 1.4 Afbakening .........................................................................................................................................................24 1.5 Methodologie ........................................................................................................................................................25 1.5.1 Methode 1. Literatuuronderzoek ..................................................................................................................25 1.5.2 Methode 2. Interviews...................................................................................................................................26 1.5.3 Methode 3. Rechtsvergelijking .......................................................................................................................27 1.5.4 Methode 4. Testen ........................................................................................................................................28 1

1.5.5 Methode 5. Gebruikersonderzoek .................................................................................................................28 1.5.6 Methode 6. Internetonderzoek.......................................................................................................................28 1.5.7 Opbouw van het onderzoek...........................................................................................................................29 Hoofdstuk 2. De praktijk ...........................................................................................................................................30 2.1 Gebruikers van het IPR.......................................................................................................................................30 2.1.1 Justitiabelen..................................................................................................................................................30 2.1.2 Advocaten ....................................................................................................................................................33 2.1.3 Rechters........................................................................................................................................................34 2.2 Suggesties en systeemeisen......................................................................................................................................37 Hoofdstuk 3. Jurisleges, een mogelijke oplossing ..................................................................................................39 3.1 Nationale input in de vorm van lawTrees .............................................................................................................39 3.1.1 Vorm en werking van lawTrees ....................................................................................................................40 3.1.2 De plaats van lawTrees en JurisLeges binnen de rechtsinformatica .................................................................44 3.1.3 Vullen en updaten van het systeem in de toekomst ........................................................................................49 3.2 Werking van de webapplicatie ..............................................................................................................................56 3.2.1 Nationaal IPR interpreteren en verwerken ....................................................................................................56 3.2.2 Effectief koppelen .........................................................................................................................................56 3.2.3 Minimale feedback van de gebruiker .............................................................................................................57 3.2.4 Antwoorden op de internationale IPR-vragen ................................................................................................58 3.2.5 Het principe van ‘Relevant Jurisdictions’ .......................................................................................................58 3.2.6 De simulatie .................................................................................................................................................59 3.3 Toevoegen van ‘nationaal IPR’ met betrekking tot internationale verkeersongevallen ..............................................61 3.3.1 Toegevoegd IPR ter beantwoording van IPR-I ...............................................................................................61 3.3.2 Toegevoegd IPR ter beantwoording van IPR-II..............................................................................................62 3.3.3 De geografische reikwijdte van het prototype ..................................................................................................63 3.3.4 EEX en EVEX .......................................................................................................................................64 3.3.5 Nationale wetgeving ......................................................................................................................................65 3.3.6 HVV en Rome II .......................................................................................................................................65

2

Hoofdstuk 4. Test en gebruikerservaring ................................................................................................................68 4.1 Correctheid van de geproduceerde antwoorden ........................................................................................................68 4.2 Begrijpelijkheid van antwoorden en vragen ............................................................................................................68 4.3 Gevolgen van (on)begrijpelijkheid ..........................................................................................................................69 Hoofdstuk 5. Vergelijking van oplossingen en doelgroep ....................................................................................70 5.1 Aangrenzende ideeën en oplossingen ......................................................................................................................70 5.2 Vergelijking van oplossingen ................................................................................................................................71 5.2.1 Juridische beslisbomen en stappenplannen ......................................................................................................72 5.2.2 Toegankelijk maken en evt. vertalen van juridische informatie .......................................................................72 5.2.3 Personen of instanties die antwoord geven op vragen naar buitenlands recht (waaronder buitenlands IPR) ......73 5.2.4 Vergelijking met JurisLeges ..........................................................................................................................73 5.3 Doelgroep van JurisLeges......................................................................................................................................74 5.3.1 De voordelen van verruiming van de kennisscope ...........................................................................................74 5.3.2 Justitiabelen..................................................................................................................................................75 5.3.3 Advocaten ....................................................................................................................................................76 5.3.4 Rechters........................................................................................................................................................78 5.3.5 De doelgroep .................................................................................................................................................79 Hoofdstuk 6: Conclusie ..............................................................................................................................................81 6.1 Doelgroep en resultaten .........................................................................................................................................81 6.1.1 OV 6: Voor welke gebruikers van het IPR is kennis van internationaal IPR van nut? ...............................82 6.1.2 OV 10: Zijn de door JurisLeges gegenereerde antwoorden juist? ....................................................................83 6.1.3 OV 11: Is de applicatie duidelijk en de gebruikte taal begrijpelijk? ..............................................................83 6.1.4 OV 12: In hoeverre is het antwoord op OV 12 bepalend voor de vraag ............................................................ of de gegenereerde antwoorden adequaat zijn? ..........................................................................................................83 6.1.5 OV 7: Welke methoden zijn er nu om het internationale perspectief te kennen? ............................................83 6.1.6 OV 8: Wat zijn de voor- en nadelen van het gebruik van JurisLeges ................................................................ t.o.v. de conventionele manier van werken? ...............................................................................................................84 6.1.7 OV 9: Wie behoort op welke wijze tot de doelgroep van JurisLeges? .............................................................84

3

6.2 Werking van het prototype en toegevoegd IPR .......................................................................................................86 6.2.1 OV 3: In hoeverre is het idee nieuw? ............................................................................................................86 6.2.2 OV 1: Is het technisch mogelijk een online applicatie te maken die nationaal IPR kan interpreteren, ................ verwerken, op een effectieve koppelen en aan de hand van minimale feedback van de gebruiker antwoorden kan ........... formuleren op de internationale IPR-vragen, rekening houdend met alle relevante jurisdicties? ...................................86 6.2.3 OV 2: Hoe kan worden bepaald wat de relevante jurisdicties zijn? ...............................................................87 6.2.4 OV 4: Welke nationale informatie moet worden toegevoegd voor een werkend prototype? ...............................87 6.2.5 OV 5: Op welke wijze en in welke vorm kan deze nationale informatie het beste worden toegevoegd? ............88 6.3 Probleemstelling en onderzoeksdoelen ....................................................................................................................89 6.3.1 Onderzoeksdoelen .........................................................................................................................................90 6.4 Kritiek en aanbevelingen.......................................................................................................................................91 6.4.1 Technische aanbevelingen ..............................................................................................................................91 6.4.2 Begrijpelijkheid, taal en interpretatie. ............................................................................................................92 6.4.3 Kritiek op het onderzoek zelf ........................................................................................................................93 Hoofdstuk 7. Referenties ...........................................................................................................................................94 7.1. Literatuur ............................................................................................................................................................94 7.2. Jurisprudentie .................................................................................................................................................... 100 7.2.1 Australië................................................................................................................................................... 100 7.2.2 Canada ..................................................................................................................................................... 100 7.2.3 Europa ..................................................................................................................................................... 100 7.2.4 Nederland ................................................................................................................................................. 100 7.2.5 Verenigd Koninkrijk ................................................................................................................................ 100 7.2.6 Verenigde Staten ....................................................................................................................................... 100

Appendix A. Aantekeningen van interviews ........................................................................................................ 101 A1 Mensen uit het bedrijfsleven ............................................................................................................................... 101 A1.1 Vragen aan mensen uit het bedrijfsleven .......................................................................................... 101 A1.2 Extra vragen aan verzekeringsexperts ............................................................................................... 101 A1.3 Radek Kuba ........................................................................................................................................... 101 A1.4 Jan Mulder ............................................................................................................................................. 102

4

A1.5 Theo Nadorp ......................................................................................................................................... 104 A2 Advocaten ........................................................................................................................................................ 105 A2.1 Vragen aan advocaten .......................................................................................................................... 105 A2.2 Wouter Seinen ....................................................................................................................................... 105 A2.3 Hans Schep ............................................................................................................................................ 107 A3 Rechters ............................................................................................................................................................ 113 A3.1 Vragen aan rechters .............................................................................................................................. 113 A3.2 mr. P.A. Koppen .................................................................................................................................. 113 A3.3 Professor mr. M.J.A.M. Ahsmann ..................................................................................................... 115 A3.4 mr. J.F. de Heer en mr. A.N. van Zelm van Eldik .......................................................................... 116 Appendix B. Stappenplan rechtsmacht in internationale competentiekwesties (civiel) ................................ 119 Appendix C. Uitleg LawTrees (uitdraai van www.LawTree.org) ...................................................................... 124 Appendix D. LawTrees van toegevoegd IPR. ..................................................................................................... 131 D1 Algemene vragen ............................................................................................................................................... 131 D2 EEX ............................................................................................................................................................... 133 D3 EVEX ........................................................................................................................................................... 138 D4 ZPO ................................................................................................................................................................ 142 D5 Rv .................................................................................................................................................................... 142 D6 HVV .............................................................................................................................................................. 143 D7 Rome II ............................................................................................................................................................ 147 Appendix E. Gebruikersgebied van het prototype ............................................................................................. 150 Appendix F. Test en gebruikersonderzoek .......................................................................................................... 152 F1 Studentencases ................................................................................................................................................... 152 F2 Bestaande casus: bindend advies ......................................................................................................................... 154 F3 Gebruikersonderzoek......................................................................................................................................... 156 F3.1 Opdracht proefpersonen - Nederlands ............................................................................................. 156 F3.2 Opdracht proefpersonen - Engels...................................................................................................... 157 F3.3 Resultaten niet-juristen ......................................................................................................................... 158 F3.4 Resultaten rechtenstudenten ............................................................................................................... 162

5

F4 Door mij bedachte cases ..................................................................................................................................... 166 F4.1 Nederlandse casus ................................................................................................................................. 166 F4.2 Duitse casus ........................................................................................................................................... 166

6

Copyright 1. Alle rechten, direct of indirect, op (onderdelen van) de projecten die in deze scriptie staan beschreven of hiermee in verbinding staan, zoals applicaties, webpagina’s en aanverwante software en andere documenten van welke aard dan ook, komen slechts toe aan de maker ervan. 2. Alles wat door de schrijver van deze scriptie is gemaakt of geuit, in welke vorm dan ook, dat niet in deze scriptie staat of als bijlage is aangehecht, maakt er geen onderdeel van uit. 3. Alle ideeën die door de schrijver van deze scriptie zijn geuit, in deze scriptie of daarbuiten, in welke vorm dan ook, zullen niet door de universiteit of lezers van de scriptie worden gebruikt of juridisch worden vastgelegd. 4. Bij het kopiëren van (onderdelen van) deze scriptie zal er altijd voor worden gezorgd dat deze regels mee worden gekopieerd.

7

English summary Unlike the name suggests, Private International Law (PIL) is not international law, but in many respects a national matter. Judges, lawyers, and litigants involved in international legal disputes need to know which courts have jurisdiction and which law should be applied. These are ‘international PIL-questions’. Unfortunately legal experts can only answer the international questions regarding their own legal systems. To solve the whole PIL-puzzle, these ‘national answers’ need to be combined to yield ‘international answers’. JurisLeges is an online tool that finds these international answers. JurisLeges stands for Jurisdiction (‘Juris’) and applicable law (‘Leges’). With feedback from the user, the tool simulates the analyses of the questions regarding jurisdiction and choice of law from the viewpoint of all relevant jurisdictions. Usually these are the countries for which factual and legal indications in the case exist. To find the international answers, JurisLeges combines the national PIL-rules. These rules are added to the system in the form of lawTrees. These are decision trees that can be interpreted and combined by a computer, but also read and modified by a human. The amount of feedback that the user has to give, is kept low, because the tool uses the same information (e.g. defendant's residence), to search through multiple laws, treaties, and regulations. The idea of JurisLeges is unique. Lawyers and judges have other ways to know PIL-rules of other countries, but their current methods are slow, expensive, and less effective. If feedback is given according to the case, JurisLeges provides the right answers. Although the current (legal) language of the website could still cause people to give the wrong feedback, this problem can be easily solved by changing the lawTrees. JurisLeges shows that it is possible to create an online tool that adequately solves the complete PIL-puzzle for judges, lawyers, and litigants involved in international legal disputes. It also shows that is it possible for a computer to interpret, combine, and apply private international law.

8

Lijst van afkortingen Ab.

Aanbeveling (zie paragraaf 6.4)

A.C.

Law Reports, Appeal Cases

a.d.h.v.

aan de hand van

art.

artikel

artt.

artikelen

BW

Burgerlijk Wetboek (Nederlands)

CBR

case-based reasoning

C.L.R.

Commonwealth Law Reports (Australië)

CMR

Convention Relative au Contrat de Transport International de Marchandises par Route, ofwel: Verdrag betreffende de overeenkomst tot internationaal vervoer van goederen over de weg (CMR), ondertekend te Genève op 19 mei 1956, zoals gewijzigd bij het protocol van Genève van 5 juli 1978.

dhr.

de heer

d.m.v.

door middel van

d.w.z.

dat wil zeggen

DRiG

Deutsches Richtergesetz (Duitse rechterswet)

e.e.a.

een en ander

EEX

EEG-Executieverordening. Ook wel, Brussel I, of Verordening (EG) Nr. 44/2001 van de Raad van 22 december 2000 betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken. 1 Met de afkorting wordt altijd de verordening bedoeld (en niet het verdrag), tenzij anders vermeld.

e.g.

exempli gratia (for example)

EG

Europese Gemeenschap

EJN

Europees justitieel netwerk in burgerlijke en handelszaken

EVEX

Verdrag betreffende de rechtelijke bevoegdheid en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken. Ook wel, parallelverdrag, of Verdrag van Lugano.

EU

Europese Unie

evt.

Eventueel

HIT(s)

Human Intelligence Task(s)

HR

Hoge Raad (der Nederlanden)

HvJ

Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen

HVV

Haags Verdrag Verkeersongevallen 1971, (verdrag inzake de wet welke van toepassing is op verkeersongevallen op de weg;; ‘s-Gravenhage, 4 mei 1971)

i.c. 1

in casu

Bij de namen van wetten, verdragen en verordeningen is, waar mogelijk, uitgegaan van de Ars Aequi Weteditie

Internationaal Privaatrecht zevende editie. 9

i.c.m.

in combinatie met

IJI

Internationaal Juridisch Instituut

IP

Internet Protocol, alleen gebruikt in de samenvoeging ‘IP-adres’.

IPR

Internationaal privaatrecht IPR 1, IPR 2, IPR 3 worden in paragraaf 1.2.1 gedefinieerd als ‘de nationale IPR-vragen’. IPR-I, IPR-II, IPR-III worden in paragraaf 1.2.5 gedefinieerd als ‘de internationale IPRvragen’.

ISO

Internationale Organisatie voor Standaardisatie. Geen afkorting, maar afgeleid van het Griekse woord ‘isos’, hetgeen gelijk betekent.

i.v.m.

in verband met

JKS

juridisch kennissysteem

Jur.

Jurisprudentie Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen

jº

juncto (in verbinding met)

K.O.G.

Kamerlingh Onnes Gebouw, (de rechtenfaculteit in Leiden)

LJN

Landelijk Jurisprudentie Nummer

m

(in combinatie met een nummer, bijvoorbeeld ‘m1’) onderzoeksmethode. De methodes zijn gedefinieerd in paragraaf 1.5, methodologie.

m.b.t.

met betrekking tot

m.i.

mijns inziens

m.n.

met name

m.nt.

met noot van

mr.

meester (in de rechten)

m.u.v.

met uitzondering van

mw.

mevrouw

n.a.v.

naar aanleiding van

NIPR

Nederlands Internationaal Privaatrecht (tijdschrift)

NJ

Nederlandse Jurisprudentie

nr.

nummer

OV

Onderzoeksvraag

PbEG

Publicatieblad van de Europese Gemeenschap

PbEU

Publicatieblad van de Europese Unie

PIL

Private International Law (Engelse vertaling van IPR)

PS

Probleemstelling

Rome II

Verordening (EG) nr. 864/2007 van het Europees Parlement en de Raad van 11 juli 2007 betreffende het recht dat van toepassing is op niet-contractuele verbintenissen

Rv

(Nederlands) Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering

S.C.R.

Supreme Court Reports (Canada)

10

SE

(in combinatie met een nummer, bijvoorbeeld ‘SE 1’) systeemeis. Drie (aanvullende) systeemeisen komen terug in paragraaf 2.2.

§

Paragraaf

t.o.v.

ten opzichte van

t/m

tot en met

TMCS

Traitements mécano-chimiques des surfaces (SA)

TNT

Thomas Nationwide Transport

U.S.

United States Reports

VS

Verenigde Staten van Amerika

WIPR

(Belgisch) Wet houdende het Wetboek van internationaal privaatrecht2

ZPO

Zivilprozessordnung (Duits wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering)

ZNAV

Zuid Nederlandse Aannemers Vereniging

zgn.

zogenaamde

2

Te vinden op <staatsbladclip.zita.be/staatsblad/wetten/2004/07/27/wet-2004009511.html>. 11

Voorwoord Voor u ligt de masterscriptie waarmee ik mijn studententijd afsluit. Voor een afstudeerscriptie is het uiteindelijk een groot document geworden, maar toch vormt het slechts een klein onderdeel van mijn afstuderen. Het leeuwendeel van het werk dat is verricht, is in de scriptie niet terug te vinden. Waarom dan toch de keuze voor een afstudeerproject in plaats van alleen een scriptie? De eerste vier jaar van mijn studententijd heb ik me naast rechten beziggehouden met technische natuurkunde. Deze achtergrond aan de TU Delft zorgt ervoor dat ik op de rechtenfaculteit soms anders tegen dingen aankeek. Natuurkunde is zeer abstract en systematisch, maar ook juridische regels bevatten een zekere systematiek. Ditmaal echter een maatschappelijke. Het doen van regulier juridisch (literatuur)onderzoek is me altijd goed afgegaan en de vakken waarin dit nodig was werden dan ook hoog beoordeeld. Voor mijn bachelorscriptie kreeg ik bijvoorbeeld een 9. Het document is hierna (o.a.) gepubliceerd in de ‘Hall of Fame’ op de website van de universiteit. Toch besloot ik dat ik bij mijn afstuderen iets anders wilde doen. Ik wilde de juridische problemen niet langer alleen beschrijven, maar ook proberen op te lossen. Daarnaast wilde ik de systematiek van juridische regels proberen tastbaar te maken. Internationaal Privaatrecht bleek het aangewezen rechtsgebied hiervoor.3 Dit heeft drie redenen. 1. Het rechtsgebied is (zeer) systematisch. 2. Zover ik dit kan (en kon) bezien, gaan verschillende bronnen van internationaal privaatrecht vaak uit van dezelfde feitelijk-juridische omstandigheden. Hierdoor kan een computer aan de hand van dezelfde feiten meerdere wetten, verdragen of verordeningen toepassen. 3. Het internationaal privaatrecht is een nationaal rechtsgebied, terwijl het internationale vragen dient op te lossen. Het daadwerkelijk internationaliseren van internationaal privaatrecht, is iets wat een computer wellicht beter kan dan een mens. Met name de laatste reden heeft geleid tot de ontwikkeling van JurisLeges. Voor de onvoorbereide lezer zal de derde reden op dit moment moeilijk te begrijpen zijn, maar in de loop van de scriptie zal één en ander snel duidelijk worden. JurisLeges is een samentrekking van de woorden Jurisdiction en Leges. De vraag naar jurisdictie, ofwel internationale bevoegdheid van een nationale rechter om over een bepaald geschil te oordelen, wordt in de scriptie gedefinieerd als de eerste vraag van internationaal privaatrecht. De tweede vraag gaat over het recht dat deze rechter, indien bevoegd, behoort toe te passen.4 JurisLeges moest voor gebruikers overal ter wereld toegankelijk worden. Een internetapplicatie lag dus voor de hand. Aanvankelijk had ik echter nooit iets gedaan met programmeren voor internet. Tegelijk met

3

Zie voor een definitie van dit rechtsgebied paragraaf 1.1.1.

4

Zie voor deze vragen vanuit nationaal en internationaal perspectief respectievelijk 1.2.1 en 1.2.5. 12

mijn laatste vakken, leerde ik daarom een aantal programmeertalen en methoden.5 Tijdens de ontwikkeling van JurisLeges is steeds geprobeerd om rekening te houden met alle eisen die het internationaal privaatrecht stelt. Uiteindelijk heeft dit geleid tot een prototype. Bij internationale verkeersongevallen blijkt deze in staat om een lijst te genereren van alle internationaal bevoegde rechters en het recht dat door hen dient te worden toegepast. Zodoende doet JurisLeges haar naam dus eer aan.

Woord van dank Heel graag zou ik een aantal mensen willen bedanken voor hun bijdrage aan de totstandkoming van JurisLeges en deze scriptie. In de eerste plaats zijn dit mijn begeleiders dhr. Van den Herik en mw. Van der Hof. Ik heb mijn begeleiding ervaren als betrokken en vriendelijk. Daarnaast was ik zeer tevreden over de snelheid waarmee een tussenversie van mijn scriptie kon worden nagekeken. Ik wil ook de overige leden van mijn afstudeercommissie mw. Van den Berg en dhr. Oerlemans bedanken voor hun extra feedback, waardoor ik het beste uit de scriptie kon halen. Ik wil dhr. Polak en mw. Van den Eeckhout bedanken voor het beantwoorden van vragen met betrekking tot het internationaal privaatrecht en hun suggesties met betrekking tot mijn afstuderen en de afbakening hiervan. Guus Brommet wil ik zeer bedanken voor zijn commerciële advies. Mijn broer Bas wil ik bedanken dat hij me een avond de beginselen van het programmeren voor internet heeft uitgelegd. Dit heeft me erg op weg geholpen. Grote dank gaat uit naar alle geïnterviewden.6 Allereerst vanwege de tijd die zij voor me vrijmaakten in de soms drukke agenda’s, maar daarnaast ook voor de zorgvuldigheid van de antwoorden en voor het geven van extra suggesties. Iedereen die heeft meegedaan aan het gebruikersonderzoek wil ik eveneens bedanken.7 Ik ben erg tevreden met de eerlijke reacties en opmerkingen die ik van deze groep mensen kreeg. Speciale dank gaat uit naar Saskia Lensink, voor het zeer kritisch doorlezen van mijn scriptie. Als laatste wil ik ook mijn vriendin Dáša bedanken. Niet alleen voor het controleren van mijn scriptie en voor het tolken bij één van de interviews, maar ook voor het zorgen voor de noodzakelijke afleiding.

5

Voor de ingewijde lezer: ik leerde Javascript, HTML, JQuery, PHP, MySQL en JSon, en maakte gebruik van de

methode AJAX voor communicatie tussen de server en de computer van de cliënt (de gebruiker van de website). 6

Genoemd in appendix A.

7

Gebruikersonderzoek is te vinden in appendix F. 13

Hoofdstuk 1. Vraagstelling en opzet De wereld is kleiner en internationaler dan vroeger. Nieuwe technieken, zoals het internet, hebben grenzen doen vervagen en afstanden doen wegvallen.8 Het gevolg is dat rechtsverhoudingen en dus ook juridische conflicten, internationaler geworden zijn. 9 Bij een internationaal juridisch conflict is het belangrijk om snel te weten van welke landen er rechters bevoegd zijn om recht te spreken en welk recht deze rechters zullen toepassen. JurisLeges kan hierbij helpen. JurisLeges is een webapplicatie waarvan de ontwikkeling centraal staat in deze scriptie. In dit eerste hoofdstuk wordt een inschatting gemaakt van een aantal problemen (§1.2) en worden onderzoeksvragen geformuleerd (§1.3). Het hoofdstuk eindigt met een afbakening van het onderzoek (§1.4) en een overzicht van de te gebruiken onderzoeksmethoden (§1.5).

1.1 Internationaal privaatrecht 1.1.1 Definitie Internationaal privaatrecht (hierna IPR 10 ) is het rechtsgebied dat wordt toegepast bij zaken met een buitenlands element. Dit wil zeggen, een contact met een ander recht dan (in ons geval) het Nederlandse. Dit contact kan gelegen zijn in een overeenkomst dat in een vreemd land is gesloten of moet worden uitgevoerd, eigendom dat zich in het buitenland bevindt, het feit dat (een van de) partijen niet de (Nederlandse) nationaliteit heeft, of een aanrijding op buitenlands grondgebied.11

1.1.2 ‘Private international law’. What’s in a name? Internationaal heeft het rechtsgebied twee benamingen: Private international law en conflict of laws.12 Van de laatste benaming wordt meestal gebruik gemaakt binnen landen met een common law systeem.13 In landen met een civil law-traditie wordt meestal de eerste naam gebruikt. Dit is ook de benaming voor het rechtsgebied binnen de EU14 en in de meeste internationale verdragen.15

8

Bovens 2003, p. 19.

9

Van der Hof 2002, p. 2.

10

Deze afkorting wordt gebruikt in veel Nederlandse literatuur over het onderwerp, zoals Vonken 1996, Polak 2011,

Ibili 2007, Hendrikse & Jongbloed 2008 en Strikwerda 2005. In het Engels wordt de afkorting ook gebruikt voor Intellectual Property Right(s). Dit zal in deze scriptie nooit worden bedoeld. 11

Als definitie vrij vertaald en veralgemeniseerd vanuit het Engels uit Dicey, Morris & Collins 2000, p. 3. Zie ook

Kalenský 1971, p. 169. 12

Collier 2001, p. 5.

13

In de UK is gebruik van beide termen toegestaan. Dit bewijst bijvoorbeeld het bestaan van de ‘Private International

Law (Miscellaneous Provisions) Act 1995’. 14

Alle lidstaten op het vaste land van Europa zijn civil law-landen.

15

O'Brien & Smith 1999, p. 4. 14

Hoewel de uitdrukkingen inwisselbaar zijn, dekken ze geen van beide volledig de lading.16 De term conflict of laws is misleidend, omdat het rechtsgebied er juist voor zorgt dat conflicten tussen rechtssystemen niet optreden.17 Een voordeel van deze benaming is echter dat deze ook gebruikt kan worden als het gaat om verschillende rechtssystemen die uit één land komen.18 De door mij gebruikte term internationaal privaatrecht kent eveneens vele gebreken. Op elk zelfstandig woord ervan is commentaar te leveren. 19 Ten eerste beperkt het rechtsgebied zich niet noodzakelijk tot het privaatrecht.20 Ten tweede kan het internationaal privaatrecht op zichzelf niet, zoals ander recht dit kan, de uitkomst van een zaak bepalen en maakt in die zin dus geen deel uit van het materiële recht. 21 Ten laatste is het internationaal privaatrecht, vreemd genoeg, geen internationaal recht.22

1.2 Verkenning van het probleem IPR bestaat bij de gratie van het feit dat nationale rechtsregels van land tot land verschillen.23 Omdat het rechtsgebied zelf echter eveneens behoort tot het nationale recht, verschilt ook dit van land tot land.24 De definitie van IPR, zoals gegeven in paragraaf 1.1.1 wordt door elke auteur dan ook anders ingevuld, afhankelijk van zijn25 herkomst. 26 Per jurisdictie varieert tevens de precieze inhoud van het rechtsgebied.27 Zoals opgemerkt, is zelfs de naam ervan niet overal hetzelfde.

16

Hetzelfde geldt alle benamingen, omdat ze allemaal min of meer lijken op een van deze twee. Beale 1916, p. 14.

17

Collier 2001, p. 5.

18

Denk bijvoorbeeld aan deelstaten van de VS. Binnen het Nederlandse koninkrijk wordt in deze situaties de term

‘interregionaal privaatrecht’ gebruikt, hetgeen overigens niet wordt gezien als onderdeel van het IPR. Zie Strikwerda 2005, p. 3. 19

Collier 2001, p. 6.

20

Strikwerda 2005, p. 4-5. Zie ook p. 68 e.v. over semipubliekrecht en het IPR en Beale 1916, p. 7 e.v. over

strafrecht en IPR. 21

Collier 2001, p. 6.

22

Hijmans 1937, p. 12; Strikwerda 2005, p. 4.

23

Strikwerda 2005, p. 1. en Beale 1916, p. 5.

24

Hijmans 1937, p. 15; Strikwerda 2005, p 63.

25

Kortheidshalve zijn in deze scriptie overal slechts de mannelijk vormen (‘hij’, ‘hem’ en ‘zijn’) gebruikt.

26

De door mij gegeven definitie sprak oorspronkelijk alleen over Engelse en buitenlandse elementen.

27

In Frankrijk of Spanje wordt bijvoorbeeld ook het vreemdelingenrecht en nationaliteitsrecht wel beschouwd als

IPR (Strikwerda 2005, p. 3). Zie voor de Nederlandse afbakening tussen deze rechtsgebieden zie de Groot & Tratnik 2010, p. 30. 15

1.2.1 De nationale IPR-vragen In Nederland omvat het IPR het internationale bevoegdheids- of jurisdictierecht, het conflictenrecht en het internationale erkennings- en executierecht.28 Het rechtsgebied houdt zich, anders gezegd, bezig met drie nationale IPR-vragen die als volgt te definiëren zijn. 29 - IPR 1:

Is de nationale rechter internationaal bevoegd?

- IPR 2:

Naar welk recht moet een internationale rechtsverhouding door de nationale rechter worden beoordeeld?

- IPR 3:

Onder welke voorwaarden en in welke omvang kan hier rechtskracht worden toegekend aan buitenlandse rechterlijke beslissingen en onder welke voorwaarden en op welke wijze kunnen deze hier ten uitvoer worden gelegd?

1.2.2 Het nationale aan internationaal privaatrecht Het doel van het IPR is het reguleren van grensoverschrijdende rechtsverhoudingen.30 Met een dergelijk doel zou het voor de hand liggen om IPR vast te leggen in internationaal publiekrecht (volkenrecht), het gaat op de achtergrond immers om vragen van soevereiniteit.31 Daarnaast zou een land nu in principe kunnen verdienen op proceskosten, door voor elke zaak rechtsmacht te claimen en vervolgens in alle gevallen zijn eigen recht toe te passen. 32 Toch geeft het volkerenrecht geen aanwijzingen voor de inrichting van het IPR.33 Dat deze situatie niet tot chaos leidt, heeft twee redenen. In de eerste plaats laten de meeste landen zich leiden door dezelfde principes bij het (nationaal) vormgeven van het IPR.34 Als een land besluit zijn eigen rechters in alle gevallen bevoegd te verklaren (IPR 1) zal dit tot gevolg hebben dat de uitspraken uit dit land niet meer overal worden erkend (IPR 3). Een tweede reden waarom de chaos uitblijft, is dat er veel IPR verdragen gesloten zijn tussen landen, waardoor het IPR een meer internationaal karakter heeft gekregen.35 Binnen Europa is er, sinds de inwerkingtreding van het Verdrag van Amsterdam in 1997, daarnaast de mogelijkheid van verordeningen.36 Hoewel deze ontwikkelingen grote gevolgen hebben, kunnen we m.i. nog altijd niet zeggen dat het internationaal privaatrecht hierdoor daadwerkelijk ‘internationaal’ geworden is. De meerderheid van landen in de wereld is geen lid van de EU. Deze landen worden dus meestal niet geraakt door haar 28

Strikwerda 2005, p. 40.

29

Mayss 1999, p. 1.

30


31

Svantesson 2007, p. 245.

32

Wel wordt aangenomen dat een staat zonder IPR regels, die dus alle in alle gevallen rechtsmacht claimt en geen

buitenlandse uitspraken erkent, in strijd handelt met het volkenrecht. Zie Strikwerda 2005, p. 4. 33


34

Volgens Beale 1916, p. 10 gebeurt dit.

35


36

Strikwerda 2005, p. 12. 16

verdragen en verordeningen. 37 Daarnaast hebben verdragen hun eigen toepassingsgebied. Als er geen verdragen van toepassing zijn, wordt alsnog teruggevallen op nationaal recht. Wanneer wel een verdrag toepasbaar wordt geacht, kan de toepassing daarvan verschillen per rechter.38 Kortom, het IPR zoals dat door de inwoner van een bepaald land gekend is, is een nationaal IPR. Tot dit nationale IPR behoren de nationale wetteksten die betrekking hebben op IPR, de IPR regels uit verdragen die door het land zijn ondertekend en verordeningen die op dat land van toepassing zijn, steeds uiteraard met de bijbehorende jurisprudentie en doctrine.39 Steeds voor zever dit alles een antwoord geeft op de nationale IPR-vragen.

1.2.3 Eilandjes van nationaal IPR Door raadpleging van het nationale IPR kan een antwoord worden gevonden op de nationale IPR-vragen (IPR 1-3) die zijn gedefinieerd in paragraaf 1.2.1. Vanuit Nederlands perspectief gaat het om de vragen of de Nederlandse rechter bevoegd is, en zo ja, van welk land deze het recht volgens Nederlands IPR zou moeten toepassen. Verder is na te gaan of (en hoe) buitenlandse vonnissen in Nederland worden erkend en ten uitvoer gelegd kunnen worden.40 De opleiding rechtsgeleerdheid leert studenten een antwoord te vinden op deze vragen. Leerboeken en vakliteratuur beschrijven daarbij in principe slechts het nationale IPR.41 Het gevolg is dat voor een afgestudeerd Nederlands jurist slechts het Nederlands IPR bekend en/of toegankelijk is.42 Buitenlandse juristen kennen een ander IPR, maar zonder hulp blijft het Nederlands IPR voor hen verborgen. De wereld is, wat betreft het internationaal privaatrecht, dus verdeeld in nationale eilandjes.43

37

Tenzij een zaak onder een Europese rechter is en het gebruikte IPR een universeel formeel toepassingsgebied

heeft. Zie hierover Vonken 1996, p. 7. 38

Bij verordeningen is dit uit den boze. Daar moeten de begrippen volgens het HvJ ‘verdragsautonoom’ worden

geïnterpreteerd. Zie hierover HvJ 9 december 2003, nr. C-116/02, Jur. 2003, p. I-14693, NJ 2007, 151, (Gasser/Missat); HvJ 22 maart 1983, nr. 34/82, NJ 1983, 644 (Peters/ZNAV); HvJ 8 maart 1988, nr. 9/87, NJ 1990, 424 (Arcado/Haviland); HvJ 17 juni 1992, nr. C-26/92, NJ 1996, 316 (Handte/TMCS); HvJ 27 oktober 1998, nr. C51/97, NIPR 1999 nr. 76 (Alblasgracht); Strikwerda 2005, p. 257. Zie ook paragraaf 3.2.4 over het EVEX. 39

Strikwerda 2005, p. 6. Beale 1916, p. 10 rekent tot de bronnen ook de internationale consensus tussen landen.

40

Wat er met Nederlandse vonnissen in het buitenland gebeurt, is echter niet altijd zeker.

41

Typerend is mijn eigen oude leerboek IPR, dit is de opvolgende druk van Strikwerda 2005 (zie literatuurlijst) uit

2008 met de toepasselijke naam: ‘Inleiding tot het Nederlandse Internationaal Privaatrecht’. 42

Waaronder ook de internationale verdragen en verordeningen die op Nederland van toepassing zijn.

43

Hoofdstuk 5 behandelt de huidige praktijkoplossingen voor dit probleem. 17

1.2.4 Tekortkomingen van nationale antwoorden Het antwoord op (een van) de nationale IPR-vragen (IPR 1-3) is voor de ‘gebruikers van het IPR’ dus slechts een deelantwoord. Tot de gebruikers van het IPR worden in deze scriptie drie groepen gerekend: rechters, advocaten en (rechts)personen die als partij verwikkeld zijn (of dreigen te raken) in een internationaal juridisch conflict. Om het concreter te maken, kan worden gedacht aan een hypothetisch juridisch geschil tussen een Nederlands bedrijf N en Chinees bedrijf C. Bedrijf N wil een rechtszaak starten en vraagt advies aan zijn vaste Nederlandse advocatenkantoor. Deze Nederlandse juristen kunnen vertellen of de Nederlandse rechter bevoegd is om over het geschil te oordelen (IPR 1). Als dit echter niet zo is, weten zij niet of de Chinese rechter dit wel is. Als blijkt dat de Chinese rechter bevoegd is, dan is voor de Nederlandse advocaten onduidelijk welk recht de Chinese rechter zal toepassen (IPR 2) en of er dus voor het kantoor nog een rol is weggelegd als expert Nederlands recht. Als de Nederlandse rechter bevoegd is, dan is het voor de juristen van het kantoor moeilijk te bepalen of het Nederlandse vonnis na afloop zomaar in China ten uitvoer te leggen is door een deurwaarder aldaar (IPR 3). Tabel 1. Beperkt kennisgebied van de Nederlandse en de Chinese jurist uit de voorbeeldcasus.

IPR 1 IPR 2

IPR 3

Exclusieve kennis Nederlandse jurist Bevoegdheid Nederlandse rechter. Toepasselijk recht voor Nederlandse rechter indien bevoegd. Eventueel Chinees recht. Mogelijkheden voor erkenning en tenuitvoerlegging van Chinees vonnis in Nederland.

Exclusieve kennis Chinese jurist Bevoegdheid Chinese rechter. Toepasselijk recht voor Chinese rechter indien bevoegd. Eventueel Nederlands recht. Mogelijkheden voor erkenning en tenuitvoerlegging van Nederlands vonnis in China.

In de tabel hierboven is schematisch weergegeven welke vragen de Nederlandse en de Chinese juristen uit de voorbeeldcasus kunnen beantwoorden. Omdat de antwoorden worden gevonden in nationaal IPR is deze kennis in principe exclusief. De kennis uit de meest rechter kolom is voor de Nederlandse jurist bijvoorbeeld niet toegankelijk. Uit interviews komt naar voren dat er methoden zijn om deze kenniskloof te overbruggen.44 In loop van de scriptie zal blijken dat het inschakelen van een deskundige (in welke vorm dan ook) de meest efficiënte en meest gebruikte oplossing hiervoor is.45 Deze methode is echter

44

Zie appendix A en de uitwerking van de interviews in paragraaf 2.1.

45

Zie paragraaf 5.2.3 en 5.2.4. 18

duur en tijdrovend.46 Toch is het de beste manier om te komen tot een antwoord op de internationale IPR-vragen.

1.2.5 De internationale IPR-vragen In het bovenstaande voorbeeld is de ontbrekende informatie door het Nederlandse kantoor te verkrijgen door contact te zoeken met een expert Chinees recht. Zodoende wordt kennis van nationaal IPR gebundeld en kunnen ook de IPR-vragen naar internationaal perspectief worden beantwoord. Deze vragen (vanaf nu: ‘de internationale IPR-vragen’) kunnen worden verkregen door de nationale IPR-vragen algemener te stellen. De drie internationale IPR-vragen worden als volgt gedefinieerd.47 - IPR-I:

Welke rechters hebben internationale bevoegdheid?

- IPR-II:

Van welk landen zullen de bevoegde rechters het recht toepassen?

- IPR-III:

Welke landen zullen de uitspraak erkennen en in welke landen is de zaak vervolgens ten uitvoer te leggen?

Om op de vragen een antwoord te vinden, moet de informatie van experts uit alle relevante landen worden gebundeld. De internationale IPR-vragen vormen dus eigenlijk de som van alle relevante nationale IPRvragen. Het antwoord op de nationale IPR-vragen (vanaf nu: het ‘nationaal IPR’) is dus slechts een nationale deeloplossing. Het ‘internationaal IPR’ (de antwoorden op de internationale IPR-vragen) is de som van vele nationale deeloplossingen. Hieronder is een en ander nog eens schematisch herhaald. Tabel 2. Nationaal IPR en internationaal IPR.

IPR: Internationaal privaatrecht Nationaal IPR: De antwoorden op onderstaande nationale IPR-vragen

Internationaal IPR: De antwoorden op onderstaande internationale IPRvragen

IPR 1: Is de nationale rechter internationaal bevoegd?

IPR-I: Welke rechters hebben internationale bevoegdheid?

IPR 2: Naar welk recht moet een internationale rechtsverhouding door de nationale rechter worden beoordeeld?

IPR-II: Van welk landen zullen de bevoegde rechters het recht toepassen?

IPR 3: Onder welke voorwaarden en in welke omvang kan hier rechtskracht worden toegekend aan buitenlandse rechterlijke beslissingen en onder welke voorwaarden en op welke wijze kunnen deze hier ten uitvoer worden gelegd?

IPR-III: Welke landen zullen de uitspraak erkennen en in welke landen is de zaak vervolgens ten uitvoer te leggen?

46

Zie paragraaf 5.2.4.

47

Ter onderscheiding van de nationale IPR-vragen is gebruik gemaakt van Romeinse cijfers en een streepje tussen de

afkorting IPR en het cijfer. 19

Het antwoord op IPR-I bestaat uit een overzicht van alle bevoegde fora voor een (dreigende) rechtszaak. Worden de antwoorden van IPR-II en IPR-III hiermee gecombineerd, dan is van elke bevoegde rechter ook bekend welke wetgeving deze zal toepassen en of de uitspraak in een gewenst ander land erkend zal worden en ten uitvoer gelegd kan worden. Het totaal zou er schematisch als volgt uit kunnen zien.

Past Tsjechisch recht toe Nederlandse rechter bevoegd. Duitser wil schadeclaim van Nederlander wegens botsing in Tsjechië.

Uitspraak in Nederland ten uitvoer te leggen.

Past Tsjechisch recht toe Tsjechische rechter bevoegd. Uitspraak in Nederland ten uitvoer te leggen.

Figuur 1. Antwoord op internationale-IPR-vragen schematisch.

1.3 Probleemstelling en onderzoeksvragen Het lijkt er voor de gebruikers van het IPR op dat het kennen van het internationale perspectief, dus de antwoorden op vragen IPR-I, IPR-II en IPR-III, grote voordelen heeft ten opzichte van kennis van (slechts) het nationale perspectief. In het kader van mijn afstuderen heb ik mijzelf daarom ten doel gesteld om een middel te ontwikkelen waarmee dit internationale perspectief snel gekend kan worden.

1.3.1 Het idee Zoals opgemerkt, zijn de internationale IPR-vragen eigenlijk een optelsom van alle relevante nationale IPR-vragen. Met de huidige communicatietechnieken is het mogelijk om de nationale deelproblemen en deeloplossingen daadwerkelijk ‘op te tellen’ tot een internationaal probleem met een internationale oplossing. Om dit te bewerkstelligen moet nationale informatie worden gebundeld en toegankelijk worden gemaakt voor iedereen. Het bundelen van nationaal IPR is mogelijk met behulp van een online platform, waarop door deskundigen vanuit de hele wereld relevante informatie kan worden toegevoegd. Er is echter meer nodig dan slechts het online toegankelijk maken van (naar het Engels vertaalde) nationale IPR wetgeving.48 Het (nationale) IPR vormt vaak een ondoorzichtig systeem van wetten, verdragen, jurisprudentie en doctrine.49 Voor de nationaal opgeleide rechter en advocaat zou het daarom alsnog veel werk worden, temeer doordat van alle relevante landen antwoorden op IPR 1-3 verkregen moeten worden.50 Voor de gewone justitiabele zou het vinden van internationale IPR antwoorden volledig onmogelijk zijn.

48

Paragraaf 5.2.2.

49


50

Zie paragraaf 3.2.5 voor de oplossing. 20

Nationaal IPR zal daarom op een zodanig gestructureerde manier moeten worden toegevoegd aan het systeem dat dit door een computer kan worden geïnterpreteerd. Hierdoor kunnen de nationale regels op een effectieve manier digitaal worden gekoppeld en kan om gerichte feedback van de gebruiker worden gevraagd. In plaats van een grote brij aan informatie, krijgt de gebruiker uiteindelijk een heldere en bondige conclusie met betrekking tot de internationale vragen van het IPR.

1.3.2 Probleemstelling In het kader van mijn afstuderen onderzoek ik de mogelijkheden voor het maken van een digitaal hulpmiddel waarmee door koppeling van nationaal IPR, snel antwoord op internationale IPR-vragen verkregen kan worden. Deze scriptie laat iets zien van de denkstappen die nodig zijn om tot een dergelijke applicatie te komen, maar is met name een onderzoek naar de haalbaarheid en toepasbaarheid ervan. De probleemstelling is als volgt. PS:

In hoeverre is het mogelijk om een online hulpmiddel te maken dat adequaat antwoord geeft op de internationale IPR-vragen?

Deze vraag roept een aantal sub-vragen op. Allereerst vragen met betrekking tot de technische mogelijkheden. Deze komen aan de orde als onderzoeksvraag (OV) 1 t/m 5. Daarnaast zijn er veel vragen naar aanleiding van de laatste zinsnede ‘dat adequaat antwoord geeft op de internationale IPR-vragen’. Adequaat wil zeggen, ‘geschikt voor het beoogde doel’.51 Dit betekent niet alleen dat het antwoord op de vragen juist moet zijn (OV 10), maar ook dat de vragen zelf nuttig zijn. In andere woorden: is men geïnteresseerd in het kennen van het internationale perspectief (OV 6)? Zo ja, heeft men hier op dit moment methoden voor (OV 7)? Personen waarvoor gebruik van JurisLeges voordelen biedt t.o.v. de gangbare manier van werken (OV 8), zijn wellicht de mensen die tot de doelgroep van JurisLeges gerekend zouden kunnen worden (OV 9). Dit zijn dus de mensen aan wie JurisLeges een adequaat antwoord op de internationale IPR-vragen moet geven. De website moet voor hen begrijpelijk zijn (OV 11). Onbegrijpelijkheid kan namelijk invloed hebben op de adequaatheid van de antwoorden (OV 12).

1.3.3 Onderzoeksvragen 1 t/m 5: Applicatie en nationale informatie De eerste onderzoeksvragen zijn waarschijnlijk de meest praktische. Om überhaupt antwoorden te kunnen geven op de internationale IPR-vragen, moet het systeem aan een aantal criteria voldoen. Ten eerste moet nationaal IPR dat is toegevoegd, geïnterpreteerd kunnen worden. De geïnterpreteerde regels moeten vervolgens door het systeem worden verwerkt en aan elkaar gekoppeld. Aan de gebruiker moet om gerichte feedback worden gevraagd met betrekking tot de (juridische) feiten van het geschil. Het aan elkaar koppelen van verschillende informatie moet op zodanig efficiënte manier gebeuren, dat deze feedback minimaal kan zijn. Het systeem moet vervolgens bij het genereren van antwoorden op de internationale 51

Van Dale woordenboek online, <www.vandale.nl>. 21

IPR-vragen rekening houden met alle relevante jurisdicties. 52 Deze criteria komen terug in de eerste onderzoeksvraag (OV1). Een voor de hand liggende tweede vraag is hoe, eventueel met feedback van de gebruiker, bepaald kan worden wat relevante jurisdicties zijn. Alvorens er wordt begonnen met het uitwerken van de applicatie, moet eerst worden onderzocht in hoeverre het idee nieuw is. Dit komt terug als derde vraag. De eerste drie onderzoeksvragen luiden hiermee als volgt. OV 1:

Is het technisch mogelijk een online applicatie te maken die nationaal IPR kan interpreteren, verwerken, op een effectieve koppelen en aan de hand van minimale feedback van de gebruiker antwoorden kan formuleren op de internationale IPR-vragen, rekening houdend met alle relevante jurisdicties?

OV 2:

Hoe kan worden bepaald wat de relevante jurisdicties zijn?

OV 3:

In hoeverre is het idee nieuw?

Het systeem heeft informatie nodig m.b.t. nationaal IPR van verschillende landen, om iets te kunnen zeggen over de internationale IPR-vragen. Ik voeg zelf het IPR toe dat nodig is voor de werking van een prototype. Een vraag is echter welke IPR bronnen door mij als informatie moeten worden toegevoegd om een voldoende werkend prototype te krijgen en op welke wijze en in welke vorm dit ‘toevoegen’ moet gebeuren. OV 4:

Welke nationale informatie moet worden toegevoegd voor een werkend prototype?

OV 5:

Op welke wijze en in welke vorm kan deze nationale informatie het beste worden toegevoegd?

1.3.4 Onderzoeksvragen 6 t/m 9: Doelgroep en praktijkoplossingen Als het technisch mogelijk is om een systeem te maken dat voldoet aan de eisen van OV 1, dan is de belangrijkste vervolgvraag voor wie het gemaakt wordt. In paragraaf 1.2.4 zijn ‘gebruikers van het IPR’ gedefinieerd als rechters, advocaten en (rechts)personen die verwikkeld zijn (of dreigen te raken) in een internationaal juridisch conflict. Het is allereerst echter de vraag of men behoefte heeft aan het kennen van het internationale perspectief en, als dit zo is, of er op dit moment methoden zijn om op de internationale vragen van IPR antwoord te krijgen. Voor alle groepen die te maken hebben met het IPR, moet de conventionele manier van werken worden vergeleken met het gebruik van JurisLeges. Factoren waarnaar kan worden gekeken zijn snelheid, kosten, kwaliteit van de antwoorden en voordelen door het kennen van het internationale perspectief. Na deze vergelijking kan iets gezegd worden over wie in welke vorm doelgroep van JurisLeges zou kunnen zijn. De onderzoeksvragen hierover zien er als volgt uit.

52

OV 6:

Voor welke gebruikers van het IPR is kennis van internationaal IPR van nut?

OV 7:

Welke methoden zijn er nu om het internationale perspectief te kennen?

OV 8:

Wat zijn de voor- en nadelen van het gebruik van JurisLeges t.o.v. de conventionele manier van werken?

OV 9:

Wie behoort op welke wijze tot de doelgroep van JurisLeges?

Met jurisdicties wordt in deze scriptie vrijwel altijd ‘landen’ bedoeld. Zie paragraaf 3.2.5 voor een definitie. 22

1.3.5 Onderzoeksvragen 10 t/m 13: Gebruikersonderzoek en test De laatste onderzoeksvragen hebben te maken met het gebruik en de resultaten van de applicatie. De gegenereerde antwoorden moeten uiteraard juist zijn. De applicatie moet voor de gebruiker ook duidelijk zijn. Wanneer de vragen om feedback door de gebruiker verkeerd worden begrepen, kan de feedback onjuist zijn en daarmee ook de gegenereerde conclusie. Het is de vraag hoe groot dit effect is. OV 10:

Zijn de door JurisLeges gegenereerde antwoorden juist?

OV 11:

Is de applicatie duidelijk en de gebruikte taal begrijpelijk?

OV 12:

In hoeverre is het antwoord op OV 11 bepalend voor de vraag of de gegenereerde antwoorden adequaat zijn?

1.3.6 Onderzoeksdoelen Hoofddoel van dit onderzoek is de ontwikkeling van JurisLeges als online hulpmiddel dat adequaat antwoord geeft op de internationale IPR-vragen. Zoals aangegeven in het voorwoord, wil ik met mijn afstuderen juridische problemen niet alleen beschrijven, maar ook proberen bij te dragen aan een tastbare oplossing. Daarnaast hoop ik de systematiek van het recht tastbaarder te maken. Het laatste wordt bereikt door gebruik te maken van beslisbomen die door een computer kunnen worden geïnterpreteerd (zgn. LawTrees. 53 ). Het IPR ligt hierbij voor de hand als rechtsgebied, vanwege de hiervoor besproken problematiek, maar ook vanwege haar systematische karakter en het feit dat verschillende bronnen van IPR vaak uitgaan van dezelfde feitelijk-juridische omstandigheden. Op de achtergrond van dit onderzoek speelt dan ook de vraag naar de systematiseerbaarheid en digitaliseerbaarheid van dit rechtsgebied in het algemeen. Er kunnen in totaal drie onderzoeksdoelen worden geformuleerd.

53

Doel 1:

De ontwikkeling van JurisLeges.

Doel 2:

Met JurisLeges een juridisch probleem daadwerkelijk oplossen.

Doel 3:

Iets kunnen zeggen over de systematiseerbaarheid en digitaliseerbaarheid van het IPR.

Zie voor meer uitleg <www.lawTree.org> en appendix C. 23

1.4 Afbakening Het volledig afmaken van de webapplicatie zal erg veel tijd kosten. Voor mijn afstuderen wil ik daarom werken met een prototype: een applicatie met een beperkt aantal mogelijkheden en een eerste selectie van wetten, waarmee de werking al duidelijk kan worden aangetoond. Er zijn vijf manieren waarop zal worden afgebakend. 1. Het prototype krijgt alleen een functionele gebruikers-kant. Pas later zal ook een editors-kant gemaakt worden waarmee nieuw IPR kan worden toegevoegd. Dit is dus puur een technische beperking van het systeem zelf. 2. Het prototype behandelt alleen de eerste twee IPR-vragen, dus IPR 1/IPR-I en IPR 2/IPR-II. Dit is zowel een beperking van het systeem zelf, als beperking van juridische regels die moeten worden toegevoegd. Voor deze beperking is gekozen, omdat de laatste vraag (IPR 3/IPR-III) min of meer los staat van de eerste twee. Deze vraag komt namelijk in een andere fase van het juridisch conflict aan de orde. Daarnaast berust het antwoord op IPR 3 (en dus ook het antwoord op IPR-III) meestal op andere grondslagen dan het antwoord op de eerste twee vragen.54 IPR 3 en IPR-III zullen overigens in het kader van deze scriptie nog wel worden besproken. 3. Materieelrechtelijk is het prototype afgebakend tot internationale verkeersongevallen. Dit zijn verkeersongevallen waarbij niet alle betrokkenen hun vaste verblijfplaats hebben in het land waar het ongeval heeft plaatsgevonden.55 De afbakening houdt een beperking in van juridische regels die moeten worden toegevoegd. 4. Geografisch is het prototype afgebakend tot conflicten binnen de meeste landen van Europa. Ook dit betekent een beperking van juridische regels die moeten worden toegevoegd. Om echter de meerwaarde van JurisLeges goed te kunnen zien, moeten ook nationale wetten worden toegevoegd die van toepassing zijn bij internationale verkeersongevallen waarbij een nietEuropees land betrokken is. Het prototype zal daarom ook wetten van Nederland en Duitsland bevatten.56 5. Temporeel is het prototype afgebakend tot verkeersongevallen die zich na 11 januari 2009 hebben voorgedaan.57 De afbakening houdt een beperking in van juridische regels die moeten worden toegevoegd.58

54

Er is soms wel een formeel toepassingsgebied, in die zin dat het belangrijk is waar de uitspraak vandaan komt (zie

bijvoorbeeld art. 33 EEX), maar verder lijken de feitelijk-juridische aanknopingspunten een minder grote rol te spelen. In Nederland verzet art. 431 Rv zich tegen rechtstreekse executie. Van belang zijn of (1) Rechtsmacht van de buitenlandse rechter naar internationale maatstaven aanvaardbaar is, er een (2) ‘fair trial’ is geweest en (3) strijd met de Nederlandse openbare orde ontbreekt. Zie hierover Freudenthal 2007, p. 55. 55

Eigen definitie.

56

Zie paragraaf 3.3 voor een meer inzichtelijke afbakening en verdere uitleg.

57

Dit is de datum van inwerkingtreding van Rome II.

58

Voor meer uitleg, zie paragrafen 3.3.5 en 3.3.6. 24

Het prototype met toegevoegde verdragen, verordeningen, wetten en jurisprudentie moet dus een volledig advies geven als het gaat om internationale verkeersongevallen binnen nagenoeg heel Europa, en moet advies geven over het recht van Nederland en Duitsland, wanneer een niet-Europeaan betrokken is. Aanvankelijk ben ik aan de slag gegaan met de internationale koop als materiele afbakening. Ik ben begonnen met de uitwerking hiervan, maar ontdekte door middel van interviews dat er vaak contractuele forum- en rechtskeuzes worden gemaakt bij grote internationale contracten, zoals leveringscontracten. 59 Ook uit onderzoek blijkt dat ondernemingen in bijna de helft van de gevallen een forumkeuze in een internationale overeenkomst opnemen, indien zij geen arbitraal beding zijn overeengekomen.60 Als er in situaties van internationale koop met forum- en rechtskeuzes een conflict ontstaat, blijft het juridisch qua IPR beperkt tot de vraag of de forum- en rechtskeuzes onverkort kunnen worden toegepast. Voor een dergelijke vraag is de toegevoegde waarde van JurisLeges niet optimaal. Bij internationale verkeersongevallen is de zaak qua IPR vaak complexer, waardoor de toegevoegde waarde van JurisLeges een stuk groter is. Dit komt ten eerste omdat er (per definitie) weinig aan forum- en rechtskeuzes wordt gedaan, ten tweede omdat de geografische toepassingsgebieden van het toepasselijk IPR iets uiteenlopen.61

1.5 Methodologie In de komende hoofdstukken zullen antwoorden worden geformuleerd op de verschillende onderzoeksvragen die zijn gesteld in paragraaf 1.3. Hoofdstuk 5 is de conclusie, hierin zal uiteindelijk een antwoord worden geformuleerd op de probleemstelling. Voor het beantwoorden van de onderzoeksvragen wordt gebruik gemaakt van de volgende methoden.

1.5.1 Methode 1. Literatuuronderzoek Gedurende de gehele scriptie wordt er verwezen naar literatuur. De complete lijst van alle geraadpleegde literatuur waarnaar is verwezen, is te vinden in paragraaf 6.1. Drie soorten literatuur staan hier echter niet genoemd. Allereerst de literatuur m.b.t. programmeren voor internet en verdere ICT-gerichte literatuur, omdat het technische gedeelte ook in de verdere scriptie niet aan de orde komt.62 Ten tweede, wetten. Deze zijn overigens vaak wel te vinden in de afkortingenlijst voorin. Ten derde, jurisprudentie. Arresten waarnaar door mij wordt verwezen staan opgenomen in paragraaf 6.2.

59

Zie het interview met Radek Kuba (appendix A1.3) en met Jan Mulder (appendix A1.4).

60

Kuypers 2008, p. 44.

61

Dit wordt aanschouwelijk gemaakt in paragraaf 3.3.

62

Enkele uitzonderingen daargelaten, zoals Wang 2011, wanneer dit voor de scriptie zelf nuttig was. Andere

literatuur betreft bijvoorbeeld leerboeken PHP en andere talen. In deze scriptie komt dit verder niet aan de orde. 25

Literatuur is zo veel mogelijk geleend in de bibliotheek. Andere literatuur is geraadpleegd via online bronnen. Het boek van Strikwerda vormde mijn lesmateriaal IPR en was daarmee tevens het startpunt van het literatuuronderzoek. 63 De verdere literatuur is gevonden door het zoeken op onderwerp in de bibliotheek, via verwijzingen in andere literuur of doormiddel van zoeken op bepaalde woorden op internet, waarna soms alsnog een boek in de biblotheek geleend kan worden. Omdat er in deze scriptie naar wordt gestreefd om het IPR ‘internationaal’ te bekijken, is veel buitenlandse (Engelstalige) literatuur opgenomen.64

1.5.2 Methode 2. Interviews De bepaling voor welke gebruikers van het IPR de kennis van internationaal IPR van nut is (OV 6) en welke methoden hiervoor in de praktijk bestaan (OV 7) bleek niet mogelijk door middel van literatuuronderzoek alleen. Ook voor een vergelijking tussen de huidige manier van werken en het gebruik van JurisLeges (OV 8) is een goed beeld van de praktijk vereist. Voor een waarheidsgetrouwe en kwalitatieve beantwoording van OV 6 t/m 8 zijn daarom tevens interviews gehouden. Hierdoor kan in een later stadium ook de doelgroep van het systeem worden bepaald (OV 9). Naast de beantwoording van OV 6 t/m 9, zijn de interviews tevens gebruikt om eventueel extra tips en systeemeisen te ontvangen voor de verdere ontwikkeling van JurisLeges. Interviews zijn gehouden met rechters, advocaten en justitiabelen. De laatste groep bestaat uit mensen die afkomstig zijn uit het bedrijfsleven en in die context te maken hebben gehad met het IPR, twee daadwerkelijk als partij en één als verzekeraar. In totaal zijn negen mensen door mij geïnterviewd: twee advocaten, drie rechters, één stafjurist, één man die werkt bij een verzekeraar en twee mensen werkzaam bij een ander bedrijf. De interviews duurden tussen de één en twee uur en zijn persoonlijk op locatie afgenomen, behalve het interview met Theo Nadorp, waarbij gebruik is gemaakt van telefoon en het interview met advocaat Hans Schep, dat verliep via email. 65 Dit laatste interview kreeg hierdoor noodgedwongen de vorm van een gestructureerd interview. Verder is bewust gekozen voor half gestructureerde interviews. Er is vooraf een aantal vragen bedacht die aan de orde dienen te komen, maar de volgorde hiervan ligt niet vast en eigen input van de geïnterviewden is meer dan welkom. De vragenlijsten zijn apart opgesteld voor mensen uit het bedrijfsleven, rechters en advocaten.66 Bij de eerste groep is een extra vragenlijst opgenomen voor verzekeringsexperts. 67 Deze vragen zijn extra gesteld aan Theo Nadorp. 68 Het interview met hem is 63

Strikwerda 2005.

64

Voorbeelden hiervan zijn: Beale 1916, Brand & Jablonski 2007, Collier 2001, Dicey, Morris & Collins 2000,

Dunham & Gladbach 1999, Kalenský 1971, Mayss 1999, O'Brien & Smith 1999, Stone 2010 en Svantesson 2007. 65

Zie respectievelijk appendix A1.5 en A2.3.

66

Zie respectievelijk appendix A1.1, A2.1 en A3.1.

67

Appendix A1.2.

68

Appendix A1.5. 26

specifiek gericht op de praktijk van internationale verkeersongevallen vanuit het oogpunt van een verzekeraar. Vragen zijn opgesteld aan de hand van vijf doelen, die op hun beurt weer zijn afgeleid uit OV 6 t/m 8. De doelen zijn als volgt. 

Een beeld krijgen van de huidige praktijk met betrekking tot het IPR;



Bepalen wat de behoefte is aan kennis van het internationale IPR;



Bepalen wat de huidige oplossingen zijn om het internationale IPR te kennen;



Bepalen wat in het algemeen de toegevoegde waarde van JurisLeges zou kunnen zijn;



Verkrijgen van extra tips en eisen voor de verdere ontwikkeling van JurisLeges.

Figuur 2. Totstandkoming van de vragenlijsten.

Alleen bij het interview met Hans Schep, dat per email verliep, zijn de exacte vragen en antwoorden bewaard.69 Van alle andere interviews is een leesbaar verslag gemaakt, waarin tevens hier en daar al een conclusie wordt getrokken of extra informatie is toegevoegd. Alle uitwerkingen zijn te vinden in appendix A. Alle geïnterviewden hebben een digitale versie van de scriptie met bijlagen ontvangen. In hoofdstuk 2 worden aan de hand van met name de interviews conclusies getrokken over de praktijk. Deze zijn gebasseerd op de eerder gemaakte verslagen, maar in mindere mate ook op literatuuronderzoek (m1). In de groep van geïnterviewden uit het bedrijfsleven is één persoon afkomstig uit Tsjechië.70 Alle andere geïnterviewden komen uit Nederland. Omdat vooral bij rechters de praktijk er in het buitenland anders uit kan zien, wordt in paragraaf 2.1.3.2 tevens in grote mate gebruik gemaakt van literatuuronderzoek (m1) en daarnaast ook van rechtsvergelijking (zie onder).

1.5.3 Methode 3. Rechtsvergelijking Rechtsvergelijking vindt plaats op twee fronten. Allereerst een vergelijking tussen nationale wetgeving van Nederland en Duitsland tijdens het toevoegen hiervan aan JurisLeges.71 Daarnaast vindt een vergelijking plaats tussen het Nederlandse civil law-rechtsstelsel en common law-rechtsstelsels. Qua naamgeving van

69

Appendix A2.3.

70

Het gaat om Radek Kuba, zie appendix A1.3.

71

Zie paragraaf 3.3.5. Overigens ook m.b.t. de vraag naar bevoegdheid van een buitenlandse advocaat (paragraaf

2.1.1.2). 27

rechtsgebied IPR gebeurde dit al in paragraaf 1.1.2. Meer uitgebreid zal dit ook nog gebeuren in paragraaf 2.1.3.2, m.b.t. ‘forum non conveniens’.72

1.5.4 Methode 4. Testen OV 10 wordt beantwoord d.m.v. testen of het systeem juridisch de juiste antwoorden geeft. Er wordt hierbij gebruik gemaakt van door mijn universiteit gebruikte studentencases, een bestaande uitspraak en verzonnen cases. In totaal is van vijftien cases het antwoord getest. Tien cases zijn bedacht door proefpersonen. Op deze cases is dus niet te anticiperen.

1.5.5 Methode 5. Gebruikersonderzoek Om antwoord te kunnen geven op OV 11 en 12, is in appendix F ook een gebruikersonderzoek opgenomen. Het idee om iets met gebruikersonderzoek te doen, was eigenlijk gaandeweg overboord gegooid, omdat dit te ambitieus zou zijn om nog in de scriptie te betrekken. De reden dat er nu toch een gebruikersonderzoek (in afgeslankte vorm) is opgenomen, is het feit dat het voor een goede test (m4, OV 10) vereist is dat iemand anders dan ik de cases bedenkt die getest moeten worden. Mensen die hierbij helpen, worden direct gevraagd enige input te geven op de website en de vragen. Zowel de test als het gebruikersonderzoek komen terug in hoofdstuk 4. Het gebruikersonderzoek heeft raakvlakken met interviews (m2), maar heeft een meer kwantitatief karakter. De onderzoeksgroep bestaat uit vijf rechtenstudenten en vijf niet-juridisch geschoolden. Deze groep is niet groot. Het spreekt voor zich dat dit gevolgen heeft voor de stelligheid van de conclusies die getrokken kunnen worden.

1.5.6 Methode 6. Internetonderzoek Voor drie zaken wordt veelvuldig gebruik gemaakt van informatie van internet. In de eerste plaats uiteraard voor het technische gedeelte van de website. Zoals opgemerkt, blijft dit echter buiten beschouwing. In de tweede plaats voor het verrichten van nieuwheidsonderzoek (OV 3) en in de laatste plaats ter ondersteuning van het onderzoek naar oplossingen uit de praktijk voor het kennen van internationaal IPR (OV 7) en de vergelijking van oplossingen (OV 8). De laatste twee zaken komen aan de orde in paragraaf 2.2. Bij het internetonderzoek is ten dele uitgegaan van bronnen die al min of meer bekend waren, bijvoorbeeld doordat ze zijn besproken in de door mij gebruikte literatuur of omdat het gaat om websites van bekende of eerder besproken instituten.73 Voor het vinden van nieuwe bronnen is gebruik gemaakt van de (gepersonaliseerde) Nederlandse versie van google.

72

Onbevoegd verklaring, omdat een andere rechter geschikter is. Zie paragraaf 2.1.3.2.

73

Bijvoorbeeld de EU (EJN), Asser instituut of IJI. Zie paragraaf 5.1. 28

1.5.7 Opbouw van het onderzoek Hoe en waar de hierboven beschreven methoden in de scriptie aan de orde komen is te zien in tabel 3 hieronder. In de tabel staan steeds eerst, op volgorde van belangrijkheid, de exacte paragraafnummers waar het antwoord kan worden gevonden en daarna de gebruikte methoden, tevens op volgorde van belangrijkheid. Tabel 3. Behandeling onderzoeksvragen per hoofdstuk met de gebruikte methodes.

H. 1

H. 2

H. 3

H. 4

H. 5

H. 6

PS

1.3.2

6.3

OV 1

1.3.3

3.2, 3.1

6.2.2

OV 2

1.3.3

3.2.5, 3.2.6

6.2.3

OV 3

1.3.3

3.1.2

OV 4

1.3.3

3.3 (m1, m2)

6.2.4

OV 5

1.3.3

3.1.1, 3.3

6.2.5

5.1 (m6)

6.2.1

(m1), 3.2.1 OV 6

1.3.4

2.1 (m2, m3)

5.3.1

6.1.1

OV 7

1.3.4

2.1 (m2)

5.1 (m6), 5.2

6.1.5

OV 8

1.3.4

5.2 (m6)

6.1.6

OV 9

1.3.4

5.3

6.1.7

OV 10

1.3.5

4.1 (m4)

6.1.2

OV 11

1.3.5

4.2 (m5, m4)

6.1.3

OV 12

1.3.5

4.3 (m5, m4)

6.1.4

29

Hoofdstuk 2. De praktijk Dit hoofdstuk gaat over de praktijk. Paragraaf 2.1 beschrijft eerst de verschillende groepen gebruikers van het IPR met de door hen geschetste praktijk. In de paragraaf wordt antwoord gegeven op OV 6 en 7 (de behoefte aan het kennen van het internationale IPR en eventuele methoden hiervoor). Daarnaast dient een algemene indruk van de praktijk met betrekking tot IPR ertoe dat er in een later stadium beter bepaald kan worden wat de toegevoegde waarde van JurisLeges is (OV 8). Basis voor de informatie over de praktijk vormen de verschillende interviews die zijn gehouden met de verschillende gebruikers van het IPR. In paragraaf 2.2 worden enkele suggesties en systeemeisen behandeld die ook uit deze interviews naar voren kwamen.

2.1 Gebruikers van het IPR In paragraaf 1.2.4 zijn drie groepen ‘gebruikers van het IPR’ gedefinieerd. Dit zijn justitiabelen (§2.1.1), advocaten (§2.1.2) en rechters (§2.1.3). Hieronder volgt een beschrijving van alle drie de groepen aan de hand van interviews.74

2.1.1 Justitiabelen Justitiabelen zijn eisers en gedaagden in een conflict met een buitenlands element, die bij een juridische procedure te maken krijgen met IPR. Het kunnen bijvoorbeeld kleine of grote bedrijven zijn die internationaal zaken doen, of natuurlijke personen die buitenlands bezit hebben of verwikkeld zijn in een internationale echtscheiding.75 De eiser neemt de belangrijkste procedurele beslissing door naar een (bepaalde) rechter te gaan, de verweerder kan er voor kiezen om de bevoegdheid van deze rechter aan te vechten. Als hij dit nalaat, kan dit worden gezien als impliciete forumkeuze, hetgeen vaak voorkomt.76

2.1.1.1 Soorten justitiabelen binnen het prototype Voor het prototype kan een opdeling worden gemaakt in drie soorten justitiabelen, namelijk: 1. Natuurlijke personen die procederen n.a.v. een internationaal verkeersongeval; 2. Bedrijven die procederen omdat een ondergeschikte in een internationaal verkeersongeval betrokken raakte; 3. Verzekeringsmaatschappijen die procederen voor bedrijven of natuurlijke personen n.a.v. een internationaal verkeersongeval, of onderling een regeling proberen te treffen zonder tussenkomst van een rechter.77 74

Appendix A.

75

Dicey, Morris & Collins 2000, p. 3 e.v.

76

Dit bleek met name uit de interviews met de rechters Koppen en Ahsmann. Zie appendix A3.2. en A3.3.

77

Zie over het laatste: appendix A1.5, Theo Nadorp. 30

Omdat het bij elke ‘soort justitiabele’ kan gaan om zowel eiser als gedaagde, zijn er dus zes verschijningsvormen, waarin de justitiabele als gebruiker van het prototype kan optreden. Doordat de materiële afbakening voor het prototype is veranderd, zijn naast bedrijven ook particulieren een grote rol gaan spelen.78 Of er iets verandert aan het financieel belang van de zaken, is niet met zekerheid te zeggen, aangezien zowel schadeclaims uit contract, als schadeclaims door onrechtmatige daad na een verkeersongeval erg kunnen oplopen.79 De rol van verzekeraars is m.n. binnen de EU groot vanwege de Europese eis van verplichte aansprakelijkheidsverzekering en de verplichting aan verzekeraars om in elk ander land een Schaderegelaar aan te wijzen voor de afhandeling van internationale schadeclaims in land en taal van de klager.80 Zelf procederen, blijft daarnaast echter ook mogelijk.81

2.1.1.2 Belang van het internationaal perspectief Bij een (voorzienbaar) juridisch geschil zijn voor de justitiabele alle drie de internationale IPR-vragen van belang. Er zijn vaak meerdere rechters bevoegd.82 Nog voordat de zaak aanhangig is gemaakt kan m.b.v. het antwoord op IPR-I een keuze worden gemaakt voor een bevoegde rechter a.d.h.v. locatie, kosten en duur van het proces.83 Rechters wier uitspraak niet wordt erkend in het land waar de schade moet worden verhaald (IPR-III), hoeven niet in de afweging te worden betrokken. Als ook het antwoord op IPR-II bekend is, kunnen deskundigen in het toepasbare recht worden gezocht die een inschatting kunnen maken van de juridische posities van partijen onder de mogelijke toepasbare rechtsstelsels. 84 JurisLeges zou hierdoor forumshoppen kunnen bevorderen.85 Hoewel dit voor de rechtsgang niet wenselijk is, biedt het voor de justitiabele grote voordelen.86 Voornamelijk voor de rechtszoekende in een nog te starten procedure, maar ook voor de gedaagde in een reeds hangende procedure, aangezien deze kan kijken of de huidige rechter bevoegd is en wat (anders) de alternatieven zijn.

78

Aanvankelijk was gekozen voor internationale koop. Zie paragraaf 1.4.

79

Voorbeelden over het belang van internationale koop en internationale verkeersongevallen zijn te vinden in

respectievelijk appendix A1.4 en A1.5. Zie voorts appendix A2.3. 80

Richtlijn 2009/103/EG (PbEG 2009, L263/11).

81

Idem, art. 21 lid 4 (tweede alinea).

82

Bij een onrechtmatige daad meestal de rechters van de loci delicti en de loci damni. Zie bijvoorbeeld art. 2 en 5 lid 3

EEX. 83

Zie voor een voorbeeld appendix A2.3, vraag 6a.

84

Idem, vraag 6b.

85

Hierover Duintjer Tebbens & Zilinsky 2009, p. 672; Brand & Jablonski 2007, p. 110.

86

Gebruik door rechters kan het effect echter ook bestrijden, zie paragraaf 2.1.3. 2. 31

2.1.1.3 De juiste advocaat Als de rechtzoekende weet naar welke rechter hij toe wil (of kan), is het belangrijk de juiste advocaat in te schakelen. De normale gang van zaken nu, lijkt om (eerst) naar een advocatenkantoor van de eigen nationaliteit te gaan. Voor particulieren is dit een noodzakelijke eerste stap wegens gebrek aan kennis van het (buitenlands) rechtsstelsel en de onmogelijkheid om zelfstandig een buitenlandse advocaat te vinden. Bedrijven (en verzekeraars) werken vaak met een vast advocatenkantoor.87 Als de bevoegde rechter en het toe te passen recht beide buitenlands zijn, is er echter iets voor te zeggen om deze eerste stap naar de eigen advocaat over te slaan. In figuur 3 is d.m.v. een voorbeeldcasus weergegeven waarom dit zo is.

Figuur 3. Het probleem van de 'extra advocaat' schematisch.

In de casus hierboven, zijn zowel de Nederlandse als de Duitse rechter bevoegd. De Nederlandse rechter past Duits recht toe. Toch is er bij verplichte procesvertegenwoordiging een Nederlandse advocaat nodig.88 Bij de Duitse rechter is meestal eveneens een nationaal bevoegde advocaat nodig.89 Dit is i.c. ook verstandig, daar de Duitse rechter Duits recht zal toepassen. De Tsjechische advocaat zal dus in alle

87

Zie voor bedrijven appendix A1.3 en voor verzekeraars appendix A1.5.

88

Zie over de (on)bevoegdheid van een buitenlandse advocaat in Nederland: den Hartog Jager 2005, p. 108.

89

Bij het ‘Landgericht’ en alle hogere instanties moet worden geprocedeerd met advocaat, ingevolge § 78 I

‘Zivilprozessordnung’ (ZPO). Een advocaat is iemand met de kwaliteit om het ambt van rechter te bekleden. Ingevolge § 5 ‘Deutsches Richtergesetz’ (DRiG), vereist dit educatie en diplomering in Duits recht. 32

gevallen moeten uitbesteden of doorverwijzen. De justitiabele betaalt voor deze ‘extra advocaat’ de rekening.90

2.1.2 Advocaten Kennis van het internationale IPR is ook voor een advocaat nuttig. Uit de interviews komt naar voren dat advocaten regelmatig adviseren om de zaak in een specifiek land voor de rechter te brengen. Bijvoorbeeld in de VS, als wederpartij weinig middelen heeft. De proceskosten liggen daar namelijk een stuk hoger.91 Daarnaast kan het toe te passen recht invloed hebben op bijvoorbeeld de hoogte van een schadevergoeding.92 Vragen over buitenlandse wetten, waaronder dus ook over het buitenlandse IPR, worden op dit moment vooral gesteld aan collega’s in het buitenland. Deze komen van een buitenlandse vestiging van het kantoor, of worden gevonden via een van de vele internationale netwerken, waarvan een kantoor lid kan zijn. Advocaten kunnen hun buitenlandse collega’s ook leren kennen via internationale netwerkorganisaties die zich vaak op een bepaald rechtsgebied richten, of ze kunnen een buitenlandse advocaat opzoeken in een commerciële gids, zoals de legal 500. Het is voor advocaten ook mogelijk om vragen over het buitenlands recht te stellen aan het Asser Instituut of het Internationaal Juridisch Instituut (IJI).93 Een buitenlandse collega of een instituut kan worden benaderd om (een deel van) een zaak uit te zoeken. Hij kan ook worden gevraagd om de buitenlandse bevoegdheid en toepasbaar recht uit te zoeken. Dit gaat echter langzaam en is duur. Daarnaast moet er door de eerste advocaat een inschatting worden gemaakt, welke landen relevant zijn. Wouter Seinen doet dit door snel te kijken waar de feiten zich afspelen en waar de partijen vandaan komen.94 Voor advocaten zijn de internationale IPR-vragen (IPR-I, II en III) van belang op min of meer dezelfde manier als voor een justitiabele.95 Het enige grote verschil is dat de advocaat zelf geen partij is, maar een rol heeft als gemachtigde en adviseur.96 Uiteindelijk is het de advocaat die een inschatting moet kunnen maken van de bijzonderheden en slagingskansen van het geschil. Als professional kan hij het zich niet veroorloven om een verkeerd advies te geven. Om voor een advocaat van nut te kunnen zijn, moeten de antwoorden die JurisLeges genereert op de een of andere manier controleerbaar zijn. Zelfs als dit het geval is, blijft het echter voor een advocaat moeilijk 90

Ook met kennis van het internationale IPR kan het vinden van een goede buitenlandse advocaat lastig zijn. Een

mogelijk verdienmodel is daarom om de website te laten sponseren door advocatenkantoren die als suggestie worden gegeven bij de conclusie. De commerciële kant laat ik in deze scriptie echter verder buiten beschouwing. 91

Voorbeeld letterlijk uit het interview met Wouter Seinen. Zie appendix A2.2.

92

Appendix A1.5 en A2.3, vraag 6b.

93

Hierover paragraaf 5.2.

94

Appendix A2.2.

95

Appendix A2.3, laatste gedeelte.

96

Bleek tijdens het interview met Wouter Seinen, zie appendix A2.2. 33

om volledig op het systeem te vertrouwen, aangezien hij voor buitenlands IPR niet is opgeleid en het systeem dus zelf niet kan controleren. Vooral als de belangen groot zijn, willen mensen absolute zekerheid. ‘Deze zekerheid is voor een Nederlands advocaat alleen te geven op het gebied van het eigen recht’, aldus Wouter Seinen.97 Het systeem kan wel een eerste inschatting maken m.b.t. de internationale IPR-vragen, waarna een deskundige deze antwoorden kan verifiëren. Daarnaast denkt Wouter Seinen dat het systeem gebruikt zou kunnen worden voor het opstellen van grote internationale contracten, waarbij het nuttig is om alvast te weten wie er bevoegd zijn en welk recht er toegepast zal gaan worden als het mis gaat. Er kunnen nu in een vroeg stadium deskundigen worden gezocht in het dan toepasselijk recht, of er kunnen rechtskeuzes en forumkeuzes worden gemaakt.98

2.1.3 Rechters Voor de rechter bij wie een zaak aanhangig wordt gemaakt, zijn de nationale vragen m.b.t. rechtsmacht en toe te passen recht (IPR 1 en 2) van groot belang. Hieronder staan de belangrijkste bevindingen n.a.v. de interviews met dhr. Koppen, mw. Ahsmann, dhr. de Heer en dhr. van Zelm van Eldik.99

2.1.3.1 IPR 1 en de wenselijkheid van IPR-I antwoorden Als een zaak in Nederland aanhangig wordt gemaakt, beoordeelt de Nederlandse rechter zijn eigen bevoegdheid aan de hand van het nationale (en dus bij Nederland, ook Europese) IPR. De rechter weet niets over eventuele bevoegdheid van andere rechters, tenzij dit uit de stukken blijkt. Geen van de door mij geïnterviewde rechters heeft direct behoefte om te weten hoe het met de bevoegdheid van andere rechters zit. ‘Als ik zelf bevoegd ben, maakt andere bevoegdheid niet meer uit. Als ik het niet ben, hoef ik me alleen onbevoegd te verklaren en niet te verwijzen of iets dergelijks.’ aldus mw. mr. Ahsmann. De andere rechters denken er net zo over. Alleen in het geval van litispendentie wordt er aangehouden of onbevoegd verklaard. 100 Dit komt regelmatig voor. Niet alleen m.b.t. aanhangigheid bij een andere Europese rechter, maar ook met rechters buiten Europa. Binnen het regime van het EEX is het onmogelijk om in deze situatie jurisdictie te claimen, zelfs als duidelijk is dat de eerdere rechter niet bevoegd is.101 Twee rechters geven aan zich, uit servicegerichtheid naar de rechtszoekende, niet graag onbevoegd te verklaren.102 Dit komt goed uit, want de Nederlandse rechter is snel bevoegd. Ten eerste omdat er snel een

97

Appendix A2.2.

98

Idem.

99

Appendix A3.

100

Aanhangigheid bij een andere rechter, zie ook Hendrikse & Jongbloed 2008, p. 306.

101

Blijkt uit HvJ 9 december 2003, nr. C-116/02, Jur. 2003, p. I-14693 (Gasser/Missat). Hier was de eerste rechter in

strijd met een forumkeuzebeding aangezocht. 102

Het gaat om Koppen (appendix A3.2) en Ahsmann (appendix A3.3). 34

bevoegdheid is bij voorlopige of bewarende maatregelen.103 Hieronder valt onder andere een conservatoir beslag en een kort geding. 104 Ook als de verweerder verschijnt en de bevoegdheid niet betwist, is het forum meestal bevoegd.105 Als bevoegdheid van de rechter wel wordt betwist, wordt er meestal een beroep gedaan op een gemaakte forumkeuze voor een ander land, 106 of een contractueel arbitraal beding. Geschillen over de plaats waar een verbintenis moest worden uitgevoerd of de plaats waar schade door een onrechtmatige gedraging is opgetreden, komen daarna het meest voor. 107

2.1.3.2 Common law stelsels en forum non conveniens Alle geïnterviewde rechters geven aan geen bijzonder voordeel te zien in het kennen van het internationale perspectief m.b.t. het bevoegdheidsrecht (IPR-I). Dit wil echter niet zeggen, dat hetzelfde geldt voor collega’s in het buitenland. Wat internationaal bevoegdheidsrecht betreft, kan de wereld worden opgedeeld in gesloten stelsels en open stelsels. Nederland behoort tot de groep van civil law-landen, met duidelijk omschreven regels die aangeven of een bepaald gerecht bevoegdheid toekomt (gesloten stelsel). 108 De common law-landen hebben echter doorgaans een meer open bevoegdheidsstelsel, waarin de rechter een zekere discretionaire bevoegdheid heeft.109 Een zeer belangrijk uitvloeisel daarvan is de forum non conveniensregel. Deze regel houdt in dat een gerecht dat op grond van de bevoegdheidsregels bevoegd is, een discretionaire bevoegdheid heeft om zich onbevoegd te verklaren wanneer er een onvoldoende band tussen het geschil en het gerecht bestaat, of wanneer het gerecht van een ander land meer geschikt is om over de zaak te oordelen.110 Hoewel de regel in de hele common law-wereld is doorgedrongen, verschilt toepassing van land tot land.111 Voor zowel Verenigd Koninkrijk, de VS, Canada en Australië is de hoofdvoorwaarde dat er een ander alternatief forum is.112 De nadruk voor onderbouwing hiervan in het Verenigd Koninkrijk, de VS en

103

Vanwege art. 13 Rv en art. 31 EEX.

104

Zie hierover ook Kramer 2001, p. 247.

105

Ingevolge 9 Rv of art. 24 EEX.

106

De rechter moet dan, bijvoorbeeld aan de hand van art. 23 EEX, beoordelen of deze onverkort kan worden

toegepast. 107

Opsomming van mr. J.F. de Heer m.b.t. eigen ervaring bij rechtbank Rotterdam, appendix A3.4.

108

Brand & Jablonski 2007, p. 2.

109

Volgens Ibili 2007, p. 1 (Nederlands), tast dit rechtszekerheid aan. Brand & Jablonski 2007 (Amerikaans), brengen

hier tegenin op p. 2 dat de lis alibi pendens aanpak in civil law-landen (een bevoegde rechter behoort zich onbevoegd te verklaren of aan te houden als een zaak ergens anders aanhangig is gemaakt), neerkomt op een race wie het eerst bij de rechter van zijn keuze is. 110

Strikwerda 2005, p. 244; Brand & Jablonski 2007, p. 1; Ibili 2007, p. 1.

111


112

Brand & Jablonski 2007, p. 102. 35

Canada ligt met name op het bewijzen dat het alternatieve forum rechtsmacht heeft en meer adequaat is.113 Australië gaat echter uit van een ‘clearly inconvenient forum’-test, waarbij moet worden aangetoond dat het huidige forum niet voldoet.114 De aanwezigheid van de een ander adequaat forum is dan onderdeel van de analyse die bepaalt of het huidige forum ‘clearly inconvenient’ is.115 De bewijslast ligt in beide gevallen meestal op de gedaagde.116 In Engeland en Canada maakt de toepasbaarheid van forum non conveniens onderdeel uit van de eigen bevoegdheidsanalyse, terwijl dit in de meeste andere landen in een later stadium aan de orde komt.117 In alle vier de genoemde landen geldt dat de regel met discretie wordt toegepast.118 Bij toepassing van de regel is het voor de rechter (m.i.) handig als hij inzicht heeft in het internationale perspectief (IPR-I), zodat hij bevoegdheid van het alternatieve forum zelf kan nagaan.119 In Nederland is, evenals in de ons omringende landen geen plaats (meer) voor een forum non conveniensregel in het IPR. 120 Slechts één uitzondering is er voor ‘verzoeken tot regeling van het gezag en het omgangsrecht’.121 In België kan een rechter zich, ondanks een (uitdrukkelijke) forumkeuze, onbevoegd achten, ‘indien uit het geheel van omstandigheden blijkt dat het geschil geen betekenisvolle band met België heeft’. 122 Voor een land dat door de EEX is aangewezen, lijkt forum non conveniens echter uitgesloten, zelfs voor het Verenigd Koninkrijk.123 Andersom is in Nederland overigens wel mogelijk: ondanks ontbreken van bevoegdheid, als noodforum, ofwel ‘forum necessitatis’, toch bevoegdheid claimen. 124 Hoewel dit slechts bij hoge uitzondering (bijvoorbeeld in oorlogssituaties) voorkomt, kan ook in die situatie kennis van het internationale perspectief geen kwaad.

2.1.3.3 IPR-II/IPR 2: door rechters toe te passen recht Toepassen van de regels van conflictenrecht doen de geïnterviewde rechters alleen, als dit bepalend kan zijn voor de uitkomst. Veel principes zijn immers universeel, zoals het principe dat een contract moet 113

De zgn. landmark-cases voor deze aanpak zijn: in het Verenigd Koninkrijk Spiliada, [1987] A.C. 460, 476 (H.L.), in

de Verenigde Staten Piper, 454 U.S. 235, 255 n.22 (1981) en Gilbert, 330 U.S. 501, 506-07 (1947) en in Canada Amchem, [1993] 1 S.C.R. 897, 921, waarin de Supreme Court de regels uit Spiliada min of meer overnam. 114


115

De landmark-case hiervoor is Voth, 171 C.L.R. 538, 571 (1990). Zie voorts Brand & Jablonski 2007, p. 102.

116


117


118


119

In dit geval helpt de kennis van het internationale perspectief om forumshoppen tegen te gaan, zie Dunham &

Gladbach 1999, p. 703. 120

Sinds de inwerkingtreding van het nieuwe Rv in 2002. Strikwerda 2005, p. 244.

121

Art. 4 lid 3 sub b Rv. Zie hierover Strikwerda 2005, p. 242.

122

Art. 6 lid 2 WIPR. Kuypers 2008 is hier zeer kritisch over (p. 621 en p. 678).

123

HvJ 1 maart 2005, nr. C-281/02, Jur. 2005, p. I-1383 (Owusu/Jackson). Over de uitspraak Ibili 2007, p. 214.

124

Op grond van art. 9 sub b, sub c Rv. Ibili 2007, p. 23. 36

worden nagekomen.125 Bij specifiekere zaken, zoals beslagrecht of zekerheidsrecht, stelt Koppen een vraag aan het Asser instituut. Ahsmann prefereert in dergelijke situaties het IJI als instituut om vragen aan te stellen.126 Opmerkelijk is dat rechter van Zelm uit Rotterdam liever geen vragen aan het IJI stelt vanwege het feit dat dit geld kost en omdat hij niet altijd tevreden is over het resultaat.127 Zelf verdiepen in het vreemde recht is mogelijk, maar met name in landen met een common law systeem al snel erg ingewikkeld.128 Van Zelm heeft ook wel eens een verzoek om inlichtingen gestuurd naar een buitenlandse instantie die was ingesteld naar het Verdrag van Londen van 1968, maar daarvan is nooit meer een antwoord teruggekomen.129 Een ding lijken alle geïnterviewde rechters het wel over eens, namelijk dat het erg handig is als de partijen alsnog kiezen voor Nederlands recht. Dit gebeurt regelmatig, omdat een vraag aan een instituut of een buitenlandse expert vertraging oplevert, of omdat er twee Nederlandse advocaten procederen die met het buitenlands recht niet bekend zijn. Een keuze voor Nederlands recht kan ook impliciet worden aangenomen, bijvoorbeeld als er in processtukken alleen naar Nederlands recht wordt verwezen. Er is iets voor te zeggen om, onder voorbehoud van tegenspraak, Nederlands recht toe te passen volgens Ahsmann. Toepassen van buitenlands recht duurt namelijk langer, omdat dit onbekend is. Daarnaast zit het Nederlandse rechtsstelsel goed in elkaar en is up-to-date.130 Als er buitenlands recht toegepast moet worden, zoeken beide partijen vaak hun eigen deskundigen. Omdat de mening van deze eenzijdig aangestelde deskundigen meestal niet overeenkomt, probeert van Zelm de partijen zover te krijgen om samen iemand aan te stellen. Voor de advocaten van partijen is het vaak een stuk eenvoudiger om een expert te vinden dan voor rechters, aldus van Zelm en de Heer. Het kan dus verstandig zijn dit aan hen over te laten.131

2.2 Suggesties en systeemeisen De interviews met de gebruikers van het IPR gaven een beeld van de praktijk en gaven antwoord op de vraag in hoeverre er behoefte is aan kennis van het internationale IPR. Ook kwamen er uit de interviews enkele (aanvullende) systeemeisen aan de orde. Het gaat om eisen waaraan JurisLeges moet voldoen om voor een bepaalde groep gebruikers effectief te zijn. Met name van advocaat Wouter Seinen kwam de vraag naar controleerbaarheid van de antwoorden. 132 ‘Het moet duidelijk zijn hoe het systeem aan zijn antwoorden is gekomen, zodat dit door een deskundige 125

Appendix A3.2.

126

Zie over de instituten paragraaf 5.1 en 5.2 voor een vergelijking.

127

Appendix A3.4.

128

Aldus van Zelm en de Heer, appendix A3.4

129

Appendix A3.4. Zie over het verdrag tevens paragraaf 5.1.

130

Appendix A3.2.

131

Appendix A3.4.

132

Appendix A2.2. 37

nog eens na te gaan is.’ Seinen bedoelt met ‘deskundige’ hier niet zichzelf, maar een deskundige van het recht dat door het systeem wordt ‘geraadpleegd’. Een advocaat is ‘licensed voor [bijvoorbeeld] Nederlands recht’ adviseren over ander recht kan tot fouten leiden, hetgeen bij een professional niet mag.133 Aan deze vraag naar nacontrole is bij een (naderende) procedure eenvoudig tegemoet te komen. Als een keuze voor een rechter is gemaakt, is er namelijk meestal een nationaal opgeleide advocaat nodig om de zaak bij een rechtbank aanhangig te maken, zie figuur 3. Deze advocaat is opgeleid in de zgn. lex fori en controleert vanuit dat perspectief eerst de bevoegdheid en beoogde toepasselijke wetgeving. Zodoende is er dus altijd menselijke controle op de conclusie van het systeem. Een voorwaarde hiervoor blijft dat het systeem laat zien hoe het aan zijn antwoorden komt. Dit is de eerste harde systeemeis (SE 1). - SE 1:

Het systeem moet kunnen laten zien hoe het aan haar antwoorden komt.

Zoals gezegd, is de Nederlandse rechter niet geïnteresseerd in het internationale perspectief. Hetzelfde geldt (waarschijnlijk) voor de meeste civil law-rechters. Een tweede harde systeemeis is daarom dat de website zich kan beperken tot slechts het eigen nationale IPR.134 - SE 2:

Het systeem moet zich kunnen beperken tot slechts het eigen nationale IPR.

In paragraaf 2.1.3 is een uitstapje gemaakt naar het common law-stelsel en de forum non conveniens-regel. De mogelijkheid tot gebruik van deze regels doet suggereren dat kennis van het internationale perspectief voor rechters binnen een common law-doctrine (in tegenstelling tot de civil law-rechters) wel nuttig kan zijn. Zoals gezegd, hebben common law-landen doorgaans een meer open bevoegdheidsstelsel, waarin de rechter een zekere discretionaire bevoegdheid heeft. Daarnaast neemt in common law-landen de jurisprudentie een veel belangrijkere positie in dan in civil law-landen. Het is belangrijk dat de IPR-regels die afkomstig zijn uit een common law-land ook aan het systeem kunnen worden toegevoegd, zodat JurisLeges internationaal kan opereren. Het gaat hierbij met name om regels die afkomstig zijn uit jurisprudentie. - SE 3:

IPR-regels die afkomstig zijn uit jurisprudentie moeten, evenals IPR-regels afkomstig uit wetgeving, aan JurisLeges kunnen worden toegevoegd.

Naast deze ‘harde’ systeemeisen kwamen uit de interviews ook aanvullende suggesties naar voren. Voor advocaten is het systeem eventueel te gebruiken bij het opstellen van grote internationale contracten, aldus advocaat Wouter Seinen.135 Rechters werken nu met zogenaamde ‘wizards’, die a.d.h.v. ingevoerde feiten een gedeelte van het vonnis kunnen schrijven. Door de conclusie van JurisLeges de juiste tekstuele vorm te geven, kan hetzelfde effect worden bereikt m.b.t. de nationale IPR-vraagstukken.136 133

Idem.

134

Aan een beslissysteem voor de nationale IPR-vragen blijkt behoefte bij Nederlandse rechters. Zie appendix A3.4.

135

Appendix A2.2.

136

Appendix A3.4. 38

Hoofdstuk 3. Jurisleges, een mogelijke oplossing De inhoud van dit hoofdstuk is tweeledig: in paragraaf 3.1 en 3.2 worden enkele zaken uitgelegd over de (technische) werking van de webapplicatie. In zekere zin behandelt paragraaf 3.1 hierbij de input door editors en de vorm die hiervoor is gekozen en paragraaf 3.2 de verdere verwerking van deze input en werking van de webapplicatie. Paragraaf 3.1 geeft antwoord op OV 5 en gedeeltelijk op OV 1. Paragraaf 3.2 geeft volledig antwoord op OV 1 en 2. In paragraaf 3.3 wordt wederom de input behandeld. Deze keer is de insteek echter met name juridisch van aard. In paragraaf 3.3.1 t/m 3.3.3 wordt eerst in meer algemene bewoordingen uitgelegd welk nationaal IPR is toegevoegd om te komen tot een prototype dat voldoet aan de eisen zoals deze zijn gesteld in de methodologie. In paragraaf 3.3.4 t/m 3.3.6 wordt meer specifiek ingegaan op het IPR dat is toegevoegd en op welke de ‘laws’ zijn omgezet in ‘lawTrees’.

3.1 Nationale input in de vorm van lawTrees JurisLeges is een online platform waaraan (nationaal) IPR moet worden toegevoegd door experts vanuit de hele wereld (zie paragraaf 1.3.1). Deze regels met betrekking tot IPR 1 en IPR 2 vanuit verschillende nationale perspectieven moeten door het platform worden geïnterpreteerd en gecombineerd tot totaalantwoorden voor de eindgebruiker.137 Dit zijn de antwoorden op IPR-I en IPR-II. Schematisch en vereenvoudigd ziet dit er als volgt uit.

Figuur 4. Doelstelling van JurisLeges schematisch.

Zoals uitgelegd in paragraaf 1.3.1, zal de structuur waarin nationaal IPR aan het systeem wordt toegevoegd zo zijn dat dit door een computer kan worden geïnterpreteerd. Daarnaast moet de vorm zodanig zijn dat ook een mens (de editor) met het systeem kan werken en zijn eigen input (of die van anderen) op een later tijdstip kan wijzigen. Dit houdt ook in dat de uitbreiding van het systeem geen negatieve consequenties 137

Zie OV 1. 39

mag hebben voor de werkbaarheid van het systeem en de mogelijkheden van het geven van nieuwe input of het updaten van bestaande input. Dit mag niet moeilijker of onoverzichtelijker worden wanneer het systeem groter groeit. Om conclusie te kunnen genereren, dient het systeem, aan de hand van de toegevoegde IPR-regels, te vragen om feedback met betrekking tot de feiten van de casus. De input moet er dus op gericht zijn deze informatie te verkrijgen. In totaal zijn er vier eisen waaraan de vorm van nationale input door experts moet voldoen. 1. Interpreteerbaar en bewerkbaar voor een mens. 2. Interpreteerbaar voor een computer. 3. Blijvend overzichtelijk en eenvoudig in bewerking (ook bij een uitdijend systeem). 4. Gericht op (minimale) feedback van de gebruiker. Gedurende het project is er voor gekozen om een eigen systeem te ontwerpen, dat aan al deze eisen kan voldoen. Dit systeem noem ik lawTrees. LawTrees zijn een dermate belangrijke plaats gaan innemen in het project dat er hier een aparte paragraaf aan is gewijd. Daarnaast heeft het begrip een eigen website gekregen: <www.lawTree.org>. Straks zal eerst de vorm en werking van lawTrees worden uitgelegd (3.1.1), hierna wordt diep ingegaan op de plaats die lawTrees innemen binnen de rechtsinformatica. Als laatste worden een aantal manieren besproken waarop het systeem (met behoud van kwaliteit) kan uitbreiden. Omdat sommige hiervan geld kosten, komt ook de commerciële kant van JurisLeges aan bod.

3.1.1 Vorm en werking van lawTrees Zoals gezegd in paragraaf 1.2.2, is nationaal IPR te vinden in wetten, verdragen, verordeningen, jurisprudentie en doctrine. Bijna altijd bestaat de bron dus uit tekst. Met de huidige stand van de techniek is een computer nog niet in staat om zelfstandig dit soort teksten volledig te interpreteren. 138 Een computer kan echter wel teksten interpreteren die speciaal voor hem geschreven zijn. Dit gebeurt dagelijks bij het compileren van programmeertalen.139

3.1.1.1 Commando’s in een lawTree LawTrees houden het midden tussen een eenvoudige programmeertaal en een IPR-tekst. LawTrees vormen de brontaal voor digitale beslisbomen op het gebied van IPR. Daarnaast staan in een lawTree de teksten van de verschillende vragen die aan een gebruiker gesteld dienen te worden. Van het begin tot het eind bestaan lawTrees uit tekst, zodat ze door mensen nog altijd te lezen en te bewerken zijn. Hieronder staat een voorbeeld van een zeer eenvoudige lawTree. 138

Zie Van den Herik 1991, p. 20. Lees over de huidige mogelijkheden (o.a.) Hildebrandt 2011. Op de plaats van

lawTrees binnen de huidige rechtsinformatica wordt dieper ingegaan in de volgende paragraaf. 139

Het vertalen van broncode in machinecode met een compiler. Wang 2011, p. 52. 40

Q= Heeft gedaagde een goed van een ander weggenomen? TYPE= radio A= Nee C= Er is geen sprake van diefstal. A= Ja Q= Had gedaagde het oogmerk van wederrechtelijke toe-eigening? TYPE= radio A= Nee C= Er is geen sprake van diefstal. A= Ja C= Gedaagde heeft zich schuldig gemaakt aan diefstal END

Het bovenstaande voorbeeld gaat over twee eisen die ten grondslag liggen aan diefstal, namelijk de eis dat iemand een goed van een ander wegneemt en de eis dat dit met het oogmerk van wederrechtelijke toeeigening is gebeurd. Het voorbeeld is ontleent aan Hage & Verheij 1999, waar hetzelfde voorbeeld wordt gebruikt ter introductie van juridische kennissystemen in ruime zin.140 De regels hebben geen betrekking op het IPR en de bovenstaande lawTree komt derhalve ook niet voor binnen de context van JurisLeges. De vetgedrukte termen in het voorbeeld geven een commando aan. In dit voorbeeld worden Q, Type, A, C en END geïntroduceerd. Q staat voor Question. Het gaat hier om een vraag die aan de gebruiker van het systeem wordt gesteld. Type geeft het type van deze vraag weer. In dit geval is dit ‘radio’.141 Voor een effectieve werking zijn binnen de context van JurisLeges alleen multiple choice vragen gebruikt. Op de eerste vraag zijn twee antwoordopties, aangeduid met A, namelijk ‘Nee’ en ‘Ja’. Met een C wordt een (deel)conclusie aangeduid die samen met het eindantwoord (de antwoorden op IPR-I en IPR-II) aan de gebruiker wordt getoond. Uniek aan het concept van lawTrees is dat het inspringen van regels door een computer als gegeven wordt geïnterpreteerd. JurisLeges leest de lawTrees van boven naar beneden en van links naar rechts (zoals een mens een Latijns schrift leest). Als op de eerste vraag ‘Nee’ wordt geantwoord is de conclusie dat er geen sprake is van diefstal en wordt de lawTree beëindigd via END. Als gekozen wordt voor ‘Ja’, dan wordt de vraag gesteld of de gedaagde het oogmerk van wederrechtelijke toe-eigening had. Dat deze nieuwe vraag gekoppeld is aan het ‘Ja’ antwoord, is te zien aan het feit dat de vraag direct na dit antwoord inspringt.142

140

Hage & Verheij 1999, P. 8. Zie de volgende paragraaf voor verdere plaatsing van dit systeem binnen de context

van de rechtsinformatica. 141

Zie <www.lawTree.org> of appendix C onder Type voor alle mogelijke typen vragen (9 in totaal).

142

In tegenstelling tot de meeste programmeertalen, waar inspringen en andere opmaak wordt aangeraden om de

werking van de tekst voor een mens duidelijker zichtbaar te maken, wordt hier dus direct werking toegekend aan de opmaak. 41

De lawTrees die gebruikt zijn in het kader van JurisLeges, zijn complexer en gebruiken meer commando’s dan het bovenstaande voorbeeld. 143 In principe worden er aan de gebruiker zo min mogelijk vragen gesteld. Om dit te bewerkstelligen, wordt gebruik gemaakt van progNodes, aangeduid met P. Deze programeerknopen bevatten één of meer logische regels die altijd uiteindelijk altijd waar of onwaar zijn. Met behulp van progNodes kan JurisLeges aan de hand van eerdere informatie zelfstandig conclusies trekken. Het is mogelijk om binnen een lawTree aan te geven dat twee vragen erg op elkaar lijken met het commando SIMS. De conclusie uit de ene vraag wordt dan automatisch gebruikt voor de andere.144

3.1.1.2 Knelpunten en oplossingen Een lawTree bevat normaal gesproken alle IPR-regels uit één bepaalde wet, verdrag of verordening. Daarnaast kan gemakkelijk extra informatie worden toegevoegd aan de hand van jurisprudentie (en in een enkel geval doctrine) die op de regels van toepassing is. Evenals een wet, verdrag of verordening, heeft ook een lawTree haar eigen toepassingsgebied.145 Bij het toevoegen van nieuwe informatie aan een lawTree, of het aanmaken van een geheel nieuwe lawTree, zijn er verschillende knelpunten, waarvan de belangrijkste liggen op het gebied van vertaling, interpretatie en structuur. Vertaalproblemen komen voort uit het feit dat een lawTree in principe Engelstalig is, terwijl de brontekst (bijvoorbeeld een nationale wet) dit vaak niet is. Het is nu aan de editor (over het algemeen moedertaal spreker en expert op het gebied van het recht van het land waarin de brontekst is geschreven) om deze tekst te vertalen naar juridisch Engels, dat weer haar eigen vernuftigheden en ambiguïteiten heeft. Zoals altijd bij een vertaling, moet de tekst hierbij (gedeeltelijk) worden geïnterpreteerd en kan hierdoor iets van haar juridische nauwkeurigheid verliezen. Wanneer de vertaalde regels worden omgezet in vragen en andere structuren van een lawTree, moet nogmaals een vertaalslag worden gemaakt en wordt er dus nogmaals geïnterpreteerd. Voordat de editor kan beginnen aan het creëren van de lawTree moet meestal eerst worden nagedacht over de structuur die de lawTree dient te krijgen. Dit is over het algemeen een andere structuur dan die van de brontekst. Vaak geldt dat, waar de brontekst eerst de hoofdregel behandeld en pas daarna de uitzondering, de lawTree eerst de uitzondering moet ‘proberen’. Een computer mag namelijk geen voorbarige conclusie trekken op basis van de hoofdregel.146 De editor die een nieuwe lawTree toevoegt, kiest dus ten dele voor bepaalde interpretatie van de regels en voor een bepaalde structuur. Dit kan toch gevolg hebben dat een lawTree een vrij subjectief karakter krijgt. Toch is dit probleem m.i. niet zo groot als het wellicht lijkt. Ten eerste omdat er meerdere editors 143

Zie appendix D. Deze appendix bevat de verschillende lawTrees die door JurisLeges zijn gebruikt.

144

Zie ook paragraaf 3.2.3.

145

Belangrijkst zijn het formeel toepassingsgebied (op welke landen is de tekst van toepassing), het materieel

toepassingsgebied (op welke rechtsgebieden zijn de IPR-regels van toepassing) en het temporeel toepassingsgebied (vanaf of tot wanneer zijn de regels van toepassing). Zie Mostermans 2007, p. 47. 146

Zie voor een voorbeeld met betrekking tot structuur tevens paragraaf 3.3.4. 42

zijn en verschillende manieren om de kwaliteit van input te waarborgen.147 Ten tweede vanwege de aard van het IPR. Dit rechtsgebied is relatief gestructureerd en minder ambigu dan de meeste andere gebieden. Hierdoor is er vaak maar één juiste interpretatie, namelijk diegene die vastgelegd is in wet of jurisprudentie. Het is uiteraard wel mogelijk dat er in verschillende landen, verschillende interpretaties zijn van bijvoorbeeld een internationaal verdrag. In zulke gevallen zijn er van hetzelfde verdrag ook meerdere lawTrees nodig: voor elke interpretatie een andere. Het systeem van lawTrees is zo ontworpen dat uitbreiding mogelijk is. Honderd lawTrees zijn door een computer even eenvoudig te interpreteren en aan elkaar te koppelen als tien en het toevoegen van de elfde lawTree is even eenvoudig (of moeilijk) als de honderdéénste. De knelpunten die hierboven zijn beschreven, worden dus niet groter naarmate er meer lawTrees bijkomen. Er zijn twee zaken waarbij de aanwezigheid van eerdere lawTrees wel degelijk een rol speelt bij het aanmaken van nieuwe lawTrees. Dit zijn voorrangsregels en gelijksoortige vragen. Met voorrangsregels worden de regels bedoeld die de rangorde tussen verschillende lawTrees bepalen. 148 Per land dient duidelijk te zijn wat deze rangorde is.149 Het is ook mogelijk dat de nieuw toe te voegen lawTree vragen aan de gebruiker bevat die ook voorkwamen, of van gelijke strekking zijn, als vragen in een eerdere lawTree. In dit geval moet dit direct duidelijk zijn, zodat de vraag tijdens de simulatie geen tweemaal aan de gebruiker wordt gesteld. In paragraaf 3.2.2 is uitgelegd op welke wijze dit nu en in de toekomst mogelijk is. We hebben gezien dat lawTrees voor zowel computers als mensen interpreteerbaar zijn (eis 1 en 2)150 en dat de bewerkbaarheid van een bepaalde lawTree in principe niet moeilijker of onoverzichtelijker wordt, naarmate er andere lawTrees bijkomen (eis 3). De inhoud van elke lawTree is er op gericht om aan de hand van vragen (minimale) feedback van de gebruiker te verkrijgen over zijn specifieke geval (eis 4). Het systeem van lawTrees voldoet dus aan de gestelde eisen. In deze paragraaf zijn enkele basisprincipes over lawTrees uitgelegd. Een meer complete uitleg is te vinden op <www.lawTree.org>. Appendix C bevat de inhoud van deze website op moment van schrijven van de scriptie.151

147

Zie over kwaliteitscontrole paragraaf 3.1.3.4.

148

Per lawTree moet worden aangegeven welke IPR-vraag erdoor beantwoord wordt en op welk(e) land(en) de

lawTree van toepassing is (zie paragraaf 3.1.2.3). Per land dient nu de rangorde te worden aangegeven. 149

Dit is nodig voor de simulatie, zie paragraaf 3.2.2 en 3.2.6.

150

De genoemde eisen zijn gesteld in de inleiding van paragraaf 3.1.

151

Juli 2012. 43

3.1.2 De plaats van lawTrees en JurisLeges binnen de rechtsinformatica De rechtsinformatica onderzoekt de mogelijkheden die de informatietechnologie te bieden heeft voor rechtswetenschap en rechtspraktijk.152 Het ziet op automatisering van de opslag en toegang tot juridische kennis en op de toepassing van kunstmatige intelligentie op rechtsvragen.153 In alle gevallen gaat het om computationele technieken, dat wil zeggen technieken waarbij juridische kennis wordt omgezet in voor machines leesbare discrete data, zodat manipulatie (computatie) van deze data mogelijk is. Zodoende kan juridische kennis worden gevonden en toegepast worden.154

3.1.2.1 JurisLeges als juridisch kennissysteem JurisLeges vormt, gebruikmakend van lawTrees, een juridisch kennis- of expertsysteem. In de geraadpleegde literatuur worden deze begrippen door elkaar gebruikt.155 Ik kies voor de benaming juridisch kennissysteem (JKS). Dit begrip kent een ruimere en engere definitie. 156 In ruime zin is het een systeem waarin juridische kennis is opgenomen en waarbij die kennis wordt gebruikt om bepaalde functies te vervullen. 157 In de nauwere definitie is er slechts sprake van een JKS als de kennis afzonderlijk in het systeem is opgenomen, dat wil zeggen onafhankelijk van de wijze waarop met de kennis wordt geredeneerd en onafhankelijk van hoe er met de gebruiker wordt gecommuniceerd.158 De scheidslijn tussen beide vormen van JKS is niet scherp en de voor- en nadelen van beide vormen zijn dan ook relatief. Wanneer kennis en redeneerproces verweven zijn, biedt dit grote voordelen met betrekking tot de controle over het systeem en de voorspelbaarheid van haar gedrag. Een mogelijk nadeel van teveel verwevenheid is echter dat bij verandering van kennis (men denke aan de aanpassing van een wet), het hele programma moet worden aangepast.159 Afzonderlijke kennisrepresentatie lijkt op dit vlak voordelen te bieden. JurisLeges neemt op dit punt een tussenpositie in. Als men kijkt naar het bovenstaande voorbeeld, dan lijkt het erop dat kennis, redenatie en communicatie met de gebruiker binnen een lawTree nauw met elkaar verbonden zijn. De kennis dat voor diefstal vereist is dat een goed van een ander wordt weggenomen en dat dit met het oogmerk van wederrechtelijke toe-eigening moet zijn gebeurd, ligt immers impliciet besloten in de vraagstelling Q en de conclusies C die volgen uit de respectievelijke antwoordopties A. 152

Oskamp 1998, p. 4.

153

Aikenhead 1995.

154

Hildebrandt 2011, p. 3.

155

Volgens sommige auteurs kan er echter pas sprake zijn van een kennissysteem, wanneer de juridische informatie

door experts is toegevoegd (hetgeen hier het geval is). Zie o.a. Hage & Verheij 1999, p. 8 (voetnoot 28). 156

Zie voor verdere omschrijving van het begrip m.n. Koers e.a. 1989.

157

Hildebrandt 2011, p. 3 vindt dat een expertsysteem kennis moet kunnen vinden, toepassen en genereren en sluit

derhalve de pure zoek en opslagprogramma’s ((knowledge management en information retrieval) uit. 158

Hage & Verheij 1999, p. 8.

159

Hage & Verheij 1999, p. 9. 44

Toch is de lawTree een extra laag. Deze laag wordt door JurisLeges gebruikt, maar maakt zelf geen onderdeel uit van de applicatie. De gegevens uit de verschillende lawTrees worden niet als zodanig gebruikt, maar worden eerst opgeslagen in databases. Hierin wordt de kennis en de argumentatie als apart gegeven opgeslagen en behandeld. Het programma gebruikt niet alleen deze gegevens, maar slaat ook informatie op over het (formele) toepassingsgebied van de verschillende lawTrees en hun onderlinge rangorde bij toepassing per rechtsstelsel.160 In dit geval gebruikt JurisLeges wel informatie uit de lawTree, maar gebeurt het redeneren met deze gegevens op basis van statische methoden in het systeem zelf. Het is ook mogelijk dat een lawTree wel een vraag (query) geeft, maar de benodigde kennis ergens anders vandaan moet komen. De lawTree op basis van het EVEX-verdrag start bijvoorbeeld met de volgende regel.161 P= *[[0]]= EEX

Het gaat hier om progNode, dus een logische stelling die waar of onwaar kan zijn. De stelling is: ‘Er is reeds een lawTree gelezen met de naam EEX en deze leverde daadwerkelijk een antwoord op een van de IPR-vragen’. Als dit waar is, is meestal (en ook in dit geval) het gevolg dat de huidige lawTree niet hoeft te worden toegepast. Omdat, zoals gezegd, de onderlinge voorrangsregels tussen de lawTrees per land zijn gegeven,162 is deze stelling waar, tenzij er een land wordt behandeld waarop het EVEX-verdrag wel, maar het EEX niet van toepassing is. Het is niet toevallig dat er met JurisLeges is gekozen voor een JKS die betrekking heeft op het IPR. Zoals aangegeven in paragraaf 1.3.6 (onderzoeksdoelen), ligt het rechtsgebied onder andere voor de hand, vanwege haar systematische karakter.163 Van den Herik spreekt over de mate van structuur van juridische deelgebieden en concludeert dat er tenminste enkele deelgebieden in het recht zijn die voldoende gestructureerd zijn om door een computer ‘opgelost’ te worden.164 Dit zijn de gebieden met weinig ‘vage normen’. 165 Het IPR lijkt een zeer goede kandidaat.

160

Zie hierover verderop tevens paragraaf 3.2.2.

161

Appendix D3.

162

Het toepassen van eenvoudige voorrangsregels (lex superior derogat legi inferiori etc.), is iets waarin computers

naar mijn mening vele malen beter zijn dan mensen. Hierover Hage & Verheij 1999, p. 3. 163

De tweede en derde reden, waarom het IPR als rechtsgebied voor de hand ligt, is haar nationale oriëntatie en het

feit dat verschillende lawTrees uitgaan van dezelfde gegevens. Zie hierover paragraaf 1.3.6. 164

Van den Herik 1991, p. 16 en 17.

165

Hoekema & van Manen 2001, p. 115. 45

3.1.2.2 Cases en regels: Common law en civil law Er zijn twee manieren te onderscheiden waarop een JKS juridisch kan redeneren. 1. Redeneren met regels. Het gaat hier om deductieve redenering binnen een set van productieregels (als-dan regels), gebaseerd op relevante regelgeving.166 Het bovenstaande voorbeeld over diefstal vormt hiervan een goed voorbeeld: een regel heeft bepaalde toepassingscriteria, als hieraan is voldaan, volgt in principe de conclusie.167 De eerste juridische kennissystemen beperkten zich tot deze redenatievorm en besteedden geen aandacht aan jurisprudentie.168 2. Redeneren met casus, ofwel ‘case-based reasoning’ (CBR). Hierbij wordt een analogieredenering gevolgd en staat de precedentwerking of stare decisis centraal: in nieuwe casus moet in beginsel de ratio decidendi van oude casus worden gevolgd.169 Als de relevante factoren in de huidige casus overeenkomen met die in één of meer oude cases, dan volgt (in het algemeen) de conclusie van de oude cases. Aan de hand van een aantal factoren ‘meet’ het programma daarom in hoeverre een nieuw geval overeenkomt met eerdere gevallen en dezelfde regel toepasbaar is.170 De goed geïnformeerde lezer zal het niet verbazen dat het onderzoek naar het eerste type JKS geografisch gecentreerd is in Europa en het onderzoek naar het tweede type in de Verenigde Staten.171 Dit brengt ons terug op de rechtsvergelijking tussen common law-stelsels en civil law-stelsels, waarmee een aanvang is gemaakt in paragraaf 2.1.3.2. Om voor rechters uit de common law-wereld van nut te kunnen zijn moet JurisLeges, gebruikmakend van lawTrees, in staat zijn om niet alleen met IPR-regels afkomstig uit wetgeving te kunnen werken maar ook met IPR-regels afkomstig uit jurisprudentie. Dit is als zodanig opgenomen als de derde systeemeis (SE 3) in paragraaf 2.2. Ook in de civil law-wereld speelt jurisprudentie een belangrijke rol. Daarnaast corresponderen de factoren van een casus met de feiten (of feitencomplexen) die leiden tot de toepassing van een regel.172 Rekening houden met jurisprudentie kan door de beide redeneervormen gescheiden af te handelen of (gedeeltelijk) te combineren. 173 Het is ook mogelijk om precedenten te integreren in argumentatieschema’s. 174 De laatstgenoemde methode wordt ook gebruikt door JurisLeges. In principe werkt het programma bijna altijd op basis van als-dan regels, maar de feiten van de casus moeten worden ingevuld om te onderzoeken in hoeverre aan de voorwaarden voor de toepasbaarheid van een regel is voldaan. Evenzo kunnen als-dan regels worden gebruikt om te onderzoeken in hoeverre een casus overeenstemt met een eerdere casus. 166


167


168


169

Murphy & Rueter 1981.

170


171


172


173

Zie Oskamp 1989. Bijvoorbeeld via twee gescheiden, redenatiesystemen die met elkaar communiceren via een

gemeenschappelijk 'blackboard' (Rissland & Skalak 1991), of via volledig gescheiden afhandeling (Vossos e.a. 1991). 174

Prakken 2005. 46

Deze handelswijze komt bijvoorbeeld naar voren in de lawTree op basis van het EEX.175 Hieronder is het gedeelte van deze lawTree afgedrukt waarin de regels uit het Bier/Mines de potasse d’Alsace arrest staan verwerkt.176 Het gaat erom dat, wanneer de plaats waar het schadetoebrengende feit zich heeft voltrokken en de plaats waar de schade intreedt niet samenvallen en beide plaatsen EEX-lidstaten zijn, de eiser kan kiezen in welk land hij de gedaagde wil aanspreken voor schadevergoeding uit onrechtmatige daad.177

Q= The country where the act (or omission) that causes damage took place, differs from the country where the damage occurred? TYPE=TF LABEL= Multi Loci SIMS= Multi Loci Q= What applies? TYPE=checkbox LABEL= Multi Loci Requirements SIMS= Multi Loci Requirements A= In all countries damage is not only financial damage folowing upon initial damage arising and suffered in another state. A= In all countries it is damage sustained by the immediate victim. P= [*Multi Loci*]= 1 AND [*Multi Loci Requirements*]= 1 AND [*Multi Loci Requirements*]= 2 AND [*Material*]= Environmental damage. Q= What is the place where the act (or omission) that causes environmental damage took place? TYPE= select country LABEL=Environmental Handlungsort SIMS= Handlungsort Q= What is the country in which the environmental damage occurred or will occur TYPE= select country LABEL=Environmental Erfolgsort SIMS= Erfolgsort P= [*Environmental Handlungsort*]=**law** ANS=[*Environmental Handlungsort*] P= [*Environmental Erfolgsort*]=**law** ANS=[*Environmental Erfolgsort*]

De regels van het arrest komen terug in bovenstaande lawTree. Er is echter ook te zien dat de regel op dit moment alleen wordt toegepast bij milieuschade (‘AND [*Material*]= Environmental damage.’). Er is

175

Appendix D2.

176

HvJ 30 november 1976, nr. 21/76, NJ 1977/494 (Bier/Mines de potasse d’Alsace).

177

Zie voor alle gebruikte jurisprudentie binnen de EEX-lawTree tevens paragraaf 3.3.4. 47

(mij) namelijk geen andere omstandigheid bekend waarbij dit is toegewezen. Wanneer dit wel gebeurt, moet het systeem hierop worden aangepast.178

3.1.2.3 Kennis in het juridisch kennissysteem JurisLeges Geen juridisch kennissysteem zonder kennis. Vandaar dat hier aandacht wordt besteed aan de kennis die door JurisLeges wordt gebruikt bij haar afwegingen. Op basis van literatuur en praktische werkbaarheid onderscheid ik drie soorten kennis.179 1. Recht. Hiermee is zowel kennis van wetten en regels, als kennis van jurisprudentie bedoeld. Evenals ideeën uit bijvoorbeeld de doctrine, waarvan zeker is dat deze door verschillende rechters dienen te worden gevolgd. 2. Wereldkennis. Het gaat hier om niet (per se) juridische feiten over de omgeving waarin recht wordt gesproken. Wereldkennis kan bestaan uit veel impliciete intuïtieve informatie, zoals het feit dat wolken een mogelijke indicator zijn van regen, dat dingen altijd naar beneden vallen en nooit omhoog, of dat ontwaken na slapen volgt en niet andersom. Men kan ook denken aan meer feitelijke kennis, zoals: ‘Amsterdam is de hoofdstad van Nederland.’ Ook andere geografische informatie valt onder wereldkennis. Deze kennis is meestal niet zaakafhankelijk en is hierdoor vatbaar voor hergebruik.180` 3. Overtuigingen. Het gaat hier om overtuigingen met betrekking tot de interpretatie van geschreven en ongeschreven regels van het recht. Bijvoorbeeld vanuit de doctrine of vanuit eigen mening of overtuiging. Vaak ligt deze kennis ook impliciet besloten in rechtspraak of in regels zelf. 181 Wanneer veel interpretatie van regels wordt meegegeven aan het systeem, vergroot dit de complexiteit, maar ook het aantal zaken waarop het systeem een passende oplossing heeft. Ook de kans op fouten neemt hierdoor echter toe.182 Met betrekking tot het eerste type kennis (recht) zijn met name in de lawTrees allerlei IPR-regels gegeven. Zoals eerder opgemerkt zijn deze afkomstig van zowel wetten, verdragen en verordeningen, als van jurisprudentie. Er is gestreefd naar een vorm van isomorfe representatie, hetgeen wil zeggen dat de representatie van deze kennis zo dicht mogelijk ligt bij de originele brontekst.183 Dit streven is terug te vinden in de vragen Q of de structuur van het geheel. Vaak moest echter omwille van begrijpelijkheid de tekst-, en omwille van effectieve werking de structuur van een lawTree worden aangepast.184 Zoals ook

178

Zie over het up-to-date houden paragraaf 3.1.3.

179

Bewerking en combinatie uit Van den Herik 1991, p. 25 en Hage & Verheij 1999, p. 10.

180


181

Van den Herik 1991, p. 29.

182

Hage 1987.

183


184

Zie over dit laatste (nogmaals) paragraaf 3.1.1.2 en tevens paragraaf 3.3.4. 48

opgemerkt in paragraaf 3.1.1.2, moet bovendien soms van tevoren een interpretatie gegeven worden om problemen met ambiguïteit in juridische taal te voorkomen.185 Ander recht dat is toegevoegd, zijn de voorrangsregels tussen de verschillende wetten. Deze zijn per land als apart bestand toegevoegd. Hierin staat ook genoteerd, welke lawTrees op welke IPR-vraag (1, 2 of 3) een antwoord tracht te geven.186 Met betrekking tot wereldkennis (algemene kennis) gebruikt JurisLeges met name geografische kennis. Het programma is in staat om automatisch een overzicht te downloaden van alle landen in de wereld, zodat deze kennis altijd up-to-date blijft. 187 Daarnaast wordt kennis opgeslagen over gemeenschappen en samenwerkingsverbanden, zoals de huidige lidstaten van de EU.188 JurisLeges maakt weinig gebruik van overtuigingen (het derde soort kennis). Dit heeft er m.i. vooral mee te maken dat het IPR relatief weinig open normen heeft in vergelijking met andere rechtsgebieden. Bij veel onderzoek naar juridische kennissystemen komt de vraag aan de orde naar onderhoud van het systeem. Dit is eenvoudiger, naarmate kennis meer afzonderlijk en isomorf is gerepresenteerd.189 Toch blijft het aanpassen van kennis aan nieuwe wetten, wetswijzigingen, of nieuwe jurisprudentie een groot probleem. Dit probleem mag ook bij JurisLeges zeker niet worden onderschat. Het uiteindelijk streven is immers om alle IPR-regels van de hele wereld toe te voegen en te onderhouden. Hiervoor is deskundigheid op het gebied van IPR nodig voor alle landen van de wereld. Een oplossing voor dit probleem (mijns inziens de enige mogelijke oplossing) is een vorm van crowdsourcing.190 Dit fenomeen, waarbij een bepaalde taak wordt gedistribueerd aan een (on)bepaalde (grote) groep mensen, is van alle tijden, maar is vooral sterk in opkomst van eind 21e eeuw o.a. als gevolg van de mogelijkheden met web 2.0. 191 Toch is crowdsourcing op zichzelf geen wondermiddel en zal er ook binnen deze methode moeten worden gekeken, op welke wijze de informatie die JurisLeges gebruikt het beste aangevuld en geüpdate kan worden. Hierover gaat de volgende paragraaf.

3.1.3 Vullen en updaten van het systeem in de toekomst Op dit moment is JurisLeges niet meer dan een prototype. In het resterende deel van dit hoofdstuk zal na deze paragraaf worden uitgelegd, op welke wijze dit prototype is gemaakt en welke lawTrees zijn toegevoegd. Hoewel alle lawTrees door mij aan het systeem zijn toegevoegd is de applicatie zo ontworpen dat ook inbreng van derden mogelijk is. Dit is wellicht de belangrijkste reden dat er gekozen is voor het 185

Van den Herik 1991, p. 25.

186


187


188

Op moment van schrijven verkeert lidstaat Griekenland in een moeilijke economische positie en lijkt zodoende de

informatie over lidstaten van de EU in het geheel geen statisch gegeven meer. 189


190

Zie over Crowdsourcing Howe 2006.

191

Daren 2008. 49

systeem van lawTrees zoals dit er nu uitziet. LawTrees kunnen namelijk door ieder mens begrepen en bewerkt worden.192 Het is de bedoeling dat JurisLeges in de toekomst, met hulp van input van derden, kan uitgroeien tot een wereldwijd systeem op gebied van IPR. Om dit op effectieve wijze mogelijk te maken, moeten drie soorten input geleverd worden. 1. Aanvulling van IPR-regels uit ‘nieuwe’ landen. Dit gebeurt bijvoorbeeld als na totstandkoming van dit prototype (dat alleen regels van Europese landen bevat), ook Marokkaanse IPR-regels met betrekking tot verkeersongevallen worden toegevoegd. Het formele kennisgebied van JurisLeges wordt op deze wijze uitgebreid. 2. Aanvulling van rechtsgebieden. Het prototype richt zich op verkeersongevallen als specifiek geval van onrechtmatige daad. Het is echter ook mogelijk om bijvoorbeeld IPR over internationale koop toe te voegen. Het materiële kennisgebied van JurisLeges wordt op deze wijze uitgebreid. 3.

Onderhouden van bestaande lawTrees door toevoeging van rechtsregels uit recente jurisprudentie en verwerking van aanpassingen in wetgeving. Deze laatste vorm van input is wellicht het meest lastig te realiseren. Er wordt hier immers niet gevraagd om een eenmalige actie, maar om een continue oplettendheid en bereidheid tot het doen van (kleine) aanvullingen. Dit hoeft niet per se te gebeuren door de oorspronkelijke auteur van de lawTree, maar kan ook worden gedaan door latere editors.

3.1.3.1 Modellen van crowdsourcing Strevend naar een oplossing voor de problemen met betrekking tot het vullen en updaten van het systeem in de toekomst, onderscheid ik twee mogelijke modellen van crowdsourcing. 

Een open model. Het beste voorbeeld hiervan is wellicht de website Wikipedia.193 Artikelen in deze encyclopedie zijn toegevoegd door vrijwilligers over de hele wereld, ieder naar eigen deskundigheid en taalgebied. Om een bijdrage te leveren is in principe geen registratie vereist. Hoewel er bij de website vele effectieve controlemechanismen bestaan, blijft bij dit model de kans op fouten of zelfs moedwillig vandalisme altijd aanwezig.



Een gesloten model. Hierbij is wel registratie vereist en kan eventueel ook een vorm van betaling plaatsvinden. Een voorbeeld is Amazon Mechanical Turk, waarbij gebruikers zogenaamde HITs (Human Intelligence Tasks) kunnen uitvoeren tegen betaling.194 Om betaling mogelijk te maken, vereist het gesloten model ook een verdienmodel.

Kort gezegd is er de keuze tussen hopen op deskundige vrijwilligers of implementeren van een verdienmodel en uitbetalen van deskundigen. Toch zijn er ook tussenvormen mogelijk, zoals betaling in

192

Zie (nogmaals) paragraaf 3.1 (inleiding) en 3.1.1.

193

< www.wikipedia.org >.

194

< https://www.mturk.com/mturk/welcome >. 50

andere vormen dan geld of een systeem van vrijwilligers waarbij registratie wel vereist is. Als laatste moet worden opgemerkt dat er niet per se op één paard hoeft te worden gewed en meerdere methodes eventueel ook naast elkaar kunnen worden toegepast.

3.1.3.2 Verdienmodellen Om deskundigen uit te kunnen betalen is geld nodig. Er zijn eventueel ook methodes waarbij dit niet het geval is, deze komen in de volgende paragraaf aan bod. In deze paragraaf wordt aandacht besteed aan de methoden om JurisLeges geld te laten genereren. Vooraf en tijdens de bouw van JurisLeges zijn de volgende vijf verdienmodellen bedacht. Deze kunnen afzonderlijk of eventueel naast elkaar worden toegepast. 1. Betaling voor gebruik. Hierbij moet worden ingelogd om gebruik te kunnen maken van de advisering van JurisLeges. Voor een abonnement moet worden betaald. JurisLeges hanteert hierdoor hetzelfde verdienmodel als bijvoorbeeld de juridische website Legal Intelligence.195 Deze methode heeft voordelen door haar eenvoud. 196 Een nadeel is echter dat de potentiële doelgroep van de applicatie wordt verkleind: advocatenkantoren en verzekeraars zijn wellicht geïnteresseerd, misschien rechters ook, maar de gewone justitiabele heeft te weinig met IPR te maken om een abonnement te nemen. 2. Sponsoring tijdens het geven van feedback. Een ander verdienmodel is het laten zien van reclames aan de gebruiker terwijl hij feedback geeft over zijn zaak. Het ligt voor de hand om sponsorcontracten af te sluiten met advocatenkantoren, aangezien zij de gebruiker eventueel hun hulp kunnen aanbieden. Een eenvoudige vervolgstap is om de sponsoring afhankelijk te maken van de feiten van de casus. Gaat deze bijvoorbeeld over internationale verkeersongevallen, dan wordt reclame getoond van een advocatenkantoor dat hierin is gespecialiseerd. Omdat het systeem al halverwege het geven van feedback een indruk heeft welke landen relevant zijn, kan ook hiermee rekening gehouden worden bij de reclame. Er wordt zodoende alleen een Nederlands advocatenkantoor getoond, wanneer Nederland een relevant land is voor de zaak.197 3. Sponsoring bij de conclusie. Sponsoring door een advocatenkantoor wordt wellicht nog veel efficiënter, wanneer de reclame tegelijk komt met de conclusie. Deze conclusie bestaat meestal uit een aantal mogelijkheden voor rechter in combinatie met door hem toe te passen recht. Zoals naar voren kwam in het vorige hoofdstuk, kunnen er door de justitiabele of zijn advocaat nu deskundigen worden ingeschakeld om een inschatting te maken van de juridische positie, of bijvoorbeeld de hoogte van de schadevergoeding onder de verschillende juridische stelsels.198 De 195

< www.legalintelligence.com >.

196

Deze methode is mij als zodanig ook aanbevolen door commercieel expert Guus Brommet, die ik ontmoette in

het kader van de New Venture businesscompetitie. 197

Zie over relevante landen 3.2 en in het bijzonder 3.2.5.

198

Zie in het bijzonder paragraaf 2.1.1.2. 51

deskundigen die moeten worden geraadpleegd, komen vaak uit een ander land dan de justitiabele en zijn hierdoor lastig te vinden. JurisLeges kan daarop bij de conclusie een aantal relevante deskundigen laten zien, waarnaar direct kan worden doorgeklikt. 4. Betaling voor extra diensten. Uit de interviews kwam naar voren dat JurisLeges eventueel gebruikt zou kunnen worden bij het opstellen van grote internationale contracten, of de conclusie voor rechters direct in de tekstuele vorm van een vonnis zou kunnen gieten.199 Het is mogelijk om deze extra diensten te integreren in JurisLeges en hiervoor apart geld te vragen. Er zou bij de conclusie bijvoorbeeld een knop ‘Create verdict’ geplaatst kunnen worden voor rechters die hier gebruik van willen maken. 5. Europese subsidie. Hoewel deze verdienvorm sterk afwijkt van de voorgaande vier, is het wellicht de meest voor de hand liggende. De Europese Unie heeft (veel) geld over voor de vergemakkelijking van procedures met een buitenlands element.200 Het EJN, dat met dit doel is opgericht, blijkt echter m.i. op veel punten onvoldoende te functioneren.201 Zelfs het prototype van JurisLeges, biedt in dit kader al mogelijkheden. De verstrekking van een subsidie aan JurisLeges of het volledig financieren of overnemen van dit project is daarom volledig in lijn met de doelstellingen van de EU. Een gemeenschappelijk nadeel van de eerste drie methoden is dat er eerst een zekere investering gedaan moet worden, voordat het systeem geld kan opleveren. De website bevindt zich in het stadium van een prototype en is nog niet zo goed dat er abonnementskosten gevraagd kunnen worden. Sponsoring kan in een vroeg stadium plaatsvinden, maar hiervoor moet het product wel eerst aan de man gebracht worden bij advocatenkantoren voor sponsoring. Ook voor het trekken van gebruikers is een zekere investering waarschijnlijk vereist.

3.1.3.3 Effectieve en goedkope input Gedurende de bouw van JurisLeges kwam ik op drie manieren, waarop in principe gratis uitbreiding van het systeem kan plaatsvinden. A. Vrijwilligers vanuit universiteiten. Hierbij kan gedacht worden aan studenten die als opdracht, of in het kader van een bachelor- of masterscriptie, een bepaalde wet, verdrag, of verordening, samen met alle daarop van toepassing zijnde jurisprudentie, omzetten in een lawTree.202 199 200

Zie paragraaf 2.2. Zo blijkt uit het bestaan van het EJN en haar doelstellingen. <ec.europa.eu/civiljustice/network

/network_en.htm>. 201

Het EJN komt hierna aan de orde in het kader van de vergelijking met aangrenzende ideeën en oplossingen in

paragraaf 5.1 en 5.2.2. 202

Mijn eigen afstuderen is uiteindelijk een zeer omvangrijk project geworden, waarbij meerdere lawTrees zijn

toegevoegd. Normaal gesproken zou de diepe analyse en omzetting van een enkele wet met alle bijbehorende jurisprudentie die daarbij hoort als afstudeerobject al voldoende zijn. 52

B. Sponsoring van vragen door advocatenkantoren. Dit is een ander type sponsoring dan hierboven is beschreven bij 2 en 3. Er wordt immers niet betaald met geld, maar met arbeid. Het idee is dat een advocatenkantoor een bepaalde lawTree of gedeelte hiervan voor haar rekening neemt dat gaat over een rechtsgebied waarin zij excelleert. Zolang vragen uit deze lawTree in beeld zijn, staat in beeld welk kantoor de lawTree heeft ontwikkeld en waar men terecht kan voor hulp op dit gebied.203 C. Uitbreiding door een zakenpartner. Voor bijvoorbeeld een grote verzekeraar kan het systeem wellicht nuttig zijn, wanneer het, naast verkeersongevallen, ook nog een aantal andere vormen van onrechtmatige daad kan behandelen. Het is nu mogelijk om samen met deze hypothetische verzekeraar een systeem te ontwikkelen dat perfect aansluit op de eigen interne bedrijfssystemen, maar wel gebruik maakt van lawTrees. De ontwikkeling van deze lawTrees gebeurt door de verzekeraar, maar de afspraak wordt gemaakt dat gebruik door derden is toegestaan. Het is belangrijk dat de kwaliteit van de lawTrees goed is, zodat JurisLeges geen verkeerde conclusies kan trekken. Met name bij de bovenstaande manieren van input (waar geen betaalde deskundigen worden ingeschakeld), is de kwaliteit echter niet gegarandeerd. Bij A kan dit worden veroorzaakt door gebrek aan expertise, in geval van oplossing B en C kunnen (commerciële) belangen de productie van kwalitatief goede lawTrees enigszins belemmeren. Er is daarom kwaliteitscontrole nodig.

3.1.3.4 Kwaliteitscontrole Het systeem moet niet alleen kunnen groeien in grootte, maar ook in kwaliteit. Dit wil zeggen dat fouten die er insluipen bij het aanmaken van nieuwe lawTrees, door editors gevonden en verbeterd kunnen worden. Het verbeteren van lawTrees is mogelijk, aangezien lawTrees door meerdere editors te bewerken en aan te vullen zijn. Het opsporen van fouten die moeten worden verbeterd is lastiger. Er zijn drie manieren te onderscheiden waarop fouten aan het licht kunnen komen. 

Controle door editors. Een lawTree kan in principe talloze auteurs hebben. Wanneer een deskundige bijvoorbeeld de rechtsregels van een nieuw gewezen arrest wil toevoegen aan een bestaande lawTree, moet hij noodzakelijkerwijs delen van de tekst doorlezen en kan zodoende eerder gemaakte fouten tegenkomen en verbeteren. Om beter te begrijpen wat de eerdere auteur(s) hebben/heeft gedaan, kan hij de commentaarregels lezen die in de tekst zijn toegevoegd. Het toevoegen van commentaarregels is nu al mogelijk. Deze regels worden niet door een computer geïnterpreteerd, maar zijn voor een editor wel leesbaar.

203

Uiteraard is bij deze vorm een zekere kwaliteitscontrole vereist (zie ook onder). Het zou voor effectieve

sponsoring immers rendabel kunnen zijn om in de lawTree meer vragen op te nemen dan nodig is, of om de vragen complexer te maken dan nodig is. 53

Wanneer de groep van editors groter wordt, kunnen verschillende andere controlesystemen aan het systeem worden toegevoegd. De website Wikipedia maakt gebruik van een aantal methoden om de kwaliteit van haar artikelen te waarborgen die wellicht ook toepasbaar zijn voor lawTrees. 204 Te denken valt aan een overlegpagina voor elke lawTree, waarin editors kunnen overleggen over het opbouwen van de lawTree; De mogelijkheid om lawTrees een rapportcijfer te geven en de mogelijkheid om een suggestie te doen dat een bepaalde lawTree nog ontbreekt (zodat deze later gemaakt kan worden). 

Controle door de gebruiker. De gebruiker kan meestal niet zien of er een fout in een lawTree zit. Er zijn echter twee zaken die voor een gebruiker van het systeem al tijdens het geven van feedback zichtbaar zijn. Ten eerste kan hij een vraag onduidelijk vinden, ten tweede kan hij vinden dat een vraag erg lijkt op een eerder gestelde vraag. In beide gevallen noopt dit tot verbetering of aanpassing en moet er dus een signaal uitgaan naar editors om dit mogelijk te maken. Voor beide gevallen moet er een knopje komen. Bij een onbegrijpelijke vraag is dit een ‘ik begrijp de vraag niet’-knop. Wanneer de vraag is toegevoegd door bijvoorbeeld een advocatenkantoor (methode B van paragraaf 3.1.3.3), is het mogelijk om extra informatie te tonen van bijvoorbeeld de website van het advocatenkantoor, of om contactgegevens van het kantoor te vermelden. Als een vraag om feedback erg lijkt op een eerder gestelde vraag kan dit met een andere knop worden aangegeven. De editors kunnen er dan voor zorgen dat de vraag geen tweemaal wordt gesteld.



Controle door de uitkomst Zoals is beschreven in paragraaf 2.2 vindt er in principe altijd een controle plaats op de uitkomst, namelijk door de advocaat die de zaak bij het gekozen forum aanhangig moet maken. Omdat de controle wordt gedaan door een deskundige, kan deze erg effectief zijn. Er is echter ook een aantal moeilijkheden met deze methode. Ten eerste is de controle niet volledig. Stel dat JurisLeges als antwoord geeft dat forum A, B en C bevoegd zijn en respectievelijk wetgeving van a, b en c zullen toepassen. De gebruiker van het systeem kiest nu bijvoorbeeld forum B (met toepasbare wetgeving b) tot meest gunstige forum en gaat naar een advocaat van land B om zijn zaak hier aanhangig te doen maken. De advocaat van land B controleert, alvorens hij de zaak aanhangig maakt, eerst de bevoegdheid van B en de toepasbare wetgeving. Hij controleert deze zaken echter niet voor land A en C. Zodoende wordt in dit voorbeeld (slechts) één derde van het antwoord gecontroleerd. Als nu de deskundige het door hem gecontroleerde deel beoordeeld als juist, dan is het nog altijd mogelijk dat er in de andere delen van het antwoord een fout zit. Ook is het mogelijk dat de

204

< www.Wikipedia.org >. 54

lawTree waaruit het antwoord voortkwam wel degelijk fouten bevatte, maar het antwoord desalniettemin ‘toevallig’ goed was. Als de deskundige het antwoord beoordeeld als niet juist, dan hoeft dit niet te betekenen dat het de lawTree echt fouten bevat. Ook is mogelijk dat de gebruiker een fout heeft gemaakt bij het geven van feedback. Het antwoord is dan fout omdat JurisLeges zijn antwoord op de verkeerde informatie heeft gebaseerd. Hieronder staan alle mogelijkheden bij dit voorbeeld systematisch uitgeschreven.

A (a)

B (b)

Goed volgens deskundige

Antwoord helemaal goed

Fout in A (a) of C (c)

C (c)

Fout volgens deskundige

Antwoord goed, maar redenatie fout

Echt fout

Fout gebruiker bij invullen

Figuur 5. Moeilijkheden bij controle door uitkomst schematisch.

55

3.2 Werking van de webapplicatie De voorgaande paragraaf ging over lawTrees. In de uitleg van alles wat daarbij kwam kijken, is hier en daar al iets gezegd met betrekking tot OV 1 en OV 2. Om e.e.a. duidelijk en compleet te maken zal deze paragraaf in zijn geheel zijn geweid aan het vinden van antwoorden op OV 1 en OV 2. In OV 1 komen de volgende (impliciete) systeemeisen aan de orde. 

Nationaal IPR interpreteren en verwerken



Effectief koppelen



Minimale feedback van de gebruiker



Antwoorden op de internationale IPR-vragen



Rekening houden met alle relevante jurisdicties?

Volgend op het laatste streepje wordt in OV 2 gevraagd, hoe kan worden bepaald wat de relevante jurisdicties zijn. Aan de hand van bovenstaande termen uit OV 1 zal hieronder in hoofdlijnen de werking van JurisLeges worden besproken. Het laatste streepje wordt in paragraaf 3.1.5 samen met OV 2 behandeld.

3.2.1 Nationaal IPR interpreteren en verwerken In paragraaf 3.1 is uitgebreid uitgelegd op welke manier nationaal IPR kan worden opgezet in lawTrees. Nationaal IPR bestaat uit wetten, verdragen en verordeningen, maar ook uit jurisprudentie.205 LawTrees kunnen door de JurisLeges worden geïnterpreteerd en verwerkt. De tekst wordt ‘gelezen’ en op een makkelijk vindbare manier opgeslagen in databases, samen met gegevens over opmaak van de tekst, de context waarin de tekst staat en andere meta-informatie.206

3.2.2 Effectief koppelen Zoals aangegeven in paragraaf 3.1.2.3 krijgt het systeem ook informatie over de jurisdicties, waarvoor de lawTree van toepassing is. Voor de lawTree die is gemaakt als gevolg van de IPR-regels uit het Nederlandse wetboek van burgerlijke rechtsvordering (Rv), is dit alleen Nederland, bij de ‘EEX-lawTree’ zijn het alle landen van de EU. Per jurisdictie ontstaat hierdoor een overzicht van wetten die voor de jurisdictie van toepassing zijn bij een internationaal conflict. In dit overzicht, dat eveneens als tekst door mensen te lezen en bewerken is, zijn ook gegevens opgenomen over de (nationale) IPR-vraag die door de lawTree kan worden beantwoord en de volgorde, waarin de lawTrees moeten worden toegepast. Door deze ‘overzichten’ per jurisdictie en per IPR-vraag te doorlopen, kunnen verschillende rechtsgangen en de analyse van IPR 1 en IPR 2 worden gesimuleerd. De koppeling tussen verschillende lawTrees vindt plaats door deze, wanneer ze toepasselijk zijn, te betrekken in de simulatie. Voor de gebruiker lijkt het alsof hij een vooraf gegeven vragenlijst af moet werken. Op de achtergrond wordt er echter constant 205

Zie paragraaf 3.1.2.2.

206

Zie tevens paragraaf 3.2.1. 56

geschakeld tussen verschillende jurisdicties en lawTrees. In paragraaf 3.2.6 is een voorbeeld van een dergelijke simulatie schematisch weergegeven.

3.2.3 Minimale feedback van de gebruiker Identieke vragen aan de gebruiker worden niet vaker dan één keer gesteld. Door editors is ook aan te geven welke vragen sterk op elkaar lijken, waardoor ook soortgelijke vragen (similars) de reeds gegeven informatie gebruiken als antwoord. Over het commando SIMS is reeds geschreven in paragraaf 3.1.1. Nadeel van de methode zoals deze er nu is, is dat door editors bij elke vraag apart moet worden aangegeven dat deze lijkt op een eerder gestelde vraag. In toekomst gaat dit veranderen. Het programma is zo geschreven dat alle vragen die aan de gebruiker worden gesteld, binnen één of meerdere categorieën van vragen kunnen vallen. Onder meer de volgende categorieën zijn te onderscheiden. 1. Material questions. Dit zijn vragen naar het materieel rechtsgebied. Gaat het bijvoorbeeld om een contractuele verbintenis? Gaat het over koop? Gaat het over onroerend goed? Dit soort vragen zijn op dit moment vooral te vinden in de algemene vragen, zie appendix D1. 2. Jurisdiction/country questions. Dit zijn vragen waarop het antwoord altijd een land (jurisdictie) is. Bijvoorbeeld vragen over waar een bepaalde handeling is verricht, waar gevolgen plaatshebben of waar zich bijvoorbeeld de woonplaats van de gedaagde bevindt. Voor dit soort vragen is een speciaal vraagtype ontworpen, namelijk de country select. Hierbij worden aan de gebruiker alle landen van de wereld gepresenteerd en kan hij hieruit een keuze maken. De relevante jurisdicties (zie paragraaf 3.2.5) komen bovenaan te staan, zodat deze direct te selecteren zijn. 3. Procedural questions. Dit zijn vragen met betrekking tot de (juridische) stappen die reeds door de partijen zijn genomen of procedures die zijn afgerond. Is er bijvoorbeeld een forum- of rechtskeuze gemaakt? Of is dit onderwerp van discussie? Is er ergens al een procedure aanhangig? Is de gedaagde verschenen en heeft deze verweer gevoerd? Hoeveel gedaagden zijn er? Ook dit soort vragen zijn op dit moment te vinden in de algemene vragen.207 4. Temporal Questions. Deze vragen hebben altijd met tijd te maken en het antwoord is dan ook meestal een datum en een jaar. Ook hiervoor is een speciaal vraagtype, namelijk de date picker. Deze lijst met categorieën is niet uitputtend en het is goed mogelijk dat er nog categorieën bijkomen. In de toekomst wordt elke vraag automatisch opgedeeld in categorieën. Dit kan voor een groot deel automatisch aan de hand van termen in de vraagstelling of aan de hand van het type vraag: een country select wijst bijvoorbeeld (bijna) altijd op een jurisdiction/country question. Wanneer een nieuwe vraag wordt toegevoegd die tot dezelfde categorie(en) behoort en dezelfde termen bevat als een eerdere vraag, kan dan direct worden gevraagd aan de editor of deze vraag wellicht identiek of van gelijke strekking is als een eerdere vraag. Stel bijvoorbeeld dat er een nieuwe jurisdiction/country question wordt toegevoegd die termen ‘woonplaats’ en ‘gedaagde’ bevat en er al een aantal eerdere vragen is

207

Appendix D1. 57

waarin deze termen ook voorkomen en waarvan is aangegeven dat de vragen van gelijke strekking zijn. De kans is nu erg groot dat ook deze vraag van gelijke stelling is als zijn voorgangers. De gebruiker kan dit eenvoudig aangeven of een van de eerdere vragen aanklikken. Zodoende wordt ook in de toekomst de gevraagde feedback minimaal gehouden. Zoals te zien in appendix C, bestaat een lawTree slechts gedeeltelijk uit vragen aan de gebruiker. Ook door toevoeging van vele andere elementen, kan de feedback die een gebruiker moet geven, laag gehouden worden.208 Vaak hoeft er alleen aan het begin van de simulatie feedback te worden gegeven, hierna wordt steeds meer ‘overgeslagen’. Eerst vragen, daarna lawTrees en daarna zelfs hele landen.209

3.2.4 Antwoorden op de internationale IPR-vragen Met behulp van de feedback van de gebruiker in combinatie met een groot aantal logische regels, deels afkomstig uit de lawTree, kan JurisLeges antwoorden geven op IPR-I en IPR-II. De eindconclusie bestaat uit een aantal simpele regels, zoals te zien in figuur 6. The court of [Jurisdiction A] has jurisdiction

The court of [Jurisdiction C] has jurisdiction

and will apply the laws of [Jurisdiction B] and will apply the laws of [Jurisdiction D] and [Jurisdiction E]

The court of [Jurisdiction B] has jurisdiction

and will apply the laws of [Jurisdiction B]

Figuur 6. Voorbeeld van kort antwoord op IPR-I en IPR-II.

Er zijn echter meer details zichtbaar als er in de lawTree ook comments en source worden ingevuld. Er is dan duidelijk te zien welke juridische regels zijn geraadpleegd en tot welke (tussen)conclusies dit heeft geleid. Dit komt tegemoet aan de eerste eis uit paragraaf 2.2 (SE 1). Het systeem laat zien hoe het aan zijn antwoorden komt, waardoor ze voor een jurist nog eens zijn na te gaan.

3.2.5 Het principe van ‘Relevant Jurisdictions’ Hoewel het technisch mogelijk is, zou het onhandig zijn om het nationale IPR van alle landen ter wereld te betrekken in de simulatie, omdat er dan teveel onnodige vragen aan de gebruiker moeten worden gesteld. Er moet dus een inschatting worden gemaakt wat de relevante jurisdicties zijn (OV 2). Op JurisLeges is een lijst van ‘Relevant Jurisdictions’ te zien, dit zijn de landen waarvan de IPR regels worden onderzocht. De inhoud van deze lijst kan door de gebruiker worden bewerkt. Wanneer, als antwoord op een feitelijk-juridische vraag zoals ‘waar woont de gedaagde’, een nieuw land wordt geselecteerd, wordt deze in principe automatisch toegevoegd aan de lijst. Het is ook mogelijk om landen niet automatisch toe

208

Zie voor voorbeelden appendix C.

209

Zie de simulatie in paragraaf 3.2.6 voor een overzichtelijk voorbeeld van hoe dit in zijn werk kan gaan. 58

te voegen, zodat bijvoorbeeld alleen van één land IPR 1 en 2 beantwoord worden. Dit komt tegemoet aan de tweede eis uit paragraaf 2.2 (SE 2), beperking tot slechts het eigen IPR is mogelijk. Omdat er voor het draaien van een simulatie ten minste één land nodig is om mee te starten, probeert de site aan de hand van het IP-adres, het land van herkomst van de bezoeker te bepalen. Dit land wordt vervolgens genomen als eerste relevante jurisdictie. Als dit startland (bijvoorbeeld Nederland) echter helemaal niet relevant blijkt te zijn, wordt snel overgegaan op een ander land dat ondertussen is geselecteerd. Als het de website niet lukt om het land van de gebruiker te achterhalen, kan de gebruiker zelf een eerste jurisdictie kiezen om de simulatie mee te starten.210

Figuur 7. Relevant Jurisdictions op JurisLeges.com.

Staten zijn de standaard politieke eenheden waarin de wereld is verdeeld. 211 Jurisdicties zijn dan ook meestal staten. Dit hoeft echter niet altijd zo te zijn.212 Voor JurisLeges wordt met Jurisdictie bedoeld: ‘een politieke eenheid die rechtsmacht kan hebben en/of eigen wetten heeft die door een buitenlandse rechter toegepast zouden kunnen worden.’213 Voor het prototype zijn als jurisdicties automatisch alle landen van de wereld toegevoegd.214 Zelfs deze lijst is echter nog bewerkbaar.

3.2.6 De simulatie Om bovenstaande zaken duidelijker te maken, is hieronder schematisch een voorbeeld van een simulatie weergegeven. Zoals gezegd in paragraaf 3.2.2 vormen deze simulaties de koppeling tussen verschillende lawTrees. Het programma simuleert per relevante jurisdictie de toepassing van al het nationale IPR. Nieuwe relevante jurisdicties worden hierbij automatisch toegevoegd.

210

Dit gebeurt tijdens het gebruikersonderzoek bij Derek de Leeuw (appendix F3.4.2), Pauline Deursen (F3.3.2) en

Raphael Donkersloot (F3.4.4). 211

O'Brien & Smith 1999, p. 4.

212

Collier 2001, p. 6.

213

Definitie van mij.

214

Er is een apart stukje code geschreven dat namen en vlaggen van alle landen ter wereld automatisch download van

internet. Er is uitgegaan van de ISO 3166-1 norm, zie ook hierna en in appendix E. 59

Tabel 4. De simulatie schematisch. Jurisdictie

lawTree

ter beantwoording

Resultaat

van IPR vraag Nederland215

Algemene

-

vragen

Met deze lawTree wordt o.a. het materiële rechtsgebied van de casus bepaald en wordt gekeken of er al eventuele procedurele stappen zijn gezet (zoals een forum- of rechtskeuze).

EEX

IPR 1

Geeft bijvoorbeeld aan dat Nederland en Duitsland jurisdictie hebben.  Duitsland wordt nu (in principe) automatisch toegevoegd als relevant land.

EVEX

IPR 1

N.v.t. EEX leverde immers een antwoord op.

Rv216

IPR 1

N.v.t. EEX leverde immers een antwoord op.

HVV

IPR 2

Wijst bijvoorbeeld Duitsland aan als land waarvan het recht dient te worden

Rome II

IPR 2

toegepast door de Nederlandse rechter Het HVV heeft voorrang op Rome II en leverde een antwoord op. De Rome II lawTree wordt dus niet toegepast. Duitsland

Algemene

-

vragen,

Deze lawTrees worden herhaald. De verordeningen worden nogmaals toegepast, maar ditmaal vanuit het perspectief van Duitsland. Vragen aan de

EEX,

IPR 1

gebruiker worden niet nogmaals gesteld, dus dit gebeurt volledig op de

EVEX,

IPR 1

achtergrond. Duitsland heeft het HVV niet ondertekend, dus deze lawTree wordt niet herhaald…

Rome II

IPR 2

… Gevolg is dat Rome II door Duitsland in dit geval wordt toegepast en in de simulatie dus ook de lawTree daarvan. Rome II wijst nu bijvoorbeeld België aan als land waarvan het recht dient te worden toegepast door de Duitse rechter  België wordt nu (in principe) automatisch toegevoegd als relevant land.

België

Algemene

-

vragen, EEX,

Na toepassing van deze lawTrees om de (eigen) jurisdictie te bepalen, blijkt dat België geen jurisdictie heeft. De lawTrees m.b.t. IPR 2 worden dan ook

IPR 1

EVEX,

niet toegepast. Het programma heeft van alle relevante jurisdicties (Nederland, Duitsland en België) nu het recht toegepast en stopt.

Nadat de simulatie is gestopt heeft de gebruiker de mogelijkheid om handmatig meer jurisdicties toe te voegen om de wetten van te doorlopen. Als dit is afgerond gaat het programma over tot de conclusie. Bij bovenstaande simulatie is deze als volgt: 

Nederlandse heeft jurisdictie. De Nederlandse rechter dient Duits recht toe te passen.



Duitsland heeft jurisdictie. De Duitse rechter dient Belgisch recht toe te passen.

Het is nu aan de gebruiker van het systeem om een weloverwogen keuze te maken.

215

Dit is meestal de eerste jurisdictie, ofwel startland, wanneer de gebruiker uit Nederland komt. Zie paragraaf 3.2.5.

216

Wetboek van burgerlijke rechtsvordering (Nederland). 60

3.3 Toevoegen van ‘nationaal IPR’ met betrekking tot internationale verkeersongevallen De rest van dit hoofdstuk behandelt de toevoeging van nationaal IPR. Paragraaf 3.2.1 t/m 3.2.3 vertellen welke combinatie van verordeningen, verdragen en wetten voor het prototype zijn toegevoegd (OV 4). In de rest van het hoofdstuk wordt nader ingegaan op toevoeging van de verschillende lawTrees (OV 5).

3.3.1 Toegevoegd IPR ter beantwoording van IPR-I Het prototype is qua rechtsgebied afgebakend tot internationale verkeersongevallen. De toegevoegde wetten m.b.t. internationale bevoegdheids- of jurisdictierecht (IPR 1), bestrijken echter een veel groter materieel rechtsgebied. Allereerst is de EEX verordening toegevoegd voor bevoegdheidsconflicten binnen de EU. 217 Het EVEXverdrag218 is toegevoegd voor conflicten met een aantal andere Europese landen.219 Het EEX heeft qua toepassing voorrang boven EVEX.220 Als EEX en EVEX allebei niet van toepassing zijn, bijvoorbeeld doordat de gedaagde niet uit een EEX of EVEX land komt (een van de ingekleurde landen in figuur 8), moet bevoegdheid worden beoordeeld naar nationaal recht. Van Nederland en Duitsland is ook de toepasselijke nationale wetgeving toegevoegd. Het gaat om respectievelijk het Nederlands wetboek van burgerlijke rechtsvordering (Rv) en § 32 ZPO. De geografische reikwijdte van m.b.t. IPR-I is te zien op de volgende bladzijde. 221 Geschillen over rechtsmacht na internationale verkeersongevallen tussen inwoners van de groep ingekleurde landen kunnen door het prototype worden opgelost. Daarnaast kan antwoord worden verkregen op IPR 1 naar Nederlands en Duits perspectief.

217

Via de overeenkomst tussen de EG en Denemarken van 19 oktober 2005 (PbEU L299 van 16.11.2005, p. 62), is

het werkingsgebied van de EEX tot dit land uitgebreid. Kuypers 2008, p. 7. 218

Ofwel, parallelverdrag, Verdrag van Lugano of Verdrag betreffende de rechtelijke bevoegdheid en de tenuitvoerlegging van

beslissingen in burgerlijke en handelszaken. 219


220

Art. 54ter EVEX. Zie ook Van Lent 2000, p. 52; Pontier 2001.

221

In deze en de volgende kaart zijn (ex)koloniën voor het gemak weggelaten. Voorts is uitgegaan van de ISO 3166-1

norm, om te bepalen wat een land is (ook het systeem gaat hier in eerste instantie vanuit). Kosovo is daarom, ondanks politieke erkenning, niet als apart land opgenomen. 61

Figuur 8. Geografische reikwijdte van het prototype m.b.t. IPR-I.

3.3.2 Toegevoegd IPR ter beantwoording van IPR-II Aan het einde van paragraaf 1.4 werd al even aangehaald dat de materieelrechtelijke afbakening ervoor zorgt dat de geografische toepassingsgebieden van de toepasselijke IPR bronnen iets uiteenlopen. In figuur 9 hieronder is goed te zien wat hiermee wordt bedoeld. Bij een internationaal verkeersongeval op de weg zijn meestal de artikelen rondom onrechtmatige daad van belang. Voor EU-landen 222 is daarom Rome II toegevoegd. Daarnaast is er het Haags Verdrag Verkeersongevallen uit 1971 (vanaf nu HVV) toegevoegd, dat speciaal voor internationale verkeersongevallen geschreven is. Wanneer zowel de Rome II verordening als het laatstgenoemde verdrag van toepassing zijn (donkergroen gebied), heeft het HVV voorrang ingevolge artikel 28 Rome II.223

222

Met uitzondering van Denemarken.

223

Nieuwenhuis e.a. 2009, p. 1801; Strikwerda 2010, p. 24. 62

Figuur 9. Geografische reikwijdte van het prototype m.b.t. IPR-II.

3.3.3 De geografische reikwijdte van het prototype Het totale geografische gebied waarover het prototype zich uitstrekt, is hieronder weergegeven. Als alle feitelijk-juridische aanknopingspunten van een zaak in gekleurde landen liggen, of de zaak reeds aanhangig is gemaakt in Nederland of Duitsland, is deze volledig op te lossen.

Figuur 10. Geografische reikwijdte van het prototype. 63

3.3.4 EEX en EVEX Bij omzetting naar een lawTree kan over het algemeen niet de volgorde van nummering van de brontekst worden aangehouden, maar moet uitgegaan worden van de volgorde waarin verschillende onderdelen worden toegepast. Bij het EEX is die volgorde als volgt. 

Art. 22 EEX: Exclusieve bevoegdheid;



Artt. 23 EEX en 24 EEX: (impliciete) forumkeuze, waarbij art. 23 i.t.t. art. 24 eisen stelt aan de woonplaats en een restrictie kent t.o.v. bijzondere afdelingen;224



Artt. 8 t/m 21 i.c.m. art. 4: bijzondere afdelingen;



Artt. 2, 4, 5, 6 en 31 EEX: gewone bepalingen.225

Uitspraken van het Hof van Justitie (HvJ) hebben effect voor de interpretatie van het EEX en dus voor de lawTree. Met betrekking tot art. 5 lid 3 EEX dienen niet alleen de voorwaarden voor een onrechtmatige daad autonoom (en niet nationaal) te worden uitgelegd.

226

Ook het begrip ‘verbintenissen uit

onrechtmatige daad’ zelf moet worden beschouwd als een autonoom begrip. Hieronder valt elke rechtsvordering die beoogt de aansprakelijkheid van een verweerder in het geding te brengen en die geen verband houdt met een ‘verbintenis uit overeenkomst’ in de zin van art. 5 onder 1.227 Belangrijk zijn de uitspraken over de ‘plaats waar het schadebrengende feit zich heeft voorgedaan of zich kan voordoen’. Twee rechtsregels uit verschillende uitspraken zijn expliciet verwerkt in de lawTree: 1. Wanneer de plaats van handeling (locus actus) en de plaats van schade door die handeling (locus damni) uiteenlopen, bij (bijvoorbeeld) internationale milieuverontreiniging, mag de gedaagde op beide plaatsen worden opgeroepen.228 2. Het gaat uitsluitend om de plaats waar de daadwerkelijke aantasting van lijf of goed van de directe229 gelaedeerde heeft plaatsgevonden,230 niet de plaats waar vermogensschade is geleden.231. Het EVEX-verdrag is wat tekst betreft vrijwel gelijkluidend aan het EEX, en breidt de facto het ruimtelijk toepassingsgebied ervan uit.232 Hoewel het HvJ geen bevoegdheid heeft om vragen over het EVEX te beantwoorden, houden de nationale gerechten wel rekening met de zijn uitspraken. 233 Ingevolge

224

Art. 23 lid 5 EEX.

225

Over deze volgorde, Kuypers 2008, p. 495 e.v.

226

HvJ 19 september 1995, nr. C-364/93, NJ 1997/52 (Marinari/Lloyd’s Bank);; HvJ 7 maart 1995, nr. C-68/93, NJ

1996/269 (Shevill/Presse Alliance). 227

HvJ 27 september 1988, nr. 189/87, NJ 1990/425 (Kalfelis/Schröder).

228


229

HvJ 11 januari 1990, nr. C-220/88, NJ 1991/573 (Dumez France/Hessische Landesbank).

230

HR 7 december 2001, LJN AD3965 (Conclusie A-G).

231

HvJ 19 september 1995, nr. C-364/93, NJ 1997/52 (Marinari/Lloyd’s Bank).

232


233

Pontier 2001, p. 6; Strikwerda p. 252. 64

protocol 2, 234 moet tevens rekening worden gehouden met uitspraken van andere rechters m.b.t. EVEX.235

3.3.5 Nationale wetgeving Meer nog dan bij internationale verdragen en verordeningen, waarvan de Engelse tekst vaak voor iedereen toegankelijk is, 236 zorgt de toevoeging van IPR uit de nationale wetten, Rv en ZPO ervoor, dat een nationaal IPR gekend kan worden dat anders ‘verborgen’ blijft.237 Er is voor gekozen om slechts m.b.t. IPR 1 de nationale wetgeving toe te voegen. Aangezien zowel Rome II als het HVV een universeel formeel toepassingsgebied hebben,238 kan nationaal conflictenrecht, zoals boek 10 BW,239 met de huidige materiele en temporele afbakening niet aan de orde komen.240 Toepassen van het nationale bevoegdheidsrecht levert overigens geen verrassend andere resultaten op dan het EEX. De Nederlandse wetgever heeft bij het opstellen van de rechtsmachtregeling van artt. 2-14 Rv namelijk aansluiting gezocht bij het EEX-Verdrag (dat sterk lijkt op de huidige verordening).241 Het Duitse bevoegdheidsrecht gaat, evenals het EEX en Rv, bij onrechtmatige daad uit van de locus delicti, hoewel het zich expliciet richt op de handlungsort.242

3.3.6 HVV en Rome II Het HVV is een specifiek verdrag dat gesloten is in het kader van de Haagse conferentie voor internationaal privaatrecht. Rome II is, evenals het EEX, een verordening en heeft dus directe werking in EU-lidstaten.243 Het prototype is materieel afgebakend tot ongelukken van na 11 januari 2009. Hierdoor vallen ingevolge art. 31 jº art. 32 Rome II, alle zaken binnen de temporele reikwijdte van de verordening en hoeft er niet te worden ‘teruggevallen’ op nationaal recht. Door de ingekleurde landen van figuur 10 wordt dus altijd Rome II of het HVV toegepast. Zoals gezegd, heeft het HVV voorrang, wanneer beide van toepassing zijn. Wat er wordt toegepast, kan consequenties hebben voor het toe te passen recht. De hoofdregels hebben meestal dezelfde gevolgtrekking, maar de uitzonderingsregels lopen uiteen. Rome II gaat uit van het recht van het land, waar ‘de [directe] schade 234

Dit protocol maakt ingevolge art. 75 EVEX integraal onderdeel uit van het verdrag.

235

Stone 2010, p. 22.

236

Bijvoorbeeld via <eur-lex.europa.eu> of < hcch.net>.

237

Hierover paragraaf 1.2.3 en 1.2.4.

238

Art. 3 Rome II en art. 11 HVV.

239

Boek 10 BW bevat slechts materieel IPR, de procesrechtelijke aspecten van het IPR blijven ondergebracht in het

Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering, zie Polak 2011, p. 277. 240

Door deze afbakeningen is materieel altijd Rome II of het HVV van toepassing, zie onder.

241

Duintjer Tebbens & Zilinsky 2009, p. 72.

242

ZPO §32.

243

M.u.v. Denemarken. 65

zich voordoet’,244 en het HVV van de plaats waar ‘het ongeval heeft plaatsgevonden’.245 Deze plek valt meestal samen.246 Bij het HVV wordt in sommige gevallen echter gekozen voor het land van registratie van de voertuigen.247 Omdat de voorwaarden voor toepassing van de uitzondering complex zijn, maakte ik onderstaand overzicht, alvorens het HVV toe te voegen als lawTree. Tabel 5. Artikel 4 HVV schematisch. Criteria voor het toepassen van de wetgeving van het land van registratie.

Eiser is: 1. Bestuurder

Sub a, één voertuig

Sub b, meerdere

Sub c, eventueel aansprakelijke

betrokken248

voertuigen betrokken

personen buiten het voertuig

-

Alle betrokken

Alle betrokken voertuigen in

voertuigen in dezelfde

dezelfde staat geregistreerd +

staat geregistreerd

Gewoon verblijf evt. aansprakelijke personen buiten in staat van registratie.

2. Passagier

Gewoon verblijf

Alle betrokken


passagier is ongelijk aan



locus delicti.

staat geregistreerd +

gewoon verblijf passagier is

gewoon verblijf

ongelijk aan locus delicti +

passagier is ongelijk aan

Gewoon verblijf evt.

locus delicti.

aansprakelijke personen buiten in staat van registratie.

3. Slachtoffer

Gewoon verblijf

Alle betrokken


buiten het

slachtoffer buiten in



voertuig

staat van registratie

staat geregistreerd +

Gewoon verblijf slachtoffer

Gewoon verblijf

buiten in staat van registratie +

slachtoffer buiten in

Gewoon verblijf evt.

staat van registratie

aansprakelijke personen buiten in staat van registratie.

244

Art. 4 lid 1 Rome II. Het woord ‘directe’ is van mij. Dit valt af te leiden uit het artikel.

245

Art. 3 HVV.

246

Er zijn hypothetische situaties te bedenken waarbij dit niet zo is, bijvoorbeeld bij een ongeluk op de landsgrens of

wanneer directe schade in een ander land dan waar het ongeluk is gebeurd, wordt aangenomen. 247

Of land van ‘gewone standplaats’, zie art. 6 HVV.

248

‘Betrokkenheid’ wordt ruim opgevat. Ook bijvoorbeeld een voertuig dat het reservewiel heeft verloren kan

betrokken zijn. OGH 19 november 1986, ZfRV 1987, 291. Hierover Vonken 1996, p. 13. 66

Bij Rome II zijn er twee uitzonderingen, allereerst voor het land waar beide partijen ‘hun gewone verblijfplaats […] hebben op het tijdstip waarop de schade zich voordoet’,249 daarnaast voor recht van het land met een ‘kennelijk nauwere band’. 250 Deze zou kunnen berusten ‘op een reeds eerder bestaande, nauw met de onrechtmatige daad samenhangende betrekking tussen de partijen, zoals een overeenkomst.’

249

Art. 4 lid 2 Rome II.

250

Art. 4 lid 3 Rome II. 67

Hoofdstuk 4. Test en gebruikerservaring Dit hoofdstuk geeft antwoord op OV 10 t/m 12. D.m.v. testen is gekeken of de gegenereerde antwoorden correct zijn (OV 10). Het resultaat komt aan bod in paragraaf 4.1. Paragraaf 4.2 behandelt de begrijpelijkheid van de website (OV 11) en paragraaf 4.3 de eventuele gevolgen van (on)begrijpelijkheid (OV 12). Dit is getest d.m.v. gebruikersonderzoek. Het samenvoegen van deze zaken in één hoofdstuk is een logische keuze, aangezien dezelfde testcases zijn gebruikt voor gebruikersonderzoek en test. Alle cases en onderzoeksresultaten die in het hoofdstuk aan de orde komen, zijn te vinden in appendix F.

4.1 Correctheid van de geproduceerde antwoorden Er zijn vier soorten testcases gebruikt voor de test. 1. Tweemaal een studentencasus (appendix F1), gebruikt tijdens de cursus IPR in Leiden. 251 De gegenereerde antwoorden zijn vergeleken met de modelantwoorden die zijn gegeven tijdens de werkcolleges van het vak; 2. Een bestaande casus (appendix F2), waarover bindend is geadviseerd. 252 De antwoorden zijn vergeleken met de conclusies uit het schriftelijk bindend advies; 3. Tien keer een casus bedacht door een proefpersoon (appendix F3). Dit confronteert het systeem met willekeurige cases, waarop ik geen invloed kan uitoefenen. Het enige criterium was dat alle landen in de casus afkomstig zijn uit figuur 10.253 De kandidaten bedachten eigenlijk allemaal een casus in het heden, waardoor temporele beperking niet nodig was. De antwoorden zijn door mij gecontroleerd a.d.h.v. wetten, verordeningen en verdragen. Omdat de casus in alle gevallen is gegeven, is dit controleerbaar; 4. Twee keer een door mij bedachte casus (appendix F4). De cases zijn er op gericht om respectievelijk het Nederlands Rv en het Duits ZPO aan de orde te laten komen. Iets wat (per definitie) niet gebeurde bij de cases die door proefpersonen zijn bedacht.254 Opgeteld zijn de gegenereerde antwoorden op vijftien cases gecontroleerd op juistheid. De conclusie is kort en positief: alle antwoorden zijn juist. Bij de eerste studentencasus en de bestaande casus zijn de antwoorden van JurisLeges zelfs vollediger dan het antwoord waarmee is vergeleken.255

4.2 Begrijpelijkheid van antwoorden en vragen De tien proefpersonen die een casus hebben bedacht, participeerden tegelijkertijd in een gebruikersonderzoek.256 De groep bestaat uit vijf rechtenstudenten257 en vijf niet-juridisch geschoolden.258 251

Leidraad internationaal privaatrecht 2010-2011, p. 48.

252

<www.cvisser.info/informatie/aansprakelijkheid/buitenland/verdragen/hvo/2009-05-18%20loon.pdf>

253

De opdracht aan de proefpersonen is te lezen in appendix F3.1 en F3.2.

254

Vanwege de opdracht in appendix F3.

255

Appendix F1 (casus 1) en appendix F2. 68

Het doel van het gebruiksonderzoek was om een beeld te krijgen van de intuïtiviteit van de website en de begrijpelijkheid van de vragen en antwoorden. Een interactieve website vraagt om een zekere voorspelbaarheid in gebruik.259 Het gebruikersonderzoek leert dat dit voor twee zaken niet het geval is. Ten eerste het feit dat gebruikers de neiging hebben bij een vraag met ‘checkboxes’ altijd iets te kiezen, terwijl dit vaak niet nodig is. Ten tweede lukt het gebruikers vaak niet om een land dat al eens is geselecteerd, bij een andere vraag nogmaals terug te vinden in het ‘dropdown menu’. De reden hiervan is dat het land als ‘relevant jurisdiction’ in dropdown menu’s bovenaan komt te staan juist om het gebruikers gemakkelijker te maken! De antwoorden die de website produceert zijn duidelijk. Dit geldt echter niet voor de vragen aan de gebruiker. Het gaat te ver om de vragen hier stuk voor stuk na te lopen, maar in het algemeen kan worden gezegd dat dit te wijten is aan de combinatie van juridische taal en aan het gebruik van Engels. De juridische taal van de website is een gevolg van het feit dat veel zinsneden letterlijk de tekst van bijvoorbeeld een verdrag volgen, aangezien dit de correctheid bevordert. Rechtenstudenten komen iets beter uit de juridische termen, maar nog altijd slecht, omdat deze vaak in het Engels niet bekend zijn. Toch lukt het één jurist de vragen zelfstandig in te vullen. 260 Van de niet-juristen lukt dit niemand. Gebruikers die goed zijn in Engels,261 of werken via automatische vertaling naar het Nederlands,262 lijken het iets beter te doen.

4.3 Gevolgen van (on)begrijpelijkheid Voor een juiste uitkomst is het vereist dat alle vragen juist worden ingevuld. Tijdens het gebruikersonderzoek wordt vooral bij vragen met checkboxes te veel of te weinig ingevuld. Dit type vragen wordt echter vaak gebruikt om uitsluitingsgronden of toepassingsgronden van een bepaalde lawTree aan te geven. Voor toepassing van het EEX moet bijvoorbeeld worden aangegeven dat het om een burgerlijke of handelszaak gaat en voor toepassing van Rome II en het HVV dat het gaat om een onrechtmatige daad. Als het HVV wordt toegepast, komt er een vraag met uitsluitingsgronden voor verdere toepassing (het mag bijvoorbeeld niet gaan om de aansprakelijkheid van de eigenaar van een verkeersweg, art. 2 HVV), hier moet meestal juist niets worden ingevuld. Gevolg van het verkeerd invullen van dit type vragen leidt ertoe dat complete lawTrees verder niet meer in de simulatie worden betrokken. Het is dan voor JurisLeges vaak onmogelijk geworden om nog een antwoord te formuleren.

256

Over communicatie met de gebruiker lees, van der Geest 2001, p. 7 e.v.

257

Appendix F3.4.

258

Appendix F3.3.

259

Voor ‘interactief’, lees Janoschka 2004, p. 116.

260

Foute keuzes zijn door mij genoteerd. Hierna is bijgestuurd, om alsnog de uitkomst te kunnen testen.

261

Appendix F3.3.3, F3.3.5 en F3.4.1.

262

Appendix F3.3.2. 69

Hoofdstuk 5. Vergelijking van oplossingen en doelgroep Dit hoofdstuk geeft antwoord op OV 3, OV 8 en OV 9. In paragraaf 5.1 wordt een overzicht gegeven van aangrenzende ideeën en ideeën die raakvlakken hebben met JurisLeges. Het internetonderzoek dat hiervoor is verricht, heeft een dubbelfunctie en draagt tevens bij aan een nieuwheidsonderzoek (OV 3).263 Onder de ideeën bevinden zich oplossingen voor het kennen van het internationaal IPR. In paragraaf 5.2 worden deze oplossingen vergeleken met JurisLeges. Aan de hand van deze vergelijking, wordt in paragraaf 5.3 een inschatting gemaakt wie, in welke vorm, tot de doelgroep te rekenen is (OV 9).

5.1 Aangrenzende ideeën en oplossingen Het idee van JurisLeges lijkt vooralsnog uniek. Een website die net als JurisLeges regels van verschillend IPR kan bundelen en de gebruiker kan leiden naar een totaalantwoord op dit gebied, is niet gevonden. Ook een taal of methode die vergelijkbaar is met de door mij bedachte lawTrees is niet aangetroffen. Er zijn dus geen ideeën gevonden die in grotere mate overeenkomen met JurisLeges. Een speurtocht op internet levert wel een aantal andere ideeën op die raakvlakken vertonen.264 Deze ideeën zijn grofweg op te delen in drie groepen. 1. Juridische beslisbomen en stappenplannen. Appendix B is een voorbeeld van een stappenplan dat door rechters gebruikt kan worden om de eigen bevoegdheid te bepalen. Het is een uitgeschreven tekst en dus geen echte digitale beslisboom. Beslisbomen die informatie verschaffen over IPR of buitenlandse wetgeving, ben ik op internet niet tegengekomen, wel een aantal beslisbomen die zich richten op particulieren of (kleine) ondernemingen. 265 Enkele voorbeelden zijn , 266 , en <stivers.nl/Tool_vpb/Start.php>. 2. Toegankelijk maken en evt. vertalen van juridische informatie. Een voorbeeld hiervan is het Europees justitieel netwerk in burgerlijke en handelszaken (EJN), dat beheerd wordt door de Europese Commissie.267 Het EJN streeft naar justitiële samenwerking tussen de lidstaten en vergemakkelijking van procedures met een buitenlands element.268 Van elk 263

Omdat in het kader van het internetonderzoek het meeste nieuwheidsonderzoek is gedaan worden in dit

hoofdstuk ook de conclusies m.b.t. OV 3 getrokken. Desalniettemin levert ook paragraaf 3.1, in het bijzonder 3.1.2 een bijdrage aan de beantwoording. 264

Zie voor de gebruikte methode bij internetonderzoek de methodologie (paragraaf 1.5).

265

Verreweg de meeste websites met deze doelstellingen lijken echter gewoon gebruik te maken van (versimpelde)

tekst. 266

In de beginfase van mijn afstuderen, heb ik een aantal gesprekken gevoerd met medewerkers van deze website,

waaronder een gesprek met Jelle van Veenen in Tilburg. 267

<ec.europa.eu/civiljustice/index_nl.htm>.

268

<ec.europa.eu/civiljustice/network/network_en.htm>. 70

land is daarom vertaalde informatie te vinden m.b.t. zowel de internationale bevoegdheid,269 als het conflictenrecht.270 Het gaat vooral om algemene regels en een overzicht van wetgeving. De inhoud van de wetten lijkt niet te zijn vertaald. Wel staan onderaan vaak verwijzingen naar instituten die kunnen zorgen voor meer specifieke informatie. Er zijn ook particuliere initiatieven in deze richting, zoals . 3. Personen of instanties die antwoord geven op vragen naar buitenlands recht (waaronder buitenlands IPR). In dit kader zijn de namen van het Asser instituut 271 en het Internationaal juridisch instituut (IJI)272 veel genoemd.273 Beide instituten verschaffen informatie op het gebied van internationaal privaatrecht en buitenlands recht en hebben op moment van schrijven net aangekondigd om nauwer te gaan samenwerken.274 Inlichtingen over recht van een ander land kunnen ook kosteloos worden gevraagd aan een centrale (daartoe aangewezen) autoriteit in dat land. Dat is althans het idee van het Verdrag van Londen,275 dat in 1968 is gesloten in het kader van de Raad van Europa.276 Er is uiteraard ook de mogelijkheid om zelf deskundigen buitenlands recht te zoeken. Bij een advocaat is dit vaak een buitenlandse collega.

5.2 Vergelijking van oplossingen Binnen de verschillende groepen die hierboven zijn beschreven, bevinden zich een aantal IPRoplossingen. Hierna zal eerst gekeken worden welke oplossingen dit zijn. Daarrna zullen deze oplossingen worden vergeleken met het gebruik van JurisLeges. Hierbij spelen de volgende vier factoren een rol. 

Verruiming kennisscope Als de oplossing er niet voor zorgt dat het internationale perspectief kan worden gekend, terwijl deze kennis voor de doelgroep wel voordelen biedt, dan zorgt gebruik van JurisLeges voor een verruiming van de kennisscope (met alle voordelen van dien).



Snelheid De snelheid waarmee IPR antwoorden worden verkregen, nationaal dan wel internationaal.



Kosten De kosten voor het verkrijgen van antwoorden, nationaal dan wel internationaal.

269

<ec.europa.eu/civiljustice/jurisdiction_courts/jurisdiction_courts_gen_nl.htm>.

270

<ec.europa.eu/civiljustice/applicable_law/applicable_law_gen_nl.htm>

271

<www.asser.nl/Default.aspx?site_id=1&level1=13690&level2=13712>

272

<www.iji.nl>.

273


274

<www.asser.nl/Default.aspx?site_id=1&level1=13689&level2=15335&textid=40314>.

275

Voluit de Europese Overeenkomst nopens het verstrekken van inlichtingen over het buitenlands recht.

276

Zie hierover Meijknecht 2009, p. 62. 71



Kwaliteit De kwaliteit van de antwoorden. Voor de antwoorden die door JurisLeges gegenereerd zijn, is dit getest in paragraaf 4.1. Voor wat betreft de antwoorden die kunnen worden verkregen door gebruik te maken van andere oplossingen is dit vooral gebaseerd op ervaringen van geïnterviewden.

5.2.1 Juridische beslisbomen en stappenplannen Binnen de eerste van de drie groepen uit de vorige paragraaf, is eigenlijk alleen het stappenplan van appendix B, dat is overhandigd door mw. mr. Ahsmann en geschreven is door J.F. de Heer, een daadwerkelijk IPR-hulpmiddel. Het gaat hier om een document dat afkomstig is van één auteur en via interne kanalen voor rechters opvraagbaar is. Deze vorm kent haar beperkingen: het is moeilijk om nieuwe informatie in het stappenplan te verwerken. Zelfs als dit wel consequent gebeurt, is er het risico dat het document al eerder is uitgeprint of opgeslagen en men hierdoor niet de laatste versie raadpleegt. Updaten is een probleem, dit blijkt ook uit het feit dat de auteur zich inmiddels niet meer achter de inhoud schaart.277 In elk geval brengt deze vorm (gewone tekst) met zich mee, dat een dergelijk stappenplan voor het internationale perspectief te groot zou worden om nog hanteerbaar te zijn. Voorbeelden van een digitale beslisboom voor het IPR heb ik niet gevonden, wel beslisbomen voor juridische zaken, overigens zonder uitzondering voor niet-juristen. De resultaten hiervan zijn positief.278 Voordelen van beslisbomen zijn dat er direct een antwoord gegeven wordt, zonder dat er veel gelezen hoeft te worden.

5.2.2 Toegankelijk maken en evt. vertalen van juridische informatie Het toegankelijk maken van (vertaalde) juridische informatie is een mooi streven. Helaas zijn op de EJN website geen vertaalde wetten te vinden. De informatie over de wetten is in veel talen vertaald, maar vaak ontbreken talen of is zelfs alleen de landstaal van het IPR beschikbaar. Daarnaast stamt de informatie uit 2004 tot 2009 en is dus niet up-to-date. Dit bezwaar kleeft overigens ook, in nog grotere mate, aan het particuliere voorbeeld. Toch zou m.i. ook volledig en up-to-date vertaald IPR niet voldoende zijn voor een buitenlands jurist om een IPR-vraag te beantwoorden.279 Dit moet(en) de Auteur(s) van het Nederlandse gedeelte over toepasbare wetgeving ook gedacht hebben, toen ze onderaan verwezen naar het Asser instituut en het IJI.280

277

Zie appendix A3.4.

278

ConsuWijzer werd in 2010 gekozen tot beste overheidssite, zie <www.rijksoverheid.nl/nieuws/2010/11/26

/consuwijzer-beste-overheidssite.html>. 279

Zie (nogmaals) 1.3.1.

280

<ec.europa.eu/civiljustice/applicable_law/applicable_law_gen_nl.htm>. 72

5.2.3 Personen of instanties die antwoord geven op vragen naar buitenlands recht (waaronder buitenlands IPR) Het Asser instituut en het IJI worden het meest genoemd als oplossingen binnen de derde groep, samen met het inschakelen van buitenlandse collega’s door advocaten. In de opleiding tot rechter komt het IJI als vraagbaak aan de orde.281 Toch zijn niet alle rechters tevreden over de kwaliteit van de antwoorden.282 Daarnaast rekent IJI een uurtarief van 175,- euro283 en het Asser instituut 195 euro284 (beide bedragen exclusief BTW). Ervaringen met het Verdrag van Londen zijn erg slecht: een antwoord aan een buitenlandse instantie kan lang op zich laten wachten of komt in het geheel niet meer.285 De ervaringen met eigen deskundigen lijken goed, hoewel ook zij normaliter een uurtarief rekenen, dat vaak hoger ligt dan dat van de genoemde instituten. Het deskundigennetwerk van rechters is bovendien beperkt. Zij moeten daarom vaak afgaan op de deskundigen die door de verschillende advocaten zijn meegebracht. Deskundigen behandelen overigens een complete rechtsvraag, dus niet alleen de IPR aspecten. Als een deskundige buitenlands recht wordt ingeschakeld, staat de relevantie van dit recht normalerwijs dus vast.

5.2.4 Vergelijking met JurisLeges In het schema hieronder worden, aan de hand van de vier factoren die staan genoemd in het begin van paragraaf 5.2, de oplossingen uit de drie groepen vergeleken. Ook JurisLeges staat als oplossing ingevuld. Tabel 6. Vergelijking van oplossingen.

Soort

Verruiming kennisscope

Snelheid

Kosten

Kwaliteit

Groep 1

Nee

Hoog

Geen

Geen voorbeeld gevonden

Groep 2

Enigszins

Redelijk (leeswerk)

Geen

Zeer slecht

Groep 3

Ja

Laag tot zeer laag

Hoog

Meestal goed

JurisLeges

Ja

Hoog

Geen

Goed

Van de drie groepen, lijken de oplossingen uit de derde groep het best te scoren. Het is de enige groep met oplossingen die zorgen voor een verruiming van de kennisscope die regelmatig worden toegepast. Hoewel ik over enkele oplossingen ook negatieve feedback ontving ga ik er vanuit de kwaliteit van de antwoorden meestal goed is. De belangrijkste nadelen zijn de prijs en de lage snelheid waarmee de antwoorden verkregen kunnen worden. JurisLeges lijkt het op alle punten goed te doen. De reden hiervoor zou kunnen zijn, dat de website de positieve elementen bevat van alle onderzochte groepen. JurisLeges is een beslisboom (groep 1) en kan 281

Aldus Ahsmann, zie appendix A3.3

282

Rechter Van Zelm niet, zie appendix A3.4.

283

<www.iji.nl/?page=getBlog&id=616>.

284

<www.asser.nl/Default.aspx?site_id=1&level1=13690&level2=13712>.

285

Aldus Van Zelm en de Heer, zie appendix A3.4. 73

dus, nadat de gebruiker feedback heeft gegeven over de feiten van de zaak, direct en kosteloos antwoord geven. Zowel de vragen op de website, als de gegenereerde conclusies geven inzicht in (vertaald) buitenlands IPR (groep 2). Informatie wordt geplaatst door (vele) experts in buitenlands recht (groep 3). Hierdoor kunnen van al het relevante buitenlandse recht de IPR-vragen worden beantwoord, zodat de kennisscope effectief wordt verruimd. Uit paragraaf 4.1 blijkt dat de antwoorden die door JurisLeges gegenereerd zijn, in principe goed zijn.286

5.3 Doelgroep van JurisLeges Om te kunnen bepalen welke groepen gebruikers van het IPR tot de doelgroep van JurisLeges te rekenen zijn, moet nogmaals worden gekeken naar de vier wegingsfactoren uit paragraaf 5.2, dus: Verruiming kennisscope, Snelheid, Kosten en Kwaliteit. In paragraaf 5.2.4 zijn hiermee reeds de oplossingen uit de drie groepen ‘aangrenzende ideeën en oplossingen’ van paragraaf 5.1 vergeleken met elkaar en met het gebruik van JurisLeges als alternatieve oplossing. Bij deze vergelijking is geen rekening gehouden met verschil tussen verschillende gebruikersgroepen. Om te komen tot een doelgroep zal hieronder een analyse worden gemaakt van de voordelen die het gebruik van JurisLeges voor elke gebruikersgroep heeft. De voordelen met betrekking tot de eerste factor, de zgn. verruiming kennisscope, zijn onderzocht door middel van interviews.287 Voor een helder overzicht van zaken, wordt hierna eerst hiervan een totaalvergelijking gemaakt. Daarna worden alle factoren per gebruikersgroep behandeld. Naast de genoemde factoren zal nog een extra factor worden toegevoegd, namelijk de praktische werkbaarheid, dat wil zeggen: in hoeverre is JurisLeges door deze groep te gebruiken en hoe kan deze groep op de hoogte worden gebracht van het bestaan van dit product?

5.3.1 De voordelen van verruiming van de kennisscope Hieronder is schematisch weergegeven wat de concrete voordelen zijn van de verruiming van de kennisscope, per gebruikersgroep en per internationale IPR-vraag. Dit overzicht is te beschouwen als een samenvatting van wat er is beschreven in paragraaf 2.1. Aan de hand hiervan kan tevens het antwoord op OV 6 worden bepaald. Voor de goede orde: het gaat hier om één van de factoren, namelijk kennis van het internationale perspectief. Het schema vormt dus geen totaalanalyse.

286

Uiteraard onder voorbehoud van tegenbewijs. Zie voor het gebruikersonderzoek ook appendix F.

287

Zie paragraaf 2.1. 74

Tabel 7: Voordelen van de verruiming van de kennisscope per gebruikersgroep en per internationale IPR-vraag.

IPR-vraag

Justitiabelen

Advocaten

Rechters

IPR-I:







Jurisdictierecht 

Kennen van alle

alle bevoegde fora (niet

rechters: bevoegdheid

Hierdoor kunnen

slechts over die van het

van andere rechters

afwegen: locatie,

eigen land).

kennen (i.v.m. forum

Kan collega ander land

non conveniens).



het proces. 

Conflictenrecht 

Alleen common law-

bevoegde fora.

kosten en de duur van IPR-II:

Kunnen adviseren over

Weten welke wetten

‘aanraden’. 

Snel weten op welk

bevoegde rechters

recht pleidooi

moeten toepassen.

gebaseerd moet zijn.

Kunnen voor aanvang



Tijdig de juiste

van het proces experts

collega’s en experts

raadplegen m.b.t. de

kunnen inschakelen.

juridische positie onder verschillende stelsels. 

Direct de goede advocaten en deskundigen tijdens het proces.

IPR-III:



Weten of uitspraak uit

Erkenning en

land wordt erkend ten

executierecht

uitvoer gelegd kan



Advocaten kunnen hierover adviseren.

worden in het gewenste land. 

Hiermee rekenen bij keuze voor een bevoegd forum.

5.3.2 Justitiabelen Het schema hierboven laat zien dat de potentiële voordelen die ontstaan door verruiming van de kennisscope voor justitiabelen het grootst zijn. Voor de justitiabele die zijn talen spreekt, levert het overslaan van de nationale advocaat direct financieel voordeel op.288 Daarnaast valt er bij de afweging tussen internationaal bevoegde rechtbanken veel te kiezen. Niet alleen met betrekking tot de locatie, de 288

Zie voor hoe dit werkt paragraaf 2.1.1.3. 75

kosten en de verwachte duur van het proces, maar ook met betrekking tot de winkansen en (maximale) hoogte van eventuele schadevergoeding onder het toe te passen recht. Het vooraf raadplegen van experts om de potentiële juridische positie onder de verschillende toepasselijke rechtsstelsels te vergelijken, zal waarschijnlijk pas interessant worden als de (financiële) belangen groot zijn. Het kiezen van het voordeligste forum (qua locatie, kosten en verwachte procesduur) en het overslaan van de nationale advocaat, kost echter niets extra’s. In het vinden van de juiste advocaat of andere deskundige kan JurisLeges overigens een rol vervullen.289 Ook het feit dat er met JurisLeges snel en (in principe) kosteloos290 een antwoord kan worden gevonden, zal voor justitiabelen als voordeel worden gezien. Het grootste probleem met de opname van justitiabelen als doelgroep is dat deze groep zich moeilijk laat bereiken. Dit probleem openbaart zich nog meer bij het prototype zoals dit er nu uitziet. Het heeft voor de justitiabele die net een internationaal verkeersongeval heeft gehad nut om JurisLeges te gebruiken, maar het lijkt nagenoeg onmogelijk om JurisLeges bij deze mensen voor te stellen als hulpmiddel. In het kader van de justitiabele als doelgroep van het prototype moet daarom m.i. vooral gedacht worden aan medewerkers van internationaal opererende verzekeraars. Wanneer het systeem (alsnog) uitgroeit tot andere vormen van onrechtmatige daad en internationale contracten, kan tevens gedacht worden aan (bedrijfsjuristen van) internationaal opererende bedrijven. Er moet hierbij wel worden opgemerkt dat dit de enige groep is die niet per definitie uit juristen bestaat. Dit kan consequenties hebben voor de manier waarop de website met deze groep dient te communiceren.291

5.3.3 Advocaten Ook voor de advocaat biedt de verruiming van de kennisscope veel voordelen. Door gebruikmaking van JurisLeges, kan hij zijn cliënt adviseren over de bevoegde fora en hun relatieve voor- en nadelen met betrekking tot locatie, kosten, duur van het proces en juridische positie onder de verschillende rechtstelsels. Wanneer er verwezen moet worden naar een andere advocaat, kan hij een collega van een bevriend kantoor aanraden. Als de procedure zich in eigen land zal afspelen, kan hij in een vroeg stadium achterhalen op welk recht hij zijn pleidooi dient te baseren. Als de procedure zich in een ander land zal afspelen dan waar de advocaat vandaan komt, betekent dit overigens wel dat de justitiabele niet direct de juiste advocaat heeft ingeschakeld en in principe extra

289

Dit is beschreven als het derde verdienmodel van paragraaf 3.1.3.2.

290

D.w.z. dat er nergens een ‘uurtarief’ moet worden betaald. Er kan in een later stadium nog wel voor gekozen

worden geld te vragen voor het gebruik van de website. 291

Dat er tussen juristen en niet-juristen een verschil zit op dit vlak blijkt ook uit het gebruikersonderzoek. Zie

paragraaf 4.2. Juristen zijn beter in staat juridische termen direct te begrijpen, terwijl voor niet-juristen meer uitleg en omschrijving nodig is. Ook het hele doel van de website zal door een jurist eerder worden begrepen dan voor een niet-jurist. 76

betaalt. Dit kan uiteraard een overwogen keuze zijn, bijvoorbeeld bij goede ervaringen met een ‘eigen’ advocaat die het bedrijf goed kent. De voordelen voor een advocaat lijken verder op die van de justitiabele. De advocaat heeft echter een adviserende rol en is professional. Dit maakt zijn positie in drie opzichten anders. 

Ten eerste mag een advocaat het niet bij het verkeerde eind hebben. Een advies geven over een ander recht dan het eigen recht is voor een advocaat daarom moeilijk. 292 Als gevolg hiervan ontstond de vraag naar nacontrole door een andere advocaat in het ‘vreemde’ recht. We hebben gezien dat deze nacontrole normaliter plaatsvindt door de nationaal (in de lex fori) opgeleide advocaat die de zaak bij een rechtbank aanhangig moet maken. 293 Dit is mogelijk omdat het systeem duidelijk laat zien hoe het aan haar antwoord gekomen is. Dit kan doordat de opname van comments en source in de lawTrees zorgen voor een volledig overzicht van toegepaste wetgeving bij de conclusie.294



Een ander belangrijk verschil met de justitiabele dat voortvloeit uit het feit dat de advocaat een professional is, betreft het feit dat hij ook alternatieven heeft om het internationale IPR te leren kennen. Over het algemeen zal een advocaat voor dit doel een buitenlandse collega om hulp vragen. Daarnaast is er voor hem de mogelijkheid om advies te vragen aan het IJI of het Asser instituut.295 JurisLeges overtreft bestaande alternatieve oplossingen met name op het gebied van snelheid en kosten.296 Toch kan de omstandigheid dat er voor een advocaat alternatieven zijn, nadelig zijn voor de ‘verkoopbaarheid’ van het systeem. Juristen blijken nu eenmaal niet de meest flexibele beroepsgroep als het gaat om het implementeren van nieuwe oplossingen.



Het feit dat de advocaat professional is, heeft tegelijk echter ook voordelen voor de verkoopbaarheid van JurisLeges. In tegenstelling tot bij veel justitiabelen is duidelijk na te gaan waar zich advocaten bevinden die te maken kunnen hebben met IPR. Helaas blijkt uit interviews ook dat, hoewel er veel IPR-zaken zijn, het aantal zaken per advocaat meestal gering is.297 Het ligt daarom voor de hand om JurisLeges niet aan individuele advocaten te verkopen, 298 maar aan complete kantoren.

292

Deze vraag is afkomstig van Wouter Seinen. Zie Appendix A2.2.

293

Zie paragraaf 2.2.

294

De eis dat het systeem moet kunnen laten zien hoe het aan haar antwoorden komt is als zodanig vastgelegd als

systeemeis SE 1 in paragraaf 2.2. De oplossing wordt gepresenteerd in paragraaf 3.2.4. 295

Zie over deze oplossingen paragraaf 5.1 en 5.2.

296


297

Zie hierover paragraaf 2.1.2 en met name het interviews met Hans Schep (appendix A2.3).

298

Lees ‘verkopen’ hier als ‘aan de man brengen’. Dit laat in het midden op welke manier er met JurisLeges eventueel

geld verdient wordt. 77

5.3.4 Rechters Het schema uit paragraaf 5.3.1 laat zien dat rechters over het algemeen het minste baat hebben bij kennis van het internationale perspectief. Alle geïnterviewde rechters geven aan alleen geïnteresseerd te zijn in de eigen bevoegdheid en de wetgeving die vanuit het eigen perspectief moet worden toegepast. Doorverwijzen bij onbevoegdheid is overbodig, evenals kennis van wetgeving die door andere bevoegde rechters dient te worden toegepast.299 Dit wil echter niet zeggen dat rechters als gebruikersgroep van JurisLeges moet worden uitgesloten. Juist bij deze groep trof ik veel enthousiasme over een systeem waarmee snel de eigen bevoegdheid en toepasbare wetgeving kan worden bepaald.300 Om dit mogelijk te maken is als systeemeis uitgewerkt dat JurisLeges zich kan beperken tot slechts het eigen nationale IPR.301 De conclusies met betrekking tot eigen bevoegdheid en toepasselijk recht, kunnen eventueel in toepasselijke vorm worden aangeleverd, zodat deze direct in te passen zijn in een vonnis.302 De desinteresse van geïnterviewden in het internationale perspectief wordt waarschijnlijk gedeeld door collega’s in Nederland en andere civil law-landen. In de meeste gevallen zal hetzelfde gelden voor rechters uit de common law-wereld. Het bestaan van de forum non conveniens-regel aldaar doet echter suggereren dat kennis van het internationale perspectief voor rechters binnen een common law-doctrine in enkele gevallen wel nuttig kan zijn.303 Hierbij moet echter wel worden opgemerkt dat de forum non conveniens doctrine slechts als uitzondering (dus niet bijzonder vaak) wordt toegepast. Wanneer het wordt toegepast, zal de regel meestal worden aangevoerd door de gedaagde, die in zijn argumentatie meteen wijst op de bevoegdheid van een ander forum. JurisLeges kan de rechter helpen deze argumentatie te controleren. Daarnaast kan het programma helpen wanneer de rechter, in absolute uitzonderingsgevallen, de regel ambtshalve toepast. Hoewel rechters over het algemeen dus weinig behoefte hebben aan kennis van het internationale perspectief, zijn ze als doelgroep niet uit te sluiten. Voordeel van rechters als doelgroep is dat ze makkelijk te lokaliseren zijn (in tegenstelling tot veel justitiabelen). Belangrijkst hierbij zijn de rechtbanken die veel doen met vervoersrecht, of geschillen beslechten tussen internationaal opererende bedrijven.

299

Zie paragrafen 2.1.3.1, 2.1.3.3 en appendix A3.

300

Met name tijdens mijn interview met mr. J.F. de Heer en mr. A.N. van Zelm van Eldik (appendix A3.4).

301

Dit is ook als zodanig als systeemeis (SE) 2 meegegeven in paragraaf 2.2. De oplossing wordt uitgelegd in

paragraaf 3.2.5. 302

Hierover is gesproken met mr. J.F. de Heer en mr. A.N. van Zelm van Eldik (appendix A3.4). De mogelijkheid is

tevens opgenomen als eventueel verdienmodel (paragraaf 3.1.3.2). 303

Zie voor de rechtsvergelijking paragraaf 2.1.3.2. 78

5.3.5 De doelgroep Uit het bovenstaande

blijkt dat elke gebruikersgroep zijn eigen specifieke voor- en nadelen heeft.

Justitiabelen hebben bijvoorbeeld de meeste voordelen van verruiming van de kennisscope, terwijl de praktische werkbaarheid voor deze gebruikersgroep tegenvalt. Bij rechters lijken de zaken precies andersom te zijn: van verruiming van de kennisscope ondervinden zij meestal geen voordelen, van snelheid en kostenbesparing wel. Ook de praktische werkbaarheid van de groep is hoog. Al het bovenstaande komt terug in tabel 8 hieronder. Hierin is per gebruikersgroep beschreven hoe groot de voor- en nadelen per factor kunnen zijn. De velden zijn blauw gemarkeerd. Een donkerdere kleur wijst op een (relatief) groter voordeel. Tabel 8: Voor- en nadelen per gebruikersgroep per factor.

Justitiabelen

Advocaten

Rechters

Verruiming

Meeste voordelen. Zowel

Veel voordeel, maar ook

Meestal geen voordeel,

kennisscope

door keuze van forum, als

veel alternatieven, zoals

alleen wellicht common law

door juiste advocaat.

collega’s, Asser instituut en

rechters in

IJI.

uitzonderingsgevallen

Hoger dan bij alternatieven

Belangrijkste voordeel voor

Snelheid

Voordelig.

rechters. Kosten

Besparing door juiste

Lager dan bij alternatieven

advocaat Kwaliteit

Scheelt arbeidsuren en dus geld.

Lijkt goed en altijd second

Lijkt goed en altijd second

Gaat om eigen

option.

option.

bevoegdheid, dus er kan worden gecontroleerd.

praktische

Niet alle subgroepen goed

Goed bereikbaar, als groep,

werkbaarheid

bereikbaar en niet-juristen

maar wellicht niet bereid

hebben andere behoeftes

over te stappen wegens

qua website.

alternatieven.

Goed bereikbaar, als groep.

Als we aan alle factoren dezelfde weging zouden toekennen, afhankelijk van de gekozen tint blauw respectievelijk het cijfer 1 t/m 3 zouden geven en de uitkomst per gebruikersgroep zouden optellen, zien we dat de eindstand gelijk is. Uiteraard is er teveel op deze methode aan te merken om aan te kunnen nemen dat de voordelen voor alle gebruikersgroepen precies even groot zijn.304 Wel laat het zien dat grote en relatief minder grote voordelen elkaar min of meer opheffen. Uiteindelijk blijven er voor elke gebruikersgroep een aantal belangrijke voordelen van het gebruik van JurisLeges over, zij het steeds op een ander vlak.

304

Het is met name maar de vraag of aan de factoren een gelijke weging toegekend kan worden. 79

Dit doet concluderen dat alle onderzochte groepen in principe gerekend kunnen worden tot doelgroep van JurisLeges. Bij justitiabelen zal het in de praktijk vooral gaan om verzekeraars en (bedrijfsjuristen van) internationaal opererende bedrijven, omdat de ‘gewone man’ wellicht moeilijk te benaderen is. Benaderbaarheid van advocaten en rechters is waarschijnlijk beter. Het is echter vooral bij advocaten de vraag of zij JurisLeges als snel en goedkoop alternatief willen accepteren naast (of boven) de huidige methoden. Ook de acceptatie door rechters is onzeker. Temeer, omdat zij JurisLeges meestal alleen zullen gebruiken als een veredelde rechtswijzer waarmee de eigen bevoegdheid en het toe te passen recht kan worden gekend. Desalniettemin kan worden gezegd dat gebruik van JurisLeges voor alle groepen potentiele voordelen met zich meebrengt. Er moet echter nog veel werk worden verzet om ze daarvan te overtuigen.

80

Hoofdstuk 6: Conclusie Internationaal privaatrecht is, anders dan de naam doet vermoeden, geen internationaal recht, maar in meerdere opzichten een nationale aangelegenheid. 305 Bij een internationale casus kan de nationaal opgeleide jurist hierdoor vaak slechts een gedeelte van de IPR-puzzel oplossen.306 De volledige oplossing ligt in de beantwoording van de internationale IPR-vragen, welke zijn gedefinieerd in paragraaf 1.2.5. Antwoorden op deze vragen kunnen verkregen worden door voor alle relevante landen de nationale IPRvragen, zoals gedefinieerd in paragraaf 1.2.1, te beantwoorden en deze nationale antwoorden aan elkaar te koppelen. In deze scriptie is onderzocht, in hoeverre een online hulpmiddel hierbij kan helpen. De probleemstelling was als volgt. PS:

In hoeverre is het mogelijk om een online hulpmiddel te maken dat adequaat antwoord geeft op de internationale IPR-vragen?

Voor aanvang en parallel aan het schrijven van deze scriptie is een online hulpmiddel ontwikkeld. Dit is te vinden op <www.JurisLeges.com>. Aan de hand van verschillende onderzoeksvragen (OV’s) worden doelgroep, nieuwheid en werking van de applicatie besproken, alsmede andere oplossingen uit de praktijk voor het kennen van internationaal IPR, juistheid van de gegeven antwoorden en begrijpelijkheid van de website. Hieronder komen deze zaken gegroepeerd aan bod.

6.1 Doelgroep en resultaten Het woord ‘adequaat’ in de PS impliceert niet alleen de correctheid van de antwoorden (OV 10), maar ook het nut van de vragen zelf. In OV 6 wordt daarom gevraagd, voor welke gebruikers van het IPR de kennis van internationaal IPR van nut is. Het is belangrijk om te weten welke methodes er nu voor deze gebruikers zijn om het internationale perspectief te kennen (OV 7). Als de voor- en nadelen van het gebruik van JurisLeges t.o.v. de conventionele manier van werken is onderzocht (OV 8), kan worden bepaald wie op welke wijze tot de doelgroep van JurisLeges behoort (OV 9).307 Dit zijn dus de mensen aan wie JurisLeges een adequaat antwoord op de internationale IPR-vragen moet geven. Het is hierbij belangrijk dat de website begrijpelijk is (OV 11). Als dingen onduidelijk zijn, is de vraag welk effect dit heeft op de adequaatheid van de gegenereerde antwoorden (OV 12). 308 Hieronder wordt op de genoemde OV’s een antwoord geformuleerd.

305

Paragraaf 1.1 t/m 1.2.2.

306

Paragraaf 1.2.3 t/m 1.2.4.

307

Paragraaf 1.3.4.

308

Paragraaf 1.3.5. 81

6.1.1 OV 6: Voor welke gebruikers van het IPR is kennis van internationaal IPR van nut? Er zijn drie groepen ‘gebruikers van het IPR’ gedefinieerd, namelijk justitiabelen, advocaten en rechters.309 De groep van justitiabelen kan hierbij nogmaals worden onderverdeeld in particulieren, verzekeraars en andere (internationaal gerichte) bedrijven.310 Het is de groep van justitiabelen voor wie de (potentiële) voordelen die kennis van het internationaal IPR met zich meebrengt, uiteindelijk het grootst zijn.311 Doordat er vaak meerdere internationaal bevoegde rechtbanken zijn, kan er meestal een keuze worden gemaakt. Hiermee wordt dan impliciet ook gekozen voor toepasbare wetgeving. Bij de keuze kan worden gelet op locatie, kosten en verwachte duur van het proces, maar na eventuele raadpleging van deskundigen, ook op de winkansen en (maximale) hoogte van eventuele schadevergoeding onder het toe te passen recht.312 Wanneer er geen rechtbank van het eigen land bevoegd is, is het vaak niet nodig om een advocaat van de eigen nationaliteit te nemen. Vroege kennis van de internationale bevoegdheid zorgt er dus voor dat er geen extra advocaat hoeft te worden betaald.313 Als de justitiabele zich toch went tot een advocaat in uit een andere staat dan waar de zaak uiteindelijk aanhangig moet worden gemaakt (meestal een ‘eigen’ advocaat), dan biedt kennis het van internationale IPR voor deze advocaat veel voordelen. Hij kan zijn cliënt adviseren over de bevoegde fora en hun relatieve voor- en nadelen met betrekking tot locatie, kosten, duur van het proces en juridische positie onder de verschillende rechtstelsels. Als er verwezen moet worden naar een andere advocaat, of een deskundige moet worden geraadpleegd, kan hij een collega van een bevriend kantoor aanraden.314 Van de drie onderzochte groepen hebben rechters het minste baat bij kennis van het internationale perspectief. De door mij geïnterviewde rechters gaven aan hierin geen interesse te hebben en dit geldt waarschijnlijk voor alle rechters binnen de civil law-wereld.315 Het bestaan van de forum non conveniensregel in common law-landen doet echter suggereren dat kennis van eventuele bevoegdheid van andere rechters aldaar soms wel nuttig is.316 Helaas is er geen common law rechter of expert geïnterviewd die deze stelling kan bevestigen of ontkennen.317 Daarnaast moet worden opgemerkt dat de forum non conveniens doctrine slechts zelfden wordt toegepast.

309

Paragraaf 1.2.4.

310

Paragraaf 2.1.1.1.

311

Paragraaf 5.3.1.

312

Paragraaf 5.3.2.

313

Paragraaf 2.1.1.3.

314

Paragraaf 2.1.2 en 5.3.3.

315

Paragrafen 2.1.3.1, 2.1.3.3 en appendix A3.

316

Zie voor de rechtsvergelijking paragraaf 2.1.3.2.

317

Zie ook aanbevelingen, paragraaf 6.4. 82

6.1.2 OV 10: Zijn de door JurisLeges gegenereerde antwoorden juist? Een belangrijke voorwaarde voor het bestaansrecht van JurisLeges als online hulpmiddel, is dat de antwoorden die de applicatie genereerd juist zijn. Daarnaast moeten zowel de antwoorden als de rest van de applicatie en de gebruikte taal begrijpelijk zijn. Om JurisLeges in een later stadium, ook met betrekking tot kwaliteit van de antwoorden, te kunnen vergelijken met andere oplossingen om kennis van het internationale IPR te verkrijgen, is dit reeds getest in hoofdstuk 4. Om de kwaliteit van de antwoorden te meten, zijn vijftien conclusies van het prototype getest. In alle gevallen waren de antwoorden correct. Zowel bij de bestaande casus en studentcases als bij de (ter plekke) verzonnen cases.318

6.1.3 OV 11: Is de applicatie duidelijk en de gebruikte taal begrijpelijk? Vijf rechtenstudenten en vijf niet-juridisch geschoolden participeerden in een gebruiksonderzoek om de begrijpelijkheid van de website te testen. Tijdens het gebruikersonderzoek bleek dat de website m.b.t. het invullen van vragen met ‘checkboxes’ en m.b.t. de vindbaarheid van jurisdicties in een ‘dropdown menu’ (nog) niet duidelijk is. De grootste problemen lijken echter te worden veroorzaakt door het juridische Engels waarin de vragen om feedback zijn opgesteld. 319 Hierdoor worden vragen vaak niet begrepen. Zowel kennis van juridische termen, als kennis van Engels (of gebruikmaken van de automatische Nederlandse vertaling), lijkt begrijpelijkheid te bevorderen. Er was slechts één persoon, een rechtenstudent, die de vragen geheel volgens de casus invulde, de andere negen testers deden dit niet.

6.1.4 OV 12: In hoeverre is het antwoord op OV 12 bepalend voor de vraag of de gegenereerde antwoorden adequaat zijn? Voor een juiste uitkomst is het vereist dat alle vragen goed worden ingevuld. Dit geldt vooral voor vragen waarin uitsluitingsgronden of toepassingsgronden van een bepaalde lawTree staan aangegeven. Verkeerd invullen van (dit soort) vragen leidt ertoe dat lawTrees ten onrechte niet (meer) in de simulatie worden betrokken, waardoor hieruit geen antwoord meer gehaald kan worden. Bij de negen verkeerd ingevulde testen kwam er dan ook in het geheel geen antwoord.

6.1.5 OV 7: Welke methoden zijn er nu om het internationale perspectief te kennen? Hoewel, zoals opgemerkt, de (potentiële) voordelen voor de justitiabelen uiteindelijk het grootst zijn, hebben zij zelfstandig geen methodes om het internationale perspectief te kennen. Advocaten en rechters hebben hier wel methodes voor. JurisLeges is vergeleken met de bestaande oplossingen om buitenlands IPR te kennen, maar ook ideeën die raakvlakken vertonen met de website zijn onderzocht. De aangrenzende ideeën en oplossingen zijn in paragraaf 5.2.1 onderverdeeld in drie groepen. 1. Juridische beslisbomen en stappenplannen.

318

Paragraaf 4.1.

319

Zie met betrekking tot dit punt ook de aanbevelingen, paragraaf 6.4. 83

2. Toegankelijk maken en evt. vertalen van juridische informatie. 3. Personen of instanties die antwoord geven op vragen naar buitenlands recht (waaronder buitenlands IPR). Hoewel elk van deze drie groepen (potentiële) oplossingen bevat, wordt door de geïnterviewde rechters en advocaten alleen gebruik gemaakt van oplossingen uit de derde groep. Het Asser instituut en het IJI worden als oplossingen genoemd bij door zowel advocaten als rechters. De geïnterviewde rechters hebben, zoals opgemerkt geen interesse in kennis van buitenlands IPR, maar gebruiken de instituten vooral voor rechtsvragen m.b.t. buitenlands recht, wanneer dit door hen moet worden toegepast. Advocaten maken vooral gebruik van de mogelijkheid om buitenlandse collega’s of andere deskundigen in te schakelen. Ook rechters kunnen deskundigen inschakelen, hoewel hun netwerk beperkter is.320

6.1.6 OV 8: Wat zijn de voor- en nadelen van het gebruik van JurisLeges t.o.v. de conventionele manier van werken? Bij de vergelijking tussen het gebruik van JurisLeges en andere oplossingen is niet alleen gelet op de zgn. verruiming van de kennisscope (van nationaal naar internationaal IPR), maar ook op snelheid, kosten en kwaliteit van de antwoorden. JurisLeges lijkt het op alle punten goed te doen. De reden hiervoor zou kunnen zijn, dat de website de positieve elementen bevat van alle onderzochte groepen. JurisLeges is een beslisboom en kan dus, nadat de gebruiker feedback heeft gegeven over de feiten van de zaak, direct en kosteloos antwoord geven (groep 1). Zowel de vragen op de website, als de gegenereerde conclusies geven inzicht in (vertaald) buitenlands IPR (groep 2). Informatie wordt geplaatst door (vele) experts in buitenlands recht (groep 3). Hierdoor kunnen van al het relevante buitenlandse recht de IPR-vragen worden beantwoord, zodat de kennisscope effectief wordt verruimd.

6.1.7 OV 9: Wie behoort op welke wijze tot de doelgroep van JurisLeges? Voor justitiabelen zijn de potentiële voordelen die kennis van het internationale IPR met zich mee kan brengen het grootst. Voor het rechters heeft kennis van het internationale IPR in principe geen voordelen, behalve wellicht in uitzonderingsgevallen voor common law-rechters.321 Ondanks het feit dat kennis van het internationale IPR niet voor alle groepen (even) nuttig is, blijkt er onder alle gebruikersgroepen behoefte te zijn aan JurisLeges als hulpmiddel. De potentiële voor- en nadelen liggen echter bij elke groep anders.322 

Justitiabelen hebben veel voordeel van kennis van het internationaal IPR. De ‘gewone man’ laat zich voor marketing op dit gebied echter moeilijk bereiken. De doelgroep bestaat derhalve, voor wat betreft justitiabelen met name uit internationaal opererende verzekeraars (bedrijfsjuristen van)

320

Paragraaf 5.2.3.

321

Zie hiervoor, paragraaf 6.1.1.

322

Voor een overzicht van de voor- en nadelen zie tabel 8 uit paragraaf 5.3.5. 84

internationaal opererende bedrijven. Omdat justitiabelen niet per definitie juristen zijn, moet hiermee rekening worden gehouden met inrichting en taal van de website. 

De potentiële voordelen voor een advocaat komen overeen met de justitiabele, zijn positie als professional maakt een aantal zaken echter anders. Belangrijkste is dat een advocaat het niet bij het verkeerde eind mag hebben, daarom is bij advies over buitenlands IPR een second opinion nodig. Deze kan worden gegeven door de advocaat die de zaak in het buitenland aanhangig moet maken doordat JurisLeges zorgt voor controleerbaarheid van de antwoorden.323 Zoals gezegd, zijn voor de advocaat alternatieven om het internationale IPR te leren kennen, maar worden deze door JurisLeges met name op het gebied van snelheid en kosten overtroffen.324 Het aantal moeilijke IPR-zaken per advocaat is gering, waardoor vooral gedacht moet worden aan complete advocatenkantoren als klant van de website.



Hoewel er bij rechters weinig tot geen behoefte bestaat aan kennis van het internationale IPR. Is er behoefte aan een systeem waarmee snel de eigen bevoegdheid en toepasbare wetgeving kan worden bepaald.325 Om dit mogelijk te maken, kan JurisLeges zich beperken tot slechts het eigen nationale IPR.326 Rechters zijn dus te rekenen tot de doelgroep, zij het met minder voordelen dan de andere groepen. Het gaat vooral om rechtbanken die veel te maken hebben met IPR.

323

Zie paragraaf 2.2 voor de eis van controleerbaarheid en paragraaf 3.2.4 voor de oplossing.

324


325

Met name tijdens mijn interview met mr. J.F. de Heer en mr. A.N. van Zelm van Eldik (appendix A3.4).

326

Dit is ook als zodanig als systeemeis (SE) 2 meegegeven in paragraaf 2.2. De oplossing wordt uitgelegd in

paragraaf 3.2.5. 85

6.2 Werking van het prototype en toegevoegd IPR JurisLeges is ontwikkeld als prototype. Er is nog geen editors kant waar IPR kan worden toegevoegd en de laatste IPR-vraag (IPR 3 of IPR-III), over de mogelijkheid voor erkenning en tenuitvoerlegging kan (nog) niet worden beantwoord. Materieelrechtelijk is het prototype afgebakend tot internationale verkeersongevallen. Temporeel tot verkeersongevallen die zich na 11 januari 2009 hebben voorgedaan. Geografisch is het prototype zodanig afgebakend dat het een volledig advies geeft als alle feitelijk-juridische aanknopingspunten van een zaak in de gekleurde landen van figuur 10 liggen, 327 of als de zaak reeds aanhangig is gemaakt in Nederland of Duitsland.328 OV 1 en 2 behandelen de technische werking van het prototype.329 OV 4 en 5 gaan over het (nationale) IPR dat moet worden toegevoegd om het type gevallen, waarvoor is afgebakend, te kunnen oplossen en de manier waarop dit toevoegen moet gebeuren.330 Hieronder wordt begonnen met de vraag in hoeverre het idee nieuw is (OV 3), daarna komen de bovenstaande 4 OV’s aan bod.

6.2.1 OV 3: In hoeverre is het idee nieuw? Het antwoord op deze onderzoeksvraag wordt met name gevormd door de conclusie uit het internetonderzoek dat ook de ‘aangrenzende ideeën en oplossingen’ uit paragraaf 2.2.1 opleverde. Daarnaast is in paragraaf 3.1.2 gekeken naar de plaats die JurisLeges en lawTrees innemen binnen de wereld van de rechtsinformatica. JurisLeges is een juridisch kennissysteem, met haar eigen redenatievorm en opgeslagen kennis. Het idee van een juridisch kennissysteem is niet nieuw, maar de uitwerking lijkt dit wel te zijn. Het gaat daarbij vooral om de keuze voor IPR en gebruikmaking van verschillende lawTrees die met behulp van crowdsourcing door experts wereldwijd toegevoegd en bewerkt kunnen worden. Gelijksoortige ideeën zijn tijdens het nieuwheidsonderzoek niet aangetroffen. Zoals gezegd, bevat JurisLeges wel elementen uit alle drie de groepen van paragraaf 5.2.1.

6.2.2 OV 1: Is het technisch mogelijk een online applicatie te maken die nationaal IPR kan interpreteren, verwerken, op een effectieve koppelen en aan de hand van minimale feedback van de gebruiker antwoorden kan formuleren op de internationale IPR-vragen, rekening houdend met alle relevante jurisdicties? Deze onderzoeksvraag bevat de technische eisen waar een online hulpmiddel aan moet voldoen. IPR kan niet direct door een computer worden geïnterpreteerd, maar dient te worden omgezet in zogenaamde lawTrees. LawTrees zijn stukken tekst die te interpreteren zijn door zowel een computer als een mens. De lawTree bevat o.a. vragen aan de gebruiker waarmee feedback over de specifieke casus verkregen kan

327

Figuur 10 staat in paragraaf 3.3.3.

328

Paragraaf 1.4.

329

Deze vragen zijn beantwoord in paragraaf 3.1.

330

Deze vragen zijn beantwoord in paragraaf 3.2. 86

worden. 331 De IPR regels die een lawTree zijn verwerkt, kunnen afkomstig zijn uit zowel wet als jurisprudentie. 332 Omdat meerdere lawTrees gescheiden van elkaar kunnen bestaan, heeft eventuele uitdijing van het systeem geen invloed op de overzichtelijkheid en bewerkbaarheid van lawTrees in de toekomst.333 Informatie uit een lawTree wordt opgeslagen, tezamen met de landen waarop de lawTree van toepassing is en de IPR-vraag die door de lawTree wordt beantwoord. Per jurisdictie ontstaat een overzicht van lawTrees die er van toepassing zijn en hun onderlinge rangorde.334 Terwijl de gebruiker feedback geeft over de feiten van zijn casus, worden op de achtergrond verschillende lawTrees geraadpleegd om te weten welke gerechten internationaal bevoegd zijn (IPR-I) en welk recht bevoegde rechters dienen toe te passen (IPR-II). 335 Tijdens deze simulatie wordt rekening gehouden met alle relevante jurisdicties. 336 Door identieke en gelijksoortige vragen aan de gebruiker niet vaker dan één keer te stellen en door toevoeging van vele andere elementen dan vragen, kan de feedback die een gebruiker moet geven, laag gehouden worden.337

6.2.3 OV 2: Hoe kan worden bepaald wat de relevante jurisdicties zijn? In JurisLeges zijn links de zgn. ‘Relevant Jurisdictions’ te zien. Dit is een dynamische lijst met landen, waarvan de IPR-regels onderzocht worden op toepasbaarheid. Dit gebeurt tijdens de hierboven beschreven simulatie. Wat de relevante jurisdicties zijn, hangt af van de feiten van de casus. (Bijna) altijd zijn het landen met een feitelijk-juridisch aanknopingspunt. Wanneer een aanknopingspunt wordt ontdekt met een bepaald land, wordt dit land in principe automatisch toegevoegd aan de lijst. Het is ook mogelijk de lijst met relevante jurisdicties (alleen) handmatig te bewerken. De simulatie begint met de regels van het startland. Dit is het land waar de gebruiker vandaan komt, of een handmatig toegevoegd land.

6.2.4 OV 4: Welke nationale informatie moet worden toegevoegd voor een werkend prototype? Om de cases op te kunnen lossen waarvoor is afgebakend,338 zijn verschillende lawTrees aan het systeem toegevoegd. Met betrekking tot IPR-I zijn dit de lawTrees van EEX, EVEX, Rv en ZPO. Alleen als het EEX niet van toepassing is, wordt gekeken naar eventuele toepasselijkheid van het EVEX-verdrag. Als

331

Paragraaf 3.1.1.

332

Dit is als systeemeis neergelegd in paragraaf 2.2. De oplossing is te vinden in paragraaf 3.1.2.2.

333

Zie over uitbreiding van het systeem en mogelijkheden hiervoor paragraaf 3.1.3.

334

Paragraaf 3.2.2.

335

Zie voor deze simulatie tabel 4 uit paragraaf 3.2.6.

336

Zie de volgende paragraaf voor de wijze waarop.

337

Paragraaf 3.2.3.

338

Paragraaf 1.4. 87

zowel EEX en EVEX niet van toepassing zijn, wordt teruggevallen op nationaal recht (Rv en § 32 ZPO).339 Door toevoeging van het nationale recht van Duitsland en Nederland kan m.b.t. deze landen een volledig antwoord worden gegenereerd, ongeacht de verdere aanknopingspunten in de casus. Overigens zijn de hoofdregels in het verschillende IPR meestal ongeveer hetzelfde en worden de rechters van de loci delicti en van de loci damni internationaal bevoegd verklaard. Met betrekking tot IPR-II zijn de lawTrees van het HVV en Rome II toegevoegd. De Rome II verordening behandelt de onrechtmatige daad in het algemeen. Het HVV richt zich specifiek op internationale verkeersongevallen. Voor een land dat het HVV heeft ondertekend, heeft dit verdrag voorrang boven Rome II.340

6.2.5 OV 5: Op welke wijze en in welke vorm kan deze nationale informatie het beste worden toegevoegd? Het toegevoegde IPR is omgezet naar een lawTree. Hierbij is gezocht naar de systematiek in de IPR-bron. Meestal moet hiervoor de volgorde van de lopende tekst worden veranderd. Bij het EEX komt bijvoorbeeld eerst de exclusieve bevoegdheid (art. 22) aan bod, gevolgd door de (impliciete) forumkeuze, de bijzondere bepalingen en pas daarna de ‘gewone’ bepalingen (artt. 2, 4, 5, 6 en 31).341 De IPR-regels in de lawTree zijn zoveel mogelijk ‘doorspekt’ met de geldende jurisprudentie. Welk IPR wordt toegepast kan invloed hebben op het gegenereerde IPR-antwoord. Meestal doordat de uitzonderingsregels van verschillend IPR uiteenlopen. De uitzonderingsregel van het HVV was dermate ingewikkeld dat deze eerst in een schema is gezet.342

339

Paragraaf 3.3.1.

340

Paragraaf 3.3.2.

341

Paragraaf 3.3.4.

342

Tabel 5, paragraaf 3.3.6. 88

6.3 Probleemstelling en onderzoeksdoelen In deze scriptie is onderzocht in hoeverre het mogelijk is, om een online hulpmiddel te maken dat adequaat antwoord geeft op de internationale IPR-vragen (PS). Deze vragen zijn gedefinieerd in paragraaf 1.2.5. als ‘Welke rechters hebben internationale bevoegdheid?’ (IPR-I), ‘Van welk landen zullen de bevoegde rechters het recht toepassen?’ (IPR-II) en ‘Welke landen zullen de uitspraak erkennen en in welke landen is de zaak vervolgens ten uitvoer te leggen?’ (IPR-III). Parallel aan het schrijven van deze scriptie is JurisLeges ontwikkeld als een hulpmiddel dat op deze vragen antwoord moet kunnen geven bij specifieke cases. Er is hierbij gewerkt met een prototype dat alleen IPR-I en IPR-II beantwoordt in relatie tot internationale verkeersongevallen die zich hebben voltrokken na 11 januari 2009 en waarbij alle feitelijk-juridische aanknopingspunten van een zaak in de gekleurde landen van figuur 10 liggen,343 of waarbij de zaak reeds aanhangig is in Nederland of Duitsland.344 JurisLeges kan nationaal IPR, dat door experts is toegevoegd in de vorm van lawTrees, interpreteren en verwerken. Koppeling van deze lawTrees vindt op de achtergrond plaats, terwijl de gebruiker feedback geeft over de feiten van zijn casus. Er wordt dan een simulatie uitgevoerd waarin het internationale bevoegdheidsrecht (IPR 1) en het conflictenrecht (IPR 2) worden geraadpleegd van alle relevante jurisdicties (OV 1). Dit zijn in beginsel de jurisdicties waarvoor in de casus feitelijk-juridische aanknopingspunten bestaan (OV 2). De conclusie die het programma geeft, is een overzicht van landen die internationaal bevoegd zijn om in de zaak recht te spreken en het recht dat door elk land dient te worden toegepast, tezamen met een overzicht van toegepaste regels die tot het antwoord hebben geleid. Om het prototype te laten werken, zijn met betrekking tot IPR-I lawTrees toegevoegd op basis van EEX, EVEX, Rv en ZPO. Met betrekking tot IPR-I lawTrees van HVV en Rome II toegevoegd (OV 4). lawTrees bleken een goede oplossing voor het toevoegen van nationaal IPR. Ze zijn te interpreteren door zowel een computer als een mens en bevatten o.a. vragen aan de gebruiker waarmee feedback over de specifieke casus verkregen kan worden. Daarnaast ondervindt het systeem van lawTrees geen hinder van uitbreiding in de toekomst (OV 5). Een ‘adequaat antwoord op de internationale IPR-vragen’ suggereert dat er gebruikers zijn voor wie kennis van het internationale IPR van nut is (OV 6). Justitiabelen hebben het meeste voordelen van deze kennis, gevolgd door advocaten. Rechters hebben in principe geen voordelen van kennis van het internationale IPR, hoewel het bestaan van de forum non conveniens regel doet suggereren dat kennis van internationale bevoegdheid (IPR-I) voor common law-rechters in uitzonderingsgevallen nuttig kan zijn. Het idee van JurisLeges is uniek (OV 3), maar er bestaan wel aangrenzende ideeën en oplossingen om het internationale perspectief te kennen (OV 7). Raadpleging van deskundigen in het buitenlandse recht, is de meest gebruikte oplossing. Met name wat snelheid en kosten betreft, legt deze oplossing (en leggen ook andere oplossingen) het echter af tegen het gebruik van de applicatie (OV 8).

343

Figuur 10 staat in paragraaf 3.3.3.

344

Paragraaf 1.4. 89

Om ook de kwaliteit van de antwoorden te kunnen vergelijken, zijn testen en gebruikersonderzoek gehouden. De gegenereerde antwoorden waren vooralsnog altijd juist, wanneer feedback geheel volgens de casus wordt (OV 10). Uit gebruikersonderzoek bleek echter dat de website en de daarop gebruikte taal vaak niet duidelijk zijn (OV 11). Het gevolg van deze onduidelijkheid is dat er verkeerde of onvolledige feedback wordt gegeven, waardoor JurisLeges geen (juiste) conclusie kan trekken (OV 12). Het is dus belangrijk om de lastige vragen uit een aantal lawTrees nog bij te werken.345 Ondanks het feit dat kennis van het internationale IPR niet voor alle groepen (even) nuttig is, brengt gebruik van JurisLeges voor elke groep potentiële voordelen met zich mee. Bij justitiabelen en advocaten zitten deze voordelen vooral in het feit dat goedkoop en snel kennis van internationaal IPR verkregen kan worden. Voor rechters is het handig om snel de eigen regels te kennen. In principe maken al deze groepen deel uit van de doelgroep (OV 9). Voor de ‘gebruikers van het IPR’ zijn de antwoorden die JurisLeges geeft dus zowel goed als nuttig. JurisLeges lijkt hiermee een online hulpmiddel te zijn dat adequaat antwoord kan geven op internationale IPR-vragen. Hierbij moet uiteraard worden opgemerkt dat het prototype zich beperkt tot slechts twee van de drie IPR-vragen en een klein deelgebied van het IPR. Desalniettemin lijkt er met JurisLeges een aanzienlijke stap te zijn gezet.

6.3.1 Onderzoeksdoelen Met het werk dat in het kader van deze scriptie en daarbuiten is verricht, zijn steeds drie doelen nagestreefd. Doel 1:

De ontwikkeling van JurisLeges.

Doel 2:

Met JurisLeges een juridisch probleem daadwerkelijk oplossen.

Doel 3:

Iets kunnen zeggen over de systematiseerbaarheid en digitaliseerbaarheid van het IPR.

Parallel aan het schrijven van deze scriptie is JurisLeges ontwikkeld. Hiermee is geprobeerd een online hulpmiddel te maken dat adequaat antwoord geeft op de internationale IPR-vragen. Op het gebied van internationale verkeersongevallen is JurisLeges in staat om een oplossing te bieden voor de juridische problemen die het gevolg zijn van het nationale karakter van het IPR. Met behulp van lawTrees kan het werkgebied van JurisLeges in de toekomst worden uitgebreid met andere rechtsgebieden en rechtsstelsels. Nieuwe technieken zoals het internet, hebben bijgedragen aan een toenemende internationalisering en daarmee ook aan het belang van IPR.346 Dezelfde technieken zijn tijdens de ontwikkeling van JurisLeges gebruikt om de systematiseerbaarheid en digitaliseerbaarheid van het rechtsgebied te onderzoeken. Drie eigenschappen maken het IPR in dit opzicht een goed onderzoeksobject.

345

Zie aanbevelingen 6.4.2.

346

Hoofdstuk 1, inleiding. 90

1. Het rechtsgebied is (zeer) systematisch. Hierdoor is het mogelijk om de regels van het IPR om te zetten naar lawTrees die door een computer te interpreteren zijn. 2. Verschillende bronnen van IPR gaan vaak uit van dezelfde feitelijk-juridische omstandigheden, zoals ‘de woonplaats van de gedaagde’, of ‘het land waar een onrechtmatige daad is gepleegd’. Als informatie eenmaal is gegeven, kan een computer hiermee meerdere wetten, verdragen en verordeningen onderzoeken. Aan de gebruiker van JurisLeges worden slechts tien tot twintig vragen gesteld, voordat er een conclusie wordt getrokken. 3. Het internationaal privaatrecht is een nationaal rechtsgebied, terwijl zijn gebruikers gebaad zijn bij (volledige) internationale antwoorden. JurisLeges geeft deze antwoorden en kijkt daarmee over de grens van het eigen recht. Zodoende laat zij zien dat een computer in staat is om het IPR daadwerkelijk te internationaliseren. Het IPR is dus systematiseerbaar en digitaliseerbaar. Het is de vraag in hoeverre dit ook voor andere rechtsgebieden geldt. In ieder geval lijkt het erop dat ook het recht niet aan de digitale revolutie kan ontkomen. JurisLeges laat zien dat een computer jurisdictie en toepasselijk recht bij internationale verkeersongevallen kan bepalen. Ik ben benieuwd hoe lang het duurt voordat zij ook de uitkomst van de rechtszaak met zekerheid kan vaststellen.

6.4 Kritiek en aanbevelingen Hieronder staan de punten van kritiek en de aanbevelingen (Ab.) naar aanleiding van JurisLeges en deze scriptie.

6.4.1 Technische aanbevelingen Op dit moment is JurisLeges niet meer dan een prototype. De eerste aanbevelingen zijn er op gericht om aan te geven wat de vervolgstappen zijn om te komen tot een volwaardig product. JurisLeges is zo opgezet dat alle informatie eenvoudig te bewerken en aan te vullen is. Door toevoeging van een ‘editors-kant’, kan de website met behulp van lawTrees uitgroeien tot een crowdsourcing project.347 Deskundigen wereldwijd kunnen dan rechtsregels van nieuwe landen en nieuwe rechtsgebieden toevoegen en bestaande lawTrees up-tot-date houden.348 Hierdoor groeit de website m.b.t. reikwijde en kwaliteit. Er zijn manieren waardoor input kan plaatsvinden zonder (veel) kosten te maken. 349 Het zou echter onverstandig zijn hier volledig op te vertrouwen. Er moet daarom worden nagedacht over het uitbetalen van deskundigen, hetgeen geld en dus een verdienmodel impliceert. In paragraaf 3.1.3.2 zijn een aantal verdienmodellen onderscheiden. Er is echter meer (markt)onderzoek nodig om te weten welke verdienmodellen efficiënt zijn. 347

Paragraaf 3.1.3.1.

348

Paragraaf 3.1.3.

349

Zie paragraaf 3.1.3.3. 91

In paragraaf 3.1.3.4 is een en ander geschreven over kwaliteitscontrole. Het is belangrijk dat (ondanks uitbreiding van het systeem) de kwaliteit van de lawTrees gewaarborgd blijft. Het is daarom belangrijk om de ideeën op dit vlak verder uit te werken. Bij toevoegen van nieuwe vragen moet direct worden gecategoriseerd (zie hierover paragraaf 3.2.2). Als dit is gerealiseerd, kunnen gelijk(soortig)e vragen direct worden herkend, zodat dubbele vragen om feedback worden voorkomen. Voordat er met de website geld verdient kan worden moet deze waarschijnlijk echter eerst verder afgemaakt worden. Grafisch moet e.e.a. mooier en begrijpelijker. Daarnaast moet ook de vraag over erkenning en tenuitvoerlegging (IPR-III) beantwoord kunnen worden. Dit alles brengt ons op de eerste vier aanbevelingen. - Ab. 1:

Geef het systeem een editors-kant.

- Ab. 2:

Onderzoek de mogelijkheden voor een verdienmodel.

- Ab. 3:

Werk enkele modellen uit voor kwaliteitscontrole.

- Ab. 4:

Zorg dat er nieuwe vragen automatisch worden gecategoriseerd en gelijk(soortig)e vragen direct kunnen worden herkend.

- Ab. 5:

Maak de website inhoudelijk en grafisch af.

- Ab. 6:

Voeg de mogelijkheid tot beantwoording van IPR-III toe aan het systeem.

6.4.2 Begrijpelijkheid, taal en interpretatie. Om de intuïtiviteit van de website te verhogen, moeten landen in dropdown menu’s beter gevonden kunnen worden en moet duidelijker worden dat er bij een checkbox niets hoeft te worden ingevuld. Onbegrijpelijkheid van de vragen blijkt echter de grootste kritiek op het prototype.350 Het verdient daarom aanbeveling nogmaals naar de taal in de lawTrees te kijken en het evenwicht tussen juridische correctheid en begrijpelijkheid wellicht anders te kiezen dan nu het geval is. Daarnaast is het mogelijk bij elke vraag een ‘uitleg voor leken’ toe te voegen. De brengt ons op de volgende aanbevelingen. - Ab. 7:

Maak landen in een dropdown menu beter vindbaar.

- Ab. 8:

Maak duidelijk dat er bij een checkbox niets hoeft te worden ingevuld.

- Ab. 9:

Onderzoek de taal van de lawTrees voor een betere afweging tussen juridische correctheid en begrijpelijkheid.

- Ab. 10:

Onderzoek de mogelijkheden voor een ‘uitleg voor leken’ naast elke vraag.

Als deze aanbevelingen zijn opgevolgd en de website op alle fronten duidelijk is, wil dit overigens nog niet zeggen dat JurisLeges altijd dezelfde conclusie trekt als de rechter. De laatste kan de rechtsfeiten immers anders kwalificeren dan de gebruiker van de website.351 Kwalificatie van de rechtsfeiten gebeurt door de gebruiker naar diens inzicht. De beide studentencasus gaan bijvoorbeeld over liften.352 Als de gebruiker 350

Paragraaf 4.2.

351

Zie over kwalificatie strikwerda 2005, p. 44 e.v.

352

Appendix F1. 92

van de website liften kwalificeert als overeenkomst, zorgt dit ervoor dat art. 5 lid 3 EEX niet wordt toegepast en de rechter van de loci delicti niet zondermeer als bevoegd wordt gekwalificeerd. Het verdient aanbeveling om de lawTrees up-to-date te houden en steeds specifieker aan te laten sluiten op de geldende jurisprudentie. Op deze wijze kan dit probleem minimaal gehouden worden. - Ab. 11:

Zorg dat lawTrees up-to-date worden gehouden en laat deze specifiek aansluiten op de geldende jurisprudentie.

6.4.3 Kritiek op het onderzoek zelf Niet alleen het IPR, maar ook mijn eigen onderzoek is op veel punten ‘nationaler’ dan ik graag had gewild. Van de 9 geïnterviewden is slechts één persoon afkomstig uit het buitenland. Bij het gebruikersonderzoek is dit er ook maar één. De informatie die ik krijg, is dus vooral Nederlands-georiënteerd. Bij het interview met rechters is om deze reden een literatuuronderzoek verricht naar het perspectief van een common lawrechter. Het zou echter aanbeveling verdienen om een dergelijke rechter ook nog te interviewen. - Ab. 12:

Interview ook nog een common law-rechter.

Ten laatste iets over mijn eigen rol. Ik ben maker, soms bijna verkoper van het systeem en tegelijk tester en beoordelaar. Mijn positie is dus ambigu. Dit kan een rol spelen bij het doen van onderzoek. Om de schijn van belangenverstrengeling zoveel mogelijk te vermijden, zijn voor het testen van het systeem tien van de vijftien testcases bedacht door anderen.

93

Hoofdstuk 7. Referenties

7.1. Literatuur Aikenhead 1995 M. Aikenhead, Legal Knowledge-based systems. some observations on the future: Web Journal of Current Legal Issues, Vancouver: Black Stone Press, 1995. Beale 1916 J.H. Beale, A treatise on the conflict of laws or private international law, Cambridge: Harvard University Press 1916. Böcker e.a. 2010 A. Böcker e.a., Specialisatie loont?! Ervaringen van grote ondernemingen met specialistische rechtspraakvoorzieningen, (Raad voor de rechtspraak, Research Memoranda Nr. 1), Den Haag: Sdu-uitgevers 2010. Bovens 2003 M. A. P. Bovens, De digitale republiek. Democratie en rechtsstaat in de informatiemaatschappij, Amsterdam: Amsterdam University Press 2003. Brand & Jablonski 2007 R.A. Brand & S.R. Jablonski, Forum non conveniens. History, global practice, and future under the Hague convention on choice of court agreements, Oxford, Oxford University Press, 2007. Collier 2001 J.G. Collier, Conflict of laws, Cambridge: Cambridge University Press 2001. Daren 2008 B., Daren, Crowdsourcing as a Model for Problem Solving: An Introduction and Cases, Convergence: The International Journal of Research into New Media Technological Studies 2008, p. 75–90. Dicey, Morris & Collins 2000 A. V. Dicey, J. H. C. Morris & L. A. Collins, Dicey and Morris on the conflict of laws, London: Sweet & Maxwell 2000. Duintjer Tebbens & Zilinsky 2009 H. Duintjer Tebbens & M. Zilinsky, Productaansprakelijkheid (Praktijkreeks IPR 18), ApeldoornAntwerpen: Maklu 2009. 94

Dunham & Gladbach 1999 D.Q. Dunham & E. F. Gladbach, ‘Forum Non Conveniens and Foreign Plantiffs in the 1990s’, 24 Brook. J. Int’l L. 1999, p. 665. Freudenthal 2007 M. Freudenthal, Schets van het Europees civiel procesrecht. Europees burgerlijk procesrecht voor de Nederlandse rechtspraktijk (Serie burgerlijk proces & praktijk), Deventer: Kluwer 2007. Van der Geest 2001 T.M. van der Geest, Web site design is communication design. (Document design companion series), Amsterdam: John Benjamins Publishing Company 2001. De Groot & Tratnik 2010 G.R. de Groot & M. Tratnik, Nederlands nationaliteitsrecht. (Monografieën privaatrecht nr. 14), Deventer: Kluwer 2010. Hage 1987 J.C. Hage, Themis als robot. Rechtsgeleerd Magazijn Themis 1987/5, p. 238-248. Hage & Verheij 1999 J. Hage & B. Verheij, ‘Rechtsinformatica: de stand van zaken in de wetenschap’, in: A. Oskamp & A.R. Lodder, Informatietechnologie voor juristen. Handboek voor de jurist in de 21e eeuw, Deventer: Kluwer 1999, p. 65-92. Den Hartog Jager 2005 W. H. B. den Hartog Jager, Procederen met of zonder procesvertegenwoordiger. De stand van zaken in 2005, Deventer: Kluwer 2005. Hendrikse & Jongbloed 2008 M.L. Hendrikse & A.W. Jongbloed (red.), Burgerlijk procesrecht praktisch belicht, Deventer: Kluwer 2008. Van den Herik 1991 H.J. van den Herik, Kunnen Computers Rechtspreken? (oratie Leiden), Arnhem: Gouda Quint 1991.

95

Hijmans 1937 I.H. Hijmans, Algemeene problemen van internationaal privaatrecht. (Publiek en privaatrecht 22), Zwolle: W.E.J. Tjeenk Willink 1937. Hildebrandt 2011 M. Hildebrandt, Oordeelsvorming door mens en machine. heuristieken, algoritmes en legitimatie, Rotterdam: Erasmus University Rotterdam 2011. Hoekema & van Manen 2001 A.J. Hoekema & N.F. van Manen, Typen van legaliteit. Ontwikkelingen in recht en maatschappij, Deventer: Kluwer 2001 Van der Hof 2002 S. van der Hof, Internationale on-line overeenkomsten. Internationaal privaatrechtelijke aspecten van on-line business-to-business en business-to-consumer overeenkomsten in Europa en de Verenigde Staten (diss Tilburg), (Recht, Bestuur en Informatisering nr. 9), Den Haag: Sdu 2002. Howe 2006 J. Howe, ‘The Rise of Crowdsourcing’, Wired Magazine 2006, p. 1-4. Ibili 2007 F. Ibili, Gewogen rechtsmacht in het IPR. Over forum (non) conveniens en forum necessitatis (Recht en Praktijk 148), Deventer: Kluwer 2007. Janoschka 2004 A. Janoschka, Web advertising. New forms of communication on the internet, Amsterdam: John Benjamins 2004. Kalenský 1971 P. Kalenský, Trends of private international law, Den Haag: Nijhoff 1971. Koers e.a. 1989 A. W. Koers e.a., Knowledge based systems in law. In search of methodologies and tools, Deventer: Kluwer 1989.

96

Kramer 2001 X. E. Kramer, Het kort geding in internationaal perspectief. Een rechtsvergelijkende studie naar de voorlopige voorziening in het internationaal privaatrecht. (Recht en Praktijk 116), Deventer: Kluwer 2001. Kuypers 2008 P. H. L. M. Kuypers, Forumkeuze in het Nederlandse internationaal privaatrecht (Recht en Praktijk 159), Deventer: Kluwer 2008. Van Lent 2000 C.M.E.P. van Lent, Internationale intra-concernmobiliteit (Monografieën sociaal recht 22 ), Deventer: Kluwer 2000. Van Loon 2009 J.H.A. van Loon, Bindend advies uitgebracht aan ANWB en Delta Lloyd schadeverzekering inzake het recht dat van toepassing is op de schadeafwikkeling van het verkeersongeval betreffende

bet

gezin

X,

Mayen-Koblenz

(D)

28

juni

1998,

Den

Haag:

2009,

<www.cvisser.info/informatie/aansprakelijkheid/buitenland/verdragen/hvo/2009-0518%20loon.pdf>. Mayss 1999 A.J. Mayss, Principles of conflict of laws. (Principles of law series), London: Routledge 1999. Meijknecht 2009 P.A.M. Meijknecht, Infrastructuur en hoofdbeginselen van burgerlijk procesrecht, Deventer: Kluwer 2009. Mostermans 2007 P. M. M. Mostermans, Echtscheiding, Deventer: Kluwer 2007. Murphy & Rueter 1981 J. D. Murphy & R. Rueter, Stare decisis in Commonwealth appellate courts, Toronto: Butterworths 1981. Nieuwenhuis e.a. 2009 J.J. Nieuwenhuis e.a., Vermogensrecht (Tekst & commentaar), Deventer: Kluwer 2009. O'Brien & Smith 1999 J. O'Brien & R. Smith, Smith's conflict of laws, London: Routledge 1999. 97

Oskamp 1989 A. Oskamp e.a., PROLEXS, divide and rule: a legal application, ICAIL 1989, p. 54-62. Oskamp 1998 A.Oskamp, Rechtsinformatica. Vooruitzien in de informatiemaatschappij (oratie VU), Deventer: Kluwer,1998. Polak 2011 M.V. Polak, '‘Though this be madness, yet there is method in ’t’. De codificatie van het internationaal privaatrecht in Boek 10 Burgerlijk Wetboek', Ars Aequi 2011, p. 274-282. Pontier 2001 J.A. Pontier, Onrechtmatige daad (Praktijkreeks IPR 16), Deventer: Kluwer 2001. Prakken 2005 H. Prakken, ‘AI & Law. Logic and argument schemes’ Argumentation 2005, 303-320. Rissland & Skalak 1991 E.L. Rissland & D.B. Skalak, CABARET. Rule Interpretation in a Hybrid Architecture, International Journal of ManMachine 1991, p. 839-887. Strikwerda 2005 L. Strikwerda, Inleiding tot het Nederlandse internationale privaatrecht, Deventer: Kluwer 2005. Strikwerda 2010 L. Strikwerda, De overeenkomst in het IPR, Apeldoorn-Antwerpen: Maklu 2010. Stone 2010 P. Stone, Eu Private International Law, Cheltenham (UK): Edward Elgar 2010. Svantesson 2007 D.J.B. Svantesson, Private international law and the internet, Alphen aan den Rijn: Kluwer Law International 2007. Vonken 1996 A.P.M.J. Vonken, Verkeersongevallen, Deventer: Kluwer 1996.

98

Vossos e.a. 1991 G. Vossos e.a., An example of integrating legal case based reasoning with Object-Oriented RuleBased Systems: IKBALS II, ICAIL 1991, p. 31-41. Wang 2011 W. Wang, Programmeren voor dummies, Amsterdam: Pearson Education 2011.

99

7.2. Jurisprudentie 7.2.1 Australië -

Voth, 171 C.L.R. 538, 571 (1990).

7.2.2 Canada -

Amchem, [1993] 1 S.C.R. 897, 921.

7.2.3 Europa -


-

HvJ 22 maart 1983, nr. 34/82, NJ 1983, 644 (Peters/ZNAV).

-

HvJ 8 maart 1988, nr. 9/87, NJ 1990, 424 (Arcado/Haviland).

-

HvJ 27 september 1988, nr. 189/87, NJ 1990/425 (Kalfelis/Schröder).

-

HvJ 11 januari 1990, nr. C-220/88, NJ 1991/573 (Dumez France/Hessische Landesbank).

-

HvJ 17 juni 1992, nr. C-26/92, NJ 1996, 316 (Handte/TMCS).

-

HvJ 7 maart 1995, nr. C-68/93, NJ 1996/269 (Shevill/Presse Alliance).

-

HvJ 19 september 1995, nr. C-364/93, NJ 1997/52 (Marinari/Lloyd’s Bank).

-

HvJ 27 oktober 1998, nr. C-51/97, NIPR 1999 nr. 76 (Alblasgracht).

-

HvJ 9 december 2003, nr. C-116/02, Jur. 2003, p. I-14693 (Gasser/Missat).

-

HvJ 1 maart 2005, nr. C-281/02, Jur. 2005, p. I-1383 (Owusu/Jackson).

-

HvJ 4 mei 2010, nr. C-533/08, Jur. 2010 I-04107 (AXA/TNT).

7.2.4 Nederland -

HR 7 december 2001, LJN AD3965.

-

HR 18 maart 2011, NJ 2011/219 (m.nt. M.V. Polak).

7.2.5 Verenigd Koninkrijk -

Spiliada, [1987] A.C. 460, 476 (H.L.).

7.2.6 Verenigde Staten -

Gilbert, 330 U.S. 501, 506-07 (1947).

-

Piper, 454 U.S. 235, 255 n.22 (1981).

100

Appendix A. Aantekeningen van interviews Hieronder volgende de aantekeningen van interviews met respectievelijk mensen uit het bedrijfsleven (A1), advocaten (A2) en rechters (A3)

A1 Mensen uit het bedrijfsleven Er zijn drie mensen uit het bedrijfsleven geïnterviewd, waaronder één medewerker van een verzekeraar en één persoon uit Tsjechië. De vragen en interviews zijn hieronder te lezen.

A1.1 Vragen aan mensen uit het bedrijfsleven De volgende vragen zijn gesteld aan alle mensen uit het bedrijfsleven. 

Wat is uw functie? Op welke wijze heeft u te maken met het IPR?



Heeft u veel ervaring met het IPR? Kunt u iets over uw eigen ervaringen vertellen?



Wat zijn de typische zaken waarbij IPR aan bod komt?



Welke problemen loopt u tegenaan?

A1.2 Extra vragen aan verzekeringsexperts Binnen de groep van mensen uit het bedrijfsleven bevinden zich de mensen die werken bij een verzekeringsmaatschappij. Het interview met Theo Nadorp (A1.5) vond plaats in een relatief laat stadium en is gericht op de praktijk van internationale verkeersongevallen vanuit het oogpunt van een verzekeraar. Ik stelde hem enkele aanvullende vragen 

Kunt u een schatting maken hoeveel procent van de internationale verkeersongevallen tot een rechtszaak leidt?



Wordt er veel zelf geprocedeerd?



Wat is de procedure als er wel/niet wordt geprocedeerd?



Wat is ongeveer het financieel belang bij internationale verkeersongevallen?

A1.3 Radek Kuba Plaats interview:

Jeseník (Tsjechië)

Datum interview:

Dinsdag 27 december 2011

Bijzonderheden:

Interview met behulp van een tolk

Radek is werkzaam bij Tegelleverancier TopTeramo uit Vápenná, Tsjechië. Dit bedrijf levert internationaal, waardoor het internationaal privaatrecht van belang is wanneer een juridisch conflict ontstaat.

101

Slechts eenmaal heeft Radek te maken gehad met een internationale rechtszaak: Eind jaren 90 verkocht TopTeramo aan een Oostenrijks bedrijf. Dit bedrijf betaalt niet. In het contract is zowel een forumkeuze als een rechtskeuze gemaakt voor Oostenrijk (standaardcontract). Rechter en recht zijn dus duidelijk vastgelegd. Toch zijn er alsnog twee advocaten nodig. Eerst wordt het vaste advocatenkantoor dichtbij geraadpleegd voor advies. Deze schakelt een Tsjechische advocaat uit Praag in die gespecialiseerd is in Oostenrijks recht. Deze Tsjechische expert doet de zaak in Oostenrijk (in het Duits). Radek vertelt dat het in de branche gebruikelijk is dat hun afnemers standaardcontracten hebben met een forumkeuze en een rechtskeuze voor hun eigen land (en is hier zeer ontevreden over). Volgens hem is het altijd beter om een dergelijk contract te accepteren, omdat afnemers anders naar de concurrent gaan.

A1.4 Jan Mulder Plaats interview:

Naaldwijk

Datum interview:

Vrijdag 6 januari 2012

Jan werkt bij de Nederlandse Plantenkwekerij GrowGroup uit het Westland. Voorheen in dienstverband, maar sinds anderhalf jaar via een eigen B.V. De Nederlandse afdeling van GrowGroup heeft ongeveer 70 mensen in dienst. Er zit hier zowel een productietak als een kennistak (voor bijvoorbeeld kennis op het gebied van enten). Het bedrijf is internationaal door de verkoop aan Europese klanten en door de dochterbedrijven en partners in diverse landen. Jan is Senior Project Manager voor de dochter- en partnerbedrijven in de landen Frankrijk, Marokko, Tunesië en Mexico.353 Hij is nauw betrokken bij deze bedrijven en dus ook bij de juridische conflicten die er door deze bedrijven worden gevoerd. Tot mijn vreugde (en zijn verdriet) zijn rechtszaken aan de orde van de dag. Er is bij GrowGroup geen bedrijfsjurist in dienst. De standaard leveringscontracten die worden gebruikt, komen vanuit de belangenvereniging voor plantenkwekers Plantum (die wel juristen in dienst heeft).354 Zowel in de standaard leveringscontracten van GrowGroup als in die van de dochters en partners waarmee Jan te maken heeft, wordt zowel een forumkeuze als een rechtskeuze gemaakt. Plantum verklaard bijvoorbeeld het Nederlands recht van toepassing en wijst de rechter aan van de plaats waar de verkoper is gevestigd (voor GrowGroup dus Rotterdam). Partners en dochters maken eigen rechts- en forumkeuzes. Toch worden deze contractuele keuzes volgens Jan vaak genegeerd. Door de dochter in Marokko, International Nursery, wordt bijvoorbeeld het Frans recht van toepassing verklaard en wordt de rechter in Agadir (Marokko) aangewezen. Vorig jaar (2011) deed echter de rechter van Rabbat (Marokko) uitspraak in een zaak die werd aangespannen door de twee tuinders Zabte en Ziani, nadat hij zichzelf bevoegd had

353

Zie ook: .

354

. 102

verklaard. Of in deze zaak expliciet Frans recht is aanvaard, weet Jan niet meer. De advocaat was in ieder geval gewoon Marokkaans. In 2009 gebeurde min of meer hetzelfde met een procedure tegen International Nursery die begon in Spanje. Ook hier verklaarde de Spaanse rechter zich niet onbevoegd. Deze zaak is echter geschikt en kwam niet tot een uitspraak. Bij de dochter in Mexico, Plantulas, gebeurde min of meer hetzelfde bij een zaak tegen La Primavera eveneens uit Mexico. In de leveringsvoorwaarden was een forumkeuze gemaakt voor Mexicostand. Het proces vind echter plaats in Culiacan Mexico, waar de rechter zich niet onbevoegd wilde verklaren. La Primavera claimt in de zaak 9 miljoen euro schadevergoeding van Plantulas wegens planten die na levering ziek werden van een bacterie. Het proces is nog steeds aanhangig. Jan vertelt over twee zaken waarbij de Nederlandse GrowGroup betrokken was. De eerste is een zaak tegen het Italiaanse Metapontina. Deze coöperatie weigert te betalen voor geleverde knowhow omdat er volgens hen verkeerde adviezen zijn verstrekt. Het openstaande bedrag is ongeveer 2 ton. Nadat ze van GrowGroup een aanmaning hebben ontvangen van een Nederlands advocaat, beginnen ze zelf een procedure (geheel volgens de leveringsvoorwaarden) in Rotterdam en claimen 1,5 miljoen. Zij verliezen de zaak en zijn GrowGroup nog een bedrag schuldig. Intern wordt echter besloten het vonnis niet in Italië ten uitvoer te leggen omdat dit teveel moeite zou kosten voor wat het oplevert. De tweede zaak speelt zich langer geleden af (ongeveer 15 jaar geleden) waardoor Jan de naam van de Franse wederpartij niet meer weet die een procedure in Frankrijk begon naar aanleiding van een levering van GrowGroup. Er werden toen ook al leveringsvoorwaarden gebruikt met forumkeuze voor Rotterdam en rechtskeuze voor Nederland, deze waren volgen Jan opgesteld in het Frans. De zaak werd in Frankrijk gevoerd en is op alle punten verloren door GrowGroup. De rechter verklaarde zichzelf bevoegd volgens Jan omdat de wederpartij geen Nederlands sprak. Daarna veroordeelde hij GrowGroup voor een bedrag hoger dan het bedrag van levering (dus inclusief gevolgschade). De Franse advocaat die GrowGroup vertegenwoordigde kwamen zij mee in contact via een Nederlands kantoor. Welke dit was weet Jan niet, want GrowGroup heeft volgens hem geen vast Nederlands advocatenkantoor. Jan vertelt over nog enkele kwesties die nog niet tot een rechtszaak hebben geleid. Al met al zijn er helaas maar weinig zaken waarin IPR echt een rol speelt, aangezien het vaak gaat om een nationale kwestie, in bijvoorbeeld Marokko of Mexico, tussen een partner of dochter van GrowGroup en een lokale klant daarvan. In alle zaken komt terug dat er leveringsvoorwaarden zijn met forum- en rechtskeuze, maar dat deze soms niet worden toegepast. Per zaak uitzoeken wat hiervan precies de reden is, lijkt op dit moment niet relevant en is bovendien erg moeilijk. Dit komt in de eerste plaats doordat namen en jaartallen vaak vergeten zijn. Daarnaast spreek ik niet de talen waarin de uitspraken zijn opgesteld. Volgens Jan speelt corruptie van rechters in het buitenland vaak een rol. Ik verwacht dat het over het algemeen vooral moet zitten in onredelijkheid en slechte terhandstelling van de algemene voorwaarden.

103

Hoe het zit weet ik uiteraard niet, maar ik ontdekte later dat de link naar de leveringsvoorwaarden op de website van GrowGroup niet werkte.

A1.5 Theo Nadorp Plaats interview:

Leiden en Apeldoorn

Datum interview:

Maandag 16 april 2012

Bijzonderheden:

interview per telefoon

Theo Nadorp zorgt bij centraal beheer Achmea voor de afhandeling van internationale schadeclaims. Ik ben met Theo in contact gekomen via een gesprek met de persvoorlichter in Leiden en via telefonisch contact met centraal beheer in Apeldoorn. Echte rechtszaken komen volgens Theo echter weinig voor. ‘Slechts 5% van de gevallen leidt daadwerkelijk tot een rechtszaak.’ De zaken waarbij er toch een rechtszaak komt, zijn vaak zaken, waarbij veel geld is gemoeid. Theo noemt een voorbeeld van een 6.00 000 dollar claim in de VS. Hierover is echter geen rechtszaak gestart, maar er zal waarschijnlijk begonnen worden met mediation. In de ervaring van Theo wordt verreweg het meest geregeld tussen verzekeraars. De laatste 2 jaar heeft Nadorp zelfs helemaal geen rechtszaken meer meegemaakt. Dat de meeste zaken tussen verzekeraars worden geregeld is niet verwonderlijk. Rechtszaken kosten immers geld. Daarnaast is het onhandig als er steeds naar een ver land gereisd moet worden om te procederen. Theo noemt ter verduidelijking een voorbeeld van een praktijkgeval waarbij te rechter van Uruguay bevoegd zou zijn. De meeste zaken spelen echter binnen Europa. Hier is de rol van verzekeraars erg groot vanwege de Europese verplichting van een aansprakelijkheidsverzekering voor motorrijtuigen en de verplichting aan verzekeraars om elk ander land een Schaderegelaar aan te wijzen voor de afhandeling van internationale schadeclaims. De klager, of zijn verzekeraar, kan hierdoor bij een vertegenwoordiger in zijn eigen land, in zijn eigen taal een schadeclaim indienen.355 Zelf procederen blijft daarnaast echter ook mogelijk.356 Ook als een zaak niet voor een rechter komt, volgen verzekeraars met betrekking tot het toe te passen recht wel het geldend IPR.357 Theo heeft bijvoorbeeld te maken met het HVV of Rome II. Interessant is dat we het even hebben over de wenselijkheid van de lex loci delicti-regel. Volgens hem zou lex loci damni in veel gevallen passender zijn.358 Samen komen we echter tot de conclusie dat er ook veel (wellicht meer) gevallen te bedenken zijn waar deze regel tot ongewenste resultaten zou leiden. Het toepasselijk recht is

355

Richtlijn 2009/103/EG (PbEG 2009, L263/11).

356

Idem, art. 21 lid 4 (tweede alinea).

357

Een voorbeeld hiervan is de bindend advies zaak in appendix F2.

358

Toevalligerwijs, is het bindend advies (idem) een voorbeeld waar dit zo zou zijn. 104

soms van groot belang. Dit heeft ook Nadorp ervaren. Onder bijvoorbeeld de Roemeense wet wordt namelijk een stuk minder smartengeld uitgekeerd. Tegenwoordig lopen de meeste zaken via de juridische afdeling, maar tot voor kort werd altijd de advocaat Hans Schep ingeschakeld door centraal beheer Achmea. Theo raadt me aan deze advocaat te benaderen voor een interview vanwege zijn expertise op dit gebied. Het resultaat hiervan is te lezen in appendix A2.3.

A2 Advocaten Er zijn twee advocaten geïnterviewd, waarvan één via een uitgebreide email. De vragen en interviews zijn hieronder te lezen. A2.1 Vragen aan advocaten Het interview met Hans Schep (A2.3) is volledig uitgeschreven, aangezien dit interview plaatsvond per email. Bij het interview met Wouter Seinen zijn de volgende vragen gesteld. 







In hoeverre zoekt u naar bevoegdheid van buitenlandse rechters?



Is het nuttig hiernaar te zoeken?



Wat zijn de huidige hulpmiddelen voor het kennen van buitenlands recht en/of buitenlandse bevoegdheid? Wat is uw mening over:



o

Asser

o

IJI

o

EJN

o

Collega’s

o

Etc.

Wat denkt u van JurisLeges? Zou dit een nuttig hulpmiddel kunnen zijn?

A2.2 Wouter Seinen Plaats interview:

Newtonlaan 203, Utrecht – Kantoor CMS-DSB

Datum interview:

Maandag 30 januari 2012

Wouter Seinen is als advocaat bij CMS Derks Star Busmann werkzaam binnen praktijkgroep IE/TMT. Hij is gespecialiseerd op het gebied van ICT, zaken rondom privacy, auteurs-, merken- en databankrechten. Wouter zegt als Nederlandse advocaat bij internationale zaken wel degelijk geïnteresseerd te zijn in de bevoegdheid van rechters buiten Nederland. Dit kan procestactisch namelijk gunstig zijn, ook bijvoorbeeld omdat proceskosten en kosten voor discovery, feitenonderzoek, vaak hoger zijn in

105

Angelsaksische landen. Het kan dan gunstig zijn om naar America te gaan als de wederpartij weinig middelen heeft. Op dit moment vraagt hij binnen het eigen internationale netwerk aan collega advocaten om de bevoegdheid uit te zoeken. Hij vraagt dit uiteraard niet voor alle landen, maar kijkt zelf wat relevant is. Waar feiten zich afspelen en waar de partijen vandaan komen geeft volgens hem meestal een goed beeld van welke landen relevant zijn. Ook voor vragen over buitenlands recht kan Wouter zich makkelijk wenden tot collega’s. CMS Derks Star Busmann heeft vestigingen in Amsterdam, Brussel en Utrecht. De juridische organisatie CMS heeft in totaal 56 kantoren. Als er een collega geraadpleegd moet worden uit een land waar geen kantoor is, worden andere internationale netwerken relevant zoals de World Law Group, een netwerk van 51 onafhankelijke lawfirms en met meer dan 275 kantoren wereldwijd. Ook CMS-DSB is hier lid van. Er zijn ook een aantal, meer informele verbanden om een collega te vinden, zoals Lex Mundi, NetLaw (voor Nederlandse advocatenkantoren), ABA (The American Bar Association). Voor specialisten op een bepaald gebied zijn er ook nog organisaties waar je kunt netwerken en collega’s tegenkomen, zoals de INTA (International Trademark Association), waar zijn collega Willem vaak heen gaat vanwege octrooirecht. Als laatste kan je nog kijken in een commerciële gids, zoals de legal 500, of de zaak verwijzen naar een concurrent. Wouter heeft ook ooit eens (lang geleden) advies gevraagd over buitenlands recht aan het Asser Instituut. Met het IJI heeft hij nooit iets gedaan. Over mijn project noemt Wouter zichzelf gematigd positief. Hij vindt het voor een advocaat sowieso een vereiste dat het systeem laat zien hoe het tot een antwoord gekomen is met behulp van wetten, zodat een en ander nog is na te zoeken. Het is echter altijd al de bedoeling geweest dat het systeem dit liet zien. Hij heeft echter meer twijfels. Al vanaf de eerste publicatie over juridische beslissystemen was immers de conclusie dat een juridische regel nooit binair toe te passen is, omdat er te veel factoren zijn. Het is hierom, aldus Wouter, dat er nog altijd advocaten zijn. Ook over het IPR wordt nog altijd veel geprocedeerd. Dit betekent dat een uitkomst niet makkelijk te voorspellen is. In dat geval hoefde je namelijk niet naar de rechter. Als voorbeeld noemt hij contracten voor internetdiensten en Apps met eindgebruikers in bijvoorbeeld Nederland. Als dit consumenten zijn, is het soms onaanvaardbaar dat dit deze geschillen naar het recht van New York worden beslist, omdat dit te ver weg is. Anderzijds kan worden betoogd dat bij bijvoorbeeld een gratis App ook niet al te hoge eisen kunnen worden gesteld aan de producent. Er moet dus een afweging plaatsvinden. Toch ziet Wouter wel iets in het idee, maar dan vooral als handig hulpmiddel om snel een ruw idee te krijgen welke rechters bevoegd kunnen zijn en welk recht deze zullen toepassen. Tot mijn verassing denkt hij hierbij niet alleen aan juridische geschillen, maar ook aan het opstellen van internationale contracten.

106

Als voorbeeld noemt hij een cliënt van hem die een medisch hulpmiddel heeft gemaakt dat wereldwijd informatie gaat verzamelen over patiënten. Hiervoor is uiteraard toestemming van de patiënten nodig, dit moet naar lokaal recht worden gegeven. De tool zou handig zijn om van te voren te kunnen voorspellen wat er kan gebeuren als het mis gaat. Wouter denkt daarnaast aan de adviespraktijk. Het blijft echter een moeilijk punt dat er bij een systeem altijd een kans is dat de conclusie niet correct is. Vooral als de belangen groot zijn willen mensen zekerheid. Zelf wordt hij regelmatig naar de bekende weg gevraagd, maar grote bedrijven willen van hem horen of iets echt in orde is. Op de punten waar het er toe doet, mag hij er niet naast zitten. Dit is Nederlands recht. Bij grote Pan Amerikaanse projecten, zoals voor American Express geeft hij dit ook duidelijk aan: “ik ben licensed voor Nederlands recht. Dat is de scope van mijn bevoegdheid. Daarbuiten kan ik er naast zitten. Ook met een systeem.” Het is volgens Wouter inderdaad goed dat het systeem vooralsnog is afgebakend, wat betreft het rechtsgebied. Hij noemt ook nog zeerecht als mogelijk materieel gebied, omdat dit een rechtsgebied is met eigen regels en een eigen specifieke dynamiek. Bovendien is er in de sector voldoende geld om overal over te procederen. Hij denkt echter dat mijn gebied (internationale verkeersongevallen) een beter idee is en geeft als tip om nog te gaan praten met een grote internationale verzekeringsorganisatie.

A2.3 Hans Schep Plaats interview:

Leiden / Amersfoort

Datum interview:

17 april 2012 / 11 mei 2012

Bijzonderheden:

Interview per E-mail. Hieronder volgt de letterlijke mailconversatie.

Naar aanleiding van eerder telefonisch contact deze middag met mevrouw Schep-Eigenraam, bij dezen een aantal vragen per E-mail. Gister kreeg ik uw naam door van Theo Nadorp, werkzaam bij centraal beheer Achmea. Hij zei me dat u vroeger (bijna) meer zaken deed voor hen, dan de eigen juridische afdeling. Ik ben benieuwd naar uw ervaring t.a.v. een specifiek soort zaken, namelijk verkeersongevallen in het buitenland. Of algemener gezegd, internationale verkeersongevallen. Ik hoop dat u me hiermee kunt helpen. alvast zeer bedankt voor de moeite en tijd die het beantwoorden van deze mail vraagt. In het kader van mijn afstuderen ben ik bezig met de ontwikkeling van een online hulpmiddel voor het internationaal privaatrecht. De meerwaarde van de applicatie is, dat op een makkelijke manier IPR (internationaal privaatrecht) vanuit de hele wereld kan worden toegevoegd en kan worden gebundeld. Het resultaat hiervan noem ik het internationale-IPR, bestaande uit het antwoord op de vragen: - IPR-I: Welke rechters zijn er bevoegd? 107

- IPR-II: Van welk landen zullen de bevoegde rechters de wetgeving toepassen? - IPR-III: Welke landen zullen de uitspraak erkennen en in welke landen is de zaak vervolgens ten uitvoer te leggen? Het prototype richt zich op verkeersongevallen en is te zien op www.JurisLeges.com. Vragen m.b.t. de praktijk 1.

Hoeveel zaken doet u voor particulieren m.b.t. internationale verkeersongevallen en hoeveel denkt u

dat er (wereldwijd) zelf wordt geprocedeerd (dus buiten de verzekeraar om)? Ik heb de afgelopen 30 jaar tot maart 2011 uitsluitend voor verzekeraars gewerkt. Sinds vorig jaar doet ons kantoor ook (letselschade)zaken voor particulieren, maar dat laatste speelt zich tot dusver allemaal binnen de landsgrenzen af. Ik heb zelf geen enkel idee, hoeveel er buiten verzekeraars om internationaal wordt geprocedeerd over dergelijke verkeersongevallen. Daar zijn bij mijn weten ook geen cijfers over.

2.

Hoeveel zaken doet u voor verzekeraars m.b.t. internationale verkeersongevallen en hoeveel denkt u

dat er (wereldwijd) zonder rechter en advocaat wordt afgehandeld? Ik heb zelf de afgelopen jaren naar schatting een kleine 100 internationale verkeersongevallen afgewikkeld. Maar, wij houden dat hier niet in een database bij. Dat is uitsluitend gebaseerd op mijn herinnering en eigen inschatting. Dat valt dus gezien het aantal jaren, dat ik voor verzekeraars aan het werk ben, wel mee. Ik heb geen enkel idee hoeveel zaken er wereldwijd zonder rechter en advocaat worden afgewikkeld. Er zijn wel cijfers over de buitengerechtelijke afwikkeling van uitsluitend letselschadezaken binnen Nederland. Althans, percentages. Daarbij gaat het om meer dan 95%, dat buiten de rechter om wordt afgewikkeld. Vaak is daar overigens aan de slachtofferkant wel een advocaat bij betrokken of een letselschadebureau, niet zijnde advocaat. Althans de laatste 15 jaar is het aantal letselschadezaken, dat door betrokkene zelf zonder enige (rechts)bijstand wordt afgewikkeld volgens mijn waarneming aanzienlijk gedaald. Daarover zijn bij verzekeraars geen cijfers. Ons kantoor heeft uitsluitend verkeersongevallen binnen Europa gedaan. Ik heb geen ervaring met verkeersongevallen buiten de Europese grenzen.

3.

Kunt u schetsen wat de procedure is bij de juridische afwikkeling van een internationaal

verkeersongeval (open vraag). Hoe groot is de rol van advocaten, verzekeraars, slachtoffers? Welke procedure in de praktijk wordt gevolgd is enigszins afhankelijk van de situatie. Bezien vanuit de verzekeraar is de gang van zaken in de regel aldus, dat het verkeersongeval via de vertegenwoordiger van de verzekeraar in het buitenland wordt gemeld, als het gaat om een ongeval in Nederland waarbij een 108

voertuig met in het buitenland ingeschreven kenteken is betrokken. Als het ongeval in het buitenland heeft plaatsgevonden waarbij een in Nederland ingeschreven voertuig betrokken is, heeft vaak de vertegenwoordiger van de Nederlandse WA-verzekeraar de leidende rol bij de afwikkeling van de schade. Althans, dat is zeker het geval bij die landen in de wereld, waar de groene kaartregeling van toepassing is en waarmee ik u bekend veronderstel.

4.

Van welke wetten, verdragen en verordeningen maakt u gebruik bij een internationaal

verkeersongeval? Wat is in de praktijk de rol van de WAM-richtlijnen? Het antwoord op die vraag is ook weer afhankelijk van de concrete situatie. Ik word er als advocaat als regel pas bij betrokken, als er een procedure dreigt of nodig is. Bij verhaal op een buitenlandse verzekeraar voor schade als gevolg van een ongeval in het buitenland, waar een in Nederland ingeschreven en bij de Nederlandse verzekeraar verzekerd voertuig betrokken is, is als regel de Nederlandse rechter bevoegd. Dan wordt vervolgens aan de hand van het Haags Verkeersongevallen Verdrag 1971 het toepasselijke recht vastgesteld. Daarbij spelen de richtlijnen geen rol. Zodra het toepasselijke recht vaststaat, is het vaak een kwestie van toepassing van de geldende verkeersregels, die zo blijkt in de praktijk vaak, ook binnen Europa nogal eens ernstig onderling blijken te verschillen. Ik herinner mij een zaak in Italië, waarbij een in Duitsland ingeschreven auto achterop het bij Achmea verzekerde voertuig botste. De rechter besliste conform het verdrag dat Italiaanse recht van toepassing is. Na raadpleging van het u ongetwijfeld bekende T. M.C. Asser instituut in Den Haag heeft de rechter vervolgens de schade voor 50% aan beide partijen toegerekend en vervolgens een correctie toegepast op basis van de concrete verkeerssituatie. Verder heb ik mij bijvoorbeeld bezighouden met de term "betrokken" in het Haags verdrag bij een ongeval in Turkije met een in Nederland ingeschreven motorvoertuig. De zaak was naar Turks recht verjaard, naar Nederlands recht niet. In geval het een eenzijdig ongeval zou zijn geweest, zou Nederlands recht moet worden toegepast. Zou sprake zijn van een ander, betrokken voertuig, dan is het Turks recht het toepasselijke recht. Omdat in dit geval het Nederlandse voertuig uit zijn koers geraakt is en daarbij een geparkeerd staande bromfiets heeft geraakt, is uiteindelijk in hoger beroep beslist, dat sprake is van een niet-eenzijdig ongeval en dat dus Turks recht van toepassing was. De zaak (Hof Arnhem 18 mei 2004) is gepubliceerd in NIPR 2004/238, LJN: AP0037 en in NJF 2004/480.

5.

Wat is het financieel belang bij de verschillende internationale verkeersongevallen? Is bij de zaken

waarbij een advocaat te pas komt het financieel belang hoger? De financiële belangen zijn heel divers. Uiteraard is het belang aanzienlijk groter als naast materiële schade sprake is van letselschade. Dat was overigens het geval in het ongeval berecht door Hof Arnhem in NJF 109

2004/480. Verzekeraars plegen vrijwel altijd een advocaat in te schakelen, particulieren eigenlijk ook, tenzij het voor de bevoegdheid mogelijk is om zonder advocaat te procederen.

Vragen m.b.t. bepaling van mijn doelgroep. JurisLeges helpt bij het beantwoorden van de internationale IPR-vragen hierboven, door het bundelen van allerlei nationaal recht. Om het concreter te maken, kan worden gedacht aan een hypothetisch juridisch geschil tussen een Nederlands bedrijf N en Chinees bedrijf C. Bedrijf N wil een rechtszaak starten en vraagt advies aan zijn vaste Nederlandse advocatenkantoor. Deze Nederlandse juristen kunnen vertellen of de Nederlandse rechter bevoegd is om over het geschil te oordelen, als dit echter niet zo is, weten zij niet of de Chinese rechter dit wel is. Als blijkt dat de Chinese rechter bevoegd is, dan is voor de Nederlandse advocaten onduidelijk welk recht de Chinese rechter dient toe te passen en of er dus voor het kantoor nog een rol is weggelegd als expert Nederlands recht. Als de Nederlandse rechter bevoegd is, dan is het voor de juristen van het kantoor moeilijk te bepalen of het Nederlandse vonnis na afloop zomaar in China ten uitvoer te leggen is door een deurwaarder.

6.

Ik heb hieronder opgeschreven wat voor Justitiabelen (particulieren en verzekeraars) voordelen

zouden kunnen zijn m.b.t. het kennen van het internationale IPR. Kunt u hier feedback op geven? Deze vragen zijn lastig voor mij te beantwoorden, omdat ik mij uitsluitend met verkeersongevallen heb beziggehouden en bezighoudt. Internationale geschillen die daarbuiten vallen kan ik vanuit mijn ervaring niet beoordelen. Ik kan er wel iets over zeggen.

6a: m.b.t. het jurisdictierecht (1e IPR-vraag) - Kennen van alle bevoegde fora. Het kennen van de bevoegde fora is inderdaad bepaald relevant. - Hierdoor is afweging van locatie, kosten en de duur van het proces mogelijk, voor de keuze van het gunstigste forum. Kosten en de duur van het proces zijn voor verzekeraars belangrijke aspecten bij de afweging procederen of schikken. Daarbij speelt uiteraard ook de onbekendheid met het vreemde recht en de al of niet gegronde en allerminst juridisch gestoelde gedachte, dat men in het buitenland minder snel gelijk krijgt. Wat dit betreft heb ik slechte ervaringen in Griekenland, ondanks dat ik in 2006 zelf naar Athene ben gegaan om de procedure aan te sturen, heeft het proces geen enkel resultaat gehad.

110

6b: m.b.t. het conflictenrecht (2e IPR-vraag) - Weten welke wetten bevoegde rechters moeten toepassen - Voor aanvang van het proces experts kunnen raadplegen voor schatten van de juridische kansen op basis van het toe te passen recht. - Snel goede advocaten kunnen vinden voor tijdens het proces. Ik herinner mij een ongeval in Nederland, waarbij een Nederlands voertuig en een in Duitsland ingeschreven betrokken waren, waarbij het Nederlandse voertuig bestuurd werd door een inwoonster uit Engeland (Schotland). Ten tijde van de afwikkeling van het ongeval verhuisde mevrouw naar Schotland. We hebben toen onderzocht dat de Schotse rechter zich bevoegd zou verklaren en overigens ook Nederlands recht zou moeten toepassen. Voor alle zekerheid heb ik via mijn eigen netwerk een Schotse overigens de praktijk collega geraadpleegd, die mij niet afdoende kon verzekeren, dat de Schotse rechter inderdaad Nederlands recht zou toepassen en niet het voor mevrouw aanzienlijk gunstiger Schots recht. We hebben de zaak overigens uiteindelijk geschikt.

6c: m.b.t. het erkenning en executierecht (3e IPR-vraag) - Weten of uitspraak uit land wordt erkend ten uitvoer gelegd kan worden in het gewenste land. - Hiermee kunnen rekenen bij keuze voor een bevoegd forum (6a). Erkenning en executie is voor verkeersongevallen minder relevant. Verzekeraars plegen zich als regel wel aan gerechtelijke uitspraken te houden. Althans zeker in Noord-Europa.

7. Dezelfde vraag, maar dan gezien vanuit de advocaat als gebruiker. Kunt u ook hier feedback op geven? 7a: m.b.t. het jurisdictierecht (1e IPR-vraag) - Kunnen adviseren over alle bevoegde fora (niet slechts over die van het eigen land). ja, relevant. - Kan collega ander land ‘aanraden’. Evenzeer. 7b: m.b.t. het conflictenrecht (2e IPR-vraag) - Snel weten op welk recht het pleidooi gebaseerd moet zijn, of - tijdig de juiste collega’s kunnen inschakelen. op beide vragen een positief antwoord. 7c: m.b.t. het erkenning en executierecht (3e IPR-vraag) - Weten of uitspraak uit land wordt erkend ten uitvoer gelegd kan worden in het gewenste land. - Hiermee rekenen bij advies over keuze voor een bevoegd forum.

111

Ik wil u nogmaals erg bedanken voor het beantwoorden van bovenstaande vragen en alle overige feedback voor gebruik in mijn scriptie. Ik stel erg op prijs dat u hier de tijd voor hebt genomen en houd me aanbevolen voor wederprestatie in de toekomst. Ik hoop dat je iets aan deze antwoorden hebt. Ik zou het overigens plezierig vinden een (digitaal) afschrift van je scriptie te ontvangen.

112

A3 Rechters Er zijn interviews gehouden met drie rechters en één senior-stafjurist. De vragen en interviews zijn hieronder te lezen.

A3.1 Vragen aan rechters 







Hoe ziet de praktijk eruit m.b.t. forum non conveniens?



Hoe ziet de praktijk eruit m.b.t. forum necessitatis?



Hoe ziet de praktijk eruit m.b.t. litispendentie?



Heeft u zich wel eens op basis van IPR regels onbevoegd verklaard?



Wat doet u als u niet bevoegd bent?



Weet u iets over de bevoegdheid van andere rechters?



Vindt u het belangrijk om iets over de bevoegdheid van andere rechters te weten?



Heeft een eiser vaak de keuze tussen meerdere rechters?



Wat is de praktijk m.b.t. het toepassen van buitenlands recht?



Wat zijn de huidige hulpmiddelen voor het kennen van buitenlands recht en/of buitenlandse bevoegdheid? Wat is uw mening over de volgende hulpmiddelen? o

Asser

o

IJI

o

EJN

o

Etc.



Is er behoefte aan een systeem dat helpt om snel de eigen bevoegdheid te kunnen bepalen?



Zijn hier reeds hulpmiddelen voor?



Zijn er vormen van samenwerking tussen rechters?

A3.2 mr. P.A. Koppen Plaats interview:

Paleis van Justitie, Den Haag

Datum interview:

Vrijdag 20 februari 2012

Koppen is rechter bij de Haagse rechtbank. In een aantal zaken heeft hij te maken gehad met IPR. In principe is hij in de meeste gevallen bevoegd. Dit komt onder meer door art. 13 Rv en art. 31 EEX, die er voor zorgen dat de (Nederlandse) voorzieningsrechter bij voorlopige of bewarende maatregelen snel bevoegd is. Hieronder valt onder andere een conservatoir beslag en een kort geding. 359 359

Zie hierover ook Kramer 2001, p. 247. 113

Ook bij andere zaken probeert Koppen altijd om een aanknopingspunt te vinden, waardoor hij zich bevoegd kan verklaren. Dit verbaast me een beetje, maar hij ziet dit als servicegerichtheid en klantvriendelijkheid. Er zijn immers, wanneer er bij hem een zaak aanhangig is gemaakt, al griffierechten betaald. Als voorbeeld haalt hij een recente zaak aan over een Spaanse weduwe met bezit in Nederland die daardoor toch een aanknopingspunt had. Volgens Koppen proberen alle rechters zichzelf zo veel mogelijk bevoegd te verklaren. Helemaal als geen van de partijen hier bezwaar tegen heeft. Gevolg is dat er bij veel aanknopingspunten vaak te kiezen is naar welke rechter men toe wil gaan. De bevoegdheid van buitenlandse rechters lijkt een stuk minder relevant dan ik had ingeschat. Een rechter kijkt of hij volgens de eigen IPR regels bevoegd is, aldus Koppen. Hoe er door buitenlands IPR over de bevoegdheid van andere rechters wordt gedacht, is niet relevant. Alleen in het geval van litispendentie wordt er aangehouden of onbevoegd verklaard. Daarnaast heeft Koppen wel eens gerefereerd aan een buitenlandse uitspraak. Koppen heeft zich in zijn hele loopbaan eigenlijk nooit onbevoegd verklaart wegens forum non conveniens. Hiervoor is ook eigenlijk geen regel in het Nederlands IPR. Er is wel een overheersend principe van Europese samenwerking. Ook is hij nog nooit als noodforum, ofwel forum necessitatis, opgetreden. Ook het toepassen van buitenlands recht lijkt een stuk eenvoudiger dan ik had verwacht. Heel vaak draait het volgens Koppen om eenvoudige universele principes, zoals het principe dat een contract moet worden nagekomen. In dit geval maakt het niet uit welk recht er wordt toegepast. Soms spelen er echter specifieke dingen, zoals bij beslagrecht of zekerheidsrecht. In dat geval stelt Koppen een vraag aan het Asser instituut. Hij kent ook het IJI, maar is gewend om het Asser instituut te raadplegen. Een vraag aan een dergelijk instituut levert natuurlijk vertraging op. Vaak gebeurt het dat partijen alsnog een rechtskeuze maken voor het Nederlands recht. Dit gebeurt ook vaak, als er twee Nederlandse advocaten procederen die met het buitenlands recht niet bekend zijn. Ook de laatste IPR-vraag komt aan de orde als we een recente zaak bespreken over de tenuitvoerlegging van een Duitse uitspraak met betrekking tot panden in Den Haag. 360 Daarnaast praten we over het Europees betalingsbevel.

360

HR 18 maart 2011, NJ 2011/219 (m.nt. M.V. Polak). 114

A3.3 Professor mr. M.J.A.M. Ahsmann Plaats interview:

K.O.G., Leiden

Datum interview:

Maandag 23 januari 2012

Mw. Ahsmann is bijzonder hoogleraar rechtspleging aan de rechtenfaculteit in Leiden en daarnaast werkzaam als vice-president in de sector civiel recht van de rechtbank ’s-Gravenhage. Ze probeert vanuit deze functies de (wetenschappelijke) kennisuitwisseling tussen de rechtspraak en de rechtenfaculteit te bevorderen. Ahsmann is enthousiast over mijn afstudeerproject, maar zegt helaas weinig praktijkervaring te hebben met het IPR. Ze heeft zich nog nooit onbevoegd verklaard, wel een keer Hongaars recht toegepast. Dit gebeurde bij een zaak over een gestolen bus die naar Hongarije was vervoerd en daar in ter goeder trouw in handen van derden terecht was gekomen. Ze heeft zich toen eerst zelf een beetje verdiept in Hongaars recht om te weten hoe bezit ter goeder trouw daar geregeld was. Haar achtergrond als docent Romeins recht maakte het voor haar wat makkelijker om dit te bezien in het licht van rechtsfamilies. Uiteindelijk heeft ze een vraag gesteld aan het IJI hierover en daarmee de zaak afgerond. Over het toepassen van buitenlands recht zegt Ahsmann dat ze, wanneer partijen hier niet moeilijk over doen, gewoon Nederlands recht toepast. Toepassen van buitenlands recht duurt namelijk langer omdat dit voor haar onbekend is. Daarnaast zit het Nederlandse rechtsstelsel goed in elkaar en is up-to-date. Dit is niet voor alle rechtsstelsels vanzelfsprekend. Hetzelfde geldt overigens voor de Nederlandse rechtspraak, die volgens Ahsmann relatief snel is. Ahsmann vertelt over een zaak waarin de partijen in de eerste instantie niet door hadden dat het internationaal privaatrecht een rol speelde. Ze heeft toen in het tussenvonnis een impliciete keuze voor het Nederlands recht aangenomen, met de mogelijkheid voor de partijen zich hier nog over uit te laten. Op de vraag of ze behoefte zou hebben om te weten welke buitenlandse rechters voor een zaak bevoegd zijn, antwoordt Ahsmann dat ze geen behoefte heeft aan deze kennis. Wanneer ze zelf bevoegd is, maakt het namelijk niet uit of er ook andere rechters bevoegd zijn, de partijen zijn immers bij haar. Als ze niet bevoegd is, is het voldoende om dit te weten, zodat ze zichzelf onbevoegd kan verklaren. Het is niet nodig om door te verwijzen naar een bevoegde rechter of iets dergelijks. Al voor ons gesprek heeft mw. Ahsmann voor mij een stappenplan gedownload van de introsite (de interne website voor rechters), waarmee de eigen rechtsmacht in internationale competentiekwesties te onderzoeken is. Samen lopen we tijdens het gesprek door dit stappenplan heen. Later stuurt ze de tekst ook nog digitaal. Deze versie is opgenomen als appendix B. Mw. Ahsmann vertelt me ook dat het IJI in de opleiding aan de orde komt als instituut voor dat schriftelijk advies geeft over vragen van Nederlands, buitenlands internationaal privaatrecht en buitenlands recht. 115

Na het gesprek krijg ik van haar de contactgegevens van stafjurist De Heer en rechter van Zelm, beiden werkzaam bij rechtbank Rotterdam. Het lijkt haar verstandig om met een rechter uit Rotterdam te spreken wegens de grote ervaring daar met internationale (vervoers)zaken. Ahsmann wijst erop dat ook in het onderzoek van de Raad voor de Rechtspraak over specialisatie361 is geschreven over het nut van de een aparte natte kamer, onder andere vanwege het internationaal privaatrecht dat aan de orde komt.

A3.4 mr. J.F. de Heer en mr. A.N. van Zelm van Eldik Plaats interview:

Rechtbank Rotterdam, Wilhelminaplein 100

Datum interview:

Maandag 6 februari 2012

Bijzonderheden:

Interview met 2 personen tegelijk

Mr. J.F. de Heer de Heer en mr. A.N. van Zelm van Eldik werken in rechtbank Rotterdam. mr. A.N. van Zelm van Eldik (vanaf nu: Van Zelm) is senior-rechter, mr. J.F. de Heer is senior-stafjurist en auteur van het stappenplan dat ik van mw. Ahsmann gekregen heb,362 hoewel hij er zelf op wijst dat de inhoud ervan op dit moment niet meer volledig juist is. In hun werk komen de Heer en van Zelm veel in aanraking met het IPR, dat wil zeggen: met de civiele kant ervan. Voor de familierechtelijke kant is een aparte afdeling. Het meest komt het IPR naar voren in de vele vervoerszaken die aanhangig worden gemaakt. Partijen kunnen uit Europa komen, maar ook van buiten Europa. Van Zelm noemt De Heer een goede vraagbaak voor IPR kwesties. Het IPR lijkt binnen Europa heldere regels te geven. Toch zijn dingen soms minder duidelijk. Dit heeft vooral te maken met de samenloop van verschillende verdragen. Art. 71 EEX zegt bijvoorbeeld dat het EEX bijzondere verdragen onverlet laat, maar hoe ver gaat dit precies? Onlangs in 2010 is in de AXA/TNT zaak beslist dat het CMR toch niet kan worden toegepast als dit ‘leidt tot minder gunstige resultaten voor de bewerkstelliging van de goede werking van de interne markt, dan de bepalingen van die verordening.’ 363 De problemen van samenloop worden volgens De Heer en Van Zelm steeds groter omdat er steeds meer verdragen bij komen. Als een zaak in Rotterdam aanhangig is gemaakt weten De Heer en Van Zelm in principe niet hoe het zit met de bevoegdheid van andere fora, tenzij dit uit de stukken blijkt. Forum non conveniens is nog nooit voorgekomen en kan ook niet omdat hiervoor geen bepaling is in het EEX en Rv. Forum necessitatis zou wel voor kunnen komen, bijvoorbeeld als een land zonder functionerende overheid, zoals Somalië wordt aangewezen. 361

Böcker e.a. 2010, p. 51.

362

Appendix B.

363

HvJ 4 mei 2010, nr. C-533/08, Jur. 2010 I-04107 (AXA/TNT). 116

In common law rechtsstelsels wordt uitgegaan van een open bevoegdheidsstelsel. In deze landen kan de forum non conveniens-regel dus wel worden toegepast. Wanneer echter via de EEX rechtsmacht wordt verkregen, mag volgens het HvJ, ook in landen met een common law systeem, zoals Engeland, het forum non conveniens beginsel niet worden toegepast. Dit was de conclusie uit de Owusu uitspraak uit 2005.364 Van Zelm heeft wel eens meegemaakt dat hij als forum functioneerde nadat in Amerika forum non conveniens was toegepast. Dit is echter volgens hem echt een uitzondering. Toch komt het regelmatig voor dat van Zelm zich onbevoegd moet verklaren. Dit is dan de uitkomst van een rechtsstrijd over dit punt naar aanleiding van een bevoegdheidsincident. Meestal gaat dit incident over het feit dat er contractueel een forumkeuze is gemaakt. De rechter moet dan, bijvoorbeeld aan de hand van art. 23 EEX, beoordelen of deze onverkort kan worden toegepast. Daarnaast komt het veel voor dat er contractueel een arbitraal beding is afgesproken. Ook nu moet er worden gekeken of hierover duidelijke wilsovereenstemming is. Als derde en vierde veel voorkomende bevoegdheidsincident zijn er de geschillen over de plaats waar een verbintenis moest worden uitgevoerd en de plaats waar schade door een onrechtmatige gedraging is opgetreden. Ook litispendentie komt regelmatig voor. Niet alleen m.b.t. aanhangigheid bij een andere Europese rechter, maar ook met betrekking tot rechters buiten Europa. Vaak worden zaken op 2 plaatsen aanhangig gemaakt om termijnen niet te laten verlopen. Dit komt vooral voor bij vervoer over de weg onder het CMR. De eiser heeft over het algemeen een keuze naar welke rechter hij gaat, behalve bij een geldige forumkeuze. Bij zaken die in Nederland voor de rechter komen was de keuze bijna altijd tussen het land waar de gedaagde zijn woonplaats heeft of het land waar een ander bijzonder aanknopingspunt is, zoals het land waar vastgoed is gelegen, auto’s zijn geregistreerd of schade door een onrechtmatige gedraging is opgetreden. Dit is de opzet van de EEX en ook van ons eigen Rv. Het toepassen van buitenlands recht is vaak lastig. Vaak zoeken de partijen zelf deskundigen in het toepasselijk recht, die een antwoord op de voorliggende rechtsvraag moeten geven. Uiteraard zijn deze ‘opinions’ meestal niet hetzelfde. Het is voor een rechter handig als hij de partijen zover krijgt dat ze het eens worden over een bepaalde deskundige of instituut dat een antwoord zal geven op de rechtsvraag van buitenlands recht. Nog handiger is het als het de rechter lukt om de partijen alsnog voor Nederlands recht te laten kiezen. Een keuze voor Nederlands recht kan ook impliciet worden aangenomen, bijvoorbeeld als er in processtukken alleen naar Nederlands recht wordt verwezen.

364

HvJ 1 maart 2005, nr. C-281/02, Jur. 2005, p. I-1383 (Owusu/Jackson). Over de uitspraak Ibili 2007, p. 214. 117

Naast deze methoden, probeert van Zelm zich tot op bepaalde hoogte ook zelf te verdiepen in het vreemde recht. Met name over Duits recht is veel kennis in huis. Voor veel andere landen is het moeilijker. Vooral wetgeving van landen met een common law systeem is te voor een Nederlandse rechter al snel te ingewikkeld. Tot mijn verbazing zegt van Zelm niet vaak vragen aan het IJI te stellen vanwege het feit dat dit geld kost en omdat hij niet altijd tevreden is over het resultaat. De ervaring met het Verdrag van Londen van 1968, voluit de Europese Overeenkomst nopens het verstrekken van inlichtingen over het buitenlands recht is nog slechter. Er is wel eens een verzoek gedaan om een inlichting bij een officiële aangewezen instantie, maar daarvan is nooit meer een antwoord teruggekomen. Deskundigen kunnen komen uit het eigen kennissennetwerk van rechters, verder is het deskundigennetwerk

van

rechters

beperkt.

Er

zijn

eigenlijk

geen

noemenswaardige

samenwerkingsverbanden tussen rechters wereldwijd volgens van Zelm en de Heer. Advocaten hebben dit een stuk beter geregeld. Laat hen dus maar met een deskundige komen… Evenals de eerder geïnterviewde rechters, hebben ook van Zelm en de Heer geen behoefte om de bevoegdheid van andere rechters te kennen. Ze hoeven immers alleen ambtshalve hun eigen bevoegdheid vast te stellen. Alleen in gevallen van litispendentie is het handig meer te weten. Aan een beslismodel waarmee de eigen bevoegdheid snel kan worden vastgesteld kan in principe wel behoefte aan zijn. Met name De Heer is hierover enthousiast, met name als het beslismodel niet alleen de hoofdregels geeft, maar ook de tussenstappen (bijvoorbeeld de denkstappen die genomen moeten worden om te achterhalen of er een geldige forumkeuze is gemaakt). Hij vertelt ook dat er voor het maken van vonnissen in de rechtspraktijk gewerkt wordt met zogenaamde ‘wizards’. Dit zijn softwareprogramma’s die stukjes tekst van de beslissing genereren aan de hand van een aantal ingevoerde feiten. Mij brengt dit direct op het idee om het beslissysteem in de toekomst direct te laten communiceren of functioneren als een dergelijke wizard.

118

Appendix B. Stappenplan rechtsmacht in internationale competentiekwesties (civiel) Stap 1: Aanknopingspunt toepassing buitenlands recht Bepalen of de zaak een relevant internationaal element bevat, in welk geval de Nederlandse rechter zich ambtshalve de vraag moet stellen of hij rechtsmacht heeft. Het kan gaan om omstandigheden betreffende (de staat, woonplaats of wil van) partijen, het onderwerp van geschil of de verhaalsmogelijkheid. Bijvoorbeeld: - Is één van partijen een rechtspersoon die naar buitenlands recht is opgericht? - Is één van partijen woonachtig of gevestigd in het buitenland? - Is één van partijen gevestigd binnen het Koninkrijk, maar buiten Nederland? (Toelichting: bij interregionaal bevoegdheidsrecht gaat het om de vraag: is de Nederlandse rechter bevoegd, de rechter op de Nederlandse Antillen of de Arubaanse rechter? Ter beoordeling van de interregionale rechtsmacht worden de regels van commuun Nederlands internationaal bevoegdheidsrecht (d.w.z. niet de regels van internationale rechtsmacht die in verdragen of verordeningen zijn neergelegd, maar regels die in de Nederlandse interne wet of rechtspraak zijn neergelegd, zoals de bepalingen van artikel 1-14 Rv) analoog toegepast. Zie T&C Rv Boek 1, Titel 1, Afd. 1, Inl. opm., aant. 2). - Heeft een rechtsfeit of rechtshandeling in het buitenland plaatsgevonden? (sluiting overeenkomst, uitvoering van een der verbintenissen, schadeveroorzakend handelen of nalaten, plaats van ligging van zaken waarover geprocedeerd wordt, schepen varend onder buitenlandse vlag, etc). Stap 2: Bepalen toepasselijke IPR-bron Als bij stap 1 de vraag is gerezen of de Nederlandse rechter bevoegd is: bepalen welke IPR-bron van toepassing is. IPR-bronnen kunnen bijvoorbeeld zijn: verdragen, verordeningen, Nederlandse wettelijke bepalingen en Nederlandse rechtspraak. Stel aan de hand van het materiële, formele en temporele toepassingsgebied van een IPR-bron vast of die bron in de zaak van toepassing is: - het materiële toepassingsgebied betreft de vraag of een bepaalde IPR-bron van toepassing is op de rechtsverhouding in geschil (zie voor het kwalificeren van de rechtsverhouding tussen partijen Stap 4); - het temporele toepassingsgebied betreft de vraag of een bepaalde IPR-bron van toepassing is in de periode waarop het geschil betrekking heeft; - het formele toepassingsgebied betreft de vraag of een bepaalde IPR-bron territoriaal gezien van toepassing is. Zie ten aanzien van bijzondere problemen die zich kunnen voordoen bij de bepaling van het geografische toepassingsgebied van Europese IPR-regelingen, bijvoorbeeld als het gaat om overzeese gebiedsdelen, K. 119

Vandekerckhove, ‘Een Europees labyrint: het geografisch toepassingsgebied van de Brussel I-Verordening en aanverwante Europese wetgeving van internationaal privaat- en burgerlijk procesrecht, NTER 2009(3), p. 90-97. Stap 3: Bepalen rangorde IPR-bronnen Als bij stap 2 is vastgesteld dat er meerdere IPR-bronnen zijn: bepalen of sprake is van gelijkwaardige of ongelijkwaardige bronnen. - Van ongelijkwaardige bronnen is sprake als de aard van de bronnen niet dezelfde is, bijvoorbeeld een verdrag en een wettelijke bepaling. Op die situatie ziet artikel 94 Gw. Zo zijn in burgerlijke of handelszaken de rechtsmachtregels uit Rv alleen nog van toepassing als verdragen of verordeningen, zoals het EVEX en de EEX-Vo, gezien hun materiële, formele of temporele toepassingsgebied in een zaak niet van toepassing zijn. - Bij gelijkwaardige bronnen doet zich bij gelijktijdige toepasselijkheid van zulke bronnen het probleem van samenloop voor. Samenloopregels: a. eventuele samenloopbepalingen in de betreffende bronnen zelf (artikel 30 Weens Verdragenverdrag) Zie bijvoorbeeld: - artikel 55 e.v. EEG-Executieverdrag (EEX) - artikel 54 e.v. Verdrag van Lugano (EVEX) - artikel 67 e.v. EEX-Verordening (EEX-Vo) (deze verordening wordt ook wel aangeduid als de "Brussel I"-Verordening (Brussel I-Vo). b. nieuw verdrag gaat vóór ouder verdrag (artikel 30 Weens verdragenverdrag)

Stap 4: Kwalificeren rechtsverhouding Bij stap 2 (materiële toepassingsgebied) of stap 5 kan het nodig zijn de rechtsverhouding tussen partijen te kwalificeren. Dit geschiedt aan de hand van het recht van de aangezochte rechter: - Bestaan er toepasselijke regels van internationaal privaatrecht die antwoord kunnen geven op de vraag hoe de rechtsverhouding tussen partijen moet worden gekwalificeerd (bijv. of het een vordering uit overeenkomst of onrechtmatige daad betreft)? - Zo ja, bepaal aan de hand van die regels hoe de rechtsverhouding moet worden gekwalificeerd (bijv.: voor de kwalificatie van de rechtsverhouding in een geschil over afgebroken onderhandelingen tussen een Fransman en een Nederlander zijn in rechtspraak van het HvJ aan de hand van de EEX(-Vo) regels ontwikkeld).

120

- Zo nee, hoe moet de rechtsverhouding tussen partijen aan de hand van het begrippenstelsel van het Nederlandse interne recht worden gekwalificeerd? Hierbij slaat de rechter acht op alle relevante feiten en omstandigheden van het geval. Hij is niet gebonden aan de kwalificatie die partijen aan hun rechtsverhouding geven (tenzij de eisende partij de feitelijke en juridische grondslag van de vordering uitdrukkelijk zodanig heeft begrensd, dat er geen ruimte resteert om de rechtsverhouding van partijen anders te kwalificeren dan partijen voorstaan).

Stap 5: Toepassen IPR-bron Toepassen van de bepalingen van de toepasselijke IPR-bron Op basis van de toepasselijke IPR-bron wordt vastgesteld of de Nederlandse rechter bevoegd is om van het geschil kennis te nemen. Bepalingen van verdragen en verordeningen worden in beginsel autonoom uitgelegd. Hierna wordt ingegaan op de toepassing van enkele elementen uit de Verordening (EG) nr. 44/2001 betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken (EEX-Vo). De EEX-Vo is op 1 maart 2002 in werking getreden De EEX-Vo heeft in de lidstaten van de Europese Gemeenschap (sinds 1 juli 2007 ook in Denemarken) rechtstreekse werking en wordt toegepast op rechtsvorderingen die ingesteld zijn op of na 1 maart 2002. Tussen de rechtsmachtregels van de EEX-Vo bestaat een onderlinge rangorde. Wanneer de EEX-Vo van toepassing is, dient de aangezochte rechter zijn bevoegdheid in deze volgorde te toetsen – de treden zijn hierbij voorzien van nummers: 1. toetsing aan artikel 22 EEX-Vo, 2. toetsing aan artikel 24 EEX-Vo, 3. toetsing aan artikel 23 EEX-Vo, 4. toetsing aan artikel 8-21 EEX-Vo, 5. toetsing aan artikel 2, 5 en 6 EEX-Vo. Zodra een bepaalde bevoegdheidsregel materieel, temporeel en formeel van toepassing is, mag de rechtsmacht van de aangezochte rechter uitsluitend nog worden gebaseerd op deze bevoegdheidsregel. Leidt deze regel tot onbevoegdheid van de aangezochte rechter, dan is hij onbevoegd. Hij mag immers zijn bevoegdheid niet meer toetsen aan een bevoegdheidsregel op een trede met een hoger nummer. Enkele aandachtspunten bij toetsing aan de EEX-Vo:

121

• Bij verbintenissen uit overeenkomst is alternatief bevoegd de rechter van de plaats waar de verbintenis die aan de eis ten grondslag ligt, is uitgevoerd of moet worden uitgevoerd. Deze regel wordt voor koopovereenkomsten en overeenkomsten tot levering van diensten uitgewerkt in artikel 5 lid 1 sub b EEX-Vo. • Bij een vordering tot vrijwaring, een vordering tot voeging of tussenkomst, of een reconventionele vordering is de rechter alternatief bevoegd bij wie de oorspronkelijke vordering aanhangig is (artikel 6 lid 2 en lid 3 EEX-Vo). • In geval van voorlopige voorzieningen (kort geding) en bewarende maatregelen wordt de bevoegdheid van de rechter beoordeeld met toepassing van artikel 2-23 EEX-Vo. Daarnaast kan de rechter te rade gaan bij artikel 31 EEX-Vo. Artikel 31 EEX-Vo heeft dus geen exclusieve, maar aanvullende werking. De bevoegdheidsregels van de EEX-Vo wijken op enkele punten af van het EEX (EEG-Executieverdrag) en het EVEX (Verdrag van Lugano).

Wettelijk kader EEX-Verordening "Brussel I" nr. 44/2001 Verdrag van Lugano Artikel 1 Rv t/m 14 Artikel 94 Gw Jurisprudentie Literatuur/overige informatie Lexplicatie (via Porta Iuris) Burgerlijke Rechtsvordering, Verdragen & Verordeningen, Kluwer, losbl. www.hcch.net Faillissement, surséance van betaling en overige insolventie

122

Auteur(s) Redactie handboek civiel-kanton Laatst gewijzigd op 30-8-2011 15:39 door Stegge-Heupink, Mw. L.A.M. aan de (Lieke) Binnenkomende koppelingen: Startpagina Internationale competentiekwesties (civiel) Wiki juridisch standaard Hoofdlijnen bevoegdheid en toepasselijk recht in familiezaken Wiki landelijk civiel Vrijwaringsincident (civiel) Vrijwaringszaak (civiel) Restrechter (bevoegdheidsincident civiel) Internationaalrechtelijke aspecten civiele vonnissen Internationale rechtsmacht (bevoegdheidsincident civiel)

123

Appendix C. Uitleg LawTrees (uitdraai van www.LawTree.org)

Convert laws to trees again!

Creating a LawTree Introduction In order to be useful for JurisLeges, a piece of regulation as we know it has to be converted into a special form of Question Tree, the so called LawTree. This instruction will explain how to create a LawTree from a Law. 1. The structure of a LawTree The LawTree has a form that is readable and easy to understand for both humans and computers: text. A LawTree consists of different items . This can be items without answers, like Comments or items with different options, like a Question. In all cases the next item can be attached in two ways: 1. Attached after another item (regardless the answer), like this. Just place the next item right below the first one. Q= What is your favourite colour? TYPE= radio A= Red A= Green A= Yellow C= You have answered the question about your favourite colour. 2. Attached to a specific answer. It is important to use a tab, to make clear that this is a higher level item like this: Q= What is your favourite colour? TYPE= radio A= Red C= Your favourite colour is red. A= Green A= Yellow The computer first reads than the items that are attached to a special item, and then ‘goes back’ to the lower level (not attached answer), when the higher level answers are done. If for instance Red is chosen, this will be the order:

124

Q= What is your favourite colour? TYPE= radio A= Red C= 1st comment when red is chosen C= 2nd comment when red is chosen A= Green A= Yellow C= 3rd comment when red is chosen When another colour than red is chosen, the 1st and 2nd comment will NOT appear. This principle is easy to extent with more levels and items like this. Q= What is your favourite colour? TYPE= radio A= Red C= Comment when red is chosen Q= Why red? TYPE= checkbox A= Because I like red wine Q= So you are wine fan? TYPE= YN A= Because it makes me dizzy. Q= And do you like to be dizzy? TYPE= YN A= I do not know. C= It’s a shame you do not no! A= Green A= Yellow

125

Now what happens? The first question that need to be answered is the familiar favourite colour question. If red is chosen, a new question appears on the screen: “Why red?” This question is a checkbox question. This means that multiple reasons could be selected. If all options are selected, the next question will be “So you are wine fan?”, followed by the question “And do you like to be dizzy?” and the comment “It’s a shame you do not no!”. 2. Possible items in a question tree Here is a list of possible items in a Question tree. None of them is case sensitive. Q= Stands for question. After this a simple question text follows. Example: Q= At what time was the case brought before a court? TYPE= A question needs to have a type in order to appear on the screen. There are several options with some aliases. Nothing is case sensitive. Options & Aliases

Explanation

Example of use

Gives

0

Text only. No answer options.

Type=

This is a text.

Could be used as an TXT

(explanatory) text instantly

Txt

visible for the user. TEKST 1

From a dropdown menu, one

Type=

Select een option.

option could be selected. It is DROPDOWN

advised to use this only when

1

there are many options. SELECT 2

Most common for ordinary

Type=

what do you drink?

Radio

milk

questions. One options could RADIO

be selected. All options are visible. It is advised when

RADIO BUTTONS

there are less than 10 options.

3

This is like radio, but with a

tea coffee Type=

Please select every sport that you play.

checkbox multiple options CHECKBOX CHECKBOXES

could be selected.

Checkbox

Soccer Football Baseball Basketball

126

4

With the Checkbox special it

Type=

is also possible to select CHECKBOX SPECIAL

multiple options. Here the

4

options are levelled. CHECKBOX BLOCK SPECIAL CHECKBOXES 5

This is by default a dropdown

Type=

Select a country.

with all the jurisdictions in the SELECT COUNTRY

world. If you use this type it is

Select Country

not possible to add any COUNTRY SELECT

answers.

6

This is by default a date picker

Type=

where a date could be SELECT DATE

selected. If you use this type it

Datepicker

is not possible to add any DATE SELECT

answers.

DATEPICKER YN

Yes/No question.

Type=

Yes or no?

Automatically adds the answers “yes” and “no”. No

YN

more answers are needed.

Yes. No.

The question has the default type of radio buttons. TF

True/False question.

Type=

True or false?

Automatically adds the answers “True” and “False”.

TF

No more answers are needed.

True. False.

The question has the default type of radio buttons.

LABEL= Could be used only for a question. When a question has a label it is easy to point at its answer later on. LABEL= labelName Gives the Question the label “labelName”. This name may contain spaces, but names will be remembered without, so do not use both ‘labelName’ and ‘label Name’ in the same document. Pointing at the answer of an earlier Question could be done at several places. 1. In a ProgNode. Q= When is this legal proceeding instituted or will it be instituted?

127

LABEL= DateProceeding TYPE= DATEPICKER P= >[*DateProceeding*]=2002-03-01 2. In a Comment. Here it is used in a sentence like this. C= [*DateProceeding*] is on time. 3. In an answer statement. Since the final answer is normally a country. It is usually used like this: ANS= [*defendants Domicile*] In all cases it is also possible to fill in only the symbols without a name like this [**]. This points at the last question. It looks like this ANS= [**] or P= [**]=2 SOURCE= A comment about the source of the question. The could be an article of the law (we already know the name of the law) or the name of an important case (jurisprudence). SOURCE= art. 1 COMMENT= A comment is used to clarify a question for the user. The user sees this extra explanation while answering the question this comment is attached to. COMMENT= Examples of a tort are … A= Gives one of the answer options in a question, followed by an answer text. Normally more of them occur. A= Green P= P stands for ProgNode. This is a NEW phenomenon. It is a question, but not to a human, but to the system. It contains of one or more logical rules. Every logical rule is set on a new rule in the program. It looks like this.

128

P= NOT[*Material*]= It is a civil or commercial matter NOT[*Material*]= There is a claim NOT[*Material*]= Arising from non-contractual obligations. OR [*Material*]= The case is about tax (revenue) Every rule contains three elements: 1. The logic This comes at the beginning. Like OR, AND, but also the greater than sign. 2. The question This is the second part. You can either point at a question ID, like this [[id]] Or point at a label that is defined for the question earlier, like this [*label*] 3. The Answer to compare with. This is the last part and has many forms. It could be: A. The number, or text of an answer option B. **law**. If the question asks for a country, this will find out if the current lawTree applies for the selected country (if is for example a member state). C. Another question, this other question could also be selected by label or ID. P= [*Country plaintiff*]=[*country registering*] [*Country plaintiff*]=[[5]] D. Etc.

129

PF or PF= A ProgNode has only two options. True or False. Everything attached to a P= applies when the condition is true. Everything attached to a PF applies when it is false. P= [*Country plaintiff*]=[*country defendant*] C= Plaintiff and defendant live in the same country. PF C= Plaintiff and defendant live in several countries. C= In a conclusion text a (sub)conclusion is given for the final answer. It is like a comment, but only visible for the user when all questions are passed. It could also contain the [[ID]] or [*label*] of an earlier question. ANS= This gives an answer to one of the mean question of international private law. The answer is always a country. END This stops the execution of the current lawTree. The system can now move on to the second one or draw the final conclusion.

130

Appendix D. LawTrees van toegevoegd IPR. Hieronder staan de lawTrees van het door mij toegevoegd IPR. De algemene vragen worden op dit moment als eerste toegepast bij alle landen van de wereld. Het is goed mogelijk dat de inhoud van deze vragen in de toekomst per land uiteen zal gaan lopen. Bij alle andere lawTrees is de korte naam van de verordening, het verdrag of de wet gebruikt, waarvan de lawTree een afspiegeling is. Het geografisch toepassingsgebied voor de lawTree is dan steeds gelijk aan die van het IPR dat is omgezet.

D1 Algemene vragen Q=At what time was the case brought before a court? If the case is not brought before a court yet, you might as well select the date of today. TYPE=datepicker LABEL=Temporal COMMENT= to compare with the temporal scopes of upcoming lawTrees. Q= What is true regarding legal procedures? TYPE= Checkbox Special LABEL= procedures A= At least one of the parties claims that a choice of forum (judge or arbitrator) is made. Q=What is the forum of choice? TYPE=country select LABEL=Forum Of Choice A= _ The choice of forum was made before a legal conflict has arisen. A= _ The choice would be a choice for arbitration. A= _ The choice of forum would be exclusive. A= _ Both parties agree that a choice of forum is made. A= _ The choice of forum is laid down in writing. A= At least one of the parties claims that a choice to exclude a forum (judge or arbitrator) is made. Q=What is the forum that would be excluded? TYPE=country select LABEL=Excluded Forum A= _ The choice to exclude a forum was made before a legal conflict has arisen. A= _ Both parties agree that this choice to exclude a forum is made. A= _ The choice to exclude a forum is laid down in writing. A= At least one of the parties claims that a choice of law is made. Q=What is the law of choice? TYPE=country select LABEL=Law Of Choice A= _ This choice of law was made before a legal conflict has arisen. A= _ Both parties agree on this. A= _ This choice of law would be exclusive.

131

A= There are more plaintiffs A= _ From different countries. A= There are more defendants A= _ From different countries. A= The defendant(s) already entered an appearance before a court. A= _ This appearance was entered to contest the jurisdiction.

Q=What could be said about the area of law applicable to the dispute? TYPE=Checkbox Special SOURCE=art. 1 Vo (EG) Nr. 44/2001 EEX) COMMENT=get substantive area of the conflict LABEL= Material A= It is a civil or commercial matter A= _ It is a civil matter A= _ _ About the status of natural persons A= _ _ About the legal capacity of natural persons A= _ _ About rights in property arising out of a matrimonial relationship A= _ _ About wills and succession A= _ It is a commercial matter A= _ _ About bankruptcy or proceedings relating to the winding-up of insolvent companies or other legal persons judicial arrangements, compositions and analogous proceedings. A= There is a claim A= _ Arising from an agreement. A= _ _ for the sale of goods A= _ _ _ on instalment credit terms A= _ _ _ immovable property A= _ _ for the provision of services A= _ _ for renting A= _ _ _ renting of immovable property A= _ _ for a loan A= _ _ The agreement is between a company and a consumer (consumer contract) A= _ _ which is an individual contract of employment A= _ Arising from non-contractual obligations. A= _ _ A tort, delict or quasi-delict. A= _ _ Unjust enrichment A= _ _ Negotiorum gestio A= _ _ Culpa in contrahendo. A= _ _ The liability of the State for acts and omissions in the exercise of State authority. A= _ _ Product liability. A= _ _ Unfair competition and acts restricting free competition. A= _ _ Environmental damage. A= _ _ Infringement of intellectual property rights. A= _ _ International press defamation. A= _ Arising from a additional claim following a criminal offense A= The conflict involves rights in rem A= _ Property

132

A= _ _ This is immovable property A= _ Lease A= _ _ Lease of immovable property A= _ Pledge A= _ _ Pledge of immovable property A= The case is about tax (revenue) A= The case is about customs A= The case is about administrative matters A= The case is about social security; A= The case is about insurance or an insurance company is involved. C= **law** are filled out we will continue with questions per relevant country. End

D2 EEX P= NOT[*Material*]= It is a civil or commercial matter OR [*Material*]= About the status of natural persons OR [*Material*]= About the legal capacity of natural persons OR [*Material*]= About rights in property arising out of a matrimonial relationship OR [*Material*]= About wills and succession OR [*Material*]= About bankruptcy or proceedings relating to the winding-up of insolvent companies or other legal persons judicial arrangements, compositions and analogous proceedings. OR [*Material*]= The case is about social security; OR [*Material*]= The case is about tax (revenue) OR [*Material*]= The case is about customs OR [*Material*]= The case is about administrative matters OR [*Material*]= The case is about social security; C= The dispute does NOT fall within the substantive scope of **law** (art. 1). END ##################################################################################### ## Temporal scope: art. 66, art. 76 P= <[*Temporal*]=2002-03-01 C= The dispute does NOT fall within the temporal scope of **law**. (art. 66 and 67) END

######## Vier ingangen EEX: ## 1. ## Article 22: exclusive jurisdiction --> prior to 2 (regular), 23 (choice) en 24 (appearance)

P= [*Material*]=renting of immovable property OR [*Material*]=Lease of immovable property

133

Q= The tenancy of the immovable property is: TYPE= checkbox LABEL= tenancy immovable property SIMS= tenancy immovable property A=For private use A=temporary for a maximum period of six consecutive months? A=Is the tenant a natural person? A=Are the landlord and the tenant domiciled in the same state? A=Is the landlord or tenant the defendant in this legal case? P= [*tenancy immovable property*]=1 AND [*tenancy immovable property*]=2 AND [*tenancy immovable property*]=3 AND [*tenancy immovable property*]=4 Q=Where are the landlord and the tenant domiciled? LABEL=landlord and tenant domicile SIMS=landlord and tenant domicile TYPE=country select P= [*landlord and tenant domicile*]=**law** P= [*tenancy immovable property*]=5 C= the court of [*landlord and tenant domicile*] has jurisdiction as an alternative forum (art. 22) ANS=[*landlord and tenant domicile*] PF Q=Where is the defendant domiciled? LABEL=defendant not landlord tenant SIMS=defendant domiciled TYPE=country select C= the court of [*defendant not landlord tenant*] has jurisdiction as an alternative forum (art. 22) ANS=[*defendant not landlord tenant*]

P= [*Material*]=renting of immovable property OR [*Material*]=Lease of immovable property OR [*Material*]=This is immovable property OR [*Material*]=Pledge of immovable property Q=Where is the property situated? LABEL=property situated SIMS=property situated TYPE=country select P= [*property situated*]=**law** C= the court of [*property situated*] has jurisdiction (art. 22) ANS=[*property situated*] END ##{ [Art 22 - de rest] …

134

}## ## 2. ## Article 24: appearance ############################### P= [*procedures*]=The defendant(s) already entered an appearance before a court. not [*procedures*]=This appearance was entered to contest the jurisdiction. Q= Where did the defendant enter an appearance before a court. TYPE= country select LABEL= court appearance SIMS=court appearance P= [*court appearance*]=**law** C= The court of [*court appearance*] has jurisdiction. ANS= [*court appearance*] PF C= [*court appearance*] is not a member state. **LAW** does not apply. END ## 3. ## forumkeuze - 1 vd 2 uit lidstaat art. 23 ################################################## Q=Where is the defendant domiciled? TYPE=country select LABEL=defendant domiciled SIMS=defendant domiciled P= [*procedures*]= At least one of the parties claims that a choice of forum (judge or arbitrator) is made. AND [*procedures*]= Both parties agree that a choice of forum is made. P= NOT [*defendant domiciled*]=**law** Q=Where is the plaintiff domiciled? TYPE=country select LABEL=plaintiff domiciled SIMS=plaintiff domiciled P= NOT [*plaintiff domiciled*]=**law** C= None of the parties has domicile on a member state. **law** does not apply. END C= The court of [*Forum Of Choice*] has jurisdiction. ANS=[*Forum Of Choice*] P= [*procedures*]= The choice of forum would be exclusive. C= This jurisdiction is exclusive END ## 4. ## Regular - defendant domicile in member state - art. 2 etc. ####################################################################

135

P= NOT [*defendant domiciled*]=**law** C= The defendant has no domicile in a member state. **law** does not apply. Apply national law. END ## at first defendants domicile C= The court of [*defendant domiciled*] has jurisdiction. ANS= [*defendant domiciled*]

## bijzonder afdelingen ##afd. 5 ##{ Artikel 5 }## P= [*Material*]= A tort, delict or quasi-delict. ## 5 lid 3 EEX Autonoom opvatten (Kalfelis) en dus ook: OR [*Material*]= Product liability. OR [*Material*]= Unfair competition and acts restricting free competition. OR [*Material*]= International press defamation. OR [*Material*]= Environmental damage. OR [*Material*]= Culpa in contrahendo. OR [*Material*]= Infringement of intellectual property rights. Q= The country where the act (or omission) that causes damage took place, differs from the country where the damage occurred? TYPE=TF LABEL= Multi Loci SIMS= Multi Loci ## arresten uiteenlopende loci Q= What applies? TYPE=checkbox LABEL= Multi Loci Requirements SIMS= Multi Loci Requirements A= In all countries damage is not only financial damage folowing upon initial damage arising and suffered in another state. ##{ Directe schade - HvJ 19 maart 1995 (Blauw T-28): Marinari Erfolgsort is alleen land waar directe schade is geweest - inwerking op lichaam en goed van het slachtoffer - niet ieder land waar vermogensschade is geleden }## A= In all countries it is damage sustained by the immediate victim. ##{ HvJ 11 januari 1990 (Blauw T-23) Dumez Moet gaan om directe slachtoffers Erfolgsort is niet het land waar indirecte slachtoffers schade hebben geleden. }##

136

## HvJ 1976-11-30, nr. 21/76, Jur. 1976, p. 1735 (Bier/Mines de potasse d’Alsace) P= [*Multi Loci*]= 1 AND [*Multi Loci Requirements*]= 1 AND [*Multi Loci Requirements*]= 2 AND [*Material*]= Environmental damage. Q= What is the place where the act (or omission) that causes environmental damage took place? TYPE= select country LABEL=Environmental Handlungsort SIMS= Handlungsort Q= What is the country in which the environmental damage occurred or will occur TYPE= select country LABEL=Environmental Erfolgsort SIMS= Erfolgsort C= Both the courts of [*Environmental Handlungsort*] and [*Environmental Erfolgsort*] have jurisdiction as long as they are member states of **LAW** (HvJ 1976-11-30, nr. 21/76, Jur. 1976, p. 1735). P= [*Environmental Handlungsort*]=**law** ANS=[*Environmental Handlungsort*] P= [*Environmental Erfolgsort*]=**law** ANS=[*Environmental Erfolgsort*] END ## HvJ 1995-03-07, nr. C-68/93, Jur. 1995, p. I-415 (Shevill/Presse Alliance) P= [*Multi Loci*]= 1 AND [*Multi Loci Requirements*]= 1 AND [*Multi Loci Requirements*]= 2 AND [*Material*]= International press defamation. Q= According to HvJ 1995-03-07, nr. C-68/93, Jur. 1995, p. I-415 (Shevill/Presse Alliance) in situatio The court of the **LAW** State that is the place where the publisher of the defamatory publication is established, has jurisdiction to award damages for all the harm caused by the defamation. The court of a **LAW** State that is the place in which the publication was distributed, has jurisdiction to award damages for the harm caused in that state. TYPE= txt END Q= What is the place where the harmful event occurred or may occur. TYPE= select country LABEL=harmful event SIMS= Erfolgsort P= [*harmful event*]=**law** C= the court of [*harmful event*] has also jurisdiction. ANS=[*harmful event*] END

137

D3 EVEX P= *[[0]]= EEX C= Since the EEX already provided an answer, **law** does not apply. end P= NOT[*Material*]= It is a civil or commercial matter OR [*Material*]= About the status of natural persons OR [*Material*]= About the legal capacity of natural persons OR [*Material*]= About rights in property arising out of a matrimonial relationship OR [*Material*]= About wills and succession OR [*Material*]= About bankruptcy or proceedings relating to the winding-up of insolvent companies or other legal persons judicial arrangements, compositions and analogous proceedings. OR [*Material*]= The case is about social security; OR [*Material*]= The case is about tax (revenue) OR [*Material*]= The case is about customs OR [*Material*]= The case is about administrative matters OR [*Material*]= The case is about social security; C= The dispute does NOT fall within the substantive scope of **law** (art. 1). End

######## Vier ingangen LUGANO: ## 1. ## Article 16: exclusive jurisdiction --> prior to 2 (regular), 23 (choice) en 24 (appearance) P= [*Material*]=renting of immovable property OR [*Material*]=Lease of immovable property Q= The tenancy of the immovable property is: TYPE= checkbox LABEL= tenancy immovable property SIMS= tenancy immovable property A=For private use A=temporary for a maximum period of six consecutive months? A=Is the tenant a natural person? A=Are the landlord and the tenant domiciled in the same state? A=Is the landlord or tenant the defendant in this legal case? P= [*tenancy immovable property*]=1 AND [*tenancy immovable property*]=2 AND [*tenancy immovable property*]=3 AND [*tenancy immovable property*]=4 Q=Where are the landlord and the tenant domiciled? LABEL=landlord and tenant domicile SIMS=landlord and tenant domicile TYPE=country select

138

P= [*landlord and tenant domicile*]=**law** P= [*tenancy immovable property*]=5 C= the court of [*landlord and tenant domicile*] has jurisdiction as an alternative forum (art. 16) ANS=[*landlord and tenant domicile*] PF Q=Where is the defendant domiciled? LABEL=defendant not landlord tenant SIMS=defendant domiciled C= the court of [*defendant not landlord tenant*] has jurisdiction as an alternative forum (art. 16) ANS=[*defendant not landlord tenant*]

P= [*Material*]=renting of immovable property OR [*Material*]=Lease of immovable property OR [*Material*]=This is immovable property OR [*Material*]=Pledge of immovable property Q=Where is the property situated? LABEL=property situated SIMS=property situated TYPE=country select P= [*property situated*]=**law** C= the court of [*property situated*] has jurisdiction (art. 22) ANS=[*property situated*] END ## 2. ## appearance ############################### P= [*procedures*]=The defendant(s) already entered an appearance before a court. not [*procedures*]=This appearance was entered to contest the jurisdiction. Q= Where did the defendant enter an appearance before a court. TYPE= country select LABEL= court appearance SIMS=court appearance P= [*court appearance*]=**law** C= The court of [*court appearance*] has jurisdiction. ANS= [*court appearance*] PF C= [*court appearance*] is not a member state. **LAW** does not apply. END ## 3. ## forumkeuze - 1 vd 2 uit lidstaat art. 23 ################################################## Q=Where is the defendant domiciled? TYPE=country select LABEL=defendant domiciled SIMS=defendant domiciled

139

P= [*procedures*]= At least one of the parties claims that a choice of forum (judge or arbitrator) is made. AND [*procedures*]= Both parties agree that a choice of forum is made. P= NOT [*defendant domiciled*]=**law** Q=Where is the plaintiff domiciled? TYPE=country select LABEL=plaintiff domiciled SIMS=plaintiff domiciled P= NOT [*plaintiff domiciled*]=**law** C= None of the parties has domicile on a member state. **law** does not apply. END C= The court of [*Forum Of Choice*] has jurisdiction. ANS=[*Forum Of Choice*] P= [*procedures*]= The choice of forum would be exclusive. C= This jurisdiction is exclusive END ## 4. ## Regular - defendant domicile in member state - art. 2 etc. #################################################################### P= NOT [*defendant domiciled*]=**law** C= The defendant has no domicile in a member state. **law** does not apply. Apply national law. END ## at first defendants domicile C= The court of [*defendant domiciled*] has jurisdiction. ANS= [*defendant domiciled*]

## bijzonder afdelingen P= [*Material*]= A tort, delict or quasi-delict. ## 5 lid 3 EEX Autonoom opvatten (Kalfelis) en dus ook: OR [*Material*]= Product liability. OR [*Material*]= Unfair competition and acts restricting free competition. OR [*Material*]= International press defamation. OR [*Material*]= Environmental damage. OR [*Material*]= Culpa in contrahendo. OR [*Material*]= Infringement of intellectual property rights. Q= The country where the act (or omission) that causes damage took place, differs from the country where the damage occurred? TYPE=TF LABEL= Multi Loci SIMS= Multi Loci

140

## arresten uiteenlopende loci Q= What applies? TYPE=checkbox LABEL= Multi Loci Requirements SIMS= Multi Loci Requirements A= In all countries damage is not only financial damage folowing upon initial damage arising and suffered in another state. A= In all countries it is damage sustained by the immediate victim. ## HvJ 1976-11-30, nr. 21/76, Jur. 1976, p. 1735 (Bier/Mines de potasse d’Alsace) P= [*Multi Loci*]= 1 AND [*Multi Loci Requirements*]= 1 AND [*Multi Loci Requirements*]= 2 AND [*Material*]= Environmental damage. Q= What is the place where the act (or omission) that causes environmental damage took place? TYPE= select country LABEL=Environmental Handlungsort SIMS= Handlungsort Q= What is the country in which the environmental damage occurred or will occur TYPE= select country LABEL=Environmental Erfolgsort SIMS= Erfolgsort C= Both the courts of [*Environmental Handlungsort*] and [*Environmental Erfolgsort*] have jurisdiction as long as they are member states of **LAW** (HvJ 1976-11-30, nr. 21/76, Jur. 1976). P= [*Environmental Handlungsort*]=**law** ANS=[*Environmental Handlungsort*] P= [*Environmental Erfolgsort*]=**law** ANS=[*Environmental Erfolgsort*] END ## HvJ 1995-03-07, nr. C-68/93, Jur. 1995, p. I-415 (Shevill/Presse Alliance) P= [*Multi Loci*]= 1 AND [*Multi Loci Requirements*]= 1 AND [*Multi Loci Requirements*]= 2 AND [*Material*]= International press defamation. Q= According to HvJ 1995-03-07, nr. C-68/93, Jur. 1995, p. I-415 (Shevill/Presse Alliance) in situatio The court of the **LAW** State that is the place where the publisher of the defamatory publication is established, has jurisdiction to award damages for all the harm caused by the defamation. The court of a **LAW** State that is the place in which the publication was distributed, has jurisdiction to award damages for the harm caused in that state. TYPE= txt END Q= What is the place where the harmful event occurred or may occur.

141

TYPE= select country LABEL=harmful event SIMS= Erfolgsort P= [*harmful event*]=**law** C= the court of [*harmful event*] has also jurisdiction. ANS=[*harmful event*] END END

D4 ZPO P= *[[0]]= EEX C= Since the EEX already provided an answer, **law** does not apply. end P= *[[0]]=EVEX C= Since the Lugano Convention already provided an answer, **law** does not apply. end

## ## unerlaubten Handlungen (tort) P= [*Material*]= A tort, delict or quasi-delict. Q= What is the place where the act (or omission) that causes the damage took place? TYPE= select country LABEL=harmful event in Germany SIMS= Handlungsort ##todo: Handlungsort = Erfolgsort mogelijk P= [*harmful event in Germany*]=**law** C= the court of The Germany has jurisdiction. ANS=[*harmful event in Germany*] END

##{ Für Klagen aus unerlaubten Handlungen ist das Gericht zuständig, in dessen Bezirk die Handlung begangen ist. http://dejure.org/gesetze/ZPO/32.html }##

D5 Rv P= *[[0]]= EEX C= Since the EEX (Brussel I) already provided an answer, **law** does not apply (see article 1). end P= *[[0]]=EVEX C= Since the Lugano Convention already provided an answer, **law** does not apply (see article 1). end

142

## ## Defendants domicile - art. 2 etc. Q=Where is the defendant domiciled? TYPE=country select LABEL=domiciled in Netherlands SIMS=defendant domiciled P= [*domiciled in Netherlands*]=**law** C= the court of The Netherlands has jurisdiction. ANS=[*domiciled in Netherlands*]

## ## Onrechtmatige daad (tort) P= [*Material*]= A tort, delict or quasi-delict. Q= What is the place where the harmful event occurred or may occur. TYPE= select country LABEL=harmful event in Netherlands SIMS= Erfolgsort P= [*harmful event in Netherlands*]=**law** C= the court of The Netherlands has jurisdiction. ANS=[*harmful event in Netherlands*] END

D6 HVV P= [*Material*]= There is a claim AND [*Material*]= A tort, delict or quasi-delict. Q=Is the case about liability arising from a traffic accident? LABEL=accidents TYPE=radio SOURCE=Article 1 A=Yes A=No A=I am not sure, give me the definition. Q= A traffic accident is an accident which involves one or more vehicles, whether motorised or not, and is connected with traffic on the public highway, in grounds open to the public or in private grounds to which certain persons have a right of access. Does this apply? LABEL=def-accidents TYPE=YN P= [*accidents*]=1 OR [*def-accidents*]=1

143

Q= defendant is: TYPE= checkbox SOURCE=Article 2 LABEL=defendant is ## Exceptions art. 2 A= A manufacturer, seller or repairer of (one of the) involved vehicles. A= The owner of a way open to traffic. A= Any other person, responsible for the maintenance of this way or for the safety of its users. A= The insurer of the person liable. Q= Is one of the following situations applicable? TYPE= checkbox special LABEL=material exceptions A= vicarious liability (responsibility of a third party for actions of involved persons). A= _ towards another party than an owner of a vehicle, or of a principal, or of a master. A= Recourse actions among persons liable. A= to recourse actions and to subrogation in which insurance companies are concerned. A= other similar institutions and public automobile guarantee funds, and to any exemption from liability laid down by the law which governs these institutions. P= NOT [*defendant is*]= 1 AND NOT [*defendant is*]= 2 AND NOT [*defendant is*]= 3 AND NOT [*material exceptions*]= towards another party than an owner of a vehicle, or of a principal, or of a master. AND NOT [*material exceptions*]= Recourse actions among persons liable. AND NOT [*material exceptions*]= to recourse actions and to subrogation in which insurance companies are concerned. AND NOT [*material exceptions*]= other similar institutions and public automobile guarantee funds, and to any exemption from liability laid down by the law which governs these institutions. C=**law** does apply PF C= This situation is not covered by **law**. It does therefore not apply. END PF C= There is no tort selected or the tort is not about a traffic accident. **law** does not apply. END #################################### the law applies ##### ############################################################ ##occur Q= In what state did the accident occur? LABEL=occur TYPE=Select Country SOURCE=Article 3 SIMS= Erfolgsort

144

##PFF Q= What role did the plaintiff have in the accident? If there are two or more plaintiffs with different roles, this question should be answered separately for each of them. TYPE= radio SOURCE=Article 4 LABEL=plaintiff is A= Driver, owner or any other person having control of or an interest in the vehicle. C= (Article 5) Liability towards the owner of the vehicle governs liability for damage to goods carried in the vehicle which does not belong (or have been entrusted) to a passenger. A= A victim who is a passenger. C= (Article 5) Liability towards a passenger who is a victim governs liability for damage to goods carried in the vehicle and which either belong to the passenger or have been entrusted to his care. A= A victim who is outside the vehicle at the place of the accident. A= Something not mentioned above. P= [*plaintiff is*] = 2 OR [*plaintiff is*] = 3 Q= Where is the habitual residence of the plaintiff? TYPE=country select LABEL=plaintiff domiciled SIMS= plaintiff domiciled P= NOT [*plaintiff is*] = 4 ##outside-no register Q= What could be said about the traffic accident? TYPE=checkbox LABEL=situation SOURCE=Article 4 A= Persons outside the vehicle(s) at the place of the accident are involved in the accident and may be liable for it (they could be victims as well). Q= All involved persons outside that are maybe liable, have their habitual residence in the same State? TYPE=YN Q= In what state do they have their habitual residence? LABEL= habit Persons Outside TYPE= Select Country ## todo: Should this be the defendant ?? Than similar A= There are involved vehicles which have no registration or which are registered in several States. Q= Are all the involved vehicles registered or, in case of vehicles with no or multiple registrations, habitually stationed in the same state? TYPE= YN SOURCE= Article 6 Q= Select the state where the involved vehicles are registered or, in case of vehicles with no or multiple registrations, habitually stationed. TYPE= Select Country LABEL= no register

145

SIMS= state Register P= NOT [*situation*]=2 Q= How many vehicles are involved in the accident? TYPE= radio LABEL= How many vehicles SOURCE= Article 4 A= Only one. Q= Select the state where the involved vehicle is registered. TYPE= Select Country LABEL= Only one SIMS= state Register A= Two or more. Q= Are all involved vehicles registered in the same State? LABEL= same State TYPE= YN #### Now look if the exception applies ############################## ## register ingevuld bij 1, 2 of meer, of bij niet-geregistreerd + ongelijk aan occur ?? P= [*no register*]=* AND NOT [*no register*]=[*occur*] OR [*Only one*]=* AND NOT [*Only one*]=[*occur*] OR [*same State*]=1 Q= Select the state where the involved vehicles are registered. LABEL= Register TYPE= Select Country SIMS= state Register ## nu altijd naar te verwijzen: Register P= NOT [*situation*]= 1 OR [*habit Persons Outside*]= [*Register*] P= [*plaintiff is*]= 1 OR [*plaintiff is*]= 2 AND NOT [*plaintiff domiciled*]=[*occur*] OR [*plaintiff is*]= 3 AND [*plaintiff domiciled*]= [*Register*] C= The exception of article 4 **law** applies. The internal law of the State of registration is applicable to determine liability. This is the law of [*Register*]. There are however two exceptions: 1. Liability for damage to goods outside the vehicle or vehicles is governed by the internal laws of [*occur*] (Article 5). 2. Account shall be taken of rules relating to the control and safety of traffic which were in force at

146

the time of the accident in [*occur*] (Article 7). ANS=[*Register*] P= [*plaintiff is*]= A victim who is outside the vehicle at the place of the accident C= (Article 5) Liability for damage to the personal belongings of the victim outside the vehicle(s) is governed by the internal law of [*Register*]. ### General information ANS=[*occur*] C= The applicable law shall determine, in particular (Article 8): (1) the basis and extent of liability; (2) the grounds for exemption from liability, any limitation of liability, and any division of liability; (3) the existence and kinds of injury or damage which may have to be compensated; (4) the kinds and extent of damages; (5) the question whether a right to damages may be assigned or inherited; (6) the persons who have suffered damage and who may claim damages in their own right; (7) the liability of a principal for the acts of his agent or of a master for the acts of his servant; (8) rules of prescription and limitation, including rules relating to the commencement of a period of prescription or limitation, and the interruption and suspension of this period. P= [*defendant is*] = The insurer of the person liable. C= Persons who have suffered injury or damage shall have a right of direct action against the insurer of the person liable if they have such a right under the law applicable according to Articles 3, 4 or 5. If the law of the State of registration is applicable under Articles 4 or 5 and that law provides no right of direct action, such a right shall nevertheless exist if it is provided by the internal law of the State where the accident occurred. If neither of these laws provides any such right it shall exist if it is provided by the law governing the contract of insurance (Article 9). C= Article 10 The application of any of the laws declared applicable by the present Convention may be refused only when it is manifestly contrary to public policy ("ordre public"). END ##{ Article 15 This Convention shall not prevail over other Conventions in special fields to which the Contracting States are or may become Parties and which contain provisions concerning civil non-contractual liability arising out of a traffic accident. }##

D7 Rome II P= *[[0]]= the_Hague_Traffic_Convention C= Since the Hague Traffic Convention already provided an answer, **law** does not apply (see article 28). end

147

P= NOT[*Material*]= It is a civil or commercial matter NOT[*Material*]= There is a claim NOT[*Material*]= Arising from non-contractual obligations. OR [*Material*]= The case is about tax (revenue) OR [*Material*]= The case is about customs OR [*Material*]= The case is about administrative matters OR [*Material*]= The liability of the State for acts and omissions in the exercise of State authority. OR [*Material*]= About wills and succession OR [*Material*]= About bankruptcy or proceedings relating to the winding-up of insolvent companies or other legal persons judicial arrangements, compositions and analogous proceedings. OR [*Material*]= About rights in property arising out of a matrimonial relationship C= The dispute does NOT fall within the substantive scope of **law** (art. 1). End PF ## Temporal scope: P= <[*Temporal*]=2009-01-11 C= The dispute does NOT fall within the temporal scope of **law** (Article 32). END ## More exceptions: P= [*Material*]= It is a civil matter Q= The case is about non-contractual obligations arising out of: TYPE= checkbox LABEL=civil matter tort A= family relationships and relationships deemed by the law applicable to such relationships to have comparable effects including maintenance obligations; A= matrimonial property regimes, property regimes of relationships deemed by the law applicable to such relationships to have comparable effects to marriage; A= violations of privacy and rights relating to personality, including defamation; A= nuclear damage. P= [*Material*]= It is a commercial matter Q= The case is about non-contractual obligations arising: TYPE= checkbox LABEL=commercial matter tort A= Under bills of exchange, cheques and promissory notes and other negotiable instruments to the extent that the obligations under such other negotiable instruments arise out of their negotiable character; A= out of the law of companies and other bodies corporate or unincorporated regarding matters such as the creation, by registration or otherwise, legal capacity, internal organisation, the personal liability of officers and members as such for the obligations of the company or body and the personal liability of auditors to a company or to its members in the statutory audits of accounting documents; A= out of the relations between the settlors, trustees and beneficiaries of a trust created voluntarily; A= non-contractual obligations arising out of nuclear damage; P= [*commercial matter tort*]=* AND NOT [*commercial matter tort*]=0 OR [*civil matter tort*]=*

148

AND NOT [*civil matter tort*]=0 C= The dispute does NOT fall within the substantive scope of **law** (art. 1). End ##{ 3. This Regulation shall not apply to evidence and procedure, without prejudice to Articles 21 and 22. 4. For the purposes of this Regulation, ‘Member State’ shall mean any Member State other than Denmark. Article 2 Non-contractual obligations 1. For the purposes of this Regulation, damage shall cover any consequence arising out of tort/delict, unjust enrichment, negotiorum gestio or culpa in contrahendo. 2. This Regulation shall apply also to non-contractual obligations that are likely to arise. }## P= [*Material*]= A tort, delict or quasi-delict. Q= Where does the person claimed to be liable have his or her habitual residence at the time when the damage occurs? TYPE= select country LABEL= habit defendant Q= Where does the person sustaining damage have his or her habitual residence at the time when the damage occurs? TYPE= select country LABEL= habit pff P= [*habit defendant*]= [*habit pff*] C= Since defendant and plaintiff have their habitual residence both in [*habit pff*], the laws of [*habit pff*] should be applied (article 4 2 **law** ). ANS= [*habit pff*] PF Q= What is the country in which the damage occurred or will occur? TYPE= select country LABEL= damage occurred SIMS= Erfolgsort C= The laws of [*damage occurred*] should be applied (article 4 1 **law** ). ANS= [*damage occurred*] C= However where it is clear from all the circumstances of the case that the tort/delict is manifestly more closely connected with another country, the law of that other country shall apply. A manifestly closer connection with another country might be based in particular on a preexisting relationship between the parties, such as a contract, that is closely connected with the tort/delict in question (article 4 3 **law** ). END END

149

Appendix E. Gebruikersgebied van het prototype IPR 1 Jurisdictie België

IPR 2

EEX

EVEX

X

X

Rv

Duits

Rome II

HVV

X

X

Bosnië-

X

Herzegovina Bulgarije

X

X

X

Cyprus

X

X

X

Denemarken

X365

X

Duitsland

X

X

Estland

X

X

X

Finland

X

X

X

Frankrijk

X

X

X

Griekenland

X

X

X

Hongarije

X

X

X

Ierland

X

X

X

IJsland Italië

X

X

X X

X

X

Kroatië

X

Letland

X

X

X

X

Litouwen

X

X

X

X

Luxemburg

X

X

X

X

Macedonië Malta

X X

X

X

Marokko

X

Montenegro

X

Nederland

X

Noorwegen

X

X

X

X

X

Oekraïne

365

X

X

Oostenrijk

X

X

X

X

Polen

X

X

X

X

Via de Overeenkomst tussen de Europese Gemeenschap en het Koninkrijk Denemarken betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de

erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken van 19 oktober 2005 (PBEU L 299 van 16 november 2005). 150

Portugal

X

X

X

Roemenië

X

X

X

Servië

X X

Slovenië

X

X

X

X

Slowakije

X

X

X

X

Spanje

X

X

X

X

Tsjechië

X

X

X

X

Verenigd

X

X

X

Koninkrijk Wit-Rusland Zweden Zwitserland

X X

X X

X X

151

Appendix F. Test en gebruikersonderzoek Deze appendix geeft een overzicht van alle cases die zijn gebruikt voor het testen van JurisLeges. De cases zijn gegroepeerd naar herkomst hieronder weergegeven. Bij het testen van cases die door proefpersonen zijn bedacht, is tevens een gebruikersonderzoek verricht.

F1 Studentencases Er zijn twee studentencases getest. Het gaat om casus 1 en de helft van casus 2 van werkcollege week 5 van de leidraad internationaal privaatrecht van collegejaar 2010-2011.366 Casus 1 Barend Bartels uit Alkmaar heeft zijn nicht Aleida Bartels, wonende te Brest (Frankrijk) al jaren niet meer gezien en hij besluit haar op te zoeken. Eenmaal op reis neemt Barend ter hoogte van Antwerpen de lifter Vincent (aldaar wonend) mee. In de Panne (België) vliegt de veel te zwaar beladen auto van Barend uit de bocht en komt daardoor in botsing met de gammele Deux-chevaux van de Nederlander Theo Eend uit Eindhoven. Beide auto’s, die in Nederland zijn geregistreerd, raken total loss. Vincent moet voor behandeling van de door hem opgelopen verwondingen worden opgenomen in een Belgisch ziekenhuis. Ook de voetganger Klaas Beentjes, die in Nederland woont maar voor vakantie in België verblijft, wordt bij botsing door de auto van Barend geraakt. Daardoor breekt Beentjes een arm. Aangenomen dat de Nederlandse rechter bevoegd is om van deze vorderingen kennis te nemen, werk recht is van toepassing op: A- De vordering van Vincent op Barend? B- De vordering van Theo op Barend? C- De vordering van Klaas op Barend? Antwoord van JurisLeges JurisLeges neemt niet aan dat de Nederlandse rechter bevoegd is, maar onderzoekt zoals gebruikelijk de bevoegdheid van alle relevante landen. De conclusie is, dat zowel de Belgische als de Nederlandse rechter bevoegd zijn bij alle drie de vorderingen. De eerste vordering wordt volgens JurisLeges beheerst door Belgisch recht, de tweede en derde door Nederlands recht, met uitzondering van de verkeersregels die naar Belgisch recht beoordeeld worden. Het maakt geen verschil bij welke rechter de zaak wordt aangebracht, omdat zowel de Belgische als de Nederlandse rechter uitgaan van het HVV. Antwoorden werkcollege en controle Het modelantwoord gaat er vanuit dat de Nederlandse rechter bevoegd is, hetgeen klopt met de bevindingen van JurisLeges. Voor de bepaling van het toepasselijk recht van de vordering van Vincent op

366

Leidraad internationaal privaatrecht 2010-2011, p. 48. 152

Barend (A), is de Rome II verordening en het HVV relevant. Het HVV heeft voorrang, ingevolge art. 28 Rome II, omdat het verdrag een groter bereik heeft dan de EU. Het HVV is materieel (art. 1 HVV) en formeel (art. 11 HVV) van toepassing. Art. 3 HVV geeft de hoofdregel, namelijk lex loci delicti ofwel, de plaats waar het ongeluk gebeurde. Dit is België. Art. 4 HVV geeft een uitzondering, namelijk de staat van registratie. Dit is Nederland. Art. 4 sub b is van toepassing, er zijn meerdere voertuigen, die in dezelfde staat zijn geregistreerd. Art. 4 sub a (tweede streepje) stelt echter dat aansprakelijkheid jegens ‘het slachtoffer dat passagier’ was, alleen door het recht van de staat van registratie wordt beheerst, ‘indien het zijn gewoon verblijf had in een andere Staat dan in die op welks grondgebied het ongeval heeft plaatsgevonden’. Dit is niet het geval, aangezien Vincent uit België komt. Via de hoofdregel van art. 3 HVV is nu toch Belgisch recht van toepassing op vordering A. Bij de vordering van Theo op Barend (B), gaat het om aansprakelijk jegens een ‘bestuurder’. Art. 4 sub a (eerste streepje) legt geen beperkingen op aan diens verblijf. Het recht van de staat van registratie is dus van toepassing, dit is Nederlands recht. Ook bij de vordering C, van Klaas op Barend is het Nederlands recht van toepassing. Nu ingevolge art. 4 sub b HVV jº art. 4 sub a, derde streepje HVV, omdat Klaas zijn gewone verblijf plaats heeft in het land van registratie, Nederland.

Casus 2 De in Leiden wonende Jan de Vries wil met vakantie naar Italië. Bij het Lammerschansplein krijgt hij een lift van de Italiaan Giacometti die op terugreis is van een vakantie in Nederland. […]. Als de reis tot Zwitserland is gevorderd, begaat Giacometti een ondoordachte stuurmanoeuvre, waardoor zijn (in Italië geregistreerde) auto over de kop slaat. De Vries breekt zijn been en wordt naar Nederland gerepatrieerd. Eenmaal hersteld wenst hij Giacometti aan te spreken voor de kosten van geneeskundige behandeling. Gesteld dat Giacometti voor de Rechtbank ’s-Gravenhage verschijnt en uitsluitend een inhoudelijk verweer voert, welk recht is van toepassing op de vordering? Antwoord van JurisLeges De Nederlandse rechter heeft door de verschijning exclusieve bevoegdheid. Uit toepassing van het HVV volgt, dat het recht van Italië van toepassing is. Het recht van Zwitserland is ook van toepassing, maar alleen voor wat betreft de geldende verkeerswetgeving aldaar (art. 7 HVV). Antwoorden werkcollege en controle Ingevolge art. 24 EEX (dat overigens materieel en formeel van toepassing is), heeft de Nederlandse rechter, waar voor is verschenen zonder de bevoegdheid te betwisten, rechtsmacht. De Nederlandse rechter past het HVV toe, dat zowel materieel (art. 1 HVV) als formeel (art. 11 HVV) van toepassing is. Via de hoofdregel van de plaats van het ongeval (art. 3 HVV), zou Zwitsers recht toepasbaar zijn. Er is

153

echter maar één auto betrokken, met Italië als land van registratie. Via art. 4 sub a streepje twee, is Italiaans recht daarom van toepassing.

F2 Bestaande casus: bindend advies De bestaande casus betreft een bindend advies, dat is uitgebracht aan Delta Lloyd Schadeverzekering en NV en de afdeling Rechtshulp van ANWB BV op 18 mei 2009.367 Casus "Op 28 juni 1998 vond er in Duitsland een zeer ernstig verkeersongeval plaats. De bestuurder van een Nederlands gekentekend voertuig verleende geen voorrang aan een Duits bus, met Duits kenteken. Van de inzittenden van bet Nederlandse voertuig kwamen er 2 om het leven en 3 anderen raakten zwaar gewond. De zaak gaat om de aansprakelijkheid van de Nederlandse bestuurder (vader) ten opzichte van een inzittende (zoon). De WA-verzekeraar van bet Nederlandse voertuig, Delta Lloyd heeft aansprakelijkheid erkend en is bereid tot regeling van de schade van de slachtoffers. Er is evenwel discussie ontstaan over de vraag welk recht, Duits of Nederlands, van toepassing is op de schadeafwikkeling. ANWB gaat uit van Duits recht. Delta Lloyd van Nederlands recht. Delta Lloyd stelt dat, nu het gaat om de aansprakelijkheid van de bestuurder van de personenauto ten aanzien van de inzittenden, het ervoor moet worden gehouden dat het geval bedoeld in artikel 4 a) HVV zich voordoet, namelijk dat slechts één enkel voertuig bij het ongeval is betrokken. Verder stelt Delta Lloyd dat Duits recht niet kan worden toegepast omdat Duitsland geen partij is bij het HVV. Conclusie van het bindend advies De zaak spitst zich met name toe op de vraag wat ‘betrokkenheid’ in de zin van art. 1 HVV inhoudt. Dit kan volgens het bindend advies ook passieve betrokkenheid zijn en gaat in ieder geval over objectieve betrokkenheid (onafhankelijk van vermoedde aansprakelijkheid). 368 Dit betekent dus ook dat ook de Duitse bus betrokken is bij het ongeluk en dus de uitzondering van art. 4 a) HVV niet opgaat. Duits recht is toepasselijk ingevolge de hoofdregel van art. 3 HVV. Antwoord van JurisLeges en controle van het antwoord Het antwoord van JurisLeges is dat de Nederlandse rechter jurisdictie heeft. Hierover waren beide partijen het eens. De Nederlandse zal volgens JurisLeges Duits recht toepassen via de hoofdregel van art. 3 HVV. Dit antwoord komt dus overeen met de conclusie van het bindend advies.

367

Voor het complete advies, zie Van Loon 2009.

368

Vonken 1996, p. 26. 154

Niet in frage is of ook de Duitse rechter jurisdictie heeft. JurisLeges geeft desalniettemin de suggestie dat dit wel het geval is. De aanrijding heeft te lang geleden plaatsgevonden om binnen het toepassingsbereik van de Rome II verordening te vallen. Wanneer dit echter niet zo zou zijn, zou bij een dergelijke casus de Duitse rechter wel het Nederlandse recht toepassen, via art. 4 lid 2 of 3 Rome II. Als de toepasbaarheid van Nederlands recht voor Delta Lloyd van groot belang is, zou het bedrijf dan dus ook kunnen kiezen voor een gang naar de Duitse rechter. JurisLeges geeft hier dus een extra suggestie.

155

F3 Gebruikersonderzoek F3.1 Opdracht proefpersonen - Nederlands Naam (optioneel):

Vul in: Rechtenstudent, jaar ____________

Plaats en datum: (werkend) jurist

Geen van bovenstaande. Opdracht: 1. Bedenk een internationale aanrijdingscasus. Bedenk welke nationaliteit dader(s) en slachtoffer(s) hebben, waar ze wonen, hoe ze betrokken zijn en waar eventuele voertuigen geregistreerd staan. Bedenk ook waar het ongeluk plaatsvindt. Kies in alle gevallen de landen die hieronder (blauw of grijs) zijn ingekleurd.

2. Schrijf de casus kort op voordat u begint. 3. Probeer er achter te komen welke rechter(s) bevoegd zijn om over een juridisch geschil n.a.v. de aanrijding recht te spreken en welk recht deze rechters zullen moeten toepassen. Vraag hulp als een vraag niet helemaal duidelijk is. 4. Geef het antwoord dat u hebt gevonden.

156

F3.2 Opdracht proefpersonen - Engels Name:

Fill in: Law school student, year ____________

Place and date:

working in the legal business No legal education.

Assignment 1. Imagine a case about an international traffic accident and write it down. Involve in your story: - Who is defendant en who is the plaintiff? - Where do they live? - How were they involved in the accident? - Where are the vehicles registered? - Where did the accident happen? Choose you countries out of the coloured (blue or grey) area's in the picture below.

2. Write down the case before you start. 3. Goto www.JurisLeges.com Try to find out which countries have Jurisdiction and which laws these countries should apply. Let me know if questions are difficult. Remember at all times that the purpose is to test if the questions are clear and not your intelligence, so if you don’t understand anything it is my fault.  At questions with checkboxes it is not mandatory to fill in anything (a lot of times you shouldn’t fill in anything actually). 4. Copy the answer that you found, and E-mail it to me, together with you case etcetera.

157

F3.3 Resultaten niet-juristen

F3.3.1 Dagmara Abtová Leiden, 6 mei 2012. Casus Dader is Nederlander, wonend in Luxemburg, slachtoffer is Tsjech en woont in Griekenland, de dader heeft de auto van het slachtoffer van de snelweg geduwd. Dit gebeurde in Slowakije. Ze zijn allebei bestuurders. Slachtoffer wil de dader aanklagen. Commentaar / vragen 

Engels is lastig, daarom google translate naar Tsjechisch gebruikt, maar dit is niet perfect.



Procedural vraag moeilijk. Niets van te begrijpen.



Ook materieel rechtsgebied vraag moeilijk. In eerste instantie wil ze ‘additional claim following a criminal offense’ selecteren.



De vraag over verschil tussen plaats van schade en van handeling gaat eerst verkeerd. Rare zin in het Tsjechisch.



Rome II vraag: ‘claimed to be liable’ niet begrepen.



Ook uitsluitingsvragen van het HVV lastig.  neiging IETS te kiezen

Antwoord JurisLeges Luxemburg en Slowakije hebben jurisdictie. In alle gevallen zullen de wetten van Slowakije worden toegepast. Controle antwoord Klopt.

F3.3.2 Pauline Deursen Leiden, 11 mei 2012. Casus Pauline is Française woonachtig in Parijs en rijdt in Barcelona (Spanje) een hond aan. Recht voor de ogen van eigenaar John, een Engelsman woonachtig in Wales, maar op vakantie in Barcelona met zijn hond. John klaagt Pauline aan in Engeland. Pauline wil weten of ze echt naar Engeland moet.

158

Commentaar / vragen 

Pauline start aanvankelijk met twee browsers. Firefox registreert Nederland als startland, IE doet dit niet.



Pauline gebruikt google translate voor de vertaling in het Nederlands. Dit werpt vruchten af. Ze heeft hulp nodig met de juridische termen van vraag 2 en 3, maar vult voor de rest alles zelfstandig en juist in.



Ze zoekt Frankrijk, terwijl die als relevant land bovenaan staat.

Antwoord JurisLeges Zowel Frankrijk als Spanje hebben bevoegdheid. Beide landen zullen Spaans recht toepassen. Controle antwoord Klopt. De hoofdregel geldt, omdat John niet woonachtig is de staat van registratie (Frankrijk).

F3.3.3 Saskia Lensink Leiden, 12 mei 2012. Casus Saskia woont in Tsjechië en rijdt met een Slowaaks huurauto een Pool (in Poolse auto) aan op vakantie in Slowakije. Er is flinke blikschade. Saskia had voorrang, maar de Pool was dronken en lette daarom niet goed op. Saskia is furieus en wil de Pool aanklagen. Ze kijkt op JurisLeges waar dit kan en welke wet van toepassing is. Commentaar / vragen 

Tweede vraag (m.b.t. procedure) gaat goed



Bij 3e vraag – ‘There is a claim’ niet ingevuld.



Hierna ook ‘non-contractual obligations’ niet.



De rest gaat goed.

Antwoord JurisLeges Polen en Slowakije hebben jurisdictie. En alle gevallen zijn de wetten van Slowakije van toepassing (art. 3 HVV). Controle antwoord Klopt.

159

F3.3.4 Bastiaan Brozius Leiden, 12 mei 2012. Casus Bastiaan Bastiaan (Nederlander, woonachtig in Nederland). Gaat met zijn Italiaanse vriendin (woonachtig in Venetië) op vakantie in Griekenland. Een Spaanse vrachtwagenchauffeur, wil inhalen en snijdt de auto af. De vriendin van Bastiaan raakt hierdoor van de weg. Er is flinke bumperschade. Bastiaan wil de Spanjaard aanklagen. Commentaar / vragen 

Tweede vraag, begrijpt hij bijna en denkt niets in te moeten vullen (wat klopt)



Vraag 3 - There is a claim – non contactiual en tort niet



Differ vraag – true ingevuld (klopt niet) te snel gelezen – daarna wel goed bij overlezen



Recourse actions is een te moeilijke term (HVV uitsluitingsvraag)



Ingevuld zowel passagier als owner [inmiddels niet meer mogelijk]



Person substaining damage wel begrepen, maar uit vraag komt niet naar voren dat het om de aanklager moet gaan.



Zoekt Nederland, maar staat bovenaan.

Antwoord JurisLeges De rechtbank van Griekenland en Spanje hebben jurisdictie. Grieks recht wordt door zowel Griekenland (art. 3 HVV) als door Spanje (art. 4 Rome II) toegepast. Controle antwoord Klopt.

F3.3.5 Stefan Penders Leiden, 14 mei 2012. Casus Jan en zijn vriendin Barbera (beiden woonachtig in Nederland) zijn op vakantie in Krakau (Polen) en hebben daar een auto gehuurd. Ze botsen met medetoeristen, eveneens in een gehuurde auto. De bestuurder van die auto is Italiaan, achterin zitten twee Duitse jonge dames. Het gezelschap heeft elkaar leren kennen in het hostel en heeft veel gedronken. De Italiaan is door alle alcohol niet meer scherp en verleent geen voorrang aan Jan. Beide auto’s hebben hierdoor schade. Barbera breekt haar been. Jan wil de

160

Italiaanse bestuurder graag aanklagen en wil weten waar dit kan en welk recht van toepassing is. Daarom kijkt hij op JurisLeges.com. Commentaar / vragen 

Startvragen-Legal procedures: forumkeuze etc. niet bekend.



Procedural helemaal fout: eerst niet invullen.



EEX: Differ-vraag gaat goed. (Stefan kan Engels).



Bij HVV uitsluitingsvraag: ‘er blijft maar 1 optie over’ – foute redenatie bij checkboxes.



Bij HVV uitsluitingsvraag 2: recourse actions willen aankruisen.



Bij HVV: Plaintiff is geen driver of inzittende ingevuld, wel meerdere aanklagers, omdat er gedacht is aan zowel jongen als meisje. Terug en uitgegaan van de jongen als aanklager. Hij is driver.

Antwoord JurisLeges De rechters van Italië en Polen hebben jurisdictie. In beide gevallen wordt de Poolse wet toegepast. Controle antwoord Klopt.

161

F3.4 Resultaten rechtenstudenten F3.4.1 Charlotte Schouw Afstuderend rechtenstudent. Leiden, 7 mei 2012. Casus Charlotte (Nederlandse, wonend in Nederland) gaat op vakantie in Frankrijk, maar botst daar als bestuurder op een Zwitserse kippenboer, die zijn eigen kippen vervoert. De Zwitser klaagt Charlotte aan in Zurich, maar Charlotte wil daar liever niet naartoe. Commentaar / vragen 

Lang kijken bij procedural – niets invullen lijkt raar…



material gaat goed.



Land niet te vinden – maar staat bovenaan.

Antwoord JurisLeges Nederland en Frankrijk hebben jurisdictie. In alle gevallen zullen de wetten van Frankrijk worden toegepast. Controle antwoord Klopt.

F3.4.2 Derek de Leeuw Derdejaars rechtenstudent. Leiden, 8 mei 2012. Casus Een Italiaan rijdt een Spanjaard aan op Portugees grondgebied. De auto’s zijn geregistreerd in het eigen land. Ze zijn beiden bestuurder. De Spanjaard klaagt de Italiaan aan. Commentaar / vragen 

JurisLeges heeft nog geen relevante jurisdictie geselecteerd bij de start. De website heeft dus niet uit het IP kunnen opmaken dat de gebruiker Nederlands is. Derek moet dus nog zelf een startjurisdictie selecteren. Hij kiest Italië.



Procedure-vraag lastig. Moeilijk of er iets van toepassing is.

162



Bij materieel-vraag wordt netjes burgerlijke of handelszaak ingevuld, maar ook de status van natuurlijke personen. Het woord ‘status’ is over het hoofd gezien en er is (snel) gedacht dat het aangekruist moest worden omdat het over natuurlijke personen ging.



B Differ vraag – True (snel gelezen): moet false zijn.



Eerste vraag Rome II material: Engels m.b.t. familie zaken lastig



Claimed to be liable vraag Rome II ook.

Antwoord JurisLeges Italië en Portugal hebben jurisdictie (EEX). Rechters van beide landen zullen de wetten van Portugal toepassen. - Italië via HVV. - Portugal via Rome II. Controle antwoord Klopt.

F3.4.3 M.T. von Balluseck Derdejaars rechtenstudent. Leiden (online), 9 mei 2012. Casus Aanrijding tussen een Italiaan en een Engelsman in Duitsland. De Italiaan (wiens auto in Italië is geregistreerd) rijdt te hard en ziet hierdoor niet op tijd de Engelsman (met een in Engeland geregistreerde auto), die aan de verkeerde kant van de weg rijdt. Een frontale botsing volgt. De Engelsman klaagt de Italiaan aan. Commentaar / vragen 

Deze test is online afgenomen, met direct contact via chat.



Bij de vraag naar materieel rechtsgebied wordt ‘It is a civil or commercial matter’ niet ingevuld, zodat EEX niet wordt toegepast.



Ook wordt bij de materieel rechtsgebied-vraag, nagelaten om ‘tort’ te selecteren. Het is niet bekend dat dit onrechtmatige daad betekent. Hierdoor weet ook de Duitse nationale wet (ZPO) er geen raad mee. Er worden geen antwoorden gevonden.



Ik vul aan de hand van de casus de vragen in en vindt onderstaande antwoorden.

163

Antwoord JurisLeges Rechters van Italië en Duitsland zijn internationaal bevoegd. In elk geval zal Duits recht worden toegepast. Controle antwoord Klopt.

F3.4.4 Raphael Donkersloot Derdejaars rechtenstudent. Leiden (KOG), 9 mei 2012. Casus Jaap, een Nederlander gaat op vakantie naar Berlijn, Duitsland. Hij is daar gekomen met zijn auto, die hij heeft geleend van zijn neef in Oxford, Engeland. De auto is daarom ook in Engeland geregistreerd. Jaap is niet geheel gewend aan het Engelse voertuig en heeft daardoor niet de volle macht over het stuur. Wanneer Jaap de grens is overgestoken wordt dit laaste hem funest. Tijdens een inhaalmanouvre op een lokale Duitse weg, schampt hij met de achterkant van zijn auto de voorkant van een andere, Duitse auto. Flinke krassen en een kapotte zijspiegel is daarbij de schade van de Duitse auto. Er zijn bij dit verkeersongeval geen gewonden of doden gevallen. De totale reparatieschade is 500 euro. De bestuurder van de Duitse auto is een Duitser en heet Heinrich. Heinrich vraagt zich af op welke manier hij zijn schade kan verhalen op Jaap. Commentaar / vragen 

De website herkent niet Nederland als eerste land. Nederland wordt als start land in de casus geselecteerd.



Procedure vraag gaat goed



De materieel recht selectie gaat goed, maar Civil or Commercial in eerste instantie niet aangekruist.



Nederland niet gevonden, maar staat bovenaan.



Twijfel bij HVV Maintaines of the road.

Antwoord JurisLeges Nederland en Duitsland hebben rechtsmacht via het EEX. De Duitse rechter past Rome II toe en de Nederlandse rechter past het HVV toe. De conclusie is hetzelfde: Duits recht moet worden toegepast. Controle antwoord Klopt. 164

F3.4.5 Kamila Jančová Afstuderend rechtenstudent. Leiden en Brno, Tsjechië (online afgenomen), 10 mei 2012. Casus A German tourist (with a rental car, Czech registration) hits a Czech citizen’s car on a crossroad in Brno. The Czech driver wants to know where to file a lawsuit against the German and looks at JurisLeges.com. Commentaar / vragen 

De test is online afgenomen, er was alleen E-mailcontact achteraf.



Kamila spreekt geen Nederlands en gebruikte de Engelse opdrachtomschrijving.



Kamila geeft aan dat het een ‘civil or commercial matter’ is en meer specifiek een ‘civil matter’



Ze geeft niet aan dat het gaat om een ‘claim’ wel ‘Arising from non-contractual obligations.’ En meer specifiek ‘A tort, delict or quasi-delict.’



JurisLeges is streng (inmiddels milder) en past de juiste afdeling van het EEX niet toe.



Onderstaand antwoord is door mij ingevuld. Het programma is ietwat aangepast.



Ook de door mij gevonden antwoorden zijn opgeslagen.

Antwoord JurisLeges Rechters van Tsjechië en Duitsland zijn internationaal bevoegd. Rechters van Tsjechië zullen het HVV toepassen en komen tot de conclusie dat ze hun eigen recht moeten toepassen. Rechters van Duitsland passen Rome II toe en komen eveneens tot de conclusie dat Tsjechisch recht toegepast dient te worden. Controle antwoord Klopt.

165

F4 Door mij bedachte cases In onderstaande cases moet de nationale wetgeving van respectievelijk Nederland en Duitsland worden toegepast. Ik heb de cases opzettelijk zo bedacht dat het systeem gedwongen wordt dit te raadplegen.

F4.1 Nederlandse casus Casus Twee Amerikanen, woonachtig in New York, zijn op vakantie in Amsterdam. Lopend door de stad, negeren ze een rood verkeerslicht, waardoor fietser Jan, Nederlander en wonend in Amsterdam, moet uitwijken en, met fiets en al, valt over een hoge stoeprand. Jan wordt zwaargewond in het ziekenhuis opgenomen en klaagt de Amerikanen aan in Nederland. De Amerikanen schrikken als ze horen dat ze in Nederland voor de rechter moeten verschijnen en kijken op JurisLeges om er achter te komen of de Nederlandse rechter echt bevoegd is. Antwoord JurisLeges Met betrekking tot IPR I, is het EEX (en ook EVEX) niet van toepassing omdat de gedaagde niet uit een lidstaat komt. Rv is wel van toepassing en biedt in art. 6 sub e een Nederlandse bevoegdheid. De Nederlandse rechter zal het HVV toepassen. Dit verdrag wijst na enig omhaal het Nederlands recht aan via de hoofdregel van artikel 3 HVV. Er is namelijk één voertuig betrokken dat geen registratie heeft, maar waarvan de gewone standplaats Nederland is. Verder is er iemand van buiten dat voertuig aansprakelijk die woonachtig is de VS. Zie art. 4 sub c HVV jº art. 4 sub a HVV jº art. 6 HVV. Helaas voor de Amerikanen is de Nederlandse rechter dus echt bevoegd en past ook nog Nederlandse wetgeving toe. Controle antwoord Klopt.

F4.2 Duitse casus Casus Rachid woont in Rabat (Marokko), maar heeft een oude taxi gekocht in Berlijn. Nadat hij de taxi heeft betaald, rijdt hij er mee de stad uit. Omdat hij er al rijdende achter probeert te komen hoe de ingebouwde radio werkt, ziet hij niet de auto van het bejaarde Noorse echtpaar Eirik en Freya voor zich. Met zijn pas gekochte, in Duitsland geregistreerde taxi, botst hij op de stilstaande, in Noorwegen geregistreerde auto. Het echtpaar dat verdiept zat in een routekaart mankeert niets, maar beide auto’s hebben flinke schade. De Noren willen Rachid aansprakelijk stellen voor de schade aan hun auto.

166

Antwoord JurisLeges Na op de achtergrond een uitgebreide simulatie te hebben uitgevoerd, komt JurisLeges tot de conclusie dat Duitsland jurisdictie heeft ingevolge ZPO §32. Het EEX en het EVEX zijn niet toepasselijk omdat de gedaagde niet woonachtig is een lidstaat. Het HVV is door Duitsland niet ondertekend, dus de Duitse rechter past Rome II toe. Ingevolge art. 4 van deze verordening zijn de wetten van Duitsland toepasselijk (lid 1), tenzij de zaak nauwer is verbonden met een ander land (lid 3). Van het laatste lijkt geen sprake te zijn. Marokko is het land van de gedaagde. JurisLeges bevat niet genoeg IPR om uit te maken of dit land ook jurisdictie heeft. Omdat Marokko het HVV heeft ondertekend kan echter wel worden geconcludeerd dat ook de Marokkaanse rechter Duits recht zal moeten toepassen als hij bevoegdheid heeft (art. 3 HVV). Controle antwoord Klopt.

167

Stichting E-hulp.nl Van Diemenstraat CN Amsterdam

Recommend Documents