Stap in, Stap op. Op weg naar een duurzaam mobiliteitsnetwerk op de Kop van Goeree

Stap in, Stap op Op weg naar een duurzaam mobiliteitsnetwerk op de Kop van Goeree

Opdrachtgever: Gemeente Goedereede / VVV Ouddorp aan Zee Contactpersoon: Reinder de Jong Datum: oktober 2011 Versie: 1.0

Promotie Zeeland Delta Postbus 8 - 4357 ZG Domburg T: 0118-587707 - F: 084-2292911 E: [email protected] - I: www.vvvzeeland.nl

Stap in, Stap op Stappenplan naar een duurzaam mobiliteitsnetwerk op de Kop van Goeree

Opdrachtgever:

Gemeente Goedereede / VVV Ouddorp aan Zee

Uitgevoerd door:

Promotie Zeeland Delta Reinder de Jong Projectleider Routebureau Zeeland Telefoon: (0118) 587 707 E-mail: [email protected]

Uitgave:

oktober 2011

De totstandkoming van dit rapport is mede mogelijk gemaakt dankzij een financiële bijdrage van de Provincie Zuid-Holland Bij het samenstellen van deze rapportage is de grootste zorgvuldigheid betracht. Promotie Zeeland Delta / Routebureau Zeeland is echter niet aansprakelijk voor enige directe of indirecte schade als gevolg van de aangeboden informatie.

-1-

Inhoud Samenvatting

4

1. Inleiding

6

2. Begrippen en achtergronden 2.1 Recreatieve mobiliteit, 2.2 Duurzaamheid 2.3 Beleving

8 8 10 11

3. Hoe ziet de toeristische markt er straks uit? 3.1 Demografische ontwikkelingen 3.2 Sociaal-culturele ontwikkelingen 3.2.1 Authenticiteit 3.2.2 Individualisering 3.2.3 Privatisering 3.3 Vrije tijd 3.3.1 Netto vrije tijd 3.3.2 Vrijetijdsgedrag 3.3.3 Beleving en dienstverlening 3.4 Technische ontwikkelingen 3.4.1 Internet 3.4.2 Mobiele telefonie 3.4.3 Social media 3.5 Ecologische ontwikkelingen 3.5.1 Duurzaamheid 3.5.2 Klimaat 4. Kop van Goeree: strand, zee en rust in een fraaie omgeving 4.1 Profielschets 4.1.1 Fysieke context 4.1.2 Sociale context 4.1.2 Sociale context 4.1.3 Ruimtelijke context 4.2 Toerisme en recreatie op de Kop van Goeree 4.2.1 Algemeen beeld 4.2.2 Verblijf 4.2.3 Vermaak 4.2.5 Beleving 4.3 Druk: realiteit of gevoel?

14 14 14 14 14 14 14 14 15 15 15 15 16 16 16 16 17 18 18 18 18 19 19 20 20 20 21 26 27

5. Bezoekers op de Kop van Goeree 5.1 Bezoekersprofiel 5.1.1 Verblijfstype 5.1.2 Herkomst 5.1.3 Leeftijd en gezinssamenstelling toeristische gasten 5.1.4 Sociale klasse 5.1.5 Onderzoeksgegevens bevestigd 5.2 Drijfveren 5.3 Segmentatie bezoekers Kop van Goeree 5.3.1 De 7 belevingswerelden van Gastvrij Nederland 5.3.2 Bezoekers aan de Kop van Goeree en hun belevingswereld -2-

29 29 29 30 30 32 32 33 34 34 37

6. Duurzame vervoersoplossingen 6.1 Case: model Vlieland, verboden voor auto’s 6.2 Case: Transferium Renesse: dynamisch overstappunt 6.3 Ontmoedigen autogebruik 6.3.1. Invoeren betaald parkeren 6.3.2. Infrastructurele aanpassing 6.3.3 Bewegwijzering en informatievoorziening 6.4 Stimuleren alternatief vervoer 6.4.1 Vervoer met een hoge fun-factor 6.4.2 Voldoende mogelijkheden 6.4.3 Flexibiliteit 6.5 Alternatieve vervoersvormen: voorbeelden 6.5.1 Aangedreven vervoer op de weg 6.5.2 Zelf aangedreven vervoer op de weg 6.5.3 Vervoer over het water 6.5.4 Andere vervoersoplossingen

38 38 39 40 40 41 41 42 42 42 42 43 43 44 44 45

7. SWOT-analyse

46

8. Conclusies en aanbevelingen 8.1 Conclusies 8.2 Advies 8.2.1 Verkeersstromen sturen 8.2.2 De fiets centraal: GoereE-bike 8.2.3 Andere vervoersoplossingen 8.2.4 Overstappen 8.2.5 Beleving onderweg 8.2.6 Upgrade passenstructuur 8.2.7 Van Goeree naar Overflakkee? 8.2.8 Visualisatie advies 8.3 Actieplan

47 47 50 51 54 55 58 59 61 61 62 62

Geraadpleegde literatuur Overzicht van figuren

65 66

-3-

Samenvatting De gemeente Goedereede en VVV Ouddorp aan Zee hebben Routebureau Zeeland gevraagd om een onderzoek te doen naar de verkeersproblematiek in de gemeente met betrekking tot het recreatieverkeer en naar de gevolgen hiervan. Hierbij is niet het uitgangspunt om een nieuw verkeerscirculatieplan of parkeerplan op te stellen, maar te onderzoeken op welke wijze toeristen gestimuleerd kunnen worden om gebruik te maken van alternatieve vervoersvormen, waardoor de verkeers- en parkeerdruk in Ouddorp moet afnemen. Een verblijf op de Kop van Goeree wordt in het bijzonder gewaardeerd door de nabijheid van natuur en landschap, de beperkte afstand tot zee, een mooie omgeving en rust. Parkeergelegenheid en goede bereikbaarheid worden do0r gasten over het algemeen voldoende gewaardeerd. Hoewel er in principe (doorgaans) voldoende parkeercapaciteit is in het centrum van Ouddorp (objectief gemeten) kan er wel sprake zijn van het gevoel dat Ouddorp onvoldoende parkeercapaciteit heeft en de verkeersafwikkeling niet optimaal is. Er is vooral op piekmomenten sprake van parkeerproblematiek. De structuur van het dorp maakt dat toegangswegen tot het centrum vollopen en onoverzichtelijk worden. De subjectieve druktebeleving vormt een belangrijk aandachtspunt omdat zij niet strookt met het imago van rust, ruimte en schoonheid. Voornamelijk voor het vervoer op middellange trajecten (tot 7,5 kilometer) maken mensen veel gebruik van de auto. Ongeveer driekwart van de verplaatsingen in de vrije tijd wordt met de auto ondernomen. De afstanden welke afgelegd moeten worden tussen de recreatieterreinen en het centrum van Ouddorp zijn kort (maximaal 3,5 kilometer). Vanuit het oogpunt van de af te leggen afstand is het daarom niet beslist nodig om de auto te gebruiken. Om het autogebruik terug te dringen en gasten te stimuleren om gebruik te maken van alternatieve vormen van vervoer is een scala aan maatregelen benodigd. Hoewel het invoeren van betaald parkeren (met name in het centrum van Ouddorp) zeker een effect zou hebben op het gebruik van de auto (zeker waar het gaat om autoverplaatsingen van de recreatieterreinen naar het centrum) is het invoeren van betaald parkeren als onwenselijk benoemd door de gemeente. Om vervoersstromen te sturen en de overlast terug te dringen, moet daarom worden ingestoken op het verbeteren van de informatievoorziening op de bebording. Meest kansrijke aspect vormt echter het doorbreken van gewoontegedrag waardoor mensen zich bewust zijn van de vervoerskeuze welke zij maken. Om dit gewoontegedrag te beïnvloeden moeten gasten de mogelijkheid hebben om gebruik te maken van verschillende vormen van alternatief vervoer waarbij een hoge frequentie, een grote mate van flexibiliteit en variatie en beleving centraal staan. Vervoer is immers een prima middel om het gebied op een bijzondere wijze te beleven. Wanneer duurzaamheid centraal staat bij de keuze van vervoermiddelen wordt bovendien een bijdrage geleverd aan het versterken van het imago van groen en natuur. De GoereeBus welke sinds een aantal jaren door het gebied rijdt is hierbij te weinig effectief gebleken, maar vormt wel een belangrijk aanknopingspunt om op voort te bouwen. Naast verschillende vormen van georganiseerd vervoer kan de fiets een belangrijke schakel vormen bij het terugdringen van de verkeers- en parkeeroverlast in Ouddorp. Enerzijds is een fietsvriendelijke en op de fiets gerichte inrichting van de openbare ruimte een geschikt instrument om de positie van de fietser te verstevigen anderzijds zou ook ingestoken moeten worden op het aanbieden van fietsen. Afgeleiden van Bike-sharing projecten zoals deze momenteel worden uitgevoerd in diverse Europese steden zijn ook voor de Kop van Goeree kansrijk. Zeker wanneer hierbij gebruik gemaakt wordt van de elektrische fiets. -4-

Om gasten te stimuleren om zich te verplaatsen met de fiets of met een vorm van (alternatief) openbaar vervoer kan een digitale toeristenpas een (letterlijke) sleutelrol vervullen. Een digitale passenstructuur biedt bovendien kansen om toeristische bestedingen in het gebied te stimuleren een waardevolle marketinginformatie te vergaren. Een breed pakket aan maatregelen moet uiteindelijk een bijdrage leveren aan het terugdringen van de parkeer- en verkeersproblematiek in Ouddorp. Uitgangspunt hierbij is dat het karakter van de Kop van Goeree (kust, rust, ruimte en natuur) hierdoor versterkt worden. De gemeente en provincie vervullen hierbij, met name ten aanzien van alternatieve vervoersvormen, een faciliterende rol. Uiteindelijk is het aan marktpartijen om vervoersoplossingen op een economisch rendabele manier in de markt te zetten.

-5-

1. Inleiding Op de grens van Zeeland en Zuid-Holland ligt, omgeven door het water van Noordzee, Grevelingen en Haringvliet, een soort van caleidoscoop van landschappen: polders, duinen, gorzen, slikken en zandplaten. Een intiem zandwallen landschap naast open akkers en oude half vergeten dijkjes naast de moderne techniek van de Deltawerken: De Kop van Goeree. De Kop van Goeree is een recreatiegebied bij uitstek. Naast verblijfsrecreatie is er ook veel ruimte voor dagrecreatie. Tal van recreatiebedrijven hebben zich met name in het kustgebied rondom Ouddorp en op de Brouwersdam gevestigd. Het toerisme heeft zich op de Kop van Goeree na de ontsluiting via de Deltawerken en vooral in de jaren zeventig en tachtig (Port Zélande werd in 1990 geopend) ontwikkeld tot een belangrijke pijler van de regionale economie. Het totaal aantal overnachtingen wordt geraamd op 2,2 miljoen overnachtingen per jaar. Bij benadering de helft van de overnachtingen vindt plaats in Ouddorp aan Zee en de andere helft op de Kabbelaarsbank (met name Center Parcs Port Zélande). De toeristen die de Kop van Goeree aandoen ondernemen dagrecreatieve activiteiten zowel binnen als buiten het gebied. Deze recreatieve activiteiten hebben vanzelfsprekend de nodige verplaatsingen tot gevolg. Deze verplaatsingen worden zowel te voet, met de fiets, de auto of openbaar vervoer gemaakt en zijn zowel recreatief (de verplaatsing vormt het doel van de activiteit, bijvoorbeeld het maken van een wandel- of fietstocht of het rijden van een autoroute) als functioneel van aard (verplaatsing naar een locatie alwaar een activiteit ondernomen wordt, bijvoorbeeld naar een attractie of een stadscentrum). Het ondernemen van toeristisch recreatieve activiteiten heeft een positieve uitwerking op het gebied, immers zij leiden (in veel gevallen) tot bestedingen. De toeristisch recreatieve verplaatsingen (met name de verplaatsingen met de auto) hebben echter ook tot gevolg dat er met name in de kern Ouddorp in het hoogseizoen sprake is van een hoge verkeers- en parkeerdruk. De gemeente Goedereede en VVV Ouddorp aan Zee hebben Routebureau Zeeland gevraagd om een onderzoek te doen naar de verkeersproblematiek in de gemeente met betrekking tot het recreatieverkeer en naar de gevolgen hiervan. Hierbij is niet het uitgangspunt om een nieuw verkeerscirculatieplan of parkeerplan op te stellen, maar te onderzoeken op welke wijze toeristen gestimuleerd kunnen worden om gebruik te maken van alternatieve vervoersvormen, waardoor de verkeers- en parkeerdruk in Ouddorp moet afnemen. De afgelopen jaren zijn in het gebied tal van initiatieven opgezet en uitgevoerd om toeristen op een alternatieve wijze kennis te laten maken met het gebied en zich te verplaatsen. Zo rijdt sinds een aantal jaren op de Kop van Goeree de GoereeBus rond. Deze toeristenbus verbindt de recreatieterreinen in de gemeente met de dorpen, de Brouwersdam en het Zeeuwse Renesse. In 2010 is getracht een belangrijke impuls te geven aan het gebruik van het openbaar vervoer op Goeree-Overflakkee. Met de Goereepas, welke toeristen bij hun verblijf bij deelnemende bedrijven ontvangen, mogen zij gratis gebruik maken van het bestaande openbaar vervoer netwerk (inclusief de GoereeBus). Ook zijn de afgelopen jaren initiatieven ontstaan zoals de verhuur van e-scooters en is een pilot uitgevoerd met het laten varen van een watertaxi. Al deze projecten dragen bij aan het versterken van de beleving van het gebied en kunnen een bijdrage leveren aan het terugdringen van het autogebruik door toeristen. De verschillende initiatieven en projecten zijn echter niet of nauwelijks aan elkaar verbonden, waardoor samenhang ontbreekt. Deels is dit een gevolg van het vroegtijdig afgeven van subsidiebeschikkingen waardoor een goede afstemming onder druk komt te staan.

-6-

De uitdaging bij het zoeken naar oplossingen om de parkeer- en verkeersdruk terug te dringen en recreanten te stimuleren om gebruik te maken van alternatieve vervoersvormen vormt het thema duurzaamheid. Hierbij draait het niet alleen om een schonere wijze van vervoer (minder uitstoot van CO2) maar ook om een evenwichtige inzet van tijd, geld en middelen bij de totstandkoming van alternatieve vervoersvormen en projecten. De centrale onderzoeksvraag luidt dan ook: Op welke manier kunnen de verschillende vormen van recreatief vervoer op een zo duurzaam mogelijke manier worden ingericht en op elkaar worden afgestemd teneinde de recreatieve vervoersstromen te optimaliseren? Het onderzoek bouwt voort op een verdere implementatie en uitbouw van reeds uitgevoerde projecten welke in veel gevallen zijn ondersteund door de provincie Zuid-Holland en de gemeente Goedereede. Het onderzoek richt zich in eerste instantie op het ‘onderzoeksgebied’ (Kop van Goeree / gemeente Goedereede). Hierbij wordt echter wel gekeken naar verbindingen met omliggende gebieden alwaar eveneens recreatieve activiteiten ondernomen worden (met nadruk op Overflakkee). De doelen waaraan het onderzoek moet beantwoorden zijn: - Het stimuleren van toeristische bezoekersstromen binnen de Kop van Goeree en tussen de Kop van Goeree en het achterland op Goeree-Overflakkee; - Het bieden van duurzame oplossingen op het gebied van mobiliteit waardoor bezoekers in staat worden gesteld de auto te laten staan; - Bezoekers in staat stellen om op een belevende wijze het gebied te ontdekken, hierbij gaat het ook om plaatsen die met de auto niet bereikbaar zijn. - Het terugdringen van parkeer- en verkeersoverlast in de dorpskernen als gevolg van toeristische verkeersstromen; - Inspelen op ontwikkelingskansen op het gebied van duurzaamheid, mobiliteit en toerisme Door deze doelen te realiseren moet het gebied een extra impuls kunnen krijgen hetgeen een positieve uitwerking heeft op het aantal toeristische overnachtingen en – bestedingen in het gebied. Leeswijzer Het rapport is als volgt opgebouwd. Allereerst (hoofdstuk 2) worden de verschillende relevante begrippen uitgewerkt en toegelicht. Aansluitend worden in hoofdstuk 3 de meest relevante trends en ontwikkelingen, welke belangrijke indicatoren vormen voor kansen en bedreigingen op basis waarvan aanbevelingen worden gedaan, belicht. In de onderzoeksanalyse (vanaf hoofdstuk 4) wordt allereerst een beeld geschetst van de gemeente Goedereede als recreatiegemeente. Hierbij wordt ingegaan op de structuur van de gemeente en het toeristisch recreatieve aanbod. Deze profielschets vormt de basis op grond van waarvan in het vervolg van deze rapportage aanbevelingen worden gedaan. Hoofdstuk 5 gaat vervolgens in op de bezoekers van het gebied. Wie zijn deze bezoekers, waar komen ze vandaan, wat drijft hen en op welke manier ervaren zij het gebied? In hoofdstuk 6 wordt een analyse gemaakt van good- en bad practices ten aanzien van het inrichten van alternatief vervoer en het terugdringen van het toeristisch recreatief autogebruik. De uitwerking van de conclusies (hoofdstuk 8.1) uit de hoofdstukken 2 tot en met 6 vormen de basis voor de aanbevelingen welke gedaan worden in hoofdstuk 8.2. Deze aanbevelingen worden uitgewerkt en zichtbaar gemaakt in een kansenkaart, gericht op het bieden van een keten van duurzame mobiliteitsoplossingen en het versterken van de toeristische infrastructuur in het gebied. Hierbij is specifiek aandacht voor de mogelijkheden van nieuwe elementen en het ontwikkelen van arrangementen. -7-

2. Begrippen en achtergronden Bij het uitvoeren van dit onderzoek staan een aantal thema’s centraal: (recreatieve) mobiliteit, duurzaamheid en beleving. Om in de analyse een goede uitwerking te kunnen maken van de verschillende thema’s worden deze begrippen in dit hoofdstuk nader toegelicht en uitgewerkt. Met name bij het begrip (recreatieve) mobiliteit staan daarbij achtergronden centraal. Hierbij wordt de centrale onderzoeksvraag welke in de inleiding is geformuleerd als leidraad aangehouden Op welke manier kunnen de verschillende vormen van recreatief vervoer op een zo duurzaam mogelijke manier worden ingericht en op elkaar worden afgestemd teneinde de recreatieve vervoersstromen te optimaliseren? 2.1 Recreatieve mobiliteit1,2 De gemeente Goedereede en VVV Ouddorp aan Zee hebben een onderzoeksopdracht gegeven om onderzoek te doen naar maatregelen om recreatieve vervoersstromen te optimaliseren. Om een goed beeld te hebben bij het doel van het onderzoek en straks ook relevante en bruikbare adviezen te geven, is het van belang om eerst dieper in de materie te duiken. Waarover hebben we het wanneer we het begrip recreatieve mobiliteit gebruiken, wat voor types vervoersstromen zijn er, wat voor maatregelen worden er zoal genomen en welke aspecten zijn hierbij van belang? Nationaal en internationaal wordt er veel onderzoek verricht naar mobiliteitsvraagstukken. Een specifiek onderdeel van dergelijke vraagstukken vormt het thema recreatie. Alvorens in te gaan op de achtergronden en de omvang van recreatief verkeer is het van belang om het begrip te specificeren. Onder vrije tijd wordt verstaan: de tijd die overblijft na aftrek van activiteiten zoals werk, studie en huishoudelijke taken en persoonlijke tijd, waaronder slapen, eten en persoonlijke hygiëne. Onder vrijetijdsverkeer wordt verstaan: alle verkeer dat gegenereerd wordt door activiteiten met sociale en/of toeristisch-recreatieve motieven, zoals dagrecreatieve uitstapjes, visite en logeren. Omvang vrijetijdsverkeer Vrijetijdsverkeer neemt een belangrijk aandeel in, in alle verplaatsingen welke in ons land ondernomen worden. Met 37% van alle verplaatsingen en 42% van de afgelegde kilometers, is vrije tijd de belangrijkste reden voor mensen om op stap te gaan. De Nederlander besteed voor zijn vrijetijdsdoeleinden gemiddeld 25 minuten aan reistijd. Dat is bijna twee keer zoveel als om van en naar het werk te gaan. Afgemeten naar afgelegde afstanden is dat voor het vrijetijdsverkeer 13,6 kilometer per persoon per dag. De meeste vrijetijdsactiviteiten worden dicht bij huis ondernomen, meer dan 50 procent van vrijetijdsverplaatsingen worden binnen een straal van 5 kilometer verricht. Dit betreffen voornamelijk activiteiten zoals sporten, (fun)shoppen, wandelen en in mindere mate ook sociale bezoeken. Dit zijn de zogenaamde reguliere vrijetijdsactiviteiten. Voor de meer incidentele uitstapjes (zoals attracties 1

Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid (2008). Vrijetijdsverkeer in perspectief. De relatieve economische waarde van het vrijetijdsverkeer. Den Haag. 2 Middelkoop, van M. (2001). Sociaal en toeristisch-recreatief verkeer in Noord-Brabant: “fun” of file? Den Haag.

-8-

en evenementen) wordt over langere afstanden gereisd. Slechts 10 procent van de verplaatsingen is langer dan 30 kilometer. Gemeten in kilometers is de auto het belangrijkste vervoermiddel in de vrije tijd. De auto neemt 77% van alle vrijetijdskilometers voor zijn rekening. Als het gaat om verplaatsingen, spelen de fiets en het lopen een rol van betekenis. De helft van de vrijetijdsverplaatsingen wordt met de fiets en lopend afgelegd. De auto neemt bijna de andere helft voor zijn rekening. Openbaar vervoer neemt nauwelijks een aandeel in (< 3%) binnen het totale aantal vrijetijdsverplaatsingen. Maatregelen Om vrijetijdsverkeer beleidsmatig te kunnen beïnvloeden zijn diverse maatregelen mogelijk. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen prijs-, locatie- en tijdmaatregelen. Autogebruik belasten heeft het sterkste effect op het terugdringen van vrijetijdsverkeer. Uit berekeningen blijkt dat vrijetijdsverkeer het sterkst reageert op een dergelijke maatregel. Op dergelijke maatregelen (rekeningrijden, tolheffing) heeft een gemeente niet of nauwelijks invloed. Parkeerbeleid en korting op het openbaar vervoer zijn maatregelen die van invloed zijn op het vrijetijdsverkeer. Parkeerheffingen in de binnenstad weerhouden (een deel van de) mensen ervan om met de auto te reizen. Daarmee stimuleren parkeerheffingen reizigers om te kiezen voor de fiets of het openbaar vervoer. Kortingen op ov-kaartjes of gratis openbaar vervoer op bepaalde dagen vullen de lege stoelen in de bus wel, maar hebben weinig effect op het autogebruik3. Voor het incidentele vrijetijdsverkeer (uitstapjes naar attracties en evenementen) kan een korting op het ov-tarief in combinatie met de toegangsprijs voor de attractie wel een effect hebben, mits de reis betrouwbaar en vlot verloopt. Een belangrijke oorzaak van piekbelasting als gevolg van vrijetijdsverkeer vormt de locatie van een attractie of voorziening. Wanneer alle vrijetijdsactiviteiten geclusterd zijn op een plaats leidt dit vanzelfsprekend tot veel verkeer richting het cluster. Overheden hebben invloed op het geleiden van het vrijetijdsverkeer door hier in het locatie- en vestigingsbeleid op in te spelen, maar ook door de entree van attracties en voorzieningen te verplaatsen. Zo kan de stroom bezoekers bijvoorbeeld eerder worden opgevangen, om die vervolgens naar de attractie te vervoeren. Een goed voorbeeld vormt het Transferium in Renesse. Hier kunnen bezoekers gratis parkeren en worden zij vervolgens gratis vervoerd naar voorzieningen en attracties. Problemen met bereikbaarheid en leefbaarheid kunnen tot op het laatste moment worden voorkomen door recreanten voor én tijdens hun reis te informeren over de optimale route en belemmeringen. Dynamische informatiesystemen langs belangrijke routes spelen daarbij een grote rol. Daarnaast is het vermoedelijk effectiever om de reiziger vóór zijn reis op maat te informeren over de verschillende struikelblokken en mogelijkheden. Daarmee kan de keuze voor een bepaald vervoermiddel worden beïnvloed. Gedragsbeïnvloeding Er zijn veel gedragstheorieën die vervoermiddelkeuzes zouden kunnen verklaren, zoals rationele keuzetheorieën, vooringenomenheden, leefstijlen, vanzelfsprekendheden en de mate van keuzevrijheid. In het algemeen wordt aangenomen dat vervoermiddelkeuzes een vorm van moeilijk te doorbreken gewoontegedrag is. Er zijn echter meer aanknopingspunten voor beïnvloeding van deze keuzeprocessen, omdat vrijetijdskeuzes zoals bestemming, gezelschap of accommodatietype vaker variëren dan bijvoorbeeld de dagelijkse verplaatsingen naar het werk. Hierdoor is de kans op gewoontegedrag kleiner. 3

Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid (2008). Vrijetijdsverkeer in perspectief. De relatieve economische waarde van het vrijetijdsverkeer. Den Haag.

-9-

Er zijn bij vrijetijdsverplaatsingen meer aanknopingspunten voor het doorbreken van gewoontegedrag ten aanzien van vervoermiddelkeuzes. De vervoermiddelkeuze zelf wordt bepaald door de kenmerken van drie (samenhangende) systemen: de sociale of recreatieve bestemming, de reiziger en zijn of haar verplaatsingsbehoefte, en het vervoersysteem (route en vervoermiddel). Vervoermiddelkeuzes worden omschreven als gewoontegedrag, waarbij kenmerken van de bestemming, de reiziger en het vervoersysteem (in eerste instantie) de vervoermiddelkeuze bepalen. De kenmerken van deze drie samenhangende systemen vormen de aangrijpingspunten voor het doorbreken van dit gewoontegedrag. Bij de promotie van milieuvriendelijke vervoermiddelen (voor vakanties, maar ook voor dagtochten en sociale verplaatsingen) is enkel het gebruik van milieuargumenten momenteel onvoldoende effectief4. De communicatie zal gebruik moeten maken van argumenten die wel een rol spelen in de overwegingen van een bepaalde doelgroep, zoals comfort, snelheid en prijs. Met name plaatselijk vervoer op het vakantieadres kan een succes zijn. In het land bestaan verschillende voorbeelden waarmee de toerist vanaf de accommodatie diverse attracties kan bezoeken met pendelbussen (Veluwereispas, Zomerbus in Flevoland en Gelderland en de Bosbus op de Utrechtse Heuvelrug). Daarnaast kunnen fietsverhuur (en andere faciliteiten), en services zoals was- en boodschappendiensten de behoefte aan autoverplaatsingen vanaf de logiesaccommodatie verminderen. 2.2 Duurzaamheid5 Hoewel, zoals naar voren kwam in de vorige paragraaf, enkel het gebruik van milieuargumenten onvoldoende effectief is bij het beïnvloeden van het vervoersgedrag, vormt het thema duurzaamheid in de 21e eeuw een voornaam thema. Betreft duurzaamheid voornamelijk een hip thema of is dit een serieuze trend waarmee rekening moet worden gehouden en waarop ingespeeld moet worden? De Verenigde Naties (VN) definieert duurzame ontwikkeling als een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige generatie, zonder het vermogen van toekomstige generaties in gevaar te brengen om in hun eigen behoeften te voorzien. Hiermee wordt een duidelijke verbinding gelegd tussen economische groei, het milieuvraagstuk en de armoede- en ontwikkelingsproblematiek. Duurzaamheid heeft alles te maken met de schaarste van de hulpbronnen waarmee welvaart wordt voortgebracht. De oppervlakte van de aarde is eindig; de voorraden grondstoffen zijn eindig; en de opnamecapaciteit van de atmosfeer en de omgeving zijn eindig. Maar ook een hoogopgeleide en gezonde bevolking, goed functionerende sociale netwerken, maatschappelijk vertrouwen, machines en infrastructuur, kennis, en andere voor een duurzame welvaart noodzakelijke hulpbronnen, zijn niet in onbeperkte mate aanwezig. (Auto)mobiliteit (in de vrije tijd) zorgt voor problemen rond duurzaamheid zoals stank- en geluidsoverlast, uitstoot van broeikas- en andere uitlaatgassen, een evenredig groot energie- en metaalverbruik, ruimtebeslag voor wegen en parkeerplaatsen en verstoring van flora en fauna. Om de problematiek welke hieruit voortvloeit tegen te gaan, is het van belang om bij het zoeken naar mobiliteitsoplossingen te kijken naar een duurzame oplossing. Duurzaamheid vormt een steeds voornamer begrip bij het bepalen van een vakantiebestemming. Verschillende websites bieden de mogelijkheid om de persoonlijke milieubelasting van een vakantie te berekenen (en te compenseren). Deze aspecten spelen met name in op het gevoel van consumenten. Echter wanneer ten aan4

Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid (2008). Vrijetijdsverkeer in perspectief. De relatieve economische waarde van het vrijetijdsverkeer. Den Haag. 5 World Commission on Environment and Development (1987). Our Common Future. Oslo.

- 10 -

zien van het mobiliteitsvraagstuk gezocht wordt naar een duurzame oplossing heeft dat direct effect op de beleving van de consument in het gebied (minder auto’s betekend minder uitlaatgassen en meer ruimte). Het begrip duurzaamheid draait in dit onderzoek niet enkel om het verminderen van de druk van toeristisch recreatieve vervoersstromen en de daarmee samenhangende milieubelasting in het gebied maar heeft ook betrekking op veiligheid en economisch welzijn. Ofwel een duurzame mobiliteitsoplossing6 draait niet alleen om een oplossing welke de milieubelasting terug dringt maar moet onder andere ook economisch haalbaar en rendabel zijn. In de probleemstelling is aangegeven dat de verschillende vormen van recreatief vervoer op een zo duurzaam mogelijke manier moeten worden ingericht en op elkaar worden afgestemd teneinde de recreatieve vervoersstromen te optimaliseren. Hierbij wordt duurzame mobiliteit als volgt gedefinieerd. Duurzame mobiliteit is mobiliteit die aandacht heeft voor begrippen als bereikbaarheid, billijkheid, economisch welzijn, gezondheid en veiligheid, efficiënt gebruik van ruimte en natuurlijke hulpmiddelen. 2.3 Beleving7 In de vorige paragrafen is aandacht gegeven aan de begrippen recreatieve mobiliteit en duurzaamheid. Hieruit kwam naar voren dat vervoermiddelkeuze veelal een gevolg is van gewoontegedrag. Om dit gewoontegedrag ten aanzien van recreatief vervoer te doorbreken moet worden ingespeeld op de beleving van de reiziger. De reiziger zou in feite verleidt moeten worden om op zijn bestemming gebruik te maken van alternatief vervoer. In deze paragraaf wordt het begrip beleving nader uitgewerkt aan de hand van een aantal modellen. Deze modellen benadrukken de persoonlijke beleving van het individu. De founding fathers van het begrip beleving zijn Joseph Pine en James Gilmore, schrijvers van het boek de beleveniseconomie. Zij definiëren een belevenis als volgt: ‘Belevenissen zijn gebeurtenissen die mensen op een persoonlijke manier aanspreken’ ‘Een belevenis kopen is betalen om tijd te besteden aan het genieten van een reeks memorabele gebeurtenissen die door de onderneming worden georganiseerd om je er op een persoonlijke manier bij te betrekken.’ Om een goed onderscheid te kunnen maken tussen producten, diensten en belevenissen is het begrip waardetoevoeging van belang. Bij een belevenis zit de waardetoevoeging in de persoon zelf; de gewaarwording bij de klant (of gast) is het eigenlijke product. Een belevenis is het gevolg van de interactie tussen het product of de dienst en de betrokken persoon. Producten en diensten kunnen onderdeel uit gaan maken van een belevenis, wanneer een product of dienst zodanig wordt geleverd dat die een ervaring oplevert die de klant raakt, die hij zich herinnert.

6

Agentschap NL / NL Energie en klimaat (2011). Handleiding klimaatbeleid en duurzame mobiliteit voor gemeenten en provincies. Utrecht. 7 Engwirda, I. en Ouwerkerk, R. De Baak VNO-NCW (2001) All business is showbusiness. Een schets van de beleveniseconomie. Driebergen.

- 11 -

Interactive Experience model8 Het is belangrijk om de twee begrippen ‘beleven’ en ‘ervaren’ van elkaar te onderscheiden, ze betekenen namelijk niet hetzelfde. Beleven wordt over het algemeen beschreven als een fysiek proces, je ervaart het dus lichamelijk. Ervaren echter is een mentaal proces. Zo ervaar je bijvoorbeeld emotionele muziek of een schilderij. De wijze waarop iemand iets beleefd is afhankelijk van een aantal factoren. Deze factoren zijn onder andere de stemming van de persoon, zijn of haar algemene voorkennis van het product of dienst en de omgeving waarin hij of zij zich bevindt. Om deze individualiteit van belevenissen goed weer te geven, hebben Falk en Dierking een model opgezet, namelijk The Interactive Experience Model. Volgens dit model wordt de beleving van individuele consumenten bepaald door de persoonlijke, sociale en fysieke context. Figuur 1: Interactive Experience Model

Elke consument heeft een persoonlijke context. De unieke persoonlijke houding van consumenten ten opzichte van een product of dienst worden veroorzaakt door verschillen in eerdere ervaringen met het product, verschillen met betrekking tot kennis en ervaring ten aanzien van de belevenis en verschillen met betrekking tot het beoogde doel van de activiteit. De sociale context is een context waarin de belevenis van de consument plaatsvindt. Belevenissen vinden vaak plaats in een groep of soms ook alleen. Iedere consument ervaart deze belevenis anders. Ook de fysieke context draagt bij aan de beleving. Deze context bestaat uit verschillende elementen. Dit zijn ten eerste de vormgeving en de architectuur van de omgeving. Ook de lay-out van de omgeving is belangrijk. Daarnaast speelt het element gevoel een belangrijk onderdeel in de omgeving van de gebruiker. Tot slot zijn de aanwezige objecten en activiteiten in de fysieke omgeving belangrijke elementen. Het doel van het creëren van een belevenis is het oproepen van een positief gevoel bij een merk of bij een aankoop/consumptie van een product of dienst. Dit heeft als functie dat de consument regelmatig terugkeert naar jouw product of dienst. Het regisseren van de belevenis kan op diverse manieren. Het Interactive Experience model kan helpen bij het creëren van een effectieve bezoekersbeleving bij een bezoek aan een product, dienst of service. Kenmerken van sterke belevingsconcepten zijn: - Belevingsconcepten onderscheiden zich van ideeën en thema’s door de aanwezigheid van een sterke, subjectieve en onderscheidende visie. - Sterke concepten zijn betekenisvol, onderscheidend, hebben uithoudingsvermogen en zijn communiceerbaar. - Belevingsconcepten ontlenen hun authenticiteit aan de aanwezigheid van een authentieke visie. Van Wijngaarden en Van Gool model9 Van Wijngaarden en Van Gool hebben een belevingsmodel (figuur 2) opgezet, dat laat zien hoe een belevenis, het psychosociaal kader en het uiteindelijke niveau van beleving met elkaar in verband staan. De theorie van Van Wijngaarden en Van Gool gaat diep in op de elementen die de beleving bepalen.

8 9

Nijs, D. en Peters, F. (2002) Imagineering, het creëren van belevingswerelden. Amsterdam Lier, H., Heijblom, R. en Waijers, A. (2008) Van Experience naar Challenge Economy. Groningen / Houten.

- 12 -

Figuur 2: Belevingsmodel Van Wijngaarden en Van Gool

Het model is ingedeeld in drie koppen, namelijk belevenis, psychosociaal kader en beleving. De belevenis bestaat uit een aantal onderdelen, namelijk uit de inhoud, de vorm en de belevenisinstrumenten. De inhoud wordt bepaald door het concept (de basisfunctie) en de waarden. De mate waarin de consument zich aangesproken voelt door de waarden van de organisatie of het merk, des te sterker is de impact van de verandering van de consument. Daarnaast heeft de vorm van de belevenis invloed op het niveau van de beleving. Ook de fysieke omgeving, als vormen en kleuren, spelen een rol bij het niveau van beleving. Het psychosociale kader bestaat uit het individuele referentiekader van het individu dat de belevenis ondergaat (individuele context) en uit de sociale omgeving waarbinnen de belevenis wordt ervaren (sociale context). De beleving wordt bepaald door de belevenis en het psychosociaal kader. Deze twee factoren bepalen het niveau van de beleving. Er zijn drie niveaus van beleving te onderscheiden, namelijk de basale beleving, de memorabele beleving en de transformerende beleving: - De basale beleving maakt weinig indruk op iemand en wordt dan ook snel vergeten. - Een memorabele beleving kan door een individu na een lange periode nog goed (in detail) beschreven worden. - De transformerende beleving draagt bij aan de manier waarop een individu tegen dingen aan gaat kijken en heeft een gedragsverandering tot gevolg. Combinatie modellen Het belangrijkste element uit het Interactive Experience model, in het kader van dit mobiliteitsplan, is de persoonlijke context. In deze context is het van belang dat de persoonlijke context afgestemd wordt op het beoogde doel van het onderzoek. De memorabele beleving en de transformerende beleving zijn de belangrijkste niveaus van beleving in het kader van het mobiliteitsplan. Deze niveaus zorgen voor een blijvende indruk bij het individu en draagt bij aan de verandering die het individu ondergaat, waardoor deze anders tegen dingen aan gaat kijken. De transformerende beleving moet plaatsvinden bij de bezoekers op de Kop van Goeree om hen te stimuleren alternatieve vervoerswijzen te gebruiken in plaats van de auto. Wanneer de modellen vertaald worden naar het onderzoeksdoel (het bieden van duurzame vervoersoplossingen waardoor parkeer- en verkeersoverlast afnemen en de gebiedsbeleving toeneemt) zal er een gedragsverandering in de bezoekers plaats moeten vinden. Vanuit de transformerende beleving (de manier waarop een individu tegen iets aankijkt) moet er een gedragsverandering plaatsvinden in de individuele- en/of sociale context. Aan de hand van deze context kan er een concept gecreërd worden ten aanzien van mobiliteit. Hoe sterker dit concept, des te sterker zal de gedragsverandering (transformerende beleving) bij het individu zijn. - 13 -

3. Hoe ziet de toeristische markt er straks uit? De samenleving verandert, evenals het consumentengedrag. Dit heeft gevolgen voor de vrijetijdsbesteding. Hieronder zullen we een beschrijving geven van enkele trends in de toeristisch-recreatieve sector. De trends zijn mede van invloed op de marketing en promotie én het productaanbod van een toeristische regio, immers het geeft ons inzicht in de motieven die aan een bezoek of verblijf ten grondslag kunnen liggen. 3.1 Demografische ontwikkelingen De samenstelling van de Nederlandse bevolking verandert. Er wordt een groei van zo’n 0,5% verwacht in de komende jaren, wat leidt tot een toename van de potentiële dagrecreanten en toeristen. Het aantal eenpersoonshuishoudens neemt toe, er is een toename van het aantal allochtonen, het gemiddelde opleidingsniveau stijgt en er is sprake van vergrijzing en ontgroening10. Momenteel behoort 14% van de Nederlanders tot de categorie 65-plussers. Verwacht wordt dat dit aandeel in 2040 bijna 23% zal zijn. We kunnen hierbij een onderscheid maken tussen de ouderen (65+) en senioren (55+). Wanneer we de senioren hier eveneens bij betrekken dan is dit aandeel nog een stuk groter. De gemiddelde netto arbeidsparticipatie neemt vanaf de leeftijd van 55 jaar fors af (en de bruto vrije tijd neemt dus toe). Hierdoor is de groep senioren eveneens zeer interessant voor de toeristisch-recreatieve sector, mede ook vanwege het besteedbaar inkomen. 3.2 Sociaal-culturele ontwikkelingen11 3.2.1 Authenticiteit Authenticiteit is een belangrijk element in de Westerse samenleving. De huidige samenleving gaat in sneltreinvaart voorbij. Het verlangen naar authenticiteit is daarom groot. Men wil echte emoties en ervaringen beleven. 3.2.2 Individualisering Er is sprake van een toenemende mate van individualisering. Door het stijgende opleidingsniveau, de toename van mobiliteit en kleinere gezinnen heeft het individu meer vrijheid om zijn of haar eigen bestaan in te richten. Ook binnen gezinnen is er steeds vaker sprake van individualisering, doordat de gezinsleden beschikking hebben over een eigen ruimte en eigen apparatuur. 3.2.3 Privatisering Privatisering komt steeds vaker voor in gezinnen, vriendenkringen en verenigingen. Privatisering staat voor het terugtrekken in de privésfeer. Men heeft de voorkeur om vrije tijd door te brengen met personen die zij zelf hebben uitgekozen. 3.3 Vrije tijd 3.3.1 Netto vrije tijd De netto vrije tijd van mensen neemt af. Daar zijn een aantal verklaringen voor te benoemen. We zullen een aantal van deze verklaringen toelichten. Allereerst wordt de mens steeds mobieler. Nieuwe technologieën zorgen ervoor dat mensen steeds sneller kunnen reizen. Deze versnelling van de reistijd zorgt er echter niet voor dat men meer tijd over houdt.

10 11

Centraal Bureau voor de Statistiek (2011). Demografie van de vergrijzing. Den Haag. Beunders, N. & H. Boers (2008). De andere kant van de vrije tijd. Leiden.

- 14 -

Een persoon die goed illustreert dat een toename van mobiliteit leidt tot minder netto vrije tijd is Albertine. Albertine is een van de hoofdpersonen in de roman ‘A la recherche du temps perdu’ van Marcel Proust: “Ze reist voor de eerste keer in een auto en is stomverbaasd dat ze in heel korte tijd naar een ver gelegen dorp kan reizen. Nauwelijks aangekomen bij vrienden in dat dorp, heeft ze alweer haast om verder te reizen naar het volgende dorp. Je zou denken dat het snelle reizen Albertine tijd zou besparen, maar het tegendeel is waar. De haast en het gevoel van snelheid hebben zich meester van haar gemaakt. Ze wil de ‘gespaarde’ tijd onmiddellijk benutten” (Research Magazine, 18 juli 2003). De toename van mobiliteit zorgt daarmee voor haast en een intensievere tijdsbesteding. Een tweede reden is de gezinsverdunning. Het aantal eenpersoonshuishoudens neemt toe waardoor de tijd die besteedt wordt aan huishoudelijke taken per individu sterk toeneemt. De netto vrije tijd neemt hierdoor af. Het vrijetijdsaanbod neemt steeds verder toe. De beperkte vrije tijd (kwantiteit) leidt er dan ook toe dat mensen deze schaarse vrije tijd zo optimaal mogelijk willen besteden (quality time)12. Dit zorgt voor een trend naar behoefte aan gezondheid en onthaasting, hedonisme en beleving. Niet het product, maar de ervaring en de beleving staan centraal. Dienstverlening maakt een belangrijk deel uit van deze beleving. In het rapport ‘Beleef Holland’ (2003:42) wordt dit als volgt omschreven: “Een economie die mede gedreven wordt door experiences kan pas tot wasdom komen als de diensteneconomie haar hoogtepunt heeft bereikt en daarin lijken de Verenigde Staten ons voor te zijn. Dienstverlening is daar tot een grotere perfectie gegroeid dan in ons land. Voor veel Nederlandse ondernemingen – zo is onze waarneming – is daar nog een weg te gaan. En alleen al het verbeteren hiervan zal de aantrekkelijkheid van ons land en haar aanbod aanzienlijk versterken.” 3.3.2 Vrijetijdsgedrag Het vakantiepatroon van de toerist (zowel in Nederland als daarbuiten) verandert. Er is een toename van het aantal vakanties, maar de verblijfsduur is korter. De toenemende mobiliteit en globalisering leiden tot nieuwe mondiale concurrentie. Nieuwe bestemmingen zoals de Oostzee, Turkije of Thailand worden steeds gemakkelijker voor het grote publiek bereikbaar. De consument wordt ook steeds kritischer. Er wordt een steeds hoger niveau van dienstverlening verwacht. En doordat de keuze enorm groot is en veel producten op hoofdlijnen vergelijkbaar zijn neemt de loyaliteit sterk af. 3.3.3 Beleving en dienstverlening Beleving is een steeds belangrijkere trend. Dit kan bijvoorbeeld beleving zijn van nostalgie, avontuur, natuur, cultuur etc. Door het combineren van verschillende activiteiten en producten ontstaan nieuwe beleefbare vormen van recreatie c.q. leisure. Ook een combinatie van activiteit en locatie kan leiden tot nieuwe vrijetijdsconcepten13. 3.4 Technische ontwikkelingen 3.4.1 Internet De afgelopen jaren heeft het internet een dominante positie ingenomen in de toeristische sector, evenals in de marketing- en promotiestrategie van bedrijven. Meer dan driekwart van de Nederlandse consumenten oriënteert zich op het internet en meer dan de helft van alle reistransacties vindt 12 13

Beunders, N. & H. Boers (2008). De andere kant van de vrije tijd. Leiden. Stichting Recreatie (2007). Provinciaal leisurebeleid. Den Haag.

- 15 -

inmiddels plaats via het web14. Van de buitenlandse toeristen geeft 69% aan dat internet de belangrijkste informatiebron is bij de voorbereiding voor een bezoek aan Nederland. Circa 45% boekt het verblijf in Nederland via internet of email15. En wanneer je daarbij weet dat Nederlands gemiddeld zo’n 19% van hun vrije tijd op internet doorbrengen16 dan is het niet verbazingwekkend dat internet één van de belangrijkste vormen van marketing en promotie is. 3.4.2 Mobiele telefonie Mobiele telefonie heeft in de afgelopen jaren een enorme opmars gemaakt. Slechts 6% van de tieners en 8% van de ouders heeft tegenwoordig geen mobiele telefoon17,18. Ook steeds meer senioren hebben een mobiele telefoon bij zich, bijvoorbeeld vanuit veiligheidsoverwegingen. Met de verdere technologische ontwikkelingen biedt de mobiele telefoon steeds meer kans voor marketingdoeleinden. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de verwachtingen van bijvoorbeeld mobiel internet hooggespannen zijn. In 2010 hadden zo’n 20% van de mobiele telefoons toegang tot internet. Met mobieltjes die steeds goedkoper worden, grotere schermen krijgen en steeds meer mogelijkheden hebben ligt er een wereld aan mogelijkheden open. Gekoppeld aan de mobiele telefoon zijn ook de location based services. 3.4.3 Social media Er is een sterke toename in het gebruik van social media19. Social media zijn voornamelijk interneten mobiele toepassingen waarbij mensen informatie delen en bediscussiëren. Consumenten creëren hierbij zelf de informatie in plaats dat ze van informatie voorzien worden vanuit een bedrijf of organisatie. Voorbeelden zijn Wikipedia of beoordelingssites zoals Zoover. De social media zal naar verwachting verder toenemen en sluit aan bij een andere trend: personal branding. Personal branding (het merk ‘ik’) wil zeggen dat mensen zichzelf steeds vaker als merk gaan zien en dat ook als zodanig uitdragen. Voorbeelden hiervan zijn Facebook, Hyves, Twitter of persoonlijke websites. Binnen de trend van social media is ook de tegengestelde ontwikkeling van communities of gemeenschappen een belangrijke ontwikkeling. Mensen met gezamenlijke interesses ontwikkelen een platform (een website of een netwerk) waarbij ze informatie met elkaar delen of uitwisselen. Mond-totmond reclame en aanbevelingen van anderen worden meer betrouwbaar gevonden dan advertenties. 3.5 Ecologische ontwikkelingen 3.5.1 Duurzaamheid In het vorige hoofdstuk is het begrip duurzaamheid toegelicht. Het begrip vormt een voorname trend welke daarom niet mag ontbreken in dit overzicht. Waar er tot medio 2009 wereldwijd nog erg veel aandacht was voor het klimaat, lijkt de aandacht hiervoor de laatste jaren enigszins weg te zakken. Anders gezegd; de aandacht voor het klimaat staat in de schaduw van de aandacht voor de economische crisis. Ondernemers wereldwijd hebben een afwachtende houding, veroorzaakt door de economische crisis, en lijken daardoor minder initiatieven te nemen op het gebied van klimaatcompensatie en klimaatneutrale accommodaties. Toch heeft de aandacht rondom klimaatverandering tot een andere manier van denken geleid en zal bij economisch herstel weer belangrijker worden. Overheden ontwikkelen beleid om CO2 terug te drin14

VVV Nederland (2007). Van Zoeken naar Boeken. Verbeteren van de vindbaarheid en boekbaarheid van kleinschalige logiesaccommodaties. Leersum. 15 NBTC NIPO Research (2010). Mobiel internet, social media en vakanties. Leidschendam. 16 TNS NIPObase CAWI (2008). Global Digital Life. Amsterdam. 17 Sociaal Cultureel Planbureau (2007). Nieuwe links in het gezin. De digitale leefwereld van tieners en de rol van hun ouders. Den Haag; 18 Centraal Bureau voor de Statistiek (2011). ICT, kennis en economie. Den Haag. 19 IPK International (2011). ITB world travel trends report 2010/2011. Berlijn.

- 16 -

gen waardoor vliegen duurder wordt en dus zal de aantrekkelijkheid van bestemmingen veranderen. Op lange termijn zou dit kansen kunnen bieden voor de Nederlandse vakantiemarkt. Op vervoersgebied is er steeds meer aandacht voor duurzaamheid. Enerzijds als gevolg van gestegen brandstofprijzen, anderzijds door technische ontwikkelingen en de toegenomen aandacht voor een schoner milieu. Nadat een aantal jaar geleden de elektrische fiets is geïntroduceerd zijn er steeds meer toepassingen van elektrisch vervoer in de markt. Voorbeelden zijn de elektrische auto, scooter en boot. In hoofdstuk 6 komen verschillende vervoersvoorbeelden naar voren welke zowel in Nederland als in het buitenland zijn geïntroduceerd. Ook hierbij wordt steeds meer gebruik gemaakt van schone toepassingen. 3.5.2 Klimaat In de komende decennia gaat het klimaat volgens verwachting merkbaar veranderen. Er komen vaker extremen voor in neerslag, de zeespiegel stijgt en de temperatuur gaat omhoog. Klimaatverandering is een moeilijk in te schatten kwestie. Duidelijk is echter wel dat het weer steeds moeilijker te voorspellen is. Dit geldt zowel voor het binnen- als het buitenland. In 2011 was het voorjaar warm en droog, terwijl de zomer nat en fris was. Het nieuws wordt steeds vaker gevuld met weerextremen: overstromingen, sneeuwbuien in de zomer, zware stormen. Als gevolg van de weersveranderingen treed enerzijds seizoensverlenging op, maar is er niet meer vanzelfsprekend sprake van strandweer in de zomer.

- 17 -

4. Kop van Goeree: strand, zee en rust in een fraaie omgeving Dit hoofdstuk vormt de basis van het onderzoek. Om waardevolle aanbevelingen te kunnen doen is het van essentieel belang om inzicht te hebben in het onderzoeksgebied. In dit hoofdstuk wordt dan ook een beeld geschetst van de Kop van Goeree, hierbij wordt zowel een beeld geschetst van het gebied an sich als op het toeristisch- en recreatieve aanbod. Ook wordt ingegaan op de parkeer- en verkeersoverlast cq. –druk welke ten grondslag ligt aan het onderzoek. 4.1 Profielschets 4.1.1 Fysieke context De gemeente Goedereede is, als één van de vier gemeenten op het eiland Goeree-Overflakkee, gelegen op de kop van het eiland. De westkant en de noordkant van de gemeente zijn gelegen aan de Noordzee en beschikt over een brede kuststrook waar zowel recreatie als natuur hun plaats hebben. De gemeente wordt aan de noordoostkant omgeven door het water van het Haringvliet en aan de zuidkant door het Grevelingenmeer. Aan de oostkant grenst de gemeente op het smalste deel van het eiland Goeree-Overflakkee (wat tot halverwege de 18e eeuw uit twee losse eilanden bestond: Goeree en Flakkee) aan de gemeente Dirksland. Het eiland en de gemeente zijn middels diverse dammen (als onderdeel van de Deltawerken) verbonden aan het ‘vaste land’. Aan de noordkant is het eiland middels de Haringvlietsluizen verbonden met Voorne-Putten en aan de zuidkant vormt de Brouwersdam de verbinding tussen GoereeOverflakkee en Schouwen-Duiveland. De brouwersdam vormt voor de helft onderdeel van de gemeente Goedereede. Hieronder is ook begrepen de Kabbelaarsbank (een zandplaat halverwege de Brouwersdam, die bij de aanleg van de Brouwersdam in 1971 werd opgehoogd en gebruikt als werkeiland) alwaar tegenwoordig een aantal recreatiebedrijven is gevestigd waaronder Center Parcs Port Zélande. Goeree-Overflakkee is aan de oostkant middels de Haringvlietbrug verbonden met de Hoekse Waard en middels de Grevelingendam met Schouwen-Duiveland De belangrijkste toegangs- en uitvalswegen zijn gelegen op de genoemde dammen en bruggen. De rijksweg N57 welke de verbinding vormt tussen Rotterdam en Zeeland loopt via de Haringvlietsluizen, door de gemeente Goedereede en over de Brouwersdam. Goedereede is met de rest van het eiland Goeree-Overflakkee verbonden middels de provinciale weg N215.

Figuur 3: Gemeente Goedereede

- 18 -

4.1.2 Sociale context Akkerbouw, visserij en veeteelt zijn van oudsher belangrijke economische dragers van de gemeente Goedereede. In 15e eeuw beleefde Goeree haar gouden eeuw met de opkomst van de handel in het stadje Goedereede. Vanaf begin 1900 kwam de recreatie op gang. De recreatie is inmiddels uitgegroeid tot de belangrijkste economische drager. Op basis van de toekomstvisie van de gemeente20 ontstaat het volgende beeld van het gebied. Belangrijke eigenschappen en kenmerken voor het gebied zijn de natuur, rust, kust, ruimte, eiland, schoonheid, authenticiteit, verbondenheid en (verborgen) trots. Deze kenmerkende eigenschappen komen in verschillende fysieke en sociale aspecten van de gemeente terug. De identiteit van de gemeente wordt verder gevormd door het van oudsher overwegend behoudende en christelijke karakter van de bevolking. Dit karakter komt enerzijds tot uitdrukking in de onverwoestbare arbeidsmentaliteit en anderzijds in het respecteren van de zondagsrust op basis van de geloofsovertuiging. Het karakter van de gemeenschap is naast de schoonheid van het landschap voor veel recreanten een reden om in de gemeente Goedereede hun vakantie door te brengen. 4.1.3 Ruimtelijke context21 In de gemeente bevindt zich een unieke afwisseling in (natuur)landschappen, variërend van de duinen, schorren en slikken en het krekenlandschap tot het schurvelingenlandschap bij Ouddorp. De ruimte wordt niet alleen ervaren door de ligging van de gemeente Goedereede aan open water (de Noordzee, de Grevelingen en het Haringvliet), maar ook door de open agrarische polders. De ligging aan de eerder genoemde wateren in combinatie met uitgestrekte stranden maken dat de Kop van Goeree nog steeds een eilandgevoel bij de inwoners opwekt. Naast de afwisseling in (natuur)landschappen verschillen ook de drie kernen van de gemeente sterk van elkaar. Karakteristiek voor Ouddorp zijn de boerderijen die gebouwd zijn in een lintenstructuur, waarbij de schurvelingen een specifiek element vormen. Het schurvelingenlandschap is ontstaan door het afgraven van kleinschalige akkers om een ideaal grondwaterpeil ten opzichte van het maaiveld te creëren. De afgegraven grond is aan de rand van de akkers gelegd. Zo zijn hoge aarden wallen in een rasterpatroon ontstaan. Omdat de (vaak beplante) schurvelingen een sterk raamwerk vormen, is voor de beleving van het gebied het landgebruik op de akkers minder van belang. De historische kern van Goedereede vormt een cultureel pareltje in het landschap. In de kern lijkt het alsof de tijd heeft stilgestaan. Het zicht op met name de domtoren van het stadje Goedereede is vanuit grote delen van de gemeente ervaarbaar. Dicht bij het stadje Goedereede liggen de buurtschappen Havenhoofd en Oostdijk. Stellendam is de groeikern van de gemeente. Ondanks de planmatige opbouw van de kern herinneren straten als de Voorstraat en de Molenkade aan de historie van Stellendam. Als tegenhanger van de drie woonkernen is een ‘vierde kern’ te onderscheiden. De Brouwersdam is een solitair gelegen concentratiegebied gericht op verblijf- en dagrecreatie voor met name watersporters. De Brouwersdam vormt daarmee een dynamische poort tot Goedereede vanuit de zuidzijde. Aan de noordzijde is bij de toegang aan de Haringvliet eveneens een dynamische poort te vinden in de vorm van het visserij- en bedrijvencluster rondom de Havens van Stellendam. Deze twee dynamische poorten vormen een prettig contrast met de rust en de ruimte op rest van de Kop van Goeree.

20 21

Gemeente Goedereede (2008). Toekomstvisie gemeente Goedereede. Goedereede Gemeente Goedereede (2008). Toekomstvisie gemeente Goedereede. Goedereede

- 19 -

Recreatie en toerisme vormen de belangrijkste economische pijler binnen de gemeente Goedereede. Dit is ook in ruimtelijke zin zichtbaar. Met name ten westen en ten noorden van Ouddorp zijn een groot aantal recreatiebedrijven gevestigd. Hierbij ligt de nadruk voornamelijk op bungalowparken en campings. Bij de verdeling van kleine (minder dan 100 plaatsen), middelgrote (100 tot 200 plaatsen) en grote campings (meer dan 200 plaatsen) zijn met name kleine campings te onderscheiden (bijna 80%)22. Rondom Ouddorp zijn veel vakantiehuisjes in bezit als tweede woning. Veel van deze bewoners zijn gesteld op de rust en ruimte in de gemeente. Op de Brouwersdam (Kabbelaarsbank) is een groot bungalow- en recreatiepark gevestigd met bijbehorende camping. Langs het Grevelingenmeer (Ouddorp-Haven en Kabbelaarsbank) en het Haringvliet (Stellendam) zijn een aantal jachthavens gevestigd. 4.2 Toerisme en recreatie op de Kop van Goeree 4.2.1 Algemeen beeld De gemeente Goedereede is een recreatiegemeente bij uitstek. Naast verblijfsrecreatie is er ook veel ruimte voor dagrecreatie. Er zijn circa 3.600 plaatsen voor kampeermiddelen en 2.700 vakantiehuisjes. Opvallend is het lage aantal van 190 bedden in logiesfuncties. Daarnaast zijn er 1.375 ligplaatsen in jachthavens. In de gemeente vinden circa 2,2 miljoen verblijfsrecreatieve overnachtingen per jaar plaats. Het aantal toeristische en seizoensrecreatieve overnachtingen is ongeveer gelijk. Dat betekent dat er veel vaste gasten in de gemeente hun vakantie doorbrengen. Het jaarlijks aantal overnachtingen in de gemeente neemt echter wel langzaam af. Op het eiland zijn veel voorzieningen voor dag- en verblijfsrecreanten. De rust, het strand en de ruimte maken de gemeente Goedereede een aantrekkelijke recreatiebestemming. In de gemeente bevindt zich een groot netwerk aan langzaam-verkeer-verbindingen, die het aantrekkelijk maken de gemeente fietsend of wandelend te verkennen. Daarnaast trekken de natuurgebieden in de gemeente veel natuurliefhebbers aan. Ten slotte vult de kern Goedereede het dagrecreatieve aanbod aan; het cultuurhistorische hart is het bezoeken waard. In geval van slecht weer is het aanbod aan voorzieningen echter beperkt. 4.2.2 Verblijf De verblijfsrecreatieve sector op Kop van Goeree bestaat uit de volgende bedrijven23 - Campings: - Aantal (vergunningen): 29 - Totaal 3.513 kampeermiddelen - Aantal bedrijven met minder dan 50 kampeermiddelen: 12 (ruim 40%); - Aantal bedrijven met minder dan 100 kampeermiddelen: 21 (ruim 70%); - Kamperen bij de boer: - Aantal (vergunningen): 9 - Totaal 102 kampeermiddelen - Bungalowterreinen, privé recreatiewoningen, appartement - Aantal (vergunningen): 57 - Totaal 2.565 recreatiewoningen - Aantal bedrijven met minder dan 30 recreatiewoningen of appartementen: 19 - Aantal bedrijven met 30 tot 100 recreatiewoningen of appartementen: 7 - Aantal bedrijven met 100 t0t 300 recreatiewoningen of appartementen: 5 - Aantal bedrijven met meer dan 300 recreatiewoningen of appartementen: 2 22 23

Innovatieplatform Kop van Goeree (2007). Het móet en het kán anders! Ouddorp. Innovatieplatform Kop van Goeree (2007). Het móet en het kán anders! Ouddorp.

- 20 -

-

-

Groepsaccommodaties: - Aantal (vergunningen): 4 - Totaal 6 appartementen, 41 bedden Hotels, motels, pensions: - Aantal (vergunningen):6 - Totaal: 150 bedden

Het Innovatieplatform24 concludeerde in 2007 op basis van dit overzicht dat er erg veel kleine bedrijven en parken bestaan. De schaal is zo klein dat er vaak nauwelijks sprake is van het begrip ‘onderneming’. Verder wordt de capaciteit verdeeld over een groot aantal bedrijven en eigenaren (waaronder particuliere) met een vaak sterk verschillende achtergrond en economische positie. De sector zal daardoor niet of maar moeizaam in staat zijn om op eigen kracht posities naar de markt, de overheid of belangengroepen in te nemen. Een echte invloed op of een bijdrage aan de ontwikkeling van het gehele samengestelde toeristisch product (dus naast beheer en exploitatie ook omgeving) is nauwelijks denkbaar. Dit is een blokkade voor marktgerichte kwaliteitsverbetering van het product en voor innovatiekracht. 4.2.3 Vermaak Een toerist komt (in de meeste gevallen) niet enkel naar een gebied om vervolgens enkel te verblijven in een huisje, op een camping of in een hotel. De toerist wil activiteiten ondernemen en nieuwe gebieden ontdekken. Al deze activiteiten vallen onder de noemer vermaak. Hierbij worden in dit rapport vermaak in de openbare ruimte en georganiseerd vermaak onderscheiden. Vermaak in de openbare ruimte De Kop van Goeree herbergt veel groen en veel ruimte. Recreëren in de openbare ruimte is in het gebied dan ook de populairste activiteit. Het strand en de recreatiemogelijkheden aan het Grevelingenmeer, de uitgebreide fiets- en wandelmogelijkheden, het bezoeken van natuurgebieden, het bezoeken van stadjes en dorpen recreëren op het water: de mogelijkheden zijn eindeloos. De toerist die naar het gebied komt om te genieten van de rust, de ruimte en de natuur komt in het gebied dan ook volop aan zijn trekken. Recreëren in de openbare ruimte is echter wel (afhankelijk van de activiteit in meer of mindere mate) weersafhankelijk. In de openbare ruimte zijn diverse voorzieningen gerealiseerd om het recreëren te veraangenamen en de mogelijkheden goed te benutten. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het fietsknooppuntensysteem, picknickplaatsen en informatiepanelen. Georganiseerd vermaak: voorzieningen Naast de recreatie in de openbare ruimte is er een groot aantal voorzieningen welke door recreanten zijn te bezoeken. Hieronder volgt een bloemlezing van verschillende vormen de verschillende voorzieningen in het gebied. Ook de belangrijkste voorzieningen op de rest van het eiland zijn hierbij opgenomen (met de plaatsnaam tussen haakjes er achter). - Musea - Museum Ouddorps Raad- en Polderhuis - Expo Haringvliet - RTM Museum en Remise - Torenmuseum Goedereede - Streekmuseum Goeree-Overflakkee (Middelharnis) - Cultuur - Diverse galeries en expositieruimtes - Cultureel Centrum Het Diekhuus (o.a. filmhuis, concert en theaterruimte) (Middelharnis) 24

Het Innovatieplatform Kop van Goeree is een samenwerkingsverband tussen de gemeente Goedereede en lokale ondernemers om impulsen te geven aan een vitale en economisch sterke Kop van Goeree.

- 21 -

-

-

-

-

Watersport en -activiteiten - Zeil- en Surfcentrum Brouwersdam - RIB-excursies - Waterjump Brouwersdam - Rondvaarten over de Grevelingen (Rondje Pontje) - Zeilen op het Grevelingenmeer - Zeilen op het Haringvliet - Diverse surf- en kitesurfscholen aan de zeezijde van de Brouwersdam - Sportvis- en zeevis activiteiten Sport - Zeeland Buitenland (active leisure) - Center Parcs Port Zélande met onder andere de Aqua Mundo - Zwemcomplex ’t Zuiderdiep - Hippisch Centrum Ouddorp - Golfbaan Catharinenburg (Melissant) - Recreatiecentrum de Staver (Middelharnis) Winkelen - Centrum Ouddorp - Winkelcentrum d’n Diek (Middelharnis) Diversen - Visafslag Stellendam - Beklimmen torens Goedereede en Ouddorp - Bezoekerscentrum ‘De Grevelingen’ - Funtastic Casino Ouddorp - Speeltuin de Flipjes - Geitenboerderij en kaas- en ijsmakerij 'De Mekkerstee' (inclusief kinderboerderij) - Faunapark Flakkee (Nieuwe Tonge) - Tuin de Moerbei - Heemtuin de Mienige - Hoeve Kortstaert Kokkerijen - Huifkartochten door Stal Middelduinen - VVV-GPS-fotopuzzeltocht

Georganiseerd vermaak: evenementen Jaarlijks vinden op de Kop van Goeree en op de rest van het eiland tal van grote en kleine evenementen plaats. Variërend van georganiseerde fietstochten tot rommelmarkten en van natuurexcursies tot orgelconcerten. Een aantal jaarlijks terugkerende evenementen van grote omvang waar veel bezoekers op af komen zijn: - Boerenlanddag Ouddorp - Toeristendagen Ouddorp - Vlaggetjesdag Stellendam - Ouddorpse Kunst- en Ambachtmarkt - Omloop van Goeree-Overflakkee - Goerees Havenconcert - Concert at Sea - Goereese Kunstdagen - Sound & Light Lasershow Strand Ouddorp

- 22 -

4.2.4 Vervoer Toeristen en recreanten verplaatsen zich in het gebied en over het eiland om te recreëren in de openbare ruimte, attracties of evenementen te bezoeken, boodschappen te doen of te winkelen. Deze verplaatsingen worden met verschillende vervoersmiddelen ondernomen. Recreanten verplaatsen zich over kleine afstanden zowel te voet, per fiets of met de auto. Grotere afstanden worden voor het grootste deel met de auto afgelegd. De afgelopen jaren zijn diverse projecten en initiatieven opgestart en ondersteund door zowel ondernemers op de Kop van Goeree als door de VVV, de gemeente Goedereede en de provincie ZuidHolland. Deze projecten en initiatieven waren zowel gericht op het vervoer als vermaakproduct als op vervoer als verplaatsingsproduct. Uiteraard zit hier overlap tussen. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer een vervoersactiviteit (als doel) wordt ondernomen en in combinatie hiermee een attractie wordt bezocht (als bestemming). In deze paragraaf worden de verschillende projecten en initiatieven toegelicht. Ten aanzien van de GoereeBus en de GoereePas zijn daarbij ook de evaluaties betrokken welke zijn uitgevoerd door Arriva en VVV Ouddorp aan Zee. GoereeBus Sinds 2008 rijdt in het hoogseizoen de GoereeBus rond op de Kop van Goeree. Dit project, dat voor het promotionele aspect voor een groot deel is gefinancierd door de provincie Zuid-Holland, heeft tot doel om het verblijf en het vermaak van de toeristen in de Kop van Goeree op een duurzame manier te verknopen (Arriva is, op basis van een concessie welke is afgegeven door de provincie ZuidHolland, verantwoordelijk voor de uitvoering van het vervoer). De cabriobus, welke is uitgerust met een fietskar, is zowel ingezet als vervoermiddel, om zodoende het aantal autokilometers te verminderen, van accommodaties naar attracties alswel als attractie op zich. De bus heeft een speciale recreatieve route gereden tussen Stellendam (busstation) en Renesse (transferium) en deed hierbij verschillende dorpskernen, recreatieparken en attracties aan (waaronder Expo Haringvliet, Vissershaven Stellendam, Goedereede, Campings Groene Weide, Toppershoedje en Klepperstee, RTM museum en Port Zélande). In Stellendam kon worden overgestapt op de buslijn richting Middelharnis.

Figuur 4: GoereeBus met Fietskar

In de meivakantie en de zes weken hoogseizoen reed de GoereeBus in 2008 en 2009 met een frequentie van 1x per uur. Gezien de wens en mogelijkheden tot seizoensverlening is de GoereeBus in 2010 aaneengesloten ingezet vanaf Pasen tot en met de herfstvakantie. Op deze manier was er sprake van een stabiele voorziening, gedurende een langere periode. Mede vanuit kostentechnisch oogpunt is in 2011 weer sprake van de situatie zoals deze in 2008 en 2009 gold. Opvallend feit is ook dat de GoereeBus in 2010 niet meer bezoekers heeft getrokken dan in de jaren daarvoor. Belangrijke wijziging in de dienstverlening in 2010 ten opzichte van eerdere jaren is de introductie van de GoereePas. Met deze pas konden toeristen gratis gebruik maken van alle buslijnen op Goeree-Overflakkee. Verderop in deze paragraaf wordt de GoereePas nader toegelicht. Arriva en VVV Ouddorp aan Zee hebben onderzoek laten doen naar het gebruik van de bus over de jaren 2008, 2009 en 2010. Hiervoor zijn gebruikers en niet-gebruikers van de bus geïnterviewd. Uit het onderzoek van 2010 komen de volgende conclusies: - In 2010 hebben de lijnen naar schatting 12.980 toeristische reizigers getrokken, nagenoeg evenveel als in 2009. - 23 -

-

-

-

-

Het profiel van de reiziger: de gemiddelde reiziger is jonger dan 21 jaar, reist in een groep en is op vakantie in het gebied. Het aandeel reizigers in de leeftijdscategorieën 21-40 jaar en 4164 jaar is gedaald ten opzichte van 2009, maar bevindt zich boven het niveau van 2008. Ongeveer 15% van de reizigers (en niet gebruikers) woont in het invloedsgebied van de GoereeBus. 85% van de reizigers is op bezoek of vakantie. Naar verhouding meer toeristen heeft gebruik gemaakt van de bus. De introductie van de GoereePas kan hieraan ten grondslag liggen. Renesse is veruit het belangrijkste attractiepunt, maar minder belangrijk dan in 2009 (56%). Ook Ouddorp (7%) en andere attractiepunten (14%) worden genoemd als bestemming. Het strand scoort laag, maar dat is te verklaren door het bewolkte weer25. De meest belangrijke argumenten van de reizigers om met de GoereeBus te reizen zijn: Dagje uit, Leuk en Comfortabel. Het aspect ‘goedkoop’ wordt vaker dan in 2009 genoemd als reden om gebruik te maken van de GoereeBus. Respectievelijk 16% van de respondenten noemt dit aspect in 2010, in 2009 bedroeg dat percentage nog 10%. De aanpassing in het kaartassortiment (introductie GoereePas) van 2010 heeft dus een duidelijk positief effect als reden voor gebruik.

Opvallend in het gebruik van de GoereeBus is dat de bus met name gebruikt wordt door jongeren tot 21 jaar. Uit onderzoek van het Kenniscentrum (Kust)toerisme26 blijkt echter dat de groep jongeren (onder de bezoekers) zeer laag vertegenwoordigd zijn op Goeree-Overflakkee (ongeveer 2% van het totale aantal bezoekers). De hoge gebruiksintensiteit door jongeren is te verklaren door de aanwezigheid van enkele jongerencampings langs de route op Schouwen-Duiveland. Zij gebruiken de bus om van- en naar Renesse te reizen. In het volgende hoofdstuk wordt een profiel geschetst van de bezoekers op de Kop van Goeree aan de hand van het uitgevoerde imago-onderzoek uit 2005 en het aangehaalde onderzoek van het Kenniscentrum (Kust)Toerisme uit 2010. Uit deze onderzoeken blijkt dat gezinnen en ouderen de voornaamste bezoekers zijn op de Kop van Goeree. De GoereeBus wordt met name gebruikt om een bezoek te brengen aan Renesse en aan attractiepunten. Er zijn hierbij geen gebruikscijfers bekend van de opstapplaats van busgebruikers. Opvallend is dat Ouddorp of Stellendam weinig genoemd worden door respondenten. Gebruikers en niet-gebruikers van de GoereeBus kennen haar voornamelijk door haar te hebben zien rijden (68%) of van horen zeggen (18%). Slechts 3% kent de bus als gevolg van reclamemateriaal of advertenties. Informatie bij de bushalte vormt voor 8% van de gebruikers de aanleiding tot bekendheid met de bus. Met name de bekendheid als gevolg van gevoerde promotiecampagnes is flink gedaald ten opzichte van eerdere jaren (was in 2008 en 2009 respectievelijk 18% en 30%). GoereePas De GoereePas is geïntroduceerd in 2010 en is in opzet vergelijkbaar met de Schouwen-Duiveland Pas. Met de zichtpas kunnen toeristen gratis gebruik maken van de GoereeBus en van de overige openbaar vervoerverbindingen op Goeree-Overflakkee. In 2009 is door het introduceren van de dag- en dalkaartjes in de GoereeBus geprobeerd tegemoet te komen aan één van de belangrijkste negatieve klanken van het gebruiks- en tevredenheidonderzoek van 2008. De gedifferentieerde tariefstructuur bood reizigers meer mogelijkheden tot zorgeloos openbaar vervoer. Omdat van voordelig openbaar vervoer een belangrijke toeristische stimulans kan uitgaan, is in 2010 de zogenaamde GoereePas geïntroduceerd. Alle gasten, die in de periode van juli tot en met eind december bij één van de deelnemende accommodatieverschaffers op GoereeOverflakkee verbleven, kregen een zogenaamde GoereePas. Deze pas heeft een geldigheid van twee

25 26

Op de onderzoeksdagen in 2010 was het bewolkt weer, met een temperatuur van ongeveer 22 graden Celsius. Kenniscentrum (Kust)Toerisme (2010). Vrijetijdsbesteding in de Delta. Vlissingen

- 24 -

weken en werd verstrekt door de accommodatieverschaffer. Deelnemende accommodatieverschaffers betaalden hiervoor een bijdrage per standplaats waarmee het vervoer voor een deel is afgekocht. Daarnaast boden verschillende ondernemers langs de route arrangementen aan op vertoon van de GoereePas. Arrangementen bestonden uit een bepaalde korting, een gratis attentie, of een speciale aanbieding voor GoereePas-bezitters. Ook in 2011 wordt de GoereePas ingezet. Deze is het hele jaar geldig. Vanwege onduidelijkheid over subsidieverlening door de provincie en over de dienstregeling van de GoereeBus door Arriva is de GoereePas in 2011 pas halverwege het jaar beschikbaar gekomen. Doordat duidelijkheid over subsidies vanuit de provincie Zuid-Holland jaarlijks te laat is gegeven is het voor de aanvragers moeilijk geweest om het project te voorzien van tijdige communicatie en promotieactiviteiten. Uit de gesprekken met ondernemers komt dit aspect ook naar voren. Informatie welke beschikbaar is voor consumenten is te vinden op de website www.goereepas.nu (onderdeel van de website van Arriva), daarnaast zijn folders en kaartjes verspreid via de accommodatieverschaffers. Openbaar Vervoer Naast de GoereeBus is het mogelijk om met het overige openbaar vervoer te reizen over GoereeOverflakkee. Tussen Renesse en Hellevoetsluis rijdt buslijn 104. Deze bus rijdt via Ouddorp (VrijheidsFiguur 5: Screenshot www.goereebus.nu weg), Goedereede en Stellendam. Tussen Ouddorp en de Schaapsweg rijdt bus 136. Deze bus doet vrijwel alle dorpen op GoereeOverflakkee aan. Op de eindhalte is het mogelijk om over te stappen op de bus richting Rotterdam Zuidplein. Met de GoereePas kan gratis gereisd worden met de buslijnen op het eiland. Reizigers die niet in het bezit zijn van deze pas kunnen voordelig een eilandkaart kopen. Tram De Kop van Goeree herbergt aan de voet van de Brouwersdam (De Punt) een unieke attractie. Naast een bezoek aan de RTM Remise (museum) is het mogelijk om een rit te maken met een van de historische trams naar Middelplaat (en desgewenst weer terug). De tramlijn zal bovendien verlengd worden tot Scharendijke (gereed in 2012). Het museum trekt op jaarbasis ruim 10.000 bezoekers en vormt hiermee de belangrijkste dagattractie op Goeree-Overflakkee. De tram wordt door bezoekers zowel gebruikt om enkel een rondrit mee te maken, alswel als verbinding om vervolgens te kunnen overstappen op de boot voor een rondvaart over het Grevelingenmeer. Veel bezoekers (40-50%) maken gebruik van deze combinatie mogelijkheid. Het is voor reizigers ook mogelijk om de fiets mee te nemen met de tram. Op dit moment gebeurt dit echter slechts sporadisch. Het museum verwacht dat het doortrekken van de spoorlijn naar Scharendijke waarschijnlijk meer mensen zal trekken die een tramrit combineren met een fietstocht over de Kop van Goeree of Schouwen-Duiveland. - 25 -

De wens bestaat bij het museumbestuur (en bij gemeenten) om de tramlijn door te trekken tot het transferium in Renesse en naar strand noord bij Ouddorp. Op dit moment is dit volgens het bestuur echter slechts toekomstmuziek. Een tramverbinding tussen Renesse en Ouddorp zou een positieve impuls geven aan de Kop van Goeree. Bezoekers uit Renesse zouden naar verwachting meer naar Ouddorp trekken dan nu het geval is, mede omdat een rit met de tram een attractieve activiteit op zich vormt. E-Scooter Een project wat in 2010 van start is gegaan op Goeree-Overflakkee vormt de verhuur van elektrische scooters op Goeree-Overflakkee. Dit project, GO-Elektro, is een initiatief van Webego, VVV Ouddorp aan Zee en VVV Zuid-Hollandse Eilanden. Het project startte met 20 scooters welke werden ingezet op Goeree-Overflakkee. In 2011 is dit project doorgezet en zijn een aantal punten verbeterd (waaronder actieradius en de aanschaf van snelladers). Met de scooters kan nu een afstand worden afgelegd van 50-60 kilometer. De scooters rijden met een snelheid van ca. 25-30 kilometer per uur. Het project is uitgebreid tot 40 scooters, welke nu ook verhuurd worden op Voorne-Putten en SchouwenDuiveland. De scooters zijn elektrisch en daardoor (tijdens het rijden) niet belastend voor het milieu. Bij de VVV Ouddorp aan Zee is veel vraag naar de scooters, verhuur van de scooters vindt ook regelmatig plaats. Reacties van gebruikers zijn zeer positief. Step Een andere en zeer duurzame manier om de Kop van Goeree te ontdekken is met de step. Bij de VVV Ouddorp aan Zee worden steps verhuurd. Deze vervoerswijze wordt puur ingezet als activiteit om het gebied te ontdekken en concurreert niet met autogebruik. Vaartochten / Rondje Pontje Goeree-Overflakkee wordt omgeven door water. Het maken van een oversteek kan tegenwoordig gemakkelijk middels één van de dammen. Oude tijden herleven echter wanneer toeristen gebruik maken van een van de veerpontjes. Het is mogelijk om vanaf de Punt een oversteek te maken richting Den Osse of Middelplaat. Tussen Middelharnis, het eiland Tiengemeten en Hellevoetsluis vaart eveneens een schip. Het is mogelijk om de fiets mee te nemen op de schepen. Fietsen en wandelen De Kop van Goeree kent een fijn netwerk van wegen en paden. Een groot deel van deze paden zijn autoluw en daardoor prima te befietsen. Het fietsknooppuntensysteem wat is uitgerold over het gehele eiland biedt de fietser de mogelijkheid om de mooiste plekken op het eiland te ontdekken. Het fietsknooppuntensysteem sluit aan op de systemen van Schouwen-Duiveland en Voorne-Putten. Het is daarbij mogelijk om over te stappen op een van de veerpontjes binnen het systeem van Fiets een Rondje met een Pontje. Verspreid over het gebied liggen een aantal horecagelegenheden welke functioneren als Fietscafé. Bij een Fietscafé kunnen fietsers naast een hapje en drankje terecht voor het gratis opladen van de elektrische fiets, het uitvoeren van een kleine reparatie of de aanschaf van een fietskaart. De verschillende natuurgebieden in het gebied vormen veelal prachtige wandelgebieden. Door het ISGO wordt gewerkt aan de uitrol van een wandelnetwerk over het eiland. Hierdoor probeert GoereeOverflakkee zich meer te profileren als wandelgebied. 4.2.5 Beleving In het rapport van het Innovatieplatform Kop van Goeree27 is te lezen dat de aanwezigheid en de omvang van de toeristische sector op de Kop van Goeree bijna geheel te verklaren is door de ligging aan 27

Innovatieplatform Kop van Goeree (2007). Het móet en het kán anders!. Ouddorp

- 26 -

de kust en de nabijheid van grote stedelijke gebieden in Nederland en Duitsland. In de jaren zestig en zeventig ontstond als het ware een spontane vraag, zonder bewust beleid of sturing vanuit de overheid of het bedrijfsleven. Met name in Ouddorp aan Zee zijn de gevolgen van deze tijd nog steeds zichtbaar: veel campings met een vaak eenvoudig voorzieningenniveau, waarvan de belevingswaarde vrijwel volledig afhangt van de kwaliteit van kust, strand en duinen. Ondanks de sterke professionalisering van enkele bedrijven is de markt in de kern dezelfde gebleven en is ook nog de kern van de belevingswaarde afgeleid van de kwaliteit van de omgeving en de kust. Dit beeld komt ook naar voren uit het uitgevoerde imago- en tevredenheidonderzoek uit 200528. De Kop van Goeree wordt met name geassocieerd met rust/rustige bestemming, het mooie, brede en schone strand, een mooie omgeving/landschap/natuur, de zee, de mogelijkheden om te fietsen en de ruimte. Ook het mooie weer (zonnig, warm) wordt genoemd. Nederlanders noemen de Kop van Goeree gezellig. Duitsers noemen ook veelvuldig de mensen (vriendelijk, gastvrij, behulpzaam, gemoedelijk) en de watersportmogelijkheden. Potentiële Nederlandse bezoekers noemen ook negatieve aspecten: weinig te beleven/saai, druk, (te) veel Duitsers en onaantrekkelijk. Het oorspronkelijke aanbod van de Kop van Goeree, met name het mooie, schone, brede strand, de zee en het mooie landschap, wordt hoog gewaardeerd door de bezoekers en bepaald ook grotendeels het beeld dat toeristen en potentiële toeristen hebben van de regio. Het toegankelijk houden en op peil houden van de kwaliteit van dit oorspronkelijk aanbod is dan ook van groot belang. Voortvloeiend uit het oorspronkelijke aanbod is de seizoens- en weersafhankelijkheid van het gebied. Een deel van de gasten vindt daarbij dat er onvoldoende te doen of beleven is op de Kop van Goeree. Met name slecht weer of elk weer voorzieningen kunnen het activiteitenaanbod verruimen en de seizoens- en weersafhankelijkheid verminderen. 4.3 Druk: realiteit of gevoel? Mede aanleiding voor het schrijven van dit rapport vormt de parkeer- en verkeersproblematiek in het centrum van Ouddorp. Met name in het hoogseizoen is het in en om Ouddorp druk wegens de bezetting van de verschillende recreatieparken. De parken zijn op een dusdanige afstand van het centrum en winkelvoorzieningen gelegen waardoor de loopafstand te groot is en toeristen zijn aangewezen op een vorm van vervoer naar het centrum. Hiervoor maken toeristen met name gebruik van de auto of de fiets. In het centrum van Ouddorp is het op een aantal plaatsen mogelijk om te parkeren. Op de Dorpstienden zijn zowel aan de voorzijde als de achterzijde van de sporthal parkeerplaatsen met een totale capaciteit van ongeveer 250 plaatsen. Deze parkeergelegenheid heeft doorgaans voldoende capaciteit voor bezoekers van het centrum. Ook de school aan de Dorpstienden, de sporthal, de huisarts en Albert Heijn maken gebruik van deze parkeervoorziening. Verspreid over Ouddorp zijn daarnaast een aantal kleinere parkeergelegenheden. In de ring geldt een parkeerbeperking (maximaal 30 minuten), in het hoogseizoen is de ring bovendien autovrij. In het hoogseizoen kan het gebeuren dat er voor bezoekers in het centrum geen parkeerplaats meer voorhanden is, dit is met name het geval op dagen waarop er evenementen plaats vinden in het centrum of in de sporthal. Op dagen in het toeristenseizoen waarop het ‘minder-strandweer’ is, is het druk in het centrum van Ouddorp en is het zoeken naar een parkeerplaats. Er is echter geen sprake van een continue parkeerproblematiek. Zoals naar voren komt uit de gebiedsanalyse (§ 4.1) heeft de kern Ouddorp een bijzondere opbouw. het uitgestrekte dorp met lintbebouwing. De straten en wegen in Ouddorp zijn vaak smal en bochtig, hierdoor is het lastig voor auto’s om elkaar te passeren (zeker wanneer er ook fietsers rijden) en is er 28

ZKA Consultants & Planners (2005). Imago- en tevredenheidsonderzoek verblijfstoerisme Kop van Goeree. Breda

- 27 -

zeker bij drukte sprake van file-rijden op de toegangswegen (binnendoor) naar het centrum. Rondom Ouddorp ligt een uitstekende wegenstructuur (N57, Vrijheidsweg, Oosterweg) waarop voldoende verkeer kan worden verwerkt. De wegen welke leiden naar het centrum zijn echter smal, waardoor het verkeer hier vast loopt. Vanaf verschillende recreatieterreinen maken bezoekers richting het centrum gebruik van de secundaire wegen (Dijkstelweg / Koolweg / Oudelandseweg) welke hiervoor eigenlijk te weinig capaciteit hebben. Voor het dorpsgebied van Ouddorp is in 2003 een verkeerscirculatieplan (VCP) vastgesteld door de gemeenteraad. Het belangrijkste knelpunt vormde het verkeer dat in het centrum samenkomt en daar afwikkelingsproblemen veroorzaakt vanwege de afwezigheid van goede verdeelwegen in het centrum, de drukke kruisingen en de smalle profielen. In het centrum bestaat dan ook grote behoefte aan een verdeelwegenstructuur. Deze zou bij voorkeur een ringvormige opzet dienen te hebben om het verkeer gelijkmatig te verdelen met verbindingen naar de Oosterweg en mogelijkheden om naar andere delen van het dorpsgebied te rijden zonder dat het centrum doorkruist hoeft te worden. Met de realisatie van de benodigde aansluitingen is dit inmiddels gerealiseerd. Vanaf het parkeerterrein is aan de noordzijde een nieuwe toe- en uitgang gerealiseerd (Duinkerkerweg), aan de zuidzijde is een nieuwe toe- en uitgang voorzien vanaf de Dorpsweg. Met deze ingrepen zal de bereikbaarheid en de benutting van de parkeerterreinen worden geoptimaliseerd. De verkeersstromen moeten echter nog steeds lopen via de smalle wegen rondom het centrum. Op de Dorpstienden worden nieuwe winkels en woningen gebouwd (de Albert Heijn verhuisd naar de Dorpstienden). Onder het pand komt een parkeergarage. Bezoekers van de Albert Heijn kunnen hier gebruik van maken, maar zullen naar verwachting, evenals in de huidige situatie, gebruik maken van de parkeervoorzieningen op de Dorpstienden. Om voldoende parkeerplaatsen voor het centrum van Ouddorp beschikbaar te houden (cq. het aantal plaatsen uit te breiden) worden de mogelijkheden om een nieuw parkeerterrein te realiseren aan de zuidzijde van Ouddorp, tussen de Achterweg en Spaanseweg (bekend als de Goudsmiene), onderzocht. Hoewel er in principe (doorgaans) voldoende parkeercapaciteit is in het centrum van Ouddorp (objectief gemeten) kan er wel sprake zijn van het gevoel dat Ouddorp onvoldoende parkeercapaciteit heeft en de verkeersafwikkeling niet optimaal is. Dit gevoel van bezoekers draagt niet bij aan een positieve beleving. Wanneer bezoekers over een van de secundaire wegen richting het centrum rijden, hierbij fietsers nauwelijks kunnen passeren en daardoor stapvoets op hun plaats van bestemming aankomen is er sprake van een negatieve belevenis. Dit wordt versterkt door de opbouw van het dorp waardoor bezoekers, wanneer ze niet direct een parkeerplaats kunnen vinden, kunnen gaan dwalen in en rondom het centrum (tijdens een rondrit is de kerktoren vanuit niet steeds zichtbaar, waardoor bezoekers hun oriëntatievermogen kwijtraken). Uit de interviews met diverse stakeholders komt eveneens naar voren dat er doorgaans voldoende parkeercapaciteit is in het centrum van Ouddorp. Tijdens evenementen en op drukke dagen vormt parkeren in het centrum wel een probleem.

- 28 -

5. Bezoekers op de Kop van Goeree In § 4.2 is een beeld geschetst van de toeristisch-recreatieve voorzieningen op de Kop van Goeree. Hierbij kwam naar voren dat het gebied jaarlijks zo’n 2,2 miljoen overnachtingen heeft.29 In dit hoofdstuk wordt een beeld geschetst van de bezoekers aan de Kop van Goeree. Wie zijn deze bezoekers, waar komen ze vandaan, wat ondernemen ze en op welke manier beleven ze het gebied? 5.1 Bezoekersprofiel 5.1.1 Verblijfstype De 1,8 miljoen overnachtingen (enkel binnenlandse vakanties) welke jaarlijks op de Kop van Goeree30 gevierd zijn voor ongeveer tweederde deel toe te schrijven aan vaste gasten (1,2 miljoen). Deze vaste gasten beschikken veelal over een eigen (tweede) woning, stacaravan of vaste ligplaats in een jachthaven. Ook toeristen met een seizoensplaats worden tot vaste gasten gerekend. De 1,8 miljoen overnachtingen zijn toe te schrijven aan in totaal 274.000 vakanties in 200931. In dit jaar heeft de Kop van Goeree 134.000 toeristische vakanties en 140.000 vakanties van vaste gasten gehad.

Figuur 6: Aantal vakanties per regio (2009)

Figuur 7: Aantal overnachtingen per regio (2009)

29

Dit aantal betreft het totale aantal vakanties. In andere rapportages wordt gesproken over 1,8 miljoen overnachtingen. Dit aantal is exclusief het aantal buitenlandse gasten (inkomend toerisme). Deze groep bezoekers is verantwoordelijk voor een belangrijk aandeel van de toeristische markt (25%) op de Kop van Goeree. Van deze groep bezoekers zijn echter geen nadere gegevens bekend (herkomst, verblijfstype, leeftijd, samenstelling groep etc.). In dit hoofdstuk wordt daarom alleen gerekend met de binnenlandse bezoekers. 30 In de onderzoeksgegevens wordt gesproken over Goeree-Overflakkee. Gezien het feit dat het grootste deel van de overnachtingen op het eiland plaats vinden op de Kop van Goeree, wordt in dit rapport gesproken over de Kop van Goeree. In de tabellen wordt de aanduiding Goeree-Overflakkee gebruikt. 31 Kenniscentrum (Kust)Toerisme (2010). Toeristische rapportage Goeree-Overflakkee 2009/2010. Vlissingen

- 29 -

Ten opzichte van de (andere) Zeeuwse regio’s is de verhouding tussen de toeristische gasten en vaste gasten (zowel wat betreft het aantal vakanties alswel het aantal overnachtingen) totaal verschillend. De Kop van Goeree heeft verhoudingsgewijs veel meer vaste gasten dan de Zeeuwse regio’s. Vaste gasten overnachten zowel in een eigen vakantie woning, in een stacaravan of op een seizoensplaats op de camping. Onder toeristische gasten is een verblijf in een vakantiewoning het meest populair (bijna driekwart van de toeristische overnachtingen vindt plaats in een vakantiewoning). Het aandeel kamperen, hotel en overig (onder andere een ligplaats in een jachthaven) ligt beduidend lager. Voor de Kop van Goeree is het lage aandeel van kampeerovernachtingen (60.000 in totaal) opvallend, terwijl het gebied ruim 3.600 kampeerplaatsen heeft tegenover ruim 2.500 vakantiewoningen. Verondersteld mag worden dat relatief veel vaste gasten gebruik maken van een seizoensplaats of vaste staplaats voor een stacaravan. Het hoge percentage overnachtingen in een bungalow is ook mede te verklaren door de aanwezigheid van Center Parcs Port Zélande binnen het gebied.

Figuur 8: Aantal overnachtingen per accommodatietype per regio (2009)

5.1.2 Herkomst Van de binnenlandse vakanties is het merendeel van de vakantiegangers op de Kop van Goeree afkomstig uit de provincie Zuid-Holland (27%). Brabant staat op een tweede plaats met 22% en Utrecht vervult de derde plaats met 16%. Ten opzichte van de Zeeuwse regio’s is het opvallend dat bezoekers uit de provincie Gelderland niet voorkomen in de top 5 van herkomstprovincies voor de Kop van Goeree, terwijl deze provincie in de verschillende Zeeuwse regio’s steevast in de top 3 staat (16 tot 26%). De provincie Utrecht staat echter alleen op Goeree-Overflakkee in de top 3. 5.1.3 Leeftijd en gezinssamenstelling toeristische gasten Zoals aangegeven bestaat de samenstelling van vakantiegangers op de Kop van Goeree voor een belangrijk deel uit vaste gasten. Van de vaste gasten is 56% ouder dan 50 jaar. Voor de Kop van Goeree is de groep 50-plussers dan ook een belangrijke doelgroep. - 30 -

Onder toeristische gasten is het gebied voornamelijk in trek bij kinderen van 6 tot 14 jaar (23%) en bij jong volwassenen tussen de 30 en 39 jaar (19%). Ook 50-plussers (25%) nemen een belangrijk aandeel in (hiervan is het grootste gedeelte, namelijk 18%, tussen de 50 en 64 jaar). Het aandeel van 65plussers is ten opzichte van de Zeeuwse regio’s laag.

Figuur 9: Leeftijd toeristische gast per regio (2009)

Voor de Kop van Goeree vormen gezinnen onder toeristische gasten een belangrijke doelgroep. Hierbij gaat het zowel om gezinnen met jonge kinderen als om gezinnen met tieners. In totaal nemen gezinnen met kinderen een marktaandeel in van 61,6%. Ten opzichte van de verschillende Zeeuwse regio’s is dit een veel groter marktaandeel. De groep 2-persoons huishoudens boven de 35 jaar is eveneens aanzienlijk, zij het dat dit marktaandeel veel kleiner is ten opzichte van de Zeeuwse regio’s. Overigens zijn in deze tabel enkel de toeristische gasten meegenomen, dus niet de vaste gasten. Zeeuws-Vlaanderen 2,4 5,5 Bevelanden & Tholen 04,3 Walcheren 2,33,8 Schouwen-Duivenland

4,8 5,1

Goeree-Overflakkee 0 8,5

23,7 29,7 24,2 22,0

9,1 15,6 14,2

16,7

Zeeland 2,6 4,6

24,5

Totaal Binnenland 2,3 5,7

21,8

0%

18,8

7,4 2,6 5,4 3,6

16,1

20%

40%

47,8

7,3 4,3

42,6

8,2 3,8

32,7 14,4

39,6

41,8 12,2

3,3

26,6

7,2 3,7

42,9

7,8 4,2

42,2 60%

80%

100%

Eenpersoons huishoudens (t/m 34 jaar)

Eenpersoons huishoudens (35+ jaar)

Gezinnen met kinderen (0 - 5 jaar)

Gezinnen met kinderen (6 - 12 jaar)

Gezinnen met kinderen (13 - 17 jaar) 2+ persoons huishoudens (35+ jaar)

2+ persoons huishoudens (t/m 34 jaar)

Figuur 10: Gezinssamenstelling toeristische gast per regio (2009)

- 31 -

5.1.4 Sociale klasse Onderstaand diagram laat zien tot welke sociale klasse toeristische gasten behoren. Deze sociale klasse waarin een toeristische gast wordt ingedeeld is gebaseerd op de beroepsgroep en de opleiding van de hoofdkostwinner.

Figuur 11: Indeling sociale klasse toeristische gast (2009)

In totaal worden 5 verschillende sociale klassen onderscheiden. Tot sociale klasse A (hoog) behoort 16% van de Nederlandse bevolking, tot B-boven (tamelijk hoog) behoort 35% van de bevolking, tot Bonder (middenklasse) behoort 19% en tot de lagere klasses C (tamelijk laag) en D (laag) behoort 31% van de Nederlandse bevolking. Goeree-Overflakkee trekt relatief veel gasten uit de lagere sociale klasses C en D en B-onder ten opzichte van de landelijke gemiddeldes. Met name sociale klasse B-boven blijft hierbij achter ten opzichte van de landelijke cijfers. Ten opzichte van de Zeeuwse regio’s blijven de klasses A en B-boven eveneens achter op Goeree-Overflakkee. 5.1.5 Onderzoeksgegevens bevestigd De onderzoeksgegevens in deze paragraaf van het Kenniscentum (Kust)toerisme worden bevestigd in het onderzoek wat is uitgevoerd door ZKA Consultants & Planners in 200532. In deze rapportage is onder bezoekers aan de Kop van Goeree uit Nederland en Duitsland onderzoek gedaan. Uit dit onderzoek komen nog een aantal interessante extra gegevens naar voren: - De Kop van Goeree is een echte seizoensbestemming. Ouderen (50-plussers) bezoeken de Kop van Goeree relatief veel buiten het zomerseizoen (tussen de 70 en 75%). Gezinnen met kinderen bezoeken de Kop van Goeree echter relatief veel in het zomerseizoen. Bijna driekwart van de bezoekers bezoekt de Kop van Goeree in de periode van mei tot en met september. Dit is relatief veel in vergelijking met landelijke gemiddeldes, maar ook in vergelijking met andere kustplaatsen in Zuid-Holland. - Met name in het voorseizoen blijft een bezoek aan de Kop van Goeree achter. Dit is opmerkelijk aangezien uit het onderzoek naar voren komt dat zowel bezoekers als potentiële bezoekers de Kop van Goeree aantrekkelijk vinden voor een (korte) vakantie in dit seizoen. Om het voorseizoen (en na- en laagseizoen) de versterken moet de Kop van Goeree een andere doelgroep aantrekken dan alleen gezinnen met kinderen die de Kop van Goeree vooral in de zomer bezoeken. Met name de 50-plussers zijn hiervoor een aantrekkelijke doelgroep. ZKA adviseerde daarom dat de Kop van Goeree zichzelf niet alleen moet positioneren als familiebadplaats.

32

ZKA Consultants & Planners (2005). Imago- en tevredenheidsonderzoek verblijfstoerisme Kop van Goeree. Breda

- 32 -

5.2 Drijfveren De Kop van Goeree is in trek bij zowel vaste gasten als bij toeristische gasten. In § 4.2.5 Beleving kwam naar voren dat het gebied met name gewaardeerd wordt vanwege haar oorspronkelijke aanbod en dat het toerisme op de Kop van Goeree voor een groot deel te verklaren is vanwege de ligging aan de kust. Dat de Kop van Goeree aan de kust gelegen is, is een gegeven wat ook niet zal veranderen. De afgelopen jaren is de tendens dat het in de zomermaanden (hoogseizoen) geen uitgesproken strandweer meer is. Hoewel dit gegeven niet wetenschappelijk onderbouwd is, lijkt het mooie weer zich te verplaatsen naar het voor- en naseizoen. Het aantal stranddagen in de zomerperiode neemt daardoor af. De opkomst van goedkope vliegvakanties naar kustplaatsen met zongarantie (bijvoorbeeld Turkije) maakt dat een vakantie aan de Nederlandse kust, vanwege de ligging aan de kust, onder druk komt te staan. De Kop van Goeree wordt (zeker in het hoogseizoen) aantrekkelijk gevonden vanwege strand, zee, mooi weer en gezellige drukte. Dat de Kop van Goeree met name geassocieerd wordt met de kust blijkt ook uit het feit dat zij, waar het gaat om bestemmingskeuze, moet concurreren met Zeeland, de Waddeneilanden of de Noordzeekust. Uit het eerder aangehaalde imago-onderzoek wat is uitgevoerd door ZKA Consultants & Planners33 blijkt ook de ligging aan zee veruit het belangrijkste keuzeaspect te vormen (ruim 50%). Andere belangrijke redenen om de Kop van Goeree te bezoeken zijn rust en de mooie omgeving (voor Nederlanders) en goede bereikbaarheid en kindvriendelijk (voor Duitsers). Bij het keuzeproces om de Kop van Goeree te bezoeken gaan bezoekers met name af op de eigen (positieve) ervaring, advies van bekenden en internet. Wat betreft het internet zijn de belangrijkste internetsites Google en (andere) zoekmachines, VVV, campingsites en websites over Zeeland. De bezoekers van de Kop van Goeree zijn over het algemeen zeer tevreden over hun verblijf in het gebied. Bezoekers waarderen hun vakantie met name vanwege het mooie weer dat zij gehad hebben tijdens hun vakantie. Een goede accommodatie, rust, een mooie omgeving, het strand en de zee en fietsmogelijkheden zijn voor Nederlandse vakantiegangers een belangrijk gegeven welke hun vakantie tot een geslaagde vakantie heeft gemaakt. Voor Duitse vakantiegangers is dit redelijk vergelijkbaar, vriendelijkheid en gastvrijheid zijn voor hen ook een belangrijke voorwaarde. Een verblijf op de Kop van Goeree wordt met name gewaardeerd door de nabijheid van natuur en landschap, de beperkte afstand tot zee, een mooie omgeving en rust. In het lijstje met rapportcijfers34 scoren parkeergelegenheid en goede bereikbaarheid ook een ruime voldoende. Aspecten die minder goed worden beoordeeld zijn de voorzieningen / veel te doen en het evenementenprogramma. De meeste bezoekers hebben tijdens het verblijf niets gemist. Jongere bezoekers (15-49 jaar) en gezinnen met kinderen geven relatief vaker aan iets gemist te hebben tijdens hun verblijf dan oudere bezoekers (50-plussers) zonder thuiswonende kinderen. Verbeterpunten welke bezoekers aandragen zijn meer activiteiten en voorzieningen (voor slecht weer, voor kinderen, voor jongeren, voor ouderen etc.), een zwembad (zowel openbaar als bij de accommodatie), horeca (meer gelegenheden, meer diversiteit en meer kwaliteit), ruimere openstelling (van accommodaties, VVV, winkels, en horeca, met name in de winter en ’s avonds). Elk weer voorzieningen vormen een belangrijke ontbrekende schakel in het toeristisch aanbod op de Kop van Goeree volgens haar gasten. Ongeveer 40 tot 45% van de gasten geeft aan dat er onvoldoende voorzieningen zijn voor als het minder mooi weer is. Opvallend is dat met name bezoekers in het 33 34

ZKA Consultants & Planners (2005). Imago- en tevredenheidsonderzoek verblijfstoerisme Kop van Goeree. Breda ZKA Consultants & Planners (2005). Imago- en tevredenheidsonderzoek verblijfstoerisme Kop van Goeree. Breda

- 33 -

zomerseizoen (ongeveer de helft) vindt dat de Kop van Goeree onvoldoende voorzieningen heeft voor als het minder mooi weer is. Dit kan te maken hebben met het belang dat de belangrijkste doelgroep in het hoogseizoen (gezinnen) hecht aan mooi weer vanwege het primaire bezoekmotief strand en zee waardoor zij minder goed zijn ingesteld op slecht weer dan bezoekers buiten het zomerseizoen. Relatief veel 50-plussers die voor de rust en natuur komen, zijn hierbij minder afhankelijk van mooi weer. Gegevens die uit dergelijke onderzoeken naar voren komen zijn erg belangrijk voor beleidsbepalers. Immers op basis van deze informatie ontstaat een beeld van wie de bezoekers aan het gebied zijn, wat hun verwachtingen zijn, hoe zij hun vakantie ervaren en wat zij verbeterd zouden willen zien aan een gebied. De gegevens uit § 5.1 zijn nuttig om een algemeen beeld te krijgen van de gasten in het gebied. Aangevuld met de gegevens uit het aangehaalde imago- en tevredenheidonderzoek ontstaat een volledig beeld van wie de gasten zijn (dus zowel objectieve als subjectieve gegevens). De gegevens uit paragraaf 5.1 en 5.2 vormen de input op basis waarvan in de volgende paragraaf de verschillende bezoekerssegmenten worden onderscheiden. 5.3 Segmentatie bezoekers Kop van Goeree 5.3.1 De 7 belevingswerelden van Gastvrij Nederland35 Brancheorganisatie Recron heeft op basis van de generieke gegevens (leeftijd, gezinssamenstelling, inkomen etc.) van vakantiegangers en de subjectieve gegevens (waarden, motieven, behoeften etc.) een model samengesteld op basis waarvan bezoekers in te delen zijn in verschillende marktsegmenten. Het model wat hiervoor gebruikt wordt is het Brand Strategy Research model en is door de Recron nader uitgewerkt binnen het concept van Gastvrij Nederland. Het concept wordt onder meer door beleidsmakers en toeristische organisaties gehanteerd bij het segmenteren van de bezoekers aan een bepaald gebied of het bepalen van een marketingstrategie. Het Brand Strategy Research model (BSR-model) verkent en structureert de achterliggende waarden, behoeften en motieven van mensen binnen een bepaald domein. Het model wordt gevormd door twee gedragsbepalende dimensies, de psychologische en sociologische dimensies. Door de combinatie van deze dimensies ontstaan de vier belevingswerelden zoals uitgewerkt in onderstaand model.

Figuur 12: Belevingswerelden BSR-model Smart Agent 35

RECRON (2008). De Recreantenatlas. Driebergen

- 34 -

Recreanten besteden ieder op een eigen manier hun vrije tijd. Aan de hand van het BSR-model zijn zeven doelgroepen of marktsegmenten te onderscheiden. Deze marktsegmenten worden hieronder in het kort beschreven. De leeftijdsgroep is de groep die het grootste aandeel heeft in het betreffende marktsegment. Deze marktsegmenten zijn binnen Gastvrij Nederland eveneens belevingswerelden genoemd en geplaatst binnen de belevingswerelden van het BSR-model. In feite is de uitwerking binnen Gastvrij Nederland een verdere uitdieping van het BSR-model waardoor een breder spectrum van verschillende doelgroepen ontstaat. Binnen het onderzoek van Gastvrij Nederland is zowel onderzoek gedaan naar verblijfsrecreanten als naar dagrecreanten. Het onderzoek naar dagrecreatie wordt gebruikt in dit rapport, uitgangspunt hierbij is namelijk het ondernemen van activiteiten. Dagrecreanten zijn niet alleen de recreanten die voor een dag een gebied bezoeken om een activiteit te ondernemen, maar zijn ook de verblijfsrecreanten die activiteiten in het gebied ondernemen. De afbeelding hieronder laat de plaats van de zeven belevingswerelden welke binnen Gastvrij Nederland onderscheiden zijn zien in het BSR-model. De horizontale as staat voor de sociologische dimensie. Deze as geeft aan in welke mate het individu gericht is op de omgeving (activiteiten centraal vs. het gezelschap centraal). De verticale as staat voor de psychologische dimensie, waarin onderscheidt gemaakt wordt tussen een meer extroverte of een introverte houding richting de samenleving (dagrecreatie is ontspannen en tot rust komen vs. dagrecreatie is lekker iets gaan doen, actief zijn, inspanning).

Figuur 13: Gastvrij Nederland model - zeven belevingswerelden in het BSR-model geplaatst met percentages

De zeven onderscheiden belevingswerelden zijn: - Creatief en inspirerend rood: Recreanten uit de rode belevingswereld zijn in het algemeen erg creatief, op zoek naar uitdagingen en inspirerende ervaringen. Ze gaan graag buiten de gebaande paden. Karakterkenmerken als onafhankelijk, intelligent, zelfbewust, artistiek en ruimdenkend passen goed bij deze recreanten. Het onbekende is juist spannend en prikkelend. Recreatie betekent naast sportiviteit en ontspanning ook het zoeken naar vernieuwende stromingen, moderne kunst en andere culturen. De leeftijd van deze belevingswereld ligt voornamelijk tussen de 18 en 34 jaar; - Uitbundig geel: Recreanten in de gele belevingswereld zijn echte levensgenieters die graag samen met anderen actief en sportief recreëren. Recreatie is voor deze groep genieten, uitgaan en lekker eten. Actief, sportief, gezellig en verrassend zijn de kernwoorden bij de vormen van recreatie die zij kiezen. Contact met anderen – familie, vrienden of kennissen – is belangrijk. Zij gaan ook regelmatig met een grotere groep dan alleen het eigen gezin op pad. - 35 -

-

-

-

-

-

Ze zijn energiek en enthousiast en letten er bij het uitkiezen van een activiteit op dat iedereen het ook naar de zin kan hebben. Recreatief winkelen behoort zeker ook tot hun favoriete bezigheden. En ze beschikken over iets meer budget dan gemiddeld. De belevingswereld uitbundig geel bestaat grotendeels uit jonge gezinnen; Gezellig lime: Gezellig lime recreanten zijn gewone, gezellige mensen die recreëren om zo even weg te zijn van de dagelijkse beslommeringen. Recreëren is “even lekker weg met elkaar”. Daarbij staat samen zijn, gezelligheid en (sportieve) ontspanning centraal. De lime recreant stelt daarbij niet van die bijzondere eisen. Een braderie of rommelmarkt is heel gezellig, je komt er altijd wel iemand tegen! Lekker vrij zijn, rust en doen waar je op dat moment zin in hebt, dat telt voor de recreanten uit de lime belevingswereld. Daarbij wordt wel een beetje op de kosten gelet, je kunt tenslotte je geld maar één keer uitgeven. De belevingswereld bestaat uit gezinnen met oudere kinderen en oudere 1 en 2 persoonshuishoudens; Rustig groen: Recreanten uit de groene belevingswereld zijn kalm en serieus. Recreëren is voor hen niets anders dan uitrusten, ontspannen en tijd hebben voor je hobby’s. Even rust nemen in eigen omgeving en niets aan je hoofd hebben. In eigen omgeving is genoeg moois te zien en te ontdekken, je hoeft er niet ver voor te reizen. Lekker tijd hebben voor je hobby en omgaan met bekenden die dezelfde hobby hebben. Groene recreanten omschrijven zichzelf relatief vaker als gewoon, nuchter, bedachtzaam en kalm. Zij gaan graag hun eigen gang en vinden dat de maatschappij van vandaag toch wel erg hard aan het veranderen is. Hun gevoel is dat het “vroeger vaak beter was”. De dagrecreatieactiviteiten die zij kiezen, passen vaak goed bij deze beleving. Eén- en tweepersoonshuishoudens in de oudere leeftijdsklassen zijn in deze groep relatief oververtegenwoordigd; Ingetogen aqua: Recreanten uit de aqua belevingswereld zijn bedachtzaam en geïnteresseerd in cultuur en wat zij kunnen betekenen voor de maatschappij. Ze beschrijven zichzelf als ruimdenkend, rustig, geïnteresseerd in anderen en serieus. In deze groep vinden we relatief vaker empty nesters, die weer tijd hebben voor hun eigen interesses. Inspirerende maar ook vaak rustige activiteiten horen daar bij. Zij verdiepen zich graag in kunst en cultuur, willen nog volop meedoen met de maatschappij van vandaag en alle veranderingen die zij daarin zien. Deze recreanten houden ook wel van sportieve activiteiten. Wandelen, fietsen, nordic walking: dat houdt je fit! Bijbehorend aan de belevingwereld ingetogen aqua zijn met name de oudere 1 en 2 persoonshuishoudens; Stijlvol en luxe blauw: Recreanten uit de blauwe belevingswereld zijn zelfverzekerd en vinden dat ze in hun vrije tijd wel wat luxe en stijlvol ontspannen verdienen. Ze zijn zakelijk en intelligent. Ze houden van stijl en klasse, zijn wat meer gericht op de exclusievere vormen van recreatie. Recreëren betekent voor hen zich even ontspannen en afstand nemen van de dynamiek van alledag. Dit doen zij door actief te sporten maar ook door aandacht te besteden aan het ‘social network’. In hun vrije tijd zoeken zij graag “ons soort mensen”. Meer exclusieve vrijetijdsbestedingen als wellness en ook bijeenkomsten met VIP arrangementen, zijn populair bij deze belevingswereld. Tot deze belevingswereld behoren de jonge huishoudens zonder kinderen; Ondernemend paars: Recreanten uit de paarse belevingswereld laten zich graag verrassen en inspireren, met name door cultuur. Nieuwe dingen zien, ontdekken en beleven. Het gewone is vaak niet goed genoeg voor de ondernemend paars ingestelde recreant. Zij zijn op zoek naar een bijzondere ervaring. Met name cultuur, maar ook activiteit en sportiviteit staan daarbij vaak centraal. Toch zien we na een drukke (werk)periode dat deze recreanten ook erg kunnen genieten van een sauna of wellness arrangement. Ook hier relatief veel jonge één of tweepersoons huishoudens.

- 36 -

In onderstaande afbeelding zijn de zeven belevingswerelden gevisualiseerd.

Figuur 14: De belevingswerelden gevisualiseerd

5.3.2 Bezoekers aan de Kop van Goeree en hun belevingswereld Aan de hand van de bezoekersanalyse welke is uitgevoerd in §5.1 en § 5.2 worden de bezoekers gesegmenteerd naar één of meerdere belevingswerelden in het Gastvrij Nederland model. Uit de bezoekersanalyse is naar voren gekomen dat de bezoekers op Goeree-Overflakkee voornamelijk gezinnen en 50-plussers zijn welke naar het gebied komen voor het strand en de zee, de rust, de natuur en het landschap. Op basis van de segmentatie binnen het Gastvrij Nederland model zijn de bezoekers aan de Kop van Goeree voornamelijk terug te vinden aan de rechterkant van het spectrum. Gezinnen zijn met name in te delen in de belevingswereld gezellig lime en (in iets mindere mate) onder uitbundig geel. Gevoelsmatig bevind de groep uitbundig geel zich voornamelijk op Port Zélande en de groep gezellig lime met name in het gebied. Oudere bezoekers zijn voornamelijk in te delen in de belevingswerelden rustig groen en (in iets mindere mate) onder ingetogen aqua. De verschillende belevingswerelden welke voor de Kop van Goeree onderscheiden worden, worden ook in de gesprekken met ondernemers en de gemeente bevestigd, hoewel de belevingswerelden aan de linkerzijde van het spectrum erg aantrekkelijk worden gevonden. De belevingswerelden aan de linkerkant van het spectrum zijn de meer vermogende recreanten, het huidige toeristisch aanbod en imago van de Kop van Goeree zijn echter niet passend bij deze doelgroepen. Om dit om te draaien zijn grote investeringen benodigd, bovendien is het de vraag of deze doelgroep bereid is om naar het gebied te komen. De segmenten welke momenteel de Kop van Goeree bezoeken zijn niet de meest vermogende segmenten (hetgeen ook naar voren komt uit het diagram in § 5.1.4 sociale klasse), maar een groot deel van de recreanten is in te delen in de belevingswerelden gezellig lime (24,2%) en rustig groen (16,4%). De belevingswerelden welke in iets mindere mate bediend worden vertegenwoordigen ook een groot deel van de recreanten. Immers 18,2% van de recreanten is in te delen in de belevingswereld uitbundig geel en 16,7% is in te delen in de belevingswereld ingetogen aqua. De Kop van Goeree heeft dus een enorm marktpotentieel op basis van het huidige imago en toeristisch aanbod. - 37 -

6. Duurzame vervoersoplossingen Op iedere toeristische bestemming en in ieder gebied is vervoer een issue. Logisch want vakantie is een samengesteld product bestaande uit de componenten verblijf, vermaak en vervoer. Talloze beleidsbepalers en onderzoekers hebben zich wereldwijd verdiept in de vraag, op welke manier vervoeren we de bezoekers op de toeristische bestemming. Enerzijds komt dit voort uit een problematiek omtrent het vastlopen van het verkeer in drukke stadscentra, anderzijds gaat het om het vervoeren door een gebied van toeristen welke niet kunnen beschikken over eigen vervoer (bijvoorbeeld op een vliegbestemming). Een laatste reden is de toegenomen aandacht voor het begrip duurzaamheid en het terugdringen van de uitstoot van uitlaatgassen. In de onderzoeksperiode is gesproken met een aantal ondernemers op de Kop van Goeree uit de toeristische sector. Al deze ondernemers beleven het vervoersvraagstuk op de Kop van Goeree op hun eigen wijze. Gemeenschappelijke deler vormt wel het gegeven dat er vraag is naar oplossingen om toeristen in het gebied te (laten) vervoeren. Het vervoeren van toeristen is nodig om het gebruik van de auto terug te dringen en daarmee de drukte in het gebied te beperken, maar is ook zeer gewenst om bezoekers het gebied optimaal te laten beleven en gebieden toegankelijk te maken voor bezoekers. Op de Kop van Goeree zijn gasten niet enkel aangewezen op hun eigen auto. Om op de Kop van Goeree te geraken is een auto in principe een noodzakelijk vervoermiddel, om zich er te verplaatsen zijn er echter verschillende mogelijkheden. In dit hoofdstuk komen een aantal voorbeelden uit binnen- en buitenland aan bod. Het ene product is meer toepasbaar op de Kop van Goeree dan het andere, maar om straks (in hoofdstuk 7) aanbevelingen te doen worden ‘minder toepasbare voorbeelden’ wel naar voren gehaald in dit hoofdstuk. 6.1 Case: model Vlieland, verboden voor auto’s In de gesprekken met de verschillende recreatieondernemers heeft telkens één voorbeeld centraal gestaan: Vlieland. Ondernemers is de volgende vraag voorgelegd: Op welke manier verplaatsen toeristen zich op de Kop van Goeree en hoe beleven ze het gebied wanneer ze hun auto aan het begin van de Brouwersdam of de Haringvlietsluizen moeten laten staan? Het Waddeneiland Vlieland is jaarlijks voor veel toeristen een vakantiebestemming. Wat betreft de voorzieningen en de uitstraling is het eiland vergelijkbaar met de Kop van Goeree. Het gebied heeft toeristische aantrekkingskracht vanwege de aanwezigheid van de zee en de brede stranden. Fietsen, wandelen en natuurbeleving zijn voorname activiteiten van bezoekers aan dit eiland. Op Vlieland zijn rust en natuur nog echt te vinden. Ook de bezoekers van Vlieland zijn, evenals bezoekers aan de Kop van Goeree, voornamelijk gezinnen en 50-plussers. Heel anders dan bijvoorbeeld het naastgelegen Terschelling, wat veel meer (groepen) jongeren trekt in het hoogseizoen (vergelijkbaar met Renesse). Om op Vlieland te komen moet de gast in Harlingen op de boot stappen. Hierbij moet hij de auto in Harlingen achterlaten. Aangekomen op Vlieland kunnen toeristen zich te voet, op de fiets, met de taxi of de bus over het eiland verplaatsen. Vanaf de boot wordt het bagagevervoer verzorgd. Dit voorbeeld is gebruikt om tijdens de interviews buiten de bestaande kaders te denken. Het is niet onze indruk dat het model Vlieland de oplossing is voor de Kop van Goeree (het gebied is immers ingericht op automobilisten wat betreft structuur en accommodaties en is veel uitgestrekter dan Vlieland). Toch vormt Vlieland een goed voorbeeld voor de Kop van Goeree. Het eiland wordt gekarakteriseerd door rust en ruimte, hetgeen wordt versterkt door het autoluwe karakter. Het feit dat toeristen op het eiland geen gebruik kunnen maken van hun eigen auto, is geen reden om het eiland niet te be- 38 -

zoeken. Uiteraard trekt Vlieland deels andere bezoekers dan de Kop van Goeree als gevolg van het karakter (op Vlieland kun je immers je caravan niet meenemen), maar in grove lijnen zijn beide gebieden vergelijkbaar. De kracht van Vlieland zit ‘m in het kleinschalige karakter, de uitgestrekte natuurgebieden, de verscheidenheid aan natuur, het uitgebreide netwerk van fiets- en wandelpaden en de ligging in het waddengebied en aan de Noordzee. Op Vlieland worden verschillende activiteiten aangeboden om het unieke karakter en de ligging van het eiland te beleven. Zo is het mogelijk om met een speciale strandbus de Vliehors (een zandvlakte van 20 vierkante kilometer) te ontdekken of is het mogelijk om rondritten, rondvaarten, waddentochten of robbentochten te maken. Bij al deze activiteiten waarbij het draait om beleving wordt vervoer ingezet als middel om het gebied te beleven. In de gesprekken met ondernemers is de casus Vlieland naar voren gekomen. Hierbij is specifiek gekeken naar de mogelijkheden om toeristen te vervoeren in het gebied waarbij het uitgangspunt is om de auto tijdens het verblijf op de Kop van Goeree te laten staan. Hierbij is niet direct gesproken over het niet toe laten van auto’s in het gebied (zoals op Vlieland) maar naar verplaatsingen tijdens de vakantie. In de gesprekken met ondernemers zijn bij het bespreken van deze casus verschillende oplossingen naar voren gekomen. Wanneer bezoekers op de Kop van Goeree geen gebruik meer kunnen maken van hun eigen auto is het nodig om alternatieve vervoersvormen aan te bieden omdat de afstanden te groot zijn om enkel te voet of met de fiets te overbruggen. Daarom zal de Kop van Goeree moeten inzetten op het aanbieden van zowel vervoer op collectieve basis (zoals de GoereeBus) als op individueel vervoer. Hierbij moet met name gedacht worden aan vervoer op maat en vervoer dat op afroep beschikbaar is, waardoor bezoekers vrij zijn om te reizen op hun eigen tijd en naar de plaats waar zij naar toe willen. Elektrisch fietsen zou ook veel meer gestimuleerd kunnen worden, door een wittefietsen-plan op het eiland te realiseren en de tram zou tot in Ouddorp moeten rijden. Hierbij werd niet alleen gedacht aan vervoersoplossingen, maar ook aan voorzieningen zoals een boodschappenservice. Vervoer zou daarbij veel meer een rol kunnen spelen bij de beleving van het gebied, door hierbij aan te sluiten bij de karakteristieken van het gebied. Maak een koppeling met de garnalenvissers op de Noordzee, bekijk de zeehonden vanaf een boot en trek met paard en wagen de natuur in. Ook tijdens het verplaatsen van A naar B zou beleving een veel grotere rol kunnen spelen door bezoekers onderweg te laten zien en horen wat ze onderweg tegenkomen. Ondernemers achten het niet haalbaar en verstandig om op de Kop van Goeree dezelfde werkwijze te hanteren als op Vlieland. Het gebied is immers veel uitgestrekter dan het Waddeneiland en is bovendien heel anders ingericht. Om na te denken over het vervoer van gasten op het eiland is de casus echter wel zeer bruikbaar geweest. 6.2 Case: Transferium Renesse: dynamisch overstappunt In Renesse nam de drukte als gevolg van recreatieverkeer in de jaren negentig ieder jaar toe waardoor de druk in het centrum van Renesse en langs de kuststrook groot was. Om dit probleem op te lossen is in 1997 een transferium aangelegd met een capaciteit van 900 plaatsen. Doel van het transferium is het verminderden van de auto-overlast in natuur- en duingebied en het verbeteren van de bereikbaarheid van de stranden en het centrum van Renesse. De doelgroepen van het transferium zijn voornamelijk toeristen en dagjesmensen. Naast de aanleg van het transferium heeft de gemeente een aantal flankerende maatregelen genomen, namelijk betaald parkeren in de dorpskern en reduceren van het aantal parkeerplaatsen. Het transferium loopt goed. Het transferium wordt bij mooi weer intensief gebruikt, jaarlijks verwerkt het transferium ongeveer 460.000 bezoekers. De toename in het gebruik heeft geresulteerd in een afname van de parkeerdruk in zowel de kern van Renesse (-22%) als langs de kust (-36%). Opgemerkt moet wel worden dat het doorvoeren van flankerende beleidsmaatregelen van wezenlijk be- 39 -

lang is geweest voor het welslagen van dit transferium. Bijzonder aan het transferium is, dat het natransport als attractie op zich gebracht wordt: electrokarren, paard en wagen naast normale taxi’s. Overstappen is geen straf maar het begin van de vakantie. Taxicentrale Renesse (TCR) is de exploitant van het transferium en vervoert bezoekers vanaf het transferium naar de stranden. Belangrijk punt van het slagen van het Transferium is het gratis en gevarieerde natransport. Het Transferium in Renesse is landelijk gezien één van de (weinige) goede voorbeelden van de manier waarop een transferium kan functioneren. In de gesprekken met de ondernemers is het transferium ook meerdere malen naar voren gekomen. Alom wordt het voorbeeld geprezen omdat het transferium daadwerkelijk de functie vervuld van overstappunt waar bezoekers de auto laten staan. De kracht van het Transferium Renesse vormt de overstapmogelijkheid op verschillende vervoerstypes en de grote hoeveelheid van bestemmingen (strand, campings, centrum, attracties) van dit vervoer. Bovendien vormt de ligging een belangrijke succesfactor (iedere automobilist komt in principe langs het Transferium, en het is direct achter het centrum gelegen). Tenslotte zijn de prijsfactoren een belangrijke succesfactor voor het Transferium (gratis parkeren op het Transferium, gratis aansluitend vervoer vanaf het Transferium en betaald parkeren langs de stranden en in het centrum). Verschillende ondernemers pleiten voor een dergelijk transferium op de Kop van Goeree om zo de verkeersdruk op Ouddorp terug te dringen. De problematiek welke in Ouddorp speelt is echter van een andere orde dan in Renesse. Langs de kuststrook is voldoende parkeermogelijkheid, enkel voor het centrum zou een transferium ontlastend kunnen zijn. De kosten voor de realisatie van een transferium zijn echter omvangrijk (het Transferium in Renesse kostte € 3,3 miljoen). Hoewel het voorbeeld niet direct toepasbaar is voor de Kop van Goeree is zij wel bruikbaar voor het bepalen van de denkrichting ten aanzien van het combineren van openbaar vervoer en parkeergelegenheid. 6.3 Ontmoedigen autogebruik Vervoer is nodig. Om van A naar B te komen moet een mens zichzelf verplaatsen. Op korte trajecten kan dit veelal te voet (maximaal 1 kilometer). Op middellange trajecten (tot 7,5 kilometer) is de fiets een geschikt vervoermiddel. Op langere trajecten is de auto het meest geschikt. Met name voor het vervoer op middellange trajecten maken mensen veel gebruik van de auto. Voor het doen van de boodschappen, het bezoeken van een attractie of zelfs het maken van een fietstocht (dankzij de fietsendrager achterop de auto) wordt de auto gebruikt. Dit fenomeen is niet alleen zichtbaar in Ouddorp, maar is een landelijk voorkomend gegeven. Volgens onderzoek wordt ongeveer driekwart van de verplaatsingen in de vrije tijd met de auto ondernomen. 6.3.1. Invoeren betaald parkeren Om het autogebruik te verminderen kunnen maatregelen genomen worden welke het autogebruik minder aantrekkelijk maken (pushmaatregelen). Doel van dergelijke maatregelen is om mensen uit de auto te duwen. Een voorbeeld hiervan is om het autogebruik duurder te maken. Een maatregel die een gemeente hiervoor kan nemen is het invoeren van betaald parkeren cq. het verhogen van de parkeertarieven. In de gemeente Goedereede is het gratis om te parkeren. Dit geldt zowel op de parkeerterreinen in de centra van dorpen, langs de stranden als op de Brouwersdam. Voor de gemeente is gratis parkeren een groot goed. Dit wordt door bezoekers ook gewaardeerd. Hoewel het invoeren van betaald parkeren (met name in het centrum van Ouddorp) zeker een effect zou hebben op het gebruik van de auto (zeker waar het gaat om autoverplaatsingen van de recreatieterreinen naar het centrum) is het invoeren van betaald parkeren als onwenselijk benoemd door de gemeente. Dit aspect zal in dit rapport ook niet verder uitgewerkt worden.

- 40 -

6.3.2. Infrastructurele aanpassing Autogebruik kan eveneens minder aantrekkelijk worden gemaakt wanneer de plaats op de weg van auto’s wordt aangepast. Een voorbeeld hiervan wordt toegepast in Zeeland. Hier bestaat de zogenaamde Fietsweg36. Een Fietsweg is zowel toegankelijk voor auto’s als voor fietsers, maar fietsers hebben hier voorrang en de auto is hier ‘te gast’. De weginrichting is aangepast middels het aanbrengen van een bult van plusminus acht centimeter hoogte die de weg in twee smalle rijlopers verdeelt. Auto’s kunnen passeren maar de bult in het midden zorgt voor gepaste snelheid. Fietsers kunnen hier ‘gewoon’ naast elkaar blijven rijden. Belangrijke voorwaarde voor het slagen van een dergelijke weginrichting is de verhouding tussen fietsers en auto’s op de weg. In principe moeten fietsers er in de meerderheid zijn. Onderzoek wijst echter uit dat wanneer het concept op een bochtige weg wordt toegepast (waardoor inhalen moeilijker is) er gevoelsmatig meer Figuur 15 en 16: Fietsweg Zeeland fietsers op de weg zitten, dan op een lange rechte weg. Een fietsweg blijft natuurlijk een compromis, fietser rijden immers liever op een vrij liggend fietspad. Echter het afsluiten van wegen voor autoverkeer is lang niet overal toepasbaar en niet op alle plaatsen is een fietspad een benodigde maatregel of is voldoende plaats voor een fietspad. In zo’n geval zou een Fietsweg een geschikte maatregel kunnen zijn. Een geschikte locatie voor een dergelijke toepassing zou bijvoorbeeld de Dijkstelweg kunnen zijn (zie 8.2.1) In het najaar van 2011 wordt de Vlissingse boulevard ingericht als fietsweg. Oorspronkelijk bestonden er plannen om de boulevard volledig af te sluiten voor het autoverkeer, dit stuitte echter op veel weerstand onder de bevolking vanwege het befaamde rondje boulevard. Door de boulevard nu in te richten als fietsweg is het rondje nog steeds mogelijk, maar is automobilisten duidelijk gemaakt dat zij te gast zijn bij de fietsers. Een dergelijke maatregel komt bovendien de veiligheid van weggebruikers ten goede. 6.3.3 Bewegwijzering en informatievoorziening Hoewel het aanpassen en verbeteren van de informatievoorziening op de weg geen maatregel is welke het gebruik van de auto ontmoedigd, is dit wel een oplossing welke zorgt voor en optimalisatie van de verkeersdoorstroming. In § 4.3 is aangegeven dat de structuur van Ouddorp dusdanig is dat weggebruikers gaan rondrijden en dwalen. Door verkeer middels een P-route de weg te wijzen kan de verkeersgeleiding verbeteren. Hiermee kunnen zowel parkeerplaatsen in het centrum aangeduid worden als parkeerplaatsen bij de stranden. De borden geven ook altijd een actueel overzicht van de beschikbaarheid van plaatsen. Parkeerplaatsen aan de stranden kunnen daardoor ook als overloop terrein gelden wanneer er in het centrum geen parkeergelegenheid meer vrij is. Ook op extreem drukke

36

Figuur 17 en 18: Parkeergeleiding Broer, K. (2008). Voorzichtig met de Fietsweg in Fietsverkeer nummer 18. Rotterdam.

- 41 -

dagen (bijvoorbeeld op de toeristendagen op Boerenlanddag) is een dergelijk systeem goed bruikbaar. 6.4 Stimuleren alternatief vervoer Enkel het ontmoedigen van autogebruik is niet voldoende. Immers door puur het autogebruik te ontmoedigen, zonder hierbij te voorzien in alternatieven om op de plaats van bestemming te komen, zullen bezoekers niet meer naar een stadscentrum komen. Het stimuleren van alternatieven is misschien dan ook nog wel belangrijker dan het nemen van bovengenoemde maatregelen. Dit zijn de zogenaamde pull-maatregelen (mensen uit de auto trekken). 6.4.1 Vervoer met een hoge fun-factor Vervoer is niet alleen noodzakelijk om een verplaatsing van A naar B mogelijk te maken. Vervoer kan ook heel erg leuk zijn. Eén van de meest ondernomen activiteiten is het maken van een wandeling of een fietstocht door een gebied. Dit zijn vervoerselementen waarbij beleving van het landschap centraal staan. Het toevoegen van belevingselementen in het landschap (audiovisuele elementen) maakt het interessant om het landschap op een andere manier dan met de auto te ontdekken. Dit is zeker het geval wanneer zulke plaatsen niet met de auto bereikbaar zijn. Het landschap kan vaak optimaal beleefd worden tijdens een fietstocht. Bijzondere plaatsen kunnen met de fiets goed aan elkaar verbonden worden. Denk hierbij aan plaatsen met belangrijke natuurwaarden, plaatsen met een belangrijke historische betekenis of plaatsen die van grote cultuurhistorische waarde zijn. Ongemerkt passeren recreanten vaak zulke plaatsen omdat deze onvoldoende opvallend zijn. Door op deze plaatsen aandacht te schenken aan de natuurwaarden en (cultuur)historische waarden wordt de beleving tijdens een fietstocht vergroot. Een voor de hand liggende manier om zulke plaatsen zichtbaar te maken is middels het plaatsen van een informatiebord. Hierop zijn echter ook bijzondere varianten te realiseren zoals een picknicktafel waarop met behulp van beelden en teksten of middels een spelvorm informatie over de betreffende plaats is aangebracht. Informatie kan ook op subtiele wijze in bijvoorbeeld de bodem worden verwerkt waardoor een fiets- of wandeltocht door het gebied echt een verrassing wordt. Bij het toevoegen van dergelijke belevingselementen kan ook heel goed een koppeling worden gemaakt met moderne technieken waarbij recreanten gebruik maken van hun smartphone. Ook wanneer alternatief vervoer ingezet wordt kunnen belevingselementen een waardevolle toevoeging zijn. Tijdens het vervoer kunnen passagiers de natuur en cultuur bijvoorbeeld zien, horen, voelen of zelfs proeven. Vervoer krijgt hierdoor een hoge fun-factor, waarvoor gasten bereid zijn om te betalen, omdat het een echte belevenis is. Zeker wanneer er verschillende vervoerswijzen zijn, met verschillende elementen kan dit zeker leiden tot vermindering van het autogebruik. 6.4.2 Voldoende mogelijkheden Om mensen daadwerkelijk uit de auto te kunnen halen is het van belang dat er voldoende alternatieven zijn voor toeristen om zich door een gebied te kunnen verplaatsen. Hierbij gaat het zowel om collectief als individueel vervoer. Ook is het hierbij van belang dat toeristen zich ongeacht de weersomstandigheden kunnen verplaatsen door het gebied. Dus niet alleen met een open cabrio bus of op een elektrische fiets, maar ook met overdekte vervoermiddelen. Ook hierbij speelt de fun-factor een belangrijke rol: oftewel vervoer dat niet alledaags is. 6.4.3 Flexibiliteit Het grote voordeel van eigen vervoer is de hoge mate van flexibiliteit. De auto staat in feite altijd klaar, dus mensen kunnen gaan en staan waar ze willen. Met alternatieve vervoersvormen is dit lang niet altijd het geval. Een bus komt bijvoorbeeld een keer per uur langs en stopt alleen bij bushaltes. Een belangrijke voorwaarde om mensen uit de auto te trekken en gebruik te laten maken van alternatieve vervoersvormen is dan ook een hoge mate aan flexibiliteit. Toeristen moeten gebruik kunnen - 42 -

maken van vervoer op het moment dat het hen uitkomt en zij het willen en moeten ook kunnen reizen naar de plek welke zij voor ogen hebben. 6.5 Alternatieve vervoersvormen: voorbeelden In deze paragraaf passeren een aantal voorbeelden de revue. Hierbij gaat het zowel om automatisch aangedreven vervoer over de weg, als om zelf aangedreven vervoer op de weg, vervoer op het water en overig vervoer. 6.5.1 Aangedreven vervoer op de weg Zonnetrein Zeeland

Figuur 19: Zonnetrein Zeeland

In Vlissingen en Middelburg kunnen toeristen gebruik maken van de Zonnetrein. Een voertuig aangedreven door middel van zonne-energie rijdt langs de toeristische hoogtepunten. De zonnetrein verbindt het openbaar vervoer en de parkeerterreinen met de toeristische attracties. Een ritje met de zonnetrein is niet alleen handig om de attracties te bezoeken, maar is een belevenis op zich om zo de mooiste plekjes van de stad te zien. De Zonnetrein heeft totaal geen uitstoot van CO2 en is bovendien nagenoeg geluidsstil.

Greenwheels Een auto is soms best een handig vervoermiddel, bijvoorbeeld voor het doen van boodschappen. Echter een auto is niet altijd nodig, dus waarom zou je geen auto delen? Met name in stadscentra zijn de auto’s van Greenwheels al volop te vinden. Abonnees reserveren de auto via het internet en kunnen met behulp van hun pas de auto openen. Met behulp van een pincode kan de autosleutel uit het dashboardkastje worden gehaald. Figuur 20: Greenwheels

De gebruiker betaald vervolgens een prijs per uur en per kilometer. Sinds 2011 maakt Greenwheels ook gebruik van elektrische auto’s waardoor de uitstoot van CO2 ook nog eens wordt beperkt.

G-cab

Figuur 21: G-cab

Snel vervoer van A naar B, maar toch op een schone manier. In Den Haag en Arnhem rijdt de zogenaamde G-cab rond. Deze open (maar tevens afsluitbare) groene taxi is elektrisch aangedreven en beweegt zich geruisloos door de stadscentra. Het grote voordeel van taxivervoer is de grote mate van flexibiliteit. Met de G-cab is eveneens een rondrit mogelijk. De chauffeurs hebben een gidsenopleiding genoten, waardoor ze de gasten aan boord uitgebreid kunnen vertellen over de stad.

Segway Een aantal jaar geleden maakt de Segway haar introductie mee. De verwachte exponentiële groei is uitgebleven, maar de Segway blijft een opvallende verschijning in het straatbeeld en een bijzondere vervoerswijze. Dit elektrisch aangedreven voertuig kan een maximum snelheid behalen van 20 kilometer per uur en blijft in balans op basis van de opbouw van het menselijk lichaam. De Segway is geschikt voor het Figuur 22: Segway

- 43 -

verplaatsen van A naar B, maar wordt met name gebruikt voor een rondrit. 6.5.2 Zelf aangedreven vervoer op de weg Velib Paris De provo’s hebben het jaren geleden al bedacht, in Nationaal Park de Hoge Veluwe vormt dit het vervoersmiddel, maar ook in verschillende Europese steden is dit inmiddels een veelvoorkomend fenomeen: de witte fiets: de fiets die van iedereen is. In Parijs heeft de gemeente in 2007 het project Velib (Veló Libre / vrije fiets) geïntroduceerd. Verspreid over ruim 1.200 verhuurpunten staan 24.000 fietsen welke beschikbaar zijn voor Parijzenaars en bezoekers. De fietsen zijn het eerste halfuur gratis, daarna wordt een prijs per uur gerekend. Middels het fietsenplan wordt het gebruik van de fiets in de Figuur 23: Velib Paris stadscentra gestimuleerd waardoor de doorstroming verbeterd. Voor sommige Europese steden is de fietsinfrastructuur nog wel een belangrijk aandachtspunt. Naast de introductie van de fietsen wordt inmiddels ook gewerkt aan een vergelijkbaar concept met elektrische auto(tje)s. Er zijn talloze varianten op het oorspronkelijke witte-fietsen-plan. De ov-fiets welke te huur is bij stations in Nederland is hier bijvoorbeeld een afgeleide van. FietsTaxi Amsterdam

Figuur 24: Fietstaxi Amsterdam

Zelf fietsen is natuurlijk een optie, maar je rond laten fietsen is nog comfortabeler. In landen als India en Bangladesh is het een bekend fenomeen: verplaatsingen met de Riksja. Ook in Nederland zijn soortgelijke voertuigen in opkomst. Zo rijd in Amsterdam de Fietstaxi rond. Een fiets (met elektrische trapondersteuning) waarmee twee of drie passagiers en hun bagage vervoerd kunnen worden.

6.5.3 Vervoer over het water De Kop van Goeree wordt voor het grootste deel omgeven door het water. Op het eiland bestaan bovendien ideeën om waterverbindingen binnen de dijken weer mogelijk te maken. Zo wordt gesproken over een kanaal tussen De Grevelingen en het Haringvliet en over het heropenen van de havenkanalen tussen bijvoorbeeld Stellendam en Goedereede. Vervoer over water is dan ook voor de hand liggend. Watertaxi Rotterdam De watertaxi’s in Rotterdam verzorgen het vervoer over het water. Doormiddel van de watertaxi kunnen passagiers zich gemakkelijk verplaatsen in de stad. Vervoer over het water vormt in Rotterdam een ware belevenis, immers de cruiseschepen en zee-giganten komen zo wel heel erg dichtbij. De watertaxi wordt zowel gebruikt door toeristen die het Figuur 25: Watertaxi Rotterdam leuk vinden om een stukje te varen als door forensen om snel op hun plaats van bestemming te komen. Anders dan de naam doet vermoeden vaart een watertaxi niet van deur tot deur, maar van steiger naar steiger. In feite functioneert zij hiermee als een busdienst, de tijd is echter wel flexibel en het vervoer is vraagafhankelijk. - 44 -

Waterbus Een voertuig zowel geschikt voor op de weg als op het water: de waterbus. Het is een vreemde gewaarwording: een bus die vanuit een stadscentrum vertrekt en vervolgens aan de kade zo het water in rijdt. In steden zoals Singapore is het echter een alledaags beeld. Dergelijke voertuigen maken een verbinding tussen land en water daadwerkelijk mogelijk zonder dat er een overstap benodigd is. Het systeem is natuurlijk erg handig in waterrijke gebieden, maar is ook een aantrekkelijke toeristische attractie. Belangrijke voorwaarde Figuur 26: Waterbus vormt wel een rustig vaarwater. Het Grevelingenmeer wordt hiervoor geschikt geacht. Er bestaan inmiddels zelfs plannen om met dergelijke voertuigen te gaan rijden / varen in het gebied. Fluisterboten Op vaarverbindingen op het eiland zelf vormen fluisterboten een schone verbinding om van A naar B te komen of om het gebied op een andere manier te ontdekken. Op de interne vaarverbindingen zijn waterfietsen of kano’s natuurlijk ook een optie. Een variant op het witte fietsen plan is daarbij ook mogelijk. 6.5.4 Andere vervoersoplossingen Naast de genoemde verbindingen over land en water zijn er natuurlijk ook nog tal van andere vervoersoplossingen mogelijk, variërend van de klassieke paard en wagen tot de hypermoderne zweeftrein. Overal ter wereld wordt gezocht naar creatieve en handige vervoersoplossingen. Soms puur gericht op vermaak, soms noodzakelijk om een verplaatsing mogelijk te maken. Onderstaand moodboard geeft een visueel overzicht van oplossingen welke in het buitenland gevonden zijn voor het mobiliteitsvraagstuk. Deze oplossingen zijn niet direct toepasbaar op de Kop van Goeree maar laten wel zien dat door buiten bestaande kaders te denken het mobiliteitsvraagstuk kan worden aangepakt.

Figuur 27: (Duurzame) vervoersoplossingen

- 45 -

7. SWOT-analyse Hieronder zullen we, op basis van de analyse welke is gemaakt in de hoofdstukken 2 tot en met 6, een korte analyse maken van het toeristisch-recreatieve product. We maken hierbij gebruik van de zogenoemde SWOT-analyse (Strengths, Weaknesses, Opportunities en Threats). Door middel van deze analyse kunnen we een goed overzicht krijgen van de sterke en zwakke punten van het toeristisch product en omgeving, en op basis daarvan ook van de kansen en bedreigingen. Hierdoor is het mogelijk om een strategie te ontwikkelen en te vertalen in operationele doelen en middelen. In deze analyse worden zowel aspecten genoemd op het gebied van vervoer als op het gebied van toerisme en recreatie. Sterktes - Imago en reële werkelijkheid komen met elkaar overeen. - In het gebied zijn rust, ruimte en natuur nog echt te vinden. - Watersportgebied Brouwersdam in het gebied. - Compacte structuur van het gebied met een hoe dichtheid van het paden- en wegennet. - Toegankelijke natuur en fietsgebieden (buitendijks, zicht op het water en op natuurgebieden). - Duidelijk herkenbare (streek)cultuur.

Zwaktes - Sterke afhankelijkheid van de kust en het weer maken het toeristisch product kwetsbaar. - Door de structuur van de dorpskern is er sprake van drukte beleving. - Gasten die het gebied niet kennen bestempelen het als saai, weinig te beleven, onaantrekkelijk of druk. - Gasten zijn sterk afhankelijk van eigen vervoer op de bestemming. - Het accommodatieaanbod is voor een deel verouderd. - Onvoldoende samenhang in toeristisch recreatief product (verblijf-vermaak-vervoer).

Kansen - Consumenten verlangen authentieke belevenissen. - Toenemende aandacht voor het thema duurzaamheid. - Technische ontwikkelingen in nieuwe en schone vervoersoplossingen. - Groeiende 50+ markt. - Toenemend gebruik van mobiele communicatie apparatuur en technische ontwikkelingen op dit gebied.

Bedreigingen - Klimaatverandering leidt tot minder vanzelfsprekend weer voor een strandvakantie. - Afname van netto vrije tijd. - Afname van loyaliteit. - Mondialisering met aanbiedingen voor prijsvechters (met zon garantie aan de kust). - Prijzen en marges staan onder druk als gevolg van toegenomen concurrentie (daarmee dus ook de investeringsmogelijkheden).

- 46 -

8. Conclusies en aanbevelingen In de voorbije hoofdstukken is een analyse gemaakt van de Kop van Goeree, van haar bezoekers, het toeristisch-recreatieve aanbod en vervoersstructuren zoals ze nu aanwezig zijn. Daarbij is een analyse gemaakt van duurzame vervoersoplossingen en zijn aan het begin de begrippen mobiliteit, duurzaamheid en beleving uitgewerkt. Daarbij is een overzicht gegeven van de belangrijkste trends en ontwikkelingen. Middels deze analyse moet een antwoord gevonden worden op de centrale onderzoeksvraag. Op welke manier kunnen de verschillende vormen van recreatief vervoer op een zo duurzaam mogelijke manier worden ingericht en op elkaar worden afgestemd teneinde de recreatieve vervoersstromen te optimaliseren? In dit hoofdstuk worden allereerst (8.1) de belangrijkste conclusies welke getrokken worden uit de analyse gepresenteerd. Aanbevelingen voortvloeiend uit de conclusies worden in deze paragraaf in een kader weergegeven. In paragraaf 8.2 worden de aanbevelingen vervolgens uitgewerkt in een advies. 8.1 Conclusies Doorbreek gewoontegedrag De meeste vrijetijdsactiviteiten worden ondernomen binnen een straal van 5 kilometer van de verblijfsaccommodatie. Van de vrijetijdsverplaatsingen wordt ruim de helft met de auto ondernomen. In diverse beleidsnota’s wordt ervan uitgegaan dat mensen voor ritten tot 7,5 kilometer de keuzemogelijkheid hebben om van ander vervoer dan de auto gebruik te maken37. In het terugdringen van het autogebruik zijn prijs-, locatie- en tijdmaatregelen effectief. Voor de gemeente Goedereede is het invoeren van betaald parkeren niet gewenst. Meest kansrijke aspect vormt dan ook het doorbreken van gewoontegedrag (in combinatie met voornoemde maatregelen is dit het meest effectief). Hoewel duurzaamheid een steeds belangrijker thema vormt, zijn milieuargumenten nauwelijks effectief om mensen uit de auto te halen. Het toepassen van een sterk belevingsconcept bij alternatief vervoer is kansrijk om de vervoerskeuze van mensen te beïnvloeden. De fietsafstanden welke afgelegd moeten worden tussen de recreatieterreinen en het centrum van Ouddorp zijn kort (maximaal 3,5 kilometer). Ditzelfde geldt voor de fietsafstand tot de stranden. De fietsafstand tot de Brouwersdam en de Punt enerzijds en tot Goedereede en Stellendam anderzijds zijn langer (6 tot 12 kilometer). Vanuit het oogpunt van de af te leggen afstand is het daarom niet beslist nodig om de auto te gebruiken. Doorbreek het gewoontegedrag. Steek in op aantrekkelijke vormen van alternatief vervoer waarbij beleving (zowel van het vervoer als van de omgeving) centraal staat. Houd hierbij rekening met de voorname keuzeargumenten comfort, snelheid en prijs. Verkeerssituatie Aanleiding voor het schrijven van deze rapportage vormt de verkeers- en parkeerproblematiek in met name Ouddorp. Er is vooral op piekmomenten sprake van parkeerproblematiek. De structuur van het dorp maakt echter wel dat toegangswegen tot het centrum vollopen en onoverzichtelijk worden. De subjectieve druktebeleving vormt een belangrijk aandachtspunt omdat zij niet strookt met het imago van rust, ruimte en schoonheid. Dit imago strookt niet met hoe de werkelijke situatie op sommige momenten is in Ouddorp, wanneer automobilisten en fietsers over dezelfde smalle wegen richting het centrum (proberen te) rijden.

37

Ministerie van Verkeer en Waterstaat (2006). Vervoerswijzekeuze op ritten tot 7,5 kilometer. Rotterdam

- 47 -

GoereeBus De GoereeBus welke sinds 2008 rijdt tussen Stellendam en Renesse vervuld met name een functie voor Renesse. Opvallend is het feit dat met name jongeren de bus gebruiken. Om attracties of bezienswaardigheden te bezoeken op de Kop van Goeree wordt de bus nauwelijks gebruikt. Opmerkelijk is echter dat het onderzoek, wat is uitgevoerd in opdracht van Arriva, is uitgevoerd in Renesse, op jongerencamping Stand en Duin en op Port Zélande. De onderzoeksresultaten zouden er naar verwachting (ten aanzien van gebruiksmotief, gebruiksdoel en segmentatie gebruikers) anders uitzien indien het onderzoek zou zijn uitgevoerd op de Kop van Goeree. Op basis van de gesprekken welke binnen dit onderzoek door ons zijn uitgevoerd en op basis van de aangehaalde enquête resultaten moet geconcludeerd worden dat het product GoereeBus op dit moment onvoldoende voldoet aan het doel waarvoor zij aanvankelijk in het leven is geroepen. Het doel van de bus is immers om het verblijf en het vermaak van de toeristen op de Kop van Goeree op een duurzame manier te verknopen. Op basis van de onderzoeksresultaten lijkt de bus met name een voorziening voor de campings aan de noordkant van Renesse. Dit gevoel wordt ook onderstreept doordat de bus vaak leeg of met een beperkt aantal passagiers door het gebied rijdt. Ondermeer de VVV geeft aan dat het aantal passagiers dat de bus gebruikt om vanaf de recreatieparken naar het noorden (met uitzondering van Goedereede) te reizen vrijwel nihil is. De bus wordt bijna niet gebruikt om naar het centrum van Ouddorp te rijden (de bus rijdt niet dwars door de Ring, maar stopt op het busstation buiten de Ring). Met name de Brouwersdam, het strand, Port Zélande en Renesse vormen de belangrijkste bestemmingen vanaf Ouddorp. In de promotiemiddelen (versie 2011) welke zijn ontwikkeld voor de GoereeBus worden voornamelijk beelden gebruikt welke met name aansluiten bij de jongere doelgroep. Gebrekkige en te late promotieactiviteiten, mede het gevolg door te late subsidieverlening, vormen volgens ondernemers geen stimulans voor toeristen om de bus te gebruiken. Hierdoor is onder (potentiële) gebruikers te weinig bekend van de mogelijkheden van de bus en de uitstappunten. Immers 68% van de gebruikers en niet-gebruikers kent de GoereeBus door haar te hebben zien rijden. Hieruit kunnen potentiële gebruikers enkel concluderen dat er een bus is, maar verdere informatie is niet direct voor hen paraat. Door deze te late promotieactiviteiten is het voor ondernemers moeilijk om gasten actief te informeren over de mogelijkheden om met de GoereeBus te reizen. Opmerkelijk daarbij is dat sommige ondernemers de bus nauwelijks kennen, waardoor zij gasten ook niet wijzen op de bus. Voor gasten is een belangrijk ontbrekend element de beleving onderweg. De GoereeBus is nu enkel een vervoersmiddel. Tijdens een rit met de cabriobus kunnen passagiers weliswaar de zeelucht ruiken en de wind door de haren voelen (hetgeen een belemmering vormt om de bus te nemen wanneer het slecht weer is), maar elementen (zoals een gids) welke de beleving zouden versterken ontbreken. De bus stopt bij reguliere bushaltes en bij extra haltes. Hier zijn speciale halteborden geplaatst. Wat betreft zichtbaarheid zouden de haltes extra aangekleed kunnen worden, ook zou extra informatie (naast vertrektijden) op de haltelocatie met betrekking tot de mogelijkheden van de GoereeBus en het gebied een waardevolle aanvulling kunnen zijn. De route van de bus is tenslotte een laatste punt van aandacht. De bus passeert weliswaar belangrijke attracties zoals Zwemcomplex ’t Zuiderdiep of De Mekkerstee, maar stopt hier niet. De aankleding van de haltes en de route van de bus zouden verbeterd moeten worden om de bezetting in de bus te doen toenemen. De GoereeBus kan een belangrijke schakel zijn om mensen uit de auto te halen. Om de bezetting in de bus te verhogen moet met name ingestoken worden op het vergroten van de bekendheid van de bus. Promotie, versterking van de zichtbaarheid (o.a. door haltes aan te kleden), het toevoegen van belevingselementen en het aanpassen van de route moeten de bezetting in de bus kunnen vergroten.

- 48 -

GoereePas Om een stimulans aan het gebruik van de bus te geven is in 2010 de GoereePas geïntroduceerd. Met deze pas kunnen toeristen gratis gebruik maken van het openbaar vervoer, daarnaast krijgen zij korting bij een aantal deelnemende bedrijven. De GoereePas komt echter, mede als gevolg van late onduidelijkheid met betrekking tot provinciale subsidieverlening, onvoldoende uit de verf. Ook hierbij blijft promotie achter, waardoor de pas op dit moment niet voldoet aan datgene wat zij in potentie zou kunnen bieden. Op de website van de VVV Ouddorp aan Zee (vvvzeeland.nl en kopvangoeree.com) is (na het stoppen van de GoereeBus) geen informatie te vinden over de pas en over deelnemende bedrijven. Voor toeristen is het daardoor onduidelijk wat zij kunnen doen met de pas en bij welke accommodaties zij deze pas kunnen krijgen. De enige informatie welke beschikbaar is voor consumenten is te vinden op de website www.goereepas.nu (onderdeel van de website van Arriva), daarnaast zijn folders en kaartjes verspreid via de accommodatieverschaffers. Op basis hiervan moet geconcludeerd worden dat de pas slechts bij een drietal bedrijven (en bij de VVV) bruikbaar is als kortingspas. Uit de communicatie op de website blijkt dat het voornamelijk een vervoerspas is (wat ook logisch is, immers de informatie staat op de site van de vervoersaanbieder). De pas is twee weken geldig. Met name voor vaste gasten is dit slechts een korte periode. Dit zou richting de toekomst een verbeterpunt kunnen zijn waardoor deze groep gasten gratis gebruik kunnen maken van het openbaar vervoer en zodoende worden gestimuleerd om de auto te laten staan. Het concept van een toeristenpas als instrument voor toeristen om te gebruiken als vervoer- en vermaakpas is in potentie aanwezig. Een dergelijke pas zou, mits hier een goede infrastructuur aan hangt, een zeer geschikt instrument kunnen zijn om toeristische bestedingen te stimuleren, waardevolle marketinginformatie uit te halen en het gebruik van alternatief vervoer te stimuleren. Op dit moment komt dit in de huidige structuur en opzet echter onvoldoende uit de verf. Ontwikkelingen op het gebied van een digitale passenstructuur zijn in dit verband dan ook zeer kansrijk. De constructie van de GoereePas is dusdanig opgezet dat de koppeling met de Schouwen-Duiveland Pas gemaakt kan worden. Maak voor de GoereePas gebruik van bestaande digitale passenstructuur om zo de gebruiksmogelijkheden te vergroten, de toeristische bestedingen te verhogen en gebruikers in kaart te brengen. Bezoekers De Kop van Goeree ontvangt jaarlijks relatief veel vaste gasten. Vaste gasten zijn verantwoordelijk voor ruim de helft van het aantal vakanties en tweederde van de overnachtingen. Vaste gasten verblijven voornamelijk op campings en in een eigen woning. Toeristische gasten verblijven voor het grootste deel in een bungalow. 50-Plussers zijn een belangrijke doelgroep onder zowel vaste- als toeristische gasten. Voor de Kop van Goeree zijn gezinnen met kinderen veruit de belangrijkste doelgroep onder toeristische gasten. De Kop van Goeree vormt een echte seizoensbestemming waarbij toeristische gasten het gebied voornamelijk bezoeken vanwege de ligging aan zee. Het gebied wordt met name aantrekkelijk gevonden vanwege strand, zee, mooi weer en gezellige drukte. Voor 50-plussers vormen strand en zee niet het primaire bezoekmotief, maar vormen rust en natuur belangrijke redenen om het gebied te bezoeken. Op basis van de doelgroepsegmentatie zijn gasten op de Kop van Goeree met name in te delen in de segmenten gezellig lime en rustig groen (en in iets mindere mate in uitbundig geel en ingetogen - 49 -

aqua). Het toeristisch recreatieve aanbod op de Kop van Goeree sluit voor een groot deel aan bij deze segmenten. Duurzame vervoersoplossingen Om het autogebruik te ontmoedigen en het gebruik van ander vervoer te stimuleren zijn diverse maatregelen mogelijk. Voor de gemeente is het invoeren van betaald parkeren niet gewenst. Enerzijds kan ingezet worden op het optimaliseren van de verkeersgeleiding en het fietsvriendelijk inrichten van de omgeving. Richt een aantal wegen in als Fietsweg om zo het fietsen richting het centrum aantrekkelijker (en veiliger) te maken. Verbeter de P-route om verkeer te geleiden en de doorstroming te verbeteren. Elektronische informatievoorziening bij de ingang van Ouddorp vormt hierbij een wenselijke aanvulling, waardoor toeristen niet nodeloos hoeven rond te rijden op zoek naar een parkeerplaats. Deze maatregelen zijn wanneer ze op zichzelf staan onvoldoende effectief. Om gasten te stimuleren om de auto te laten staan zijn daarom aanvullende maatregelen benodigd. Hierbij draait het om het verhogen van het comfort, keuzemogelijkheid, duurzaamheid en bovenal beleving. Hierbij gaat het niet alleen om beleving van het vervoer maar ook om beleving tijdens het vervoer. Met name verStimuleer mensen om van andere vervoer gebruik te maken. Steek hierbij in op een breed aanbod van zowel collectief als individueel vervoer en op vervoer met een hoge belevingswaarde. Steek niet alleen in op bijzondere vervoerstypes maar ook op belevingswaarde in het landschap. Draag bij de inrichting van het vervoer zorg voor een hoge mate aan flexibiliteit, waardoor gasten op het moment dat het hen uitkomt kunnen reizen. voersoplossingen welke passen bij het karakter van de Kop van Goeree (kust, rust, ruimte en natuur) zijn kansrijk. 8.2 Advies Aan de hand van de conclusies welke in de vorige paragraaf zijn gepresenteerd en de aanbevelingen die hieruit voortvloeien wordt in deze paragraaf een advies gegeven ten aanzien van het realiseren van een duurzaam mobiliteitsnetwerk. Bij het uitbrengen van het advies, zijn de doelstellingen zoals omschreven in het eerste hoofdstuk, voor ogen gehouden. Hervattend worden de doelstellingen hierStimuleer nieuwe projecten. Kansrijke projecten welke goed passen bij het imago van de Kop van Goeree (kust, rust, ruimte en natuur) zijn bijvoorbeeld een zonnetrein en een elektrisch fietsenplan. onder nogmaals gepresenteerd: - Het stimuleren van toeristische bezoekersstromen binnen de Kop van Goeree en tussen de Kop van Goeree en het achterland op Goeree-Overflakkee; - Het bieden van duurzame oplossingen op het gebied van mobiliteit waardoor bezoekers in staat worden gesteld de auto te laten staan; - Bezoekers in staat stellen om op een belevende wijze het gebied te ontdekken, hierbij gaat het ook om plaatsen die met de auto niet bereikbaar zijn; - Het terugdringen van parkeer- en verkeersoverlast in de dorpskernen als gevolg van toeristische verkeersstromen; - Inspelen op ontwikkelingskansen op het gebied van duurzaamheid, mobiliteit en toerisme. De aanbevelingen welke in de vorige paragraaf in de blauwe blokken zijn weergegeven komen in deze paragraaf terug en worden in deze paragraaf verder uitgewerkt. - 50 -

8.2.1 Verkeersstromen sturen Bezoekers op de Kop van Goeree maken gebruik van de auto. Dit is niet te voorkomen en vormt ook geen probleem op zich. Echter als gevolg van beperkte parkeercapaciteit en de smalle toeleidingswegen naar het centrum van Ouddorp kan gesproken worden over een negatieve beleving van drukte. Dit strookt niet met het imago van rust en ruimte wat de Kop van Goeree kenmerkt. Zowel voor fietsers als voor automobilisten is dit geen prettige situatie. Het afsluiten van straten voor autoverkeer rondom Ouddorp is geen optie, immers de wegen vormen ook woonzones. Ook ruimte voor vrijliggende fietspaden is veelal niet aanwezig. Door verkeersstromen echter beter te geleiden kan fiets- en autoverkeer van elkaar worden gescheiden. Gevolg hiervan is dat de doorstroming verbeterd en de situatie veiliger wordt. Verbeter de P-route om verkeer te geleiden en de doorstroming te verbeteren. Elektronische informatievoorziening bij de ingang van Ouddorp vormt hierbij een wenselijke aanvulling, waardoor toeristen niet nodeloos hoeven rond te rijden op zoek naar een parkeerplaats. Een eerste oplossing is om autoverkeer richting het centrum van Ouddorp (met name vanaf de recreatieterreinen) te sturen middels een parkeerroute. In het centrum van Ouddorp zijn reeds borden aangebracht om verkeer richting parkeerplaats Dorpstienden te geleiden. Deze P-route (blauwe borden) draagt, als gevolg van het tweerichtingsverkeer, echter niet optimaal bij aan het verminderen en geleiden van het verkeer door de veelal smalle wegen. Bovendien is de informatievoorziening buiten het centrum (rode wegwijzers) vanuit de auto niet opvallend. Het advies is om het verkeer vanaf de recreatieterreinen via de kortste en veiligste weg te sturen naar de Vrijheidsweg / Oosterweg of naar de N57. Dit kan op vergelijkbare wijze gebeuren als de parkeer- Figuur 28: onopvallende bewegwijzering geleiding richting de stranden nu is aangegeven. Daarbij is het ook van belang dat verkeer op de Vrijheidsweg blijft (nu staat Ouddorp bijvoorbeeld aangegeven vanaf de Vrijheidsweg via de Koolweg), zodat al het verkeer wat richting het centrum rijdt uitkomt op de kruising Oosterweg / Bredeweg. Het verkeer naar het centrum zou vervolgens gestuurd kunnen worden via de Bredeweg, Smalle einde, Bredeweg, Hazersweg en Dorpsweg (de huidige centrumverdeelring). Door het verkeer vanaf het parkeerterrein te leiden via de Duinkerkerweg, Molenblok, Molenweg en Hofdijksweg hoeft verkeer op de wegen van en naar het centrum niet meer tegen elkaar in te rijden. Deze manier van parkeergeleiding moet bijdragen aan een betere doorstroming en een verhoogde veiligheid.

- 51 -

Figuur 29: Parkeerroute in (blauw) en uit (groen)

Op hele drukke dagen en tijdens evenementen is de Dorpstienden niet altijd (goed) bereikbaar en heeft het parkeerterrein bovendien onvoldoende capaciteit om de vraag te verwerken. Elektronische informatievoorziening bij de entree is dan een handig middel om automobilisten te informeren over de parkeermogelijkheden. Op een dergelijk bord kan bijvoorbeeld aangegeven worden: Parkeren toeristendag volg Stranden. Het bord kan bovendien gebruikt worden door de VVV om actuele informatie over evenementen te communiceren. Door gebruik te maken van een grafisch display wordt op een opvallende wijze gecommuniceerd naar gasten en bezoekers. Een display zou het beste bij de entree van Ouddorp geplaatst kunnen worden. Om gasten welke vanaf de recreatieterreinen komen ook te informeren zou een tweede display op de Oosterweg ter hoogte van de rotonde met de Hofdijksweg eveneens bruikbaar zijn. Figuur 30: Infodisplay

- 52 -

In de meest ideale situatie wordt de P-route geleid via de Vrijheidsweg en Oosterweg. Op deze wegen is de doorstroming optimaal en hebben automobilisten geen ‘hinder’ van fietsverkeer. Echter zeker wanneer automobilisten lokaal bekend zijn (hetgeen zeker bij vaste gasten het geval is) zullen zij, ook al geven borden met P-centrum anders aan, eerder geneigd zijn om de routes binnendoor te gebruiken. Door deze routes over smalle wegen minder aantrekkelijk te maken voor automobilisten kunnen zij echter wel naar deze grotere wegen toe verleid worden. Richt een aantal wegen in als Fietsweg om zo het fietsen richting het centrum aantrekkelijker (en veiliger) te maken. Een geschikte optie om de weginrichting voor automobilisten minder aantrekkelijk te maken (en aantrekkelijker voor fietsers) is het ombouwen van een aantal wegen tot fietsweg of fietsstraat. Op dergelijke wegen zijn auto’s te gast en is het inhalen van fietsers moeilijker gemaakt. De combinatie van deze twee maatregelen zullen naar verwachting verkeersstromen meer verbeteren en bijdragen aan een prettig fietsklimaat op de Kop van Goeree hetgeen passend is bij het imago. Door de belangrijkste toegangswegen in te richten als Fietsweg is het voor fietsers aantrekkelijk om vanaf de recreatieterreinen naar het centrum te fietsen en is het voor automobilisten minder aantrekkelijk om via deze wegen naar het centrum te rijden. Desondanks blijft iedere straat wel gewoon bereikbaar.

Dijkstelweg Klepperweg

Stelleweg

Figuur 31: Fietswegen in Ouddorp

De wegen welke zich hiervoor het beste lenen zijn: - Dijkstelweg (met in het verlengde de Bokweg) - Klepperweg - Stelleweg De wegen welke hierboven zijn aangegeven zijn geschikt om in te richten als fietsweg vanwege de overzichtelijkheid, breedte en de verkeersintensiteit. De Oud-Nieuwlandseweg en de Koolweg zijn belangrijke fietsverbindingen, maar zijn minder geschikt als Fietsweg doordat deze wegen breed genoeg en recht zijn waardoor fietsers hier minder in het gedrang komen. De fietswegen liggen allemaal aan de noordzijde van Ouddorp omdat zich hier ook de grootste verblijfsconcentratie bevindt. Alleen het nemen van bovengenoemde maatregelen is niet voldoende. Immers enkel het terugdringen van verkeersoverlast in de dorpskern wordt hiermee aangepakt.

- 53 -

8.2.2 De fiets centraal: GoereE-bike De Kop van Goeree wordt geassocieerd met rust, ruimte en natuur. Het imago blijkt aan te sluiten bij de doelgroepen welke het gebied bezoeken. Het imago hoeft dan niet te veranderen, maar biedt juist mogelijkheden om nog verder versterkt te worden. De afstanden op de Kop van Goeree (zeker vanaf de recreatieterreinen) richting Ouddorp en richting de stranden zijn prima te overbruggen met de fiets. Mensen kiezen echter vaak voor de auto vanwege het gemak wat de auto biedt en de ruimte die de auto heeft om spullen mee te nemen. Om het autogebruik terug te dringen, of beter gezegd om ander vervoer te stimuleren, zou het gebied moeten inzetten op het vervoermiddel wat het best passend is bij het groene imago: de fiets. Stimuleer nieuwe projecten. Kansrijke projecten welke goed passen bij het imago van de Kop van Goeree (kust, rust, ruimte en natuur) zijn bijvoorbeeld een zonnetrein en een elektrisch fietsenplan. In de vorige subparagraaf kwam al naar voren dat de gemeente zou moeten insteken op weginrichting waaruit blijkt dat de automobilist te gast is op de weg. Op infrastructureel gebied zou echter ook nog ingestoken worden op het realiseren van nieuwe vrijliggende schelpenfietspaden door natuurgebieden (zoals bijvoorbeeld door de Kleistee) om zo verkeersstromen nog beter te scheiden en de gebiedsbeleving te versterken. Veel toeristen nemen tijdens hun vakantie de fiets mee, ook bieden diverse accommodatieverschaffers fietsverhuur aan en worden er fietsen verhuurd in het dorp. De Kop van Goeree heeft echter een minpunt wanneer het om het gebruiken van de fiets gaat: het waait er bijna altijd… (althans zo lijkt het). De fietsenbranche heeft echter een oplossing gevonden voor dit probleem: de elektrische fiets. Door de elektrische trapondersteuning kan de berijder altijd fietsen alsof hij de wind in de rug heeft. Het gros van de gasten heeft echter niet de beschikking over een elektrische fiets, bovendien is deze vanwege het gewicht moeilijk mee te nemen achter op de auto. Om het fietsgebruik daadwerkelijk te stimuleren is het advies om een model op te zetten à la het witte fietsen plan: GoereE-bike. Het idee achter de GoereE-bike is om op een aantal locaties (zoals ook in diverse Europese (hoofd)steden gebeurt) fietsen weg te zetten welke (vrij) gebruikt mogen worden door inwoners en bezoekers. Met Bike-sharing bestaat in Europa inmiddels veel ervaring. Bike-sharing met elektrische fietsen is echter nieuw en uniek. De fietsen zouden gestald kunnen worden op een aantal recreatieparken, in het centrum, bij attracties en op overstapplaatsen (zie 8.2.4). Voor het gebruik zouden gebruikers kunnen betalen, of de verhuur van de fietsen kan worden afgekocht (bijvoorbeeld middels een digitale passenstructuur, zie 8.2.6). Een lokale fietsenhandelaar kan desgewenst hierbij betrokken worden, voor reparatie, distributie etc. De stallingplaatsen worden opvallend aangekleed zodat de uitstraling van het gebied echt gericht op fietsen wordt. Gebruikers kunnen de fiets van het slot halen, of op slot zetten middels hun digitale pas, en kunnen de fiets bij iedere stalling laten staan en opladen. Hierdoor kunnen fietsers gemakkelijk over stappen op een ander vervoersmiddel. Wanneer fietsen centraal komt te staan op de Kop van Goeree, is het van belang dat de gebruiker zoveel mogelijk gemak kan hebben van zijn fiets. Hiervoor is het van belang dat de fiets gebruiksvriendelijk is en de mogelijkheid heeft om boodschappen mee te nemen (bijvoorbeeld met een krat voorop). Aanvullend kan bijvoorbeeld gedacht worden aan een boodschappenservice, zodat de boodschappen bezorgd worden op het vakantieadres en aan de beschikbaarheid van kinderzitjes of een fietskar. - 54 -

8.2.3 Andere vervoersoplossingen Stimuleer mensen om van andere vervoer gebruik te maken. Steek hierbij in op een breed aanbod van zowel collectief als individueel vervoer en op vervoer met een hoge belevingswaarde. Steek niet alleen in op bijzondere vervoerstypes maar ook op belevingswaarde in het landschap. Draag bij de inrichting van het vervoer zorg voor een hoge mate aan flexibiliteit, waardoor gasten op het moment dat het hen uitkomt kunnen reizen. Om mensen te stimuleren om alternatieve vervoermiddelen te gebruiken (en niet de auto) is het van groot belang dat de gast de beschikking heeft over voldoende aanbod en dat de flexibiliteit om te kunnen reizen (ongeacht tijdstip of bestemming) in grote mate aanwezig is. Geadviseerd wordt dan ook om een breed scala aan vervoersoplossingen mogelijk te maken. Hierbij kan gedacht worden aan: Trek de spoorlijn door vanaf de Punt tot Ouddorp. Hierdoor wordt het mogelijk om op unieke wijze te reizen tussen Schouwen-Duiveland, Port Zélande en Ouddorp. Bij de keuze van het tracé is het (indien dit haalbaar is) raadzaam om de route langs een aantal grote recreatieparken te leggen (en hier ook een halte te realiseren), waardoor gasten gemakkelijk kunnen opstappen. Hoewel de tram niet het schoonste vervoermiddel is, is een rit met de tram wel een unieke belevenis en draagt zij bij aan het verminderen van het autogebruik. Overigens is het wellicht mogelijk dat de spoorlijn in de toekomst ook bruikbaar is voor nieuwe elektrische treinen of trams. Maak het mogelijk om een Zonnetrein te laten rijden door het gebied. Zon, zee en strand: drie kenmerken die met de Kop van Goeree verbonden zijn en blijven. Om mensen de omgeving te kunnen laten ontdekken en zich te kunnen verplaatsen in het gebied zou het laten rijden van een zonnetrein een goede mogelijkheid zijn. Het voertuig zou kunnen rijden tussen de recreatieterreinen, een aantal strandopgangen, het centrum van Ouddorp (ring) en een aantal attracties. Hierbij speelt beleving van de omgeving een grote rol. De vervoerswijze is geluidloos en de verplaatsing is redelijk langzaam. Een zonnetrein is dan ook een zeer geschikt vervoermiddel om de omgeving te ontdekken. Een zonnetrein zou bijvoorbeeld ook thematische tours kunnen aanbieden (over de duinen, via Oostdijk naar Goedereede). Gebiedsbeleving kan hierbij versterkt worden door middel van het laten vertellen van wetenswaardigheden door een gids of chauffeur of door middel van geluidsfragmenten. Een vervoermiddel zoals een zonnetrein vervult met name een attractieve functie, waarbij verplaatsing van a naar b niet het hoofddoel is. De GoereeBus kan een belangrijke schakel zijn om mensen uit de auto te halen. Om de bezetting in de bus te verhogen moet met name ingestoken worden op het vergroten van de bekendheid van de bus. Promotie, versterking van de zichtbaarheid (o.a. door haltes aan te kleden), het toevoegen van belevingselementen en het aanpassen van de route moeten de bezetting in de bus kunnen vergroten. Verbeter de GoereeBus. De GoereeBus kan een belangrijke rol vervullen in de keten van vervoersoplossingen. Een belangrijke voorwaarde voor het verhogen van de bezetting is effectieve promotie en het versterken van de zichtbaarheid. Aankleden van halteplaatsen (waardoor deze herkenbaar zijn), het toevoegen van belevingselementen, het uitbreiden van de stopplaatsen (bij attracties zoals het zwembad, de Mekkerstee) en het wijzigen van de route (door het centrum, stop bij Dorpstienden) kunnen de bezettingsgraad van de bus verhogen. Een nadeel van de huidige route tussen Stellendam en Renesse is de tijdsduur, waardoor de bus één keer per uur kan rijden. Een dienstregeling per halfuur of per kwartier kan ook bijdragen aan het versterken van de bus. Omdat ook de Brouwersdam, Port Zélande en Renesse belangrijke afzetpunten zijn vanuit Ouddorp betekend dit een verdubbeling of verviervoudiging van het aantal bussen. - 55 -

Aanbevolen wordt daarom om het bussenaanbod uit te breiden waarbij twee verschillende bussen rijden. De ‘normale’ GoereeBus blijft conform de huidige dienstregeling (1x per uur) rijden tussen Stellendam (indien haalbaar tot Middelharnis) en Renesse via een snelle route. Deze bus is dus gericht op het snel vervoeren van gasten van A naar B. Tijdens de route worden de verschillende dorpskernen, recreatieterreinen en attracties gepasseerd (in feite de huidige route). Het aanbod wordt daarbij uitgebreid met een kleine bus welke ieder kwartier rijdt tussen de ring en strand Westerduinpad. De route loopt langs vrijwel alle recreatieterreinen. Met deze bus kunnen gasten zich snel, frequent en comfortabel verplaatsen naar het centrum.

Figuur 32: Routes GoereeBus (blauw = reguliere route 1x per uur, rood = korter oute 4x per uur)

Voor de toepassing van de korte route kan een kleine elektrische bus (GoereE-bus) worden ingezet. Gasten kunnen met de kleine bus ook gemakkelijk overstappen op een andere bus of op ander vervoer op het centrale opstappunt (zie 8.2.4). In ’sHertogenbosch rijdt sinds het voorjaar van 2010 een elektrische stadsbus. De chauffeurs op de bus hebben een cursus gevolgd bij de VVV waardoor zij onderweg ook toeristische informatie kunnen geven aan passagiers. Figuur 33: Elektrische bus 's-Hertogenbosch

- 56 -

Beleving onderweg vormt in de bus een kansrijke factor om het vervoer aantrekkelijker te maken. Sluit in de bus aan bij de belangrijkste waarden van het gebied: strand, natuur, rust. Richt de bussen thematisch in om zo de kernwaarden van het gebied te onderstrepen. Bijvoorbeeld: - Strandbus met zand op de vloer, vrolijke inrichting door gebruik van kleuren in de bekleding, bestickering van de bus gericht op het strand, strand en zeegeluiden tijdens de rit - Natuurbus met gras op de vloer, een bladerplafond, stoelen bekleed als uitgeholde boomstronken, geluiden van vogels en de door het gras ruisende wind. De chauffeur van de bus kan (naast zijn reguliere taak) een belangrijke rol vervullen in de bus: het vertellen van wetenswaardigheden over het gebied. Ook kunnen audiofragmenten in de bussen worden afgespeeld welke ook weer thematisch worden ingevuld (passend bij de bus). Ook de reguliere GoereeBus zou veel meer thematisch kunnen worden ingericht om zo het kustgevoel te versterken. Daarbij is het ook van belang dat de openlucht bus bij slecht weer over een kap of dak kan beschikken. Tenslotte zou de aankleding van de haltes een bijdrage kunnen leveren aan de beleving van het gebied. Geef op de haltes niet alleen aandacht aan de bustijden en businformatie, maar ga ook in op belangrijke kenmerken van de omgeving van de halteplaats. Een wegwijzer in combinatie met een paneel wijzen de uitstapper vervolgens gemakkelijk de weg. Figuur 34: wegwijs-paneel

Verschillen tussen vervoerstypes Het verschil tussen de voorgestelde tram, zonnetrein en de bussen is dat deze laatste voorzien in een snelle en frequente vervoersbehoefte terwijl de zonnetrein en de tram veel meer de functie vervullen van attractie (waarbij vervoer een bijkomstigheid is). Bij al het vervoer speelt beleving wel een centrale rol. Vervoer gasten ook op individuele basis. Het grote nadeel aan collectief vervoer is de flexibiliteit. Collectief vervoer vertrekt niet op de tijd welke de gast wenst en stopt ook niet op iedere willekeurige locatie. Om mensen te stimuleren om de auto te laten staan is daarom een aanvulling met individueel vervoer wenselijk. Hierbij kan gedacht worden aan de E-cab (zie 5.4.1), maar ook aan fietstaxi’s. Voor dergelijk taxivervoer is het van belang dat gasten (ook ’s avonds laat) gebruik kunnen maken van vervoer. Individueel vervoer heeft alleen een kans van slagen als gasten snel en ten allen tijde over een taxi kunnen beschikken. Daarnaast is betaalbaarheid een belangrijke voorwaarde. Bij individueel vervoer staan aanbod (massa) en vraag op gespannen voet. Oftewel een aanbieder zal alleen massa maken als er veel vraag is naar taxivervoer, maar een gebruiker zal alleen gebruik willen maken van taxivervoer als hij er van op aan kan (dus wanneer er voldoende taxi’s beschikbaar zijn). Maak gebruik van het water als aantrekkelijke verbinding. De Kop van Goeree is omgeven met water. Het water vormt een uitstekende verbinding om gasten over te vervoeren. Ook dit kan weer zowel op collectieve als individuele basis plaatsvinden. Individueel vervoer kan middels een watertaxi, collectief vervoer met een waterbus of schip. Op een aantal plaatsen zouden vaarverbindingen gerealiseerd kunnen worden voor een waterverbinding over de Grevelingen (Ouddorp haven, De Punt, Port Zélande, Den Osse) of over het Haringvliet (Jachthaven Stellendam voor verbindingen richting Middelharnis en Hellevoetsluis). Voorbeelden zoals aangehaald zijn in hoofdstuk 6 zijn prima geschikt als verbinding. Initiatieven welke bestaan ten aanzien van watertaxi’s, een waterbus en veerverbindingen (bijvoorbeeld binnen Fiets een Rondje met een Pontje) kunnen worden gestimuleerd en waar mogelijk worden uitgebreid. Waterverbindingen zouden zodanig kunnen worden ingericht dat er steeds in een driehoek gevaren wordt (Ouddorp Haven – De Punt – Port Zélande) (Port Zélande – Middelplaat – Den Osse) (Stellendam – Hellevoetsluis – Middelharnis). - 57 -

De keten aan vervoersoplossingen is in feite eindeloos. Naast bovenstaande oplossingen kan ook gedacht worden aan verbindingen zoals paard en wagen, uitbreiden van het aanbod van de escooters etc. De gemeente en provincie zouden ten aanzien van de aangedragen vervoersoplossingen met name een faciliterende rol kunnen spelen. Hierbij moet gedacht worden aan het verlenen van opstartsubsidie maar ook aan het vergunningstechnisch stimuleren van dergelijke initiatieven. Ten aanzien van de GoereeBus kan met name de provincie een faciliterende rol spelen, aangezien zij primair verantwoordelijk is voor het openbaar vervoer. Uiteindelijk is het echter aan ‘de markt’ om dergelijke vervoersoplossingen aan te bieden en economisch rendabel te maken. 8.2.4 Overstappen In de paragrafen 8.2.2 en 8.2.3 zijn verschillende vervoersoplossingen aangedragen welke een stimulans moeten vormen om niet langer gebruik te maken van de auto wanneer toeristen zich verplaatsen op de Kop van Goeree. Om te zorgen dat toeristen gemakkelijk gebruik kunnen maken van de verschillende vervoerswijzen is het raadzaam om zogenaamde overstappunten te realiseren. Het idee voor een dergelijk overstappunt is gebaseerd op het concept van de Transferia. De benaming transferium is echter te groots voor het concept zoals dit toegepast zou kunnen worden op de Kop van Goeree. Het concept zoals dit voor de Kop van Goeree zou gelden ziet er als volgt uit. - Parkeergelegenheid voor auto’s - Op- en afstappunt voor de GoereE-bike - Halteplaats voor GoereE-Bus of reguliere buslijn - Halteplaats en verzamel- of opstappunt voor overige vervoersoplossingen (zonnetrein, tram, E-cab, fietstaxi, waterbus, boot) De overstapplaatsen kunnen uniform worden aangekleed met informatieabri’s en opvallende bewegwijzeringpalen zodat bezoekers vanaf het overstappunt gemakkelijk hun route kunnen bepalen richting bijvoorbeeld het centrum of een attractie. De overstappunten kunnen worden gerealiseerd op een aantal plaatsen. Het beste is om hierbij aan te sluiten bij bestaande voorzieningen. Gedacht kan hierbij worden aan (figuur 36, blauw): - Port Zélande - De Punt - Ouddorpse Haven - Dorpstienden

Figuur 35: Informatieabri

Ondernemers zouden er voor kunnen kiezen om een dergelijk overstappunt op het park te realiseren figuur 36, geel). Gasten kunnen dan direct vanaf de accommodatie van ander vervoer gebruik maken. Hierdoor is een openbare parkeervoorziening op zo’n plaats niet benodigd.

- 58 -

Figuur 36: Toeristische Op- en Overstappunten Kop van Goeree

Om vervoersstromen te stimuleren richting Goedereede en Stellendam zouden ook hier dergelijke overstapplaatsen gerealiseerd kunnen worden. Focus ligt echter op Ouddorp gezien de parkeer- en verkeersproblematiek en de afstanden tussen de dorpen onderling. Om het centrum te ontlasten van parkerend verkeer en overstappen op een centrale plaats mogelijk te maken is een aanbeveling om een overstappunt met nieuwe parkeervoorziening te realiseren, net buiten Ouddorp, ter hoogte van de rotonde Oosterweg – Hofdijksweg (Shell-terrein) (figuur 36, rood). Op dit punt zouden alle vervoersstromen kunnen samenkomen (tram, GoereeBus, GoereE-Bus, zonnetrein, taxi’s, GoereE-Bike), bovendien is deze plaats ook geschikt als stopplaats voor de bussen binnen het ov-netwerk. De locatie is daarnaast zeer geschikt als parkeerplaats omdat zij direct gelegen is aan de beoogde routes waarover het autoverkeer zich zou moeten bewegen (VrijheidswegOosterweg). Ook bezoekers van buiten Ouddorp (komende vanaf de N57) kunnen direct op deze locatie parkeren. De loopafstand tot de ring is 600 meter. Deze afstand kan natuurlijk ook afgelegd worden met een ander vervoermiddel. 8.2.5 Beleving onderweg Om het gewoontegedrag te kunnen doorbreken (mensen pakken gemakkelijk de auto) is het element beleving cruciaal. Hierbij gaat het zowel om beleving op de route als beleving tijdens het vervoer. Wanneer bijvoorbeeld een rit wordt gemaakt met de zonnetrein of GoereE-bus kunnen gasten doormiddel van geluidsfragmenten de omgeving niet alleen zien, maar krijgen zij ook leuke weetjes over de omgeving te horen. Hierbij kan gedacht worden aan historische achtergronden, flora en fauna etc. In principe leent ieder vervoermiddel zich voor de toepassing van dergelijke technieken. Dit kan zelfs ook worden uitgebreid met apparatuur welke de smaak en de reuk triggeren (bijvoorbeeld zilte lucht in de bus, geur van vers bereidde garnalen etc.).

- 59 -

De GoereE-bike of de eigen fiets is het vervoermiddel bij uitstek om de omgeving te ontdekken. Om te stimuleren dat mensen van de fiets gebruik maken is het raadzaam om het fietsproduct ‘een plus’ mee te geven. Dit kan bijvoorbeeld gerealiseerd worden door specifieke belevingselementen toe te voegen aan een fietsroute (juist op plaatsen waar automobilisten niet kunnen komen). Hierbij kan gedacht worden aan speciale uitkijkplaatsen, spel- of informatiepanelen op picknicktafels of luisterpalen. Zoals aangegeven in paragraaf 6.4.1 kan de beleving versterkt worden door gebruik te maken van (cultuur)historische elementen welke in ruime mate aanwezig zijn. Het landschap kan vaak optimaal beleefd worden tijdens een fietstocht. Bijzondere plaatsen kunnen met de fiets goed aan elkaar verbonden worden. Denk hierbij aan plaatsen met belangrijke natuurwaarden, plaatsen met een belangrijke historische betekenis of plaatsen die van grote cultuurhistorische waarde zijn. Ongemerkt passeren recreanten vaak zulke plaatsen omdat deze onvoldoende opvallend zijn. Door op deze plaatsen aandacht te schenken aan de natuurwaarden en (cultuur)historische waarden wordt de beleving tijdens een fietstocht vergroot. Kleed zulke plaatsen aan met bijzondere informatievoorzieningen welke de recreant verleiden om af te stappen. Denk hierbij aan panelen zoals afgebeeld in figuur 35. Realiseer bijvoorbeeld een picknickplaats waarbij in het tafelblad met behulp van beelden en teksten of met behulp van een spel informatie is verwerkt. De uitdaging is om zulke informatievoorzieningen zodanig te integreren in het landschap zodat ze wel opvallen, maar niet beeldvervuilend zijn. Om een verhaal tot leven te wekken kan ook een zogenaamde luisterpaal worden geplaatst waarmee (zonder dat er een stroomvoorziening nodig is) audiofragmenten kunnen worden afgespeeld. Beelden en geluiden kunnen ook uitstekend verwerkt worden in een app waarin ook toeristische informatie is opgenomen. Promotie Zeeland Delta werkt momenteel aan de ontwikkeling van een dergelijke app. Hierin worden ook bijzondere projecten geïntegreerd waardoor de recreant het gebied optimaal kan beleven. Figuur 37: Informatie in het landschap

Uitgangspunt bij het toevoegen van belevingselementen moet zijn dat deze het imago van groen, kust, rust en ruimte versterken. Tenslotte dragen vrijliggende routes door of langs natuurgebieden ook bij aan de beleving van het gebied. Een optie hierbij is om een aantal wegen (bijvoorbeeld de Mariadijk) enkel toegankelijk te maken voor fietsverkeer (uitgezonderd bestemmingsverkeer).

Figuur 38: Luisterpaal

- 60 -

8.2.6 Upgrade passenstructuur Belangrijke verbindende schakel tussen de verschillende vervoerselementen en tussen vervoer, verblijf en vermaak vormt de elektronische pas. De GoereePas in de huidige vorm functioneert als een zichtpas. Nadeel van een zichtpas is, dat zij totaal geen inzicht biedt in het gebruik van de pas. Een elektronische pas biedt enorm veel kansen om in te zetten als marketinginstrument. Maak voor de GoereePas gebruik van bestaande digitale passenstructuur om zo de gebruiksmogelijkheden te vergroten, de toeristische bestedingen te verhogen en gebruikers in kaart te brengen. In de meest ideale situatie kunnen gasten op de Kop van Goeree gedurende een bepaalde verblijfsperiode gratis gebruik maken van de verschillende vervoersmiddelen. Daarnaast kunnen zij met de pas ook (gratis of met korting) toegang krijgen tot attracties. Een elektronische pas biedt daarnaast de technische mogelijkheid om bijvoorbeeld de slagboom van het recreatiepark te bedienen en een GoereE-bike te huren (en deze ook van het slot te halen en op slot te zetten). Aan de pas kunnen diverse businessmodellen worden verbonden. Hiervoor zijn diverse opties mogelijk zoals een financiering door de accommodatieverschaffers, de aankoop van de kaart door gasten, financiering van de kaart middels subsidie of logischerwijs een combinatie van deze drie mogelijkheden. Een elektronische pas is een kansrijk marketinginstrument omdat de pas gegevens over de gast, het verblijf, ondernomen activiteiten, verplaatsingen en vervoerswijze registreert. Dit is vergelijkbaar met de Bonuskaart van Albert Heijn, waarbij de boodschappen wordt geregistreerd en aanbiedingen op maat kunnen worden gedaan. Met name de generieke gegevens zijn interessant om inzicht te hebben in het gedrag van verschillende doelgroepen. Dit is bijvoorbeeld ook weer te koppelen met de belevingswerelden zoals omschreven in paragraaf 5.3. Aan de hand van deze gegevens kunnen doelgroepen heel gericht worden benaderd met aanbiedingen en activiteitentips waardoor de klantloyaliteit versterkt wordt. In Zeeland wordt momenteel gewerkt aan een verdere doorontwikkeling van de Schouwen-Duiveland Pas en een uitrol van het concept over de rest van Zeeland. Het is raadzaam om aan te sluiten bij deze Zeeuwse ontwikkelingen (zij het met een eigen look and feel) en niet een eigen structuur te ontwikkelen. Dit is niet alleen goedkoper, een uniforme pas biedt ook meer comfort aan de gast. Immers het vormt geen probleem voor de gasten om naar Zeeland te reizen en hier activiteiten te ondernemen. Gasten op de Kop van Goeree zijn nu al meer gericht op Zeeland en minder op de andere Zuid-Hollandse eilanden. 8.2.7 Van Goeree naar Overflakkee? Één van de doelstellingen van dit onderzoek was om de bezoekersstromen tussen de Kop van Goeree en het achterland van Goeree-Overflakkee te stimuleren. De afstand vanaf de verblijfszone op de Kop van Goeree is relatief lang (tot Middelharnis 25 kilometer, tot Ooltgensplaat ruim 40 kilometer). Aan de oostkant van het eiland zijn relatief weinig unieke attracties. Wel zijn hier een aantal mooie natuurgebieden te ontdekken. De vervoersoplossingen welke zijn aangedragen zijn slechts voor een deel te gebruiken voor een verbinding met de rest van het eiland. Gezien de lange afstanden zullen mensen snel geneigd zijn om gebruik te maken van het eigen vervoer (hetgeen ook geen probleem vormt). Enkel verbindingen met de bus zijn een alternatief voor de auto over zulke lange afstanden. Voor een fietstocht is de enkele afstand naar bijvoorbeeld Middelharnis wel haalbaar. Wanneer hier - 61 -

de GoereE-Bike kan worden achtergelaten is het voor toeristen mogelijk om hier weer over te stappen op ander vervoer. Om gasten te stimuleren om de rest van het eiland te ontdekken kan het beste ingestoken worden op het laten meedraaien van dagattracties op de rest van het eiland op de elektronische pas. 8.2.8 Visualisatie advies Het advies zoals dit in paragraaf 8.2 is omschreven en uitgewerkt is op de volgende pagina gevisualiseerd. Op de kaart zijn de verschillende adviezen en opties ingetekend om zo een goed beeld te geven van de keten van mobiliteitsoplossingen welke een bijdrage moeten leveren aan een duurzaam mobiliteitsnetwerk op de Kop van Goeree. In paragraaf 8.3 wordt deze kansenkaart nog uitgewerkt in een concreet actieplan. De kansenkaart is als losse bijlage bij dit rapport gevoegd om groot formaat.

Figuur 39: Kansenkaart Kop van Goeree

8.3 Actieplan De aanbevelingen welke gedaan zijn in paragraaf 8.2 zijn niet allemaal direct te realiseren. Om handvatten te bieden waarmee de gemeente direct aan de slag kan bevat deze slotparagraaf een kort actieplan. De verschillende aanbevelingen zijn genummerd van 1 tot en met 3, waarbij 1 de grootste prioriteit heeft en 3 de laagste. Politieke keuze 1. Benoem het terugdringen van het toeristisch autogebruik in Ouddorp en het stimuleren van fietsgebruik en gebruik van alternatief vervoer als prioriteit en tot uitgangspunt bij het realiseren van nieuwe plannen. Optimaliseer bewegwijzering 1. Verbeter de bewegwijzering richting het centrum en laat het verkeer van en naar het centrum via een vaste route rijden waardoor het verkeer niet tegen elkaar in hoeft te rijden (heen via Bredeweg en terug via Molenweg). Concreet betekent dit dat alle bewegwijzering welke automobilisten nu via een andere route dan de Vrijheidsweg – Oosterweg naar het - 62 -

centrum leiden wordt verwijderd of verplaatst (bijvoorbeeld op de rotonde Vrijheidsweg – Koolweg). Daarnaast is het van belang dat er bewegwijzering naar Ouddorp wordt geplaatst op een aantal kruisingen zodat automobilisten naar de Vrijheidsweg worden verwezen (kruising Klarebeekweg – Stelleweg, kruising Dijkstelweg – Westerweg, kruising Oud Nieuwlandseweg – Koolweg). Hierbij is het ook van belang dat de verwijzing naar bijvoorbeeld de VVV voor automobilisten ook verwijst naar de grote wegen. Op de parkeerplaats Dorpstienden moet de bewegwijzering dusdanig worden aangebracht dat verkeer vanaf de parkeerplaats naar de Duinkerkerweg geleid wordt (middels bewegwijzering en belettering op het wegdek) en niet terug naar de Dorpsweg. Op de Molenweg en Hofdijksweg is het van belang dat verkeer middels de bewegwijzering via de Oosterweg geleid wordt. Het instellen van eenrichtingsverkeer in het Molenblok is een goede mogelijkheid om tweerichtingsverkeer te voorkomen. 2. Zorg voor een opvallend digitaal informatiepaneel bij de entree van Ouddorp waarop parkeerinformatie en informatie over evenementen kan worden gegeven. Een tweede paneel kan geplaatst worden op de Oosterweg ten zuiden van de rotonde met de Hofdijksweg. De VVV zou de meest voor de hand liggende partij zijn om de evenementeninformatie te verzorgen en, in overleg met de gemeente, verkeersinformatie op het paneel te geven. De fiets centraal 3. Richt de belangrijkste fietsroutes (Dijkstelweg, Stelleweg, Klepperweg) in als Fietsweg om zo de plaats van fietsers op de weg te benadrukken en de routes fietsvriendelijk in te richten. De herinrichting van deze wegen zou bijvoorbeeld uitgevoerd kunnen worden bij de uitvoering van reeds gepland onderhoud. 3. Creëer bijzondere afstapplaatsen voor fietsers door hier op vernieuwende wijze informatie over (cultuur)historische achtergronden en belangrijke natuurwaarden te ontsluiten. Dergelijke bijzondere afstapplaatsen kunnen bijvoorbeeld gecreëerd worden in de duingebieden, langs de Westduinen, op de Kleistee, langs de Grevelingen etc. 2. Ga aan de slag met een bike-sharing project met de GoerE-bike. Diverse aanbieders van een bike-sharing systeem proberen in Nederland voet aan de grond te krijgen waardoor een project zonder of met een kleine investering kan worden opgestart. Duurzaam vervoer 1. Stimuleer nieuwe schone vervoersinitiatieven door regelgeving hierop in te richten en (vanuit bijvoorbeeld een tenderregeling) een eenmalige subsidie te kunnen verlenen. Stel hierbij als voorwaarde dat ten aanzien van routekeuze en informatievoorziening onderweg beleving centraal staat. 1. Ga in gesprek met de provincie Zuid-Holland (als regisseur van het openbaar vervoer) en Arriva ten aanzien van de inzet van de GoereE-bus welke met een hoge frequentie een korte route tussen de recreatieterreinen en het centrum kan afleggen. Deze kleine elektrische bus sluit vervolgens aan op de ov-lijnen richting de Brouwersdam en Renesse en de rest van Goeree-Overflakkee. De uitvoerder (onderaannemer TCR) van het openbaar vervoer heeft ruim ervaring met het toepassing van belevingsconcepten in het openbaar vervoer. De Kop van Goeree zou hiervoor uitstekend als pilot gebied (voor Zuid-Holland) kunnen fungeren waardoor er mogelijk subsidie voor het toepassen van belevingsconcepten in de bus beschikbaar kan komen. Faciliteer overstappen 2. Realiseer op een aantal plaatsen op- en overstappunten (op de locaties waar de GoereE-bike wordt gestald) om gasten te stimuleren om van verschillende vormen van vervoer gebruik te maken (van de bus op de fiets, van de fiets op de boot). De locaties voor deze overstapplaatsen zijn Dorpstienden, Port Zélande, De Punt en Ouddorpse Haven. Naast deze overstapplaatsen zou ook op het Shell terrein een overstapplaats - 63 -

kunnen worden gerealiseerd (in combinatie met parkeervoorzieningen). Op of bij de recreatieparken kunnen eveneens overstapplaatsen worden gecreëerd, het is aan te bevelen om ondernemers hiervoor niet te laten betalen, aangezien het doel is om autogebruik te verminderen. 3. Haak aan bij de bestaande initiatieven in Zeeland ten aanzien van de doorontwikkeling van een digitale pas waarmee vervoer, verblijf en vermaak aan elkaar worden geknoopt. Een digitale passenstructuur is kansrijk, maar zelf initiatieven op dit gebied ontplooien vergt een grote investering. Het is daarom beter om aan te haken bij initiatieven welke momenteel onderzocht en ontwikkeld worden in Zeeland.

- 64 -

Geraadpleegde literatuur Agentschap NL / NL Energie en klimaat (2011). Handleiding klimaatbeleid en duurzame mobiliteit voor gemeenten en provincies. Utrecht. Beunders, N. & H. Boers (2008). De andere kant van de vrije tijd. Leiden. Broer, K. (2008). Voorzichtig met de Fietsweg in Fietsverkeer nummer 18. Rotterdam. Centraal Bureau voor de Statistiek (2011). Demografie van de vergrijzing. Den Haag. Centraal Bureau voor de Statistiek (2011). ICT, kennis en economie. Den Haag. Engwirda, I. en Ouwerkerk, R. De Baak VNO-NCW (2001). All business is showbusiness. Een schets van de beleveniseconomie. Driebergen. Gemeente Goedereede (2008). Toekomstvisie gemeente Goedereede. Goedereede. Innovatieplatform Kop van Goeree (2007). Het móet en het kán anders!. Ouddorp. IPK International (2011). ITB world travel trends report 2010/2011. Berlijn.. Kenniscentrum (Kust)Toerisme (2010). Vrijetijdsbesteding in de Delta. Vlissingen. Kenniscentrum (Kust)Toerisme (2010). Toeristische rapportage Goeree-Overflakkee 2009/2010. Vlissingen. Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid (2008). Vrijetijdsverkeer in perspectief. De relatieve economische waarde van het vrijetijdsverkeer. Den Haag. Lier, H., Heijblom, R. en Waijers, A. (2008) Van Experience naar Challenge Economy. Groningen / Houten. Middelkoop, van M. (2001). Sociaal en toeristisch-recreatief verkeer in Noord-Brabant: “fun” of file?. Den Haag. Ministerie van Verkeer en Waterstaat (2006). Vervoerswijzekeuze op ritten tot 7,5 kilometer. Rotterdam. NBTC NIPO Research (2010). Mobiel internet, social media en vakanties. Leidschendam. Nijs, D. en Peters, F. (2002) Imagineering, het creëren van belevingswerelden. Amsterdam. Probit Onderzoek en Advies (2010). Conceptrapport Goereebus 2010. Apeldoorn. RECRON (2008). De Recreantenatlas. Driebergen. Sociaal Cultureel Planbureau (2007). Nieuwe links in het gezin. De digitale leefwereld van tieners en de rol van hun ouders. Den Haag. Stichting Recreatie (2007). Provinciaal leisurebeleid. Den Haag. TNS NIPObase CAWI (2008). Global Digital Life. Amsterdam. - 65 -

VVV Nederland (2007). Van Zoeken naar Boeken. Verbeteren van de vindbaarheid en boekbaarheid van kleinschalige logiesaccommodaties. Leersum. World Commission on Environment and Development (1987). Our Common Future. Oslo. ZKA Consultants & Planners (2005). Imago- en tevredenheidsonderzoek verblijfstoerisme Kop van Goeree. Breda.

Overzicht van figuren Figuur 1: Interactive Experience Model Figuur 2: Belevingsmodel Van Wijngaarden en Van Gool Figuur 3: Gemeente Goedereede Figuur 4: GoereeBus met Fietskar Figuur 5: Screenshot www.goereebus.nu Figuur 6: Aantal vakanties per regio (2009) Figuur 7: Aantal overnachtingen per regio (2009) Figuur 8: Aantal overnachtingen per accommodatietype per regio (2009) Figuur 9: Leeftijd toeristische gast per regio (2009) Figuur 10: Gezinssamenstelling toeristische gast per regio (2009) Figuur 11: Indeling sociale klasse toeristische gast (2009) Figuur 12: BSR-model Figuur 13: Gastvrij Nederland model - zeven belevingswerelden in het BSR-model geplaatst Figuur 14: De belevingswerelden gevisualiseerd Figuur 15 en 16: Fietsweg Zeeland Figuur 17 en 18: Parkeergeleiding Figuur 19: Zonnetrein Zeeland Figuur 20: Greenwheels Figuur 21: G-cab Figuur 22: Segway Figuur 23: Velib Parijs Figuur 24: Fietstaxi Amsterdam Figuur 25: Watertaxi Rotterdam Figuur 26: Waterbus Figuur 27: (Duurzame) vervoersoplossingen Figuur 28: Onopvallende bewegwijzering Figuur 29: Parkeerroute in (blauw) en uit (groen) Figuur 30: Infodisplay Figuur 31: Fietswegen in Ouddorp Figuur 32: Routes GoereeBus (blauw = reguliere route 1x per uur, rood = korter oute 4x per uur) Figuur 33: Elektrische bus in ’s-Hertogenbosch Figuur 34: Wegwijs-paneel Figuur 35: Informatieabri Figuur 36: Toeristische op- en overstappunten Kop van Goeree Figuur 37: Informatie in het landschap Figuur 38: Luisterpaal Figuur 39: Kansenkaart Kop van Goeree

- 66 -