Ruimte voor Stadslandbouw in Rotterdam

Vereniging Eetbaar Rotterdam

arrotterdam.nl

aarrotterdam.nl

Eetbaar Rotterdam

aarrotterdam.nl


Eetbaar Rotterdam

aarrotterdam.nl

Eetbaar Rotterdam

arrotterdam.nl

aarrotterdam.nl

Eetbaar Rotterdam

arrotterdam.nl

aarrotterdam.nl

arrotterdam.nl

Eetbaar Rotterdam

arrotterdam.nl

aarrotterdam.nl

Eetbaar Rotterdam

arrotterdam.nl

aarrotterdam.nl

Eetbaar Rotterdam

arrotterdam.nl

aarrotterdam.nl

Eetbaar Rotterdam

arrotterdam.nl

aarrotterdam.nl

Eetbaar Rotterdam

arrotterdam.nl

aarrotterdam.nl

Eetbaar Rotterdam

www.eetbaarrotterdam.nl


[email protected]



[email protected]



[email protected]



[email protected]



[email protected]



[email protected]



[email protected]



[email protected]



[email protected]

[email protected]

arrotterdam.nl

Ruimte voor Stadslandbouw in Rotterdam SAMENVATTING

OVER DIT ONDERZOEK

COLOFON

REGIONAAL VOEDSELSYSTEEM

Sinds 2007 is een groep Rotterdammers onder de naam Eetbaar Rotterdam actief als expertisegroep om stadslandbouw in Rotterdam te stimuleren en initieren, omdat ze geloven dat landbouw de stad veel te bieden heeft. In het onderzoek “Ruimte voor Stadslandbouw in Rotterdam” is de visie van Eetbaar Rotterdam door Paul de Graaf Ontwerp & Onderzoek uitgewerkt tot een kansenkaart voor Rotterdam en een aantal voorbeelduitwerkingen die laten zien hoe die kansen benut kunnen worden. De zo ontwikkelde benadering biedt de mogelijkheid deze aanpak breder toe te passen en te vertalen naar andere steden.

Dit onderzoek is opgezet en uitgevoerd door

Wetenschappelijke klankbordgroep: Dr.ir. A. van Timmeren (TUD - Faculteit Bouwkunde Green Building Innovation, Climate Design & Product Development) Prof. dr. A.J.J. van der Valk (WUR - Land Use Planning) Prof.dr.ir. J.S.C. Wiskerke (WUR - Rurale Sociologie)

Vanuit landbouwkundig oogpunt kan stadslandbouw een rol spelen in een omslag in het voedselsysteem. Het gaat er daarbij niet om als stad zelfvoorzienend te worden (al maakt het de stad in noodgevallen wel veerkrachtiger) maar om een verrijking van en aanvulling op de landbouw in het buitengebied. Ook voor de landbouwsector is het interessant om de landbouw dichterbij de stad - en de afzetmarkt - te brengen om weer contact te maken met de burger.

Dit onderzoek is mede mogelijk gemaakt door een subsidie van het Stimuleringsfonds voor Architectuur

LANDBOUW IN DE STAD

KANSEN VOOR ROTTERDAM Rotterdam kampt met een aantal sociale, economische en milieuproblemen die de leefbaarheid van de stad aantasten; een gebrek aan kwalitatief hoogwaardige groene ruimte en recreatieve mogelijkheden, luchtvervuiling en daaraan gerelateerde problemen met de volksgezondheid gekoppeld aan sociale achteruitgang, hoge werkloosheid door gebrek aan passend werk en meer gezondheidsproblemen, die zowel het lichamelijk als het geestelijk welzijn aantasten (overgewicht veroorzaakt door slechte voeding en gebrek aan beweging, stress, burn-out, etcetera). Stadslandbouw heeft sociaal-culturele, economische en milieu-technische effecten die bij kunnen dragen aan de oplossing van deze problemen, en past daarom goed binnen de prioriteiten in diverse Rotterdamse beleidsplannen om deze problematiek aan te pakken. De kracht van het thema stadslandbouw is dat zij de samenhang tussen verschillende beleidsdoelen zichtbaar maakt en een verbindend element kan vormen in het gemeentelijk beleid dat nu nog vaak wordt gekenmerkt door verkokering. Tegelijkertijd kan ze dit doen zonder structurele subsidie door gebruik te maken van initiatief van ondernemers.

Paul de Graaf Ontwerp & Onderzoek Met medewerking van: Bas de Groot (ER, St. UIT JE EIGEN STAD) Nicole Hoven (Rotterdamse Oogst) Jos de Krieger (ER, 2012Architecten) Césare Peeren (ER, 2012Architecten) Dr. Jan Willem van der Schans (ER, LEI/RSO-WUR)

Met dank aan: Eetbaar Rotterdam (ER) Rien Bongers (ER, Het Portaal) Kees van Oorschot (dS+V) Birgitte Louise Hansen Alle afbeeldingen zijn gemaakt door de auteur tenzij anders vermeld. De impressies van de voorbeelduitwerkingen (met uitzondering van Ommoord) zijn gemaakt door 2012Architecten. Met dank aan de volgende Rotterdamse en regionale diensten voor het aanleveren van materiaal: dS+V Rotterdam Gemeentewerken GGD Klimaatbureau Rotterdam DCMR GZH Met dank aan de volgende Rotterdamse woningcorporaties voor deelname aan een enquete over de ‘Potentie woningvoorraad voor stadslandbouw’: Woonbron COM.wonen PWS Wilt u meer weten? Stuur een email naar: [email protected] www.eetbaarrotterdam.nl www.pauldegraaf.eu Rotterdam, maart 2011

STEDELIJK

STEDELIJK

REGIONAAL

REGIONAAL

LANDELIJK

LANDELIJK

GLOBAAL

GLOBAAL

Het onderzoek richt zich op landbouw in de stad die zich in haar vorm onderscheidt van gangbare landbouw door wisselwerking met stedelijke condities. Het stedelijk gebied in de gemeente Rotterdam met de stadsranden ten noorden (grenzend aan Midden-Delfland) en ten zuiden (IJsselmonde) vormt het studiegebied.

LANDBOUW TEN DIENSTE VAN DE STAD De voedselkringloop volgens Eetbaar Rotterdam biedt de stad sociale en milieutechnische voordelen die de stad duurzamer en leefbaarder maken. In het centrum staat de stadsagrarier: de professionele stadsboer die kennis van landbouw en van de mogelijkheden ven beperkingen van de stad combinneert.

URBAN FARMER

FOREST GARDENING zelf-organisatie

Forest gardening

verbonden met de omgeving

energie-extensief

Voedselbos of bosrandtuin met noten, vruchten, knolgewassen en andere (niet-eetbare) producten.

gesloten nutrienten cyclus KENNIS INTENSIEF

Potentie: alternatief model voor aanleg en beheer van (semi-)openbaar groen, natuur- en milieueducatie

Vollegrondsteelt ARBEIDSINTENSIEF (her)gebruik van nutrienten

VOLLEGRONDSTEELT Groente- en fruitteelt op kleine lapjes grond verspreid over de stad.

Hydrocultuur KAPITAALINTENSIEF gesloten nutrienten cyclus controle

Aquaponics

energie-intensief

geisoleerd van de omgeving grondgebonden

VOLLEGRONDSTEELT OP DAKEN gebouwgebonden

Matrix van kansrijke types en hun eigenschappen

Groente- en fruitteelt op daken verspreid over de stad Potentie: productief groene daken met dynamisch beheer en alle milieutechnische en esthetische voordelen vandien

KANSRIJKE TYPES Op basis van inspirerende voorbeelden uit Engeland, Canada en Amerika en een analyse van de Rotterdamse context zijn een aantal kansrijke types van stadslandbouw onderscheiden. Deze types produceren niet alleen voedsel maar leveren ook diensten aan de stad. Deze diensten varieren - afhankelijk van het type - van werkgelegenheid en educatie tot groenonderhoud, (groen)afvalverwerking en lucht- en waterzuivering.

HYDROCULTUUR IN KAS OP DAKEN Lichtgewicht ‘off-the-grid’ groenteteelt op substraat op het dak in een kas. Potentie: ingebruikname van daken en duurzame renovatie bestaande stad

GECOMBINEERDE VIS- EN GROENTETEELT

HABITAT Eigenschappen van het stedelijk weefsel, zoneringen, bronnen van reststromen, bodem en dergelijke leveren voor elk landbouwtype specifieke kansen op. Op basis hiervan kan voor elk landbouwtype de habitat worden vastgesteld; de plek die de beste omstandigheden voor overleven biedt en waar ze thuis horen.

Potentie: gebruik van achtertuinen en restruimte in het openbaar groen

Polycultuur met combinatie vis- en groenteteelt (aquaponics), uit te breiden met in kringlopen verbonden teelten zoals wormcompostering.

Ruimtelijke, milieutechnische en sociaal-culturele eigenschappen

Potentie: verwerking reststromen, tijdelijk gebruik van braakliggende gronden en leegstaande gebouwen

HABITAT PER LANDBOUWTYPE

NUT EN DOEL VAN DE KANSENKAART Dit is niet de definitieve stadslandbouwkaart. Daarvoor is het gebied te veel in beweging. Maar de onderliggende principes laten wel zien hoe je stadslandbouw in kan zetten in de verduurzaming van de stad. Niet door alles te plannen en te reguleren, maar door initiatief van (startende) ondernemers aan te moedigen en te begeleiden op de juiste plekken. Daarom is de kaart zowel interessant voor ondernemers als voor beleidsmakers en andere partijen die iets met stadslandbouw willen in het kader van hun eigen doelstellingen. INNOVATIEF EN REALISTISCH De visie van Eetbaar Rotterdam – en het onderzoek – onderscheidt zich van andere plannen voor stadslandbouw door: - een aanpak die innovatief én realistisch is, en stad en landbouw waar mogelijk verbindt, - een goede onderbouwing vanuit de praktijk zowel in Nederland als in de VS en Canada - een multi-disciplinaire aanpak, en - nadruk op een groeimodel dat kan beginnen met een paar aansprekende voorbeelden maar breder toepasbaar is op een schaal die de stad als geheel positief kan beïnvloeden.

Kansenkaart met locaties voorbeelduitwerkingen

KANSENKAART STADSLANDBOUW ROTTERDAM De kansenkaarten per landbouwtype brengen de habitat van elk in beeld. Het zijn zoekgebieden met potentie voor dat type - niet een verzameling van geschikte locaties. Binnen die zoekgebieden is ruimte beschikbaar en toegankelijk, zijn er concrete aanleidingen voor stadslandbouw om diensten op te baseren en zijn minder of geen beperkingen. In zekere zin bedienen deze kaarten de ondernemer die heeft gekozen voor een bepaald type. Ze kunnen hem of haar helpen om locaties te zoeken en om de potentie van een gekozen locatie in te schatten.

Als je de kansenkaarten combineert ontstaat een kaart met kansen voor Rotterdam. Deze kaart kan de basis vormen voor een gericht beleid dat die stadslandbouw stimuleert die het beste is voor de stad. Om de potenties in deze abstracte kaart concreet te maken zijn vier kansrijke locaties uitgewerkt. Gezamenlijk beslaan ze het spectrum van mogelijkheden die professionele stadslandbouw biedt in ruimtelijke, milieutechnische en sociale zin. De voorbeelduitwerkingen zijn niet uniek maar gekozen om mogelijkheden te laten zien die op meer plekken zijn te realiseren.

Groeimodel: Netwerk van door kringlopen verbonden bedrijven

WATERSCHAP

Ruimte voor Stadslandbouw in Rotterdam SAMENVATTING

PARTNER (COMPOSTERING)

GEMEENTE

VOORBEELDUITWERKINGEN - vier schetsen voor Rotterdam

GEBOUWEIGENAAR

STADSBOER

KRUIDENSPECIALIST

WARENHUIS

OMWONENDEN

Daktuin in het centrum Kruiden/bloementeelt, kleinfruitteelt, bijenteelt, gebruik en verkoop in Bijenkorf Locatie: dak Bijenkorf Vestigingsfactoren: ligging / icoonfunctie / ondergebruikt dak Ruimtelijk: Toegankelijke groene ruimte in de stad Sociaal: Educatie en marketing Milieu: Wateropvang en hittereductie

RESTAURANT/KOFFIEBAR

KLANTEN

BEZOEKERS

Van eetbaar groen tot hoogproductieve dakkas; deze voorbeelden hebben elk een eigen balans tussen sociale, milieutechnische en ruimtelijke kwaliteiten in relatie tot de stad. ACTOREN

irrigatie

ACTOREN op locatie

dracht/bestuiving

irrigatie

honing

hemelwater

fruit

ruit afval

RESTAURANT

Natuurlijke verzorging voor de stad

enkorf

DELI

Dak Bijenkorf MILIEUTECHNISCH DOORSNEDE

GEMEENTE

rconi rip

BIJENTEELT

honing

PARTNER (COMPOSTERING)

groene buitenruimte

PARTNER (AANLEVERING NUTRIENTEN)

STADSBOER COOPERATIE

dracht/bestuiving

kleinfruit

WATERSCHAP PARTNER (COMPOSTERING)

STADSBOER

KLANTEN

KRUIDENSPECIALIST

WARENHUIS

ACTOREN op locatie

RESTAURANT/KOFFIEBAR

bezoekers

VUILVERBRANDING

fijn stof

O2 irrigatie

kruiden verwerking

hemelwater

berging

berging

fruit

gft afval

klanten

dracht/bestuiving

CO2

irrigatie hemelwater

compost

klanten

bezoekers

WARENHUIS

Urban farm / Stromenhub in transformatiezone delicatessen compostering en vollegrondsteelt op bedden Aquaponics, compostering Locatie: Marconistrip / Vierhavens restaurant Vestigingsfactoren: tijdelijk beschikbare ruimte Ruimtelijk: Gebruik tijdelijke grond / leegstaande gebouwen Sociaal: link met wijken eromheen / werkgelegenheid / educatie / kwartiermaker Milieu: gebruik restafval fruitterminal

honing

ACTOREN

arlois Bijenkorf einweg

shop-in-shop

VOLLEGRONDSTEELT

GEBOUWEIGENAAR

omwonenden

kruidenspecialist

kruiden

PARTNERS

(HORECA/RETAIL) GEMEENTE

VRIJWILLIGERS

RESTAURANT

RIOOL

kruiden

ACTOREN INRICHTING

LOCATIE

DELI

VOEDSELKRINGLOOP VOLLEGRONDSTEELT

mmoord Marconi ntrum Strip

Kringlooplandbouw maakt kwartier

koffieboer bierbrouwerij

Marconistrip

pulp bostel

paddestoelen

MILIEUTECHNISCH DOORSNEDE WATERSCHAP

groenten & fruit gewasbescherming

GEMEENTE

enkorf Charlois Pleinweg

BEWONERS

sla, kruiden

HORECA/RETAIL

ZUIVERINGS/ NUTRIENTENBOER

WONINGBOUWCORPORATIE / VVE

kip & ei

VOER

STADSBOER PARTNER (COMPOSTERING)

KLANTEN

GEMEENTE

PARTNER (AANLEVERING NUTRIENTEN) ACTOREN

STADSBOER ACTOREN

op locatie

COOPERATIE

PARTNERS (HORECA/RETAIL)

vrijwilligers

gesloten waterkringloop Kassen op de woonwijk vis Groenteteelt VOER cooperatie Locatie: Charlois - Dorpsweg/PleinwegAQUAPONICS black worm regenwatersurplus, Vestigingsfactoren: krachtwijk, ondergebruikt dak fly stadsboerderij compostering soldier larven daklandschap Ruimtelijk: In cultuur brengen winkel bierbostel Sociaal: Lokale werkgelegenheid / educatie koffiepulp streek Millieu: Renovatie woningbouw / Wateropvang en gebruik restwarmte woningen / Hergesupermarkt bruik nutrienten uit (huishoudelijk) afvalwater compostering

gewasbescherming wormen/larven

restaurant

irrigatie

hemelwater berging

klanten/leden

rconi Ommoord rip Centrum

wormencompost

ACTOREN leden

VUILVERBRANDING

INRICHTING

RIOOL

LOCATIE

compostering

paddestoelen

vis

sla

kip & ei

groente & fruit

leden cooperatie

bezoekers

VOEDSELKRINGLOOP

Dakkas maakt gebouw climate proof

arlois enkorf einweg

Charlois Pleinweg MILIEUTECHNISCH DOORSNEDE

bladgroente vruchtgroente

mmoord rconi ntrum rip

HYDROCULTUUR 1:200

GEMEENTE

WONINGCORPORATIE

cooperatie

WATERSCHAP GEMEENTE STADSBOER

PARTNER (SCHAAPSHERDER)

CURSISTEN

WONINGBOUWCORPORATIE / VVE

VRIJWILLIGERS

arlois einweg

anaerobe vergisting

HORECA/RETAIL

ZUIVERINGS/ NUTRIENTENBOER

wc

klanten

bewoners

BEWONERS

warmtewisselaar

vloeibare mest

STADSBOER

ACTOREN

ACTOREN

ACTOREN op locatie

INRICHTING

wc

Eetbaar groen rond (en op) naoorlogse flats Forest gardening (in combinatie met schapenteelt) Locatie: Ommoord centrumgebied Vestigingsfactoren: schone grond, ondergebruikt bewonersgroen Ruimtelijk: beter gebruik van groen / mooier, diverser groen leden Sociaal: meer participatie in leefomgeving (ouderen/ jongeren), RIOOL Milieu: (bio)diverser groen, mogelijk gebruik nutrientrijke kwel

LOCATIE

wc

eten

hemelwater

hemelwater

anaerobe vergisting

berging

warmtepomp

seizoensopslag

VOEDSELKRINGLOOP

Beheer & beleving van eetbare omgeving

mmoord ntrum

Ommoord Centrum

noten & fruit O2

vezels en bouwmateriaal

kruiden

MILIEUTECHNISCH DOORSNEDE

paddestoelen CO2

knolgewassen

GEMEENTE 25-35

WONINGCORPORATIE 25-35

ginkgo biloba

STADSBOER

20-30

20-30

eik (quercus)

PARTNER (SCHAAPSHERDER)

stikstofbinders

schimmeldraden/ wortelsysteem

cooperatie/ openluchtschool

bodem

lucht

vrijwilligers

bacteries leden

bewoners VUILVERBRANDING

20

RIOOL

15 walnoot (juglans regia)

bezoekers

nutrienten en mineralen

schimmels

20

fijn stof

5

Eetbaar Rotterdam

arrotterdam.nl

aarrotterdam.nl

arrotterdam.nl

aarrotterdam.nl

arrotterdam.nl

aarrotterdam.nl

aarrotterdam.nl

Eetbaar Rotterdam

arrotterdam.nl

arrotterdam.nl

aarrotterdam.nl

arrotterdam.nl

aarrotterdam.nl

arrotterdam.nl

aarrotterdam.nl

arrotterdam.nl

aarrotterdam.nl

arrotterdam.nl


aarrotterdam.nl



[email protected]



[email protected]



[email protected]



[email protected]



[email protected]



[email protected]



[email protected]



[email protected]


[email protected]

Ze zijn aanvullend in hun bijdrage aan het stedelijke voedselpalet en gebaseerd op een potentieel interessant zakelijk model.


VOEDSELKRINGLOOP


LOCATIE

[email protected]

INRICHTING

arrotterdam.nl

15

aarrotterdam.nl

Acacia dealbata

N

bewoners

ACTOREN

populieren

15 els (alnus glutinosa)

C

N

compostering

cursisten

Eetbaar Rotterdam

Eetbaar Rotterdam

Eetbaar Rotterdam

Eetbaar Rotterdam

Eetbaar Rotterdam

Eetbaar Rotterdam

Eetbaar Rotterdam

Eetbaar Rotterdam

De afbeeldingen laten (van links naar rechts) de betrokken actoren, de bijdrage aan de voedselkringloop, de milieutechnische werking en de ruimtelijke kwaliteiten zien.

Ruimte voor Stadslandbouw in Rotterdam

Recommend Documents