Agenda nr. : Reg. Nr.
: 11.0147
Commissie
: FES
Cie. Verg.
: 18 april 2011
Raadsver g.
: 17 mei 2011
Initiatiefvoorstel “DE EETBARE STAD” Stadslandbouw in ’s-Hertogenbosch
Burgers willen graag een bijdrage leveren aan het terugdringen van de CO2-uitstoot en aan het vergroten van de biodiversiteit in de stad. Een van de mogelijkheden om dit doel te bereiken is het stimuleren van lokaal geproduceerd biologisch voedsel in een groene leefomgeving. Dat kan ook in de eigen achtertuin of op het balkon. Enkele burgerinitiatieven staan in de startblokken om actief met deze onderwerpen aan de slag te gaan, en de eerste Stadsmoestuin van Den Bosch (De Graafse hof) is inmiddels gerealiseerd. Deze burgers willen stadslandbouw verder ontwikkelen door middel van collectieve, biologische moestuinen. Daarvoor zijn echter een aantal randvoorwaarden nodig, namelijk faciliteiten en de vrijheid om te experimenteren. Een impuls om zelf creatief aan de slag te gaan. De fractie van De Bossche Groenen staat achter deze initiatieven en vraagt de raad om zich uit te spreken voor een actieve opstelling van de gemeente bij het realiseren van stadslandbouw. Dit betekent dat de gemeente initiatieven coördineert en faciliteert en waar nodig praktische ondersteuning aan initiatiefnemers biedt, o.a. door geschikte locaties ter beschikking te stellen en eventueel te ontwikkelen. Aan het college vraagt de Bossche Groenen om binnen de geschetste randvoorwaarden een verdere visie op stadslandbouw te ontwikkelen. De
gemeente Den Bosch ontvangt daarmee van de burgers een bijzondere bijdrage aan een groene, schone en eetbare stad.
Aanleiding Voedselproductie komt steeds verder van de stedelingen af te staan. Landbouw mag dan wel de grootste grondgebruiker van het landelijke gebied zijn, het platteland wordt door stedelingen voornamelijk geassocieerd met rust en ruimte. De kloof tussen stad en landbouw is groot. Stadslandbouw is in staat deze kloof te overbruggen. Het eerste concrete burgerinitiatief in het kader van een klimaatneutrale stad is het realiseren van een eetbare stad door het ontwikkelen van collectieve stadsmoestuinen. Intensieve landbouw is schadelijk voor het milieu, en koeling en transport van voedsel zorgen voor veel uitstoot van CO2. Wist u dat een product in de supermarkt gemiddeld 2400 kilometer aflegt van de boer naar uw bord? Stadslandbouw kan worden ingezet om het aantal voedselkilometers te verkleinen en om de stedelingen bij de productie van voedsel te betrekken. De Bossche Groenen willen samen met haar partners laten zien dat voedsel verbouwen in de stad mogelijk is. Het is bovendien schoon, biologisch en goedkoop. Maar er zijn meer voordelen van stadsmoestuinen in ‘s-Hertogenbosch:
1. Samen met anderen in de tuin werken schept een band: sociale netwerken worden hechter, buren ontmoeten elkaar. De buurt wordt een gemeenschap. 2. Een groene leefomgeving, met meer vogels en insecten zorgt voor een leefbare en aantrekkelijke stad. Bovendien stimuleert het de biodiversiteit in de stad. 3. Mensen leren weer tuinieren en hun eigen eten te verbouwen en kunnen dat aan hun eigen kinderen doorgeven. 4. Mensen worden zich bewuster van de natuur en gaan daardoor zuiniger om met voedsel. 5. Mensen leren nieuwe mensen kennen, wat isolement doorbreekt en eenzaamheid vermindert. 6. Wie tuiniert, beweegt en gaat gezonder en bewuster eten. Dit zal overgewicht tegengaan. 7. Mensen zijn niet langer afhankelijk van goedkoop geproduceerd en genetisch gemanipuleerd voedsel. 8. De gangbare land en tuinbouw is volledig afhankelijk van olie. Bovendien wordt een groot deel van ons voedsel geïmporteerd uit verre landen. Mochten de olieprijzen gaan stijgen, dan stijgen de voedselprijzen automatisch mee. Door voedselproductie in de stad mogelijk te maken is het risico op een toekomstige voedselcrisis kleiner.
Naast het tuinieren in de stadsmoestuin kunnen er ook andere activiteiten ontstaan die de cohesie tussen de bewoners kunnen versterken zoals oogstfeesten, etentjes, een markt en educatieve activiteiten. Het zou voor andere burgers een stimulans kunnen zijn om te laten zien dat het mogelijk is om in de stad je eigen voedsel te verbouwen en dat ook nog leuk en gezellig kan zijn. Op termijn zou de fractie van De Bossche Groenen graag zien dat ook de basisscholen en de voedselbank worden betrokken bij de stadsmoestuinen in het kader van voedselproductie, gezond leven (bewegen & voeding) en educatie.
Wat zijn stadsmoestuinen? Stadsmoestuinen zijn buurttuinen die worden aangelegd op braakliggende terreinen en openbare groenstroken zonder toegevoegde waarde. De stadsmoestuinen worden aangelegd en beheerd door de buurtbewoners zelf. Wat is de meerwaarde van stadsmoestuinen voor de stad en haar inwoners?
−
In het kader van het wijkgericht werken door de gemeente 's-Hertogenbosch dragen stadsmoestuinen bij aan het vergroten van de sociale cohesie in een wijk. Het project wordt voor een groot deel door de deelnemende bewoners zelf ingevuld. Op deze manier ontstaat er voor iedere wijk een op vraag en behoefte ingevulde plek. Uit ervaring spreken stadsmoestuinen mensen met diverse achtergronden en culturen aan. Dit zorgt voor een multiculturele mix van actieve mensen binnen een gecreëerde stadsmoestuin.
−
Door burgers te betrekken bij het opzetten en beheren van een stadsmoestuin gaan burgers zich ook meer verantwoordelijk voelen voor hun eigen woon en leefomgeving. Met dit project geven we bewoners de handvaten om zich zelfredzamer op te stellen.
−
Het openbaar groen in de stad is erg belangrijk en ook een visitekaartje voor de stad. Door bepaalde locaties in de stad, die nu weinig of geen functie hebben in te richten met eetbaar groen laat de stad zien betrokken te zijn bij belangrijke thema's zoals duurzaamheid, gezondheid, sociale cohesie en lokale voedsel productie. Stadslandbouw is een simpele en relatief goedkope manier om op een breed maatschappelijk niveau met deze thema's bezig te zijn.
−
De educatieve impact van stadsmoestuinen op vooral kinderen moet niet worden onderschat. Stadskinderen hebben vaak geen idee waar hun voedsel vandaan komt, en hoe het groeit en bloeit. De interesse die kinderen hiervoor hebben is erg groot en heel stimulerend voor volwassen. stadsmoestuinen dragen bij aan belevingsgericht onderwijs, zijn laagdrempelig en leerzaam.
−
Stadslandbouw draagt bij aan de leefkwaliteit van een wijk. Hierdoor is er minder criminaliteit en meer gezelligheid. Dit heeft weer als positief effect dat de grond in waarde stijgt wat voor projectontwikkelaars en de gemeente een prettige bijkomstigheid is.
−
Door de samenwerking te zoeken met sociaal maatschappelijke organisaties kunnen er zinvolle vrijwilligersprojecten worden opgezet rondom de stadsmoestuinen.
Voorbeeld van een stadmoestuin Wat is het verschil tussen stadsmoestuinen en volkstuinen? Het grote verschil tussen de stadsmoestuin, een volkstuinencomplex en je eigen tuin, is dat een stadsmoestuin tot stand komt en wordt onderhouden door de gezamenlijke inspanning van buurtbewoners. Je werkt dus samen met – en je bent dus ook afhankelijk van - de mensen die bij je in de buurt wonen. Dat is niet altijd leuk of gemakkelijk, maar als het lukt levert het wel enorm veel voldoening, saamhorigheid, culturele uitwisseling en gezond eten op. In de volkstuin zijn de leden individueel bezig op hun eigen stukje grond. De vereniging is de drager van het complex. Leden betalen contributie en verwachten daar iets voor terug. Bij de stadsmoestuin wordt de tuin door buurtbewoners gedragen en gerund. Dat vereist samenwerking en improvisatie. De moestuin ligt vaak in de openbare ruimte, en wordt beheerd door de buurt.
Wat is er nodig? De gemeente en woningcorporaties zouden stukken braakliggend land in de stad beschikbaar kunnen stellen voor stadsmoestuinen en experimenteertuinen. Verder is er behoefte aan tuingereedschap en materialen zoals hout en gaas. De gemeente zou gratis compost beschikbaar kunnen stellen. Om een stadsmoestuin te kunnen aanleggen is er behoefte aan poot- en zaaigoed. Verder kan er, vanuit educatief oogpunt ook worden gedacht over het aanleggen van schoolmoestuinen.
Het zou beleid kunnen worden om in elke buurt een stuk grond voor een gezamenlijke stadsmoestuin ter beschikking te stellen, ten behoeve van lokale, biologische voedselverbouwing.
Met de keuze van een stuk grond voor stadsmoestuinen zou rekening gehouden moeten worden met de volgende aspecten: 1. Het is belangrijk is dat de buurtbewoners zich gezamenlijk verantwoordelijk voelen voor het project. Het beste is dat zij in de directe buurt van de tuin wonen. 2. Er zou bij voorkeur geen grote weg aan de tuin moeten liggen, want de uitlaatgassen zijn slecht voor de tuiniers en hun gewassen. 3. Er moet voldoende zonlicht beschikbaar zijn in de tuin. 4. De beste grond heeft ergens een huisje of centrale plaats waar buurtbewoners samen kunnen komen voor, tijdens of na het tuinwerk. 5. Het heeft de voorkeur als er water beschikbaar is voor de irrigatie van de tuin.
De ontwikkeling van Stadslandbouw draagt bij aan de volgende doelstellingen van de gemeente:
‘s-Hertogenbosch klimaatneutraal in 2050 In het klimaatplan van de gemeente ’s-Hertogenbosch wordt niet gesproken over duurzame landbouw en biologische, lokale voedselvoorziening. Dit draagt echter wel bij aan een klimaatneutrale stad en zal daarnaast op termijn de voedselketen in de stad minder olieafhankelijk, en dus veerkrachtiger maken. Experimenteren met nieuwe vormen van landbouw is daarin cruciaal, evenals de betrokkenheid van burgers.
‘s-Hertogenbosch Smaakmakend, hoofdstad van de Smaak ‘s-Hertogenbosch heeft dit themajaar aangegrepen om voeding ook te koppelen aan het samenbrengen van mensen, de gezondheidszorg en culturele initiatieven. Het is de bedoeling dat de stad na 2010 nog sterker op de kaart komt te staan. (inter)nationaal kennisbolwerk waar de totale foodketen samenkomt: van productie, distributie, voedselverwerking en -bereiding tot educatie en consumptie. Het opzetten van Stadslandbouw in ‘s-Hertogenbosch biedt een waardevolle bijdrage aan deze ambities. Het ontwikkelen van stadsmoestuinen past volgens de fractie van De Bossche Groenen goed in dit concept.
2010 Jaar van de Biodiversiteit De biodiversiteit staat onder druk. Het aantal plant- en diersoorten is in Nederland sterk achteruit gegaan in de afgelopen zestig jaar. Zo waren er in Nederland in 1950 1400 soorten hogere planten. Sindsdien zijn hiervan 70 uitgestorven en 500 in aantal ernstig achteruit gegaan. Ook het aantal
broedvogelsoorten is in de zelfde periode met een derde afgenomen.
Het jaar van de biodiversiteit streeft naar variatie in de natuur (van plant tot dier) voor een gezond natuurlijk evenwicht. De Provincie Brabant neemt actief deel aan dit themajaar. Stadsmoestuinen en ander openbaar groen dragen aanzienlijk bij aan de vergroting van de biodiversiteit in de stad. Stadsmoestuinen bieden veel ruimte en voedsel voor vogels en insecten, waaronder bijen.
Mogelijke financiering 1. De woningcorporaties zouden benaderd kunnen worden de grond voor de stadsmoestuinen gratis ter beschikking te stellen. 2. De structurele besparing op gemeentelijk groenonderhoud biedt wellicht mogelijkheden om een bescheiden, incidentele, gemeentelijke bijdrage te leveren aan de Stadslandbouw waaruit poot en zaaigoed kunnen worden bekostigd. 3. De BIG-gelden zouden kunnen worden gebruikt voor een startsubsidie
De Stadsboerderij Een tweede concept voor Stadslandbouw is de stadsboerderij. Op talrijke plaatsen in het land zijn al initiatieven ontplooid voor het oprichten van een stadsboerderij. Met de stadsboerderij worden meerdere doelstellingen gecombineerd, als het ware in elkaar geschoven. Het concept van de stadsmoestuin kan daarin worden geïntegreerd. Is de stadsmoestuin in eerste instantie bedoeld als een wijkactiviteit van en door buurtbewoners, bij het concept van de stadsboerderij gaat het om een bedrijfsmatige aanpak waarbij diverse functies binnen het fenomeen Stadslandbouw worden geïntegreerd. Het is een vorm van multifunctionele landbouw waarbij de burgers direct of indirect worden betrokken bij voedselproductie aan de bron. De stadsboerderij voldoet aan een aantal vooraf gestelde voorwaarden. Zo staat de vraag vanuit de stad centraal in de bedrijfsvoering, en erkent en beschermt de stad de stadsboerderij in woord en daad. De Bossche Groenen gaan voor laagdrempelige Biologische Stadslandbouw, waarbij de burgers actief worden betrokken. Met stadsboerderijen worden burgers zich meer bewust van het groen rondom de stad. Ook vanuit maatschappelijk oogpunt is de stadsboerderij een prettige vorm van ondernemen. Burgers raken (weer) betrokken bij de biologische landbouw en als ondernemer weet je voor wie je produceert en het biedt afwisseling en arbeidsplezier door het samenwerken met betrokkenen. De ondernemer kan naast het ecologisch produceren van voedsel ook het landschap
beheren. Er zijn allerlei activiteiten te combineren. Kleinschalige recreatie, de combinatie met zorg voor bepaalde doelgroepen (zorgboerderij) ambachtelijke productverwerking, verkoop aan huis van biologisch geteelde groenten en fruit, natuureducatie voor scholen en andere groepen, etc.
De fractie van De Bossche Groenen zien hier kansen voor de stad. Zo zou er een pilot project kunnen worden opgestart in het gebied de Kloosterstraat. Nu de raad heeft aangegeven dat een bedrijventerrein in de Kloosterstraat ongewenst is ontstaat er ruimte voor diverse vormen van Stadslandbouw in combinatie met natuurontwikkeling. De Kloosterstraat maakt onderdeel uit van de GHS en is opgenomen in de Groene Delta. Een overgangsgebied van stad naar land en daarmee een prima decor voor de stadsboerderij. Op fietsafstand van de stad en daardoor goed bereikbaar. Doordat het concept is gebaseerd op het rendabel maken van de stadsboerderij hoeft de gemeente hier alleen maar te faciliteren en de juiste partijen bij elkaar te brengen.
Wat vraagt de fractie van de Bossche Groenen aan de gemeenteraad? De fractie van de Bossche Groenen wil met dit initiatiefvoorstel een richtinggevende uitspraak van de raad over het fenomeen Stadslandbouw. Er broeit van alles op het gebied van Stadslandbouw. Maar door het ontbreken van een duidelijke richting en sturing komen initiatieven moeilijk van de grond. Er is vanuit het veld behoefte aan coördinatie. Daarbij is het belangrijk om de kansen voor Stadslandbouw in Den Bosch duidelijk in beeld te brengen. De volgende vragen dienen te worden beantwoord:
a) Welke rol is er voor de gemeente weggelegd om Stadslandbouw verder tot ontwikkeling te brengen? b) Waar liggen de geografische mogelijkheden voor Stadslandbouw in en om de stad ’s-Hertogenbosch? c) Welke partijen zijn nodig om Stadslandbouw in Den Bosch tot een succes te maken? d) Is het mogelijk om Stadslandbouw kostenneutraal te ontwikkelen?
De stad beschikt over een groot economisch en sociaal netwerk waardoor er voor de gemeente een sturende en coördinerende rol is weggelegd. De gemeente kan waar nodig faciliteren en grond ter beschikking stellen. De fractie heeft de potentiële locaties voor de ontwikkeling van Stadslandbouw inmiddels in kaart gebracht. Bestaande contacten met corporaties en ontwikkelaars, maar ook contact met organisaties zoals de Brabantse Milieu Federatie kunnen worden benut om initiatieven sneller van de grond te krijgen. Hierbij valt ook te denken aan het gebruik maken van al bestaande overlegstructuren in de wijk, zoals wijkmanagers, wijktafels, wijkraden en wijkteamleiders. Stadslandbouw kan worden onderverdeeld in stadsmoestuinen en stadsboerderijen. Voor het opstarten van een stadsmoestuin kan een opstartsubsidie volstaan. Daarvoor zijn onder andere de BIG gelden beschikbaar. Voor het concept van de stadsboerderij vormen economische dragers de basis. De stadsboerderij kan leiden tot een andere benadering in de bestemming en inrichting van de stadsranden, zoals de Kloosterstraat. De visie op Stadslandbouw zou kunnen worden vertaald in de gemeentelijke structuurvisie en in bestemmingsplannen. Door op deze manier voorwaarden scheppend bezig te zijn ontstaat er stimulans voor ondernemers om een stadsboerderij op te starten.
De fractie van de Bossche Groenen, drs. J. Hendrickx.
Voorstel: De gemeenteraad van 's-Hertogenbosch in zijn openbare vergadering van 17 mei 2011; Gezien het voorstel van de Bossche Groenen regnr. 11.0147; Gelet op de gemeentewet en artikel 37 van het Reglement van Orde voor de vergaderingen van de gemeentertaad; Besluit 1) Dat de gemeente zich actief gaat inzetten voor de ontwikkeling van Stadslandbouw als middel om de sociale cohesie, het milieubewustzijn en de biodiversiteit in de stad te versterken waarbij de volgende uitgangspunten worden gehanteerd: a) op basis van de door de fractie van de Bossche Groenen gemaakte quickscan worden geschikte locaties ontwikkeld voor Stadslandbouw. b) voor de realisatie van stadsmoestuinen kiest de gemeente voor het stimuleren en faciliteren van initiatieven van onderaf. c) de gemeente gaat zich actief inzetten voor de realisatie van stadsboerderijen in het gebied de Kloosterstraat en andere geschikte locaties aan de rand van stad. d) het college wordt gevraagd hiervoor een plan uit te werken en in overleg te gaan met partijen die een verdere invulling kunnen geven aan het concept stadsboerderij. 2) Het college te verzoeken om, met inachtneming van bovenstaande uitgangspunten beleid op te stellen voor het verder ontwikkelen van Stadslandbouw en deze aan de raad voor te leggen.
's-Hertogenbosch, De gemeenteraad voornoemd, De griffier,
De voorzitter,
drs. A. van der Jagt
mr. dr. A.G.J.M. Rombouts
