Stageverslagen Call Best practices

Stage verslagen Call 2011-2012 Best practices

Ga jij de Mobility Award 2013 winnen?

1

Inhoudsopgave Buitenlandse stage, iets voor jou?

3

Diana Versteegh: Via ‘van het kastje naar de muur’ naar een geweldige stage

4

Mira Laurier: Mijn stage was een hemel op (p)aarde

7

Iris Snijders: My internship in Sweden was amazing! Foto-impressie uitreiking Mobility Award 2012

10 13

Su van Kampen: Een familiaire stage in de dierenkliniek; wat je geeft, krijg je terug

17

Mitchel Wideman: Mijn tweede leven in Duitsland is mijn droom

20

Veronique SJ Schell: Mijn leven in Spanje

23

Cathy Gerssen: Van A tot Robinson!!

26

Madelon van Kempen: Op zoek naar verschillen in duurzaamheid

29

Tips voor Europese stages

32

Wedstrijd Mobility Award 2013

35

Colofon Samenstelling Franka van de Wijdeven, NA LLP Leonardo da Vinci Vormgeving Evert van de Biezen, CINOP Ontwerp Mobility Award Iris Weijenborg © februari 2013 Deze publicatie is gefinancierd met subsidie van de Europese Commissie. De verantwoordelijkheid voor deze publicatie ligt bij het NA LLP Leonardo da Vinci. De Europese Commissie kan niet aansprakelijk worden gesteld voor de inhoud van deze publicatie. NA LLP Leonardo da Vinci Nederland Postbus 1585 | 5200 BP ’s-Hertogenbosch www.leonardodavinci.nl | E: [email protected] | T: 073-6800762

2

Buitenlandse stage iets voor jou? Het onderwijs houdt rekening met jouw toekomst. Het bedrijfsleven heeft behoefte aan jongeren die weten wat er in de wereld te koop is. Ondernemers, werkgevers en werknemers met een mboachtergrond krijgen steeds meer te maken met globalisering. Door de uitbreiding van de Europese Unie (EU), out-sourcing en het toenemende gebruik van het internet is een sterkere internationale oriëntatie van het middelbaar beroepsonderwijs van belang. Elk jaar lopen er duizenden leerlingen stage in diverse landen in Europa. De coördinator van je sector zal je graag voorlichten in welk leerjaar je op stage kan en waar je rekening mee moet houden. Je kan een bijdrage vanuit het Leonardo da Vinciprogramma krijgen waarmee je reis- en verblijfskosten in Europa voor een deel worden gedekt. Het Leonardo da Vinci programma biedt jou de kans kennis te maken met andere bedrijfsculturen, je taalvaardigheden en inzicht in de Europese omgeving te ontwikkelen. Grenzen tellen niet meer. Bedrijven en instellingen zijn niet meer alleen lokaal gericht en hebben behoefte aan mensen die wat extra’s toevoegen. Voor meer informatie kan je ook kijken naar de verschillende websites die achter in deze publicatie zijn opgenomen. Bespreek beschikbare beurzen met je stagebegeleider op school. Alleen de school kan een subsidieaanvraag voor je indienen. Wedstrijd stageverslagen 2013 Jaarlijks organiseert het Nationaal Agentschap LLP Leonardo da Vinci een wedstrijd voor het origineelste stageverslag, van leerlingen uit het mbo. De voorwaarden om aan deze wedstrijd deel te nemen staan op pagina 35. Er zijn verschillende prijzen te winnen en van de acht beste inzendingen wordt een publicatie samengesteld. Uitslag wedstrijd stageverslagen 2012 Bij de uitreiking van de Mobility Award, tijdens de Kick-off bijeenkomst Call 2012 op 11 november 2012, ontvingen de drie finalisten, naast de verdiende geldprijs, ook een Leonardo da Vinci Mobility certificaat. Diana Versteegh (Helicon Opleidingen) is de trotse eigenaar van de IVT Mobility Award 2011-2012. De tweede en derde prijs gingen respectievelijk naar Mira Laurier (Helicon Opleidingen) en Iris Snijders (ROC Tilburg). Doe mee In deze publicatie lees je de verhalen van de drie winnaars plús de vijf overige geselecteerde stageverslagen. De verhalen geven je een mooi beeld van de avonturen en ervaringen die de leerlingen tijdens hun Leonardo da Vinci-stage hebben beleefd. Wij hopen dat hun relaas je zal inspireren tot een buitenlandse stage. Veel succes en we zien je verslag graag tegemoet!

3

Leerling Onderwijsinstelling Opleiding Leerbedrijf Stageperiode Plaats

Diana Versteegh Helicon Opleidingen Bloem en Vormgeving, leerjaar 3 Flors Jumel 2 oktober 2011 – 13 november 2011 Gerona, Spanje

Via ‘van het kastje naar de muur’ naar een geweldige stage Ik ben Diana Versteegh en ben inmiddels geslaagd voor mijn diploma bloembindster. Ik zat op het Helicon te Nijmegen en deed daar de opleiding Bloem en Vormgeving niveau 3. Deze stage was mijn een na laatste stage van mijn opleiding. Afgelopen jaar heb ik stage gelopen bij een bloemenwinkel in Girona. Dit was een periode van zes weken. De stage heeft een heel onverwachte draai gekregen. Hier wil ik graag meer over vertellen. Ik wil mijn leraren bedanken voor alle hulp die ik vooraf en tijdens mijn stage heb gekregen. Ook het Leonardo da Vinci programma wil ik bedanken voor de financiële bijdrage aan mijn stage. Hoe het begon Het idee om stage te gaan lopen in het buitenland kwam van mijzelf. Ik ben met een leraar in gesprek gegaan hoe ik deze droom zou kunnen waarmaken. Ik kreeg handige tips over landen en ook over de Leonardo da Vinci beurs. Ik heb uiteindelijk gekozen om naar Barcelona in Spanje te gaan voor mijn zes weken stage in een bloemenwinkel. Ik heb via een leraar die veel in Barcelona verblijft een mooie stageplaats aangewezen gekregen. Ik ben aan het e-mailen gegaan met deze bloemenwinkel en heb een slaapplaats in een hostel in de buurt gevonden. Alles was geregeld. Vol met zenuwen vertrok ik in mijn eentje op 2 oktober 2011 naar een onbekende stad om zes weken vol te maken met nieuwe ideeën, andere taal, cultuur en mensen. Vanaf de dag dat ik hier ben aangekomen heb ik een blog bijgehouden, voor mezelf

4

maar ook voor familie, kennissen en vrienden die me wilden volgen vanuit Nederland. Ik kwam op een zondag aan dus kon ik de buurt gaan verkennen. De bloemenwinkel was gesloten maar ik ging toch even een kijkje nemen. De hostel waar ik verbleef zag er gezellig uit. Ik deelde mijn slaapkamer met acht personen. De meeste gasten bleven twee of drie dagen. Zo was het dus elke dag weer een nieuwe ontmoeting met mijn kamergenoten. Van het kastje naar de muur Maandag 3 oktober vertrok ik vol spanning naar de winkel. Ze vroegen om mijn stagepapieren die ik bij me had. Dit was de POK (Praktijk Overeen Komst). Deze gebruiken we altijd voor een stage. Bij deze winkel bleek het niet voldoende te zijn. Ze dachten dat ik de boel in de maling nam. Ze konden er ook amper Engels maar ik probeerde te doen wat zij vroegen. Ik ben de hele week ‘van het kastje naar de muur’ gestuurd. Ik was ontzettend teleurgesteld dat ik nog steeds niet kon beginnen aan mijn stageperiode waar ik me zo op had verheugd. Na deze ellendige week heb ik opnieuw contact gezocht met mijn leraar die regelmatig in Barcelona verblijft. Met hem heb ik afgesproken en we zijn samen teruggegaan naar de bloemenwinkel. Dit heeft helaas niets kunnen baten. Hopeloos voelde ik me, maar ik had er genoeg van. Ik ben in m’n eentje zo ver komen reizen om nieuwe dingen te zien,

iets anders dan in Nederland… zoals hoe de boeketten hier gemaakt worden, en welke bloemen hier goed verkopen. Ik moest een stageplaats hebben en daarom ben ik in het weekend elke bloemenwinkel die ik tegenkwam, binnengelopen en heb ik gevraagd of ze er Engels konden en of ik er stage zou kunnen lopen. Dit heeft gewerkt! Geluk bij een ongeluk Ik ben een mooie goed uitziende bloemenwinkel binnen gestapt. De man die in de winkel stond kon goed Engels en ik vertrouwde hem mijn verhaal toe. Hij had duidelijk met me te doen en wilde me graag helpen. Hij had op dat moment zelf al twee Nederlandse meisjes die in zijn winkel stageliepen waardoor hij, begrijpelijk, geen plaats en tijd meer had voor mij. Hij zou me e-mailen of hij nog iets kon vinden. Toen ik na dat weekend nog geen e-mail had gehad ben ik maandagmiddag teruggegaan naar deze bloemenwinkel. Hij had een stageplaats voor me!  Ik kon

5

mijn geluk niet op en belde meteen mijn stagebegeleider op en naar huis. Zij gaven mij de tip om ook even te gaan kijken bij deze bloemenwinkel, je weet nooit waar je terecht kan komen. Toen hoorde ik dat er wel een voorwaarde was bij deze bloemenwinkel. Ik zou iedere dag ’s ochtends en ’s avonds anderhalf uur moeten reizen, van Barcelona (waar ik verbleef) naar Girona (mijn stageplaats). Dit zag ik niet als een probleem. Ik ben die maandag nog naar de bloemenwinkel in Girona gegaan. De winkel heet Flors Jumel. Met de bazin klikte het direct en ik mocht de dag daarna meteen beginnen. Het is een kleine gezellige bloemenwinkel, het is netjes en modern. Het is een familiebedrijf en bestaat zo’n 50 jaar. Ze hebben twee vaste werknemers, de bazin en nog een vrouw. Het blijkt ook een van de grootste bloemenwinkels te zijn van Catalunya (de streek in Spanje). Ze maken hier bloemwerken voor bekende zangeressen, voetballers en dergelijke. Alle bloemen komen uit Nederland. Met een vrachtwagen komt dan ook een Nederlandse bezorger alle bloemen brengen wat ook voor grappige momenten heeft gezorgd. Cultuurverschil In de periode dat ik er was heb ik leuke dingen meegemaakt. Ze vieren hier bijvoorbeeld de dag na Halloween (1 november) ook echt de dag van de overledenen. Zo moesten we heel veel kleine stukjes maken voor op het graf. Ik kreeg vaak te horen dat ik snel en goed werk, terwijl ik juist gewoon mijn ding deed. Bijvoorbeeld dat, wanneer er nieuwe

6

bloemen binnenkwamen, ik ze meteen schoonmaakte… logisch, dacht ik? Zo kwam ik erachter dat ze hier in Spanje niet zo snel zijn met handelen. Ze moeten eerst echt aangespoord worden. Ik heb ze daar ook laten zien hoe wij het in Nederland doen. Ik heb dankzij de bazin (Olga) ook handige trucjes geleerd om mooie dingen te maken voor weinig geld, bijvoorbeeld met ijzerdraad. Nawoord Ik heb nu nog steeds contact met de bloemenwinkel. Ik ben in april 2012 ook teruggegaan voor een feestdag, Sint Jordi. Dit was heel leuk om eens mee te maken, heel druk en vooral hard werken, maar dat vind ik leuk. Op school zijn ze ook super trots en heb ik meerdere PowerPoint presentaties over mijn stage gegeven. Ik wil ook alle studenten aansporen om op buitenlandse stage te gaan. Het is zeker de moeite waard. Ik blijf e-mailen met de bazin. Het is mijn tweede thuis geworden. Ze is ook zo blij met mij en ik met haar, dit heeft gewoon zo moeten zijn!

Leerling Onderwijsinstelling Opleiding Leerbedrijf Stageperiode Plaats

Mira Laurier NHB Deurne, Helicon Opleidingen Horse en Health, leerjaar 2 Hacienda Dos Olivos 7 juni 2011 – 2 juli 2011 Sevilla, Spanje

Mijn stage was een hemel op (p)aarde Er was eens een studente paraveterinair die haar kans voor een buitenlandse stage met beide handen aangreep! Eenmaal het droomadres gevonden te hebben begon mijn voorbereidingsreis. Op school was het veel overleggen met de desbetreffende contactpersoon, en ondertussen vuurde ik vragen af naar mijn toekomstig stagebedrijf over allerlei praktische zaken. Het was een hoop geregel maar uiteindelijk vertrok ik voldaan in mijn eentje naar Spanje. Op het vliegveld van Sevilla werd ik opgewacht door een van mijn toekomstige collega’s. De familie en werknemers op de Haciënda waren erg gastvrij en ik kon gelijk aanschuiven voor een maaltijd. Hacienda Dos Olivos, een paardenbedrijf met tien Pura Raza Espaniola hengsten die getraind werden volgens de klassieke dressuur. Een harmonieuze manier van rijden; je wilt rijden om te genieten van een prachtige band met je paard. Mijn appartementje had uitzicht op de stallen. Ik kreeg direct na aankomst een rondleiding. Cultuurverschillen De verschillen in cultuur waren ook wel duidelijk merkbaar. In Nederland is alles ontzettend strak geregeld met een spinnenweb van regels. Alles loopt exact op tijd. In Spanje wordt wat rustiger aan gedaan in alles. De werkwijze, omgang en verzorging van de paarden was echt op zijn Spaans. De hengsten werden om de beurt op de droge en dorre weilanden geplaatst om ze een soort van vrijheid te ervaren. Ze kregen stro als basisvoeding, alfalfa (dit is een brok die je moet aanmaken met water waardoor je een soort dikke pap krijgt) en muesli als extra energieleverancier.

7

De hengsten waren wat aan de magere kant maar ze moesten eerst spiermassa krijgen en daaropvolgend meer koolhydraten als hoeveelheid voeding. Terwijl dit idee in Nederland juist het tegenovergestelde is. Je ziet veel paarden met wat overgewicht. Dit is misschien wel een duidelijk kenmerk van de welvaart en de soort grond van een land! Aan de natuur en de temperatuur moest ik ontzettend wennen!! 40 graden was warm om zwaar werk te verrichten. Alles moest met de hand. De weilanden waren heuvelachtig, droog en dor. Ik bracht er dan met een kruiwagen water heen. Ik leefde in een totaal andere wereld. Een vreemd land, vreemde mensen en een vreemde taal. Ik heb de hele maand geen behoefte gehad aan afleiding als televisie of internet. Een andere levenshouding voor een bepaalde tijd zou goed zijn voor ieder mens om zijn patronen te doorbreken. Net als een kristal heb je dan de mogelijkheid om je leven en omgeving vanuit andere vlakken en belichtingen waar te nemen zonder je beïnvloed wordt door je vaste omgeving thuis. Tijd had in mijn gewaarwording ook een hele andere dimensie. In Spanje wordt er Siësta gehouden. Dit kwam ook terug in mijn dagindeling. We begonnen om zeven uur in de ochtend met voeren, stallen uitmesten en de paarden op de weilanden te zetten. Dan gingen we rond half negen ontbijten. Daarna begonnen we met het trainen van de paarden. In het begin heb ik veel gelongeerd om het gevoel vanaf

8

de grond te ontwikkelen en het contact met het paard op te zoeken. Hier let je dus op de positie van jou en het paard, waar het paard op reageert en hoe je hem kan ondersteunen om een juist bewegingsmechanisme te ontwikkelen. Werkzaamheden Na een week begon ik wat meer te rijden. Van twee tot vijf uur ’s middags hielden we Siësta, om de hitte door te komen. Het was dan ook gebruikelijk om op deze tijdstippen warm te eten, eventueel boodschappen te doen of een duik in het zwembad te nemen. Van vijf uur tot acht uur in de avond waren we weer in de stallen te vinden. De paarden kregen dan hun voeding. Er werd nog wat gewisseld met de paarden op de wei, stallen werden nog uitgedaan en er werd, wanneer mogelijk, nog getraind. Na acht uur ‘s avonds ging iedereen eten; meestal gewoon brood of nog een keer warm eten. Het was hemel op (p)aarden om de slimme Spaanse hengsten te bereiden. Iedere dag kreeg ik les op Tarik, Santero of Enredoso in ruil voor de stalwerkzaamheden die ik deed. Ik heb mijn gevoel voor elke beweging van het paard aardig weten te ontwikkelen! Maar de trainingen namen natuurlijk ook moeilijke punten met zich mee; je moest namelijk je oude verstarde rijstijl afbreken en plaatsmaken voor een nieuwe manier van begrijpen van je paard. Bepaalde spanningen die in mijn lichaam aanwezig waren moest ik los laten. Het is ten slotte moeilijker dingen af te leren dan aan te leren.

Wat ik ook echt mooi vond om te zien is dat we gewoon met twee hengsten naast elkaar konden rijden en ze geconcentreerd bleven op de ruiter. In Nederland heb ik helaas te vaak gezien dat ze hengsten als gevaarlijk en onhandelbaar behandelen; volgepropt met krachtvoer waar ze erg energiek van worden, ze heel de dag op stal staan en apart van soortgenoten gehouden worden. Dat levert vanzelf gefrustreerde en onbegrepen hengsten op. Natuurlijk ben ik erg verliefd geworden op dit paardenras. Ze zijn prachtig, rijden comfortabel en hebben een ontzettend slim en lief karakter. Onbalans Waar ik uiteindelijk wel tegenaan liep was dat de verhouding tussen stalwerkzaamheden en les krijgen een beetje uit balans raakte. Het was de hele dag hard werken en de lessen vielen soms terug naar een kwartiertje begeleiding. Hier heb ik wel even last van gehad, omdat ik het niet eerlijk vond. Ik had mijn moed verzameld en bracht het ter sprake. Dit gaf een bevredigend gevoel wat gepaard ging met een boost van zelfvertrouwen. Dit soort dingen vind ik erg belangrijk in stageperioden omdat stagiaires toch vaak veel te gemakkelijk als gratis werkkracht worden gebruikt. Vrije tijd Op mijn vrije dagen heb ik nog meer avontuur opgezocht. Met het onbekende bussysteem en een totaal vreemde omgeving ben ik naar Sevilla gegaan om de stad eens te bewonderen. Met mijn Spaanse woordenboek op zak heb ik me redelijk wegwijs kunnen maken en heb ik de meest prachtige delen van de stad gezien. Ik ben zelfs nog aan de praat geraakt met een Nederlands echtpaar die mij een ticket voor een bus-rondreis door de stad gaven. Erg aardig van ze en leuk even Nederlands te praten in een Spaanse stad.

Op een andere vrije dag ben ik met de plaatselijke bussen naar de zee gegaan. Na een lange busreis door een totaal onbekende omgeving en niet wetend of ik wel werkelijk mijn doel ging bereiken, kwam ik toch aan zee. Het was prachtig! Ik heb daar even op het strand gelegen in de hete zon en daarna weer op goed geluk de juiste bus terug naar Pilas genomen. Conclusie De dagen vlogen voorbij op Hacienda Dos Olivos. Het was heerlijk om lekker voor mij zelf te zorgen en te koken. De was te doen, te poetsen enzovoort. Soms sloeg de eenzaamheid toe wanneer ik zo alleen in mijn appartementje zat. Maar dan was er wel de mogelijkheid via internet contact te hebben met het thuisfront. Maar aan alles komt een einde. Zo ook aan de internationale stage in Spanje. Vloeiend Engels sprekend, veel ervaring en zelfstandigheid opgedaan, goed op kunnen komen voor mezelf, om kunnen gaan met een vreemde cultuur, veel theorie en praktijk betreft paarden geleerd, een band met het team opgebouwd en op avontuur in de drukke stad Sevilla geweest op mijn vrije dag. Een complete levenservaring om nooit te vergeten!!!

9

Leerling Onderwijsinstelling Opleiding Leerbedrijf Stageperiode Plaats

Iris Snijders ROC Tilburg Medewerker Maatschappelijke Zorg, leerjaar 3 PAKA 9 oktober 2011 – 30 oktober 2011 Kalmar, Zweden

My internship in Sweden was amazing! I have had my internship in Sweden in the third year of my studies. My education is ‘Medewerker Maatschappelijke Zorg’ with specialisation working with disabled people. In the Netherlands we could give our preferences for internships. My preference was working with people with a fairly high level without autism. After my education I want to have a job where I can work with disabled people. On 9 October, at our school we met the other students, who also went to Sweden for an internship. We were with a total of eight students from different courses, but all wanted to work in the social sector. At the time everyone was present we left in good spirits with two taxis to Schiphol airport. Off to Sweden! Arrival Once arrived in Sweden, we have settled ourselves in a beautiful wooden house. We lived there during our internship. It was huge! After a day of sightseeing and impressions, we could finally visit our internship location. I got an internship at PAKA, this was an internship with people with a high level. It was a construction department, where the clients worked for Ikea. They made packages and put screws and other supplies in a bag for various furniture such as a bed or a wardrobe from Ikea.

10

Working day The first thing that came to my mind when I walked in was a uncomfortable feeling. I could’t believe my eyes when I came in and should really go at work. Here I was, in a foreign country, in a workplace with people I didn’t know yet, and I was to help and lead this group. I didn’t known what to expect. I met my supervisor, Erik, a very nice man. He was open to everything and made it very cozy with the clients and me. The routine at PAKA was totally different than what I was used to in the Netherlands. We had a warm meal in the afternoon which the cliënts recieved from their employer. The day started out at 09:00AM and ended at 15:00PM. We had to work from Monday till Friday. Because of the inability of my cliënts to speak english, I decided to make fun in a non-verbal way. Sometimes I walked along someone tapped him on his right

shoulder and walked over to the left. When he noticed that it was me, he laughed it out. I didn’t know exactly which client could speak English and which client not. Afterwards I noticed that I understood the clients better who could not speak English than my colleagues who were able to speak English. It is because of the fact that I am able to read body language. A trick I developed while working with mentally disabled people in the Netherlands. My tactic works really well, even with people from different countries. During the workday I had the job to assist in the chores the clients had to do, which was a lot of fun to do. The work was really simple. We had to stack books, paste pieces of paper on the books after they were sealed with plastic. Besides this we had to make small packages of nuts and bolts for Ikea, but even though it didn’t ask for the most ingenious of people to complete, it was fun to do.

11

Because of my inability to guide and help clients well, due to the gap caused by language, I mostly observed them and tried to make some fun with them to get to know them a little bit better. I got the feeling I was there more for fun than for work. The relationship with my coach Erik was good. I showed him some pictures of me, my friends and family. He also invited me to come over to his house to meet his wife and stay for a real Swedish dinner. This to show me some typical Swedish dishes; potatoes with sauce, different kinds of vegetables and big prawns. I must say; the food was delicious! Differences in culture During my stay in Sweden, I found out that living in the Netherlands is al lot more stressful than in Sweden. In the Netherlands people spend a lot of money on insurance and schools, doctors and other things,

phenomenom is unclear but it works out for the best. Regarding stress at work; there hardly is any. Clients work from 09:00AM till 15:00PM, staff stays till 16:00PM. This gives them an extra hour to work on plans for clients, evaluate and report anything that happened during the day. For me, the most interesting part of my internship in Sweden was working for PAKA. The differences mentioned above were easy to spot. The atmosphere was fantastic, the people who worked there pretended they knew me for years. I felt good, so it was good to receive.

whereas in Sweden, you only pay taxes. With the money income from the taxes, everybody in Sweden take part in regular everyday life. School money is paid out of the taxes and the overal insurances aren’t as difficult and complex as in the Netherlands. I have been told that everything you take part in, is free. Truth is, that the Swedish people don’t visit doctors as much as the Dutch people do. The reason behind this

12

Conclusion Now, almost a year later, I still have contact with with my coach Erik. We e-mail a lot and now and then we send each other a card (for instance with Christmas). If you would ask me whether I would do it again? Than I have to say no. One time it was a great experience but I didn’t like the difficulties I have had afterwards. When I was back in the Netherlands it took me a lot of time to adjust. I was completely exhausted from the trip and my stay, which caused some problems during my time at school back in the Netherlands, as wel as during my own internship. The experiences I acquired are forever mine. In short; I went to Sweden for an internship and it was amazing.

13

14

15

16

Leerling Onderwijsinstelling Opleiding Leerbedrijf Stageperiode Plaats

Su van Kampen Citaverde College Paraveterinair dierenartsassistente Clinica Veterinairia Parque 28 januari 2012 – 25 maart 2012 San Fernando, Spanje

Een familiaire stage in de dierenkliniek; wat je geeft krijg je terug Op school gaf Michelle Span van het bemiddelingsorganisatie Prácticas een presentatie over stage lopen in Spanje. Samen met twee klasgenoten waren we hierdoor al snel overtuigd dat we graag in Spanje wilden gaan stage lopen. Het was voor ons alle drie de eerste keer dat we stage gingen lopen in het buitenland. Dus het was natuurlijk erg spannend omdat we niet precies wisten wat we konden verwachten van de organisatie, het appartement, de dierenartspraktijk en ook van elkaar want we waren ten slotte klasgenoten. We hadden in onze vrije tijd eigenlijk nog nooit met elkaar opgetrokken dus we kenden elkaar eigenlijk niet. En als laatste het feit dat we met z’n drieën waren. Het was toch hopen dat niemand zich buitengesloten gaat voelen. Doelen We zijn twee maanden in Zuid-Spanje geweest. We verbleven tijdens onze stage in het plaatsje Chiclana en de dierenartspraktijk waar we stage liepen was in San Fernando vlakbij. Voor deze stage was het voor mij belangrijk om meer initiatief te nemen en meer te communiceren met ‘collega’s’, zowel op persoonlijk als zakelijk vlak. Tevens had ik me tot doel gesteld om zoveel mogelijk nieuwe ervaringen op te doen. En dat is mij zeker gelukt want vanaf de eerste dag heb ik mij heel welkom gevoeld in de Spaanse kliniek. Verschillen Op zich zag de kliniek er niet veel anders uit als in Nederland maar de manier waarop dingen gedaan worden is anders. In deze kliniek werken ze veel praktischer dan we in Nederland gewend zijn. Daarnaast waren de mensen ook anders. In Nederland hebben de mensen vaak die onzichtbare cirkel om zich heen waar alleen vrienden en familie in mogen komen. Die onzichtbare cirkel hebben ze in ieder geval niet in de dierenkliniek waar wij stage hebben gelopen. We werden ontvangen door knuffels, dus dat was ook voor ons heel erg wennen. Maar na een aantal weken ben je dat als snel gewend. De dierenarts, tevens ook de eigenaar van de dierenartspraktijk, is een heel speciaal persoon op een hele positieve manier. Zo’n

17

persoonlijkheid had ik in ieder geval nog nooit ontmoet. Hij is altijd ontzettend vrolijk, aanwezig en heeft veel humor. Naast hem was er nog een vrouwelijke dierenarts, een mannelijke assistent en een aantal vrijwilligers. De communicatie tussen ons verliep in het Engels, steenkolen-Engels, Spaans, Nederlands en Latijn. Met het nodige handen- en voetenwerk en het uittekenen kom je er wel. We vonden het wel leuk om Spaans te leren. Van te voren hadden we

niet geoefend maar tijdens de stage leer je vanzelf wat Spaans. Tijdens de werkzaamheden en operaties en gewoon tussendoor werden regelmatig grappige dingen gedaan en verteld. Ze houden hier wel van een goede grap en vinden het leuk als je daaraan mee doet. Tijdens de hele stage hing er een ontspannen sfeer. De dierenarts zei ook regelmatig dat we een grote familie waren, voelde ik mij op mijn gemak. En buiten werktijd deden we ook met de mensen van de praktijk gezamenlijk leuke dingen. Hierdoor heb ik met alle praktijkmedewerkers een fijne band opgebouwd. Het werd al gauw duidelijk dat er in deze praktijk andere normen, waarden en

18

prioriteiten gesteld worden dan in Nederland. Het is bijvoorbeeld normaal dat als er iemand jarig is, dat dat even tussendoor gevierd wordt met taart terwijl de klanten gewoon wachten. De klanten hebben daar geen enkel probleem mee. We werkten ’s ochtends van 10 tot 14.00 uur, daarna was het siësta en ’s avonds van 18.00 tot 22.00 uur. Ook wat betreft de hygiëne gelden er andere regels. Ze zijn er niet zo strikt mee als in Nederland. Bijvoorbeeld de gesteriliseerde instrumenten werden gewoon weer met blote handen verplaatst. Ervaringen Ik heb tijdens deze stage veel praktijkervaring opgedaan. Ik heb onder andere mogen hechten, braunules mogen aanleggen, intramusculaire spuiten gegeven en mogen assisteren bij operaties. Dit zijn onder andere de dingen waardoor ik dit zo’n fijne en leerzame stage vond. Hierdoor voel ik me nu zekerder met het verrichten van handelingen omdat ik dat zoveel heb mogen doen tijdens deze stage. Daarnaast heb ik ook bijzondere operaties gezien; zoals een hond die aan de onderkaak

geopereerd moest worden, omdat deze in tweeën was gebroken. Dat vond ik erg interessant om te zien, maar het zag er wel gek uit. Ik heb ook veel geleerd doordat er zoveel verschillende dieren kwamen: een kameleon, leguanen, schildpadden, agapornissen en natuurlijk honden en katten. Het was soms niet altijd even duidelijk wat er met het dier aan de hand was. Dit kwam door de taal. Zo gauw duidelijk was in welke richting er gehandeld zou worden, werden er een aantal spullen klaargezet en dan merkte je vanzelf wat ze nodig hadden. Er waren tijdens de stage geen speciale begeleidingsgesprekken. Als er wat was, probeerden wij dat eigenlijk meteen op te lossen of uit te praten. Het fijne in deze praktijk was dat ze veel tijd maakten om ons alles uit te leggen. Ook tijdens de operaties werd er uitgebreid verteld over waarom ze iets gingen doen en wat ze gingen doen. En ook tijdens de operaties werd er gekletst over van alles en nog wat. Daarnaast vonden ze het ook erg leuk om te weten hoe wij dat in Nederland gewend zijn. Culturele activiteiten Naast de stage was er ook uitgebreid tijd om andere leuke dingen te doen en te bezichtigen. We hebben gewinkeld, zijn naar de dierentuin geweest, carnaval gevierd en uitstapjes gemaakt naar Gibraltar en Marokko. Ook hebben we dolfijnen gezien tijdens een whalewatching. Conclusie Het werken in deze cultuur is mij goed bevallen. Alles gebeurt hier

op een rustige manier en het lijkt dat de mensen hier veel opener en hartelijker zijn dan in Nederland. Het leven voor hen is veel minder gehaast waardoor ze meer tijd hebben voor elkaar en voor leuke dingen. Op het gebied van sociale ontwikkelingen is dit een periode geweest waarin ik inzicht heb gekregen hoe het is om zolang met z’n drieën samen te leven en te werken. Het gaat natuurlijk nooit helemaal zoals je het had verwacht. Ook op persoonlijk vlak is het erg belangrijk dat je goed met elkaar blijft communiceren. Maar ik heb nergens spijt van en als ik het kon overdoen zou ik precies hetzelfde gedaan hebben want het is een leerzame, onvergetelijke ervaring voor mij geweest. Als laatste wil ik nog even zeggen dat ik erg blij ben dat ik via de organisatie Prácticas (www.practicas.nl) van Michelle en Gerard Span ben gegaan want ze hadden alles perfect voor ons geregeld. Daarnaast konden we dag en nacht bij hen terecht als het nodig was, natuurlijk is dit wel een ‘twoway street’. Wat je geeft, krijg je terug.

19

Leerling Onderwijsinstelling Opleiding Leerbedrijf Stageperiode Plaats

Mitchel Wideman Nova College Assistent Manager Internationale Handel, leerjaar 3 N.L. Chrestensen 7 februari 2012 – 23 juni 2012 Erfurt, Duitsland

Ik wil mijn tweede leven in Duitsland opbouwen, dan worden mijn dromen waar Mijn stage begon met de reis naar Duitsland. De reis was erg leuk en ik heb geluk gehad dat een vriend van mij me kon brengen naar mijn toekomstige woonplaats. Uiteindelijk waren we om twee uur in de ochtend aangekomen. Mijn vriendin was daar om mij op te wachten. We hebben mijn spullen uitgepakt en daarna ben ik gelijk gaan slapen. De volgende dag heb ik alles een plekje gegeven en ik keek op de klok en het was alweer tijd om te gaan slapen, want de volgende dag moest ik al beginnen met mijn eerste dag. Mijn stage Mijn eerste dag begon met een voorstelling van mijn toekomstige collega’s op de exportafdeling. Ze waren allemaal erg enthousiast. Dat was heel erg leuk om te zien en te ervaren. Na de voorstelling heb ik een rondleiding gekregen door het gehele bedrijf en dat was zeer interessant. Van het magazijn waar de zaden gepakt worden naar waar de zaden gereinigd worden. Na mijn rondleiding werd ik gelijk in het diepe gegooid. Er werden allemaal zaken uitgelegd die ik moest gaan doen en nu nog steeds doe. In het begin was het nogal moeilijk en heel veel. Het was allemaal nogal stressig, maar uiteindelijk is het mij allemaal gelukt. In het begin waren ze al aardig onder de indruk en er werd door de floormanager zelfs gezegd “You are a keeper”. Ik had toen al iets van Hmm, oké, interessant, misschien kan ik hier wel blijven werken. Een ja en nee. Later in maart heb ik een baanaanbod gehad en nu in mei hebben we het er over gehad, maar het ging toch niet door want ik kon de baan van mijn stagebegeleidster tijdelijk overnemen in verband met haar zwangerschap. Maar dat is uiteindelijk niet doorgegaan. Nu ga ik een baan proberen te zoeken in Duitsland omdat mijn vriendin in Duitsland woont en ik wil heel graag naar Duitsland. Als dat lukt is het een grote verbreding van mijn horizon.

20

Mijn woning is gelokaliseerd op een uitermate gunstige plek. Namelijk letterlijk in het centrum. Alles wat ik nodig heb, heb ik in de buurt. Een supermarkt, drogisterij, apotheek, een pizzeria, een Döner zaak en het station. En alles in meervoud, behalve het station. Voor de rest kom ik niet om van de honger. In het begin ging ik nog wel met de tram naar mijn stage. Later ging ik op de fiets van mijn vriendin. Deze kan ik lenen, omdat mijn vriendin in Halle studeert. Dat is twee uur verwijderd van mijn verblijfplaats in Erfurt. Zij moet natuurlijk gewoon doordeweeks naar haar universiteit. In het weekend ga ik ook af en toe naar haar in Leipzig. Het reizen is echt super. De terugreis naar Erfurt doe ik niet met de trein. Er is een website waar je kan kijken of er mensen zijn die vanaf Leipzig naar Erfurt rijden en dan kan je ze opbellen om te vragen of ze nog een plekje vrij hebben. Dit heb ik een aantal keer gedaan en zo ook nieuwe mensen ontmoet. Dat was een ervaring die ik nooit zal vergeten en zeker vaker ga doen!

weer teruggaan naar hun eigen wereld. Wat echt typisch Duits is, is wat hun noemen “Punklichkeit”. Als er een afspraak staat om bijvoorbeeld 12:00 dan moet je er ook echt om 12:00 zijn. Niet om 11:55 en zeker niet om 12:05. Als je dan op de afspraak bent kan je met een goed gevoel een geschenk meenemen. Dit wordt zeer gewaardeerd en hiermee maak je direct een goede indruk. Ook bij bijvoorbeeld een sollicitatiegesprek. In Nederland moet je dit echt niet doen, dit wordt dan gezien als omkoperij. Wat mij heel erg opvalt in Duitsland is dat 95% op een mountainbike fietst. Dit is natuurlijk wel logisch met al die steile wegen. Op een ouderwetse opoefiets zou het niet te doen zijn. Wat ook erg opvalt is de grootte van een supermarkt. In Nederland hebben we soms nog wel een grootte supermarkt, maar in Duitsland is het gigantisch. Het assortiment is ook echt WOW. De eerste keer dat ik in Kaufland liep viel mijn mond open. In Nederland is er keuze tussen 20 verschillende soorten vleeswaren, maar in Kaufland kan je kiezen tussen 150 verschillende soorten. Dit is wel echt absurd veel keuze! Ik heb ook letterlijk 15 minuten naar vleeswaren gezocht en uiteindelijk ook wat uitgekozen. Kaufland is een supermarkt maar kan eenvoudig gezien worden als een winkelcentrum.

Cultuurverschillen Mijn persoonlijke ervaring met de cultuur van Duitsland is goed, zeer goed zelfs. De Duitse mensen zijn aardig, maar zitten vaak in hun eigen wereld en willen daar al te graag in blijven. Als je de Duitsers iets vraagt willen ze je maar al te graag helpen, waarna ze

21

Het openbaar vervoer is naar mijn mening erg goed geregeld in Duitsland. Alles komt op tijd en als de bus of tram iets later komt staat dat netjes aangegeven op de indicatieborden bij de haltes. Hier zou Nederland nog wat van kunnen leren. Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van mijn stage in het buitenland is veel, heel veel zelfs. Wat ik allemaal geleerd heb is ongekend. Mijn Duitse taal is met een reuzesprong vooruitgegaan. Eerst kon ik niet zo goed Duits spreken en schrijven. Nu kan ik telefoneren en e-mails typen met klanten en dingen zelf regelen. Dit kon ik echt niet in het begin! Voor mijn opleiding, assistent manager export, moet ik ook werken met verschillende documenten, zoals rekeningen, paklijsten, verschillende certificaten als Phytosanitary en certificaat van Origine, EUR1 en het CMR. Sommige van deze documenten moeten ook ondertekend en gestempeld worden door de Kamer van Koophandel. Deze documenten heb ik meerdere keren gemaakt en ik ben ook naar de Kamer

22

van Koophandel geweest om het te laten ondertekenen. Dit was een hele ervaring voor mij omdat ik deze documenten nog nooit in het echt heb gezien of ingevuld. Maar nu is het een eitje. Geen probleem. Toekomst Mijn opleiding is assistent manager export en graag wil ik in deze branche blijven, maar dan wel in Duitsland. Ik heb al sollicitatiebrieven verstuurd en nu is het dan wachten of ik een baan krijg hier in het mooie Duitsland. Het zou helemaal top zijn als dat lukt! Dan kan ik mijn tweede leven opbouwen samen met mijn vriendin. Samenwonen en uiteindelijk een familie starten. Als het zo loopt dan worden mijn dromen waar.

Leerling Onderwijsinstelling Opleiding Leerbedrijf Stageperiode Plaats

Veronique Schell Helicon opleidingen Dierenverzorging, leerjaar 3 Marineland Catalunya 11 mei 2012 – 3 juli 2012 Palafolls, Spanje

Mijn leven in Spanje De reden dat ik stage ben gaan lopen in het buitenland is dat ik een andere taal wilde leren en een andere cultuur wilde proeven. Ook wilde ik werkervaring opdoen in het buitenland en het liefste in een dierenpark. Via een medestudente ben ik terechtgekomen bij Marineland omdat ik op het laatste moment van stage gewisseld ben. Eenmaal in Spanje aangekomen heb ik mezelf wegwijsgemaakt in het huisje waar we zaten en de winkels in de omgeving. We hadden een bakker in dezelfde wijk maar de rest van de winkels waren helaas wat verder weg. Dit is niet erg maar wel als je geen vervoersmogelijkheden hebt, dan is lopen de enige optie. Mijn stage De eerste dag van mijn stage ben ik begonnen bij de vogels. Hier mocht ik werken met Anna, Elisabeth, Laura en Enric. Zij hebben mij laten zien wat de werkzaamheden waren en welke dieren er onder hun verzorging staan. Het hele park waar de vogels te vinden zijn staan onder de verzorging van de vogelafdeling. Voor een klein park is dat nog best veel werk en in het voorseizoen moet er ook veel gedaan worden om het park er goed uit te

23

laten zien voor het publiek. De belangrijkste werkzaamheden voor het hoogseizoen is zorgen dat de verblijven van alle dieren er goed verzorgd uitzien en dat de rivier schoon is. Deze rivier loopt door het hele park van boven naar beneden. Dit waren een beetje de werkzaamheden in het voorseizoen. Het hoogseizoen was anders. Dan was het belangrijk dat alle dieren eten kregen en dat het eten goed werd voorbereid. De werksfeer bij de vogels was heel kalm en rustig, het was vooral belangrijk dat ik niet te snel werkte. Dit heeft voornamelijk te maken met de warmte en de hoeveelheid werk op het park.

In de eerste weken van mijn stage heb ik gewerkt met de vogels. Wat ik vooral merkte aan de mensen daar is dat het belangrijk is dat jij als persoon goed luistert naar wat er gezegd wordt en zelf ook initiatief neemt door te vragen of er nog meer werk is wat je kunt doen. Daarnaast is het belangrijk dat je zelf niet teveel op de voorgrond komt te staan. Een mooi voorbeeld hiervan is dat als de mensen met de dieren aan het trainen zijn, jij op de achtergrond blijft of zelfs achter de schermen. Je komt er pas bijzitten als ze je vragen. Wat ik heb gemerkt is dat ze dit zeer waarderen en dat ze jou dan ook

Cultuurverschillen Ik heb me heel erg aan moeten passen aan het werktempo in Spanje. Dat tempo is zoveel anders dan in Nederland. Hier in Nederland is het vooral belangrijk dat er snel gewerkt wordt en dat er veel gewerkt wordt. In Spanje is het zo dat als het werk niet af is het de volgende dag weer wordt opgepakt.

sneller bij zaken willen betrekken. Hiermee kan ik een mooi verschil aangeven tussen de verschillende culturen. In Nederland is het namelijk zo dat de mensen juist willen dat je interesse toont door er met je neus bovenop te staan en ijver staat ook voorop. Dit is geen verkeerde zaak maar in een andere cultuur kan dat soms wel voor problemen zorgen. Wat ook een verademing is in Spanje is de siësta. Dit betekent dat de winkels dicht zijn en de mensen dus rusten. Dat was wel even wennen toen ik het eerste weekend daar was en lekker wilde gaan winkelen en gaan kijken welke winkels er waren in het dorpje. Ze waren dus dicht. De eerste twee dagen heb ik wel wat van de omgeving kunnen verkennen en ik zat ook maar een half uur lopen van het strand, op zich geen ramp.

24

Het Spaanse volk is heel hartelijk en open, iets waar ik wel aan heb moeten wennen. Ik ben het gewend van mijn eigen gezin maar niet van de standaard Nederlander. Daar is niets verkeerds mee. Het Spaanse volk voelde meer als mijn eigen familie en ik kon me snel genoeg aanpassen aan de normen en waarden die ze in Spanje hebben. Vooral omdat ze niet veel verschillen met die van mijn eigen familie.

Ervaringen Na de weken dat ik bij de vogels heb mogen werken ben ik naar de dolfijnen gegaan. De afdeling dolfijnen is verantwoordelijk voor alle waterdieren. Dit zijn uiteraard de dolfijnen, zeeleeuwen, zeehonden, pinguïns en otters. Het werk bij de dolfijnen was echt heel anders dan bij de vogels. Hier was het vooral belangrijk dat het eten werd bereid en de verblijven in de ochtend schoongemaakt moesten worden voordat de eerste show plaatsvond. Uiteindelijk viel het allemaal wel mee. Het werk is gewoon goed verdeeld over de dag zodat de mensen die er vast werken daardoor ook altijd wat te doen hebben.

gelatine. Ook hebben ze mij laten zien hoe de gelatine werd gemaakt. De mensen bij het dolfinarium verschilden niet veel van de mensen bij de vogels. Conclusie Ik heb veel persoonlijk ervaringen opgedaan in Spanje en wat ik vooral leuk vond van de mensen is dat ze mij zagen als een Spaanse en daarom ook altijd Spaans tegen me praten hierdoor kon ik de taal vrij snel oppakken en simpele gesprekken houden met de mensen. De stage heeft mij veel inzicht gegeven in dierenverzorging in het buitenland ten opzichte van Nederland. In het buitenland werken ze rustig met de dieren en met andere werkzaamheden. Dit heeft te maken met de temperatuur in Spanje en ook het dagelijkse werk wat ze hebben. Er wordt soms wel snel gewerkt maar dat is maar zelden zo. Buiten mijn stage om heb ik ook veel van Catalonië kunnen zien en heb ik veel

Bij de dolfijnen lunch je dus ook eerder, zo rond één uur. Bij de vogels was dit vaak om twee uur. Dus dat was wel een verschil. Ook de werkmentaliteit bij de afdeling van de dolfijnen is anders. Men is daar wat strenger en je moet het dus ook meteen goed doen. Het werk was wel heel divers en als je het werk goed deed merkte je dat ook want dan hoefde je niet veel te controleren bij de bassins. Boven waar het publiek komt zijn drie bassins waarvan er twee toegankelijk zijn voor het publiek. De mensen kunnen hier de dieren bewonderen. Waar je dan op moet letten is dat de mensen niet naar de dieren gaan zwaaien of de dieren opzettelijk gaan roepen. Maar ook dit was niet erg om te doen, zeker niet toen het hoogseizoen begon toen er heel veel mensen kwamen kijken. Wat ik vooral leuk vond bij de dolfijnen was het voorbereiden van de vis en de

toeristische plaatsen kunnen bezoeken. Doordat ik deze geweldige ervaring op heb kunnen doen zou ik graag nog een aantal stages of zelfs wel willen werken in het buitenland.

25

Leerling Onderwijsinstelling Opleiding Leerbedrijf Stageperiode Plaats

Cathy Gerssen ROC Midden Nederland Leisure en Events, leerjaar 3 iStage / Robinson Club Pamfilya 23 april 2012 – 1 september 2012 Sorgun/Manavgat, Turkije

Van A tot Robinson!! De voorbereidingen achter de schermen en op de set Voor mijn grote survival in het Pamfilyabos, kwamen veel voorbereidingen onder het gras vandaan. Een stagevisum moest geregeld worden, daarvoor had ik een briefje nodig waarop ze konden lezen wat voor gekke dingen ik in het verleden heb uitgespookt. Maar aangezien ik volgens het ‘grote boek’ een braaf meisje was, werd het een bewijs van goed gedrag! Verder heb ik mijn OV-kaart stopgezet en de uitwonende beurs aangevraagd. Na dit geregeld te hebben gingen we met iStage en twaalf kandidaten naar Duitsland voor een training. De training was in RobinsonClub Fleesensee. Bij deze training zijn we helemaal voorbereid op de realiteit van het werken in zo’n 5***** RobinsonClub, want daar ben je natuurlijk niet zomaar. Van de gewoonlijke tafelmanieren tot op welke manier je een stokbroodje hoort eten, we hebben het allemaal geleerd. We hadden er de tijd van ons leven! Let´s go! Op 28 april vloog ik naar Turkije om de grote uitdaging aan te gaan: werken in een 5***** Robinson Club met ook nog een voor mij vreemde taal. Daar stond ik dan, in m’n uppie voor de grote Robinson-poort. Ik werd in de eerste vijf minuten al voor de haaien gegooid, aangezien de bewakers graag wilden weten wat ik daar kwam doen met mijn kleine trolley en grote panterkoffer, van ‘Hey panter, waar ga je met dat meisje heen’. Ik op mijn beste Duits uitleggen dat ik kwam stagelopen en dat de buschauffeur me niet tot de receptie kon brengen omdat hij geen gasten van de Robinson Club in zijn bus had. Je voelt de bui waarschijnlijk al hangen: ze waren Turks en verstonden dus mijn gebrekkige Duits niet. Zij naar de receptie

26

bellen, ik weer op mijn beste Duits uitleggen wat ik kwam doen en gelukkig begrepen zij mij wel. Ik liep door de poort van het grote resort waar ik de komende vijf maanden zou verblijven. Bij de receptie werd ik hartelijk ontvangen met een glaasje drinken en belden ze mijn stagebegeleider op. “Hey Cathy zou jij niet morgen komen?”, “Ehm nee? Vandaag!”. Mijn kamer was al klaar dus dat was verder geen probleem. Wij lopen samen naar de kamers van de werknemers en ja hoor: mevrouw zit op één hoog en moet dus met de koffers de trap op. Gelukkig was mijn stagebegeleider een jonge gentleman en droeg hij de koffers voor me. Een paar uur later kwamen ook Nathalie, Kevin en Anniek aan. We hebben samen wat gegeten en de RobinsonClub verkend. Het werk kan beginnen… Na een lekker dagje vrij om te wennen, mijn collega’s en de club te leren kennen, kon het echte werk beginnen. Kevin ging de sportactiviteiten voor volwassenen verzorgen en wij verzorgden activiteiten voor de kids in de RobyClub. We werkten zes dagen in de week van 09:00 tot 00:00 en hadden ‘s middags een lekkere pauze van maar liefst drie uur, zodat we lekker konden zwemmen, pitten aan het strand of onze rust konden pakken op onze kamers. We hadden hele relaxte kamers, voorzien van een inloopkast, bureau met TV, badkamer met wc, douche, en een wastafel met grote spiegel inclusief föhn! Het werken in de RobyClub Wat ik erg leuk vond aan de RobyClub was de band die je kreeg met de kinderen die er elke dag waren. Er was bijvoorbeeld een driejarig meisje Johanna die tijdens de activiteiten eigenlijk gewoon mijn kindje was. Vanaf dag één liep ze steeds weg en dat zag ik wel als een uitdaging! Ik besloot het meisje op mijn schoot te nemen en even met haar te kletsen. Nadat ik met haar had afgesproken dat ze niet meer weg mocht lopen, was ze niet meer bij me weg te slaan.

Ons gesprekje had Johanna erg letterlijk opgevat en zelfs als mama kwam bleef ze bij mij. Er vroegen zelfs mensen of het meisje mijn dochtertje was . Ook met de ouders krijg je een band. Haar moeder heeft me een heel pakket gestuurd vanuit Duitsland voor mijn verjaardag, superlief!! Lui om te werken waren we zeker niet! Een stage bij RobinsonClub is meer dan alleen het organiseren van kinderactiviteiten, zo hadden we één á twee keer in de week restaurantdienst, hielpen we in drukke periodes bij aankomst en vertrek en ben je elke werkdag tot 00:00 in de bar om te socializen met de gasten en collega’s. Het koken was niet zo mijn ding, omdat ik niet zo’n keukenprinsesje ben. Het is niet dat ik het niet kan, maar meer dat ik teveel met andere dingen bezig ben en dan gaat het wel eens mis! #oeps ! Bij aankomst ontvangen we de gasten met een drankje en bieden we ze een heerlijk verfrissingsdoekje met een vleugje citroen aan en socializen we tegelijkertijd over hun reis en de club. Dit vond ik een stuk leuker dan het uitzwaaien van alle leuke gasten die weer

27

naar huis gingen. Maar af en toe vierde ik een klein feestje bij het vertrek. Dat was bij het vertrek van de gezinnen waarbij hun kinderen me na twee weken gewoon m’n strotje uitkwamen. Ja vervelende kinderen waren er ook zo nu en dan. Dan liep ik na hun vertrek fluitend en zingend naar mijn kamer. Vrije dagen Eén keer in de week hadden we een vrije dag. Mijn vrije dagen besteedde ik dan ook graag aan winkelen, want euh… ja m’n geld moest natuurlijk blijven rollen! Dan kwam ik aanzetten met sieraden, schoenen, tassen enzovoort. In de eerste weken werd ik natuurlijk verschrikkelijk opgelicht. Want wie betaalt er nou € 70,- voor een ketting met plastic stenen? Dat krijg je als je nergens van weet en je het met niets kan vergelijken. In het winkellicht zagen ze eruit als prachtige kristallen. Uiteindelijk werd het een sport om zoveel mogelijk kleding en accessoires te kopen voor zo weinig mogelijk geld en keek ik iets verder dan m’n neus lang was. Verder besteedde ik mijn vrije dag aan bakken en braden met olijfolie op het strand en bezoekjes aan mijn bed. Mijn Examenopdracht Tijdens mijn stage in de RobinsonClub heb ik me niet alleen beziggehouden met de werkzaamheden daar. Ook heb ik iedere middag zitten zwoegen aan mijn examenopdracht. Het liefst ging ik natuurlijk

28

bakken op het strand. Maar helaas moest er ook aan de opleiding gedacht worden. Uit al dat zwoegen is er gelukkig iets leuks en origineels gekomen. Ik heb voor de supermini’s, mini’s en maxi’s, oftewel: alle groepen, een Pamfilya’s wereldreis georganiseerd. De kinderen begonnen met het maken van een eigen vliegtuig en zijn daarna met het eigengemaakte vliegtuig op wereldreis gegaan. Tijdens de wereldreis hebben ze onder andere een stop gemaakt in Brazilië al waar ze gingen penaltyschieten, de oudere kinderen natuurlijk van een grotere afstand dan de kleintjes, zodat het voor iedere groep haalbaar was. Daarna hebben ze een stop gemaakt in Holland om te spijkerpoepen, want dat moesten de Duitse kindjes eens in hun leven gedaan hebben . Verder zijn ze in Italië en in Egypte geweest. Als afsluiter hebben we het dansje gedaan van de muis die op wereldreis gaat en lekkere snoepjes gegeten! Waar het zwoegen en zweten allemaal wel niet goed voor was!! Jaaaa, ik heb het beste voor het laatste bewaard, als kersje op de taart en als klap op de vuurpijl heb ik mijn diploma Leisure en Hospitality Host gehaald! Ik ben niet alleen een diploma rijker, ik heb er ook een taal bij! En niet te vergeten een Turks paspoort  haha.

Leerling Onderwijsinstelling Opleiding Leerbedrijf Stageperiode Plaats

Madelon van Kempen Studio T Energiemanagement POKE 29 augustus 2011 – 4 oktober 2011 Saarijärvi, Finland

Op zoek naar verschillen in duurzaamheid In the middle of nowhere, in the middle of Finland. Hier sta ik dan, midden op het vliegveld van Jyväskylä. Vandaag, 29 augustus 2011 ga ik beginnen aan een avontuur van tien weken. Helemaal alleen op stage in het voor mij, totaal onbekende Finland. Ik ben derde en tevens laatstejaars student aan de Businessschool Studio T in Tilburg, waar ik de opleiding Duurzaam Energiemanagement volg. Ik zal de komende tien weken vanuit de Finse school POKE in Saarijärvi onderzoek doen naar de verschillen in duurzaamheid tussen Nederland en Finland. Ik verblijf op de campus van de school en volg iedere vrijdag lessen Bio-energy op JAMK, University of Applied Sciences, die aan de andere kant van de weg ligt. Ik heb geen idee waar ik nu weer aan begonnen ben. Hoe het begon Drie jaar geleden had ik op school een gesprek, met mijn ouders, Willy Koppens, directeur van Studio T, en mijn coach Ewoud Storm. Willy zei: “Madelon je moet verplicht op stage naar het buitenland. Je kunt naar België gaan, maar bijvoorbeeld ook naar Finland”. En ik dacht: Jaaaa, Finland, dat klinkt gaaf!! Het horen van de naam Finland maakte een apart gevoel bij me los, alsof ik er al die jaren naar had verlangd. Maar weinig mensen moedigden me aan een stage te regelen in Finland. Dat lukte mij tóch niet! En daar ging ik dan, met 50 kilo aan bagage, als 18-jarig meisje. Ik had nog nooit zo’n verre reis gemaakt, laat staan helemaal alleen. De eerste avond in Finland merkte ik al snel dat de Finnen niet heel erg sociaal zijn en het eigenlijk vertikken om Engels te spreken, of je moet de woorden letterlijk uit ze trekken. Waarschijnlijk ook niet heel raar, als je in dit deel van Finland woont.

29

De omgeving Even een korte omschrijving van de omgeving waar ik de komende tien weken verblijf: Poke ligt aan een autoweg waar misschien drie auto’s per dag rijden en aan de andere kant van de weg ligt JAMK. Als ik op de autoweg ga staan en ik naar links kijk zie ik een meer met daaromheen alleen maar bomen. Als ik naar rechts kijk zie ik precies dezelfde, weliswaar prachtige, omgeving. Naar de eerste beste buren ben je een tijdje onderweg en ook de eerste supermarkt is drie uur lopen. Ja, daar zit je dan met alleen maar Finnen. Het voelt een beetje als het einde van de wereld. Mijn huisgenoten Om een beetje te kunnen ouwehoeren met mijn medestudenten leer ik wat van de Finse taal via Google. Wat een geweldige taal!! Gelukkig rennen ze nu niet meteen weg als ik ze in mijn beste Fins begroet. Ik slaap in een vierkamerappartementje met vier Finse ‘meiden’. Ze zijn apart, niet echt het type meiden waar ik een wijntje mee zou gaan drinken of zo. Ik ben altijd wel heel nieuwsgierig geweest naar onbekende mensen, dus ik probeer mezelf heel sociaal voor te stellen aan mijn nieuwe huisgenoten. De één begint dierengeluiden te maken, de ander loopt knalrood aan en begint over haar hele lichaam te trillen, de volgende eet spontaan een hele zak chips leeg en huisgenoot nummer vier kijkt me met een half scheel oog aan. Het komt vast wel goed, optimistisch blijven, denk ik bij mezelf.

30

Mijn dagindeling De eerste paar weken lijken maanden te duren. Ik mis thuis verschrikkelijk, maar zie mezelf met de dag veranderen. Mijn dagen zien er heel anders uit dan dat ik gewend ben. Om half zeven in de ochtend gaat mijn wekker zodat ik om half acht aan het ontbijt kan zitten. Dat ontbijt bestaat meestal uit zoutloos brood, met daarentegen wel heel zoute boter en een glaasje zure melk, uilenbloed of door de Finnen zelf gebrouwen, alcoholvrij bier. Om acht uur begin ik aan mijn onderzoek dat meestal plaatsvindt vanuit het kantoor op school; één van de Finse bossen waar ik ineens de taak heb om met een soort tractor een half bos om te kappen, of vanuit de universiteit waar ik les krijg van een oorspronkelijke leraar van Harvard. Om half twaalf is de lunch en om kwart voor vier begint het avondeten met de school al!! Aangezien het in Finland een uur later is dan in Nederland en ik rond dat tijdstip, kwart voor drie in Nederland, op Facebook plaats dat ik zojuist aan mijn avondeten begonnen ben, krijg ik daar veel reacties op. Na het avondeten gaat iedereen terug naar zijn of haar kamer om naar de regen te gaan zitten staren of zo. Rond vier uur is er in ieder geval helemaal niets meer te beleven op de campus en de school. Op een gegeven moment wordt de sauna in de school zelfs mijn tweede thuis! De rest van de dagen, zo’n twee à drie keer per week, loop ik drie uur heen, drie uur terug naar ‘het centrum’, puur uit verveling. Dit is altijd wel een hele spannende reis aangezien het rond dit tijdstip al erg donker

is, je geen mens tegen komt, maar wel heel veel wild ziet. We hebben zelfs, tijdens het plukken van paddenstoelen voor het avondeten, een beer gezien! Helaas hebben mijn huisgenoten niet vaak zin om minstens zes uur met mij opgescheept te zitten, dus leg ik die weg altijd alleen af. Gelukkig zijn ze soms wel in voor een potje ‘Rova’, een Fins kaartspelletje. Met één van

de huisgenoten kan ik gelukkig wel eens lachen. Ik ga zelfs een weekend met haar mee naar huis wat een hele ervaring blijkt te zijn. De andere weekenden blijf ik meestal helemaal alleen op de campus en zorg ik voor de dieren op de boerderij waarop Poke zich bevindt. Dat is behoorlijk eenzaam, dus ook dan besteed ik mijn dagen aan het lopen naar ‘de stad’. Ervaringen Ik ben mezelf dus wel echt tegengekomen tijdens deze stage in Finland. Dat had ik van tevoren echt niet verwacht. Ik verlangde heel erg naar thuis, maar ben aan de andere kant heel blij dat ik mijn droom heb kunnen waarmaken.

te gaan. Ik snakte naar vrolijke, gezellige en enthousiaste mensen om me heen, en telde de dagen af. Als er op de nacht van 28 op 29 oktober een Finse man met pistool en al mijn huis binnen komt vallen en een Finse kreet uit begint te slaan, stopt mijn hart even met kloppen. Dit wordt mijn dood, dacht ik. Deze inbraak heeft mij heel erg veranderd, vooral in combinatie met al die zelfmoorden. Zo had ik mij Finland niet bepaald voorgesteld. Gelukkig heeft mijn stage in Finland ook goede dingen met zich meegebracht. Ik vierde mijn verjaardag (17 oktober) voor het eerst in de sneeuw! Een aantal andere buitenlandse studenten waar ik wel eens mee had opgetrokken hadden een feestje voor me georganiseerd. Om twaalf uur ’s nachts ging ik, samen met hen, mijn 19e levensjaar tegemoet door in een ijskoud meer te springen. Ik had me geen gavere verjaardag kunnen wensen! Ook heb ik een aantal keer paardgereden in een van de schitterende bossen en heb ik heel veel geleerd. Niet alleen over de Finse duurzaamheid, maar ook over mezelf. Ik ben door dit avontuur Nederland veel meer gaan waarderen. Ik heb leren genieten van een stilte die ik niet gewend was en mijn droom werd werkelijkheid. In the middle of nowhere, in the middle of Finland.

In mijn omgeving worden tijdens mijn stageperiode ook heel veel zelfmoorden gepleegd. Er waren maar weinig mensen in mijn omgeving die niet depressief waren vanwege de minimale hoeveelheid zonlicht. Het was voor mij ontzettend moeilijk om hier mee om

31

Tips voor Europese stages Het is voor jezelf ontzettend leuk om een tijdje in een ander land te wonen. Je leert een andere taal spreken, je krijgt internationale vrienden, je ziet wat van de wereld. Maar het vergroot ook je kans op een baan. In Europa werken landen steeds meer samen. En dat geldt dus ook voor bedrijven en organisaties. Nederlandse (en buitenlandse) bedrijven vinden het daarom steeds belangrijker dat je ook een andere taal en cultuur kent, en dat je een tijdje in het buitenland hebt gewerkt of gestudeerd. De Europass De Europass is een initiatief van de Europese Commissie om mobiliteit binnen Europa bij werken en leren te vergemakkelijken. Europass is eigenlijk geen echte pas. Europass is een verzameling van gratis documenten waarmee je duidelijk kunt maken wat jouw kwalificaties en competenties zijn. Al deze documenten samen vormen een Europees portfolio: een digitale map waarin je al jouw gegevens kunt bewaren en aanpassen. Deze documenten zijn in alle Europese talen beschikbaar. Je kunt de Europass gebruiken als je in een ander Europees land wilt gaan studeren, stagelopen of werken. Het is belangrijk dat je in het buitenland goed duidelijk kunt maken wat je weet en wat je kunt. Met de Europass weten scholen en werkgevers in heel Europa wat jij waard bent. Met Europass vergroot je jouw kansen op een studie, stageplek of baan. Deelnemende landen Leonardo da Vinci programma • de 27 EU-lidstaten (België, Bulgarije, Cyprus, Denemarken, Duitsland, Estland, Finland, Frankrijk, Griekenland, Hongarije, Ierland, Italië, Letland, Litouwen, Luxemburg, Malta, Nederland, Oostenrijk, Polen, Portugal, Roemenië, Slovenië, Slowakije, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden); • de kandidaat-lidstaten (Turkije, Kroatië en Macedonië); • de EVA/EER-landen (Liechtenstein, Noorwegen, IJsland, Zwitserland); • op termijn waarschijnlijk de landen op de Westelijke Balkan. Europassdocumenten Europass CV

Het document bevat belangrijke informatie over wie je bent, je werkervaring, opleiding en vaardigheden. Je kunt het invullen via www.europass.nl

Europass Taalpaspoort

Het document beschrijft je taalvaardigheid. Geeft extra informatie over je schrijf-, spreek-, lees- en luistervaardigheden. Je kunt het invullen via www.europass.nl

Europass Mobiliteit

In dit document worden het doel, de inhoud en de duur van je internationale stage opgenomen. Je onderwijsinstelling geeft deze uit en de organisatie waar je stage loopt of studeert ondertekent het.

Europass Certificaatsupplement

Dit document geeft uitleg over jouw gevolgde mbo-opleiding in Nederland. Je kunt deze downloaden via www.europass.nl

Europass Diplomasupplement

Dit document is een standaardbeschrijving van de inhoud en het verloop van je studie op hbo- of op universitair niveau. Het document wordt tegelijk met je diploma uitgereikt.

Het inleveren van de Europass Mobiliteit is een voorwaarde voor Leonardo da Vinci subsidie.

32

Geld en reisdocumenten Bewaar altijd een kopie van je reisdocument(en). De Nederlandse ambassade kan dan sneller voor vervanging zorgen als er sprake is van verlies of diefstal. Bewaar deze kopieën apart van de originelen. Scan je belangrijke documenten voordat je vertrekt en bewaar deze bestanden in je e-mailaccount. Op deze manier kan je ze nooit verliezen en heb je ze altijd bij de hand. Check of je bankpas ook geldig is in het betreffende land. Vraag dit eventueel na bij de bank. Gezondheid Ga goed verzekerd op reis. Let hierbij op of de dekking van je ziektekostenverzekering in het buitenland is aangevuld met een eventuele reisverzekering. Raadpleeg je ziektekostenverzekeraar en/of reisverzekeraar voor meer informatie. Paspoort of identiteitskaart Binnen de Europese Unie heb je geen visum nodig en heb je als Nederlander zondermeer recht op een werk- en verblijfsvergunning. Zorg voor een geldig paspoort of identiteitskaart. Een identiteitskaart is alleen toegestaan voor bestemmingen naar landen van de EU: België, Cyprus, Denemarken, Duitsland, Estland, Finland, Frankrijk, Griekenland, Groot-Brittannië en Noord-Ierland, Hongarije, Ierland, Italië, Letland, Litouwen, Luxemburg, Malta, Oostenrijk, Polen, Portugal, Slovenië, Slowakije, Spanje, Tsjechië en Zweden. Overige landen: Andorra, Liechtenstein, Monaco, Noorwegen, San Marino, Turkije, IJsland en Zwitserland. Een rijbewijs wordt nergens als identificatiemiddel geaccepteerd. Een paspoort of identiteitskaart dient tenminste geldig te zijn tot na het verblijf. Als je naar een land gaat waarvoor een visum verplicht is, moet je paspoort afhankelijk van de bestemming geldig zijn tot drie, zes of zelfs twaalf maanden na het geplande verblijf. Voor de aanvraag van een (nieuw) paspoort of identiteitskaart kun je terecht bij je eigen gemeente. Het duurt ongeveer een week voordat je paspoort of identiteitskaart klaar is.

Plaatselijke gebruiken Zorg dat je goed op de hoogte bent van de plaatselijke gebruiken. Check bijvoorbeeld een reisgids van het betreffende land zodat je niet onverwacht voor verrassingen komt te staan.

Leonardo da Vinci subsidie ook voor pas afgestudeerden en werkzoekenden People on the Labourmarket - PLM Het Leonardo da Vinci-programma geeft subsidie voor eenieder die beschikbaar is voor de arbeidsmarkt zoals afgestudeerden, werkzoekenden, werknemers en zelfstandigen die in het kader van een beroepsopleiding en of deskundigheidsbevordering scholing willen volgen of werkervaring op willen doen in het buitenland. Deelname Voor een aanvraag dien je een rechtspersoon te vinden die de aanvraag voor je wil doen. De rechtspersoon kan contact opnemen met het NA LLP Leonardo da Vinci of het regionale Leonardo bureau (RLB) bij de Technische Universiteit Eindhoven.

Studiefinanciering Je kunt je studiefinanciering behouden indien je als voltijdleerling ingeschreven blijft staan bij een Nederlandse studie én je stage in het buitenland onderdeel uitmaakt van deze Nederlandse opleiding. Indien je een thuiswonende studiebeurs ontvangt, kun je tijdens je stage in het buitenland een uitwonende studiebeurs aanvragen bij www.ocwduo.nl. Als je ingeschreven staat bij een Nederlandse opleiding kun je ervoor kiezen om je OV-kaart in te leveren. In plaats van je OV-kaart kun je dan een vergoeding krijgen. Als je de vergoeding ontvangt, zorg er dan voor dat je OV-kaart uiterlijk op de vijfde werkdag van de eerste maand waarin je de vergoeding krijgt, inlevert. Verhuur eventueel je kamer in Nederland tijdens je stage in het buitenland.

33

Interessante websites

34

www.aiesec.nl

Wereldwijd netwerk. Mogelijkheid tot inschrijven en zoeken naar een stageplek

www.beursopener.nl

Informatie over beurzen en fondsen voor leerlingen, onderzoekers en medewerkers die voor studie, stage of onderzoek naar het buitenland willen

www.ddh.nl/int/overheid/ ambass/index.html

Overzicht van de ambassades en consulaten in Nederland

www.euflexinternships.com

Database voor stagemogelijkheden

www.europass.nl

Informatie over de mogelijkheden van Europass

www.europastage.nl

Informatie over landen, steden, stages, diensten

www.europesejongerensite.nl

Europa portal voor jongeren uit heel Europa

www.europlacement.com

Aanbod betaalde en onbetaalde stages, vrijwilligerswerk

www.europracticum.nl

Inschrijving van een stageplek op maat

www.globalplacement.com

Database voor stagemogelijkheden en leerbedrijven

www.go-europe.nl

Europese jongerenactiviteiten, subsidies en informatiebronnen

www.inpaklijst.nl

Inpakken voor je stage? Wat moet mee!

www.minbuza.nl

Onder de link ‘reizen en tips’ voor reizen in brede zin

www.nlnrp.nl

Beknopte informatie over het Nederlandse beroepsonderwijs

www.leonardodavinci.nl

Informatie over het Europese subsidieprogramma Leonardo da Vinci

www.ocwduo.nl

Informatie over studiefinanciering

http://europa.eu.int/ploteus

Informatie over studeer- en opleidingsmogelijkheden, onderwijs- en opleidingssystemen, uitwisselingsprogramma’s en beurzen

www.stagemarkt.nl

• Voor alle mbo-leerlingen die een stageplaats of leerbaan zoeken, zowel bbl als bol • Je maakt een eigen profiel aan en laat dat matchen met het aanbod in de database. Je kan kiezen op locatie van een bedrijf, type werk, het opleidingsniveau of type opleiding • Erkende leerbedrijven in binnen- en buitenland • Biedt hulp bij het maken van jouw CV. Met een goed CV kun je gemakkelijk bedrijven benaderen voor een stageplaats

www.stagemotor.nl

Bemiddelingssite tussen bedrijven en leerlingen. Het betreft voornamelijk stages in Nederland

www.stageplaza.nl

Bemiddelingssite tussen bedrijven en leerlingen

www.stagetips.nl

Informatie over stagelopen

www.student.kennisnet.nl

Een site met informatie voor leerlingen

www.studieinfo.nl/stage

Links naar stageplaatsen in binnen- en buitenland, tips en ervaringen van andere leerlingen

www.workplacement.nl

Handige informatie en praktische tips om een internationale stage tot een succes te maken

Wil jij de trotse eigenaar worden van de

Mobility Award 2013 +

€ 500,Doe mee aan de wedstrijd om het beste stageverslag!

Voorwaarden Je stageverslag moet ondermeer gaan over je persoonlijke stage-ervaringen, de cultuurverschillen en de toegevoegde waarde van je buitenlandse stage aan zijn/haar opleiding. Uiterste inzenddatum: 1 september 2013. Je bent in het studiejaar 2012-2013 met een Nederlandse Leonardo da Vinci beurs op stage geweest. Je stageverslag mag zowel in het Nederlands als in het Engels geschreven worden en niet meer dan 1.250 woorden bevatten. Het registratieformulier wat je in moet sturen, kan je downloaden via de homepage van www.leonardodavinci.nl (linksonder) bij Highlights. Het registratieformulier en je stageverslag moet je als ‘word’-bestand per e-mail versturen aan Franka van de Wijdeven, [email protected]. Je bent aanwezig bij de prijsuitreiking. Informatie Heb je nog vragen dan kan je deze per e-mail stellen aan Franka van de Wijdeven, [email protected]

35

Leerzaam. Super. Doen! Je bent gek als je niet gaat. Geleerd in teamverband te werken. Ik heb nu een betere kans op werk. I still have contact with my Swedish coach. Geleerd te organiseren, te presenteren en gegevens administratief te verwerken. Veel ervaring door wereldwijde contacten, Duitse en Engelse taal beter ontwikkeld. Ik ben niet alleen een diploma rijker, ik heb er ook een taal bij! Het is een toevoeging voor op mijn CV. Geleerd te communiceren met een taalbarrière. Historische informatie opgedaan. Ik  heb gemerkt dat wij het erg rijk hebben. Behulpzaamheid van de mensen. Iedereen wil je helpen, maken tijd voor je. Dit is erg fijn omdat alles totaal nieuw voor je is. Ik vond het een erg leuke en leerzame tijd. Geweldig! Mijn kennis over besturingstechniek is verbeterd. Aangezien ik een baan heb gekregen bij het bedrijf blijf ik nog langer. Negen weken onafhankelijkheid en vrijheid. Waar zijn de fietsen? Het is me erg goed bevallen en heb geen heimwee gehad. We hadden een leuk gastgezin en op stage was het ook goed voor elkaar. Het is hard werken voor weinig geld. Dat vond ik eerst erg maar je went er aan. Er wonen zou ik nooit want ik hou te veel van de sneeuw en van koud. De zon mag, maar altijd? Ik zou er gek van worden. Mijn technisch Engels heb ik verbeterd. In één woord super. Het is zo fantastisch om te zien hoe mensen in andere landen werken om geld te verdienen en ook hoe ze het aanpakken op hun eigen manier. Ik heb er geen moment spijt van gehad dat ik dit heb gedaan. Binnen Europa zijn heel veel cultuurverschillen en dat had ik niet zo verwacht. De taal is af en toe een barrière. Ik begrijp nu veel beter hoe dat voor de Turken in Nederland moet zijn. Ik besef wel dat taal toch heel belangrijk is. Alle bloemen komen uit Nederland. Als ik maar één woord mag gebruiken om deze stage te verwoorden dan zou ik zeggen: WOW! Mijn droom die werkelijkheid werd.

© N A LL P L e o n a rd o d a V i n c i Ne d e r l a n d | www. le on a rdodavin ci. n l T (073 ) 6 8 0 076 2 | n a @l e o n a rd o d av i n c i . n l | Pos tbus 1585 | 5200 BP ‘ s -He r t oge n bos c h D e ze uitgave is t o t s t an d ge ko m e n m e t s u b s i d i e v a n d e E urope s e C om m is s ie , DG On de r wi js e n C ultuur