Stevige basis met assetmanagement voor kunstwerken. Effectbestek, hype of here to stay? Bruggen slaan in de Kempen. Nr

GBI

nieuws

Nr.9 Herfst 2015

Effectbestek, hype of here to stay? Bruggen slaan in de Kempen

Stevige basis met assetmanagement voor kunstwerken

Nieuw Leiden gaat stapje verder met GBI 6 Een schone leefomgeving door slimme oplossingen GBIservices: Grip op openbare ruimte

In dit nummer

Voorwoord

Voorwoord

3

Van zintuigen naar sensoren

Nieuws

4

Kennis en inspiratie

5

Column

7

De dagen worden weer korter en de temperatuur lager. Ik zie dat buiten. Terugtrekkende knoppen van de kamperfoelie, overrijpe bramen en de eerste ganzen klapperen ’s avonds al weer zuidwaarts. Maar ook trek ik weer een jas aan als ik ’s ochtends naar mijn werk fiets. Zo voel ik aan alles dat eerst de herfst, en dan ook de winter er weer aan komen.

Klanten en projecten

8

Extra: GBIservices 20 GVAG 22 Visie op beheer 28 GBIsoftware 30 GBIuitgelicht 32 GBIpartnerprogramma 35

Dat is net zo onvermijdelijk als de veranderingen in de datawereld en de toepassing van data verandert. Vooralsnog vertrouwen we op onderbuikgevoelens bij het opstellen van planningen, begrotingen en meerjarenramingen voor de vervangingen. Soms ook nog op basis van verouderde inspectiecijfers. Wanneer gaan wij ‘live’ meten dat er onderhoud nodig is? En daarbij ook direct zien welk onderhoud nodig is? Als het regent en je zit in de auto, dan gaan de ruitenwissers vanzelf aan. Precies, in het raam zit een regensensor, die niet alleen meet dat het regent, maar ook hoe hard het regent. En over auto’s gesproken, BMW zegt: ‘Concentreer je op dat wat belangrijk is: rijden.’ Met Condition Based Service heeft de BMW een intelligent systeem onder de kap dat continu de gevolgen van gebruik en verbruik meet en op basis daarvan onderhoud plant. Antea Group is druk bezig met sensoring. We doen experimenten met sensoring tijdens aardbevingen, met grondwater en vervuilde lucht. Ik word daar enthousiast van en zie een geheel nieuwe datawereld zich ontvouwen. Met GBI moeten wij vooraan staan in die wereld. Want waarom zouden we niet? Als ik je vertel dat mijn zoon in China al voor een paar tientjes een computer koopt, die vol zit met allerlei sensoren. Dit wordt wat mij betreft dus snel ook de essentie van beheer; sensoring. Ook in beheer worden al experimenten gedaan, bijvoorbeeld met prullenbakken die een seintje geven als ze vol zitten. Maar ook op grotere schaal kunnen we de beheerobjecten uitrusten met sensoren, om allerlei cruciale informatie te verzamelen, door te geven en te verbinden. We hoeven dan niet meer te vertrouwen op onze onderbuik. Dan hoef ik niet meer te zeggen: ‘Ik voel het aan mijn water.’ Dan weet ik zeker dat het zo is, omdat de sensoren zeggen dat ik nu die rioolbuis moet vervangen.

pagina

2

8

| In dit nummer | GBInieuws herfst 2015

pagina

25

pagina

32

Iepe Soet adviesgroepmanager Antea Group

GBInieuws herfst 2015 | Voorwoord |

3

Nieuws

Kennis en inspiratie

Nieuwe GBIaddon-KLIC voor

Nieuwe klanten Gemeente Hengelo Toen Arcadis aangaf te stoppen met Xeiz, ging de gemeente Hengelo op zoek naar een alternatief. Tijdens een uitgebreid selectietraject bleek GBI 6 naadloos aan te sluiten op de eisen en wensen van de gemeente. De gemeente werkt met uitgekristalliseerde en specifieke methodieken binnen haar beheerproces. Dit vergt veel van de kennisbank en leidt tot expliciete behoeften ten aanzien van de planning en begrotingssystematiek binnen GBI. Omdat GBI in lijn met de werkwijze van Hengelo functioneert, door de hoge mate van flexibiliteit en op maat gemaakte standaarden, heeft Hengelo gekozen om te gaan werken met GBI. De installatie en implementatie van GBI 6 wordt op dit moment uitgevoerd. Gemeente Geldermalsen Ook gemeente Geldermalsen moest op zoek naar een ander beheerpakket. Op advies van Arcadis is na een presentatie en offertetraject gekozen voor GBI 6. Gemeenten Zandvoort en Haarlem De gemeenten Zandvoort en Haarlem verkennen de mogelijkheden voor intensieve ambtelijke samenwerking. Vooruitlopend op de ambtelijke samenwerking wil de gemeente Zandvoort de openbare ruimte beheren met GBI. Gemeente Haarlem maakt al gebruik van GBI 6. De gemeente Zandvoort gaat gebruik maken van de infrastructuur van de gemeente Haarlem en krijgt hierbinnen een eigen GBI omgeving. De gemeente Haarlem gaat in de toekomst de mutaties voor Zandvoort doorvoeren. Via GBIdatabank wordt de data ontsloten in de frontoffice van Zandvoort. Meer informatie [email protected]

4

| Nieuws | GBInieuws herfst 2015

gemeentelijke KLIC-meldingen Met WIONservice wordt GBI nog completer. De nieuwe GBIaddon-KLIC maakt het mogelijk om in uw eigen beheeromgeving WION informatie te raadplegen en aan te bieden voor de KLIC-meldingen. Wij merken dat steeds meer gemeenten werken met WIONservice.

Geobuzz

De WIONservice Met de WION toonbank zorgen wij, al sinds de invoering van de wet WION in 2008, dat de liggingsgegevens van kabels en leidingen worden gebundeld en op een eenduidige manier beschikbaar zijn. Dit is gunstig voor de geautomatiseerde afhandeling van de KLIC-meldingen. Naast een oplossing voor bedrijven heeft Antea Group met WIONservice nu ook de totaaloplossing voor gemeenten in huis.

Nationaal Congres: Beheer van de openbare ruimte

Meer informatie: [email protected]

GBIdag 2016:

BGT, analyseer en leer! Per 1 januari 2016 heeft iedere gemeente een nieuwe basiskaart, de BGT. Veel gemeenten moeten nog een aantal slagen maken om de kaarten in de landelijke voorziening te krijgen. Gelukkig, heeft dit weinig impact op de beheerobjecten van Beheer Openbare Ruimte (BOR). Wat we wel graag willen weten is hoe we deze kaart kunnen gebruiken in ons beheersysteem, of beter nog geautomatiseerd te koppelen. Veel gemeenten zijn inmiddels ver genoeg met de opbouw van de kaart om dit te kunnen. Daarom hebben we een eenvoudige analyse gemaakt om de verschillen en overeenkomsten tussen BOR en BGT inzichtelijk te krijgen. Zo kunt u nu al een beeld vormen van de inspanningen en de nodige acties uitzetten. En maakt u het uzelf makkelijk om straks de systemen op elkaar aan te sluiten.

Succesvol toepassen ‘Leren van elkaar’ was het thema van de GBIdag 2015. De voorbereidingen voor 2016 zijn alweer in volle gang. Op 17 maart is de volgende GBIdag gepland met als thema: ‘Succesvol toepassen’. Het belooft weer een leuke en inspirerende dag te worden. Dus zet deze datum alvast in je agenda! Heb je nu al vragen? Mail naar [email protected].

Op 26 november organiseert CROW het Nationaal Congres: Beheer van de openbare ruimte. Dit jaar wordt de beurs in de St. Eusebiuskerk in Arnhem georganiseerd. Het thema is: van wijken weten. Gemeentelijke uitvoering en aanpassingen in de openbare ruimte worden niet alleen in het stadhuis bepaald. Ook de wijken en de inwoners hiervan organiseren zelf steeds meer. Dus is het voor gemeentes tijd om hiervoor handvaten te bieden.

Voor de tweede keer wordt de GeoBuzz georganiseerd. Het gaat hier om kennis delen, elkaar ontmoeten, maar vooral elkaar inspireren. In Congrescentrum 1931 in ’s-Hertogenbosch is iedereen die betrokken is bij geo-informatie van harte welkom op 24 en 25 november. Het thema van deze beurs is: ‘Alle Ruimte‘. Er worden speciale lezingen, workshops, debatten en zogenaamde GeoTalks gehouden. Twee dagen lang zijn er bedrijfspresentaties van dertig minuten, waar ook Antea Group aan mee doet. Op de beurs vind je ook een stand van ons waar wij onze geo-informatie met u delen. Meer informatie: [email protected] www.geobuzz.nl

Tijdens verschillende workshops, presentaties en discussies kan je ontwikkelingen in je vakgebied ontdekken en van andere vakgenoten leren. Antea Group geeft een workshop en staat er met een stand. Meer informatie: [email protected] www.ncbor.nl

Agenda

• 24 en 24 november 2015 / Congrescentrum 1831, ’s-Hertogenbosch Vakbeurs ‘Geobuzz’

Wilt u meer weten dan praten wij u graag bij.

• 26 november 2015 / St. Eusebiuskerk, Arnhem Vakbeurs ‘Nationaal Congres: Beheer van de openbare ruimte’

Meer informatie: [email protected]

• 4 februari 2016 / Beatrix Theater, Utrecht RIONEDdag • 17 maart 2016 / De Reehorst, Ede GBIdag

GBInieuws herfst 2015 | Kennis en inspiratie |

5

Advertenties

GEOGRAFISCHE INFORMATIE UITWISSELEN ZONDER GRENZEN Geografische informatie gemeentebreed delen? Key2Geo van Centric legt

Met een frisse blik

de relatie tussen de gegevens uit uw verschillende backoffice-applicaties. Key2Geo is vooral bedoeld voor het afdelings-overschrijdend delen van informatie De verzamelde gegevens worden via de kaart in één oogopslag inzichtelijk gemaakt, waardoor uw gebruikers relaties tussen gegevens kunnen leggen en daarmee voorzien in hun informatiebehoefte.

Transparante bedrijfsvoering is BORG- Methodiek!

Als gevolg daarvan stellen gebruikers van Key2Geo binnen uw organisatie minder vragen aan bronhouders en kunnen zij sneller inspelen op de

Ter ondersteuning van onze BORG-methodiek is de add-on BORG

informatiebehoefte van uw burgers.

op een GIS applicatie ontwikkeld. Sleutelwoord in Integraal denken

WWW.CENTRIC.EU/OVERHEID [email protected] TEL. +31 (0)182 34 57 01

en werken is dat de informatie voor iedereen beschikbaar moet zijn. Kennis delen en de Borging van beschikbare informatie en goede

Wat dat betreft blijft GBInieuws een mooi voorbeeld. Stond de vorige editie al in het teken van een nieuw en duurzaam uiterlijk, ook in dit nummer nemen wij u mee voor een frisse duik in de recente ontwikkelingen op het gebied van beheer, data, ICT en GBI.

Meer weten over de BORG methodiek en add-on BORG?

De wereld van ICT verandert exponentieel. Om bij de metafoor ‘duiken’ te blijven; het water wordt dieper en de stromen veranderen. Dit raakt ook jouw organisatie. Wij zijn momenteel allemaal druk met de ontwikkelingen op het gebied van data, standaardisatie en informatiemanagement. En ook voor jou als beheerder betekent dit nogal wat. Nog afgezien van nieuwe beheer –en beleidsvraagstukken, kapitaalgoederennota’s, integrale meerjarenplannen, assetmanagement, het centraal stellen van de eindgebruiker en burgerparticipatie.

Kijk op www.innofra.nl of neem contact op via [email protected] of bel (071) 566 5305

www.centric.eu

Naamloos-3 1

Inmiddels is het volop herfst en kijken de kinderen al weer uit naar Sinterklaas. Toch kan ik het niet laten nog even terug te denken aan de afgelopen vakantieperiode. Eind augustus ontwaakte Nederland uit haar ‘zomerslaap’. Met een frisse blik naar ik hoop. In de vakantie samen op pad, de sleur van alledag doorbreken en nieuwe dingen zien en ervaren. Dat is voor mij belangrijk. Om daarna uitgerust de taken weer op te pakken. Ik memoreerde dat al in mijn vorige column. Vooruitkijkend, met oog voor nieuwe ontwikkelingen en noodzakelijke aanpassingen zien. Weer met een frisse kijk aan de slag.

ontsluiting daarvan zijn cruciaal. De add-on BORG zorgt precies daarvoor, voor zowel statische als dynamische informatie.

SOFTWARE SOLUTIONS | IT OUTSOURCING | BPO | STAFFING SERVICES

Column

Beheer Openbare Ruimte Geborgd

05-06-14 11:24

Het is daarom dat wij samen met de GVAG stilstaan bij deze ontwikkelingen. Om samen een nieuwe koers te bepalen en de juiste wegen in te slaan voor de komende jaren. En vandaar dat wij samen met DataQuint, één van onze partners, de handen ineenslaan om met GBIservices de toekomst tegemoet te treden.

Kom in regie en sluit aan bij landelijk platform

NEURON BGT

VICREA, BEDREVEN IN BASISREGISTRATIES OPWERKEN, INWINNEN, OPBOUWEN, BEHEREN, COMMUNICEREN

Ik hoop dan ook dat deze editie van GBInieuws ook nu weer verfrissend werkt. Met een stevige rugzak vol met kennis en ervaringen. Met nieuwsgierige ogen kijken we om ons heen: waar kan het slimmer, beter, sneller, efficiënter? Maar ook samen genietend van de vele nieuwe zaken die op ons pad komen.

MOOR draagt bij aan een leefbare en veilige openbare ruimte met cloud oplossingen die regie, transparantie, efficiency en samenwerking in de kabels en leidingen keten ondersteunen. MOOR biedt o.a. een online platform dat in Nederland dé standaard is voor het efficiënt plannen, vergunnen en administratief afhandelen van werkzaamheden aan de ondergrondse infrastructuur. Al ruim 150 gemeenten gingen u voor. Kom ook in regie!

Tonie Speelman www.vicrea.nl

6

| Advertenties | GBInieuws herfst 2015

moorwerkt.nl

Directeur Beheer & Data Antea Group

GBInieuws herfst 2015 | Column |

7

Klanten en projecten

Stevige basis met assetmanagement voor kunstwerken In Nederland willen we dat wegen, rioleringen en bruggen gedurende lange tijd veilig, bruikbaar en beschikbaar zijn. Voor

Inzicht in kwaliteit en vervangingsopgave ’Uit overheidsonderzoek ruim vijf jaar geleden bleek dat veel civiele kunstwerken er niet goed voor stonden. Terwijl een onverwachte reparatie of vervanging een flinke investering vergt,’ aldus Oane Hornstra, projectmanager beheer bij Antea Group. ’We hebben sindsdien heel veel inspecties gedaan. Bij de verschillende beheerders bleek vaak nauwelijks inzicht in de kwaliteit van de kunstwerken en budgettair was er weinig geregeld, ‘ bevestigt Erik Deuring, projectmanager kunstwerken. Als beheer-adviespartner ging Antea Group op zoek naar de meest efficiënte manier van beheren en vervangen.

een beheerder betekent dit nogal wat. Helaas, kregen civiele kunstwerken, zoals bruggen en sluizen, niet altijd de aandacht die ze verdienden. Een behoorlijk risico! Zowel financieel als voor de veiligheid. Oane Hornstra en Erik Deuring laten met twee concrete voorbeelden zien dat met assetmanagement een goede slag

Besparen met RAMS en een risicogestuurd uitvoeringsplan Traditioneel worden schades volgens algemene rekenregels vertaald naar maatregelen. Deze benadering verandert. Niet de schades, maar de risico’s bepalen de onderhoudsmaatregel. Antea Group geeft hier handen en voeten aan met behulp van de RAMS-analyse. RAMS staat voor de samenhang tussen betrouwbaarheid (reliability), beschikbaarheid (availability), onderhoudbaarheid (maintainability) en veiligheid (safety). De gemeente Leeuwarden (zie kader) heeft dankzij deze aanpak circa 30% op het kunstwerkenbeheer bespaard.

Gemeente Leeuwarden bespaart 30% kunstwerkenbeheer De huidige kwaliteit is een belangrijk gegeven om de kosten van onderhoud en vervanging te bepalen voor een langere periode. Afgelopen jaar heeft gemeente Leeuwarden 565 kunstwerken en 75 kilometer oeverconstructie laten inspecteren. Alleen al de geïnspecteerde bruggen zijn goed voor een vervangingswaarde van circa € 95 miljoen. Antea Group heeft de inspectiegegevens speciaal voor Leeuwarden vertaald naar GBI 6 met onder andere de opname van RAMS-aspecten. Het resultaat is een overzicht van de kwaliteit en kosten voor de eerste vijf jaar en een duidelijke doorkijk voor de periode daarna.

VONK – vervanging van kapitaal goederen op korte en lange termijn Met het project Vervangingsopgave Natte Kunstwerken (VONK) ontwikkelt Antea Group in nauwe samenwerking met Rijkswaterstaat een systematiek om de vervanging van natte kunstwerken voor zowel de korte (vijf jaar) als lange termijn (honderd jaar) vast te leggen. Door te kijken naar de kunstwerken die rond hetzelfde tijdstip vervangen moeten worden kunnen werkzaamheden en wensen gecombineerd worden in de uitvoering. Op deze manier bespaart het Rijkwaterstaat tijd en geld. En kunnen wensen meteen worden meegenomen, ook kan naar de nut en noodzaak van het kunstwerk worden gekeken.

Bij het uitvoeringsplan is vervolgens, op basis van RAMS-aspecten en het huidige beleid, een selectie gemaakt van de uit te voeren werkzaamheden. Dit heeft geleid tot een onderbouwde besparing van circa 30%. Een mooi succes voor Leeuwarden èn voor Antea Group. Nu het uitvoeringsplan bijna afgerond is, wordt het opstellen van de kapitaalgoederennota opgestart. Hiermee krijgt het bestuur transparant inzicht in de langere termijn. De gemeente overweegt nu om een soortgelijk traject voor de oeverconstructies te doorlopen.

Kijken naar doelmatigheid Een inspectie op RAMS-kenmerken als basis voor een pragmatisch uitvoeringsprogramma en een netwerk-benadering voor een strategisch vervangingsprogramma, beide afkomstig uit assetmanagement, werpen inmiddels al hun eerste vruchten af. ‘De volgende stap die we nu verkennen is het kijken naar de doelmatigheid van de te vervangen objecten. Heb je deze echt nog nodig of kan het anders of met minder?’ blikt Erik Deuring vooruit. ‘Na riolering zijn kunstwerken meestal de duurste groep objecten in de openbare ruimte,’ besluit Oane. ‘Dus zeker de moeite waard om grip op te krijgen.’

te maken is. Grip op de vervangingsopgave Behalve het onderhoudsprogramma voor de korte termijn, moet ook de vervangingsopgave op de lange termijn inzichtelijk gemaakt worden. Onze infrastructuur veroudert en het besef ontstaat dat de levensduur eindig is. Zeker voor de vele kunstwerken die in de jaren ‘60 en ‘70 zijn aangelegd, heeft dit in de toekomst al consequenties. Rijkswaterstaat speelt hier al actief op in. Het project VONK (zie kader) geeft Rijkswaterstaat inzicht in de technische, economische en de sociale consequenties van de verschillende vervangingsscenario’s.

8

| Klanten en projecten | GBInieuws herfst 2015

Meer informatie: [email protected] [email protected]

GBInieuws herfst 2015 | Klanten en projecten |

9

Leiden gaat stapje verder met GBI 6 Met interessante en succesvolle toepassingen

In 2014 rondde de gemeente Leiden de eerste, belangrijke fase van de implementatie van GBI 6 af. In één groot project is de software geïnstalleerd en zijn de basisgegevens ingevoerd. GBI 6 wordt inmiddels binnen de gemeente intensief gebruikt. Nu zijn de beheerders op allerlei fronten

Data riool en stedelijk water op orde Twee jaar geleden is de beheerdata van riolering en stedelijk water voor een belangrijk deel in GBI gezet. Er bleek echter binnen de organisatie nog veel meer data beschikbaar te zijn. Om de kwaliteit van de beheerdata in GBI hiermee te optimaliseren heeft gemeente Leiden samen met Antea Group een project opgestart. Als eerste is de databehoefte in beeld gebracht; welke data moet minimaal in GBI zitten, met welke volledigheid en nauwkeurigheid en vanuit welke bron. Dit is uitgewerkt in verwerkingsregels, waarmee de database verder ‘op orde’ is gebracht. Voor de riooldata is dit traject doorlopen. Nu is stedelijk water aan de beurt.

actief om data en functionaliteiten te verrijken. Om deze verbeterslagen gestructureerd te laten lopen, pakt Leiden het projectmatig aan. In dit

Jan Bruin, senior gegevensbeheerder, gemeente Leiden: ‘De gestructureerde manier van het op orde brengen van de data zorgt ervoor dat we de kwaliteit van de data altijd kunnen toetsen. Ook het vastleggen van de kennis en ervaring van collega’s, die binnenkort met pensioen gaan, was een belangrijk aspect.’

tekens. Gecombineerd met de data van de bankjes, paaltjes en hekwerken zijn de maatregelen en kosten doorgerekend. Een ander voorbeeld is de wegbeheerplanning. Hiervoor zijn in GBI 6 de kentallen op maat gemaakt en is de planning opgesteld en inzichtelijk gemaakt op overzichtskaarten. David van Zanten, wegbeheerder en projectleider implementatie GBI, gemeente Leiden: ‘Heel praktisch is de mogelijkheid om in GBI het uitvoeringsprogramma wegen, inclusief de boomwortelschades, te visualiseren. Zo konden alle beheerders zien wat er op de rol stond. Nu gaan we aan de slag met het zichtbaar maken van de projecten van andere domeinen in GBI 6, hiermee zijn we in staat om in GBI de afdeling overstijgende projecten nog beter op elkaar af te stemmen en worden financiële middelen effectief ingezet.’ Meer informatie: [email protected] [email protected]

artikel een aantal voorbeelden. Meer informatie: [email protected] Overzicht van projecten creëren GBI wordt nu intensief gebruikt voor het beheer van de openbare ruimte. Maar er zijn natuurlijk meerdere afdelingen binnen de gemeente actief in de buitenruimte. Zo wordt in Leiden hard gewerkt aan het verbeteren van de bereikbaarheid. Door alle projecten in dit kader inzichtelijk te maken, kunnen de afdelingen hun activiteiten beter op elkaar afstemmen. Antea Group heeft voor de gemeente Leiden een voorbeeld gemaakt hoe dergelijke projecten zichtbaar gemaakt kunnen worden in GBI 6. Op basis hiervan worden nu alle projecten van het bereikbaarheidsprogramma in GBI 6 raadpleegbaar gemaakt. Meer informatie: [email protected] Ondersteuning Beheerplannen De gemeente Leiden is de afgelopen maanden erg druk geweest met het opstellen van beheerplannen voor de verschillende domeinen. Zo is onder andere het Beheerplan Meubilair opgesteld, ondersteund door Antea Group. In samenwerking met Cyclomedia is een inventarisatie gedaan van de verkeers-

10 | Klanten en projecten | GBInieuws herfst 2015

Huisaansluitingen in GBI 6 Voor de huisaansluitingen gebruikte de gemeente Leiden tot voor kort een aparte registratie. Om de gegevensstromen meer te centreren heeft Antea Group een module in GBI ontwikkeld waarin de registratie van de huisaansluitingen geregeld wordt. In de oorspronkelijke registratie werd geen gebruik gemaakt van een eenduidige manier van registreren. Een koppeling per adres kon daardoor niet altijd gegenereerd worden. Door de huisaansluitingen te koppelen aan de BAGadressen is nu per adres inzichtelijk of er een huisaansluiting beschikbaar is. De gemeente Leiden is nu bezig om elke adres te voorzien van de juiste huisaansluiting. Zo kan er straks zowel op kaart als administratief gezocht en geselecteerd worden. Rick Chaudron, beheerder riolering en stedelijk water, gemeente Leiden: ‘Eerst hadden we een bak met duizenden pdf’s en tekeningetjes. Nu hebben we een systeem waarmee iedereen, die in Leiden met het riool bezig is, eenvoudig zijn gegevens op de kaart naar voren kan halen en uitprinten.’ Meer informatie: [email protected]

GBInieuws herfst 2015 | Klanten en projecten |

11

Advertenties

Verbind uw data

Bewust(er) beheren van gebouwen met GBI

C-SAM Het bewust beheren van gebouwen

BGT

houdt steeds meer gemeenten bezig.

Transitie * Beheer * Proces Uitwisseling

Strategische bouwpartner van GBI www.thinkwisesoftware.com

Want goed gebouwenbeheer staat

Magazijn

vaak op gespannen voet met de be-

Viewer

schikbare onderhoudsbudgetten. Voor beheerders is het daarom zaak om een kostenefficiënte strategie te ont-

* Officieel gecertificeerd door Kadaster en Geonovum!

wikkelen die past bij de betreffende gebouwen. Antea Group ondersteunt

www.crotec.nl spraakmakend en koersbepalend

bedrijven en overheden bij beheer en onderhoud, maar ook bij het verduur-

Capitar levert diensten die het moderne werken ondersteunen, met een focus op bedrijfskritische informatie en communicatie.

Secure Web- en Applicatie Hosting - Backup en Disaster Recovery - Identity en Access Management - Compliance ISO 27001

zamen van gebouwen en installaties. GBI speelt daarbij een belangrijke rol.

Duurzame meerjarenplanning ‘Voorkom kapitaalvernietiging, behaal terugverdientijden en blijf in lijn met doelstellingen op het gebied van energiebesparing en CO₂-uitstoot,‘ adviseren René Helder en Richard van Dijk, deskundigen gebouwenbeheer bij Antea Group. Het softwarepakket GBI helpt om een duurzaam meerjaren onderhoudsplanning op te stellen. Het systeem legt alle energiebesparende maatregelen en administratieve -en technische gegevens van gebouwen vast. Hiermee wordt een planning gemaakt van onderhoudsmaatregelen én kosten. De beheerder kan verschillende opties doorrekenen waarbij de natuurlijke vervangingsmomenten worden meegenomen. Zo minimaliseert deze dynamische planning vervroegde afschrijvingen en laat installaties optimaal renderen. Bovendien kan hiermee zowel de werkvloer als het management optimaal geïnformeerd worden. Tijdsbesparing bij inspectie Om eenduidig en transparant inzicht in de technische staat van bouw- en installatiedelen te krijgen, wordt in Nederland de NEN 2767 Conditiemeting gebruikt. Een NEN 2767 inspectie levert waardevolle input op voor het opstellen van de meerjaren onderhoudsplanning. Een belangrijke tijdsbesparing wordt gerealiseerd door deze inspectie digitaal op locatie uit te voeren met behulp van een tablet. De gegevens kunnen dan snel worden verwerkt naar GBI.

Tijdens een inspectie wordt van elk element vastgelegd wat de eventuele gebreken zijn en de omvang en de intensiteit daarvan. Samenvoeging van deze objectief vastgestelde kenmerken leidt tot een conditiescore. De score loopt van één tot zes, daarbij is één zeer goed en zes zeer slecht. Een conditiescore van drie is naar de maatstaf van de meeste gebruikers voldoende om het pand in sobere en doelmatige staat te behouden. Verdere optimalisatie gebouwenbeheer Naast een duurzaam meerjaren onderhoudsplanning kan er natuurlijk ook worden gekozen voor het optimaliseren van de technische installaties, een BREEAM-certificaat of het monitoren en bijsturen van het energieverbruik en CO₂-uitstoot door middel van energiemanagement. Meer informatie: [email protected] [email protected]

Duurzaamheidsdoelstelling brandweerkazerne Een mooi voorbeeld hoe investeringen in energiebesparingsmaatregelen kunnen worden terugverdiend, is de brandweerkazerne in Vianen. Vanuit GBI zijn de maatregelen gepland en op kosten gezet. In bijgaande tabel zijn de terugverdientijden in beeld gebracht.

Amsterdamseweg 34B 6712 GJ EDE +31 88 695.00.00 [email protected]

12 | Advertenties | GBInieuws herfst 2015

GBInieuws herfst 2015 | Klanten en projecten |

13

Samenwerken met GBI 6 in de Kempen Bruggen slaan tussen verschillende gemeentehuizen Vijf jaar geleden vonden de gemeenten Bergeijk, Bladel, Eersel, Oirschot en Reusel-De Mierden elkaar in het Shared Service Center Kempengemeenten ofwel SSC de Kempen. In deze samenwerking delen ze kennis en kunde op het gebied van automatisering, informatisering en gegevensbeheer. Ook GBI staat niet meer fysiek in de verschillende gemeentehuizen, maar is ondergebracht bij het SSC. Vorig jaar is het SSC overgegaan van GBI 4 naar GBI 6. Wij vragen Caroline Kat, projectleider bij het SSC, en Marleen van Eert, Foto: Caroline Kat (links) en Marleen van Eert (rechts) gegevensbeheerder naar hun ervaringen.

Twee dames staan aan het roer bij de transitie. Dat zien we niet elke dag in deze technische wereld Caroline is verantwoordelijk voor de procesmatige voortgang. Zij leverde de input bij het tot stand komen van het contract en begeleidt zij het proces rondom de conversie en implementatie van GBI 6. Marleen van Eert is gegevensbeheerder. Zij kent alle ins en outs van GBI en is verantwoordelijk voor de inhoudelijke zaken rond GBI. Jullie werken al een tijdje met GBI 6. Wat valt op? De architectuur van GBI 6 spreekt ons erg aan. GBI 6 is een toekomstbestendig pakket. Zo kunnen we met GBI 6 bijvoorbeeld aansluiten op de BGT en tegemoet komen aan de wensen van onze gebruikers om meer zelf met GBI te doen. De gemeenten waren gewend dat GBI (4) bij het SSC stond en er daar mee gewerkt moest worden. Met de komst van GBI 6 kunnen zij zelf van hun eigen

14 | Klanten en projecten | GBInieuws herfst 2015

werkplek alles raadplegen. De technische installatie is door Antea Group uitgevoerd. De conversie van de data hebben wij zelf gedaan omdat wij de kennis en capaciteit hiervoor zelf in huis hebben. Nadat de installatiefase is afgerond, begint het echte werk, de implementatie. Hoe hebben jullie dit aangepakt? Van te voren hebben wij nagedacht over hoe we dit zo goed mogelijk richting de gemeenten konden communiceren. In grote lijnen hebben wij drie implementatie-stappen doorlopen. Eerst een kick-off met alle gemeenten waarin is uitgelegd wat er verandert en wat niet. Daarna een tour langs alle gemeenten om verwachtingen uit te spreken en beheervragen op te halen. Tot slot hebben wij een hands-on cursus gegeven op de eigen werkplek met eigen data. Wij hebben bewust de keuze gemaakt om eerst alleen GBIdata-raadplegen uit te rollen.

De mutaties lopen nog steeds via het SSC. Nu gaan wij de beheerfase in. Dat gaat met vallen en opstaan en is echt een groeiproces. Wij merken dat de persoonlijke benadering werkt. Nu is het zaak om mensen enthousiast te maken én te houden voor het systeem. Wij zien dat een aantal gebruikers het al goed oppakken, dat zijn onze key-users. Voor de overige gebruikers is het nog wennen. Herhaling blijkt dan toch echt het toverwoord te zijn. Wat is het effect op de relatie tussen het SSC en de gemeenten? Wij gebruiken GBI 6 om een brug te slaan tussen de vijf gemeenten en het SSC. GBI 4 stond bij ons en dat creëert toch afstand. Nu zetten we onze kennis van het systeem direct in bij het opleiden van de medewerkers van de gemeenten. Doordat we GBI 6 als het ware hebben ‘teruggegeven’ aan alle medewerkers maakt het steeds meer deel uit van het totale beheerproces.

Wat is de volgende stap? We verwachten dat het SSC zal uitgroeien tot het adviescentrum voor de hele informatiehuishouding. Wat betreft GBI gaan wij in ieder geval aan de slag met de volledige integratie met de BGT. Ook gaan we een aantal apps verder uitrollen. We hebben goed gekeken welke functionaliteiten we nu nodig hadden. We besloten op voorhand geen extra GBIapps en –addons aan te schaffen. We kijken hoe de behoefte van de deelnemende gemeenten zich ontwikkelt en gaan op basis hiervan uitbreiding van functionaliteiten afwegen. Dat is ook ons advies aan andere gemeenten: bepaal goed je doelen en wensen voordat je GBIapps en GBIaddons aanschaft. Steek hierbij ook je licht op bij andere gebruikers. Zo maak je van GBI 6 echt je eigen systeem. Meer informatie: [email protected]

GBInieuws herfst 2015 | Klanten en projecten |

15

Hype of here to stay?

Als één van de eersten werkte Stadsbeheer Zoetermeer met ‘van-gevel-

Effectbestek beheer en onderhoud buitenruimte

tot-gevel’-bestekken. Eén aannemer die op basis van beeldkwaliteit het dagelijks onderhoud uitvoert, dit is de kern van een effectbestek. Voor Zoetermeer paste dat perfect in de route naar regievoerende gemeente. Samen met Antea Group experimenteerde Zoetermeer met het opnemen van een aantal extra effecten in het bestek, zoals het aantal meldingen en de afhandeltijd daarvan. Dit experiment smaakte naar meer. Arie Cees de Jong (manager Stadsbeheer) en Bonne Keizer (Antea Group) delen graag hun ervaringen.

Wat houdt een effectbestek in? Bonne Keizer: ‘Met een effectgericht onderhoudscontract wil de gemeente door de opdrachtnemer worden ontzorgd op meer dan alleen fysieke maatregelen. Het gaat dan bijvoorbeeld onder meer om service aan bewoners, input voor managementinformatie en het aanleveren van areaalwijzigingen’. Het is een logische ontwikkeling. Beheerders zoeken naar een werkwijze die direct en zichtbaar bijdraagt aan de bestuurlijke doelstellingen. Een traditioneel RAW-bestek voldoet niet meer. Hierin schrijft een opdrachtgever bijna exact voor hoe het werk gerealiseerd moet worden. Dit beperkt de mogelijkheden voor de opdrachtnemer om met interessante en creatieve oplossingen te komen. Ook het nu veel gehanteerde prestatiebestek voldoet niet volledig meer. Het beschrijft wel de te leveren kwaliteitsniveaus, maar de meetlatten bieden onvoldoende ruimte voor de minder fysieke wensen, zoals bijvoorbeeld het organiseren van een plant-dag samen met buurtbewoners.

Foto: Fotoflex Nederland, 's Gravenhage, 2013

16 | Klanten en projecten | GBInieuws herfst 2015

Regievoeren en effectbestekken? Arie Cees de Jong: ‘We zagen dat bestuur, bewoners en bedrijven steeds meer bij het onderhoud betrokken willen worden en daar ook zeggenschap over willen.’ Tegelijk verandert de gemeentelijke organisatie. In de nabije toekomst zullen veel medewerkers uitstromen. Hun waardevolle kennis en ervaring nemen ze mee. Nieuwe kennis voor technische opgaven zal binnen èn buiten de organisatie geborgd moeten worden. Als netwerkorganisatie die de burger centraal stelt, zal Stadsbeheer zich vooral gaan richten op het coördineren van het onderhoud. De uitvoering wordt in toenemende mate over gelaten aan marktpartijen, organisaties en burgers. Deze hebben handelingsvrijheid nodig om hun werk goed te kunnen doen, initiatieven te nemen en innovaties toe te passen. Daar moeten we als overheid niet voor terugdeinzen, maar helpen het speelveld te creëren waar elke partij kan excelleren. Effectbestekken bieden hierin de mogelijkheden.

Kritische prestatie indicatoren Het effectbestek lost dit op door de effecten meetbaar en toetsbaar te maken door kritische prestatie indicatoren (KPI’s) te formuleren. Organisaties als Rijkswaterstaat en provincies hanteren hierbij al zogenaamde RAMS-criteria (Reliability, Availibility, Maintainability, Safety) als beschikbaarheid en betrouwbaarheid. Gemeenten, die veel directer te maken hebben met burgers, hebben echter meer aan service gerichte KPI’s voor zaken als leefbaarheid, klanttevredenheid of melding-afhandeling. Nieuw is dat de opdrachtnemer op basis van deze KPI’s zèlf moet aantonen dat hij zijn werk goed doet. Dit sluit aan bij het principe van systeemgerichte contractbeheersing. De opdrachtnemer moet vanuit zijn kwaliteitssysteem laten zien dat hij zijn proces en product op orde heeft. Nieuwsgierig Bonne Keizer: ‘We kunnen inmiddels prima effectbestekken opstellen. We zijn echter heel nieuwsgierig welke effecten de verschillende gemeenten in hun opdrachten zouden willen verwerken. Dan kunnen wij de juiste KPI’s formuleren.’ Arie Cees de Jong: ‘In Zoetermeer willen we ieder geval ook de participatie en communicatie met de burgers in het effectbestek gaan opnemen. Plus meer afstemming over gebruik en inrichting. Maar ook heel interessant is het experiment in Tilburg, waar natuurwaarden en de aansturing van natuurbeheerders naar KPI’s zijn vertaald.’ Alleen maar goed nieuws? Voor een groot deel wel. Het effectbestek opent de deur naar een open speelveld waarin maatschappelijke wensen van actieve burgers en bedrijven eenvoudig kunnen worden meegenomen in het bestek. Dilemma hierin is hoe ver je kunt gaan. De eindverantwoordelijkheid kun je als overheid uiteindelijk niet weg-delegeren. De zorgplicht voor veiligheid en gezondheid blijft bestaan. Bonne Keizer: ‘Wij adviseren gemeenten ook altijd een veilige ondergrens in het bestek op te nemen. Dit kan bijvoorbeeld door nog wel een minimale output-eis op te nemen.’ Arie Cees de Jong vult aan: ‘Wij zijn ook benieuwd hoe andere gemeenten en aannemers omgaan met mogelijk strijdige effecten in het bestek.’ Daar zullen ongetwijfeld charmante oplossingen voor zijn of komen. Effectbestekken zijn ‘here to stay’. Meedenken over effectbestekken? [email protected] GBInieuws herfst 2015 | Klanten en projecten |

17

Advertenties

Een schone leefomgeving door slimme oplossingen Met de zwerfafvalvergoeding van Nedvang kunnen gemeenten hun (zwerf)afvalaanpak verbeteren. De vergoeding

“Montad, uw partner voor Openbare Verlichting, Kabelbeveiliging, Verkeersregelinstallaties, Inspecties & Beheer”

biedt ruimte voor vernieuwende werkwijzen voor een schonere openbare ruimte. Gemeenten kunnen jaarlijks € 1,19 per inwoner krijgen. Uit onderstaande projecten blijkt dat de combinatie van actuele data, de mogelijkheden van GIS-analyses en de kracht van bewonersparticipatie een uitstekend onderbouwde keuze mogelijk maken.

HAAL BUITEN NAAR BINNEN

MET CYCLOMEDIA Inventariseren Raadplegen

Praktijkcase 1: Afval scheiden doe je samen met bewoners

Praktijkcase 2: Staan prullenbakken op de juiste locatie?

Uitdaging De gemeente Krimpen aan den IJssel staat voor de opgave de komende jaren het scheidingspercentage voor huishoudelijk afval aanzienlijk te verhogen en hiermee de hoeveelheid restafval terug te dringen. In nauwe samenwerking tussen de gemeente en Antea Group worden hier voorbereidingen voor getroffen.

Onderzoek De gemeente Den Helder geeft prioriteit aan de zwerfafvalaanpak en wil tegelijkertijd de bedrijfsvoering optimaliseren. Met onderzoek moet duidelijk worden of de huidige afvalbakken in de gemeente volstaan. Het onderzoek moet zich richten op de capaciteit en locaties van de prullenbakken in de stad. Daarnaast zoekt de gemeente naar een optimalisatie van de ledigingsfrequentie, locaties en routering.

Communicatietraject Het succesvol scheiden van afval bestaat naast een technisch gedeelte (hoe gaan we afval inzamelen, waar plaatsen we voorzieningen) voor een belangrijk deel uit de motivatie en bereidheid van bewoners om afval te scheiden. Daarom heeft Antea Group een communicatietraject opgezet met de bewoners. De resultaten laten zien waar bewoners tevreden over zijn en waar ze moeite mee hebben of problemen zien. Een belangrijk struikelblok bleek de afstand tot inzamelvoorzieningen. Kansenkaart Vervolgens is op basis van verschillende data en parameters, zoals loopafstanden en huisaansluitingen een analyse uitgevoerd naar de optimale locaties van de ondergrondse afvalvoorzieningen. Hiervoor is een (kansen) kaart ontwikkeld met daarop de conceptlocaties. Op dit moment is Antea Group bezig met het voorbereiden van de plaatsingswerkzaamheden, zodat in 2016 de eerste ondergrondse containers geplaatst kunnen worden. Ook hierover worden bewoners goed geïnformeerd.

DATA1301_AdvertentieA4__WTKOUT.indd 1

18 | Advertenties | GBInieuws herfst 2015

Software Antea Group gaat deze uitdaging samen met Den Helder aan. In dit onderzoek betrekken we externe partijen actief via een online platform (WebGis). Hiermee redeneren we vanuit de gebruikers die zowel overlast ervaren als veroorzaken. Een vraag van de gemeente is namelijk om manieren te onderzoeken waarop zij bewoners beter kunnen betrekken bij het beperken van zwerfafval. Naast WebGis zetten wij een tool in voor de bepaling van de ledigingsroute van de prullenbakken. Hiermee gebruiken we software als middel om ons doel te bereiken: samen naar een schoner Den Helder. Meer informatie: [email protected]

24-01-13 14:53

GBInieuws herfst 2015 | Klanten en projecten |

19

Extra

GBIservices: Grip op openbare ruimte GBIservices, de samenwerking van Antea Group en DataQuint is nu een maand actief. Op de Dag van de Openbare Ruimte in oktober stonden de bedrijven gedrieën naast elkaar. Grip op openbare ruimte was het motto. Edward van Dijk en Cor Leenstra van Antea Group vormen samen met Jan Peter Reumerman en Almar van Kesteren vanuit DataQuint het gezicht van GBIservices. Hoe bevalt de samenwerking en wat zijn hun ambities?

Samen in één stand? De Dag van de Openbare Ruimte hebben we gekozen als eerste moment om met GBIservices echt ‘naar buiten’ te treden. Op deze beurs ontmoeten we altijd veel klanten. Zo konden we ze meteen goed voorlichten over onze nieuwe samenwerking. Als businesspartners zijn we natuurlijk geen vreemden voor elkaar. GeoVisia van DataQuint is immers de geografische basis onder het GBI van Antea Group. We liepen al vaak elkaars stand in en uit, maar nu konden we de hele keten tonen. Buiten in beeld brengen; vervolgens binnen alles perfect op kaart registreren en daarna aan de slag met beheertoepassingen.

20 | Extra | GBInieuws herfst 2015

Wat bindt Antea Group en DataQuint? Beide partijen hebben de ambitie om een leidende positie in te nemen op het gebied van de informatievoorziening en het beheer van de openbare ruimte en ondergrondse infrastructuur bij gemeenten in Nederland. Dit willen we bereiken door middel van beheersoftware met de bijbehorende advies en dienstverlening op het gebied van beheer, data en ICT. Zat je elkaar dan niet in de weg? Dat viel wel mee. Maar we merkten wel dat door de verwevenheid van GBI 6 en GeoVisia de situatie ontstond dat de klant voor een-

zelfde vraag of product leek te kunnen kiezen voor Antea Group of voor DataQuint. Deze verschillen leidde tot verwarring bij de klant en ook tot onbedoelde misverstanden tussen beide partners over acties bij de klant. Hoe kwam dat? We hanteren beiden hoge standaarden voor onze producten en onze dienstverlening. We zagen dat GBI 6 een groot succes werd. Meer dan 100 gemeentelijke organisaties kochten het pakket de afgelopen twee jaar. Het was voor Antea Group soms lastig om tijdig de support te bieden die de klanten verdienen. Dus kwamen vragen wel eens op verkeerde plaatsen terecht. De GBIservicedesk heeft wel veel verbeterd, maar het kon en moest nog beter. Logische stap dus, GBIservices? Inderdaad, de oplossing voor de situatie is gevonden in het aanbieden van de ICTdienstverlening rond GBI vanuit één (nieuwe) gezamenlijke organisatie: GBIservices. Deze oplossing betekent voor Antea Group en DataQuint een win-win situatie. Antea Group heeft een gegarandeerde ICT-dienstverlening door het samenwerken met de specialisten van DataQuint. DataQuint versterkt hiermee

haar positie als ICT-dienstverlener. Er is nu één loket voor optimale support voor alle gemeentelijke GBI- en GeoVisiagebruikers. Of het nu gaat om een helpdeskvraag, een training of een software-update: GBIservices regelt het voor u. Maar GBIservices doet meer? Klopt, voor 1 januari 2016 moeten de gemeenten al hun fysieke objecten zoals wegen, water, groen en gebouwen eenduidig vastgelegd hebben voor de Basisregistratie Grootschalige Topografie (BGT). Sommige gemeenten willen een eenvoudig softwarepakket voor het registreren van de buitenruimte en de bijbehorende data. Onder andere om deze BGT-verplichting na te komen. Ze hebben (nog) geen behoefte aan een softwarepakket met meer uitgebreide beheertoepassingen als GBI 6. Maar ze willen op termijn wel probleemloos door kunnen groeien als hun organisatie daar aan toe is. GBIservices helpt onze klanten de juiste keuze te maken.

Welke keuze biedt GBIservices dan? Wilt u software om de openbare ruimte alleen te registeren of om deze ook te beheren? Met GeoVisia biedt GBIservices een registreerpakket waarmee u op eenvoudige wijze de hele buitenruimte in uw gemeente in kaart kunt brengen en analyseren. Inclusief de bijbehorende koppelingen, zoals StUF-GEO voor de verplichting rondom de BGT. Voor het integraal beheren van de openbare ruimte begeleidt GBIservices u in de installatie van het beheerpakket GBI van Antea Group. Wat betekent dat voor jullie afzonderlijke bedrijven? Onze insteek is: (samen) doen waar je goed in bent. We zijn tot de conclusie gekomen dat we als Antea Group en DataQuint onze ambities het beste kunnen waarmaken als we allebei doen waar we goed in zijn. Met de komst van GBIservices heeft Antea Group meer ruimte om zich te richten op advies- en ingenieursdiensten op het gebied van beheer

en data. DataQuint kan zich zo meer richten op de ontwikkeling en het onderhoud van software plus de dienstverlening op het gebied van ICT. Hier zal de klant alleen maar garen bij spinnen. Meer informatie: www.gbiservices.nl Contact: [email protected] [email protected] [email protected] [email protected]

GBIservicedesk.nl wordt

GBIbeheersysteem.nl Met de komst van de website GBIservices.nl zal de naam van GBIservicedesk.nl veranderen om verwarring te voorkomen. De ‘nieuwe’ site zal zich natuurlijk blijven richten op informatie en nieuws over GBI 6.

GBInieuws herfst 2015 | Extra |

21

Column

Openbaring Misschien heeft u wel eens op een openbare school gezeten, bezocht u de openbare bibliotheek of speelden uw kinderen in de openbare speeltuin. Het is nog niet lang geleden dat het woord ‘openbaar’ de klank had van ‘het is van niemand’. De gevolgen van die gedachte laat zich raden. Als het van niemand is, zorgt er ogenschijnlijk ook niemand voor. Het schoolplein verloedert, de boeken worden bekrast of de bladzijden er uitgescheurd en de glijbaan komt onder de modder te zitten. De openbare ruimte heeft lang met datzelfde imago te kampen gehad. Gelukkig is het tij de afgelopen jaren gekeerd. Mensen in wijken en buurten nemen weer verantwoordelijkheid voor de openbare ruimte. Zwerfvuil wordt aangepakt door buurtacties, plantsoenen worden in zelfbeheer gegeven en soms wordt het openbare grasveld benut met plastic glijbanen en trampolines. Hoe houdt de gemeente zicht op al die ontwikkelingen? Hoe weet de ambtenaar welke zelfwerkzaamheid door inwoners wordt verricht en wordt voorkomen dat leuke plantjes uit de plantsoenen worden geschoffeld en glijbaantjes op de gemeentelijke vrachtwagen worden geladen en afgevoerd? GBI 6 blijkt een onmisbaar hulpmiddel te zijn voor gemeenten bij de beantwoording van deze nieuwe vragen. Gemeentelijke professionals uit het hele land komen in de GVAG samen om ervaringen uit te wisselen. Zo krijgt de openbare ruimte, mede dankzij GBI 6 en de GVAG weer een rechtmatige eigenaar. Mooi toch, zo’n openbaring?

Wim Groeneweg Voorzitter GVAG

22 | GVAG | GBInieuws herfst 2015

GBInieuws herfst 2015 | GVAG Column |

23

GVAG Nieuws Ontwikkelingen

Vakbroederbijeenkomst: GBI Riolering voor en door ‘liefhebbers’ op 10 november 2015 Bij de Gebruikersvereniging vinden we het belangrijk dat het gebruik van GBI in de dagelijkse beheerprocessen gestimuleerd wordt door de leden. Het bestuur heeft daarom besloten om, in navolging van de bijeenkomsten in 2014, ook in 2015 bijeenkomsten te organiseren. We organiseren de bijeenkomsten per vakgebied, waarbij het gebruik van het pakket GBI centraal staat. De thema’s Wegen, Rioleringen, Verlichting en Groen staan op de rol. Het thema Riolering staat op 10 november 2015 op de agenda.. Het programma is gericht op de volgende doelen: • Kennis maken met andere GBI-vakgenoten • Kennis en ervaring delen in relatie tot GBI gebruik • Kruisbestuiving voor praktische toepassingen van GBI bij dagelijkse beheertaken • Input leveren voor verbetering van bestaande GBIapps (of addons) • Input leveren voor nieuwe GBIapps of addons Datum: Dinsdag 10 november 2015, 13.00 uur – 16.00 uur Plaats: Gemeentehuis Joure, Herema State 1 Programma: 13.00 uur 16.00 uur

Inloop met lunch Opening Gemeente De Fryske Marren: Tips en trucs GBI Riolering Gemeente Almere: Visie op GBI ontwikkelingen Vraag en antwoord aan de hand van praktijkcases Riolering Borrel

Strategie Conferentie GBI 2015

De wereld kennen en dan beter maken De gebruikersvereniging GVAG en Antea Group hebben op een tweedaagse strategieconferentie samen de koers uitgezet voor de doorontwikkeling van de beheersoftware GBI. De conferentie vond plaats op 30 september en 1 oktober 2015. Belangrijk uitgangspunt: je moet de wereld kennen voor je haar gaat verbeteren. Daarom vond eerst een gedegen verkenning plaats en werden daarna de ontwikkelsporen gedestilleerd. Gedegen verkenning speelveld De Themagroepen Data, Apps, Woordenboek en Innovatie schetsten de wereld rond beheer en GBI vanuit het perspectief van de gebruikers. ‘Mijn droom is dat we van gegevens naar inzicht gaan’, vat Bram Brouwers, bestuurslid en coördinator BOR in Valkenswaard de discussie samen. Bijvoorbeeld: vroeger kreeg je alleen te horen dat er file was, nu krijg je de verwachte reistijd en zelfs een alternatieve route. Vanzelfsprekend zal GBI blijven aansluiten bij de landelijke standaarden. Tegelijk zullen we onze ogen open moeten houden voor slimme toepassingen waar beheerder, manager, bestuurder èn burger samen van profiteren. Natuurlijk, is het ook belangrijk om het huidige GBI beter te maken. Het pakket draait grotendeels prima. Maar het is goed om te inventariseren welke verwachtingen nog niet zijn waargemaakt. Aanpakken hiervan zal meer beheerders stimuleren GBI 6 te gebruiken.

Aanmelden: [email protected] Meer informatie: www.gvag.nl

[email protected] www.gvag.nl

24 | GVAG | GBInieuws herfst 2015

GBInieuws herfst 2015 | GVAG |

25

Drie ontwikkelsporen Al deze informatie werd door themagroepen en bestuur van de GVAG en adviseurs van Antea Group uitgebreid geanalyseerd en doorgesproken Dit mondde uit in drie ontwikkelsporen voor GBI: 1. Vervolmaken van GBI 6 Bij de ontwikkeling van GBI zijn de afgelopen jaren zaken blijven liggen. Het is tijd om dit af te maken. De bug-wish lijst is een belangrijke input. Wel wordt gekeken wat nog relevant is en waar 6.3 in voorziet.

‘Lost in transition’ Maarten Königs, gespecialiseerd in advisering rond allianties, schetste de transities die we zien in de samenwerking tussen overheid en burger. Als eerste ziet hij nog de klassieke rol: de burger als onderdaan. De overheid maakt wetten en regels en de burger dient zich daaraan te houden. Maar de burger is ook een klant: ze ‘koopt’ een paspoort of een rijbewijs. Ook wordt de burger steeds meer partner: zij participeert. Nieuw is dat burgers zich ook steeds meer ontpoppen als initiatiefnemers: ze doen voorstellen richting de gemeente. Al deze rollen treden momenteel tegelijk op. Dit geeft soms verwarring omdat vertrouwde spelregels niet meer gelden: betrokkenen zijn ‘lost in transition’. Om met GBI 6 niet onderuit te gaan in deze verwarring, is inzicht cruciaal. Inzicht in de leef- en denkwereld van de stakeholders: de leefwereld van de burgers, de denkwereld van het vakmanschap, de besturingswereld en de snel innoverende wereld van data en ICT. Logische positie GBI in informatiehuis Jochem Mollema presenteert, als informatiemanager, het totale ‘huis’ van gemeentelijke programma’s en applicaties. De basis wordt gevormd door de backoffice waar het fundament van de data wordt gelegd en objectgericht wordt gewerkt. Dit is ook de logische plek van GBI. De volgende laag is de midoffice waar gegevensmagazijnen worden gevormd, bevraagd en geanalyseerd, bijvoorbeeld met GIS. De toplaag is de frontoffice waarin gegevens worden gepubliceerd en geraadpleegd. Allerlei nieuwe slimme toepassingen als App Burgerschouw sluiten hierop aan. Al deze onderdelen van het huis op elkaar aan te sluiten is een enorme puzzel. GBI is wel één van de weinige beheersystemen die zijn plek in het huis goed kan waarmaken, juist door de mogelijkheden om aan te haken op andere datasets.

26 | GVAG | GBInieuws herfst 2015

2. Doorontwikkelen van GBI 6 Zowel op het gebied van datamanagement als van beheertoepassingen zetten we route van de roadmap voort. We sluiten aan op nieuwe standaarden en anticiperen op de nieuwe beheervragen, zoals meer integraal plannen, managementtools en assetmanagement. 3. Verkennen van de nieuwe wereld Hier willen we aansluiten op de slimme toepassingen waarbij we gebruik maken van of uitwisselen met open databronnen en apps. ‘Maak verschil tot waarde’ Vanzelfsprekend trekken de GVAG en Antea Group hierin samen op. De GVAG en Antea Group werken deze sporen verder uit tot een jaarplan. Samenwerkingspsychologe Sandra Schruijer legde nog even kritisch de vinger op het fenomeen samenwerken. Wat blijft is begrip hebben voor elkaars belangen en ook de moeilijkheden open durven benoemen. Want juist in de verschillen zit de waarde. Meer informatie: [email protected]

GBInieuws herfst 2015 | GVAG |

27

Visie op beheer

Werken aan een betere buitenruimte Gemeenten staan voor een complexe opgave als het gaat om beheer van de openbare ruimte. Ze streven naar een leefbare en beheer(s)bare toekomst, net als Antea Group. Tegelijkertijd zijn er flinke uitdagingen, zoals bezuinigingen, decentralisaties, fusies en een veranderende samenwerking met burgers en bedrijven. Dit vraagt om een integrale en transparante aanpak. Over sectoren

opdrachtgever eigenaar ambitie

heen, met oog voor de gehele levenscyclus én in samenwerking met bedrijven

review

en burgers.

voorbereiding plan

BEHEERMaNaGER

meten uitvoering

contract

toezicht

infotheek basisregistratie

Beproefde visie op beheer Hoe kom je nu tot integraal en transparant beheer? Antea Group heeft al ruim zestig jaar ervaring met het beheer van de openbare ruimte. Onze beproefde visie hebben we samengevat in onze “blauwe diamant” Via vaste logische stappen - ambitie, plan, contract, toezicht, meten en review - legt de blauwe diamant de bijdrage van elk taakveld vast. De beheermanager zorgt voor het samenspel van de taakvelden. Zo worden alle assets conform de gestelde doelen en gedurende de hele levenscyclus beheerd. Zichtbaar wordt welke risico’s en kosten hierbij horen. Deze aanpak leidt tot daadwerkelijk integraal en transparant beheer. Uw beheeropgave optimaal ondersteund Bij het maken van de juiste keuzes spelen goede informatie en expertise een cruciale rol. En dat betekent: weten wat je doet, werken op basis van betrouwbare gegevens en transparant zijn in de resultaten die je boekt. Antea Group ontwikkelde daarom GBI 6, beheersoftware die de beheeropgave

van uw gemeente in alle facetten ondersteunt; voor elke beheertaak en -rol en op basis van actuele en accurate gegevens. Veelzijdig partner Of het nu gaat om bestuurlijke vraagstukken, de realisatie van een succesvolle integrale aanpak, technisch en operationeel beheer, datamanagement of krachtige beheersoftware: de specialisten van Antea Group staan voor u klaar. Ruim tweehonderd gemeenten in Nederland ondervinden elke dag de voordelen van onze beheeradviezen en ons GBI. Samen zorgen we ervoor dat mensen onbezorgd kunnen genieten van een goede en leefbare buitenruimte. Want daar gaat het uiteindelijk om. GBI-gemeenten GBI-gemeenten

1 mei 2015

28 | Visie op beheer | GBInieuws herfst 2015

GBInieuws herfst 2015 | Visie op beheer |

29

GBIsoftware GBI is een modern systeem dat efficiënt en effectief beheer van de openbare ruimte mogelijk maakt en ondersteunt. Voor alle beheerniveaus, altijd toepasbaar en eenvoudig in gebruik. Ruim honderdvijftig gemeenten in Nederland ondervinden elke dag de voordelen van GBI 6. Zo dragen we met elkaar bij aan een leefbare buitenruimte waarvan mensen onbezorgd kunnen genieten.

GBI 6 maakt het verschil Vanuit de drive om de buitenruimte beter te maken, ontwikkelde Antea Group met GBI 6 een nieuwe generatie beheersoftware, die uw beheeropgave in alle facetten ondersteunt. De Gebruikersvereniging GVAG is hierbij nauw betrokken. Dit geeft GBI 6 een aantal unieke eigenschappen die gebruikers een voorsprong geven.

GBI

Publiceren en/of

tM

ontsluiten van data

GBI databank

ren

pu

bli

cer en

GBI appsbank

cre

ëre

n

be

he

GBI basis

Creëren en actueel houden van data

GBI kennisbank

GBI: veelzijdig, flexibel en eenvoudig Gemeenten staan voor een complexe opgave wat betreft beheer van de openbare ruimte. Net als Antea Group streven ze naar een leefbare en beheer(s)bare toekomst. Bezuinigingen, decentralisaties, fusies en veranderende samenwerking met burgers en bedrijven zijn nieuwe uitdagingen. Deze vragen om een integrale en transparante aanpak. Over sectoren heen, met oog voor de gehele levenscyclus én in samenwerking met bedrijven en burgers.

Beheren en toepassen van data

> Beheren op het juiste niveau GBI biedt taakgerichte apps die zijn afgestemd op de verschillende niveaus van beheer (strategisch, tactisch en operationeel). Alle tools zijn op maat beschikbaar: voor beleidsmedewerker en uitvoeringscoördinator, voor wethouder en wegbeheerder.

> Integrale aanpak georganiseerd Alle applicaties zijn in eenvoudige en herkenbare stappen te doorlopen. Omdat de applicaties voor de verschillende disciplines op dezelfde manier werken, vervagen grenzen tussen de disciplines. Planningen zijn makkelijk te combineren. > Kennis eenduidig beschikbaar Modern beheren vraagt om transparantie. De beheerkennis die als uitgangspunt wordt gehanteerd is vastgelegd en altijd traceerbaar. Prijzen en maatregelen zijn af te stemmen op de plaatselijke situatie. Iedere gebruiker put uit dezelfde gegevens. > Datamanagement gewaarborgd Actuele en betrouwbare gegevens: ze zijn onmisbaar voor wie werkt aan ontwerp, realisatie en beheer van de openbare ruimte. Door het gebruik van standaard informatiemodellen, aangevuld met een eigen gegevenswoordenboek, communiceert GBI 6 makkelijk en veilig met de databronnen in de hele keten. Dit biedt legio mogelijkheden voor de conversie van bestaande data, de integratie met andere systemen en een optimale aansluiting op Geo/BGT. > Altijd en overal beschikbaar GBI 6 is een webbased systeem dat altijd en overal met mobiele apparaten bereikbaar en beschikbaar is. Bovendien is GBI 6, in samenwerking met onze partner DataQuint, geschikt gemaakt voor het inspectiepakket GeoVisia. Het is dus mogelijk om inspectieresultaten op locatie realtime door te voeren. Daarnaast kunnen gebruikers selecties van GBI exporteren en raadplegen in the cloud.

Altijd inpasbaar GBI 6 past altijd binnen uw informatiearchitectuur. Met ruim honderdvijftig gebruikers hebben we ruime ervaring in allerhande omgevingen en oplossingen. We beschikken over de kennis en methodieken om uw systeem goed in te richten en conversies succesvol uit te voeren. Gestroomlijnd installatieproces Kiest u voor GBI 6, dan wilt u natuurlijk een soepele introductie in uw organisatie. Bij de implementatie werken wij daarom volgens een beproefd stappenplan. Hierin nemen onze experts data, ICT-omgeving en gebruikers stap voor stap mee. We vinden het belangrijk dat u goed toegerust met GBI op pad gaat. Een aantal basisopleidingen is onderdeel van het stappenplan. GBIaddons Met GBIaddons kunt u GBI 6 uitbreiden en nieuwe mogelijkheden creëren. Dit biedt de flexibiliteit om naar wens extra functionaliteiten toe te voegen of een koppeling te maken met (data van) een derde partij. Met deze GBIaddons is het mogelijk om data te combineren en analyses uit te voeren, zonder te wisselen tussen de applicaties. Bekende voorbeelden zijn de koppelingen met onze partners Cyclomedia, Moor en Infraviewer.

GBI 6 - De componenten > GBIappsbank - GBI 6 biedt voor elke beheertaak taakgebonden apps. Elke app haalt de benodigde informatie op uit de kennisbank en combineert die data met objectgegevens. De apps-bank biedt standaard GBI-apps zoals cyclisch plannen en data-raadplegen. Als opdrachtgever kunt u echter ook individuele taakgerichte toepassingen laten ontwikkelen. > GBIkennisbank - Omvat alle onmisbare beheerinformatie: ervaringscijfers, maatregelpakketten, levensduurgegevens en prijzen. De kennisbank borgt de opgebouwde kennis en beheerervaring in uw organisatie en maakt het delen van deze informatie mogelijk. Resultaat: essentiële beheerkennis is breed toegankelijk en beperkt zich niet meer tot de hoofden of de bureaulades van enkele medewerkers. > GBIdatabank - Beheerdata is beschikbaar via de GBIdatabank. Dit is de plek waaruit gebruikers hun gegevens putten voor de uitvoering van specifieke taken. De informatie is beschermd tegen ongewenste mutaties en is op elk detailniveau te raadplegen. GBIdatabank biedt verschillende mogelijkheden zoals het raadplegen, analyseren en ontsluiten van data. > GBIbasis - In GBIbasis leggen we de harde beheergegevens (waar, wat, kenmerken) geïntegreerd vast. Administratieve en geografische kenmerken komen samen in een ruimtelijke database. Datastromen, aangeboden uit diverse bronnen, worden gecontroleerd, gevalideerd en veilig beschikbaar gesteld. > Gegevenswoordenboek GBI - Het idee achter GBI is dat alle beheercomponenten met elkaar verbonden zijn en elkaar aanvullen. Het GBIwoordenboek speelt hierin een centrale rol. Het woordenboek zorgt ervoor dat alle onderdelen op een gestandaardiseerde manier met elkaar kunnen communiceren. Hierdoor beschikt iedereen altijd en overal over de juiste en meest relevantie informatie.

30 | GBIsoftware | GBInieuws herfst 2015

GBInieuws herfst 2015 | GBIsoftware |

31

GBIuitgelicht

ct- e u d pro rmati info

Vooruitblik naar GBI 6.3

'Bouwmeester' Nico Punter:

‘GBI maakt momenteel een In de vorige editie van GBInieuws blikte Nico al vooruit naar GBI 6.3. Hij gaf toen inzicht in de uitgangspunten voor de nieuwe versie van GBI, de verbeteringen en de nieuwe functionaliteiten die straks voor elke gebruiker toegankelijk zijn. In dit artikel blikt hij terug op ervaringen met GBI versie 6.2.5 en vervolgt hij zijn weg richting april 2016, en neemt je onder andere mee naar de testresultaten van de functionele test, de ontwikkelplanning van GBI versie 6.3 en hoe u de GBI versie optimaal getimed voor uw organisatie beschikbaar kunt stellen. Veel mogelijkheden voor het toepassen en presenteren in GBI 6.2.5 Inmiddels zijn er circa 30 gemeenten overgestapt op GBI 6.2.5. Ik zie bij deze klanten een enorme sprong voorwaarts in het gebruik en de mogelijkheden voor toepassen en presenteren van beheerdata. ‘Gebruikers ontdekken steeds meer welke vragen zij met GBI kunnen beantwoorden, maar ook in welke vormen

32 | GBIuitgelicht | GBInieuws herfst 2015

de antwoorden te presenteren zijn. De uitgebreide functionaliteiten van GBI komen daarmee steeds meer tot z’n recht. Dat geeft mij als bouwmeester veel voldoening. En komt een klant er niet uit, dan staan er specialisten klaar om te helpen en om mee te denken in oplossingen. Verschillende gemeenten maken hier al gebruik van,’ geeft Nico aan. ‘Dit levert vaak mooie dingen op, integrale meerjarenplanningen op de kaart, rapportages met onderhoudsplanningen voor kunstwerken, noem maar op. Ik ben trots op onze gebruikers en adviseurs die elke keer weer een beheervraag weten om te zetten in een mooi resultaat voor de klant… met GBI!’ De eerste indrukken GBI 6.3 vanuit de testfase In mei en juni hebben de gemeenten Noordoostpolder, Súdwest-Fryslân, Bloemendaal, Apeldoorn en Rheden de basis van GBI 6.3 aan de tand gevoeld in de pilotfase. Op uitnodiging van Antea Group hebben zij bij onze

bouwpartner DataQuint in Capelle ad IJssel een gezamenlijke kick-off bijgewoond. Voor de ondersteuning in deze pilotfase kreeg elke gemeente een vaste Antea Group adviseur toebedeeld, voor het beantwoorden van vragen. Tijdens de kick-off heeft bouwpartner DataQuint de gemeenten meegenomen in de verbeteringen die voortvloeien uit de bug/wish lijst. Dit zijn verbeteringen voor de performance en de samenwerking tussen de desktopomgeving en de online-wereld. Vervolgens zijn de beoogde testcases doorgenomen en is benadrukt dat de gemeenten de vrijheid hebben om GBI 6.3 naar eigen inzicht functioneel te testen. Na vier weken zijn de resultaten gepresenteerd. ‘Ik heb de gemeenten, in een open sfeer en met opbouwende terugkoppelingen, enthousiast over de nieuwe GBI versie gehoord. In veel opzichten is GBI 6.3 een goede stap voorwaarts en zijn er veel wensen doorge-

enorme sprong voorwaarts!’ voerd. De gemeenten prezen Antea Group en spraken waardering uit op de wijze waarop ze worden betrokken. Dit gaan we volhouden!’ Ontwikkelplanning GBI versie 6.3 De planning ligt op koers. Zo vindt in het vierde kwartaal van 2015 de certificering bij GeoNovum voor het StUF-Geo IMGEO koppelvlak plaats. ‘Wij gaan daarnaast zowel intern als extern nog diverse testen uitvoeren, zodat niet alleen het product, maar ook de migratie en installatie van GBI 6.3 getoetst is. Dat is een belangrijke, wij gaan immers van opslag van de projectinrichting in de GVSX naar opslag van de projectinrichting in Oracle. Hierin krijgen zowel onze adviseurs als verschillende gemeenten een rol. Op die wijze borgen we dat GBI als gedegen versie kan worden gemigreerd of geïnstalleerd.

Optimale timing voor in gebruik name GBI versie 6.3 GBI versie 6.3 kenmerkt zich door de ondersteuning – middels StUF-Geo IMGEO berichtenverkeer – voor werkzaamheden richting de BGT. Daarnaast borduurt GBI versie 6.3 verder op de implementatie van het Gegevenswoordenboek Stedelijk Water in het Gegevenswoordenboek GBI. In GBI versie 6.2.5 is het al mogelijk om op deze wijze te registreren, maar met GBI versie 6.3 worden de stappen gezet om ook de overige (beheer) processen hierop af te stemmen. Denk hierbij

aan het inspecteren (rioolinspectie conform BIM) en beheerplanningen (GBIapps) opstellen. Tot slot smelten ook de desktopomgeving en de online-wereld steeds meer samen, waarvan u en uw ondersteunende ICT organisatie nog meer profijt hebben. Je zult – net als ik – concluderen dat de ontwikkeling van dit alles plus een optimale ingebruikname (migratie) een goed doordachte afstemming en aanpak vraagt. Op onderdelen beschikken we hier al over, maar we willen graag met jouw organisatie een gedegen en gedragen plan opstellen. In de volgende editie van het GBInieuws zal Adri Wiersma uitgebreid bij de migratie naar GBI versie 6.3 stilstaan. Meer informatie: [email protected]

GBInieuws herfst 2015 | GBIuitgelicht |

33

Advertenties

GBIpartnerprogramma Antea Group maakt voor het in stand houden en het ontwikkelen van GBI waar nodig gebruik van de expertise en kennis van gerenommeerde partners. Bij de ontwikkeling van software en bijvoorbeeld ook om additionele data te onsluiten. Wij schakelen graag de expertise van deze gerenommeerde specialisten in.

ICT Adviespartners Adviespartners zetten zich in om GBI op alle fronten en met al haar mogelijkheden in de lucht te hebben én te houden.

Uw kabel- en leidinggegevens INSPIRE-proof? Wel met Geodan Van den Berg! Geodan Van den Berg levert alle producten en diensten die nodig zijn in het kader van de WION en INSPIRE wetgeving.

Aanleg, Inspectie, Data-analyse, Maatregeladviezen, Renovatie en Vervanging

Vraag nu de INSPIRE quickscan aan bij Geodan Van den Berg. E [email protected] T 020-5711 393

www.geodanvandenberg.nl Distriboulevard 13, 4761 RZ Moerdijk, Tel.: 0168 - 35 65 70, www.mjoomen.nl, [email protected]

Geopartners

Kennispartners

Datapartners

Bouwpartners Bouwpartners ontwikkelen samen met Antea Group goede software die aansluit op de wensen en behoeftes uit de markt. Datapartners Addons die data-integratie mogelijk maken vormen een belangrijk component in de professionalisering van beheer. Datapartners leveren een bijdrage in uitgebreide mogelijkheden om beheerdata te koppelen aan additionele informatie, zodat de afwegingen voor een doelmatig en rechtmatig beheer gegarandeerd zijn. Geopartners Onze partners in geo leveren een bijdrage in de ontwikkeling van het woordenboek en de huidige en toekomstige functionaliteiten in de geometrische component van beheer.

NedBGT! Dé oplossing voor bronhouders die kiezen voor kwaliteit!

Kennispartners Kennispartners helpen ons om de kennisbank op specifieke onderdelen te vergroten en te verbeteren. Het woordenboek maakt hier ook onderdeel van uit.

BGT  Als  het  gaat  om  de  invoering  van  Basisregistratie  Grootschalige Topografie  (BGT),  kunt  u  niet  vroeg genoeg beginnen met de voor bereidingen. Er komt nogal wat bij kijken om bestaande informatie  te  laten  voldoen  aan  de  eisen  van  de  BGT.  NedGraphics  heeft  al  menig  klant  geholpen  in  de  voorbereidingsfase. NedBGT,  dé BGT oplossing, is ontwikkeld om u te ondersteunen in alle fasen van de totstandkoming  van  de  BGT.  Zowel  in  de  transitiefase  als  in  de  beheerfase,  waarbij  ook  de  datadistributie  optimaal  wordt ondersteund. Kwaliteit  Een investering in de juiste software leidt tot betere dienstverlening, betere samenwerking  en  kostenbesparing.  Dat  is  het  voordeel  van  kiezen  voor  kwaliteit.  Maakt  u  gebruik  van  onze 

ICT Adviespartners

adviesdiensten (projectleiding, quick scan, conformiteitstoets, plan van aanpak, masterclass) dan heeft  u alle zekerheid dat u een rendabele en duurzame investering doet. Bel of mail ons voor een nadere 

Bouwpartners

kennismaking!

«Uw flexibele specialist in Hosting, Cloud, Consulting en Development»

Telefoon (0347) 32 96 00 [email protected], www.nedgraphics.nl

CAPITAR.COM +31 88 695 00 00

34 | Advertenties | GBInieuws herfst 2015 NEG.0022 NedBGT_Advertentie_210x297.indd 1

27-02-13 11:49

GBInieuws herfst 2015 | GBIpartnerprogramma |

35

GBI contact GBI Iepe Soet [email protected] Cor Leenstra [email protected] Edward van Dijk [email protected]

Beheer Iepe Soet [email protected] Bas Boonstra [email protected]

GBI colofon GBInieuws is een uitgave van Antea Group Postbus 24 8440 AA Heerenveen [email protected] www.anteagroup.nl Eindredactie Tonie Speelman Redactie Iepe Soet Theus van den Broek Anja Bouma Franca Rijpma Vormgeving Elvira Ferwerda Oplage 1350 stuks verschijnt 3 keer per jaar

Data Cesar Blaauwgeers [email protected] Bas Boonstra [email protected]

GBI 6 www.gbibeheersysteem.nl GBI 4 [email protected] www.mijngbi.nl

klimaatneutraal natureOffice.com | NL-215-351356

gedrukt

www.anteagroup.nl