SROI binnen het RWB Regio Zwolle

1

SROI binnen het RWB Regio Zwolle Inleiding SROI Social Return On Investment (SROI) is het opnemen van sociale voorwaarden, eisen en/of wensen bij de inkoop van diensten, werken en/of leveringen. Dit wordt in de regio ingevuld door het maken van afspraken met ondernemers over bijvoorbeeld arbeidsplaatsen, leerwerkplekken en/of stageplekken voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt en/of andere activiteiten met maatschappelijke meerwaarde. Ondernemers kunnen op deze wijze een bijdrage leveren aan de regionale inclusieve arbeidsmarkt en aan de opgave vanuit het Landelijk en Regionaal Sociaal Akkoord. Gemeenten halen hiermee zo veel mogelijk sociaal-maatschappelijk rendement uit hun inkoop en aanbestedingen. In het Portefeuillehoudersoverleg van het Regionaal Werkbedrijf Zwolle (PO RWB) van 9 april 2015 is een presentatie gegeven over een door de gemeente Zwolle en de provincie toegepaste vorm van SROI: de bouwblokkenmethode. In dat overleg werd geconstateerd dat SROI zeer kansrijk voor het RWB kan zijn vanwege het schaalniveau (groot inkoopvolume) en de beschikbaarheid van expertise en ervaring met de werkwijze van de provincie Overijssel en de gemeente Zwolle. Besloten is e.e.a. nader te verkennen. De wethouders Smidt, Veldhoen en Vos is gevraagd de regionale mogelijkheden verder uit te werken en te komen met een voorstel. Ambtelijke ondersteuning is geleverd door de provincie en de gemeenten Zwolle en Ommen-Hardenberg. SROI in het RWB Zwolle De primaire opdracht voor het RWB - vanuit het (regionaal) Sociaal Akkoord - is het geven van invulling aan de gestelde ambitie inzake de garantiebanen én leerwerkbanen voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Het daadwerkelijk invulling geven aan de SROI-verplichtingen die uit inkoop en aanbesteding voortvloeien, draagt bij aan – en fungeert zo als aanjager voor - de gewenste inclusieve arbeidsmarkt. Een gezamenlijke SROI-aanpak in het RWB Zwolle is een invulling van bestaande afspraken:  Actieplan Ondernemersvriendelijk Aanbesteden Regio Zwolle (2012): “6. Partijen zijn zich bewust van het belang van duurzaamheid en Social Return On Investment (SROI); waar mogelijk en zinvol zal dit een plaats moeten krijgen in de aanbesteding, zoals bij de kwalificatie, de gunning en/of de realisatie, een en ander binnen de kaders van het beleid dat binnen de organisatie van de opdrachtgever is vastgesteld.”  Doelstelling 5 van de Regionale Werkgeversdienstverlening IJssel-Vecht: “Social Return staat hoog op de agenda. Werkgevers worden, nog los van de verplichtingen die uit aanbestedingen ontstaan, gestimuleerd om onder hun ambities van MVO mensen met een achterstand op de arbeidsmarkt een kans te geven tot (duurzame) arbeid en/of opleiding. Werkgevers zijn bereid hierin hun verantwoordelijkheid te nemen. Overheden stimuleren SROI in hun aanbestedingen en denken en werken mee aan een goede invulling daarvan. De portefeuillehouders Economische Zaken van zestien gemeenten in de Regio Zwolle hebben besloten dat in 2012 een uniform en innovatief inkoop- en aanbestedingsbeleid voor de regio wordt ontwikkeld. SROI maakt daar onderdeel van uit.”

2 

Programmalijn 2.5 van het Werkprogramma Sociaal Akkoord IJssel-Vecht:

Het is dus belangrijk is om niet vanuit afzonderlijke gemeenten invulling te geven aan SROI, maar juist vanuit de regio als één geheel. Dit komt de gewenste uniformiteit ten goede en is vanuit personeelsinzet (SROI-specialisten) het meest efficiënt. SROI is gericht op mensen met een achterstand op de arbeidsmarkt. Alleen deze zgn. achterstand is bepalend voor de invulling van SROI, niet de woonplaats van de personen in kwestie. M.a.w. de opbrengsten komen ten goede aan de gehele regio en niet uitsluitend aan de opdrachtgevende gemeente. Bovendien wordt door bovenstaande afspraken vanuit de economische regio en de arbeidsmarktregio helder dat toepassing van SROI de sociale en de economische opgave in de regio met elkaar verbindt in een inclusieve arbeidsmarkt. Dit past ook binnen de sociaal-economische agenda die is opgesteld door de Provincie Overijssel (tot 2016 de huidige Human Capital Agenda, een nieuwe agenda is in voorbereiding) SROI-expertise vereist Het blijkt dat gemeenten (als opdrachtgever) en ondernemers (als opdrachtnemers) niet altijd goed weten hoe zij met SROI kunnen omgaan. Dat betekent dat zij waar mogelijk en gewenst “SROIontzorging” moeten kunnen krijgen. Deze ondersteuning biedt ook de mogelijkheid om een duurzame relatie met werkgevers op te bouwen. Hiermee vergroten we de kans op uitstroom van onze doelgroepen, los van de reguliere SROI-verplichtingen. Natuurlijk gelden er spelregels bij de toepassing van SROI, er dient rekening gehouden te worden met het (Europese) aanbestedings- en mededingingsrecht. Kortom, SROI-ontzorging vergt expertise. Uit een inventarisatie onder gemeenten en provincie blijkt dat, alhoewel de meeste gemeenten aangeven SROI wel te hebben uitgewerkt in hun aanbestedingsbeleid, nagenoeg alle gemeenten SROI niet of nauwelijks monitoren of evalueren. Ook lijkt het er op dat er een gebrek is aan SROIexpertise binnen de gemeenten. De daadwerkelijke borging binnen gemeenten is dus nog een aandachtpunt. Om de potentie van SROI beter te benutten is het nodig te investeren in expertise en capaciteit. Gemeenten kunnen dit afzonderlijk regelen of dit kan regionaal worden geregeld. De expertise is in elk geval aanwezig bij de gemeente Zwolle (zij heeft een SROI specialist). Het meest efficiënt is om dit specialisme regionaal in te zetten (als kwartiermaker SROI). Vanuit de gemeente Zwolle is aangegeven de kwartiermaker (0,9 fte) “om niet” in te willen zetten gedurende een periode van 1 jaar. Ingeschat wordt in totaal ca. 2 fte nodig te hebben. Eventuele extra kosten voor inzet van de tweede specialist kunnen worden gedekt uit de van het Rijk verkregen middelen voor het RWB. Het ligt voor de hand hierover ook nader met de provincie af te stemmen1.

1

In de vergadering van 1-7-2015 is in de provinciale staten een amendement aangenomen waarin de opdracht wordt gegeven om m.b.t SROI nadere samenwerking met het RWB te zoeken.

3 Gezamenlijk inkoopvolume Uit een inventarisatie onder de gemeenten en provincie in het werkgebied bleek dat in 2014 voor € 119.307.853 aan werken, diensten en leveringen boven de € 200.000 is uitgegeven. In het genoemde inkoopvolume zijn nog niet verwerkt:  de gevolgen van de transities (denk m.n. aan andere invulling Wmo en Jeugdzorg);  grote provinciale projecten zoals Ruimte voor de Rivier-IJsseldelta Zuid (à € 127 miljoen) en de N340/N48/N377 (in voorbereidende fase). M.a.w. er ligt een zeer groot potentieel aan SROI! Kortom: we richten ons op de aanbestedingen boven € 200.0002 van de RWB-gemeenten. Daarbij zoeken we de samenwerking met de provincie. Het gaat dan om de provinciale aanbestedingen in het RWB-werkgebied:  waar de opdrachten plaatsvinden, en/of;  waar de betreffende ondernemer opdracht gevestigd is. Gebruik maken van bewezen methodiek Uit de ervaringen van de gemeente Zwolle en de provincie Overijssel blijkt dat niet iedereen even bekend is met SROI. Door onbekendheid bestaan er helaas wel vooroordelen over SROI, bijv.:  administratieve lasten/bureaucratie;  in stand houden van een werklozencarrousel;  verdringing3;  prijsopdrijving;  beperkte invullingsmogelijkheden voor opdrachtnemers. Negatieve effecten kunnen worden voorkomen door:  het hanteren van proportionele SROI-verplichtingen (maatwerk);  af te zien – of realistisch opnemen - van SROI als gunningscriterium;  keuzevrijheid qua SROI-invulling aan de opdrachtnemer te bieden, de bouwblokken bieden een veelheid aan invullingsmogelijkheden (niet alleen personeel, ook MVO);  flexibiliteit toe te staan qua invulling bij de aanstelling van personeel: o langer dan de opdrachtduur; o binnen en/of buiten de opdracht; o bij de opdrachtnemer en/of bij een onderaannemer;  het waarderen van: o al genomen maatregelen (vanaf het moment van gunning); o continueren van bestaande dienstverbanden van mensen uit de doelgroepen (verlenging of een vaste aanstelling); o meedenken met – en inspelen op belangen van – de opdrachtgever; o de opdrachtnemer ruimte te geven voor eigen ideeën/wensen; o begeleiding/coaching van mensen uit de doelgroepen (indien nodig en indien niet vergoed); o MVO-activiteiten, bijvoorbeeld in relatie tot het onderwijs. De ervaring leert dat veel bedrijven – zonder zich daar bewust van te zijn – al sociaal ondernemen. Invullingsmogelijkheden zijn er altijd. Het blijkt dat opdrachtnemers ook op SROI goed willen scoren, de meesten van hen meer doen dan wat verplicht is. Voor een aantal geldt dat een kennismaking met SROI aanleiding is om sociaal ondernemen onderdeel te maken van de bedrijfsvoering, bijvoorbeeld door een PSO4-certificeringstraject in te gaan. Ook het ingaan van zo’n traject is te 2

Voor aanbestedingen onder de € 200.000 kunnen gemeenten zelf een afweging maken. Verdringing: wanneer zittend personeel (tijdelijk of vast) ontslagen wordt om personeel uit de achterstandsdoelgroepen in dienst te nemen. Onwenselijke situatie, mag niet worden geaccepteerd door de opdrachtgever. 4 Keurmerk Prestatieladder Sociaal Ondernemen. 3

4 waarderen (uren en kosten) als SROI-invulling. Anderen zien juist kans om vanwege hun SROIverplichting hun MVO5-beleid verder uit te bouwen. Bovenstaande is vertaald in de zogenaamde bouwblokkenmethode. De gemeente Zwolle en de provincie Overijssel hanteren deze en hebben daarin inmiddels veel kennis en expertise opgebouwd. PSO is integraal onderdeel van de bouwblokkenmethode. Bij ondernemers is er draagvlak voor deze methodiek . Het voorstel is om de bouwblokkenmethodiek in RWB-verband toe te passen. Hiermee komen we tegemoet aan het bedrijfsleven: wens tot uniformiteit. Bijkomend voordeel is dat deze methodiek meetbaar is en het PO RWB de mogelijkheid biedt om te sturen.

Businesscase in het kort Uit bovenstaande kan de volgende businesscase worden geformuleerd:  Benut in RWB-verband het SROI-potentieel uit het gezamenlijk (inclusief het provinciale) inkoopvolume.  Kom tegemoet aan de wens van het bedrijfsleven: hanteer een uniforme werkwijze.  Gebruik een bewezen methodiek (bouwblokken) en benut de al aanwezige expertise.  Ga qua regionale samenwerkingsvorm in eerste instantie voor een ‘groeimodel’, hierin ontzorgen SROI-specialisten (kwartiermakers SROI) op verzoek de gemeenten en ondernemers in het RWB.  Probeer deze samenwerkingsvorm gedurende één jaar uit, daarna evaluatie en verdere besluitvorming.  In het groeimodel is tijdelijke formatie-uitbreiding nodig (afhankelijk van de opstelling van de provincie m.b.t. inzet van hun SROI-specialist tot ca. 1 fte extra), deze is te financieren vanuit de oprichtingsbijdrage vanuit het Rijk.

SROI doelgroepen       

Participatiewet (reguliere bijstand, nieuwe instroom Wajong en WSW). WW. Wia en WAO. Wajong ( oud en tevens doelgroep garantiebanen). Leerlingen BOL en BBL. WSW-inzet (detachering, diensten). NUG-ers.

Het groeimodel Uit de inventarisatie bleek dat gemeenten in verschillende stadia van omgang met SROI zitten. Daarom gaan we uit van een groeimodel. In het groeimodel hanteren de gemeenten op hoofdlijnen dezelfde werkwijze. Gemeenten blijven wel zelf verantwoordelijk voor hun eigen SROI-opname in de uitvragen. Op verzoek “ontzorgen” de kwartiermakers SROI de betreffende gemeente en ondernemer. We gaan gedurende een periode van één jaar ervaring op doen. Na dat jaar hebben we de volgende doelstellingen bereikt: Gemeenten of bedrijfsleven:

5

gemeenten

bedrijfsleven



zijn op de hoogte van de aanpak van SROI in het RWB (uniform, groeimodel)

x

x



weten waar ze voor nadere informatie terecht kunnen

x

x



kunnen SROI opnemen in uitvragen

x

Prestatieladder Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen.

5 Gemeenten of bedrijfsleven:

gemeenten

bedrijfsleven



hanteren dezelfde doelgroependefinitie

x



hanteren dezelfde waarderingssystematiek

x



passen hun inkoopbeleid aan waar nodig

x



zijn in staat om volgens nieuwe afspraken te werken

x



zijn op de hoogte van (tussentijdse) SROI-resultaten

x

x



vinden een uniforme SROI-aanpak een goede zaak

x

x



kunnen het bedrijfsleven op maat bedienen bij de invulling

x



zijn in staat om de invulling te geven aan hun SROI-verplichting

x

Na afloop van de pilot volgt een evaluatie. Op basis van de evaluatie wordt in het PO RWB besloten of en hoe er verder wordt gegaan met SROI in RWB-verband. In de pilot hanteren alle gemeenten een eenduidig beleid6 inzake SROI:  dezelfde definitie van de SROI-doelgroepen;  aanbestedingen boven het drempelbedrag van € 200.000 bevatten in principe een SROIverplichting. T.a.v. aanbestedingen onder de € 200.000 maken gemeenten zelf een afweging;  standaardpercentage 5% van de gefactureerde opdrachtsom;  afwijken van het standaardpercentage (geen SROI of lager percentage) mag bijv. in geval van: - verdringing van bestaand (tijdelijk) personeel; - lage looncomponent in de opdracht; - laagconjunctuur;  afwijken van het standaardpercentage en/of het drempelbedrag: naar oordeel van de betreffende gemeente;  waardering SROI-invulling via verwijzing naar de bouwblokkenmethode (inclusief integratie PSO);  doorverwijzen van ondernemers naar de kwartiermakers SROI. Modelteksten tbv het inkoop- en aanbestedingsbeleid bestaan al en worden beschikbaar gesteld. Gemeenten zelf zorgen, daar waar nodig, voor eventuele besluitvorming e.d. Taken kwartiermakers In de pilotperiode worden twee kwartiermakers regionaal ingezet. De kwartiermaker SROI is een persoon die goed kan schakelen tussen publieke en private partijen, in staat is om politiek gevoelige onderwerpen te herkennen en partijen aan elkaar weet te verbinden (netwerker pur sang). Zij bieden ondersteuning door: 1. Inbreng SROI-expertise in aanbestedingsprocedures boven de € 200.000:  Voor gunning, advies over voor opname van SROI in uitvraag;  Na gunning, invulling, monitoring, evaluatie en terugkoppeling naar opdrachtgevende gemeente; 2. Aanleveren van standaardteksten m.b.t.:  SROI-paragraaf tbv inkoopbeleid;  Beleidsregel/Leidraad SROI;  Waarderingssystematiek, aangepast aan nieuwe wetgeving (inclusief integratie van PSO);  College/Raadsnota;  Bestekteksten;  Spelregels SROI in RWB-verband (waar nodig inpassing in bestaande RWB-protocollen); 3. Communicatie-uitvoeringsplan (voor zowel gemeenten als bedrijfsleven) t.b.v. pilot met daarin bijvoorbeeld:  informatiesessies (inkoop/infra/contractmanager/accountmanager economie/werkmakelaar);  rondetafelsessies met regionaal MKB; 6

Zie ook onder “taken kwartiermakers”.

6     

presentaties (AO/MT/PO); webpagina SROI; nieuwsbrief SROI; publicaties in gemeentelijke media; publicaties in media georganiseerd bedrijfsleven.

Opdrachtgever/opdrachtnemer Opdrachtgever voor de pilot is het PO RWB. Ambtelijk opdrachtgever is Sanne Wolff. Opdrachtnemers zijn de Kwartiermakers SROI. Daarnaast is het van belang dat de regiogemeenten actief meedoen aan het project. Hierbij kan bijv. gedacht worden aan:  tijdig contact opnemen met kwartiermakers bij projecten boven de € 200.000;  zorgdragen voor formele aanpassing SROI-beleid binnen colleges en/of Raad;  actieve bijdrage vanuit werkgeverspunten; Ook de provincie brengt de grote projecten in.

Planning    

5 november 2015: Besluitvorming PO RBW ( gemeentelijke kolom) November 2015: Interne besluitvorming bij gemeenten ( indien nodig) 1 december 2015: start van de pilot 1 december 2016: evaluatie van de pilot