Stadsatelier Stadslandbouw Trefdag Innovatie in de stad
TRANSITIE LANDBOUW-VOEDING POTENTIEEL VAN STADSLANDBOUW Dirk Van Gijseghem
2
ANALYSE
maar ook voedingsgerelateerde gezondheidsproblemen
Voldoende, divers, gezond, veilig voedsel…
3
ANALYSE
Voldoende voeding à la tête du client…
maar ook voedselverlies, hoge grondstoffenvraag en aanzienlijke milieu-impact
ANALYSE
Landbouw voor voeding…
maar ook biobrandstoffen, biomassa voor industrie
5
ANALYSE
maar ook geen relatie meer tussen verschillende schakels in de keten
Specialisatie en schaalvergroting met voordelen…
6
ANALYSE
Natuurlijk hulpbronnen als de basis voor productie
maar deze grondstoffen worden ook schaarser
7
ANALYSE
Milieudruk vermindert
maar draagkracht wordt overschreden waardoor kwaliteit natuurlijke hulpbronnen in gedrang komt 8
ANALYSE
maar ook verlies aan sociaal kapitaal
Samen boeren op mensenmaat…
9
ANALYSE
Landbouwers zijn ondernemers en realiseren een hoge productiviteit, gebaseerd op technologische innovatie…
maar te weinig gericht op geïntegreerde oplossingen, innovatieve waardeketens en systeeminnovaties 10
11
ITO
VISIE
•
The New Food Frontier 2012
•
NGO’s, landbouworganisaties, voedingsindustrie, distributie, onderzoekers, overheid, koks, consumenten denken samen na over nieuwe contouren voor landbouwvoedingssysteem in Vlaanderen
12
VISIE: EEN DUURZAAM LANDBOUW VOEDINGSSYSTEEM…
… is veerkrachtig, dynamisch en gericht op de lange termijn; ... blinkt uit in diversiteit en biedt ruimte voor innovatie en ondernemerschap; … bestaat uit zichtbare schakels, waartussen de relaties helder en respectvol zijn, gekenmerkt door ‘partnerships’ en verzekert ‘toegang’ tot voldoende voeding waardoor een gezond leven mogelijk is; … is efficiënt, niet schadelijk voor mens en milieu, respecteert het welzijn van dieren en gaat zuinig om met grondstoffen en is internationaal rechtvaardig; … biedt ecologische, economische, culturele en sociale(-ethische) meerwaarde en is economisch leefbaar voor alle actoren in het systeem, mede door hanteren van een correcte prijs; …kent betekenis toe aan voeding en bestaat uit consumenten die kiezen voor een gezonde levenswijze, die kadert in een duurzame levenswijze. 13
14
ITO
Stadslandbouw Ruimtelijke dimensie: voedselproductie in en rond de stad
Wederkerige relatie tussen landbouwer en stad, onder vorm van korte ketens en van multifunctionele bijdragen van de landbouwactiviteit aan de stedelijke behoefte.
15
Korte ketens
Vernieuwen band landbouw-consument door rechtstreekse verkoop • Milieuvoordelen: kortere afstanden, recycleren van nutriënten, verhoogde biodiversiteit Stimuleren lokale economie •
16
Functioneel verbreed
• • •
Volkstuinen, Schooltuinen, Zorgtuinen Vergroten gemeenschapsgevoel Lokale productie, Opleiding, Belevingswaarde,
17
Uitbreiding functionaliteit stedelijke ruimte
• •
Landbouw integreren in stedelijk weefsel Onderbenutte open ruimte, daken
18
Intensieve productie-eenheden met minimale ruimtelijke druk • •
Plantaardige productie Nieuwe technologie
19
20
ITO
YES, WE CAN…
21
Stadsatelier Stadslandbouw
Project voedselstrategie Leuven
Inhoud 1. Voedselteams vzw • Kern • Realisaties & impact 2. Pilootproject Voedselstrategie Leuven / 2012 • Wat en waarom • Innovatie en ingrediënten • Foodlab en ideeën 3. Aanbod voor lokale besturen / 2013 • Concreet en haalbaar 4. De herschaling
Wie is Voedselteams ? -
Een vzw sinds 2001 Maatschappelijke thema’s: Een duurzame voedselpolitiek Lokale netwerken 3,5 VTE, zetel in Leuven Jaarbudget +- 280.000 €/jaar omzet van 1,5 miljoen € in 2012
Welke voedselbeweging wil Voedselteams? • het bevorderen van een kleinschalige en duurzame land- en tuinbouw en het stimuleren van een streekgebonden economie via • De Korte Keten: een rechtstreeks afzetsysteem waarbij een duurzame relatie wordt opgebouwd tussen de producent en de consument • Stadsnabije landbouw: de noodzaak tot nabije productie geeft kansen voor nieuwe afzet en organisatiemodellen • Voedselsoevereiniteit: geeft recht aan de inwoners van een regio om een eigen voedsel- en landbouwsysteem te beheren
Voedselstrategie Leuven: 2012
Voedselstrategie Leuven: wat? • Een strategische en operationele beleidsplanning omtrent voedsel • Voedsel als beleidsthema • Voedsel als verbindende kracht • Een beleid op maat van voedselregio’s • Een brede waardecreatie via voedsel • De participatieve planning als basis voor beleid
Voedselstrategie Leuven: waarom? -
Vanwege diverse redenen Voor een gezondheidsbeleid: Toronto Voor gezondheid en duurzaamheid: London Voor duurzame lokale (landbouw) economie: Amsterdam … (Bristol, Arnhem, Barçelona, Rennes …)
- Voor de Noord-Zuidrelatie’s: Fair Trade Gemeente Campagne in Vlaanderen - Voor het klimaatbeleid: Leuven Klimaatneutraal 2030 - Voor nieuwe consumptiepatronen: Plan Duurzame Voeding Brussel
Voedselstrategie Leuven: pilootproject stedelijke innovatie • - Financiering: Thuis in de Stad/ innovatief stedenbeleid Vlaanderen/min. F. Vandenbosche • - Lokale netwerking: Voedselteams ism Vredeseilanden, Netwerk Duurzaam Leuven en STUK • - Bronnen: academisch (Carolyn Steel, Han Wiskerke), activistisch (Nyeleni, La Via Campesina …), sociaal-cultureel (innovatief en methodisch handelen)
Voedselstrategie Leuven: ingrediënten - Awareness (lezing, debat, actie, netwerk …) - ideeën-productie: Foodlabs - Onderzoek, verfijning, klankborden, selectie en clustering: “11 voedselvoorstellen” - communicatie, draagvlak - Website: www.voedselstadleuven.be - nog NIET: opmaak voedselstrategie - WEL: voorstellen, draagvlak en dynamiek
FOODLAB’S IN MAART EN APRIL 2012
Elf Lokaal Gekruide Voedselvoorstellen 1.Leuven behoudt zijn landbouwgronden.
Te veel grond gaat verloren aan wegen, huizen en industrie
2. Leuven krijgt een stadsboer(-in), in stadsdienst. Boeren komen te weinig in beeld en worden geïsoleerd.
3. Leuven steunt een systeem van distributie voor lokaal voedsel. Lokaal voedsel is niet vlot bereikbaar in de stad.
4. Leuven geeft een agrarische bestemming aan Abdij van Park. Leuvenaars verliezen de voeling met hun voedsel, de grond en de seizoenen.
5. Leuven maakt werk van een lokale voedselcultuur. Het cultuurbeleid heeft minstens één blinde vlek en dat is voedsel als verbindend element tussen de mensen.
6. Leuven ondersteunt de Donderdag Veggiedag campagne. Ook de Leuvenaars eten te veel vlees. 7. Leuven organiseert een grootkeuken die het goede voorbeeld geeft. Er wordt veel te veel eten weggegooid.
8. Leuven geeft subsidies voor lokale projecten over voeding. Een ander voedselsysteem bewijst zich in de praktijk.
9. Leuven voert een beleid waardoor er in privé-tuinen meer voedsel geproduceerd wordt. Te veel tuinen worden niet gebruikt en zijn onderbenut. 10. Leuven werkt met zijn buurgemeenten aan een regionaal voedselbeleid. Stad en platteland werken niet goed samen voor landbouw en voeding.
11. Leuven heeft een voedseladviesraad. Veel lokale kennis gaat verloren door een ondermaats georganiseerde participatie.
Vervolg: een aanbod aan lokale besturen ! • Opstarttraject voedselstrategie voor lokale besturen - BASIS - korte termijn: opmaak profiel, activering via presentatie en debat, Foodlab, oplevering ideeënbundel - UITGEBREID - lange termijn: uitwerken voedselstrategische planning, draagvlak en beleidsintegratie, samenwerkingsmoddelen en partnerschips
Een concreet een haalbaar traject in vijf modules
[email protected]
[email protected]
016/ 29 58 01 02/2 740 750
De her-schaling: knelpunt en kans • • • • • •
Nieuwe praktijken stad-platteland? Overstijgen politiek/administratieve grenzen Rol regionale actoren/intercommunales Afbakening stadsregio’s: small en medium Beleidsplan Ruimte Vlaanderen ? Leiderschap ifv systeemdenken: economie, politiek, middenveld
Context: the ambition of the territory Van een helder onderscheid tussen stad en platteland is geen sprake meer. We zien een fijnmazige mix van ruimtegebruiken die nog geen weefsel hebben gevormd. De kaart toont een opmerkelijke diversiteit van functies en een even opmerkelijke nabijheid daarvan. Ze zijn de sleutels tot de omvorming van het Vlaamse landschap tot een duurzaam en productief territorium. Bron: Belgisch paviljoen op architectuurbiënale Venetië 2012
Campagnebeeld: Wim Storme & Yichalal
Hosting:
planet
Duurzame projecten rond energie, voedsel, water en mobiliteit people
profit
Sustainability - mark by mark De missie van Greenmarx is duurzame projecten ontwikkelen, financieren, realiseren en beheren. Greenmarx ontwikkelt sinds 2011/12 commerciële stadslandbouwprojecten, met als doel lokale teelt via ultra-‐korte ketens tot bij de consument te brengen, via aan de omgeving aangepaste afzetkanalen. Clean local energy
B2C Moestuinbox
Urban farming
Urban Farming projecten: de vraag… -‐ Wat? -‐ Waarom? -‐ PosiAeve contexBactoren? -‐ Reeds overwonnen contexBactoren? -‐ Nog te overwinnen contexBactoren? Wat is de relaAe met het bestaande voedsel/ landbouwsysteem? -‐ Einddoel – wanneer een geslaagd project?
Greenpoint Brooklyn – New York Gary Comer -‐ Chicago
Dave Snyder
Project Stadsvers – Koffiefabriek – Antwerpen 2060 -‐ Proefproject op dak oud kantoorgebouw -‐ PotenAeel 2000m2 -‐ Directe afzet lokale horecabedrijven -‐ Start mei 2012
-‐ EvaluaAe eind 2012 -‐ Planning 2013 -‐ Nieuwe projecten gepland Antwerpen, Leuven, Brussel, Mechelen.
Visie op Stadslandbouw
Visie op Stadslandbouw
Visie op Stadslandbouw (1/4) -‐ Lokale, duurzame, professionele tuinbouw in de stad -‐ Gedreven door lokale consumentenbehoeSen en (zeer) korte keten -‐ Basis groenten en kleinfruit, uitbreiden met aanverwante teelten/producten -‐ Niet in opposiAe, maar in interacAe en samenwerking met bestaande (sub-‐)urbane landbouw in ‘hinterlanden’ -‐ Technologie en duurzame innovaAe inschakelen -‐ Open en gesloten teelt, combinaAes op basis van lokale afzetmogelijkheden
Visie op Stadslandbouw (2) -‐ Gebruik maken van pla[e daken als “vrije” bijkomend areaal. -‐ Ook Ajdelijk braakliggende bouwgronden.
Visie op Stadslandbouw (3) -‐ Grote aandacht voor (hemel-‐)water en interacAe met watergebruik bebouwing -‐ Lokale en hernieuwbare energie: -‐ Maximale synergie opzoeken tussen energienoden en producAe van landbouw en andere stedelijke acAviteit -‐ Warmte en stroom -‐ CombinaAe solar, wind, biomass/gas, cogen
Visie op Stadslandbouw (4) -‐ Aandacht voor inbedding in de lokale gemeenschap (transparanAe, communicaAe, consumpAe, werk, educaAe)
Terug naar de vraag… -‐ Wat? -‐ Waarom? -‐ PosiAeve contexBactoren? -‐ Reeds overwonnen contexBactoren? -‐ Nog te overwinnen contexBactoren? Wat is de relaAe met het bestaande voedsel/ landbouwsysteem? -‐ Einddoel – wanneer een geslaagd project?
Relatie bestaande landbouw… Wat is de relaAe met het bestaande voedsel/ landbouwsysteem? -‐ Hinterlandstrategie: gemeenschappelijk teeltplan -‐ Boeren brengen experAse én product -‐ Stadslandbouwproject is bij uitstek de plaats waar consument en producent elkaar op verschillende manieren ontmoeten -‐ In respect -‐ In transparanAe -‐ In vertrouwen -‐ Op die manier wordt stadslandbouw niet alleen een integraal en geïntegreerd deel in lokale en duurzame voedselproducAe, maar ook een brug tussen consument en producent.
Van stadslandbouw naar landbouw in de stadsregio Trefdag Innovatie in de stad Stadsatelier stadslandbouw Gent - 6 februari 2013
Wat is stadslandbouw? Stadslandbouw dekt vele ladingen (1) Niet-commerciële stadslandbouw: – – –
Microfarming Volkstuinen Institutionele tuinen
(2) Marktgeoriënteerde stadslandbouw: – Kleinschalige (half)commerciële akkerbouw- en tuinbouwbedrijven – Kleinschalige (half)commerciële veeteeltbedrijven of aquacultuurbedrijven – Gespecialiseerde stadslandbouw – Grootschalige agrobedrijven (3) Multifunctionele stadslandbouw Research Center on Urban Agriculture and Food Security (RUAF)
Stadslandbouw als ‘nicheregime’ •
Uitbreiding functionaliteit van de stedelijke ruimte
•
Intensieve productie-eenheden met minimale ruimtelijke voetafdruk
•
Korte ketens
•
Functionele verbreding van landbouw
•
Landbouw als leverancier van ecosysteemdiensten en gesloten kringlopen
MIRA-Topicrapport over transitie naar een duurzaam landbouw- en voedingssysteem in Vlaanderen
Stadslandbouw: de ruimtelijke dimensie Basiskenmerk stadslandbouw is de ruimtelijke dimensie: voedselproductie in en rond de stad. MIRA-Topicrapport over transitie naar een duurzaam landbouw- en voedingssysteem in Vlaanderen
Stadslandbouw: Ruimtelijke dimensie De ruimtelijke dimensie betreft echter niet de locatie maar: • de integratie van de landbouw in het stedelijke economische, ecologische en sociale weefsel of systeem. • de interactie tussen de stad en het agrarische bedrijf • de economische, ecologische en maatschappelijke baten, zowel voor de landbouwers als voor de stadsbewoners.
De stad in stadslandbouw
Gekookt ei, spiegelei of roerei?
De wereld is ons dorp niet Mondiale problemen en modellen niet klakkeloos overnemen • stadslandbouw is geen overlevingsstrategie • kwart van Vlaams landbouwareaal en van landbouwbedrijven ligt in een stadsgewest
Stadslandbouw in een groen en dynamisch stedengewest • Stadslandbouw niet bekijken als onderdeel van (binnen)stedelijk of regionaal voedselbeleid maar als onderdeel van stedelijke gebiedsontwikkeling • Landbouw geen planologische reserve voor andere stedelijke functies, maar cruciale factor in de duurzame ruimtelijke, economische, sociale en ecologische ontwikkeling van stadsregio’s. • Stadslandbouw = groene infrastructuur
Institutionele omslag • Multifunctionele landbouw integreren in ruimtelijke planning en gebiedsontwikkeling • Steden- en plattelandsbeleid institutioneel integreren • Innovatieve financieringsmechanismen en andere instrumenten om landbouwgrond betaalbaar te houden en stadslandbouw economisch rendabel te maken • Stadsregionale samenwerking (Danckaert et al 2010)
Mogelijke inspiratiebronnen • multifunctionele agrarische landschappen • www.terresenvilles.org
