Gezondheid is meestal niet iets waar je als jongere veel over praat. Dat is meer voor oude mensen. Toch is gezondheid erg belangrijk. Als je gezond bent, voel je je fit en kun je beter presteren. Daarom deed jouw school mee aan een groot gezondheidsonderzoek, Schoolkracht. Ze wilden weten wat er goed gaat en wat er beter kan. En het daar dan met de leerlingen over hebben. Lees deze folder, dan kun je erover meepraten. Sommige dingen gaan gewoon mis. Je kunt zomaar opeens een blindedarmontsteking hebben. Als je valt, kun je je pols breken. Dat is meestal niet te voorkomen. Maar veel dingen zijn wél te voorkomen, door gezond te leven. Over die dingen ging het onderzoek waar ook jouw school aan meedeed. In totaal vulden ruim 11.000 jongeren uit Midden-Nederland en Eemland de vragenlijst in.
3 4 5 6 7
Je hoort het vaak en het is ook waar: lichaamsbeweging is gezond. Als je elke dag minstens een uur fietst, loopt of sport, is dat hartstikke goed voor je. Je wordt niet zo gauw te dik en blijft lekker fit. Je krijgt ook minder snel problemen met je gezondheid, zoals suikerziekte, een hartziekte of kanker. Mensen die meer bewegen voelen zich ook beter en zijn minder vaak depressief. Jongeren blijken niet bepaald stil te zitten. Van de honderd jongeren bewegen er vijfentachtig minstens een uur per dag, dus dat is prima. Tweeënzeventig van die jongeren zitten op een sportclub. Jongens bewegen meer dan meisjes.
Een uur bewegen?
Veruit de meeste jongeren bewegen minstens een uur per dag. Gezond! Als je wilt weten of jij dat haalt, doe dan de test op www.dubbel30.nl. Je vindt daar ook tips voor als je meer wilt bewegen.
Computerverslaafd?
Doe je niets liever dan computeren? Verzin je smoesjes om het te kunnen doen? Heb je volgens anderen te weinig aandacht voor je vrienden, andere hobby’s of schoolwerk? Probeer dan afspraken te maken met jezelf: niet langer dan een bepaalde tijd computeren, eerst je schoolwerk afmaken, ook andere dingen ondernemen. Vraag je ouders of een vriend om je aan je eigen afspraken te herinneren.
Wat jongens ook meer doen dan meisjes, is achter de computer zitten. Als je honderd jongeren neemt, zitten er drieëndertig tussen die iedere dag minstens twee uur computeren. Achtentwintig kijken minstens twee uur tv. Computeren kan behoorlijk verslavend zijn. Vooral met gamen kan het moeilijk zijn om te stoppen. Als jongeren echt verslaafd zijn aan de computer, kan dat problemen gaan geven. Het gaat dan slechter op school, of ze worden somber en onrustig.
Stelling
Waar of niet waar: Computeren of tv kijken werkt verslavend. Zo zit dat dus met bewegen en stil zitten, maar hoe gezond zijn jongeren nou verder? Iedereen blijft wel eens ziek thuis van school, dat is niets bijzonders. En af en toe is iemand wat langer ziek. Wat wel opvalt, is dat veel jongeren pijnstillers gebruiken. De helft van de jongeren heeft dat de afgelopen maand wel eens gedaan; acht van de honderd deden dat meer keren per week. Meisjes gebruiken vaker pijnstillers dan jongens.
Wat vind jij van pijnstillers; wanneer gebruik je die?
3
Vroeger of later krijg je ermee te maken: alcohol en drugs. Om je heen gaan mensen daarmee beginnen en dus zul je moeten bedenken hoe je er zelf mee wilt omgaan. Zo'n beetje iedereen weet wel dat alcohol en drugs ongezond zijn. Je kunt er vervelende ziektes van krijgen, die in het ergste geval dodelijk kunnen zijn. Alcohol en drugs zijn voor jongeren zelfs extra ongezond. Als je nog in de groei bent, kunnen je hersenen en andere organen makkelijk schade oplopen. Deze schade is onherstelbaar. Daarom wordt er zo vaak op gehamerd dat je niet moet drinken als je nog geen zestien bent. Hoe denk jij zelf over alcohol en drugs? Jongeren weten meestal best dat het niet gezond is, en toch gaan ze vaak drinken en soms drugs gebruiken. Neem honderd leerlingen van de eerste en tweede klas: daarvan hebben zevenendertig wel eens alcohol gedronken. Vijfde- en zesdeklassers hebben bijna allemaal wel eens gedronken; maar één op de tien heeft dat níet gedaan. Blowen en pillen slikken komt minder voor, maar toch ook best veel: van de honderd vijfde- en zesdeklassers hebben drieëndertig hasj of wiet geprobeerd en vier harddrugs, zoals cocaïne, xtc of speed. De meeste jongeren die drugs gebruiken, doen dat maar één keer of een paar keer. Een kleine groep blijft vaker gebruiken.
Stelling
Waar of niet waar: een feest kan niet echt leuk zijn zonder drank.
4
Roken?
Ook niet bepaald gezond en ook verslavend: roken. Dat weet iedereen. Gelukkig zijn de laatste jaren minder jongeren gaan roken. Van de honderd eerste- en tweedeklassers roken er acht; van de honderd vijfde- en zesdeklassers roken er drieëntwintig. Rook jij? Kijk dan eens op www.stivoro.nl.
Informatie?
Als je alcohol drinkt of drugs gebruikt, is het goed om daar het een en ander over te lezen. Zodat je beter kunt bepalen hoe je ermee wilt omgaan. Kijk op www.watdrinkjij.nl (alcohol) of www.drugsinfo.nl (drugs).
Wat is de reden?
Als je rookt, drinkt of drugs gebruikt, vraag je dan eens af waarom je dat doet. Veel jongeren doen het om ouder te lijken en om erbij te horen. Hun vrienden doen het, dus doen zij het ook. Bij alcohol en drugs gaat het ook vaak om het gevoel. Je kunt bijvoorbeeld drinken omdat je dan losser wordt en meer durft, of omdat je je zorgen even vergeet. En op een dag doen die redenen er misschien niet meer toe en is het vooral een verslaving.
Een goed gewicht helpt om gezond te blijven. Als je te zwaar bent, kan dat op den duur vervelende klachten geven, zoals suikerziekte en hartproblemen. Het kan zelfs levensgevaarlijk worden. Dat is ook zo als je veel te licht bent. Als je blijft afvallen terwijl je al te dun bent, is er iets mis. Je hoort over jongeren die veel te dik zijn, of juist veel te dun. En je hoort over jongeren die alleen maar dénken dat ze te dik of te dun zijn. Klopt jouw idee over je eigen gewicht? Bereken je BMI en kijk in het schema, en je weet hoe je ervoor staat. BMI betekent Body Mass Index. Neem je lengte in meters en vermenigvuldig dat getal met zichzelf. Als je bijvoorbeeld 1 meter 67 bent is dat 1.67 x 1.67 = 2.79. Neem vervolgens je gewicht in kilo's en deel dat door het eerste getal. Stel dat je 50 kilo weegt, dan wordt het 50 : 2.79 = 17.92. Dat is je BMI. Of die 50 kilo bij jouw lengte een goed gewicht is, hangt er dan weer af van hoe oud je bent en of je een jongen of meisje bent. Hieronder kun je zien hoe dat zit. Kies de goede tabel (jongen of meisje). Zet een kruisje bij de goede leeftijd (bijvoorbeeld 15 jaar) en trek een lijn naar boven. Zet een kruisje bij je BMI en trek een lijn naar rechts. Waar de lijnen elkaar kruisen, daar zit jij met je gewicht. Uit het onderzoek blijkt dat drie van de vier jongeren een gezond gewicht hebben. Er zijn meer jongeren te licht dan te zwaar. Dat komt ook doordat jongeren meestal nog vrij dun zijn; langzamerhand komt er gewicht bij. Daarom is het goed om gezond te leven: dan blijft je gewicht ook gezond.
35
BMI - Jongen
30
35
Afvallen?
Als je jezelf te dik vindt, ga dan liever niet lijnen. De kans is groot dat je gaat jojoën en daar heb je niets aan. Probeer gewoon wat meer te bewegen, en vooral ook gezonder te eten. Eet niet te veel en niet te weinig, maar neem gewone porties. Kijk op www.wateetenbeweegik.nl.
Overslaan?
Het klinkt misschien gek, maar als je niet dikker wilt worden moet je geen maaltijden overslaan. Veel jongeren ontbijten niet en krijgen dan later trek. Dan gaan ze snacken, wat niet gezond is. Eet dus drie keer per dag een gewone maaltijd, dan heb je minder zin om te snacken. Denk ook eens na over wát je snackt. Als je tussendoortjes zelf meeneemt naar school, heb je meer te kiezen. Kijk op www.voedingscentrum.nl. Hoe gezond of ongezond is het eten en drinken dat jij op school kunt kopen? Zou je daar iets aan willen veranderen?
Te dun?
Ben je te dun, volgens de berekening die je hiervoor hebt gemaakt? En val je toch af? Dan kan het zijn dat je een eetstoornis hebt en dat is echt gevaarlijk voor je. Kijk op www.hezelfhulp.nl.
Stelling
Waar of niet waar: gezond eten en drinken is niet lekker.
30
te dik
25
Formule BMI
BMI - Meisje
kg = BMI (m x m)
te dik
25
icht
gezond gew
20 15
gezond gewicht
20 15
te dun
10
te dun
10 12
13
14
15
16
17
18 jaar
12
13
14
15
16
17
18 jaar
5
De een heeft niet zoveel haast, de ander begint er jong mee: seks. Van de honderd eerste- en tweedeklassers zijn zes met iemand naar bed geweest; van de derde- en vierdeklassers vijfentwintig en van de vijfde- en zesdeklassers achtendertig. Leerlingen van het vmbo of leerwegondersteunend onderwijs gaan gemiddeld eerder met iemand naar bed dan leerlingen van havo of vwo. Voor de meeste jongeren hoort seks bij verliefdheid en een relatie, maar er zijn ook jongeren voor wie dat niet zo hoeft te zijn. Zij willen ook wel zoenen of meer met iemand op wie ze niet verliefd zijn. Sommige jongeren hebben seks met veel verschillende mensen en vinden dat heel gewoon. Dat is een eigen keuze. Het belangrijkste is dat, áls je aan het vrijen gaat, dat fijn is voor jezelf en voor de ander. Dat klinkt misschien logisch, maar is het zeker niet. Jongeren maken best veel vervelende dingen mee met seks. Nogal wat jongeren krijgen te maken met opmerkingen of aanrakingen waar ze helemaal geen zin in hebben. Sommigen zijn seksueel misbruikt, thuis of ergens anders. Of ze gedragen zich zelf op een manier waar ze achteraf spijt van hebben. Ze hebben bijvoorbeeld seks in ruil voor een beloning, of zijn dronken en doen dan dingen die ze eigenlijk niet gewild hadden. Af en toe wordt een meisje ingepalmd door een loverboy, die haar misbruikt en haar leven door de war schopt. En dan zijn er nog de gevolgen van onveilige seks, zoals seksueel overdraagbare aandoeningen (soa's) en onbedoelde zwangerschappen.
Stelling
Waar of niet waar: als het om seks gaat, willen de meeste jongeren niet achterblijven bij leeftijdgenoten.
6
Geen ervaring?
Iedereen is in het begin nog onervaren als het gaat om relaties en seks. Je moet langzamerhand ontdekken wat jij wilt - en wat niet - en wat bij je past - en wat niet. Doe geen dingen waar je je niet goed bij voelt en denk nooit dat je iets moet doen om mee te tellen. Je eigen keuzes maken, dat is het belangrijkste. Kijk op www.onderzoekjegrens.nl of www.seksualiteit.nl. Denk je dat jongeren soms zeggen dat ze met iemand naar bed zijn geweest terwijl dat niet zo is?
Condoom?
Bijna alle jongeren weten wel dat je een condoom moet gebruiken als je met iemand naar bed gaat, maar lang niet allemaal doen ze dat ook. Ze denken niet na, hopen dat het wel goed zal gaan. Maar regelmatig gaat het niet goed en dan zijn de gevolgen erg vervelend. Wacht daarom niet tot het zo ver is, maar denk nú na over hoe jij dit wilt doen. Wil je alleen veilige seks? Zorg dan dat je bent voorbereid. Kijk op www.safesex.nl.
Probleem?
Heb je een probleem dat te maken heeft met seks en relaties? Ken je bijvoorbeeld iemand die omgaat met een loverboy en weet je niet wat je moet doen? Ben je zelf seksueel misbruikt? Ben je homo of lesbisch en vind je het moeilijk om daarvoor uit te komen? Ben je bang dat je in verwachting bent? Wat het ook is, het is goed om erover te praten met mensen die je vertrouwt. Je kunt ook altijd hulp vragen aan je mentor of vertrouwenspersoon op school of aan de Kindertelefoon: www.kindertelefoon.nl.
De meeste jongeren zijn behoorlijk tevreden, maar toch zijn er ook aardig wat jongeren met problemen. Als je een groep van honderd jongeren bekijkt, dan hebben er tien emotionele problemen; zij zijn bijvoorbeeld depressief of angstig. Vijfentwintig van de honderd zijn nogal druk en veertien hebben problemen met hun gedrag. Zij zijn bijvoorbeeld snel driftig of agressief, ze liegen of stelen. Twaalf jongeren hebben problemen met het contact met leeftijdgenoten. Achttien worden op school wel eens gepest en vijf worden vaak gepest. Drie van de honderd voelen zich vaak of heel vaak onveilig op school en een is bedreigd met een wapen.
Stelling
Waar of niet waar: ik voel me veilig op onze school. Er gebeuren niet veel vervelende dingen en als dat toch zo is doet de school er wat tegen. Nare dingen horen er soms bij in het leven. Het is niet altijd rozengeur en maneschijn. Van de honderd leerlingen hebben er zesentachtig wel eens moeilijke dingen meegemaakt: hun ouders gingen scheiden, ze werden mishandeld, iemand van wie ze hielden ging dood, er waren financiële problemen thuis, noem maar op. Een op de vijf leerlingen heeft hier nog steeds last van. Gelukkig voelen de meeste jongeren zich prima, maar er zijn er toch ook aardig wat die zich níet prima voelen. Sommigen zijn zelfs heel ongelukkig. Als je honderd leerlingen vraagt of ze het afgelopen jaar aan zelfmoord hebben gedacht, dan zeggen achttien dat dat inderdaad zo is. Vier hebben ook echt een zelfmoordpoging gedaan. Jongeren die zich ongelukkig voelen gaan zichzelf soms beschadigen, meestal door te krassen in hun huid. Negen van de honderd hebben dat het afgelopen jaar gedaan. Vaak is het ook een manier om te laten zien dat het niet goed met ze gaat. Ook al zijn er echt wel problemen, toch vertrouwen de meeste jongeren erop dat het allemaal wel goed komt. Op de vraag hoe ze denken dat het de komende vijf jaar met ze zal gaan, antwoorden twee van de honderd jongeren ‘slecht’ of ‘heel slecht’. Achtentachtig van de honderd denken dat het goed of heel goed met ze zal gaan. Veruit de meeste jongeren zijn dus positief gestemd.
Praten?
Over vervelende dingen praten is veel moeilijker dan over leuke dingen praten. En dat is jammer, want juist als er vervelende dingen zijn is het goed om te praten. Een probleem kun je samen met anderen veel beter oplossen dan alleen. Denk vooral niet dat je de enige bent die ergens mee zit, of dat iets gek is. Echt, er zijn altijd anderen die er ook mee zitten. Neem dus mensen in vertrouwen, bijvoorbeeld een vriend of je moeder, de buurvrouw of je mentor op school. Je kunt ook overleggen met de Kindertelefoon hoe je het kunt aanpakken: www.kindertelefoon.nl. Met wie praat jij het liefst als je ergens mee zit? Kun je je voorstellen dat je een probleem liever voor je houdt?
Dipje of depressie?
Het is heel normaal om een paar uren of dagen somber te zijn, nergens zin in te hebben. Je hebt dan gewoon een dipje. Vooral in de puberteit kun je daar nogal eens last van hebben. Maar soms gaat een dipje niet over en wordt het een depressie. Dat is heel naar en het is moeilijk om daar zelf uit te komen. Als je twijfelt of er bij jou misschien meer aan de hand is dan een dipje, doe dan de test op www.zwaarweer.nl, of ga voor hulp naar www.gripopjedip.nl.
7
Hoe gezond leven de 11.000 jongeren die meededen aan het onderzoek Schoolkracht, waar dus ook leerlingen van jouw school bij zaten? Dat antwoord kun je het beste zelf geven. Het is in ieder geval duidelijk dat jongeren er gezonde én ongezonde gewoontes op nahouden. Dat de meeste jongeren zich goed voelen, maar dat toch ook een hoop jongeren zich minder goed voelen. Het is iets om eens over na te denken. Informatie over gezondheid kan knap irritant zijn. Je moet minstens twee keer fruit eten op een dag. Iedere dag groente. Niet te veel snoepen tussendoor. Roken is ongezond. Te veel alcohol drinken is ongezond. Alsof iemand anders voor jou bepaalt hoe je leven moet. Jongeren hebben meestal helemaal geen zin om braaf te doen wat ouderen zeggen, die denken: ‘dat maak ik zelf wel uit’. En zo is het ook. Je maakt zelf uit hoe je wilt leven.
Deze brochure is een uitgave van de GGD Eemland en de GGD Midden-Nederland. Meer informatie over schoolkracht: www.schoolkracht.nl GGD Eemland Zonnehof 10 Postbus 733 3800 AS Amersfoort T 033 467 81 00 F 033 467 81 01 E
[email protected] www.ggdeemland.nl
GGD Midden-Nederland De Dreef 5 Postbus 51 3700 AB Zeist T 030 608 60 86 F 030 608 60 00 E
[email protected] www.ggdmn.nl
