STEUNPUNT MEDIA: Lopend onderzoek Versie: oktober 2015
Dit document bevat een overzicht van het lopende onderzoek van het Steunpunt Media. Per onderzoek wordt een overzicht gegeven van de belangrijkste elementen van het onderzoek. De reeds gepubliceerde onderzoeksrapporten en Nieuwsmonitors zijn te vinden op de website van het Steunpunt Media.
Contact Wenst u meer informatie over het Steunpunt Media, neem contact op met Julie De Smedt, projectcoördinator van het steunpunt Media. E-mail
[email protected] Website
www.steunpuntmedia.be
Telefoon
03 265 57 60
@steunpunt_Media
GSM
0494 89 79 83
Twitter
1
Inhoud STEUNPUNT MEDIA: Lopend onderzoek Versie: oktober 2015 ....................................................... 1 Onderzoek naar nieuwsproductie ................................................................................................. 3 ‘Gatekeeping & news sourcing’: een kwantitatief en kwalitatief onderzoek naar het bronnengebruik bij buitenlandberichtgeving in Vlaamse nieuwsmedia. ........................................... 3 Onderzoek naar nieuwsinhoud ..................................................................................................... 4 Celebrities in het Vlaamse nieuws ...................................................................................................... 4 Reflectieve diversiteit in het Vlaamse televisienieuws ....................................................................... 6 Het immigratiedebat in het Vlaamse nieuws ...................................................................................... 7 Onderzoek naar nieuwsgebruik .................................................................................................... 8 Patronen van mediageletterdheid en mediagebruik .......................................................................... 8 Beleidsaanbevelingen................................................................................................................... 9 Mediawijsheid en diversiteit – Vergelijkende studie van beleid in Europa en op EU niveau ............ 9
2
Onderzoek naar nieuwsproductie
‘Gatekeeping & news sourcing’: een kwantitatief en kwalitatief onderzoek naar het bronnengebruik bij buitenlandberichtgeving in Vlaamse nieuwsmedia. Fundamenteel onderzoek Type Het project gaat dieper in op het journalistieke productieproces vanuit het overkoepelend concept van ‘news sourcing’ of bronnengebruik. In een eerste kwantitatieve fase (20122013) lag de focus op (1) bevindingen uit de journalistensurvey betreffende de nieuwsgaring en het concrete bronnengebruik van Vlaamse journalisten, (2) een case study rond Artsen Zonder Grenzen waarbij werd nagegaan in welke mate en hoe persberichten van deze actor worden overgenomen door de krantenjournalisten, en (3) in welke mate alternatieve nieuwsactoren als NGOs en alternatieve media toegang hebben tot de Vlaamse mainstream Omschrijving nieuwsmedia aan de hand van het in kaart brengen van deze actoren als bron en aangevuld met een input-output analyse voor Mo* magazine. In de kwalitatieve fase (2014-2015) volgen interviews (en/of focusgroepen) met journalisten waarbij het proces van bronnengebruik meer in detail belicht wordt vanuit het perspectief van de journalist in de context van het nieuwsproductieproces. Deze diepte-interviews en/of focusgroepen (met eveneens vertegenwoordigers van alternatieve nieuwsactoren) hebben als hoofddoel de kwantitatieve bevindingen verder uit te diepen en te contextualiseren. De voorbije jaren is er toenemende academische interesse in de impact van een aantal belangrijke structurele en maatschappelijke veranderingen in de context van nieuwsproductie zoals de opmars van nieuwe digitale technologieën en de evolutie naar een gecommercialiseerde, neoliberale, globale mediasector met toenemende nadruk op Wetenschappelijke winstmaximalisatie en kostefficiëntie. Bijkomend leggen we in dit onderzoek de focus op relevantie buitenlandnieuws waarvan academici het belang situeren in relatie tot een samenleving die in toenemende mate geglobaliseerd is maar tevens gekenmerkt wordt door tendensen van ‘parochialisme’ of ‘etnocentrisme’. Tot op heden zijn deze tendensen onderbelicht binnen de Vlaamse (nieuws)context. We kunnen hier verwijzen naar de maatschappelijke bezorgdheid omtrent de ongelijke nieuwstoegang van verschillende maatschappelijke groepen en de gevolgen daarvan voor democratische besluitvorming als belangrijkste relevantie voor een academisch onderzoek Maatschappelijke naar het journalistieke bronnengebruik. Dit vanuit het onderliggend idee of concept van de relevantie publieke sfeer waarbij de overtuiging centraal staat dat de media het belangrijkste forum zijn voor publiek debat en dat de standpunten van alle maatschappelijke groeperingen evenwichtig zouden moeten vertegenwoordigd zijn in het nieuws zodat burgers zicht hebben op alle alternatieven om daarna een weloverwogen beslissing te kunnen nemen. 2014-2015 (met reflecties over kwantitatieve data die teruggaan tot 1995) Onderzochte periode Data Taal Output Team
-
Kwalitatieve data (interviews en/of focusgroepen) Bevindingen uit de kwantitatieve fase van het onderzoeksproject (tussentijds rapport december 2013)
Nederlands Finaal rapport voorzien voor eind 2015 Universiteit Gent
3
Onderzoek naar nieuwsinhoud
Celebrities in het Vlaamse nieuws Type
Langetermijnonderzoek
Titel
‘Lindsay opnieuw zwanger!’: Celebritynieuws als hybride nieuwsgenre in Vlaamse Nieuwsmedia.
Omschrijving
Op basis van een empirische inhoudsanalyse (van een steekproef) van celebritynieuws in de Vlaamse kranten en de 19-uur journaals van VRT en VTM van 2003 tot 2013, analyseert dit onderzoek (de evolutie in) de omvang, aard en kenmerken van het celebritynieuws als hybride nieuwsgenre. Vertrekkende van kenmerken van professionaliteit in journalistiek (het overkoepelende uitgangspunt van het steunpuntonderzoek van de UA), ligt de focus hierbij, enerzijds, op kenmerken als originaliteit, nieuwswaarden en feitelijke accuraatheid van de nieuwsinhoud en, anderzijds, op de waarheidsclaims, het bronnengebruik en indicaties van ‘fact checking’. Dit moet toelaten om een empirische evaluatie te bieden van de claim dat (ook in Vlaanderen) celebritynieuws als journalistiek genre ‘is walking the thin line between journalism and entertainment’.
Wetenschappelijke relevantie
Hoewel celebritynieuws vast onderdeel van ieder nieuwsmedium en een vaste nieuwswaarde geworden (Gorin & Dubied, 2011; O’Neill et al. 2012) en door grote delen van het publiek wordt geconsumeerd (Claessens & Van den Bulck, 2014), en hoewel celebrity studies als stelselmatig groeit, is het onderzoek naar celebritynieuws als journalistiek genre nog relatief beperkt. Dit komt deels doordat, ondanks het succes, deze journalistieke vorm als ‘minderwaardig’ soft nieuws wordt gezien, en onderzoek zich meestal focust op het zo hard nieuws dat als veel belangrijker voor het functioneren van de media in de democratische maatschappij wordt beschouwd. Nochtans toont de omvang van het celebritynieuws zowel in het aanbod als de consumptie van nieuws, dat het een belangrijk en daardoor onderzoekswaardig onderwerp is. Dit onderzoek wil aan die nood tegemoet komen door net wel te focussen op de kenmerken van celebritynieuws in algemene nieuwsmedia. Eerder onderzoek is grotendeels beperkt tot cases, meestal van ‘extreme’ gevallen, eerder dan dat wordt onderzoek gedaan naar het ‘banale’, alledaagse dieet van ‘celebrity nieuwtjes’ zoals die in de algemene nieuwsmedia worden aangeboden. Door een systematische empirische analyse van een groot bestand aan data wordt ook aan deze tekortkoming in het bestaande onderzoek tegemoet gekomen. Tot slot is veel van het celebritynieuwsonderzoek gefocust op de ‘grote’ celebrityculturen met globale impact zoals deze uit de VS (Hollywood) en het VK. Evenwel kunnen noch de nieuwsmedia, noch de celebritycultuur van deze grote landen worden vergeleken met kleine, lokaal georiënteerde celebrity- en nieuwsculturen zoals deze in Vlaanderen. Ook op de manier wordt een belangrijke leemte gevuld.
Maatschappelijke relevantie
Lange tijd werd informatie in verband gebracht met ‘hard’ nieuws, met een focus op officiële politiek, internationale zaken en economie. Er is echter een trend naar een nieuwsvoorziening waarin soft nieuws en het entertainmentaspect een belangrijkere rol speelt, zowel in de nieuwsinhoud als nieuwsconsumptie, en hierdoor ook in de financiering van de media. De toename aan celebritynieuws in de algemene nieuwsmedia, in Vlaanderen en elders, is hiervan onderdeel. In het huidige maatschappelijke debat over de rol van nieuwsmedia in de democratische 4
samenleving, wordt deze nieuwstrend door sommigen beschouwd als de doodsteek van de professionele journalistiek en dus de rol van de media als publieke sfeer, en door anderen bejubeld als nieuws op maat van de ‘gewone’ burger-consument. Vaak werden deze discussies echter gevoerd zonder voldoende empirisch bewijs. Dit onderzoek wil een bijdrage leveren aan het debat en data aanreiken om het debat te voeden. Onderzochte periode
2003-2013
Data
Krantenarchief: alle Vlaamse kranten 2003 - nu Nieuwsarchief TV: alle 19-uur-journaals van VRT en VTM 2003 - nu
Taal
Nederlands
Output
Oktober 2015
Team
Universiteit Antwerpen
5
Reflectieve diversiteit in het Vlaamse televisienieuws Type Fundamenteel onderzoek Omschrijving
De samenleving wordt gekenmerkt door haar verscheidenheid, waarbij van (nieuws)media wordt verwacht dat ze dit in hun inhouden representeren. Dit betekent dat nieuws diversiteit moet aanbieden (open diversiteit). Dit onderzoek gaat na in welke mate de open diversiteit aan nieuwsthema’s door de nieuwsgebruikers worden geconsumeerd (reflectieve diversiteit). Concreet zullen de demografische kenmerken (leeftijd, gender, sociale groep en opleidingsniveau) op basis van de kijkcijfers per minuut gelinkt worden aan de diversiteit aan thema’s in het Vlaamse televisienieuws. Voor elk nieuwsthema wordt op die manier een demografisch profiel opgesteld, bijvoorbeeld de man-vrouwverhouding voor politiek nieuws.
Wetenschappelijke relevantie
Er werd nooit eerder als meting voor reflectieve diversiteit een koppeling gemaakt met inhoudsanalytische data van televisienieuws met de kijkcijfers per minuut.
Maatschappelijke relevantie
De nieuwsmedia worden verantwoordelijk gesteld om hun inhouden divers aan het publiek aan te bieden. Maar hoe gaat het publiek met deze diversiteit om? Deze studie gaat na in welke mate de Vlaamse televisiekijker interesse heeft in een divers aanbod aan nieuwsthema’s.
Onderzochte periode
Twee geconstrueerde weken in 2003, 2008 en 2013 (telkens één week in het voorjaar en één week in het najaar).
Data
(1) Kijkcijfers per minuut wat betreft demografische variabelen (leeftijd, gender, opleidingsniveau en sociale groep) voor twee geconstrueerde weken in 2003, 2008 en 2013 voor het 19-uurjournaal op Eén en VTM. (2) Nieuwsthema’s van twee geconstrueerde weken in 2003, 2008 en 2013 voor het 19-uurjournaal op Eén en VTM.
Taal
Nederlands
Output Team
-
Nieuwsmonitor (september 2015)
KU Leuven (IMS)
6
Het immigratiedebat in het Vlaamse nieuws Type Fundamenteel onderzoek Titel
Het immigratiedebat in de televisiejournaals
Omschrijving
Dit onderzoek heeft tot doel inzicht te bieden in hoe er over immigratie wordt gerapporteerd op televisie. Enerzijds gaat het onderzoek na hoeveel aandacht er gaat naar immigratienieuws, en welke aspecten van het immigratienieuws aan bod komen (bv. immigratie, integratie, discriminatie/racisme) en hoe dit evolueert over de jaren heen (2003-2013). Anderzijds onderzoekt het hoe immigranten worden weergegeven. Worden zij bijvoorbeeld vaak opgevoerd als spreekbuis van hun gemeenschap? Is er een referentie naar religie of cultuur? In wat voor soort ‘frames’ worden ze getoond, en is er hier een onderscheid te bemerken tussen verschillende immigrantengroepen? Nieuwsmonitor
Valorisatiewijze Wetenschappelijke relevantie
De wetenschappelijke relevantie van dit rapport bestaat in het feit dat het TV Nieuwsarchief, met de populatiegegevens van de televisiejournaals van 2003-2013, mogelijkheden biedt tot een alomvattend onderzoek over de rapportering van immigratie. Er is in België nog geen systematische analyse op zulke rijke dataset gebeurd inzake de representatie van immigranten in het nieuws.
Maatschappelijke relevantie
De maatschappelijke relevantie van dit onderzoek bestaat uit het feit dat televisiejournaals een stabiel kijkersaantal blijven trekken en dus een erg belangrijke bron van informatie blijven voor burgers. Dit is zeker relevant inzake het immigratiedebat, aangezien voorgaand onderzoek aantoont aan dat burgers zelf zelden in contact treden met immigranten. Bijgevolg dienen zij vaak een beroep te doen op andere bronnen - zoals televisie en andere media - om informatie over deze groep te vergaren. Het is daarom cruciaal om na te gaan hoe televisiejournaals, die worden geacht burgers te informeren en een objectieve kijk op de samenleving te bieden, over immigratie rapporteren. Indien immigranten worden gestereotypeerd op televisie, kan dit immers een invloed hebben op de publieke opinie over immigratie en immigranten in de maatschappij.
Onderzochte periode
2003-2013
Data
- TV Nieuwsarchief (2003-2013) voor de thematische analyse (hoeveelheid mediaaandacht deelaspecten immigratiedebat) - Inhoudsanalyse van steekproef van nieuwsitems inzake immigratie, verspreid over 2003 tot 2013. De codering gebeurt aan de hand van een vooraf opgesteld codeerschema.
Taal Output Team
Nederlands -
Nieuwsmonitor (november 2015)
KU Leuven (CP)
7
Onderzoek naar nieuwsgebruik
Patronen van mediageletterdheid en mediagebruik Type
Fundamenteel onderzoek
Omschrijving
Door de toenemende digitalisering en bijkomende convergentie van zowel technologie als de culturele aspecten van mediagebruik stellen we een veranderend gebruik van media vast. Dit onderzoek heeft als doel inzicht te verwerven in de gefragmenteerde en (vermeend?) interactieve manier waarop burgers omgaan met media, de rol van nieuws binnen dat mediagebruik en de graad van mediageletterdheid die mensen aan de dag leggen.
Wetenschappelijke relevantie
De wetenschappelijke toegevoegde waarde van dit onderzoek komt voort uit het feit dat ondanks een reeks bestaande kwantitatieve onderzoeken naar mediagebruik in Vlaanderen, het beeld dat we hebben van de mediagebruiker beperkt blijft. Met de Participatiesurvey willen we inzicht krijgen in het mediagebruik van de Vlamingen, en meer bepaald hoe traditionele en nieuwe media zich tegenover elkaar verhouden. In die wisselwerking wordt mediawijsheid steeds belangrijker, en dit nemen we dan ook mee in rekening. Het longitudinale aspect laat ook toe evoluties in mediagebruik op te sporen in de voorbije tien jaar.
Maatschappelijke relevantie
Mediaprofessionals, jonge media-entrepreneurs, mediacoaches, beleidsmakers, middenveldorganisaties, etc.; allen zijn ze gebaat bij een beter begrip van hoe mensen media gebruiken. Aan de hand van dit onderzoek willen we concrete aanbevelingen kunnen doen in relatie tot de manier waarop burgers enerzijds zich informeren en anderzijds kritisch omgaan met de informatie die ze verwerven, ten einde de vermelde stakeholders te voorzien van de nodige inzichten bij het ontplooien van hun respectievelijke activiteiten.
Onderzochte periode
2014-2015
Data
Participatiesurvey
Taal
Nederlands
Output
Rapport/boekpublicatie: in samenwerking met de andere steunpunten; eind 2015 – exacte datum nog te bepalen in overleg met partners Wetenschappelijke publicatie
Team
VUB
8
Beleidsaanbevelingen
Mediawijsheid en diversiteit – Vergelijkende studie van beleid in Europa en op EU niveau Type
Fundamenteel onderzoek
Omschrijving
Ten eerste wordt onderzocht hoe beleid rond mediawijsheid wordt geïncorporeerd in juridische instrumenten, hoe de taak van de overheid en de sector gedefinieerd wordt bij het totstandkomen en de implementatie ervan en hoe specifieke noden van meer kwetsbare groepen, zoals ouderen en kinderen, aangepakt wordt. Ten tweede wordt onderzocht welke initiatieven genomen worden om een divers aanbod van nieuwscontent te garanderen en te verbeteren. Verschillende nationale initiatieven in verschillende lidstaten en op EU-niveau zullen hiervoor bestudeerd worden. Deze vergelijkende analyses worden uitgevoerd met het oog op het identificeren van ‘best practices’.
Wetenschappelijke relevantie
Bestaande literatuur bespreekt doorgaans geen juridische aspecten van mediawijsheid en diversiteit. Ons rapport biedt een rechtsvergelijkende studie waarin een aantal systemen in de EU naast elkaar worden geplaatst.
Maatschappelijke relevantie
Het identificeren van ‘best practices’ in het domein van mediawijsheid en nieuwsdiversiteit is belangrijk voor het bereiken van een inclusieve en democratische samenleving.
Onderzochte periode
2014-2015
Data
Niet van toepassing
Taal
Nederlands en Engels
Output Team
-
Rapport rond mediawijsheid Rapport rond diversiteit van nieuws content
KU Leuven (ICRI)
9
