Stichting De Historische Genie Verzameling
Jaarverslag 2013
2 Inhoud
Colofon
3
Woord vooraf
Stichting De Historische Genie Verzameling
4
Inleiding
‘Huis van het Regiment Genietroepen’
Huis van het Regiment Genietroepen Evenementen, recepties en ontvangsten Commissie Collectie van de Traditie Commissie Koninklijke Landmacht Tweede Kennismakingsbijeenkomst HC’s in het zuiden
www.geniemuseum.nl Bezoekadres Lunettenlaan 102 5263 NT VUGHT 073 688 1867
8 Overzicht
Asbestproblemen Opknappen van de oude vleugel Ontruiming Legermuseum in Delft
Postadres Postbus 10151 5260 GC VUGHT
11 Collectie
Manager Hans Sonnemans
[email protected]
Collectieplan 2014 - 2019 Schenkingen - Geniepark Depot - Bibliotheek - Beeldregistratie Collectieregistratie en fotografie Beheer en behoud van de collectie
Tekst
13 Presentatie
Presentatie uniformen Wisselexpositie Genie in close-up Van Boven Af - Varend visitekaartje
Hans Sonnemans
Foto’s en layout Bernard Oude Nijhuis
15 Middelen
Regimentswinkel - Financiën
16 Publiek
Openstelling - Bezoekersaantal Openstelling in het weekeinde Paresto - Website Museumweekend 2013 Wapendag Genie
18 Relaties
Externe contacten
18 Medewerkers
Personeel/vrijwilligers Cursussen/Opleidingen Vrijwilligersbijeenkomst Bestuur - Vergaderingen
19 Tenslotte 20 Samenwerking NM Kamp Vught en Geniemuseum
Zomerrondleidingen over voormalig kampterrein Konzentrationslager Herzogenbusch Architectuur Stuttgarter Schule Bevrijding en herbestemming “Van boven af”
23 Nationaal Militair Museum krijgt vorm
Open in 2014 Gevolgen Huis van het Regiment Genietroepen Wilhelminaboom en grenspalen Klusweekend voor vrijwilligers
Een museum dat aan de basiseisen voldoet, • • • • • • • • •
bezit een institutionele basis die continuïteit waarborgt, beschikt over een collectie, beschikt over een beleidsplan, en een collectieplan, draagt zorg voor het behoud van de collectie, verricht onderzoek en/of geeft gelegenheid daartoe, heeft een aantal basisvoorzieningen voor publiek, beschikt over gekwalificeerde medewerkers, heeft een stabiele financiële basis.
Beoordeling Museumregister
Officieel geregistreerde musea mogen het bijbehorende logo gebruiken en het schildje ‘Geregistreerd Museum’ gebruiken. U herkent een officieel geregistreerd museum aan het logo en het schildje.
3 Woord vooraf Vught, april 2014 U heeft ons Jaarverslag 2013 nu in handen en dat betekent dat u geïnteresseerd bent in de Historische Genieverzameling. Een verzameling die het licht zag in 1948 bij het 200 jarig bestaan van het Regiment Genietroepen. Het beheer over de collecties is sinds 1959, dit jaar al weer 55 jaar, in handen van onze Stichting, Dat de Historische Genieverzameling nog steeds bestaat is te danken aan onze vrijwilligers die zich al die jaren hebben ingespannen voor het geniemuseum. Vrijwilligers die zichtbaar en onzichtbaar hun werk doen op een voortreffelijke wijze. Ik blijf het herhalen zonder deze vrijwilligers was het geniemuseum niet geworden wat het nu is en zonder onze vrijwilligers is er geen toekomst voor onze Genieverzameling. In het jaarverslag kunt u lezen wat er in 2013 weer allemaal door hen is gepresteerd!! Ik ben trots op onze vrijwilligers en op hun geweldige inzet. Vanaf deze plaats ook een speciaal woord van dank voor degene die ons financieel hebben gesteund en dat ook voor de komende jaren hebben toegezegd zoals het Commando Landstrijdkrachten, de Vereniging Officieren der Genie (VOG) en natuurlijk ons Regiment. We hebben ook dit jaar weer de nodige spontane donaties gehad van Regimentsleden of vrienden van het Regiment. Al deze steun was, is en blijft meer dan welkom. Het geld is belangrijk maar zeker zo belangrijk is de waardering voor onze Stichting die hieruit spreekt.
Het Huis van het Regiment en onze Historische Genieverzameling staat ook het komende jaar weer voor u open. Wij zien u ook dit jaar weer graag in ons midden. U bent meer dan welkom, wij staan voor u klaar. Voorzitter Stichting de Historische Genieverzameling, genmaj b.d. Marcel van den Broek
4 Inleiding In dit jaarverslag geeft het bestuur van de Stichting De Historische Genieverzameling een beeld van de ontwikkelingen in en om het Huis van het Regiment Genietroepen, waarvan de Historische Collectie Genie, ook nog steeds bekend als Geniemuseum, deel uitmaakt. De stichting voert het dagelijks beheer over het Huis van het Regiment. Net als vorig jaar, raken de bezuinigingen bij Defensie en die in de cultuursector in het algemeen, ook de stichting. De bundel Museaal Beleid 2003 – 2010 heeft zijn geldigheid verloren maar vervangende en toegezegde richtlijnen van Commandant Landstrijdkrachten (C-LAS) zijn nog niet vastgesteld. Na het overgaan van de organisatie van het Legermuseum in het Nationaal Militair Museum, zal de permanente detachering van de museummanager als enige professionele kracht, beëindigd worden. Het bestuur maakt plannen voor een reorganisatie, na het verdwijnen van de enige beroepskracht, in de eerste helft van 2014.
Huis van het Regiment Genietroepen De Regimentskamer is het kloppend hart van het Regiment Genietroepen. De regimentscommandant, Kolonel der genie Gerrit van Cooten, heeft hier zijn officiële bureau gevestigd en daar wordt dus ook het actieve vaandel van het regiment bewaard. Het Huis van het Regiment is tevens de vergaderlocatie van de aan het regiment gerelateerde stichtingen en verenigingen. Hier vergaderen de Genieraad, de Contactraad Genie, de stichting Vrienden van het Regiment Genietroepen, de stichting Geschiedschrijving Genie, de vereniging Veteranen van het Regiment Genietroepen, de Vereniging Officieren Genie, de Vereniging Onderofficieren Genie, het Fanfarekorps der Genie, de stichting de Historische Genieverzameling en de redactieteams van de drie geniebladen. Daarnaast kan er worden vergaderd door medewerkers van het OTCGenie en van genie-eenheden.
5 De Regimentskamer in het Huis van het Regiment Genietroepen wordt in geval van overlijden van militairen of burgermedewerkers van het regiment, opengesteld voor het tekenen van een condoleanceregister. Veel (oud)collega’s maken van deze mogelijkheid gebruik. Het is in het verslagjaar helaas twee keer voorgekomen. In het verslagjaar is hard gewerkt om in de voormalige werkplaats van het museumgebouw, een ontmoetingsruimte voor veteranen en post-actieven te realiseren. Kozijnen en plafonds werden vervangen, vloerbedekking gelegd en alles kreeg weer een strakke verflaag. De Vereniging Veteranen van het Regiment Genietroepen heeft zich hiervoor ingezet. De inrichting werd geregeld door de eigen vrijwilligers. In het voorjaar van 2014 zal ontmoetingsruimte “de Brug” worden geopend. Net als alle militairen van de Nederlandse krijgsmacht, leggen genisten na het voltooien van hun opleiding de eed of belofte af. Dit gebeurt op het vaandel van het regiment, gedragen door de regimentsadjudant voor het front van de gewapende troep en in bijzijn van familie en vrienden van de te beëdigen genisten. Sinds 2008 vindt dit regelmatig plaats in het Geniepark, de buitenexpositie van de historische collectie. Na afloop tekenen zij hun oorkonde bij de regimentscommandant in de Regimentskamer. Vervolgens is er een receptie en een eenvoudige lunch, allemaal in het Huis van het Regiment. Toevallige museumbezoekers mogen als toeschouwer de plechtigheid bijwonen. Dit is vastgelegd in de regimentsorder, waarin de plechtigheid is geregeld.
Het monument voor omgekomen genisten bevindt zich pal naast het Geniepark. In een groenstrook, op het terrein van het Geniepark, is in het verslagjaar een terrein aangewezen, in overleg met de regimentscommandant, adjudant en aalmoezenier, waar asverstrooiingen mogen plaatsvinden. Deze strook bevindt zich achter het Indië monumentje. Op 1 oktober is daar de as verstrooid van kapitein b.d. Kees van Rijen.
6 Al deze activiteiten worden volledig gesteund door (extra) inzet van de vrijwilligers van de stichting. Het is wel duidelijk dat het soms wel een zware wissel op de bezetting trekt, zeker naast de normale (museum)taken van de medewerkers.
Evenementen, recepties en ontvangsten Het Huis van het Regiment Genietroepen biedt de gelegenheid voor het houden van evenementen, recepties en dergelijke. Een greep uit de agenda: 09 jan 12 jan 06 feb 01 mrt 14 mrt 21 mrt 28 mrt 08 apr 18 apr 19 apr 23 mei
Receptie Functioneel Leeftijdsontslag (FLO) aoo Ton van Outheusden Nieuwjaarsbijeenkomst en concert Fanfarekorps der Genie Uitreiking Bronzen medaille sgt-1 Van Iersel Certificaatuitreiking VTO KMA, beëindiging en rondleiding Ontvangst genodigden co-overdracht J-CBRN-school (hal) Receptie FLO de heer W. de Beer Receptie FLO elnt Ton Schouwenaars Kerngroep Inventarisatie Militair Erfgoed Brabant, 8 pers, hal Beëdiging Regiment Genietroepen, Geniepark en hal CBRN-symposium o.l.v. lkol Ed van de Broek, hal Wapendag Genie
30 mei 13 jun 14 jun 22 aug 05 sep 12 sep 19 sep 25 sep 06 nov
Receptie FLO aoo Leo de Vos VTO KMS en beëdiging Regiment Genietroepen Beëdiging Regiment Genietroepen Functieoverdracht OTC-adjudant OTCGenie Receptie Gouden medaille sm André Henskens Receptie Gouden medaille aoo Henk van Lent Receptie FLO aalmoezenier Jeffrey Vincentie VOPET-dag, herdenking bij VOPET-monument in Geniepark Ontvangst en lunch Ned. Officiers Vereniging, 60 pers.
7 Commissie Collectie van de Traditie Commissie Koninklijke Landmacht De Traditiecommissie van de Koninklijke Landmacht (TCKL) houdt zich namens Commandant Landstrijdkrachten (C-LAS) bezig met advisering inzake traditiehandhaving, ceremonieel, uniformering, museale collectievorming en de inzet van rekwisieten. Binnen TCKL houdt de Commissie Collectie zich bezig met de historische collecties (HC’s) en het historisch erfgoed van de KL. De commissie begeleidt de collecties en houdt toezicht op een goed functioneren van de organisaties.
Tweede Kennismakingsbijeenkomst HC’s in het zuiden De museummanager heeft niet alleen zijn taken bij de Historische Collectie Genie maar heeft ook een advies- en assistentiefunctie voor een aantal historische collecties in het zuiden. Op 24 april organiseerde hij voor 24 vertegenwoordigers van deze collecties in Vught, een “Tweede Kennismakingsbijeenkomst”.
Het doel was om elkaar (opnieuw) te leren kennen en praktische informatie uit te wisselen. Hiervoor was een interessant programma opgesteld. Annette Gaalman (plv directeur Erfgoed Brabant), Charlotte van Rappard (oud-hoofdinspecteur Cultuurinspectie) en Agnes Vugts (museumconsulent Huis van de Kunsten in Limburg) waren betrokken bij de organisatie en invulling van het programma.
8 Overzicht Asbestproblemen De rechtervleugel van het museumgebouw is het enige deel dat nog niet is gerenoveerd. De vloerbedekking dateert uit 1970 en was behoorlijk versleten. Door een grote lekkage in het voorjaar van 2012, werd de schade duidelijker zichtbaar en kwam er een fijn poeder vrij. Door de Dienst Vastgoed Defensie werden er asbestmonsters afgenomen, zuiver als voorzorgsmaatregel. Om eventuele risico’s uit te sluiten, werd de vleugel tijdelijk voor publiek en medewerkers gesloten.
Enkele dagen voor het museumweekend, in de eerste week van april, kwam het verhaal van deze sluiting onbedoeld in de media. Het leverde heel veel aandacht op, die gelukkig positief kon worden omgebogen. Er was immers nog niets aan de hand, tot het tegendeel bewezen werd… Het leverde wel veel publiciteit op voor het aankomende museumweekend, waardoor nog meer publiek het museum wist te vinden! De maanden daarna werden spannend. Als er sprake zou zijn van een asbestbesmetting dan zou ook de collectie, die immers nog in de zaal stond, besmet zijn, met alle gevolgen van dien. Uiteindelijk bleek er niets, of in ieder geval heel weinig, aan de hand. De Dienst Vastgoed Defensie (DVD) besloot echter, om problemen in de toekomst te voorkomen, de vloer af te dichten met een laminaat vloer. Het betekende een hele verhuizing van vitrines en collectiestukken maar het leverde wel een prachtige museumzaal op, met een schitterende lichthouten vloer.
Opknappen van de oude vleugel Het realiseren van de ontmoetingsruimte in de voormalige museumwerkplaats en het leggen van de laminaatvloer in de museumruimte van de rechtervleugel, betekende veel verhuis- en schoonmaakwerk. De situatie bood ook de kans om meteen de hele rechtervleugel in zijn geheel aan te pakken en op te knappen. Een (noodzakelijke) renovatie van dit deel van het museumgebouw zit er voor de komende jaren niet in, dus het verbeteren van de huidige situatie door zelfwerkzaamheid (gebouw en expositie) was het hoogst haalbare en een mooie kans.
9
Op 16 en 17 november kregen we hiervoor steun van vrijwilligers van re-enactmentvereniging Mars uit Tilburg. De muren van de museumzaal werden geschilderd en alles werd grondig schoongemaakt. Vier enthousiastelingen klommen op het dak van de middelste vleugel en verlegden enkele duizenden zwarte en rode pannen, zodat de tekst HUIS VAN HET REGIMENT leesbaar werd.
De vloerbedekking van de smalle gang, die gebruikt wordt voor logistiek en catering, was ook helemaal versleten. Dit viel echter buiten de werkzaamheden van DVD en daarom werd besloten om dit zelf aan te pakken. De stichting kocht tegels en tegellijm en adjudant Theo Wijnen ging aan de slag. Hij leverde een prachtige tegelvloer af. Er werd een tussenwand geplaatst in de gang, waardoor een kleine werkplaats kon worden gerealiseerd, afgescheiden van de cateringruimte.
10 Ontruiming Legermuseum in Delft Begin januari sloot het Legermuseum in Delft definitief de deuren. Samen met het Militair Luchtvaart Museum gaat het in de tweede helft van 2014 weer open in Soesterberg, maar dan als Nationaal Militair Museum. Het betekent een grote verandering, ook omdat de jarenlange (personele) steun aan de historische collecties van de Landmacht gaat verdwijnen.
De sluiting van de vestiging in Delft leverde ook nog wat voordelen op voor onze stichting. In goed overleg met de directie en projectmedewerkers van het Legermuseum zijn er veel bruikbare materialen opgehaald. Enkele goed bruikbare vitrines, presentatiematerialen, hout, verlichting, tafels en stoelen (uit de museumcantine): het bleek allemaal nog goed bruikbaar in Vught. Diverse malen zijn onze medewerkers naar Delft gereden om daar weer het een en ander uit te zoeken en op te halen. Uiteraard paste het allemaal heel goed bij de eerder genoemde activiteiten bij het opknappen van onze rechtervleugel.
11 Collectie Collectieplan 2014 - 2019 Het verzamelgebied van de Historisch Collectie Genie is in het collectieplan duidelijk afgebakend. Er is ook aandacht voor de hiaten in de collectie: zowel objecten die een beeld geven van het verleden maar zeker ook het heden. In het verslagjaar is het collectieplan vastgesteld en dat beschrijft de periode 2014-2019.
Schenkingen In het verslagjaar is wederom veel materiaal als schenking aangeboden. Slechts na een grondige selectie worden objecten in de vaste collectie opgenomen. Bijzonder zijn de grenspalen van het vroegere Kamp Zeist en het hek van de Wilhelminaboom uit 1898, die in het verslagjaar aan de collectie konden worden toegevoegd. In het bijgesloten artikel bij dit verslag, wordt hier alles over verteld.
Geniepark Het Geniepark is de buitenexpositie van de Historische Collectie Genie. Het biedt plaats aan verschillende grote machines en bruggen, maar ook aan diverse kleine monumenten, zoals dat van de Vereniging van (Oud) Pontonniers en Torpedisten. Het park wordt onderhouden door vrijwilligers.
12 Depot Het depot van de Historische Collectie Genie is gevestigd in gebouw G van de Van Brederodekazerne. Hier waren in de oorlogsperiode de paardenstallen en garage van het naziconcentratiekamp gevestigd. Het algemeen depot is hier nu ondergebracht, met een aparte afdeling voor de NBC-collectie: alles wat te maken heeft met de bescherming tegen nucleaire, biologische en chemische oorlogsvoering. Verder biedt het depot onderdak aan een vijftal voertuigen en grotere technische uitrustingsstukken. In het verslagjaar is hard gewerkt om de werkplaats uit het museumgebouw, hier onder te brengen. De oude werkplaats werd namelijk ontruimd ten behoeve van een ontmoetingsruimte voor veteranen en senioren.
Bibliotheek De Historische Collectie Genie beschikt over een prachtige museumbibliotheek, vooral gebruikt voor de eigen documentatie van de collectie. Op verzoek kan de bibliotheek ook door onderzoekers en belangstellenden worden geraadpleegd. In het verslagjaar is verder gewerkt aan de registratie van de uitgebreide documentatie.
Beeldregistratie In het verslagjaar is door personele tekorten slechts beperkt verder gewerkt aan de registratie en de digitalisering van het beeldmateriaal: de vele foto’s en fotoboeken. Het blijkt lastig om hiervoor de juiste mensen te vinden.
Collectieregistratie en fotografie Alle historische collecties van het Commando Landstrijdkrachten (CLAS) maken gebruik van dezelfde software voor collectieregistratie: Adlib Museum. De meest recente versie hiervan staat op onze systemen, ten behoeve van de collectie-, beeld-, en bibliotheekregistratie. Bovendien hebben we de beschikking over een complete professionele fotostudio. Op deze wijze wordt de collectieregistratie met digitaal fotomateriaal verbeterd en aangevuld.
Beheer en behoud van de collectie In het depot en in de expositieruimtes worden veilige materialen gebruikt, zoals zuurvrij papier/karton en dozen. Zowel in het depot als in de expositieruimtes wordt het museumklimaat, - temperatuur en relatieve vochtigheid – goed onder controle gehouden met klimaatapparatuur, in bijzonder be- en ontvochtigers. Dit wordt geregistreerd met dataloggers. Ramen worden afgeschermd of voorzien van speciale folies om schadelijke daglichtinvloeden te beperken.
13 Presentatie Presentatie uniformen Al vele jaren, eigenlijk vanaf de opening in 1970, stonden er figuren opgesteld in de oude presentatie met uniformen uit diverse tijdsperioden. De kwaliteit van deze opstellingen was niet erg hoog, niet representatief en ook niet echt museaal verantwoord. In het verslagjaar zijn deze oude figuren “ontmanteld”, waarbij kranten uit 1956 werden aangetroffen! Er is een nieuwe selectie gemaakt van de te presenteren uniformen en er werden pasfiguren/bustes aangeschaft. Op deze manier ontstond een heel nieuwe presentatie, wat moderner en strakker vorm gegeven, die een beeld geeft van de verscheidenheid aan genie-uniformen van de afgelopen 100 jaar.
Wisselexpositie Genie in close-up Daags voor de opening van het museumweekend, op 5 april, werd door onze voorzitter Marcel van den Broek de foto-expositie ”Genie in close-up” van amateurfotograaf en genist (kol bd) Jaap Brandenburgh geopend. Voor deze productie werd een subsidie ontvangen van de stichting Vrienden van de Genie. De expositie is te bezichtigen tot maart 2014.
“Genie in close-up” laat de wereld van de genist zien, maar dan op een andere, meer artistieke wijze bekeken. Bekende voorwerpen of situaties kunnen dan een heel ander beeld geven of zijn onherkbaar.
Van Boven Af In gebouw H, het stafgebouw van het Opleidings- en Trainingscentrum Genie (OTCGenie), kwam een kantoorruimte vrij, midden in het gebouw op de eerste verdieping, tegenover het balkon. Deze ruimte ligt precies boven de ingang van
14 wat in de oorlogsjaren het nazi-concentratiekamp was. Een unieke kans om iets bijzonders met de ruimte te doen, samen met het Nationaal Monument Kamp Vught en met toestemming van de commandant van het OTCGenie. De permanente expositie “Van Boven Af” werd gerealiseerd, met financiële steun van de gemeente Vught. Het geeft een beeld van het dagelijks leven in het vroegere kamp, gezien vanuit de kant van de bezetter. Bijzonder is dat het een expositie is in drie delen: in de kantoorruimte (met een maquette van het kamp), vanaf het balkon (met een overzicht over de vroegere appelplaats van het kamp) en in de expositieruimte van de Historische Collectie Genie (de vroegere kampkeuken). Jammer genoeg is de expositie niet dagelijks toegankelijk maar wel tijdens rondleidingen over het voormalige kampterrein, tijdens de zomermaanden en op afspraak.
Varend visitekaartje Rijksvaartuig 29 (RV 29) is een authentiek duik- en bergingsvaartuig van de genie, gebouwd in 1954. Stichting de Historische Genieverzameling heeft al in 2004 het initiatief genomen om dit schip te behouden. Het schip ligt in de zomermaanden vaak afgemeerd bij het Havenmuseum in de Leuvehaven in Rotterdam, of anders in het Engelensche Gat bij ’s-Hertogenbosch (oefenterrein van het OTCGenie). Het vaartuig is “eigendom” van de Rekwisietencollectie Koninklijke Landmacht (het rijdend en varend cultuurhistorisch erfgoed van de Landmacht) en is en blijft dus een militair schip. De rondvaarten – groepen tot ongeveer 25 personen kunnen meevaren – worden uitgevoerd door een team vrijwilligers. Het team bestaat uit acht vrijwilligers, en wordt aangestuurd door de museummanager. Vier van hen hebben een groot vaarbewijs. Helaas was er in het verslagjaar een verloop binnen het team, waardoor er een grote druk kwam te liggen op de overgebleven bemanningsleden. Voor het nieuwe seizoen 2014 moeten daarom oplossingen worden gevonden en afspraken gemaakt. In het verslagjaar werden er diverse vaartochten gemaakt, onder meer met de directie van Paresto. Verder was het schip aanwezig bij diverse evenementen, zoals bij Cuijk (proefsluiting en doortocht Vierdaagse) op 18 en 19 juli; de Wereldhavendagen in Rotterdam en de Furieade in Maassluis op 5 en 6 oktober.
15 Middelen Regimentswinkel Regimentsartikelen zijn te koop in de regimentswinkel, zoals (polo)shirts, manchetknopen, dasschuiven, pins en caps, allemaal voorzien van het logo van het Regiment Genietroepen en natuurlijk de goudgehelmde knopen. Het uitgebreide assortiment vindt gretig aftrek, vooral bij de diverse (regiments)activiteiten.
Financiën Stichting de Historische Genieverzameling ontvangt jaarlijks een financiële bijdrage voor de exploitatie vanuit het budget van de Traditie Commissie Koninklijke Landmacht. De stichting is verder afhankelijk van subsidies, donaties en (bescheiden) entreegelden. In het verslagjaar is een exploitatiesubsidie ontvangen van de Stichting Vrienden van het Regiment Genietroepen. Verder krijgt de stichting donaties van betrokken genisten en van jubilarissen die afscheid nemen in het Huis van het Regiment. Deze steun was en is het noodzakelijk voor een gezonde exploitatie van ons Historische collectie. Het financieel jaarverslag 2013 en de begroting 2014 geven gedetailleerde informatie over de financiële stand van zaken. Deze gegevens zijn voor belangstellenden, op verzoek, beschikbaar.
16 Publiek Openstelling Het Huis van het Regiment Genietroepen is vier dagen per week opengesteld voor publiek, van dinsdag tot en met vrijdag, van 10.00 tot 16.00 uur. In de maanden juli en augustus bovendien op zondag. De toegang voor kinderen tot en met 12 jaar is gratis, evenals voor medewerkers van Defensie en veteranen. Volwassenen buiten deze categorieën betalen 3 euro.
Bezoekersaantal In het verslagjaar ontvingen we ruim 5500 bezoekers (deelnemers Wapendag Genie niet meegerekend!), waarvan 1100 betalend. Het Huis van het Regiment Genietroepen was zeer regelmatig gastheer voor groepen, al of niet in combinatie met bezoeken aan het OTCGenie of het Nationaal Monument Kamp Vught. Een bezoek aan de historische collectie is ingeroosterd in de verschillende opleidingen van het OTCGenie.
Openstelling in het weekeinde In het verslagjaar was de historische collectie in juli en augustus in totaal 9 zondagen open, in combinatie met zomerrondleidingen van het Nationaal Monument Kamp Vught. Bezoekers kopen dan bij het Monument een gecombineerd toegangsbewijs. Dit leverde ruim 450 bezoekers op. De Historische Collectie Genie was open tijdens het Nationaal Museumweekend (5 en 6 april) en tijdens het Monumentenweekend op 14 en 15 september. Verder werden er met regelmaat groepsbezoeken verzorgd in andere weekenden.
Paresto Paresto is de cateraar van Defensie. In het verslagjaar is bij diverse gelegenheden, zoals beëdigingen, recepties en ontvangsten door Paresto de catering verzorgd. Paresto is ook verantwoordelijk voor de automaten (koffie, thee, frisdranken en versnaperingen) in de koffiehoek van de centrale hal van het Huis van het Regiment.
Website Uiteraard beschikt de historische collectie over een eigen website: www.geniemuseum. nl. De site geeft veel informatie over de expositie en de collectie.
Museumweekend 2013 Voor de elfde maal werd deelgenomen aan het Nationaal Museumweekeinde op 6 en 7 april. In de week voorafgaand aan het weekend, was er volop media-aandacht voor het preventieve asbestonderzoek in het oude deel van het gebouw. De regionale media (radio, televisie en de kranten) brachten dit naar buiten in de aanloop naar het museumweekend. Deze negatieve aandacht kon gelukkig positief worden omgebogen door de aandacht te vestigen op alle leuke activiteiten die op 6 en 7 april
17 zouden gaan plaatsvinden. Helaas moest een deel van het museumgebouw worden gesloten maar er is immers nog volop te zien! Het weer werkte mee en op zaterdag passeerden 273 bezoekers de poorten (2011: 220 en 2012: 170). Op zondag werkte het weer nog beter mee en bereikten we een bezoekersaantal van maar liefst 699 (2011: 520 en 2012: 420) personen. Een totaal van 972 bezoekers en daarmee een record. Het was gezellig druk en het publiek was duidelijk naar buiten gelokt door het mooie lenteweer. De permanente expositie kreeg uiteraard veel aandacht maar de activiteiten in het geniepark (de buitenexpositie) werden zeker ook gewaardeerd. Kortom, het museumweekend 2013 was een succes! De “vrijwillige” bijdrage van 1 euro per persoon (sinds 2012 een landelijke afspraak van de werkgroep Museumweekend), bleek voor de meeste bezoekers geen enkel probleem: over het algemeen bleek hiervoor alle begrip.
Wapendag Genie Op 24 mei werd de Wapendag Genie gehouden, de feitelijke viering van de verjaardag van het Regiment Genietroepen (15 mei 1748). Het is een combinatie van een indrukwekkende plechtigheid rondom het Geniemonument, een genieinformatiemarkt, sportwedstrijden, een feestavond en natuurlijk de gelegenheid voor alle genisten, (non)actief of veteraan, om elkaar weer eens te ontmoeten. Het Huis van het Regiment Genietroepen speelde weer een belangrijke rol tijdens deze Wapendag, zowel letterlijk als figuurlijk. Stichting de Historische Genieverzameling en de museummanager ondersteunen de projectorganisatie van de Wapendag bij de organisatie van het evenement. De deelnemers en veteranen betreden via het museumgebouw het evenemententerrein: het Geniemuseum als “poort” tot de Wapendag Genie! Ruim 2500 genisten namen aan deze dag deel.
18 Relaties Stichting de Historische Genieverzameling onderhoudt goede relaties met personen en instellingen, zowel binnen de Nederlandse krijgsmacht als in de museumwereld. De Historische Collectie Genie heeft een eigen plaats binnen het OTCGenie, de “moedereenheid”, zoals aangeduid in het Museale Beleid van de Koninklijke Landmacht, maar wil ook een visitekaartje zijn van de Koninklijke Landmacht in het algemeen en het Wapen der Genie in het bijzonder. Speciaal mag de relatie worden genoemd met de Logistieke Eenheid van het OTCGenie. Commandant en medewerkers staan altijd klaar om de historische collectie te steunen.
Externe contacten Stichting de Historische Genieverzameling was in 2013 bij veel gelegenheden vertegenwoordigd, vaak door de voorzitter en/of de museummanager.
Medewerkers Personeel/vrijwilligers In het verslag was Hans Sonnemans als museummanager, in dienst van het Legermuseum, nog gedetacheerd bij de Historische Collectie Genie. Zijn assistent is aooi Theo Wijnen - als ontslagbeschermer - door 41 Pagnbat geplaatst in Vught. In het verslagjaar zijn er de nodige personeelsmutaties geweest. We mochten drie nieuwe vrouwelijke vrijwilligers verwelkomen: Bernadette van Doesburg, Anneke van Hoek – van Engelen en Barthy Monteban. Verder kregen we versterking van Arnold van Hoof , aoo bd Peter de Jong en aoo bd Ben Jacobs. Helaas moesten we ook afscheid nemen van Loek van der Putte. Verder waren Jan Francken en Ab Huizinga maar zeer beperkt aanwezig, vanwege gezondheidsproblemen.
Cursussen/Opleidingen Als voorbereiding op het nieuwe museumseizoen hebben de publieksmedewerkers op 26 februari een bijeenkomst gehouden. Met deze groep, receptiemedewerkers en rondleiders, zijn de lopende regelingen en afspraken doorgenomen en is praktijkinformatie uitgewisseld. Op 5 juni was er een bijeenkomst met onze medewerkers en de gidsen van het Nationaal Monument Kamp Vught. Doel was elkaar te leren kennen en de afspraken voor de zomerrondleidingen in juli en augustus met elkaar af te stemmen. Gezamenlijk hebben we geluncht en zijn over het terrein gelopen. Het bleek te werken: nog niet eerder zijn de zomerrondleidingen in zo’n sfeer en samenwerking verlopen. Volgend jaar weer dus!
19 Vrijwilligersbijeenkomst De jaarlijkse eindejaarsbijeenkomst werd gehouden op maandag 9 december, onder de kerstboom in de hal van het eigen Huis. Onder het genot van een hap en een drankje, praatte voorzitter Marcel van de Broek iedereen bij over de recente ontwikkelingen. De regimentsadjudant nam op traditionele wijze afscheid van de vrijwilligers die hun medewerking in het afgelopen jaar beëindigd hebben. Daarna was er een winterbuffet en een spetterend muzikaal optreden van de zanggroep “Back on Track”.
Bestuur In het verslagjaar werd afscheid genomen van twee bestuursleden: penningmeester Cees Ockhuijsen en lkol bd Kees Jonk. Kees Jonk was bijna 20 jaar voorzitter van het dagelijks bestuur en vanaf het eerste begin betrokken bij de opbouw van het Geniemuseum en het Huis van het Regiment Genietroepen. In 2009 kreeg hij hiervoor de hoogste regimentswaardering, de Legpenning van het Regiment Genietroepen. Op passende wijze is afscheid genomen van beide bestuurders. Genm bd M.F.P. van den Broek voorzitter, tevens vertegenwoordiger Regiment Lkol b.d. K. Jonk vice-voorzitter/voorzitter Dagelijks Bestuur (tot november) Lkol R. Dijkhoff, vice-voorzitter/voorzitter Dagelijks Bestuur (vanaf november) Maj b.d. M. van Bree secretaris/Dagelijks Bestuur Res maj C.P. Ockhuysen penningmeester/DB (tot april) Aoo b.d. Ton van Outheusden (vanaf april) Lkol E. Galama vertegenwoordiger Dienst Vastgoed Defensie Bgen b.d. H.M. van Lent vertegenwoordiger Ver. Officieren Genie Lkol b.d. C. Schrover vertegenwoordiger veteranen; tevens adviseur Adj H.G.M. Jogems vertegenwoordiger Ver. Genie Onderofficieren Maj C.R. Wesseling vertegenwoordiger parate Genie
Vergaderingen Op 17 april en op 13 november kwam het Algemeen Bestuur van stichting de Historische Genieverzameling in vergadering bijeen.
Tenslotte Ondanks tegenvallers en onduidelijkheid waren er ook heel veel kansen. Daarom is 2013 een positief jaar geweest, waarin het Huis van het Regiment Genietroepen springlevend was. Het jaar 2014 zal hopelijk wat duidelijkheid brengen. Het beleidsplan zal worden vernieuwd. Een aangepaste organisatie zal worden voorbereid. We zien de toekomst met vertrouwen tegemoet.
20 Samenwerking NM Kamp Vught en Geniemuseum Zomerrondleidingen over voormalig kampterrein Door Hans Sonnemans
Sinds vele jaren organiseert het Nationaal Monument Kamp Vught zomerrondleidingen over het voormalige kampterrein van het Konzentrationslager Herzogenbusch, ofwel de huidige Van Brederodekazerne. Het Geniemuseum werkt al meer dan tien jaar samen met de collega’s van de buurinstelling bij deze rondleidingen op de zondagen in juli en augustus. Zo is het museum op die zondagen geopend en is het depot opengesteld voor de deelnemers aan de rondleidingen. Dit depot is namelijk gevestigd in de voormalige paardenstallen en is nog zeer herkenbaar.
Konzentrationslager Herzogenbusch De Vughtse Heide was voor de Tweede Wereldoorlog een belangrijk oefengebied voor het leger. Een militaire functie die al vele honderden jaren terug ging, toen er zelfs lunetten werden gegraven en er een permanent tentenkamp verrees, dat in 1844 werd vernoemd naar Koning Willem II. Na de Duitse inval in mei 1940 en de daarop volgende bezetting, startten er bouwactiviteiten op de Vughtse Heide maar nu onder het nazibewind. Medio 1942 werd hier begonnen met de bouw van Konzentrationslager Herzogenbousch, het enige SS-concentratiekamp buiten Duitsland. Een kamp met daarnaast een kazerne voor een SS-bataljon, gebouw in de vorm van een “Duits oorlogskruis”. Aan het begin van de huidige Lunettenlaan in Vught, kwam een slagboom met wachtpost te staan. In januari 1943 werden de eerste gevangenen binnengebracht, in totaal zouden ruim 30.000 gevangenen kortere of langere tijd in het kamp verblijven. Ongeveer 750 van hen kwamen in het kamp om, of werden in de laatste maanden van 1944 bij de fussilladeplaats terecht gesteld, terwijl meer dan 14.000 gevangenen, voornamelijk Joden, naar vernietigingskampen werden gestuurd. De kampgebouwen boden ook onderdak aan allerlei administratieve, technische en logistieke diensten van de Duitse kampleiding. De bewakers van de 4e en 5e compagnie van SS-Wachbataillon Nordwest, voor het overgrote deel Nederlanders, hadden hun legering in de kazerne (de huidige Lunettenkazerne).
Architectuur Stuttgarter Schule De kampgebouwen van het SS-concentratiekamp zijn gebouwd volgen een strak aanlegplan, waarbij de hiërarchie duidelijk tot uiting komt. De bebouwing toont een ambachtelijke vormtaal, met elementen van het functionalisme (waarbij dus de functie van het gebouw de vorm bepaalt) en de Stuttgarter Schule. Deze stijl van bouwen wordt tot het modern traditionalisme gerekend en binnen deze stroming is de Stuttgarter Schule het bekendst. Enkele kenmerken hiervan zijn: daken met schuine kappen en het gebruik van plaatselijke materialen, zoals baksteen en hout. Het Duits modern traditionalisme combineert traditionele architectuur, gebaseerd op de Germaanse identiteit en cultuur, met moderne bouwwijzen. De
21
nazi’s deelden enkele culturele opvattingen van de stroming en omhelsden daarom het modern traditionalisme na hun machtsovername. Deze associatie met het Derde Rijk bezorgde deze bouwstijl nog lang na de oorlog het stempel “foute architectuur”. SS-Konzentrationslager Herzogenbusch (ofwel Kamp Vught) vormt een naargeestig voorbeeld van deze bouwstijl. De overgebleven gebouwen van het kamp staan nu op de lijst van beschermde rijksmonumenten: de vier kazernegebouwen van de Lunettenkazerne (gebouwd in de vorm van het “Duits oorlogskruis”), de voormalige officiersmess (gebouw J), het woonhuis van de commandant, het poortgebouw ofwel Kommandantur (gebouw H), het wachtgebouw (gebouw Q), de legeringsgebouwen (gebouwen K en L) en de paardenstal/garage (gebouw G) van de Van Brederodekazerne.
Bevrijding en herbestemming In september 1944 trokken de eerste geallieerde troepen de Nederlandse grens over. De bevrijding liet voor Vught en omgeving nog op zich wachten. Uiteindelijk werd tussen 24 en 27 oktober, vanuit Schijndel, de aanval ingezet door Britse troepen, 51 Highland en een bataljon Black Watch, en werd het dorp bevrijd. Het concentratiekamp was al vanaf begin september ontruimd. De gevangenen waren getransporteerd naar andere (vernietigings)kampen. Slechts enkele gewonde Duitsers waren achtergebleven en deze gaven zich zonder meer over. Na de bevrijding werden de gebouwen van het voormalige kamp gebruikt voor de internering van gestrafte geallieerde militairen, van collaboratie verdachte personen en van geëvacueerde Duitse burgers. Ze werden bewaakt door Stoters, militairen van het Regiment Stoottroepen, de eerste Nederlandse militairen op het terrein. Een aantal voormalige kampgebouwen kreeg (niet officieel) namen als Margriet-, Ireneen Wilhelminakazerne. Pas in 1950 kreeg het hele terrein formeel de bestemming kazerne, onder de naam Lunettenkazerne. Vanaf 1949 vestigde zich de genie in de Lunettenkazerne (enkele eenheden van het Depot Genietroepen en de Genieherstelcompagnieën). De twee grote hallen op het terrein van de Lunettenkazerne, zestig metere lang en twintig meter breed, werden “Philipshallen” genoemd. De naam herinnerde aan de oorspronkelijke functie tijdens de oorlogsjaren: werkplaats voor gevangenen die arbei voor Philips verrichtten. Nadat de Dienst der Genie de oorlogsschade had hersteld, kregen de hallen in 1952 een nieuwe naam: “Mineurshallen”. Ze zijn ongeveer tien jaar geleden gesloopt en op die locatie staat nu de Pioniers- en Pontonniersschool. Met ingang van 1 juni 1960 werd een deel van de Lunettenkazerne, namelijk de gebouwen die tot het “dienstendeel” van het voormalige concentratiekamp
22 hadden behoord, omgedoopt tot Van Brederodekazerne, vernoemd naar Hendrik van Brederode (1531 – 1568), een edelman en één van de grondleggers van de Nederlandse opstand. De voormalige barakken van het kamp waren inmiddels in gebruik als woonoord voor de in 1951 naar Nederland overgekomen Molukkers. Op het noordelijke deel van het voormalige kampterrein werd in 1949 de penitentiaire inrichting Nieuw-Vosseveld gevestigd. Het hart van het terrein van deze instelling vormt (nog steeds) de grote bunker uit de Duitse tijd.
“Van boven af” Sinds het vertrek van de regimentsadjudant naar de bureauruimte in het Huis van het Regiment Genietroepen, stond zijn oude bureau “boven de boog” van het vroegere poortgebouw, helemaal leeg. Samen met medewerkers van het Nationaal Monument Kamp Vught werd een plan ontwikkeld om deze ruimte te gebruiken voor een museale presentatie over de geschiedenis van deze bijzondere plek in het hoofdgebouw van het voormalige concentratiekamp. Het is immers belangrijk dat de functie van het gebouw niet in de vergetelheid raakt, ook niet bij de huidige gebruikers. `Daarnaast zou een presentatie een aanvulling kunnen zijn bij de zomerrondleidingen, als de bezoekers het tegenoveg gelegen balkon betreden en een blik werpen over het terrein. Op 6 april j.l. werd het resultaat van alle plannen geopend: de expositie “Van Boven Af”. In de kleine ruimte wordt een beeld geschetst van het kamp en zijn voormalige bewoners (gevangenen en bewakingspersoneel). Voorwerpe, teksten en foto’s maken dit verhaal tastbaar en dichtbij. Op het balkon zelf, is een paneel geplaatst met een overzicht van het terrein tijdens de oorlogsjaren. Tenslotte zijn nog eens
drie panelen gemaakt voor in het Geniemuseum zelf, die een beeld geven van de kampkeuken, de voormalige functie van het museumgebouw. In de tweede helft van juni hebben medewerkers van het Geniemuseum het depot in gebouw G grondig aangepakt. Een deel van de voormalige paardenstal is ontruimd en geeft nu weer een goed beeld van de oorspronkelijke functie: een stal met plaats voor 20 paarden. Er zijn zelfs nog muurschilderingen te zien uit de Duitse periode. Een keurig hekwerk beschermt de opgeslagen collectie voor bezoekers maar geeft ook het idee van een open depot. Kortom, de bekende zomerrondleidingen over het kampterrein hebben een extra toevoeging gekregen, door de samenwerking van het Geniemuseum en Nationaal Monument Kamp Vught. De moeite waard en zeer indrukwekkend.
23 Nationaal Militair Museum krijgt vorm Huis van het Regiment Genietroepen staat stevig overeind! Door Hans Sonnemans, museummanager
Open in 2014 Al ruim een jaar zijn er volop bouwactiviteiten op de voormalige vliegbasis Soesterberg. Bouwonderneming Heijmans is daar bezig met een grootschalig project: de bouw van het Nationaal Militair Museum. Vanuit de verte is de 33 meter hoge uitkijktoren al duidelijk te zien. De historische betonnen hoofdweg is de toegang tot wat het Museumkwartier genoemd wordt. De weg leidt de toekomstige bezoekers door een voormalige militaire zone, met afwisselend open landingsbanen en dicht bos, waarschuwingsborden en hekken. De contouren van dc enorme museumhal verrijzen langs de oude start- en landingsbaan van het voormalige vliegveld. Om een idee te geven van de dimensie: op het dak van deze hal zouden vijf voetbalvelden kunnen worden aangelegd. De hal gaat een plaats bieden aan de verschillende exposities maar vooral aan het groot materieel van de krijgsmacht, zoals (pantser)voertuigen, tanks en vliegtuigen.
Eind 2014 opent het Nationaal Militair Museum dc deuren. Het biedt dan niet alleen een groot museumgebouw, maar ook een herdenkingsplein, een stiltetuin, een commandobunker, een arena (voor demonstaties) en een bijzondere (historische) landschapsarchitectuur. De officiële opening staat gepland in mei 2015. De Defensiemusea gaan samen in een nieuwe organisatie, die het Nationaal Militair Museum gaat vormen. Het Legermuseum sloot haar deuren in december 2012, het Militair Luchtvaartmuseum deed dit in de zomer van 2013. Het Marechausseemuseum in Buren, het Mariniersmuseum in Rotterdam en het Marinemuseum in Den Helder blijven bestaan op hun huidige locatie maar komen organisatorisch samen in de nieuwe museumorganisatie. Het worden zogenaamde nevenvestigingen. Deze nieuwe organisatie, ondergebracht in de stichting Nationaal Militair Museum, moet van start gaan op 1 april 2014.
24 Gevolgen Huis van het Regiment Genietroepen Het voormalige Geniemuseum, nu bekend als Huis van het Regiment Genietroepen, zal in Vught blijven bestaan. Het is immers een historische collectie van het CLAS en geen Defensiemuseum. Het heeft geen museale taak meer, gericht op publiek van “buiten” maar voornamelijk voor de eigen traditiebeleving. Toch zal de verandering wel gevolgen hebben. Op 1 april 2014 zal de organisatie van het Legermuseum definitief ophouden te bestaan om over te gaan in de nieuwe stichting. Dat betekent dat hiermee de functie van de museummanager wordt beëindigd. Een taak van het Legermuseum was immers het ondersteunen van het cultuur-historisch erfgoed en de historische collecties van het CLAS. Hiervoor waren vier museummanagers aangesteld en permanent gedetacheerd bij de grotere collecties, waarvan één in Vught. De ondersteuningstaak bij CLAS, en hiermee dus ook de functies, komen niet terug bij het Nationaal Militair Museum. Zoals het er nu voor staat, beschikt het Huis van het Regiment Genietroepen vanaf 1 april 2014 dus niet meer over een museummanager, lees full time beroepskracht. Een hele verandering voor de vrijwilligersorganisatie van het Huis. Gelukkig bereiden we ons hier al jarenlang op voor. Het stichtingsbestuur neemt taken en verantwoordelijkheden van de beroepskracht over en de vrijwilligers vullen hun werkzaamheden zelfstandiger in. Het zal niet gemakkelijk zijn maar met de steun van het hele regiment moet het mogelijk zijn om het Huis van het Regiment Genietroepen te laten draaien, zoals we dat gewend zijn.
Wilhelminaboom en grenspalen Gelukkig zijn er ook nog andere (meer positieve) gevolgen. Met de sluiting van het Militair Luchtvaar Museum, wordt het hele voormalige museumterrein aan de natuur terug gegeven, zoals dat zo fraai heet. Het nieuwe Nationaal Militair Museum wordt namelijk aan de andere zijde van de weg gebouwd. Voor de genie is dit gebied historische grond want hier lag namelijk het vroegere “Kamp van Zeist”, eeuwenlang het oefengebied van de genie. Hier zijn nog wat getuigenissen van in het landschap terug te vinden. Vanwege de veranderde situatie zullen deze worden overbracht naar het geniepark, de buitenexpositie van het Huis van het Regiment. Bij de ingang van het terrein van het voormalige Militaire Luchtvaartmuseum staat een bijzondere boom. Het is een lindeboom, die gepland is op 6 september 1898, de dag van de inhuldiging van Koningin Wilhemina. Dit gebeurde op een groot aantal plaatsen in ons land en in de volksmond werden deze bomen al snel “Wilhelminabomen” genoemd. Het Korps Genietroepen (de benaming die tussen 1880 en begin 19e eeuw werd gebruikt voor het regiment) liet op het Kamp van Zeist ook een lindeboom planten. Er werd een gietijzeren hekwerk omheen gezet, helemaal in de stijl van die tijd. Het hekwerk werd in 2001 gerestaureerd. De boom is helaas te groot en blijft achter maar dit bijzondere hekwerk zal in Vught een nieuwe plaats krijgen.
25 Vanaf 1861 werd het “Kampveld van Zeist” afgebakend met in totaal 27 grenspalen, rondom de verschillende kampen die in de loop der tijd aangelegd zijn. Vier van die historische grenspalen (limietstenen) zijn bewaard gebleven. D10, op de grens van de gemeente Amersfoort en Soest, nabij hoogte 50. D 20 en D 21, gemeente Soest nabij de Korndorferlaan, waar nu de woonwijk Gemini ligt. Tenslotte D 26, gemeente Zeist, bij de ingang van het Kamp van Zeist, nu het (voormalige) terrein van het Militaire Luchtvaart Museum. De grenspalen of limietstenen kregen een plaats in de buitenexpo van het museum. Nu worden ze overgebracht, compleet met een mooi informatiebord, naar Vught als een blijvende herinnering aan een historisch geniekamp.
Klusweekend voor vrijwilligers Al jarenlang leveren vrijwilligers van re-enactmentvereniging Mars uit Tilburg, een vaste bijdrage aan het museumweekend en de Wapendag Genie. In hun historische uniformen beelden ze een Amerikaanse geniegroep uit 1944 uit (7th Engineers). Inmiddels is er een goede band ontstaan tussen deze enthousiaste vrijwilligers en het Huis van het Regiment Genietroepen. Spontaan ontstond daarom de idee om in “klus weekend” een bijdrage te leveren aan het onderhoud van het gebouw. Op 16 en 17 november was het zover: 14 mannen en een vrouw gingen aan de slag, onder leiding van aoo Moos Raaijmakers en aooi Theo Wijnen. De eerste prioriteit was het schilderen van de rechtervleugel van het museumgebouw, ofwel de “oude zaal”. Alle historische objecten gingen aan de kant en alle muren werden voorzien van een nieuwe texlaag. Het houtwerk werd schoongemaakt en gelakt: in de grote zaal, de Indiëzaal en de ruimte van de Vaartuigendienst/ Pontonniers. Terwijl de tamboers van het Fanfarekorps Genie aan het repeteren waren in de centrale museumhal (hun vaste oefenlocatie) gingen drie vrijwilligers daarboven letterlijk het dak op. In 2007 is deze hal voorzien van rode en zwarte dakpannen, door elkaar gelegd. Als je deze pannen, een kleine 3000 stuks, één voor één gaat verleggen, kun je ook woorden vormen. Na anderhalve dag hard werken, is het duidelijk te zien, vooral van een afstand of vanuit de lucht: HET HUIS VAN HET REGIMENT, met een pijl naar de ingang. Het werd een weekendje hard werken, maar het resultaat mag er zijn. Heel veel dank voor deze vrijwilligers van Mars. De rechtervleugel staat er weer helemaal fris bij en de uitstraling van het regiment is letterlijk op het gebouw te lezen. Het Huis van het Regiment Genietroepen staat stevig overeind!
