Sporen van de tram op Goeree-Overflakkee 2 fietsroutes 40 en 65 km
Brochure OV ZH 1
06-06-13 14:27
Fietsen langs de tram Op het eerste gezicht is de tram voorgoed verdwenen van GoereeOverflakkee. Er is in de dorpen geen rail en geen biels meer te bekennen. Maar wie goed kijkt, ziet de sporen van de Rotterdamsche Tramweg Maatschappij op heel veel plaatsen opduiken. En wie weet waar hij moet rijden, kan een groot deel van het tracé bijna meter voor meter volgen. Deze twee fietstochten doen dat. De kortste route is ruim 40 kilometer lang en loopt deels langs de lijn Middelharnis-Ooltgensplaat. De westelijke route (in totaal ruim 65 kilometer) volgt het tracé van de tramlijn tussen Middelharnis en Ouddorp. Beide tochten gaan langs het schitterende Haringvliet terug naar het beginpunt, het havenhoofd van Middelharnis.
Brochure OV ZH 2
Geschiedenis RTM De geschiedenis van de tramlijnen op Goeree-Overflakkee begint dertig jaar voor de allereerste rit op het eiland, in het hartje van Rotterdam. In 1878 krijgen W.D. van Mourik Dzn en K.B.J. de Bruijn, beiden uit de omgeving van Tiel, toestemming voor de exploitatie van trams in de stad. Ze richten op 12 november van dat jaar de Rotterdamsche Tramweg Maatschappij op en leggen in korte tijd vier paardentramlijnen aan. De RTM blijkt een ondernemende maatschappij, die al snel over de stadsgrenzen van Rotterdam kijkt. Ze beheert of helpt paardentrambedrijfjes in andere steden, zoals Leiden en Dordrecht. Maar ze toont vooral steeds meer belangstelling voor de gebieden ten zuiden van Rotterdam. Het zijn vruchtbare landbouwgronden, maar het vervoer is er gebrekkig. De wegen zijn slecht en treinverkeer is er niet of nauwelijks. De enorme groei van de Rotterdamse haven aan het einde van de negentiende eeuw zorgt er bovendien voor dat grote aantallen Brabanders en bewoners van de ZuidHollandse en Zeeuwse eilanden
naar de stad trekken. Die nieuwe Rotterdammers behouden sociale banden met de gebieden waar ze vandaan komen. De vraag naar betrouwbaar vervoer naar de eilanden neemt snel toe. De RTM springt daar op in door een net van stoomtramlijnen aan te leggen.
Veerboten In 1898 opent ze de lijn RotterdamZuid Beijerland. In de jaren daarna laat ze trams rijden tussen Brouwershaven-Steenbergen en op Schouwen-Duiveland, Voorne-Putten, Sint Philipsland en zelfs in
West-Brabant. Ze voltooit het net in 1915 met de lijn BrouwershavenBurgh op Schouwen. Om de tramlijnen op de eilanden met elkaar te verbinden, neemt de RTM een kleine vloot aan veerboten en sleepschepen in bedrijf. Opmerkelijk genoeg trekt de RTM terwijl ze haar werkgebied enorm uitbreidt, zich vrijwel volledig terug uit Rotterdam. De paardentrams moeten daar vanaf 1904 plaats maken voor elektrische trams. De RTM heeft niet de mogelijkheden om ook die omschakeling erbij te nemen. Ze kiest voor de buitengebieden en draagt het stadsnet over aan de nieuw opgerichte Rotterdamsche Electrische Tramweg Maatschappij – een voorloper van de RET. Toch houdt de RTM voet aan de grond in haar ‘geboortestad’. Het hoofdkantoor en remises van het trambedrijf staan aan de Rosestraat in Rotterdam-Zuid.
Feest Goeree-Overflakkee komt pas vrij laat aan de beurt: in 1909. De RTM legt op het eiland twee lijnen aan (één vanuit Ouddorp en één vanuit Ooltgensplaat) die elkaar in Middelharnis treffen. De maatschappij neemt de lijnen op 30 april in gebruik. De bevolking haalt de tram
06-06-13 14:27
voor het vervoer van melkbussen, open wagons met losse hekken voor het vervoer van vee en speciale postwagons waarin PTT’ers al rijdend de post sorteren.
Autobussen
tijdens zijn eerste rit feestelijk binnen. In Middelharnis zingen schoolkinderen op de wijs van Piet Hein een speciaal feestlied: Hoezee, hoezee, de tram rijdt op Flakkee, Kijk, kijk, daar komt ze aan! Ze blijft hier even staan! Stap in, stap in en rij maar mee!
Het eiland profiteert enorm van de tram. De RTM zorgt ervoor dat het personenverkeer goed op gang komt. Jaarlijks rijden er op het eiland 150.000 reizigers met de tram mee. Dat zijn indrukwekkende aantallen voor dit dunbevolkte eiland. Maar belangrijker nog voor de eilanders: het goederenvervoer neemt een grote vlucht. De RTM laat een scala aan goederenwagens meerijden waarmee kolen en heel veel agrarische producten als suikerbieten en graan over het spoor gaan. Er zijn zelfs speciale wagons
Brochure OV ZH 3
De RTM is op haar hoogtepunt een spoorbedrijf met 235 kilometer spoor, een reeks stations, emplacementen en veerhavens. Maar kort na de voltooiing van het net komen de eerste kapers op de kust: particuliere busmaatschappijen. Ze zorgen voor een teruggang van het aantal passagiers bij de RTM. De trammaatschappij probeert daar het hoofd aan te bieden door de snelheid en het comfort van de trams te verbeteren, maar ontkomt er niet aan ook zelf bussen in te zetten. Door de dalende aantallen reizigers is de RTM in de jaren 30 vrijwel bankroet. De Tweede Wereldoorlog zorgt voor een opleving van de tram omdat gemotoriseerd verkeer door
de maatregelen van de bezetter nauwelijks meer mogelijk is. Toch heeft ook de RTM erg te lijden onder de vernielingen en plunderingen van de Duitsers. Na de oorlog probeert de trammaatschappij de draad weer op te pakken. Tot de Watersnoodramp van 1953 de bodem, letterlijk en figuurlijk, onder het spoor wegslaat.
Deltaplan Op Schouwen willen bevolking en bestuur de tram niet meer terug. Ze geven de voorkeur aan de bus – die flexibeler is en een veel moderner imago heeft. Elders herstelt de RTM het spoor snel, maar de opgelapte trambaan vormt af en toe een gevaar voor passagiers en personeel. Er is een grootschalige opknapbeurt nodig, maar daarvoor ontbreekt het geld. Als vervolgens ook het Deltaplan in beeld komt, waarvoor de RTM talloze lijnen moet omleggen en veerdiensten
moet schrappen, valt stukje bij beetje het doek voor de tram. Op Goeree-Overflakkee stopt het personenvervoer in 1956. Een jaar later eindigt ook het goederenvervoer. Bussen en vrachtwagens nemen de diensten over. In Middelharnis blijft nog een klein stukje spoor in gebruik: tussen de haven en het station. Maar in 1961 sluit dat ook. De allerlaatste tram in het RTMgebied rijdt op 14 februari 1966, tussen Hellevoetsluis en Spijkenisse. De maatschappij zelf gaat in 1978 – honderd jaar na de oprichting – op in het streekvervoersbedrijf ZWN, dat op zijn beurt in 1999 met andere bedrijven Connexxion vormt. In 2012 verdwijnen de Rotterdamsche Tramweg Maatschappij en haar nazaten definitief van GoereeOverflakkee. In dat jaar neemt vervoersbedrijf Arriva de busdiensten van Connexxion op het eiland over.
06-06-13 14:27
Start
5 Middelharnis, Koningin Julianaweg: voormalig station Middelharnis
route 1 e n 2: Middelharnis haven-station Middelharnis 1 Middelharnis, Havenhoofd Oosthavenkade (Buitenhaven): Rijkstramhaven Fietsknooppunt (K)
74
Voor de RTM-boten laat Rijkswaterstaat in Numansdorp, Hellevoetsluis, Zijpe, Anna Jacobapolder en Middelharnis aparte havens graven, zogenoemde Rijkstramhavens. Het ontwerp van de haven verschilt per plaats. In Hellevoetsluis sluit de haven direct aan bij het station. In Middelharnis kan dat niet omdat de haven veel te ver van de bebouwde kom ligt. Wel verrijzen daar enkele dienstwoningen, onder meer voor de Rijkshavenmeester. Deze woningen bestaan nog steeds. Van de twee grote aanlegsteigers in de Rijkstramhaven van Middelharnis is er nog één over.
Oosthavendijk volgen (richting K 75 ), LA net vóór Oosthavendijk 16 t/m 28, bij T-splitsing (Keten) rechts aanhouden.
3 Middelharnis, Keten-Oudelandsedijk: trambruggetje.
2 Middelharnis, OosthavendijkKeten: dijkcoupure
Een vrij onopvallende brug in het wandel- en fietspad naar de Oudelandsedijk, maar wel één met typische, solide RTM-bouw.
Om de tram niet te veel te hoeven laten stijgen, is er in de dijk nabij de Keten een coupure gemaakt, een afsluitbare doorgang. Bij hoogwater kan die snel worden gedicht door in de sleuven houten balken te laten zakken en de tussenruimte op te vullen met aarde.
Fietspad blijven volgen tot aan de Oudelandsedijk.
4 Middelharnis, Oudelandsedijk: trambrug De brug is nu in gebruik als voetgangers- en fietsbrug. De leuning is niet origineel. Trambruggen waren ‘kaal’. Het publiek mocht er toch niet komen.
De straatnaam is natuurlijk prachtig gekozen: uitgerekend op de dag dat prinses Juliana wordt geboren, 30 april 1909, vertrekt de allereerste tram van station Middelharnis. Het station ligt in de beginjaren nog buiten het dorp, waar ruimte is voor een groot emplacement en voor gebouwen als een watertoren, een remise en een kolenloods annex werkplaats. Die gebouwen zijn allemaal verdwenen. Ook het station zelf – een fraai gebouw – is in 1984 tegen de vlakte gegaan. Wat er nog wel staat, zijn gebouwen die hun bestaan grotendeels aan het spoor danken en dicht bij het station zijn gebouwd: Hotel Zaaijer (1912) en de Rijks Hoogere Burgerschool (1919). In het wegdek zijn spoorrails aangebracht als verwijzing naar het RTM-verleden.
Trambrug oversteken, RA Prinses Marijkestraat, LA Steneweg en meteen RA (Koningin Julianaweg). Vlak na de kruising met de Amalia van Solmsweg is de locatie van het voormalige station Middelharnis.
Brochure OV ZH 4
06-06-13 14:27
vervo lg route 1: Middelharnis-Ouddorp Koningin Julianaweg uitrijden, gaat over in Rozenlaan. Fietspad schuin naar links volgen, op Oudelandsedijk LA.
6 Sommelsdijk, Rozenlaan: fietspad Het fietspad langs de Rozenlaan ligt exact op het tracé van de oude tramlijn.
7 Sommelsdijk, Oudelandsedijk: spoordijk Tussen Sommelsdijk en Dirksland is het tracé van de tram, dat hier dwars door de akkers liep, na ruilverkavelingen grotendeels verdwenen. Slechts een klein stukje spoordijk bij de Oudelandsedijk herinnert nog aan de trambaan. Oudelandsedijk volgen, tot aan de kruising met de N215 (fietstunneltje onderdoor). Vervolgens K 77 richting Dirksland volgen via Zuid Spuidijk tot de voormalige trambrug.
8 Dirksland, Oosthavendijk-West Havendijk: trambrug De voormalige trambrug over de haven van Dirksland. Vroeger was dit een beweegbare brug.
Brochure OV ZH 5
Over de brug RA (Kaai), LA (Boezemweg), kruising LA (Stationsweg), RA (Tramweg).
9 Dirksland, Tramweg: voormalige haltegebouw Op de plaats waar nu het busstation is – de straat heet heel toepasselijk Tramweg – stond ooit het haltegebouw van Dirksland. Het ging ondanks vele protesten in 1990 tegen de vlakte. Tramweg volgen, RD Secretaris Rooijlaan. Aan het einde loopt een paadje RD naar het trambruggetje.
10 Dirksland, Tramweg: trambruggetje/Rien Poortvliet
12 Melissant, Provincialeweg/ Nolledijk: haltegebouw
In 1987 publiceerde kunstenaar Rien Poortvliet het boek’ Langs het tuinpad van mijn vaderen’. Dirksland, waar veel van zijn voorouders vandaan kwamen, speelde daarin een belangrijke rol. Een van de onderwerpen die hij geschilderd heeft, is het spoorbruggetje wat aan het einde ligt van wat nu de Tramweg is, vlakbij de boerderij van een van zijn ooms. De in 1995 overleden kunstenaar had tot 2006 een eigen museum in het raadhuis van Middelharnis. Het Poortvliet museum staat tegenwoordig op het natuureiland Tiengemeten, tegenover Den Bommel.
Tegenover de boerderij Provincialeweg 10 staat het haltegebouw van Melissant. Het werd in 1908 opgericht door een particulier, maar is in de loop der jaren dusdanig verbouwd dat er nog weinig authentieke onderdelen zijn.
Over de trambrug RA en meteen LA, Vroonweg volgen tot aan huisnr. 26.
11 Dirksland, Vroonweg: verdwenen spoor
Fietspad langs de N215 (Nieuwe Provinciale Weg) blijven volgen. Op de Damdijk RA (door tunneltje) naar Kraaijenisserdijk. LA Langeweg.
13 Melissant, Langeweg: trambaan De tramlijn lag tussen Melissant en Stellendam in de berm van de Langeweg. Langeweg volgen tot kruising met de Voorstraat in Stellendam (= K 66 ). Aan uw linkerhand lag de halte Stellendam.
Van het spoor tussen Dirksland en Melissant, dat hier dwars door de akkers liep, is niets meer terug te vinden. Iets voor Vroonweg 28 boog de tramlijn naar het noorden en reed vervolgens in een vrijwel rechte lijn richting Noorddijk in Melissant. RA Hoekvatenweg, RD Bustelweg, RD Ovenkeetweg. Rechts aanhouden, Noorddijk. Eerste weg LA (Nolledijk).
06-06-13 14:27
N
7
N5
Route 1 65 km
Expo Haringvliet Havenho nh nhoofd 3 63
65
64
62
: Fietsknooppunt
15 : Sporen van de tram 73 65
Oostdijkk
Goederee o d ee ed e de 55
16
15 61
60
19
S Stellendam 76
14 66
Somm Som mm 15
N2
Oud Ouddorp dd ddo dorp p
54
13 7
72
12 Melissa issant iss is ssan 17
57
59
9 10 58
Goeree-Overflakkee
8
Kralin ralin aling alinge a ingen n 77
Dirksland ksla and a an nd
11
52
51
Herkingen Her gen en
18
G re
Brochure OV ZH 6
n nge ve li
06-06-13 14:27
Start: Havenhoofd (Buitenhaven) Haringvli et Middelharnis 1
Zelfbedieningsbrug
74
85
3 5 ommelsdi om mmelssdijk d k dij dijk
Stad aan an n ’t Haringvliet ringvlie rin l
Herrn rn 2 Hernesseoord
Het verborgen fietstunneltje tstunneltje
75
4 Middelharnis Midde Mid dde de s
Den De nB Bommel el
Natuurg Natuurgebied Hellegatspl splaten met uitkijk jk
97
20
29
86
6
26
7
28
27
30 98
Ooltgensplaat tgens ens laat aatt
Zuidzijde
25
21
9 N5
22
Nieuwe-To uwe-Tonge uw o ge
98
N4
23
Oude ud d Ton de-Tonge 24
98 N4
Ac thu en Achthuizen
De Langstraat gst
Vo lke ra k
N
5 21
Kranendijk di dij dijk
D
Battenoord oord ord
el int
oo
rd
Route 2 40 km K ramme r 85
: Fietsknooppunt
20 : Sporen van de tram n
Brochure OV ZH 7
06-06-13 14:27
K 60 en vervolgens naar K 61 in het historische stadje Goedereede.
16 Goedereede, Tramlijnweg: voormalige halte Goedereede Ongeveer op de plek waar nu het parkeerterrein van het voormalige gemeentehuis is, lag ooit halte Goedereede. De straatnaam herinnert nog aan de RTM: Tramlijnweg.
14 Stellendam, LangewegVoorstraat Het haltegebouw van Stellendam is tijdens de Watersnoodramp van 1953 volledig verwoest. Op dezelfde plek verrees een nieuw stationnetje, maar dat heeft slechts korte tijd dienst gedaan. Een paar jaar later al sloot het personenvervoer. Op de hoek Langeweg-Voorstraat staat een informatiebord over het station. K
60
aanhouden.
15 Stellendam, LangewegZwarteweg: spoordijk richting Goedereede De trambaan boog na de Langeweg iets naar het zuiden en liep vervolgens in een kaarsrechte lijn naar Goedereede. De spoordijk is niet toegankelijk voor fietsers, maar vanaf de hoek Langeweg-Zwarteweg nog steeds goed te zien in het landschap.
Brochure OV ZH 8
Vanaf K 61 blijft u de N 57 (Provincialeweg) volgen naar Ouddorp. Ter hoogte van Jillesweg de N57 (via tunneltje) oversteken en aan overkant weg vervolgen. Oosterweg oversteken, Bredeweg volgen, bij rotonde RA (Broekweg). Bij bakker RA (Stationsweg), deze komt uit op Preekhillaan.
17 Ouddorp, StationswegPreekhillaan: voormalig station Ouddorp Vergeleken met station Middelharnis was station Ouddorp maar een eenvoudig haltegebouwtje. Op de plek
waar het stond, is nu een bushalte. Er is een informatiebord aanwezig met gegevens over de RTM-tijd. LA Preekhillaan tot aan Broekweg, K 57 . Vervolgens via K 58 , K 52 en K 51 (De Punt) tot aan tunneltje. Voor het museum RD (ingang links van u).
18 Ouddorp, De Punt West, G.C. Schellingerweg: Museum RTM-Ouddorp Dankzij de in 1965 opgerichte Tramweg-Stichting bleef een deel van het RTM-materieel bewaard. Het kreeg een eigen museum in Hellevoetsluis. In 1989 verhuisde de collectie naar Ouddorp, naar een terrein bij de Brouwersdam. De veelzijdige geschiedenis van de RTM komt daar uitgebreid over het voetlicht. Het museum heeft meer dan vijftig voertuigen in zijn collectie, waaronder stoomlocs, diesellocs – onder meer de typische houten motorwagen van de MBS – perso-
nenrijtuigen en goederenwagens van de meest uiteenlopende soort. In de RTM-loods kunnen bezoekers in veel goederenwagens een kijkje nemen. Het museum toont op een eenvoudige, maar aansprekende manier hoe de wagons destijds zijn gebruikt. Bezoekers kunnen bovendien een ritje maken met het oude materieel. Gedurende de zomermaanden en op wisselende tijden daarbuiten rijden de stoom- en dieseltrams over de tien kilometer lange baan die RTM-Ouddorp tussen de Punt West en West-Repart (SchouwenDuiveland) heeft aangelegd. Terug naar K 51 , dan K 54 > K 55 > K 62 > K 64 > K 65 (Haven Stellendam).
19 Stellendam, Stellendamse Haven: IJslijntje Vanaf de Langeweg in Stellendam liep een zijspoor naar de Stellendamse Haven: het zogeheten IJslijntje. Het is maar sporadisch gebruikt. Deze trambaan was vooral bedoeld als reserveaanvoerlijn voor het geval de haven van Middelharnis door ijsgang onbereikbaar was. K 73 , K 74 volgen. Einde Westhavendijk brug oversteken en u bent weer terug in de haven van Middelharnis.
06-06-13 14:27
Spectaculaire facelifts voor houten rijtuigen Vroege containers nemen de tram Een zelfbedieningsbrug over de haven van Middelharnis Het is een belevenis op zich, het bruggetje over de schutsluis van de haven van Middelharnis. Na een druk op de knop van een versleten ogend apparaat komt een stellage in beweging die een loopplank met railings over de sluis duwt. Het looppad is breed genoeg om steeds één fietser in één richting te laten oversteken. Die moet niet al te lang treuzelen, want na een paar minuten schuift het bruggetje automatisch weer terug.
Expo Haringvliet De Haringvliet Expo geeft met foto’s, overzichtskaarten, maquettes en filmmateriaal een beeld van de Haringvliet, de Haringvlietsluizen en de natuur die zich in het gebied heeft ontwikkeld sinds de afsluiting in 1970. De expositie is het hele jaar open.
Brochure OV ZH 9
Ondanks haar bescheiden middelen experimenteerde de RTM graag. Samen met de spoorwegen ontwikkelde ze rond 1915-1916 een voorloper van de huidige container: speciale laadkisten die op een eenvoudige manier van een schip op een goederenwagon konden worden overgezet. Bovendien nam de RTM al vroeg een roll onroll off-systeem in gebruik, waarbij goederenwagons in hun geheel op een speciale sleepschip reden en achter een sleepboot naar een andere RTM-haven voeren. Daar reed de goederenwagon van de pont direct weer het spoor op.
De RTM knutselde soms wat af met haar trams. Ze moest ook wel, want ze had vooral na de Tweede Wereldoorlog niet het geld om splinternieuw materieel te kopen. En als de bestaande rijtuigen nog heel degelijk zijn, maar slechts een beetje verouderd ogen, dan is het natuurlijk zonde om de hele boel naar de sloper te rijden. De opvallende houten dieselelektrische locs van de RTM zijn een mooi voorbeeld van dat geknutsel. Die locs waren trouwens niet door de Rotterdamsche Tramweg Maatschappij zelf besteld of ontworpen. Ze waren gebouwd door de Maas Buurtspoorweg (Nijmegen-Venlo) en na de oorlog door de RTM overgenomen. Hoewel de wagens fris in de lak waren gezet, oogden ze toch ouderwets. De RTM renoveerde de drie houten locomotieven en een flink aantal houten rijtuigen begin
jaren ’50 op een simpele, maar spectaculaire manier. Ze gaf de trams een modern gezicht door de houten ombouwen te vervangen door staalplaat. De hoekige houten vormen maakten plaats voor flitsende rondingen, geschilderd in fris wit en rood. Onder meer de motorlocomotief M1805 Meeuw ontstond hieruit. Verdwenen zo alle houten locomotieven van het RTM-spoor? Nee, want opvallend genoeg ontsprong één loc, de M67, telkens de dans. Steeds als die aan de beurt was, kwam er weer wat tussen. En uiteindelijk hebben de ombouwers het maar zo gelaten. Toen het tramverkeer van de RTM in 1966 stopte, ontliep de M67 niet alleen de verbouwers, maar ook de slopers. De houten loc kreeg een plekje in het Spoorwegmuseum. Daar bivakkeerde het rijtuig ongeveer een kwart eeuw, om tenslotte weer in Zuid-Holland terug te keren. Toen het spoorwegmuseum eind jaren ’90 zijn collectie opschoonde, kwam de M67 in handen van naar Museum RTMOuddorp. Na een flinke restauratie rijdt de houten locomotief sinds 2009 op het museumspoor.
06-06-13 14:27
vervo lg route 2: Middelharnis-Ooltgensplaat Koningin Julianaweg volgen tot aan kruispunt met Langeweg.
20 Middelharnis-Oude-Tonge Het tracé van de oude trambaan is tussen Middelharnis en Oude-Tonge goed bewaard gebleven. Het volgt vrijwel exact het fietspad langs de Langeweg en de Stationsweg tot aan de plek van het voormalige haltegebouw in Oude-Tonge. LA Langeweg volgen richting NieuweTonge. Na ca. 4 km komt u bij bedrijventerrein De Tram en het naastgelegen haltegebouw van Nieuwe-Tonge.
21 Nieuwe-Tonge, Langeweg: bedrijventerrein De Tram De naam van het bedrijventerrein is niet alleen een verwijzing naar het RTM-verleden, het dankt zijn bestaan ook daadwerkelijk aan de tram. Het bedrijventerrein vindt zijn oorsprong in een reeks loodsen langs de weg waar agrarische producten en materialen lagen opgeslagen voor vervoer over het spoor.
22 Nieuwe-Tonge, Langeweg: haltegebouw Het stationnetje van Nieuwe-Tonge is het best bewaard gebleven spoorgebouw van de RTM op GoereeOverflakkee. Waar de meeste andere gebouwen zijn gesloopt of onherkenbaar zijn verbouwd, is haltegebouw Nieuwe-Tonge nog in een tamelijk authentieke staat. De belangrijkste verandering is dat het wit is geschilderd. In het gebouw is een horecagelegenheid gevestigd: De Tram. U volgt het fietspad langs de Langeweg (N215) en voorlangs het industrieterrein via de Tonisseweg en de Stationsweg naar het aantrekkelijke dorp Oude-Tonge.
23 Oude-Tonge, Stationsweg Hier was de halte Oude Tonge. Het verhaal achter de haltes en stations op Goeree-Overflakkee is gecompliceerder dan op het eerste gezicht
Brochure OV ZH 10
misschien lijkt. Het hoofdstation in Middelharnis, de trots van het tramwezen op Goeree-Overflakkee, was gebouwd door de RTM. Vanzelfsprekend natuurlijk. Maar de andere haltegebouwtjes kwamen er dankzij verschillende vormen van samenwerking tussen eilandbewoners en het trambedrijf. De ‘stationnetjes’ in Stellendam, Dirksland, Nieuwe-Tonge en Achthuizen zijn opgericht door ondernemende eilanders, die dat min of meer op eigen initiatief deden. Voor Ooltgensplaat en Melissant wees de RTM enkele gebouwen aan die dicht bij het spoor stonden. In Den Bommel, Oude-Tonge, Goedereede en Ouddorp bouwde de tramwegmaatschappij zelf haltegebouwen, die ze vervolgens verpachtte. De beheerders van al die haltes waren zogeheten RTM-agenten. Deze mensen, vaak caféhouders, waren niet in vaste dienst, maar regelden wel allerlei zaken voor de trammaatschappij. Onder meer zorgden ze voor de kaartverkoop. En uiteraard konden de passagiers, onder het genot van een hapje en een drankje, in hun lokalen wachten op de tram.
24 Oude-Tonge, OudelandsedijkStationsweg-Magdalenadijk: Havenspoor Vanaf station Oude-Tonge boog de spoordijk naar het noordoosten en liep langs wat nu de N59 is naar Achthuizen. Iets voorbij de Oudelandsedijk was een splitsing waarbij één van de sporen terugliep naar het zuiden en met een grote boog naar de oostkant van de haven liep. Daar lag een overlaadspoor, dat voornamelijk is gebruikt voor de overslag van suikerbieten. Goeree-Overflakkee had ondanks de grootschalige teelt van suikerbieten geen eigen suikerfabriek. Alles moest per schip naar de fabrieken in Puttershoek, Steenbergen en Oud-Beijerland. Delen van het havenspoor zijn nog steeds goed zichtbaar. Ook de spoordijk tussen OudeTonge en Achthuizen ligt er nog grotendeels. Dit tracé is echter niet toegankelijk voor fietsers.
Stationsweg uitrijden tot aan Oudelandsedijk.
06-06-13 14:27
Watersnood 1953 Oude-Tonge werd zwaar getroffen door de Watersnoodramp van 1 februari 1953. De slachtoffers liggen begraven op een speciale begraafplaats op de Heerendijk, die deels op de dijk van het voormalige havenspoor ligt.
27 Ooltgensplaat, Langeweg: spoortracé De voormalige trambaan is op de Langeweg richting Ooltgensplaat voor het eerst weer toegankelijk voor fietsers. De spoorbaan bewoog zich in een rechte lijn naar het oosten, richting Ooltgensplaat.
28 Ooltgensplaat, Langeweg: spoor richting Dorpsdijk Rechtdoor de Magdalenadijk op (N498) en deze blijven volgen (gaat over in Provincialeweg). Weg blijven volgen, tot u de Bommelsedijk kruist.
Iets voor de bebouwde kom van Ooltgensplaat boog het spoor naar het noorden, door de akkers naar de Dorpsdijk.
25 Achthuizen, Bommelsedijk: voormalige halteplaats
In Ooltgensplaat LA (Stoofstraat) en om de kerk via de Brandewijnstraat en de Nieuwstraat naar de Dorpsdijk.
Op de plek waar de Bommelsedijk onder de N59 doorgaat, was ooit halte Achthuizen. Provincialeweg een kleine 2 km blijven volgen, tot het punt waar de N59 en N498 bij elkaar komen.
26 Den Bommel, Provincialeweg: voormalige halteplaats In de omgeving waar de provinciale wegen N59 en N498 bij elkaar komen, was ooit halte Den Bommel. Voorbij het tankstation de Provincialeweg oversteken en RA (Langeweg) richting Ooltgensplaat.
Brochure OV ZH 11
29 Ooltgensplaat, DorpsdijkNieuwstraat: station In wat nu café De Brak is, was ooit station Ooltgensplaat gevestigd. Het gebouw heeft weinig originele details uit de RTM-tijd.
Haltegebouwen waren geen plekken waar de trams altijd stopten. Als er geen passagiers waren om inof uit te stappen, reed de tram gewoon door. De RTM-agent had de taak om de machinist duidelijk te maken dat hij halt moest houden. Meestal deed hij dat door een rode vlag uit te steken of een rood licht aan te doen. Op het spoor ging het er echter gemoedelijk aan toe. Wie in het donker tussen twee haltes in wilde instappen, kon de tram vaak laten stoppen door een krant in de brand te steken. Op de Dorpsdijk RA, daarna Steigerdijk volgen tot aan de haven.
30 Ooltgensplaat, Steigerdijk: haven De RTM-schepen die tussen Numansdorp en Zijpe voeren, deden lange tijd ook de haven van Ooltgensplaat aan. Er werd onder andere hout aangevoerd voor de
klompenfabriek aan de Langeweg. De tram reed tot aan de pier, waar de goederen konden worden overgeladen. Althans, zo was dat in het begin. Na verloop van tijd begon de haven te verzanden, waardoor de grotere schepen niet meer konden aanmeren. De vrachtvervoerders in Ooltgensplaat lieten zich daardoor niet uit het veld slaan en zorgden voor een tweetraps-overslag. Goederen werden eerst in kleinere boten geladen en vervolgens midden in de haven in het vrachtschip gehesen. Ook reizigers moesten op deze manier overstappen. Vooral bij ruw weer was dat een uiterst gevaarlijk karwei. In 1931 was het geen doen meer en is de veerdienst naar Ooltgensplaat gestopt. Via K 97 , K 86 , K 85 en tot slot K 74 arriveert u via Den Bommel en Stad aan ’t Haringvliet weer in de haven van Middelharnis.
06-06-13 14:27
Natuurgebied Hellegatsplaten
Op vakantie met de RTM
Natuur op de tram
Buiten de zeedijk naast Ooltgensplaat bevindt zich natuurgebied Hellegatsplaten. Een uitgestrekt, drassig terrein met onder meer heckrunderen, wilde paarden en een grote verscheidenheid aan vogels. Aan de rand, nabij de haven van Ooltgensplaat staat een uitkijktoren waar bezoekers een mooi overzicht hebben van dit bijzondere gebied.
De tramlijnen van de RTM waren voor veel Rotterdammers hét vakantievervoer. De trammaatschappij speelde daar voor de oorlog al op in met speciale boottochten, extra trams naar het strand en speciale ‘kindertrams’ voor de Stichting Vacantie Kinderfeest. Na de oorlog begon de RTM steeds serieuzer werk te maken van het recreatievervoer. Reizigers konden complete vakanties bij het trambedrijf boeken. Niet alleen met de tram, maar ook ín de tram. In 1946 bouwde de RTM ongeveer twintig overtollige goederenwagons om tot mobiele vakantiehuisjes, die ze neerzette op emplacementen in o.a. Ouddorp, Renesse en Haamstede. De wagens in Haamstede hebben het tramtijdperk ruimschoots overleefd. Ze hebben het tot 1971 uitgehouden. In Museum RTM Ouddorp staat een nagebouwde kampeerwagen.
Vanaf de jaren ’50, na de modernisering van de trams, kregen de motorwagens en rijtuigen getekende afbeeldingen van vogels, planten en dieren. Het was een idee van de toenmalige RTMdirecteur Van Zuylen, die zijn trams zo meer in het oog wilde laten springen. De ontwerpen sierden later ook de bussen en de vrachtwagens van de RTM. Een aantal afbeeldingen heeft zelfs tot na 1978, tot in de ZWN-tijd dus, voertuigen opgeluisterd.
Het verborgen fietstunneltje
Niet echt een toeristische attractie, maar toch. Op het moment dat je als fietser de N59 nadert en denkt: ‘Dit pad loopt dood, moeten we nu het hele stuk weer terug?’ duikt dit fietstunneltje op. Nou ja, fietstunnel… Een volwassen wielrijder stoot gegarandeerd zijn hoofd in deze ietwat uitgerekte rioolbuis. ‘Fietsers afstappen’ staat er dan ook voor. En dat is geen overbodige waarschuwing.
Brochure OV ZH 12
Colofon Deze fietsroute is een uitgave van Erfgoedhuis Zuid-Holland. Erfgoedhuis Zuid-Holland zet zich in om erfgoed te behouden, benutten en beleven. Op www.geschiedenisvanzuidholland.nl staat meer informatie over de RTM en de geschiedenis van het openbaar vervoer in Zuid-Holland. Tekst: Wim Wegman Redactie: Marloes Wellenberg Foto's: Wim Wegman, Marco Moerland, Museum RTM Ouddorp, Nico Spilt, Judith Tegelaers, Willy Wellenberg, Ad van der Zee. Met dank aan: Cor Boelhouwers (Museum RTM Ouddorp), Jan Both (Streekarchief Goeree-Overflakkee), Anne Marijke Elema en Mario Tomaello (Gemeente GoereeOverflakkee) en Andries Ponsteen (Erfgoedhuis Zuid-Holland) Vormgeving: VillaY
www.erfgoedhuis-zh.nl Zomer 2013
06-06-13 14:27
