Startnotitie 3D Doorbraak – ontsluiting en toegang Over deze notitie Op 20 en 21 januari 2015 vond met een werkonferentie de aftrap van 3D Doorbraak plaats. Eén van de onderwerpen was 3D ontsluiting en toegang. Tijdens deze werkconferentie heeft een kleine groep gewerkt aan een roadmap op dit terrein. Deze notitie vat de uitkomsten van de discussies van deze groep samen. De groep bestaat uit Bart Maessen (Kadaster), Friso Penninga (Geonovum) en Niels van der Vaart (Esri). Tijdens de tweede dag hebben leden van de groep Datadiensten zich aangesloten voor specifieke onderwerpen, nl. Milan Uitenhuis (Intellinq), Martin Kodde (Fugro) en Frank Schuyer (Vabi).
Doorbraakambitie (1e blok 20 januari) Op de eerste dag is gestart met een blok ambitie, doelen en producten. Tijdens dit blok heeft de groep gewerkt met de periode 2015-2025 als scope. De ambitie van 3D Ontsluiting is om ‘iedereen, altijd, overal, binnen en buiten, inzicht te geven door het aanbieden van 3D informatieproducten op basis van beschikbare, bruikbare en bestendige 3D data.’ Vanuit het oogpunt van ontsluiting gezien, bevat deze ambitie twee niveaus: het aanbieden van 3D data en het aanbieden van (daar (mede) op gebaseerde) 3D informatieproducten. Met dit onderscheid komt ook direct een mogelijke taakverdeling tussen overheid en marktpartijen in zicht, waarbij de overheid zich richt op het aanbieden van de betrouwbare basisgegevens en het verrijken en verwerken wordt overgelaten aan de markt. In de hiervoor genoemde ambitie wordt nadrukkelijk 3D inzicht als doel en het aanbieden van 3D informatie en 3D data als middel gepresenteerd. Hierin komt de rol van 3D (geo)informatievoorziening als ondersteund aan primaire vakprocessen tot uiting. Dit werkt ook door in de doelgroepen: de 3D informatieproducten richten zich op de vakprofessionals (eindgebruikers) in disciplines als stedelijk ontwerp, milieu, veiligheid etc., terwijl de 3D data meer gericht is op (geo)informatieprofessionals, die vervolgens met die data als halffabrikaat aan de slag gaan. Zij kunnen vervolgens weer als serviceprovider voor de eindgebruikers optreden. Deze ambitie en doelgroepen zijn gebaseerd op de visie dat 3D geo-informatie als sleutel tot integratie van data uit allerlei bronnen / disciplines kan dienen. In deze visie is 3D dan ook veel meer dan alleen visualisatie. Om de ambitie te verwezenlijken, zijn een aantal concrete producten/mijlpalen geïdentificeerd. Deze producten zijn te clusteren in drie hoofdgroepen, namelijk producten gericht op data, op het serveren van data en op het consumeren van die geserveerde data. Voor de benodigde mijlpalen is het eerder gemaakte onderscheid tussen 3D data en 3D informatieproducten minder relevant. De volgende producten/mijlpalen zijn geïdentificeerd: 3D data o algemeen erkende en bruikbare standaarden (informatiemodellen) voor: vector data, Solids (of is dat vector?) point clouds, raster/voxels, 3D services o algemeen erkende en bruikbare standaard voor:
downloadservices visualisatie (“3D WMS”) bevraging (“3D WFS”) bewerking (“3D WPS”) 3D API (Merk op dat al deze standaarden moeten kunnen werken met zowel vector, voxel als point cloud data. Daarnaast gaat het om zeer grote hoeveelheden data. Dit is de reden waarom deze services ook streaming moeten kunnen ondersteunen) 3D interfaces o breed bruikbare technieken voor: viewers in browsers AR VR mobile devices (Merk op dat uiteindelijk al deze interfaces rechtstreeks gevoed kunnen worden met de bovengenoemde services. Denk hierbij als beeld aan een gebruiker wiens Oculus Rift rechtstreeks door de PDOK 3DTOP10NL viewservice wordt gevoed)
Roadmap voor ontsluiting en toegang (2e blok 20 januari) In het 2e blok is middels creatief structureren gewerkt aan het concretiseren van benodigde stappen en het in de tijd plaatsen ervan. Afhankelijk van de scope kan dit leiden tot een projectplanning, maar gezien het globalere karakter (en de hoeveelheid te verzetten werk) van het onderwerp ontsluiting en toegang heeft het in dit geval geleid tot een roadmap ontsluiting voor de periode 2015 – 2025. De foto’s van de roadmap zijn toegevoegd in figuur 1 en 2. De roadmap is opgedeeld in een aantal tracks (onderwerpen): 3D data 3D download 3D view (streaming) 3D bevragen 3D analyse/bewerken 3D API 3D informatieproducten Continu doorlopende zaken / randvoorwaarden Het globale tijdspad is in de foto’s te zien, maar zal hieronder ook per track worden uitgewerkt. De jaartallen zijn alleen indicatief (geven met name de verwachte volgorde aan)! 3D data track 2015: ontsluiting 3D TOP10NL ontsluiting bodemdata 2018: basisinformatie voor eerste thema’s Laan v/d Leefomgeving in 3D in PDOK
2019: internationaal geaccepteerde standaarden (semantische modellen plus uitwisselingsformaten) beschikbaar voor vector, voxel en pointcloud data 2020: AHN-3 en 3D BGT ontsloten in PDOK 2022: alle geo-basisregistraties in 3D ontsloten
Figuur 1
1e deel Roadmap Ontsluiting
3D download track 2015: 3D opslag ontwikkelen (centrale opslag om met slimme downloadservices uit te kunnen leveren (zip&ship) Ontwikkelen 3D download service o.b.v. dataopslag 3D view track 2015: 3D view services experiment met COTS-componenten Experiment 3D viewservice 3D TOP10NL in PDOK
2016: 3D RGB pointcloud viewservice op PDOK (test?) Pointcloud streaming voor view service met COTS-componenten 2017: inrichten “3D WMS” o.b.v. (1e versie) internationale standaarden 2019: AHN in pointcloud stream service in PDOK 2020: voxel service o.b.v. standaarden 2022: voxel streaming
Figuur 2
2e deel Roadmap Ontsluiting
3D bevragen track 2015: 3D query services experiment met COTS-componenten 2016: query service met COTS-componenten 2020: voxel service o.b.v. standaarden 2022: voxel streaming
pointcloud
streaming
voor
3D analyse / bewerken track 2016: Geoprocessing op 3D services met COTS-componenten 2017: inrichten “3D WFS” o.b.v. (1e versie) internationale standaarden 2018: pointcloud streaming voor analyse / bewerken service 2020: “3D WFS” straming o.b.v. vastgestelde internationale standaard voxel service o.b.v. standaarden 2022: voxel streaming 3D API track 2015: viewer op 3D API o.b.v COTS-componenten 2016: 3D in apps o.b.v. API en SDK o.b.v. met COTS-componenten 2017: VR aangesloten op COTS-componenten 2018: AR aangesloten op COTS-componenten Informatieproducten track 2018: showcase 3D voor Omgevingswet Continu doorlopende zaken/ randvoorwaarden Pilots uitvoeren Gebruikersgroep formeren en gebruiken Use cases / business vragen verzamelen I&M in meer opdrachtgevende / coördinerende rol
Figuur 3
Overzicht van de globale road map Ontsluiting
In de hierop volgende discussie met de andere groepen is met name aandacht gegeven aan de relatie met standaarden. Vanuit het onderwerp Ontsluiting kunnen veel requirements voor de internationale standaarden worden afgeleid, maar kunnen ook eerste versies in testbeds worden getest. Tegelijk is de realisatie van de uitgesproken ambitie van ontsluiting en toegang (?) in sterke mate afhankelijk van het succes van standaarden: zonder goede, breed geaccepteerde standaarden op het gebied van informatiemodellen en op het gebied van uitwisselen van 3D vector, pointcloud en voxel data kan de ontsluiting nooit succesvol een brede groep gebruikers serveren.
Aanvalsplan 2015 Ontsluiting (blok 21 januari) Waar op de 1e dag de stappen nog enigszins conceptueel bleven (mede door de scope 2015 – 2025) is de 2e dag aangegrepen om concrete stappen te identificeren voor 2015. Tijdens het formuleren van de stappen hebben leden uit de oorspronkelijke groep Datadiensten zich spontaan aangesloten. Gedeeltelijk kunnen zij een rol spelen binnen de track Informatieproducten en producten bovenop de API’s, maar deels ook in andere tracks. In figuur 4 is het resultaat van dit blok te zien. De scope is ditmaal beperkt gebleven tot het jaar 2015. De diverse tracks komen terug in dit concretere plan. Ook zijn de acties nu duidelijker belegd (bij PDOK, Esri, Fugro, Vabi en Intellinq). De enige verandering in de structuur van de tijdslijn is dat nu in de onderste baan de benodigde beleidsvoornemens en besluiten zijn benoemd. Deze zijn vrijwel allemaal relevant voor PDOK. Aangezien de foto behoorlijk goed leesbaar is, worden de acties niet afzonderlijk herhaald in dit document.
Figuur 4
Roadmap 2015 voor Ontsluiting
Deelnemers Groep Ontsluiting Bart Maessen Friso Penninga Niels van der Vaart
Kadaster Geonovum Esri
Aangesloten vanuit groep Datadiensten Martin Kodde Fugro Frank Schuyer Vabi Milan Uitenhuis Intellinq
